PROGRAM NAUCZANIA HISTORII W GIMNAZJUM

22 Zasady budowy i realizacji programu 22–23 Cele kształcenia i wychowania 23–28 Treści kształcenia i wychowania 28–29 Procedury osiągania celów edukacyjnych 29–33 Zakładane osiągnięcia ucznia 33–34 Ocena osiągnięć uczniów

Program nauczania historii w gimnazjum | Bliżej historii

ZASADY BUDOWY I REALIZACJI PROGRAMU Ksztaïcenie historyczne na trzecim etapie edukacyjnym ma na celu rozwijanie ibpogïÚbianie zainteresowania przeszïoĂciÈ. Wbgimnazjum uczniowie poznajÈ wbujÚciu systematycznym dzieje ludzkoĂci od czasów najdawniejszych do 1918 r., abna ich tle – historiÚ europejskiego krÚgu cywilizacyjnego oraz Polski. RozwijajÈ takĝe umiejÚtnoĂci nabyte na drugim etapie ksztaïcenia. Cele edukacyjne nauczania historii wb gimnazjum sÈ wiÚc zwiÈzane zb tymi wartoĂciami, które uczniowie mogÈ sobie przyswoiÊ wtedy, gdy zdobywajÈ wiedzÚ obprzeszïoĂci, uczÈ siÚ rozumieÊ dzieje, poznajÈ wïaĂciwoĂci historii jako nauki, rozwijajÈ umiejÚtnoĂci historyczne, wykorzystujÈ obrazy przeszïoĂci do ksztaïtowania postaw1. Nabyte na trzecim etapie ksztaïcenia wiedza ibumiejÚtnoĂci dajÈ uczniom podstawÚ do podjÚcia nauki na etapie czwartym. W prezentowanym programie przedstawiono propozycjÚ osiÈgania celów poznawczych oraz ksztaïcÈcych okreĂlonych dla edukacji historycznej na trzecim etapie ksztaïcenia. Wbwarstwie faktograğcznej przyjÚto zasadÚ prezentowania historii Polski na tle dziejów powszechnych zbuwzglÚdnieniem zagadnieñ politycznych, gospodarczych, spoïecznych oraz historii kultury. TreĂci zostaïy uïoĝone wbten sposób, by uczeñ miaï moĝliwoĂÊ poznania istotnych faktów zbprzeszïoĂci Polski, Europy ibĂwiata, zrozumienia ich przyczyn ibskutków, dostrzeĝenia wzajemnego oddziaïywania zdarzeñ zbróĝnych dziedzin ĝycia oraz uĂwiadomienia sobie, ĝe poznanie ibzrozumienie wielu zjawisk zachodzÈcych we wspóïczesnym Ăwiecie jest moĝliwe jedynie dziÚki odkryciu ich historycznych korzeni, tkwiÈcych – niekiedy bardzo gïÚboko – wbprzeszïoĂci. Cele ksztaïcÈce zostaïy wb prezentowanym programie sformuïowane wbtaki sposób, by jego realizacja umoĝliwiaïa rozwijanie ubuczniów tzw. kompetencji kluczowych, abtakĝe samodzielnoĂci myĂlenia, rozumienia znaczenia rzetelnoĂci badawczej, umiejÚtnoĂci pracy wbgrupie. Cele wychowawcze zakïadajÈ budowanie ubuczniów poczucia wïasnej godnoĂci ibposzanowania godnoĂci innych ludzi, umacniania wiÚzi emocjonalnych zbwïasnym pañstwem, czyli ksztaïtowania postawy patriotyzmu. Tworzeniu wbumysïach uczniów peïnego ibdynamicznego obrazu minionych wydarzeñ ibzjawisk sïuĝy integrowaniu treĂci poznawanych przez nich na zajÚciach poĂwiÚconych historii zbtreĂciami, zbktórymi zaznajamiajÈ siÚ na lekcjach geograği, jÚzyka polskiego, muzyki, plastyki, re-

ligii, etyki, wiedzy obspoïeczeñstwie. StÈd prezentowany program jest tak skonstruowany, by uïatwiÊ nauczycielowi korelowanie procesu edukacji historycznej zbprocesami ksztaïcenia przebiegajÈcymi wbramach innych przedmiotów. W programie przyjÚto systematyczny ukïad treĂci nauczania. TreĂci te zostaïy przedstawione wbujÚciu przyczynowo-skutkowym, zbzachowaniem ciÈgïoĂci chronologicznej. OsiÈ kursu historii sÈ przemiany cywilizacyjne zachodzÈce wbspoïeczeñstwach europejskiego krÚgu kulturowego. TreĂci nauczania zostaïy dobrane zbzachowaniem proporcji miÚdzy róĝnymi dziedzinami aktywnoĂci ludzkiej oraz miÚdzy zagadnieniami zbdziejów powszechnych ibPolski. Zgodnie zbzapisami podstawy programowej2 treĂci nauczania ujÚte wbprogramie obejmujÈ dzieje powszechne ibPolski od czasów najdawniejszych do 1918. Wbprogramie zaproponowano nastÚpujÈcy podziaï treĂci nauczania: • klasa 1 – od czasów najdawniejszych do koñca XV w., • klasa 2 – od XVI w. do upadku Napoleona, • klasa 3 – od kongresu wiedeñskiego do 1918br. Proponowany podziaï uwzglÚdnia fakt, ĝe wb trzecim roku nauczania rzeczywista liczba godzin, które nauczyciel moĝe wykorzystaÊ wbcelu wprowadzania nowych treĂci, jest znacznie mniejsza niĝ wb roku pierwszym ibdrugim. Nauczyciel bÚdzie mógï realizowaÊ prezentowany program, wykorzystujÈc cykl edukacyjny Bliĝej historii Wydawnictw Szkolnych ibPedagogicznych. Podziaï materiaïu wbtrzech podrÚcznikach wchodzÈcych wbskïad cyklu odpowiada zaproponowanemu powyĝej ukïadowi treĂci nauczania wbciÈgu trzech lat ksztaïcenia historycznego wbgimnazjum.

CELE KSZTAŁCENIA I WYCHOWANIA Na trzecim etapie ksztaïcenia gïównymi zadaniami edukacji historycznej jest: zapoznanie uczniów zbistotnymi wydarzeniami zbprzeszïoĂci wbujÚciu systematycznym, rozwijanie ibpogïÚbianie ich zainteresowania przeszïoĂciÈ, doskonalenie umiejÚtnoĂci niezbÚdnych do zrozumienia procesów zachodzÈcych wb przeszïoĂci ib wspóïczeĂnie, doskonalenie umiejÚtnoĂci interpretowania ěródeï informacji przeprowadzanego wedïug zasad zgodnych zbwarsztatem historyka, abtakĝe ksztaïtowanie Ăwiadomej postawy patriotycznej. Zrealizowanie tych zadañ moĝliwe jest poprzez osiÈgniÚcie sformuïowanych poniĝej celów poznawczych, ksztaïcÈcych ibwychowawczych.

1

W.bGórczyñski, Nauczanie historii wbgimnazjum, w: Wspóïczesna dydaktyka historii. Zarys encyklopedyczny dla nauczycieli ibstudentów, red. J.bMaternicki, Warszawa 2004.

2

RozporzÈdzenie Ministra Edukacji Narodowej zbdnia 23 grudnia 2008br. wbsprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz ksztaïcenia ogólnego wbposzczególnych typach szkóï, Dz.bU.bzb2009br. Nrb4, poz.b17.

