Zespół Szkół im. Ignacego Łukasiewicza w Policach

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z BIOLOGII rok szkolny 2015/2016

GIMNAZJUM

A. Przedmiotowy system oceniania został opracowany na podstawie: 1. Rozporządzenia MEN z dnia 30 kwietnia 2007r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych ( Dz.U. z 2007r. Nr 83, poz. 562). 2. Rozporządzenia MEN z dnia 23 grudnia 2008r. w spawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół ( Dz. U. z 2009r. nr4, poz. 17). 3. Podstawy programowej z biologii, III etap kształcenia (Dz. U. z 2009r. nr 4, poz. 17). 4. Programu nauczania: Biologia – program nauczania dla gimnazjum-Jolanta Loritz-Dobrowolska, Elżbieta Szedzianis, Ewa Wierbiłowicz. Biologia w 4 odsłonach – wdrożenie innowacyjnych programów nauczania w gimnazjach Iwona Tarnawa- Januszek, Krystyna Szarowska, Agnieszka Bereś, Marzena Wolny. 5. Wewnątrzszkolnego Systemu Oceniania Gimnazjum nr. 6 przy Zespole Szkół im. Ignacego Łukasiewicza w Policach. B. Do nauki przedmiotu obowiązują: a) podręczniki: Bliżej biologii część I – Ewa Pyłka-Gutowska, Ewa Jastrzębska Nr ewidencyjny MEN 74/1/2009, wydawnictwo WSIP Biologia 2- Jolanta Loritz- Dobrowolska, Zyta Sendecka, Elżbieta Szedzianis, Ewa Wierbiłowicz nr ewidencyjny MEN 42/2/2010, wydawnictwo OPERON Biologia 3- Jolanta Loritz- Dobrowolska, Zyta Sendecka, Elżbieta Szedzianis, Ewa Wierbiłowicz nr ewidencyjny MEN 42/3/2011, wydawnictwo OPERON b) zeszyt przedmiotowy i zeszyt ćwiczeń C. Formy i metody sprawdzania i oceniania osiągnięć ucznia: Osiągnięcia uczniów są na bieżąco sprawdzane następującymi formami sprawdzania wiedzy i umiejętności uczniów: Praca klasowa: - czas trwania: 1 godzina lekcyjna - zakres punktowy: 20 - 35 punktów

- zapowiedziana zgodnie z regulaminem WSO w Zespole Szkół w Policach - w przypadku nieobecności usprawiedliwionej uczeń ma obowiązek ustalenia dodatkowego terminu pisania pracy klasowej w okresie dwóch tygodni po powrocie do szkoły, w przeciwnym przypadku otrzymuje 0 punktów. - jeżeli nieobecność ucznia nie będzie usprawiedliwiona, traci możliwość zdobycia punktów za tę formę sprawdzania wiedzy i otrzymuje 0 punktów Sprawdzian: - czas trwania: do 45 minut - zakres punktowy: 15-25 punktów - zapowiedziany zgodnie z regulaminem WSO w Zespole Szkół w Policach - zakres materiału obejmuje nie więcej niż pięć tematów lekcyjnych - w przypadku nieobecności usprawiedliwionej uczeń ma obowiązek ustalenia dodatkowego terminu pisania sprawdzianu w okresie dwóch tygodni po powrocie do szkoły, w przeciwnym przypadku otrzymuje 0 punktów. - jeżeli nieobecność ucznia nie będzie usprawiedliwiona, traci możliwość zdobycia punktów za tę formę sprawdzania wiedzy i otrzymuje 0 punktów Kartkówka: - czas trwania: do 30 minut - zakres punktowy: 5-10 punktów - kartkówka nie musi być wcześniej zapowiedziana - w przypadku nieobecności usprawiedliwionej uczeń ma obowiązek ustalenia dodatkowego terminu pisania kartkówki w okresie dwóch tygodni po powrocie do szkoły, w przeciwnym przypadku otrzymuje 0 punktów. - jeżeli nieobecność ucznia nie będzie usprawiedliwiona, traci możliwość zdobycia punktów za tę formę sprawdzania wiedzy i otrzymuje 0 punktów Odpowiedź ustna: - zakres punktowy: 5 punktów - uczeń odpowiada z bieżącego lub zapowiedzianego wcześniej materiału - ocena z odpowiedzi nie podlega poprawie Praca indywidualna: Praca indywidualna obejmuje przygotowanie prezentacji, prezentacji multimedialnych umiejętność rozwiązywania zadań problemowych, zadania domowe, prowadzenie zeszytu przedmiotowego, udział w konkursach i projektach

- zakres punktowy: 2-10 punktów - ocena z pracy indywidualnej nie podlega poprawie Praca na lekcji: - zakres punktowy: 2-10 punktów - praca na lekcji może przyjąć różne formy np. praca w grupach, praca samodzielna z wykorzystaniem materiałów dostępnych na lekcji (karta pracy, podręcznik), - ocena z pracy na lekcji nie podlega poprawie Aktywność: - zakres punktowy: 1-3 punktów (bez ograniczeń) - oceniany jest aktywny udział ucznia w lekcji i jego zaangażowanie. Warunki poprawy oceny za pracę pisemną: Jeden raz w semestrze uczeń może poprawić ocenę z wybranej formy pracy pisemnej (praca klasowa, sprawdzian, kartkówka). W tym celu musi zgłosić się do nauczyciela w terminie 2 tygodni przed wystawieniem oceny śródrocznej, rocznej. Warunkiem jest brak godzin nieusprawiedliwionych na lekcjach biologii oraz uzyskanie co najmniej 25% punktów przewidzianych za wybraną pracę. Warunki poprawy oceny rocznej: Aby poprawić ocenę roczną, uczeń musi w terminie 6-16.06.2016 r. zgłosić się do nauczyciela, aby wykazać się wiedzą obejmującą zakres materiału z całego roku szkolnego. Warunkiem poprawienia oceny jest wykorzystanie wszystkich zaproponowanych form oceniania oraz brak godzin nieusprawiedliwionych na lekcjach biologii. Warunki uzyskania oceny celującej: Uczeń, który spełnia warunki oceny bardzo dobrej (uzyskał 85% punktów) może zdobyć 20 punktów procentowych na ocenę celującą realizując między innymi dodatkowe formy pracy: - napisanie testu sprawdzającego, wykraczającego poza program nauczania w danej klasie, - odniesienie sukcesu w konkursach przedmiotowych, - samodzielna realizacja projektów badawczych Postanowienia końcowe: Wszystkie prace pisemne (prace klasowe, sprawdziany, kartkówki) są przechowywane przez nauczyciela do następnego roku szkolnego i dostępne do wglądu dla uczniów i ich rodziców(opiekunów).