24

Klasy 1–3

CELE POZNAWCZE Po zakoñczeniu edukacji historycznej wb gimnazjum uczeñ: • zna metody uzyskiwania wiedzy obprzeszïoĂci, • zna korzenie europejskiego krÚgu cywilizacyjnego oraz osiÈgniÚcia innych cywilizacji, • zna kluczowe idee ibwartoĂci cywilizacji zachodniej, • zna podstawowe fakty ibzjawiska zbdziejów Ăwiata, Europy, Polski ibswojego regionu, • zna ibrozumie pojÚcia historyczne, • rozumie przyczyny faktów ibzjawisk zbprzeszïoĂci, • rozumie przebieg procesów historycznych, • rozumie zwiÈzki miÚdzy róĝnymi dziedzinami ĝycia spoïeczeñstw wbprzeszïoĂci, • rozumie zaleĝnoĂÊ miÚdzy teraěniejszoĂciÈ abprzeszïoĂciÈ.

CELE KSZTAŁCĄCE Po zakoñczeniu edukacji historycznej wb gimnazjum uczeñ: • potrağ poruszaÊ siÚ wbczasie historycznym – umiejscowiÊ fakty ibzjawiska wbczasie, • potrağ poruszaÊ siÚ wbprzestrzeni historycznej – umiejscowiÊ zdarzenia na mapie, • potrağ dokonaÊ analizy ibogólnej interpretacji ěródïa historycznego, • potrağ rozróĝniaÊ fakty ibopinie, • dostrzega zwiÈzki przyczynowo-skutkowe miÚdzy wydarzeniami, • dostrzega wzajemne powiÈzania róĝnych dziedzin ĝycia spoïeczeñstw – polityki, gospodarki, organizacji ĝycia spoïecznego, kultury, • dostrzega zjawiska przenikania siÚ kultur ibwielokulturowoĂci wbtradycji ojczystej ibpowszechnej, • potrağ dokonaÊ hierarchizacji wydarzeñ – odróĝnia wydarzenia kluczowe od drugorzÚdnych, • potrağ samodzielnie sformuïowaÊ wypowiedě ustnÈ ibpisemnÈ, • potrağ czytaÊ ze zrozumieniem ibanalizowaÊ róĝne teksty kultury, • potrağ posïugiwaÊ siÚ terminami historycznymi, • potrağ formuïowaÊ wïasne wnioski, oceny ibuogólnienia na podstawie posiadanej wiedzy, • potrağ samodzielnie docieraÊ do róĝnych ěródeï informacji, • potrağ pracowaÊ samodzielnie ibwbgrupie.

CELE WYCHOWAWCZE Po zakoñczeniu edukacji historycznej wb gimnazjum uczeñ: • reprezentuje postawÚ patriotycznÈ – przywiÈzanie do praw, obowiÈzków ibwolnoĂci obywatelskich oraz niepodlegïoĂci pañstwa, • ceni wartoĂci humanistyczne ibdemokratyczne – ĝycie, godnoĂÊ ludzkÈ, wolnoĂÊ, prawo, prawdÚ, piÚkno, to-

•

• • • • • •

lerancjÚ, szacunek dla reguï ibprocedur demokratycznych, jest przywiÈzany do tradycji, systemu wartoĂci, osiÈgniÚÊ wïasnego narodu ibeuropejskiego krÚgu cywilizacyjnego, szanuje tradycje ibosiÈgniÚcia innych narodów ibkrÚgów cywilizacyjnych, jest otwarty wobec „innego” – reprezentanta innej religii, kultury, rasy, narodu, jest przygotowany do korzystania zbdóbr kultury, jest krytyczny wobec poznawanych opinii, jest rzetelny wbformuïowaniu wïasnych opinii ibocen, jest krytyczny wobec róĝnych interpretacji historii, abtakĝe mitów, stereotypów ibuprzedzeñ.

TREŚCI KSZTAŁCENIA I WYCHOWANIA 1. Wprowadzenie do historii

Historia – czym jest? Czas wbhistorii: periodyzacja dziejów – epoki ibokresy wbhistorii, cezury. ½ródïa wiedzy obprzeszïoĂci ibmoĝliwoĂci ich wykorzystania. Mity ibstereotypy wbhistorii.

2. Prehistoria PoczÈtki spoïeczeñstw ludzkich. Wpïyw warunków naturalnych na ksztaïtowanie siÚ kultury materialnej spoïeczeñstw oraz ich struktur. ¿ycie czïowieka wbpaleolicie ibneolicie. Rewolucja neolityczna – osiÈgniÚcia. Znaczenie rolnictwa dla powstania ibrozwoju cywilizacji.

3. Starożytne cywilizacje Bliskiego Wschodu

Wpïyw warunków naturalnych na organizacjÚ spoïeczeñstw ibpañstw wbstaroĝytnoĂci. Powstanie miast, ich rola ibfunkcje. Mezopotamia – „kraina miÚdzy rzekami”, obszar róĝnych ludów ibcywilizacji. Miasta-pañstwa Sumerów; imperia Babiloñczyków, Asyryjczyków ibPersów. OsiÈgniÚcia cywilizacyjne ludów Mezopotamii – pismo klinowe, nauka (matematyka, astronomia). Prawo – Kodeks Hammurabiego. Religia – politeizm. Egipt – kraj jednej rzeki. Pañstwo – sposób sprawowania wïadzy. Organizacja spoïeczeñstwa – grupy spoïeczne ibich funkcje. Pismo hierogliğczne. OsiÈgniÚcia techniczne – system irygacyjny, budownictwo (piramidy). Nauka – medycyna, matematyka, astronomia. Religia – politeizm, najwaĝniejsi bogowie, wyobraĝenia obĝyciu pozagrobowym. Palestyna – warunki naturalne. Pañstwo – okres sÚdziów, okres królewski, niewola babiloñska. Religia – monoteizm, rola Biblii ibDekalogu.

4. Starożytna Grecja Warunki naturalne ib ich wpïyw na ĝycie staroĝytnych Greków. Hellada – kraina miast-pañstw (poleis). RozwiÈzania ustrojowe – oligarchia, demokracja, tyrania.

25

Program nauczania historii w gimnazjum | Bliżej historii

Grecja epoki klasycznej: Ateny ibSparta – róĝne modele sprawowania wïadzy. Ocena ateñskiej demokracji. Wielka kolonizacja. Wojny Greków zbPersami. ¿ycie codzienne staroĝytnych Greków. Religia – politeizm, najwaĝniejsi bogowie, mity, wyrocznie. Kultura – teatr grecki, pismo, igrzyska olimpijskie, style architektoniczne, rzeěba. Grecja ojczyznÈ ğlozoği – podstawowe systemy ğlozoğczne (Platon, Arystoteles). Literatura – eposy Homera. Imperium Aleksandra Wielkiego – narodziny hellenistycznego Ăwiata. ZasiÚg ibdokonania kultury hellenistycznej.

5. Starożytny Rzym Legenda obpoczÈtkach Rzymu. Rzym republikañski – instytucje polityczne, kryzys Republiki. Rzym cesarski – zasady sprawowania wïadzy. Podboje rzymskie – zasiÚg ekspansji, armia rzymska. Organizacja Imperium Rzymskiego. Romanizacja prowincji. OsiÈgniÚcia cywilizacyjne Rzymian – pismo, retoryka, prawo, inĝynieria (budowa dróg, akweduktów), technika na usïugach armii. Relacje miÚdzy kulturÈ greckÈ ibrzymskÈ – religia, ğlozoğa, historiograğa. Powstanie ibrozwój chrzeĂcijañstwa – religia monoteistyczna, gïówne zasady, Nowy Testament. Rzym ibbarbarzyñcy. Podziaï Imperium oraz upadek Cesarstwa Rzymskiego na Zachodzie.

6. Od antycznego świata śródziemnomorskiego do średniowiecznej Europy Konsekwencje tzw. wielkiej wÚdrówki ludów. Obraz porzymskiego Ăwiata – losy ludnoĂci, miast, kultury. Nowe pañstwa na dawnym obszarze Cesarstwa Rzymskiego. KoĂcióï zachodni we wczesnym Ăredniowieczu – ruch monastyczny (zakon benedyktynów), rola papiestwa. Bizancjum we wczesnym Ăredniowieczu – organizacja pañstwa, KoĂcióï wschodni, kultura bizantyjska. Powstanie islamu. Idee ibcharakterystyka religii islamskiej. Podboje Arabów.

7. Europa średniowieczna Nowe oblicze pañstwa wbĂredniowieczu – monarchia patrymonialna. Karol Wielki – odnowa idei cesarstwa na Zachodzie. ZasiÚg terytorialny Królestwa Franków iborganizacja wïadzy wbpañstwie Karola Wielkiego. Kultura – renesans karoliñski. Podziaï pañstwa Karola Wielkiego. Wïadztwo Ottonów – odnowa cesarstwa rzymskiego. Sïowiañszczyzna wbnajnowszych badaniach archeologicznych. Pierwsze pañstwa sïowiañskie ibskandynawskie. System feudalny. Rozdrobnienie feudalne wbpañstwach europejskich. Spoïeczeñstwo Ăredniowieczne – stany. Gospodarka ib organizacja ĝycia spoïecznego na wsi. Miasta – organizacja, rola gospodarcza, system cechowy. Ksztaïtowanie siÚ monarchii stanowych.

26

Rozprzestrzenianie siÚ religii chrzeĂcijañskiej – przyjmowanie chrzeĂcijañstwa zbRzymu ibzbBizancjum, misja Cyryla ibMetodego. Podziaï KoĂcioïa (schizma wschodnia). Herezje. Nowe formy ĝycia zakonnego – zakony ĝebracze. Wyprawy krzyĝowe. Powstanie zakonów rycerskich. Spór cesarza zbpapieĝem obinwestyturÚ duchownych – konflikt Grzegorza VII zb Henrykiem IV, konkordat wbWormacji. Uniwersalizm kultury Ăredniowiecznej. Kultura dworska, rycerska ibludowa. Rola uniwersytetów. Style romañski ibgotycki wbarchitekturze. Kultura techniczna europejskiego Ăredniowiecza. ¿ycie codzienne wbĂredniowiecznej Europie. Dziedzictwo kultury Ăredniowiecza ibjego Ălady wbmoim regionie.

8. Początki państwa polskiego Ziemie polskie wbnajnowszych badaniach archeologicznych. Pañstwo gnieěnieñskie Mieszka Ib– chrzest, zasiÚg terytorialny pañstwa. Polska Bolesïawa Chrobrego – misja biskupa Wojciecha, zjazd wbGnieěnie, utworzenie polskiej metropolii koĂcielnej, wojny Bolesïawa Chrobrego, koronacja królewska. Kryzys monarchii wczesnopiastowskiej ibodbudowa pañstwa.

9. Pełne średniowiecze w Polsce Polska pod panowaniem Bolesïawa Krzywoustego ibwbczasach rozbicia dzielnicowego. Testament Bolesïawa Krzywoustego – wyïanianie seniora, rola Krakowa wbsystemie funkcjonowania pañstwa. Sytuacja ziem polskich wbokresie rozbicia dzielnicowego – straty terytorialne. Uksztaïtowanie siÚ pañstwa zakonnego na ziemiach Prusów. Najazd Mongoïów na RuĂ, PolskÚ ibWÚgry – bitwa pod LegnicÈ, powstanie Zïotej Ordy. Przemiany gospodarczo-spoïeczne wbPolsce na tle przeksztaïceñ europejskich – zakïadanie wsi ibmiast na prawie niemieckim, unowoczeĂnienie rolnictwa (wprowadzenie trójpolówki ibnowych rozwiÈzañ technicznych). Przemiany spoïeczne – immunitety, ksztaïtowanie siÚ stanów. SamorzÈd wiejski ibmiejski. Zjednoczenie pañstwa polskiego – przesïanki ideowe (kult Ăw. Stanisïawa), etapy, koronacja Wïadysïawa ’okietka. Polska pod panowaniem Kazimierza Wielkiego – organizacja wewnÚtrzna pañstwa, zdobycze terytorialne, zaïoĝenie Akademii Krakowskiej. Unia personalna Polski zbWÚgrami – przywilej koszycki. Polska pod rzÈdami pierwszych Jagiellonów. Unia personalna Królestwa Polskiego zbWielkim KsiÚstwem Litewskim – chrzest Litwy. Wielka wojna zbzakonem krzyĝackim – bitwa pod Grunwaldem, pierwszy pokój toruñski. Polityka wewnÚtrzna – przywileje szlacheckie ibprzemiany ustrojowe. Polityka zagraniczna – unia zbWÚgrami, wojna trzynastoletnia, drugi pokój toruñski ibodzyskanie Pomorza Gdañskiego. Kultura polska wbĂredniowieczu – rola KoĂcioïa ibAkademii Krakowskiej, piĂmiennictwo, architektura romañ-

Klasy 1–3

ska ibgotycka. Uniwersalne iblokalne elementy kultury polskiej.

10. Początki nowożytnego świata Rozwój Imperium Osmañskiego. Upadek Bizancjum – konsekwencje polityczne ibkulturowe. Wpïyw nauki ibtechniki na poszerzenie horyzontu geograficznego Europejczyków. Odkrycia geograficzne – nowe szlaki handlowe, poczÈtki europejskiego kolonializmu, dziaïalnoĂÊ misyjna na terenach kolonizowanych. Cywilizacje prekolumbijskie – gïówne osiÈgniÚcia, losy spoïecznoĂci indiañskich po europejskim podboju. Kultura odrodzenia wb Europie – nowa wizja Ăwiata ibczïowieka, powrót do wzorców antycznych wbsztuce, rozwój nauki. Humanizm wïoski. Wielcy mistrzowie renesansu. Odrodzenie wb Polsce. Kultura odrodzenia wbmoim regionie. ¥lady przenikania siÚ kultur na ziemiach polskich. Dziedzictwo epoki renesansu.

11. Rozłam w Kościele katolickim. Kościoły protestanckie

Kryzys KoĂcioïa katolickiego wbXIV ibXV w. WystÈpienie Marcina Lutra – poczÈtek podziaïu religijnego wbEuropie Zachodniej. Wyznania reformowane – luteranizm, kalwinizm, anglikanizm. Wojny religijne wbEuropie Zachodniej. Reforma KoĂcioïa katolickiego – sobór trydencki. Reformacja ibkontrreformacja wbPolsce ibWielkim KsiÚstwie Litewskim – ěródïa tolerancji religijnej. Rozwój szkolnictwa protestanckiego ibkatolickiego wbpañstwie polsko-litewskim. OdrÚbnoĂÊ religijna gmin ĝydowskich. Tradycje ĝycia religijnego wbmoim regionie.

12. Polska w czasach ostatnich Jagiellonów

Przemiany spoïeczno-ekonomiczne – polityczna ibgospodarcza dominacja stanu szlacheckiego wb pañstwie, ksztaïtowanie siÚ folwarku szlacheckiego. Charakterystyka gospodarki folwarczno-pañszczyěnianej. Ustrój Polski jagielloñskiej wbXVI w. – uksztaïtowanie siÚ dwuizbowego sejmu walnego, konstytucja Nihil novi, zwiÈzki zbWielkim KsiÚstwem Litewskim. Polityka zagraniczna ostatnich Jagiellonów.