W przypadku nieobecności na zajęciach uczeń ma obowiązek samodzielnie nadrobić zrealizowany materiał. D. Ocenianie ucznia o specjalnych potrzebach edukacyjnych dostosowane jest do jego indywidualnych możliwości. Uwzględnia zalecania opinii lub orzeczenia PPP, jego zaangażowanie w postępy w nauce. E.

Kryteria na poszczególne stopnie:

Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który: - posługuje się wiedzą pozapodręcznikową, będącą efektem jago samodzielnej pracy; - stawia trafne pytania i hipotezy; przedstawia różne sposoby ich weryfikacji; - objaśnia zjawiska biologiczne z wykorzystaniem wiedzy z innych przedmiotów; - samodzielnie realizuje projekty badawcze; - bierze udział w działaniach dodatkowych (np. konkursy przedmiotowe). Ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który: - dostrzega i analizuje związki oraz zależności między zjawiskami, faktami i procesami biologicznymi; - potrafi stosować zdobytą wiedzę teoretyczną do interpretowania zjawisk obserwowanych w otoczeniu; - formułuje problemy ( także badawcze), planuje i realizuje ich rozwiązania, wykorzystując przy tym wiedzę teoretyczną; - formułuje wnioski, opinie i potrafi je uzasadnić; - samodzielnie i twórczo korzysta z różnych źródeł informacji; - planuje obserwacje, doświadczenia i hodowle biologiczne, bezpiecznie i etycznie je prowadzi, a następnie interpretuje ich wyniki. Ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który: - wyjaśnia fakty, procesy, zjawiska biologiczne: dostrzega zależności między nimi; - poprawnie posługuje się terminologią biologiczną; - rozwiązuje typowe problemy;

- samodzielnie pracuje z instrukcją, kartą zadań; - za pomocą tekstu źródłowego, obserwacji i doświadczenia zdobywa informacje; - stosuje w praktyce zdobytą wiedzę. Ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, który: - opisuje podstawowe fakty, zjawiska i procesy biologiczne; - z pomocą nauczyciela lub podczas pracy w grupie rozwiązuje typowe problemy o małym stopniu trudności; - pomocą nauczyciela lub podczas pracy w grupie wykonuje zadania i posługuje się instrukcją; - odpowiada na proste pytania, korzystając z treści podręcznika lub innych znanych mu źródeł. Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który: - z pomocą nauczyciela opisuje elementarne fakty, zjawiska i procesy; - wykonuje proste zadania z pomocą nauczyciela lub podczas pracy w grupie. Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który: - mimo pomocy nauczyciela i uczniów, możliwości korzystania z podręcznika lub innych stosowanych na lekcjach źródeł informacji nie podejmuje zadań lub nie rozwiązuje zadań odnoszących się do elementarnych faktów, procesów, zjawisk; - nie potrafi przeprowadzić prostych obserwacji biologicznych; - nie opanował treści niezbędnych do kontynuowania nauki.

F.

WYMAGANIA EDUKACYJNE NA POSZCZEGÓLNE STOPNIE SZKOLNE

KLASA I Wymagania podstawowe. Uczeń: ocena dopuszczająca

Wymagania ponadpodstawowe. Uczeń: ocena dostateczna

ocena dobra

ocena bardzo dobra

Dział I. BIOLOGIA – NAUKA O ŻYCIU • rozróżnia elementy przyrody żywej i nieożywionej wymienia czynniki niezbędne do życia • • wskazuje źródła wiedzy biologicznej • określa, jakiego sprzętu można użyć do danej ­obserwacji • przedstawia etapy obserwacji i doświadczenia • odróżnia próbę kontrolną od badawczej • dokumentuje wyniki doświadczenia i obserwacji • rozróżnia części mikroskopu • poprawnie posługuje się mikroskopem optycznym

określa cechy organizmów wyjaśnia czego dotyczą wybrane działy biologii planuje prostą obserwację i doświadczenie formułuje problem badawczy i hipotezę wnioskuje na podstawie doświadczenia i obserwacji • wyjaśnia, jak się oblicza powiększenie mikroskopu • wykonuje preparat mikroskopowy (świeży) • graficznie dokumentuje obserwacje • • • • •

• określa przedmiot badań biologii jako nauki i jej dziedziny porównuje różnorodne organizmy • • wymienia przykłady zastosowania wiedzy biologicznej w życiu • wykazuje wartość doświadczeń i obserwacji jako bezpośrednich sposobów zdobywania wiedzy • określa funkcje poszczególnych elementów mikroskopu optycznego • samodzielnie przeprowadza obserwacje mikroskopowe