13. Rzeczpospolita Obojga Narodów Powstanie Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Zasady organizacji pañstwa – akt unii lubelskiej, artykuïy henrykowskie. Ustalenie zasad obejmowania tronu – elekcja viritim. Pierwsze wolne elekcje – Henryk Walezy, Stefan Batory ibZygmunt III Waza na tronie Rzeczypospolitej. Wojny Stefana Batorego zbpañstwem moskiewskim.

14. Wiek XVII w Europie i w Polsce Europa Zachodnia wbXVII w. – przyczyny ibskutki wojny trzydziestoletniej, monarchia absolutna we Francji, monarchia konstytucyjna wbAnglii.

Rzeczpospolita wbXVII w. – konĠikty zbRosjÈ, SzwecjÈ ib TurcjÈ, powstanie Bohdana Chmielnickiego, rokosze. Przemiany polityczne, spoïeczne, gospodarcze ibwyznaniowe (kontrreformacja) wbXVII-wiecznej Rzeczypospolitej. Barok – ideowe podstawy kultury, architektura, malarstwo, nauka. Barok wbPolsce – sarmatyzm. Obyczaje ibĝycie codzienne wbRzeczypospolitej XVII w. Dziedzictwo kultury barokowej wbmoim regionie.

15. Europa i Ameryka Północna w XVIII stuleciu

OĂwiecenie – nowa ğlozoğa, nowe spojrzenie na pañstwo ibspoïeczeñstwo. Rozwój nauki ibtechniki wbXVIII w. Przemiany spoïeczne ibekonomiczne wbEuropie. Powstanie Stanów Zjednoczonych Ameryki – wojna obniepodlegïoĂÊ, ksztaït ustrojowy pañstwa. Udziaï Polaków wbwalce obniepodlegïoĂÊ kolonii brytyjskich wbAmeryce. Rewolucja we Francji – przyczyny ibprzebieg, powstanie republiki, poczÈtek wojen koalicyjnych, czasy terroru jakobiñskiego, rzÈdy Dyrektoriatu. SÈsiedzi Rzeczypospolitej wbXVIII w. – wzrost potÚgi Rosji, Austrii ibPrus. Rzeczpospolita pod panowaniem Wettinów – wielka wojna póïnocna, uzaleĝnienie pañstwa polsko-litewskiego od Rosji. Sytuacja wewnÚtrzna ibkryzys Rzeczypospolitej. DziaïalnoĂÊ Stanisïawa Konarskiego – ksztaïcenie nowoczesnego obywatela. ObjÚcie tronu przez Stanisïawa Augusta Poniatowskiego. Próby reform ubprogu epoki stanisïawowskiej. Konfederacja barska ibIbrozbiór Polski. Reformy Sejmu Wielkiego – Konstytucja 3 maja. Upadek Rzeczypospolitej – konfederacja targowicka, wojna zb RosjÈ ib II rozbiór, powstanie koĂciuszkowskie, III rozbiór.

16. Europa i świat w XIX w. Epoka Napoleona: konsulat ibcesarstwo we Francji; wojny Napoleona zbkolejnymi koalicjami; system napoleoñski wbEuropie – przemiany prawno-cywilizacyjne (konstytucje, Kodeks Napoleona). Wojna zbRosjÈ ibklÚska Napoleona. Kongres wiedeñski – próba powrotu do starego porzÈdku, ¥wiÚte Przymierze. Wiosna Ludów wbEuropie – ruchy spoïeczno-polityczne ibnarodowe. Pañstwa europejskie wb XIX w. KlÚska Rosji wb wojnie krymskiej ibosïabienie pozycji pañstwa carów na arenie miÚdzynarodowej. Powstanie Austro-WÚgier. Zjednoczenie Wïoch ibzjednoczenie Niemiec – konsekwencje dla Europy ibĂwiata. Stany Zjednoczone – wojna secesyjna, zniesienie niewolnictwa. Sytuacja wbAzji, Ameryce ibAfryce wbXIX w. Powstanie niepodlegïych pañstw wbAmeryce ’aciñskiej. Rewolucja przemysïowa ibjej konsekwencje wbróĝnych dziedzinach ĝycia spoïecznego. Kultura europejska XIX stulecia. PrÈdy intelektualne ibpolityczne – romantyzm, pozytywizm, konserwatyzm, liberalizm.

27

Program nauczania historii w gimnazjum | Bliżej historii

17. Polacy pod zaborami Walka Polaków obodbudowÚ wïasnego pañstwa wbokresie napoleoñskim – Legiony polskie, KsiÚstwo Warszawskie. Postanowienia kongresu wiedeñskiego wobec ziem polskich. Królestwo Polskie – ustrój polityczny, sytuacja gospodarcza. Legalna ibnielegalna opozycja wbKrólestwie. Powstanie listopadowe. Wielka Emigracja. Powstanie krakowskie iblikwidacja Rzeczypospolitej Krakowskiej. Wiosna Ludów na ziemiach polskich – wystÈpienia wbzaborze pruskim ibaustriackim. Ziemie polskie wbdrugiej poïowie XIX w. Autonomia Galicji. Germanizacyjna polityka wïadz pruskich. Odwilĝ posewastopolska wbKrólestwie Polskim. Powstanie styczniowe ibjego konsekwencje. Praca organiczna. Kultura polska wbXIX w. Podïoĝe ideowo-polityczne polskiego romantyzmu ibpozytywizmu. Mój region wbokresie zaborów ibpowstañ.

18. Świat na przełomie XIX i XX w. OsiÈgniÚcia naukowe ibwynalazki przeïomu wieków. Eksplozja demograficzna. Migracje ludnoĂci. Przemiany obyczajowe ibcywilizacyjne na przeïomie XIX ibXX w. Mapa polityczna Ăwiata na przeïomie XIX ibXX w. Kolonializm. KonĠikty miÚdzynarodowe ibuksztaïtowanie siÚ dwóch bloków polityczno-militarnych – trójprzymierze ibtrójporozumienie. Masowe ruchy polityczne – robotniczy (socjalistyczny), ludowy ibnacjonalistyczny. Stanowisko KoĂcioïa wobec kwestii robotniczej. Ksztaïtowanie siÚ masowych ruchów politycznych na ziemiach polskich.

19. I wojna światowa Przyczyny Ibwojny Ăwiatowej. ZasiÚg, gïówne etapy ibcharakter dziaïañ wojennych. Nowe rodzaje broni ibskutki ich zastosowania. Dwie rewolucje wbRosji – objÚcie wïadzy przez bolszewików. Orientacje polityczne Polaków wbprzededniu wybuchu Wielkiej Wojny. Sprawa polska wbczasie Ibwojny Ăwiatowej ibzaangaĝowanie Polaków wbdziaïania zbrojne – Legiony Polskie ubboku Austro-WÚgier, hallerczycy. UmiÚdzynarodowienie sprawy polskiej – Akt 5 listopada, orÚdzie prezydenta Woodrowa Wilsona. Odzyskanie niepodlegïoĂci przez PolskÚ – 11 listopada 1918br.

PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW EDUKACYJNYCH Podział treści kształcenia na jednostki lekcyjne W niniejszym programie, wbrozdziale „TreĂci ksztaïcenia ibwychowania”, zostaïy wyodrÚbnione punkty odnoszÈce siÚ do szerokich zagadnieñ, wbich ramach zaĂ sformu-

28

ïowano szczegóïowe hasïa programowe. PrzyporzÈdkowanie poszczególnych haseï do jednostek lekcyjnych stanowi zadanie nauczyciela, który, planujÈc swÈ pracÚ wbciÈgu roku szkolnego, musi uwzglÚdniaÊ specyğkÚ konkretnego zespoïu uczniów. PomocÈ dla nauczyciela bÚdzie propozycja podziaïu treĂci ksztaïcenia przyjÚta wbpodrÚcznikach oraz poradnikach metodycznych zbcyklu Bliĝej historii.