• uzasadnia potrzebę zdobywania wiedzy biologicznej wykazuje konieczność • przeprowadzania próby kontrolnej • porównuje mikroskop optyczny z mikroskopem elektronowym • oblicza rzeczywistą wielkość obiektu w jednostkach miary • przeprowadza samodzielnie zaplanowane doświadczenie i obserwację

Dział II. JEDNOŚĆ ORGANIZMÓW • wymienia komórki jako elementy budowy organizmów • poprawnie posługuje się mikroskopem optycznym • wymienia elementy budowy komórki zwierzęcej i roślinnej • wymienia elementy budowy komórki bakteryjnej • rozpoznaje elementy budowy komórek na rysunkach i schematach • wyjaśnia zależność między komórką, tkanką, narządem i układem narządów • wymienia przykłady organizmów odżywiających się różnymi sposobami • na podstawie rodzaju pobieranego pokarmu, określa do jakiej grupy organizmów cudzożywnych należy dany organizm

• podaje przykłady różnych komórek zwierzęcych i człowieka • porównuje budowę komórek roślinnych, zwierzęcych i bakteryjnych • wykonuje preparat ze świeżego materiału roślinnego • określa lokalizację tkanek zwierzęcych i ich funkcje w organizmach • wykazuje złożoność budowy organizmów • podaje przykłady tkanek zwierzęcych i ich podstawowe funkcje w organizmie • planuje doświadczenia wykazujące wpływ warunków zewnętrznych na przebieg fotosyntezy • sprawnie posługuje się mikroskopem optycznym • wyjaśnia sposoby trawienia pokarmu przez organizmy cudzożywne • wyjaśnia proces oddychania

• przedstawia funkcje poszczególnych składników komórki zwierzęcej • wskazuje cechy pozwalające na rozróżnienie komórek: zwierzęcej, roślinnej, bakteryjnej • przedstawia funkcje poszczególnych składników komórek roślinnych i bakteryjnych • wykazuje różnorodność tkanek budujących dany narząd • opisuje hierarchiczną budowę organizmów • przedstawia różne sposoby odżywiania się organizmów • uzasadnia rolę chlorofilu w fotosyntezie

• wykazuje zależność między budową komórki zwierzęcej a jej funkcją • wykazuje zależność między budową komórek roślinnych i bakteryjnych a ich funkcjami • uzasadnia konieczność współdziałania narządów i układów narządów • wyjaśnia pojęcie trawienie wewnątrzkomórkowe i pozakomórkowe • wykazuje znaczenie fotosyntezy dla istnienia życia na Ziemi • przeprowadza samodzielnie zaplanowane doświadczenie

• określa substraty i produkty fotosyntezy • wykazuje różnicę między oddychaniem komórkowym a wymianą gazową • podaje przykłady wykorzystania energii przez organizm rozróżnia oddychanie tlenowe i beztlenowe • • przedstawia narządy wymiany gazowej różnych organizmów • wymienia sposoby rozmnażania się organizmów • definiuje pojęcia: zapłodnienie i zygota

• wyjaśnia znaczenie próby kontrolnej w doświadczeniach • wyciąga wnioski z wyników doświadczeń • przeprowadza doświadczenie wykrywające produkty fermentacji • dokumentuje wyniki doświadczenia • wymienia różnice między rozwojem prostym a złożonym • przedstawia różnice między rozmnażaniem płciowym i bezpłciowym • wymienia przykłady organizmów o rozwoju prostym i złożonym

• określa warunki przebiegu fotosyntezy • określa warunki oddychania tlenowego, jego substraty i produkty • określa warunki przebiegu procesu fermentacji oraz jego substraty i produkty • planuje doświadczenie wykrywające produkty fermentacji • podaje przykłady wykorzystania fermentacji w przemyśle i gospodarstwie domowym • ­rozróżnia typy rozmnażania bezpłciowego • wymienia korzyści z rozmnażania płciowego • podaje przykłady organizmów obupłciowych i rozdzielnopłciowych

• •

•

•

wykazujące wpływ warunków zewnętrznych na przebieg fotosyntezy interpretuje wyniki doświadczeń porównuje substraty i produkty oddychania tlenowego i beztlenowego uzasadnia znaczenie rozmnażania dla gatunku, a nie dla pojedynczego osobnika wykazuje związek między środowiskiem życia a rodzajem zapłodnienia

Dział III. RÓŻNORODNOŚĆ ORGANIZMÓW III.1. Klasyfikacja organizmów • przedstawia kryteria klasyfikacji organizmów • posługuje się słownikiem i encyklopedią oraz innymi źródłami technologii informacyjnokomunikacyjnej • określa, że podstawową jednostką klasyfikacji jest gatunek posługuje się prostym, dwudzielnym kluczem • do oznaczania gatunków

• definiuje pojęcie klasyfikacja • konstruuje dwudzielny klucz do oznaczania kilku organizmów • wyjaśnia dwuczłonowe nazewnictwo gatunków • wymienia jednostki systematyczne • charakteryzuje poszczególne królestwa organizmów

• uzasadnia potrzebę klasyfikacji organizmów • posługuje się kluczami do oznaczania różnych grup organizmów • określa, co to jest gatunek • wyjaśnia pojęcie układ hierarchiczny

• podaje różnorodność sposobów klasyfikacji • wymienia w kolejności jednostki systematyczne • wyjaśnia zależność pozycji systematycznej od stopnia pokrewieństwa między organizmami • uzasadnia stosowanie języka łacińskiego w systematyce organizmów

III.2. Królestwa: bakterii, protistów, grzybów • określa miejsca występowania bakterii • wymienia elementy budowy odróżniające bakterie od innych organizmów • wymienia czynności życiowe bakterii • rozpoznaje na rycinach komórki bakteryjne • odróżnia bakterie od wirusów • wymienia przykłady chorób wirusowych