Metody pracy z uczniami KluczowÈ rolÚ wbosiÈganiu celów poznawczych odgrywajÈ metody podajÈce – WYKŁAD (lub jego elementy), OPIS ibPOKAZ. SpoĂród metod poszukujÈcych (aktywizujÈcych) osiÈgniÚciu celów poznawczych sïuĝÈ m.in. ROZMOWA NAUCZAJĄCA (POGADANKA) oraz PRACA POD KIERUNKIEM, która jest równieĝ wykorzystywana wbksztaïceniu umiejÚtnoĂci. PodstawowÈ formÈ organizacji dziaïania uczniów przy zastosowaniu metod poszukujÈcych jest PRACA W GRUPACH, dziÚki której mïodzieĝ uczy siÚ wspóïdziaïania wbzespole oraz ksztaïtuje umiejÚtnoĂci kluczowe, np. uzyskiwania informacji zbróĝnych ěródeï, poruszania siÚ wb czasie historycznym oraz wbprzestrzeni historycznej (praca zbmapÈ). Rozbudzaniu zainteresowania uczniów przedmiotem ibksztaïceniu umiejÚtnoĂci sïuĝÈ przede wszystkim techniki aktywizujÈce. Systematyzowanie posiadanych informacji uïatwia MAPA MENTALNA, pogïÚbianie rozumienia terminów ibpojÚÊ – BURZA MÓZGÓW. UmiejÚtnoĂÊ operowania wiedzÈ rozwijajÈ „DRZEWKO DECYZYJNE” I METAPLAN. UmiejÚtnoĂÊ tÚ uczniowie mogÈ doskonaliÊ takĝe wbtrakcie DEBATY lub DYSKUSJI, które pozwalajÈ równieĝ na uczenie siÚ formuïowania ocen ibopinii. DziÚki METODZIE PORTFOLIO (czyli zbieraniu materiaïów dotyczÈcych okreĂlonego zagadnienia), przygotowaniu PRACY PISEMNEJ na zadany temat oraz METODZIE PROJEKTU uczniowie mogÈ ksztaïciÊ umiejÚtnoĂci samodzielnego wyszukiwania ěródeï informacji, ich selekcji ib interpretowania oraz formuïowania wïasnych opinii ibwniosków. PracujÈc wbten sposób, stykajÈ siÚ równieĝ zbelementami naukowego warsztatu pracy historyka. Kaĝda zbtych metod wymaga okreĂlenia przez nauczyciela czasu na wykonanie postawionego zadania, ab takĝe systematycznego, indywidualnego kontaktu zbuczniem. We wspóïczesnej szkole istotnÈ rolÈ wbprocesie nauczania-uczenia siÚ odgrywa wykorzystanie PROGRAMÓW KOMPUTEROWYCH oraz INTERNETU, który moĝe byÊ istotnym narzÚdziem wyszukiwania informacji. Jest jednak bardzo waĝne, by nie zostaï on uznany przez uczniów za jedyne ěródïo wiedzy obprzeszïoĂci ibĂwiecie wspóïczesnym. Zadaniem nauczyciela jest wiÚc skïanianie uczniów do konfrontowania informacji uzyskanych zbinternetu zbinnymi ěródïami wiedzy, np. podrÚcznikami, encyklopediami czy opracowaniami monograğcznymi.

Klasy 1–3

Waĝnym elementem procesu ksztaïcenia historycznego wbgimnazjum powinny byÊ metody pracy, które realizuje siÚ poza klasÈ szkolnÈ. NaleĝÈ do nich: • WYCIECZKI EDUKACYJNE, podczas których uczniowie zwiedzajÈ zabytki czy miejsca zwiÈzane zbokreĂlonymi wydarzeniami historycznymi (ciekawÈ propozycjÈ moĝe byÊ np. wycieczka do miasta, wbktórym zachowaï siÚ Ăredniowieczny ukïad ulic, gdzie uczniowie, podzieleni na grupy ibwyposaĝeni wbmapy, bÚdÈ poszukiwaÊ odpowiedzi na postawione przez nauczyciela pytania) • LEKCJE MUZEALNE; • ZWIEDZANIE WYSTAW OKOLICZNOŚCIOWYCH; • PRACE ROCZNE na zadany temat, wymagajÈce od ucznia przeprowadzenia wywiadów ze Ăwiadkami wydarzeñ ibna tej podstawie przygotowania obszernej wypowiedzi pisemnej (przykïadowy temat: „Historia mojej rodziny wbXX stuleciu”); • PRACA METODĄ PROJEKTU, wbtrakcie której uczniowie muszÈ siÚ wykazaÊ samodzielnoĂciÈ (wymyĂliÊ temat projektu, podzieliÊ zadania miÚdzy czïonków zespoïu, poszukiwaÊ rozwiÈzañ róĝnych problemów, zaprezentowaÊ zebrane materiaïy). Aby zrealizowaÊ cele edukacyjne sformuïowane wbniniejszym programie, dostosowaÊ formy pracy do indywidualnych potrzeb ibmoĝliwoĂci uczniów, rozwijaÊ ubnich zainteresowania historyczne, abtakĝe wïaĂciwie przygotowaÊ do egzaminu wbostatnim roku nauki wbgimnazjum, nauczyciel powinien: • zachÚcaÊ uczniów do samodzielnej pracy, wyszukiwania informacji ibrozwiÈzywania problemów, • tworzyÊ sytuacje, wb których uczniowie bÚdÈ mogli uczyÊ siÚ argumentowania, dyskutowania oraz obrony wïasnych poglÈdów, • ukazywaÊ mechanizmy zjawisk ibprocesów historycznych, kïaĂÊ nacisk na dostrzeganie przez uczniów przyczyn ibskutków, • planowaÊ zadania dla uczniów, opierajÈc siÚ na wymaganiach sformuïowanych wbpodstawie programowej, • uczyÊ historii wbsposób integralny, tzn. wiÈĝÈc dzieje polityczne zbgospodarczymi, kulturalnymi, spoïecznymi, • korelowaÊ ksztaïcenie historyczne zbinnymi przedmiotami – jÚzykiem polskim, muzykÈ, plastykÈ, wiedzÈ obspoïeczeñstwie.

Lekcje powtórzeniowe Celem lekcji powtórzeniowych powinno byÊ nie tylko przypomnienie uczniom poznanego wczeĂniej materiaïu faktograğcznego, lecz takĝe ksztaïcenie ubnich umiejÚtnoĂci dokonywania porównañ ibuogólnieñ oraz dostrzegania zwiÈzków przyczynowo-skutkowych odnoszÈcych siÚ do szerokich przedziaïów czasowych lub zïoĝonych problemów (obejmujÈcych treĂci wielu jednostek lekcyjnych). Przed lekcjÈ powtórzeniowÈ nauczyciel powinien przygotowaÊ dla uczniów wskazówki ukierunkowujÈce powtórzenie materiaïu, tak by byli oni

aktywnymi uczestnikami zajÚÊ, abnie biernymi obserwatorami. Propozycje tematów lekcji powtórzeniowych: • „Warunki naturalne ab ĝycie codzienne staroĝytnych mieszkañców Mezopotamii, Egiptu ibGrecji”, • „Formy ustrojowe pañstw staroĝytnych”, • „Rola KoĂcioïa wbĝyciu religijnym, politycznym, spoïecznym, gospodarczym ibkulturalnym Ăredniowiecznej Europy”, • „Piastowie – próba oceny polityki wewnÚtrznej pierwszej polskiej dynastii”, • „Renesans wbEuropie ibwbPolsce – najtrwalsze osiÈgniÚcia kultury odrodzenia”, • „Demokracja szlachecka – wady ibzalety ustroju spoïeczno-politycznego Rzeczypospolitej Obojga Narodów”, • „Przyczyny upadku Rzeczypospolitej szlacheckiej”, • „Walka zbrojna czy praca organiczna? – postawy Polaków wbokresie zaborów”, • „Nowoĝytny kolonializm ib jego róĝnorodne konsekwencje”.