• opisuje budowę komórki bakteryjnej • wymienia przykłady pozytywnego i negatywnego znaczenia bakterii • określa cechy różniące wirusy od organizmów • przedstawia podstawowe czynności życiowe ­protistów • określa pozytywne i negatywne znaczenie protistów

• wykazuje wszechobecność bakterii w przyrodzie • podaje znaczenie czynności życiowych bakterii dla funkcjonowania organizmu • porównuje wirusy z komórkami organizmów • podaje znaczenie czynności życiowych

• rozróżnia wirusy zwierzęce, roślinne i bakteryjne • uzasadnia, że wirusy nie są organizmami • wykazuje związek budowy protistów ze środowiskiem życia • wykazuje podobieństwa i różnice

•

• • • • • • • •

i bakteryjnych uzasadnia potrzebę przestrzegania higieny w celu ochrony przed wirusami i bakteriami chrobotwórczymi określa środowisko życia protistów podaje przykłady jednokomórkowych protistów samożywnych i cudzożywnych określa cechy budowy wybranego jednokomórkowego protista wymienia cechy wspólne dla wszystkich grzybów podaje przykłady przedstawicieli grzybów świadczące o różnorodności ich królestwa rozpoznaje podstawowe gatunki grzybów jadalnych i trujących wymienia zasady postępowania w razie zatrucia grzybami wskazuje miejsca występowania grzybów, w tym grzybów porostowych

• • • • • • • •

w przyrodzie i życiu człowieka przeprowadza obserwacje mikroskopowe jednokomórkowych protistów wykazuje różnorodność protistów rozpoznaje protisty wśród innych organizmów graficznie przedstawia wyniki obserwacji określa sposoby odżywiania się grzybów wyjaśnia budowę porostu jako organizmu symbiotycznego uzasadnia znaczenie grzybów w przyrodzie i dla człowieka opisuje budowę grzyba kapeluszowego

• •

• • •

protistów dla funkcjonowania ich organizmów uzasadnia przynależność różnorodnych organizmów do królestwa protistów podaje znaczenie czynności życiowych grzybów dla funkcjonowania ich organizmów planuje doświadczenie wykazujące, że grzyby oddychają określa rolę porostów w przyrodzie wyjaśnia, dlaczego porosty są organizmami pionierskimi

między organizmami zaliczanymi do królestwa protistów • określa rolę porostów jako bioindykatorów czystości powietrza porównuje budowę grzyba • owocnikowego i bezowocnikowego

III.3. Królestwo zwierząt • wymienia charakterystyczne cechy królestwa zwierząt • określa środowisko i tryb życia parzydełkowców • wykazuje na przykładach różnorodność środowisk i trybu życia płazińców i nicieni • wymienia sposoby zapobiegania zarażeniom pasożytniczym tasiemcami i nicieniami • odróżnia płazińce od nicieni • rozpoznaje wybranych przedstawicieli pierścienic (dżdżownice, pijawkę i nereidę) • określa środowiska i tryb życia pierścienic • odróżnia pierścienice od innych grup zwierząt bezkręgowych odróżnia przedstawicieli mięczaków od innych • zwierząt • porównuje środowiska i tryb życia mięczaków • rozpoznaje ślimaki, małże i głowonogi • określa znaczenie mięczaków w środowisku i dla człowieka

• charakteryzuje budowę i czynności życiowe parzydełkowców • określa sposoby zakażenia się pasożytami • wymienia cechy przystosowujące tasiemca do pasożytnictwa • wyjaśnia pojęcia: żywiciel pośredni, żywiciel ostateczny • wymienia charakterystyczne cechy pierścienic • opisuje budowę zewnętrzną dżdżownicy • uzasadnia pozytywną rolę dżdżownic w przyrodzie i gospodarce człowieka • wskazuje cechy odróżniające przedstawicieli mięczaków od innych grup zwierząt bezkręgowych identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela • mięczaków na podstawie obecności charakterystycznych cech • określa główne różnice między gromadami stawonogów • wykazuje różnorodność stawonogów

• uzasadnia przynależność różnorodnych zwierząt do typu parzydełkowców • porównuje polipa i meduzę • uzasadnia rolę przystosowania się pasożytów do środowiska pod względem wybranych cech • przedstawia cykl rozwojowy tasiemca • wykazuje różnorodność pierścienic ze względu na budowę oraz środowisko i tryb życia • porównuje budowę ślimaka, małża i głowonoga • uzasadnia przynależność różnorodnych zwierząt do typu stawonogów • porównuje rozwój prosty ze złożonym u owadów • określa przystosowanie owadów do różnych środowisk i trybu życia na przykładzie ich aparatów gębowych

• opisuje powstawanie rafy koralowej • uzasadnia większe zagrożenie żywiciela pośredniego na przykładzie włośnia krętego • porównuje budowę płazińców i nicieni • opisuje budowę wewnętrzną pierścienic • projektuje doświadczenie wykazujące role pierścienic w użyźnianiu gleby • charakteryzuje nowe cechy pierścienic w porównaniu z nicieniami • wskazuje związek między budową a trybem życia mięczaków • konstruuje dwudzielny klucz

• wymienia charakterystyczne cechy stawonogów • określa środowiska i tryb życia skorupiaków i pajęczaków • rozpoznaje pajęczaki i skorupiaki wśród innych grup zwierząt wykazuje różnorodność środowisk i trybu życia • owadów • rozpoznaje przedstawicieli owadów wśród innych grup zwierząt • określa wspólne cechy zwierząt należących do owadów • rozpoznaje ryby wśród innych grup zwierząt • porównuje środowiska i tryb życia płazów • określa cechy żaby przystosowujące ją do życia w środowisku wodnym i lądowym • rozpoznaje przedstawicieli płazów • określa środowisko występowania gadów • odróżnia przedstawicieli gadów od płazów • podaje przykłady gatunków gadów chronionych w Polsce, ich znaczenie oraz przyczyny zagrożenia wyginięciem wykazuje przystosowania ptaka do lotu • • rozpoznaje przedstawicieli ptaków wśród innych zwierząt • porównuje przystosowania wybranych ptaków do życia w różnych środowiskach • wykazuje różnorodność ssaków • odróżnia uzębienie ssaka drapieżnego od uzębienia ssaka roślinożernego • wyróżnia charakterystyczne cechy ssaków • rozpoznaje ssaki wśród innych grup zwierząt • określa środowisko i tryb życia ssaków

• wyjaśnia rolę stawonogów w przyrodzie i życiu człowieka • wymienia przykłady modyfikacji odnóży i aparatów gębowych u różnych owadów • wymienia cechy umożliwiające zakwalifikowanie organizmu do owadów • porównuje rodzaje rozwoju złożonego owadów • przedstawia znaczenie owadów w środowisku i życiu człowieka • wymienia cechy umożliwiające zakwalifikowanie organizmu do ryb • wymienia przyczyny zagrożenia różnorodności gatunkowej ryb i formy ochrony ryb • określa znaczenie ryb w środowisku i gospodarce człowieka • wykazuje różnorodność płazów i ich znaczenie • porównuje cechy kijanki i dorosłej żaby • identyfikuje przedstawiciela płazów na podstawie charakterystycznych cech tej grupy zwierząt • wykazuje różnorodność gadów i ich znaczenie • rozróżnia błony płodowe gadów • opisuje budowę płuc i skóry gada • identyfikuje przedstawiciela gadów na podstawie charakterystycznych cech tej grupy zwierząt • wyjaśnia pojęcie stałocieplności • wymienia cechy umożliwiające zakwalifikowanie organizmu do ptaków • identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela ptaków na podstawie obecności charakterystycznych cech tej grupy zwierząt • opisuje budowę płuc i pokrycie ciała ptaka oraz budowę jaja ze wskazaniem roli poszczególnych elementów • przedstawia znaczenie ptaków w środowisku i życiu człowieka • podaje przykłady gatunków ptaków chronionych w Polsce oraz przyczyny zagrożenia wyginięciem • opisuje budowę płuc i pokrycie ciała ssaków

• • • • •

• •

• • • • • • • • • •

•

•

i odnóży wymienia cechy owadów będące przystosowaniem do życia na lądzie wymienia charakterystyczne cechy kręgowców przedstawia przystosowanie ryb do życia w wodzie wyjaśnia, jak rozmnażają się ryby wykazuje, że zróżnicowanie kształtów ryb jest przystosowaniem do różnych środowisk i trybu życia uzasadnia konieczność ochrony gatunkowej ryb porównuje pokrycie ciała, narządy wymiany gazowej oraz rozmnażanie i rozwój ryb i płazów analizuje cykl rozwojowy płazów na przykładzie żaby uzasadnia konieczność ochrony płazów porównuje narządy wymiany gazowej oraz pokrycia ciała gadów i płazów uzasadnia, że gady są zwierzętami typowo lądowymi wyjaśnia pojęcie owodniowce (ze wskazaniem roli błon płodowych) określa rolę różnych rodzajów piór wykazuje zależność między budową dzioba a rodzajem pokarmu ptaka porównuje narządy wymiany gazowej oraz pokrycie ciała ptaka i gada uzasadnia potrzebę ochrony ptaków porównuje uzębienie ssaka roślinożernego z uzębieniem ssaka drapieżnego podaje przykłady modyfikacji kończyn ssaków wynikających ze sposobu poruszania się określa znaczenie różnych rodzajów

• •

• • •

• • • • • •

• • •

•

do oznaczania gatunków mięczaków ocenia wpływ stawonogów na życie na Ziemi wykazuje różnorodność cech owadów i ich znaczenie w przystosowaniu się do różnych środowisk życia porównuje budowę bezkręgowcówi kręgowców porównuje ryby kostne i chrzęstne uzasadnia znaczenie charakterystycznych cech płazów w przystosowaniu się do środowiska życia wykazuje nowe cechy budowy gadów w porównaniu z płazami porównuje rozmnażanie gadów i płazów wymienia charakterystyczne cechy kręgowców przedstawia przystosowania ryb do życia w wodzie wyjaśnia, jak rozmnażają się ryby uzasadnia znaczenie charakterystycznych cech gadów w przystosowaniu się do środowiska życia porównuje rozmnażanie oraz rozwój ptaka i gada wyjaśnia, na czym polega podwójne oddychanie u ptaków wyjaśnia znaczenie stałocieplności w zasiedlaniu różnorodnych środowisk przez ptaki wyjaśnia rolę łożyska w rozwoju ssaków

• wymienia cechy umożliwiające zakwalifikowanie organizmu do ssaków • identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela ssaków na podstawie obecności charakterystycznych cech wyjaśnia, jak rozmnażają się ssaki • • podaje przykłady gatunków ssaków chronionych w Polsce i przyczyny zagrożenia wyginięciem • przedstawia znaczenie ssaków w środowisku oraz w życiu i gospodarce człowieka

gruczołów skórnych • porównuje narządy wymiany gazowej oraz pokrycie ciała ssaka i gada • wyjaśnia znaczenie stałocieplności w zasiedlaniu przez ssaki różnorodnych środowisk