ZAKŁADANE OSIĄGNIĘCIA UCZNIA Po zakoñczeniu nauki na trzecim etapie edukacyjnym uczeñ powinien: • umieÊ rozróĝniaÊ ěródïa historyczne, analizowaÊ je ibinterpretowaÊ, • interpretujÈc ěródïo, rozumieÊ intencje autora, odróĝniaÊ fakty od opinii, prawdÚ historycznÈ od ğkcji, dostrzegaÊ perswazjÚ, manipulacjÚ, wartoĂciowanie, • wyszukiwaÊ informacje wběródïach opisowych ibnormatywnych, ilustracjach, mapach, tabelach, diagramach, wykresach ibschematach, • wskazywaÊ zwiÈzki przyczynowo-skutkowe wbsferach polityki, gospodarki, kultury ibĝycia spoïecznego, • dostrzegaÊ kontekst historyczny niezbÚdny do interpretacji róĝnych tekstów kultury, • posïugiwaÊ siÚ kategoriami ibpojÚciami wïaĂciwymi dla historii, • budowaÊ wypowiedzi poprawne pod wzglÚdem jÚzykowym ibstylistycznym, • formuïowaÊ, porzÈdkowaÊ ibwartoĂciowaÊ argumenty uzasadniajÈce stanowisko wïasne lub cudze, • analizowaÊ, porównywaÊ, porzÈdkowaÊ ibsyntetyzowaÊ informacje zawarte wbtekstach kultury, • umieÊ wypowiadaÊ siÚ na temat powiÈzañ miÚdzy historiÈ Polski abdziejami innych krÚgów kulturowych, okreĂlaÊ te powiÈzania wbróĝnych obszarach (polityki, kultury, gospodarki, ĝycia codziennego) wbodniesieniu do przeszïoĂci ibczasów dzisiejszych, • formuïowaÊ problemy ibproponowaÊ ich rozwiÈzania, wyciÈgaÊ wnioski, • znaÊ podstawowe kategorie historyczne – czas ibprzestrzeñ – ibprawidïowo nimi operowaÊ.

29

Program nauczania historii w gimnazjum | Bliżej historii

Osiągnięcia ucznia w odniesieniu do zagadnień wyodrębnionych w ramach treści kształcenia 1. Wprowadzenie do historii • Uczeñ zna ibrozumie pojÚcia: era, epoka, wiek, historia, prehistoria, ěródïo historyczne. • Uczeñ rozumie znaczenie pracy ze ěródïem historycznym dla ksztaïcenia rozmaitych umiejÚtnoĂci. • Uczeñ umie: – dokonaÊ periodyzacji dziejów (wymieniÊ najwaĝniejsze epoki ibokreĂliÊ ich cezury), – wymieniÊ podstawowe rodzaje ěródeï historycznych, – wymieniÊ nauki pomocnicze historii.

2. Prehistoria • Uczeñ zna ibrozumie pojÚcia: homo sapiens, neolit, paleolit, rewolucja neolityczna, rewolucja metalurgiczna, rewolucja urbanistyczna. • Uczeñ rozumie: – przyczyny ibskutki przemian zachodzÈcych wbĝyciu ludzi wbczasach prehistorycznych, – wpïyw warunków naturalnych na warunki ĝycia najdawniejszych ludzi. • Uczeñ umie: – opisaÊ warunki ĝycia czïowieka wbczasach prehistorycznych, – omówiÊ przemiany zachodzÈce wbtrybie ĝycia ludzi wbczasach prehistorycznych.

3. Starożytne cywilizacje Bliskiego Wschodu

• Uczeñ zna ibrozumie pojÚcia: sieÊ nawadniajÈca, politeizm, faraon, piramida, hieroglify, kodeks Hammurabiego, monoteizm, Biblia, Dekalog. • Uczeñ rozumie zwiÈzki pomiÚdzy warunkami naturalnymi abĝyciem staroĝytnych mieszkañców Mezopotamii, Egiptu ibPalestyny. • Uczeñ umie: – omówiÊ warunki ĝycia staroĝytnych mieszkañców Mezopotamii, Egiptu ibPalestyny, – opisaÊ wierzenia ibsposoby sprawowania kultu staroĝytnych mieszkañców Mezopotamii, Egipcjan oraz Izraelitów, – wymieniÊ osiÈgniÚcia naukowe ibkulturalne ludów staroĝytnego Bliskiego Wschodu, – scharakteryzowaÊ sposoby sprawowania wïadzy iborganizacji spoïeczeñstwa wbpañstwach staroĝytnego Bliskiego Wschodu.

4. Starożytna Grecja • Uczeñ zna ibrozumie pojÚcia: polis, Hellada, Hellenowie, igrzyska olimpijskie, ğlozoğa, hellenizm, demokracja, oligarchia, tyrania, tragedia, komedia.

30

• Uczeñ rozumie: – wpïyw warunków naturalnych na ĝycie mieszkañców Hellady, – wpïyw osiÈgniÚÊ kulturalnych staroĝytnych Greków na kulturÚ póěniejszych epok, – przyczyny ibskutki wojen perskich. • Uczeñ umie: – opisaÊ warunki naturalne staroĝytnej Grecji, – scharakteryzowaÊ róĝne sposoby sprawowania wïadzy wbgreckich poleis, – omówiÊ osiÈgniÚcia kultury staroĝytnych Greków, – przedstawiÊ ĝycie religijne staroĝytnych Greków.

5. Starożytny Rzym • Uczeñ zna ibrozumie pojÚcia: republika, senat, senator, konsul, trybun ludowy, plebejusze, patrycjusze, cesarz, cesarstwo, imperium, romanizacja, Cesarstwo Wschodnie, Cesarstwo Zachodnie, barbarzyñcy, legion, niewolnik, gladiator, wÚdrówki ludów. • Uczeñ rozumie: – przyczyny ibskutki podbojów rzymskich, – przyczyny oraz skutki powstania ibupadku Republiki oraz Cesarstwa na Zachodzie, – oddziaïywanie cywilizacji rzymskiej na terytoriach podbitych przez Rzymian, – znaczenie osiÈgniÚÊ cywilizacji rzymskiej wbdziejach kultury europejskiej kolejnych epok. • Uczeñ umie: – opowiedzieÊ oblegendarnych poczÈtkach Rzymu, – scharakteryzowaÊ republikÚ ibcesarstwo jako systemy sprawowania wïadzy wbstaroĝytnym Rzymie, – przedstawiÊ podboje rzymskie, – omówiÊ poïoĝenie niewolników ib ich powstania wbstaroĝytnym Rzymie, – wymieniÊ osiÈgniÚcia cywilizacji rzymskiej, – opowiedzieÊ obpowstaniu ibrozwoju chrzeĂcijañstwa, – opisaÊ upadek Cesarstwa Rzymskiego na Zachodzie.