• porównuje uzębienie ssaka roślinożernego z uzębieniem ssaka drapieżnego • analizuje związek budowy kończyn wybranych ssaków z trybem ich życia • porównuje rozmnażanie i rozwój gadów i ssaków

KLASA II Dział I. BUDOWA I FUNKCJONOWANIE CZŁOWIEKA ocena dopuszczająca ocena dostateczna

- wskazuje w swoim organizmie położenie poznanych kości - nazywa i wskazuje mięśnie w zależności od ich funkcji (zginacz, prostownik) - wymienia sposoby udzielania pierwszej pomocy w urazach układu ruchu - wymienia nazwy i podstawową funkcję wybranych składników pokarmowych - objaśnia, na czym polega trawienie i wchłanianie - wymienia pasożyty jelitowe i wyjaśnia jak można się nimi zarazić - wskazuje składniki krwi odpowiedzialne za transport tlenu i dwutlenku węgla - wskazuje położenie serca

- opisuje części szkieletu i ich funkcje - omawia budowę i działanie stawu - wskazuje główne mięśnie szkieletowe - podaje zasady kształtowania prawidłowej sylwetki - wymienia odcinki przewodu pokarmowego i ich funkcje - opisuje sposoby zapobiegania chorobom układu pokarmowego - opisuje składniki krwi - wymienia grupy krwi - omawia budowę serca - podaje funkcje układu odpornościowego - demonstruje zakładanie opatrunku na ranę - opisuje konflikt serologiczny - przedstawia zasady profilaktyki chorób zakaźnych

ocena dobra

- rozpoznaje na schemacie tkanki budujące układ ruchu i nazywa je - objaśnia współdziałanie biernego i czynnego układu ruchu - rozpoznaje na schemacie typy połączeń kości - omawia proces trawienia i wchłaniania - opisuje funkcje wątroby - za pomocą mapy pojęć porządkuje informacje na temat składników krwi i ich roli - określa przydatność grup krwi przy transfuzji - obserwuje i porównuje budowę naczyń krwionośnych - omawia powstawanie limfy i jej rolę - podaje przykłady badań immunologicznych

ocena bardzo dobra

- porównuje cechy tkanek budujących układ ruchu - wyjaśnia związek między budową fizyczną a chemiczną kości a ich funkcjami - obserwuje i opisuje tkankę mięśniową - wyjaśnia sposób pracy mięśni - planuje działania poprawiające działanie układu ruchu - wyjaśnia zależności między budową i działaniem narządów trawiennych - opisuje działanie enzymów - objaśnia fazy pracy serca - opisuje krążenie krwi - wyjaśnia działanie układu odpornościowego - uzasadnia zasady postępowania przy skaleczeniach, krwotokach, omdleniach

w organizmie człowieka - bada tętno - wymienia najważniejsze choroby człowieka, wywołane przez wirusy bakterie, protesty - wskazuje różnice między szczepieniem a podaniem surowicy - określa funkcje układu oddechowego - rozpoznaje na schemacie i wskazuje na sobie położenie elementów układu oddechowego - wymienia narządy biorące udział w wydalaniu produktów przemiany materii - wymienia podstawowe funkcje skóry - przeprowadza badanie podstawowych funkcji skóry - zna i stosuje zasady higieny skóry - wymienia narządy zmysłów - określa rolę węchu i smaku - omawia budowę układu nerwowego - podaje przykłady odruchów bezwarunkowych i warunkowych i określa ich znaczenie - podaje przykład hormonu i jego funkcji - opisuje sposoby rozmnażania organizmów - opisuje etapy rozwoju człowieka - wymienia czynniki wpływające na zdrowie człowieka

- uzasadnia konieczność okresowego wykonywania badań profilaktycznych - opisuje rolę narządów układu oddechowego - opisuje proces wymiany gazowej - opisuje i pokazuje prawidłowy sposób oddychania - wymienia sposoby wykorzystania energii - opisuje mechanizm termoregulacji - wymienia elementy układu wydalniczego i ich rolę - za pomocą mapy pojęć przedstawia związek między trawieniem, wymianą gazową a wydalaniem - omawia budowę skóry na podstawie ryciny - opisuje budowę oka i ucha - opisuje na podstawie ryciny działanie zmysłu węchu i smaku - wskazuje położenie narządów ośrodkowego układu nerwowego - opisuje funkcjonowanie układu nerwowego ( neurony, synapsa) - opisuje sposób działania hormonów - wskazuje na schemacie i nazywa narządy rozrodcze męskie i żeńskie - objaśnia przebieg cyklu menstruacyjnego - opisuje przebieg zapłodnienia i rozwoju zarodka - za pomocą mapy pojęć przedstawia współdziałanie układów organizmu człowieka

- rozróżnia odporność swoistą, nieswoistą, naturalną, sztuczną, bierną i czynną - wyjaśnia zasady profilaktyki chorób układu krążenia - analizuje informacje dołączone do leków - objaśnia mechanizm wdechu i wydechu - opisuje proces powstawania moczu - wykazuje współdziałanie układu krążenia i układu wydalniczego - objaśnia na schemacie regulację poziomu glukozy we krwi - przedstawia znaczenie skóry dla człowieka - wyjaśnia, jak powstają wrażenia wzrokowe i słuchowe - objaśnia jak powstają wrażenia węchowe i zapachowe - określa warunki sprawnego funkcjonowania układu nerwowego - wyjaśnia pojęcie autonomicznego układu nerwowego - wyjaśnia różnicę między odruchem bezwarunkowym i warunkowym - omawia funkcje wybranych gruczołów dokrewnych - opisuje budowę narządów rozrodczych w związku z ich funkcją - wyjaśnia pojęcie zdrowia i choroby

- wyjaśnia pojęcie choroby cywilizacyjne - wyjaśnia, dlaczego leki należy stosować zgodnie z zaleceniami lekarza - wskazuje związek budowy i funkcji elementów układu oddechowego - wskazuje związek chorób układu oddechowego z trybem życia człowieka - ocenia stan zdrowia na podstawie wyników badania moczu i krwi - wyjaśnia znaczenie dializy dla podtrzymania życia - charakteryzuje związek struktur skóry i ich funkcji - przedstawia wady wzroku i sposoby ich korekcji - wskazuje znaczenie zmysłów dla poprawnego funkcjonowania - opisuje położenie i funkcje ośrodków korowych - wyjaśnia skutki niedoboru i nadmiaru hormonów - na schemacie wskazuje dni płodne i niepłodne w cyklu menstruacyjnym - wskazuje potrzeby fizyczne, intelektualne i emocjonalne człowieka na różnych etapach rozwoju - wyjaśnia, na czym polega pełna dojrzałość człowieka - wyjaśnia znaczenie zjawiska bólu

Dział II. RÓŻNORODNOŚĆ ZWIERZĄT ocena dopuszczająca

- przyporządkowuje do gromad typowych przedstawicieli bezkręgowców i kręgowców - wyjaśnia, jak zapobiegać zakażeniom robakami - korzystając z tekstu lub schematu opisuje budowę zewnętrzną typowego przedstawiciela poznanych gromad - podaje przykłady przystosowań środowiskowych i obronnych do pasożytnictwa - wskazuje przystosowania do życia w wodzie, na lądzie i w powietrzu - wyjaśnia, na jakiej podstawie dany gatunek jest zaliczany do ryb, płazów, gadów, ptaków i ssaków - uzasadnia potrzebę ochrony zagrożonych gatunków

ocena dostateczna

- opisuje budowę i tryb życia przedstawicieli gromad bezkręgowców i kręgowców - odróżnia przedstawicieli gromad - rozpoznaje i opisuje przystosowania do pasożytnictwa - porównuje budowę wybranych stawonogów - odczytuje ze schematu przebieg rozwoju owada - wyjaśnia terminy: kręgowce, bezkręgowce, stałocieplne, zmiennocieplne - opisuje sposób pobierania pokarmu i oddychania poznanych typów zwierząt - porównuje przystosowania do życia w wodzie i na lądzie - rozpoznaje przystosowania do lotu - rozpoznaje wybrane gatunki chronione - wskazuje różnice między rybami, płazami, gadami, ptakami i ssakami - rozróżnia przedstawicieli różnych grup ssaków - wskazuje cechy wspólne kręgowców

ocena dobra

- porównuje zwierzęta o promienistej i dwubocznej symetrii ciała - wskazuje cechy charakterystyczne typów i gromad - opisuje biologiczna rolę poznanych zwierząt - omawia przystosowania zwierząt w związku z cechami środowiska - porównuje kręgowce i bezkręgowce - opisuje budowę narządów oddechowych i serca przedstawicieli poznanych gromad - wyjaśnia pojęcia: owodniowce, strunowce, - wyjaśnia znaczenie zmiennocieplności i stałocieplności oraz błon płodowych - wyjaśnia, na jakiej podstawie człowiek jest zaliczany do: ssaków, kręgowców, organizmów stałocieplnych

ocena bardzo dobra

- wyjaśnia różnice w budowie zwierząt o promienistej i dwubocznej symetrii ciała - porządkuje gromady zwierząt, wskazując na komplikowanie się ich budowy - wskazuje związek między środowiskiem a budową oraz trybem życia poznanych zwierząt - porównuje budowę szkieletu przedstawicieli kręgowców - wyjaśnia, na jakiej podstawie człowiek jest zaliczany do strunowców i owodniowców

KLASA III Dział I. Genetyka ocena dopuszczająca

- wyjaśnia, na czym polega proces dziedziczenia

ocena dostateczna

- podaje przykłady cech dziedziczonych i nabytych w życiu

ocena dobra

- wyjaśnia różnicę liczby chromosomów w komórkach

ocena bardzo dobra

- wyjaśnia, jaki wpływ mają zmiany genetyczne na ewolucję gatunków

- wskazuje DNA (i geny) jako materiał dziedziczny - podaj przykłady cech dziedzicznych człowieka - wyjaśnia, jak u człowieka dziedziczona jest płeć - wskazuje czynniki mutagenne i sposoby ich unikania

Dział II. Ewolucja biologiczna ocena dopuszczająca

- wyjaśnia, że skamieniałości potwierdzają teorię ewolucji - identyfikuje organizmy będące efektem doboru sztucznego - wskazuje cechy specyficznie ludzkie

Dział III. Ekologia ocena dopuszczająca

- wskazuje żywe i nieożywione elementy ekosystemu - podaje przykłady populacji biologicznych - wskazuje w otoczeniu przykłady

osobniczym - przedstawia biologiczne znaczenie mitozy i mejozy - posługuje się pojęciami: chromosomy, kod genetyczny, gen - wyjaśnia związek między genem, białkiem i cechą - wyjaśnia na podstawie krzyżówek jednogenowych dziedziczenie cech - rozróżnia mutacje genowe i chromosomowe - podaje przykłady chorób genetycznych - wymienia sposoby zapobiegania chorobom nowotworowym

ocena dostateczna

- wymienia dowody ewolucji - podaje różnice między doborem naturalnym i sztucznym - przedstawia cechy wspólne człowieka i zwierząt - wymienia przodków człowieka - odczytuje drzewo rodowe człowieka