6. Od antycznego świata śródziemnomorskiego do średniowiecznej Europy • Uczeñ zna ibrozumie pojÚcia: wÚdrówki ludów, zakon, reguïa zakonna, benedyktyni, Cesarstwo Wschodnie, islam, Koran, Bizancjum, chrystianizacja. • Uczeñ rozumie: – znaczenie Bizancjum dla przetrwania zdobyczy staroĝytnej kultury grecko-rzymskiej, – rolÚ chrzeĂcijañstwa jako fundamentu ksztaïtujÈcej siÚ wbĂredniowieczu kultury europejskiej, – okolicznoĂci powstawania nowych pañstw na obszarach Cesarstwa Zachodniego, – skutki powstania religii islamskiej.

Klasy 1–3

• Uczeñ umie: – opisaÊ sytuacjÚ gospodarczÈ, spoïecznÈ, religijnÈ ibpolitycznÈ Bizancjum, – opowiedzieÊ obpañstwach, które powstaïy na obszarach Cesarstwa Zachodniego, – scharakteryzowaÊ dziaïalnoĂÊ ib rolÚ KoĂcioïa we wczesnoĂredniowiecznej Europie, – przedstawiÊ ksztaïtowanie siÚ ibopisaÊ cechy charakterystyczne islamu, – opisaÊ powstanie imperium arabskiego.

7. Europa średniowieczna • Uczeñ zna ibrozumie pojÚcia: renesans karoliñski, monarchia patrymonialna, ustrój feudalny, drabina feudalna, lenno, hoïd lenny, rozdrobnienie feudalne, inwestytura, senior, wasal, immunitet, stan spoïeczny, monarchia stanowa, cesarstwo rzymskie (Rzesza), uniwersytet, herezja, zakon ĝebraczy, franciszkanie, dominikanie, symonia, celibat, reforma gregoriañska, konkordat wormacki, krucjata, Ziemia ¥wiÚta, zakon rycerski, kultura dworska, kultura rycerska, cyrylica, trójpolówka, lokacja, cech, renta naturalna, czynsz, styl romañski, styl gotycki, miniatura, misja. • Uczeñ rozumie: – uniwersalizm kultury Ăredniowiecznej oraz rolÚ chrzeĂcijañstwa wbjej ksztaïtowaniu siÚ, – zasady funkcjonowania pañstw, spoïeczeñstw ibgospodarki wbĂredniowiecznej Europie, – przyczyny ibznaczenie wypraw krzyĝowych. • Uczeñ umie: – przedstawiÊ dziaïania prowadzÈce do odbudowy instytucji cesarstwa na Zachodzie we wczesnym Ăredniowieczu, – opisaÊ powstanie pierwszych pañstw sïowiañskich, – scharakteryzowaÊ politycznÈ, religijnÈ ibkulturowÈ rolÚ KoĂcioïa wbĂredniowiecznej Europie, – opowiedzieÊ obsporze cesarza zbpapieĝem obinwestyturÚ duchownych, – opisaÊ wyprawy krzyĝowe ibpowstanie zakonów rycerskich, – opisaÊ gospodarkÚ ibspoïeczeñstwo Europy wbĂredniowieczu, – scharakteryzowaÊ ĂredniowiecznÈ kulturÚ europejskÈ, – scharakteryzowaÊ rolÚ uniwersytetów wb kulturze Ăredniowiecznej Europy.

8. Początki państwa polskiego • Uczeñ zna ibrozumie pojÚcia: gród, druĝyna, osada sïuĝebna, ludnoĂÊ sïuĝebna, dynastia, misja, kanonizacja, arcybiskupstwo, monarchia patrymonialna, ustrój prawa ksiÈĝÚcego, prawo rycerskie. • Uczeñ rozumie: – znaczenie przyjÚcia chrztu przez Mieszka Ibdla dziejów Polski, – rolÚ dynastii piastowskiej wbprocesie ksztaïtowania siÚ pañstwa polskiego.

• Uczeñ umie: – opisaÊ powstanie pañstwa polskiego, – scharakteryzowaÊ politykÚ wewnÚtrznÈ ibzewnÚtrznÈ Mieszka IbibBolesïawa Chrobrego, – przedstawiÊ kryzys ibodbudowÚ pañstwa pierwszych Piastów.

9. Pełne średniowiecze w Polsce • Uczeñ zna ibrozumie pojÚcia: testament Bolesïawa Krzywoustego, rozbicie dzielnicowe, Krzyĝacy, kolonizacja na prawie niemieckim, unia personalna, przywilej szlachecki. • Uczeñ rozumie: – specyfikÚ rozdrobnienia feudalnego na ziemiach polskich, – przyczyny ibskutki procesu jednoczenia ziem polskich wbXIII–XIV w., – przyczyny ibskutki nadawania przywilejów rycerstwu przez kolejnych wïadców Polski, – przyczyny ib skutki zawierania przez PolskÚ unii zbWÚgrami ibLitwÈ. • Uczeñ umie: – opisaÊ panowanie wbPolsce Bolesïawa Krzywoustego, Wïadysïawa ’okietka, Kazimierza Wielkiego, Andegawenów oraz pierwszych Jagiellonów, – przedstawiÊ rozbicie dzielnicowe Polski oraz proces jednoczenia ziem polskich, – scharakteryzowaÊ stosunki polsko-krzyĝackie wbXIII–XV w., – omówiÊ sytuacjÚ gospodarczÈ Polski wbĂredniowieczu, – omówiÊ rozwój polskiej kultury wbepoce Ăredniowiecza.

10. Początki nowożytnego świata • Uczeñ zna ibrozumie pojÚcia: Imperium Osmañskie, wielkie odkrycia geograğczne, kolonia (w znaczeniu nowoĝytnym), odrodzenie (renesans), humanizm. • Uczeñ rozumie: – znaczenie ekspansji osmañskiej wbdziejach Europy, Azji ibAfryki, – przyczyny ibskutki wielkich odkryÊ geograğcznych, – znaczenie zamorskich posiadïoĂci (kolonii) dla zmian spoïecznych ibgospodarczych zachodzÈcych we wczesnonowoĝytnej Europie, – konsekwencje zainteresowania dorobkiem staroĝytnoĂci dla przeobraĝeñ kultury europejskiej, – wpïyw nowych prÈdów intelektualnych (przede wszystkim humanizmu) na kulturÚ europejskÈ ibpolskÈ. • Uczeñ umie: – opisaÊ poczÈtki Imperium Osmañskiego ibupadek Bizancjum, – omówiÊ wielkie odkrycia geograğczne, – scharakteryzowaÊ kulturÚ odrodzenia wbEuropie, – omówiÊ przemiany kulturowe wbPolsce ostatnich Jagiellonów.

31

Program nauczania historii w gimnazjum | Bliżej historii

11. Rozłam w Kościele katolickim. Kościoły protestanckie • Uczeñ zna ibrozumie pojÚcia: reformacja, luteranizm, kalwinizm, anglikanizm, reforma katolicka, kontrreformacja, sobór, Indeks ksiÈg zakazanych, zbór, protestanci, odpusty, wojna religijna, tolerancja religijna. • Uczeñ rozumie: – przyczyny ibskutki reformacji wbEuropie ibPolsce, – znaczenie reformacji dla ĝycia religijnego na Ăwiecie od XVI w. do czasów dzisiejszych, – specyğkÚ stosunków wyznaniowych wbXVI-wiecznej Polsce ibna Litwie. • Uczeñ umie: – scharakteryzowaÊ sytuacjÚ panujÈcÈ wbKoĂciele katolickim na poczÈtku XVI w., – omówiÊ wystÈpienia Marcina Lutra ibJana Kalwina, – opisaÊ przebieg reformacji ibreformy KoĂcioïa katolickiego wbEuropie, – opisaÊ sytuacjÚ wyznaniowÈ wbPolsce ibna Litwie wbXVI w.