ocena dostateczna

- przedstawia czynniki środowiska niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmów - wymienia cechy populacji, korzystając ze schematów

rozrodczych i somatycznych - opisuje budowę chromosomu - wyjaśnia, w jaki sposób przechowywana jest informacja genetyczna w DNA - zapisuje krzyżówki genetyczne ilustrujące dziedziczenie jednej cechy - ilustruje za pomocą krzyżówki dziedziczenie cech sprzężonych z płcią - wyjaśnia powstawanie wybranych chorób warunkowanych mutacjami (mukowiscydoza, zespół Downa)

ocena dobra

- opisuje sposoby ustalania wieku skamieniałości - wyjaśnia na przykładach, na czym polega dobór naturalny i sztuczny - porównuje wybrane cechy człowieka i szympansa - opisuje wybranych przodków człowieka

ocena dobra

- porównuje cechy środowiska lądowego i wodnego - opisuje cechy: liczebność, rozmieszczenie i zagęszczenie populacji rośliny zielnej wybranego

- na podstawie schematu opisuje przebieg mitozy i mejozy - opisuje zjawisko komplementarności i jego znaczenie dla replikacji DNA - rozróżnia rodzaje kwasów nukleinowych - szacuje prawdopodobieństwo pojawienia się cechy - zapisuje krzyżówki genetyczne ilustrujące dziedziczenie grup krwi u człowieka w układzie ABO - rozpisuje krzyżówki dla czynnika Rh

ocena bardzo dobra

- wskazuje przykłady istotnych zmian ewolucyjnych i ich znaczenie - przedstawia źródła wiedzy o przebiegu ewolucji - wskazuje czynniki procesu hominizacji

ocena bardzo dobra

- porównuje i wyjaśnia różnice między populacjami - porównuje populację ludzką i inne populacje biologiczne - przedstawia adaptacje zjadających

konkurencji, drapieżnictwa, pasożytnictwa i symbiozy - odczytuje i wyjaśnia proste łańcuchy pokarmowe

i wykresów - podaje przykłady wpływu biotopu na organizm i organizmu na biotop - omawia przykłady antagonistycznych i nieantagonistycznych zależności między populacjami - za pomocą łańcucha pokarmowego zapisuje zależności troficzne - wyjaśnia, na czym polega przepływ energii i krążenie materii w ekosystemie

Dział IV. Człowiek zmienia środowisko ocena dopuszczająca

- wymienia nieodnawialne zasoby przyrody - podaje sposoby oszczędzania energii i surowców - podaje przyczyny zmian w krajobrazie i siedliskach - ocenia praktycznie zapylenie powietrza - wymienia gazy cieplarniane i wskazuje ich źródła - proponuje sposoby oszczędzania wody - wyjaśnia związek między skażeniem wody, gleby i powietrza a zdrowiem człowieka - odróżnia odpady nadające się do recyklingu i utylizacji

ocena dostateczna

- podaje przykłady surowców pochodzenia roślinnego i zwierzęcego - wskazuje źródła zanieczyszczeń powietrza - wyjaśnia, jak powstają kwaśne deszcze i jak oddziałują na środowisko i organizmy - wyjaśnia znaczenie ozonu i wymienia czynniki niszczące ozon - przedstawia przyczyny i skutki globalnego ocieplenia klimatu - opisuje wpływ hałasu na zdrowie i samopoczucie człowieka - prowadzi proste badania stanu wody - wskazuje w swoim otoczeniu przykłady erozji i zanieczyszczenia gleby - ocenia ilość odpadów powstających w gospodarstwie domowym

gatunku - odczytuje ze schematów zakresy tolerancji ekologicznej populacji - wyjaśnia zależności: drapieżnik-ofiara, roślinożerca-roślina, pasożyt-żywiciel - interpretuje zależności pokarmowe w biocenozie - opisuje las i zbiornik wodny jako ekosystem

ocena dobra

- porównuje wady i zalety różnych źródeł pozyskiwania energii - dokonuje pomiaru zużycia energii elektrycznej w szkole lub w domu i wyciąga wnioski - omawia powstawanie smogu i jego wpływ na organizm człowieka - analizuje przyczyny i skutki niedoboru i skażenia wody - wyjaśnia, jak skażenia przemieszczają się w łańcuchu pokarmowym - uzasadnia konieczność segregowania odpadów w gospodarstwie domowym

i zjadanych - wyjaśnia na przykładzie wzajemną regulację liczebności zjadających i zjadanych - ilustruje za pomocą schematu przepływ energii i krążenie materii w ekosystemie - wskazuje różnice między wybranymi ekosystemami

ocena bardzo dobra

- prezentuje opinię na temat zużycia paliw i energetyki odnawialnej - analizuje dostępne dane na temat skażenia powietrza w najbliższej okolicy - interpretuje schematy ilustrujące niszczenie cząsteczek ozonu i wpływ gazów cieplarnianych na temperaturę Ziemi - planuje akcję zachęcającą do ograniczenia produkcji odpadów w gospodarstwach domowych - uzasadnia konieczność specjalnego postępowania z odpadami niebezpiecznymi - przedstawia argumenty za i przeciw antropogenicznym przyczynom ocieplenia klimatu

Dział V. Ochrona przyrody ocena dopuszczająca

- wymienia zasady, jakich należy przestrzegać w terenie, by chronić przyrodę

ocena dostateczna

- podaje przykłady ochrony przyrody i środowisk w Polsce

ocena dobra

- rozpoznaje wybrane gatunki chronione - opisuje formy ochrony przyrody w swojej okolicy

ocena bardzo dobra

- ocenia skuteczność różnych form ochrony przyrody - planuje działania prowadzące do zwiększenia bioróżnorodności