12. Polska w czasach ostatnich Jagiellonów • Uczeñ zna ibrozumie pojÚcia: Korona, pañszczyzna, folwark pañszczyěniany, sejm walny, sejmik szlachecki. • Uczeñ rozumie: – znaczenie przywilejów szlacheckich dla funkcjonowania ustroju ibgospodarki XVI-wiecznej Polski, – przyczyny rozkwitu handlu zboĝem ibjego znaczenie dla pozycji szlachty wbpañstwie polskim. • Uczeñ umie opisaÊ sytuacjÚ politycznÈ, spoïecznÈ ibgospodarczÈ Polski pod panowaniem ostatnich Jagiellonów.

13. Rzeczpospolita Obojga Narodów

• Uczeñ zna ibrozumie pojÚcia: unia realna, elekcja viritim, interrex. • Uczeñ rozumie: – przyczyny ibskutki unii lubelskiej, – wady ibzalety wolnych elekcji oraz ich wpïyw na sposób sprawowania wïadzy wbRzeczypospolitej. • Uczeñ umie: – omówiÊ proces ksztaïtowania siÚ Rzeczypospolitej Obojga Narodów, – opisaÊ mechanizm wolnej elekcji, – scharakteryzowaÊ panowanie Henryka Walezego ibStefana Batorego.

14. Wiek XVII w Europie i w Polsce

• Uczeñ zna ibrozumie pojÚcia: barok, sarmatyzm, monarchia absolutna, przedmurze chrzeĂcijañstwa, husaria, dymitriady, potop szwedzki, liberum veto, rokosz.

32

• Uczeñ rozumie: – wpïyw wojen na sytuacjÚ gospodarczÈ, demograğcznÈ ibpolitycznÈ Rzeczypospolitej wbXVII w., – rolÚ sarmatyzmu wbkulturze Rzeczypospolitej Obojga Narodów ibjego oddziaïywanie na umysïowoĂÊ polsko-litewskiej szlachty. • Uczeñ umie: – scharakteryzowaÊ monarchiÚ absolutnÈ na przykïadzie Francji Ludwika XIV, – opisaÊ najwaĝniejsze konflikty miÚdzynarodowe ibwewnÈtrzpañstwowe wbXVII-wiecznej Europie (rewolucja angielska, wojna trzydziestoletnia), – opisaÊ wojny prowadzone przez RzeczpospolitÈ wbXVII w., – omówiÊ cechy charakterystyczne ibideowe podstawy sztuki barokowej, – przedstawiÊ sytuacjÚ politycznÈ, gospodarczÈ, wyznaniowÈ ibkulturalnÈ Rzeczypospolitej wbXVII w.

15. Europa i Ameryka Północna w XVIII stuleciu

• Uczeñ zna ibrozumie pojÚcia: oĂwiecenie („epoka Ăwiateï”), racjonalizm, deizm, encyklopedyĂci, rokoko, klasycyzm, konstytucja (ustawa zasadnicza), monarchia konstytucyjna, Sejm Wielki (sejm czteroletni), konfederacja barska, targowica (konfederacja targowicka), rewolucja, jakobini, terror, gilotyna, republika, Dyrektoriat. • Uczeñ rozumie: – przyczyny ibskutki rewolucji francuskiej, – znaczenie amerykañskiej wojny obniepodlegïoĂÊ, – przyczyny ibskutki rozbiorów Polski, – przyczyny ibskutki walki Polaków obutrzymanie niepodlegïego pañstwa, – znaczenie reform wbRosji, Austrii ibPrusach dla sytuacji Rzeczypospolitej. • Uczeñ umie: – opisaÊ kulturÚ epoki oĂwiecenia, – omówiÊ wojnÚ obniepodlegïoĂÊ kolonii brytyjskich wbAmeryce ibpowstanie Stanów Zjednoczonych, – przedstawiÊ przebieg rewolucji we Francji, – omówiÊ wzrost potÚgi politycznej, gospodarczej ibmilitarnej Rosji, Austrii ibPrus, – scharakteryzowaÊ sytuacjÚ Rzeczypospolitej pod panowaniem Wettinów ibwbepoce stanisïawowskiej.

16. Europa i świat w XIX w. • Uczeñ zna ibrozumie pojÚcia: konsulat (system rzÈdów we Francji), cesarstwo (napoleoñskie), kongres wiedeñski, restauracja, legitymizm, rewolucja przemysïowa, romantyzm, liberalizm, pozytywizm, abolicja, secesja. • Uczeñ rozumie: – znaczenie epoki napoleoñskiej oraz kongresu wiedeñskiego wbdziejach Europy, – konsekwencje rewolucji przemysïowej, – miÚdzynarodowe skutki zjednoczenia Niemiec.

Klasy 1–3

• Uczeñ umie: – omówiÊ sytuacjÚ Francji pod panowaniem Napoleona I, – omówiÊ system napoleoñski wbEuropie, – omówiÊ najwaĝniejsze postanowienia kongresu wiedeñskiego, – przedstawiÊ XIX-wieczne ruchy narodowowyzwoleñcze wbEuropie, – przedstawiÊ procesy zjednoczenia Wïoch ibzjednoczenia Niemiec, – opisaÊ proces rewolucji przemysïowej, – opisaÊ europejskÈ politykÚ kolonialnÈ wbXIX w., – omówiÊ sytuacjÚ Stanów Zjednoczonych wbXIX w.

• Uczeñ umie: – przedstawiÊ osiÈgniÚcia naukowe ibtechniczne przeïomu XIX ibXX w., – omówiÊ konsekwencje polityki kolonialnej prowadzonej przez mocarstwa wbXIX w., – przedstawiÊ formowanie siÚ trójprzymierza ibtrójporozumienia, – scharakteryzowaÊ gïówne zaïoĝenia ideowe ugrupowañ socjalistycznych, nacjonalistycznych ib ludowych, – opisaÊ proces ksztaïtowania siÚ nowoczesnych partii politycznych na ziemiach polskich (ruch socjalistyczny, ludowy ibnarodowy).

17. Polacy pod zaborami

19. I wojna światowa

• Uczeñ zna ibrozumie pojÚcia: Legiony DÈbrowskiego, branka, germanizacja, rusyğkacja, autonomia, praca organiczna. • Uczeñ rozumie: – przyczyny ibskutki powstania listopadowego, powstania krakowskiego, Wiosny Ludów na ziemiach polskich oraz powstania styczniowego, – róĝnice wbpoïoĝeniu Polaków ĝyjÈcych wbdrugiej poïowie XIX w. pod panowaniem Rosji, Austrii ibPrus. • Uczeñ umie: – scharakteryzowaÊ sprawÚ polskÈ wbepoce napoleoñskiej, – omówiÊ przebieg powstania listopadowego, Wiosny Ludów na ziemiach polskich, powstania styczniowego, – wymieniÊ ugrupowania Wielkiej Emigracji ibomówiÊ ich programy, – omówiÊ ĝycie kulturalne Polaków wbkraju ibna emigracji, – opisaÊ sytuacjÚ politycznÈ, gospodarczÈ ibkulturalnÈ Polaków ĝyjÈcych wbposzczególnych zaborach wbpierwszej ibdrugiej poïowie XIX w.

• Uczeñ zna ibrozumie pojÚcia: ententa, pañstwa centralne, bolszewicy, rewolucja paědziernikowa, Legiony Polskie. • Uczeñ rozumie: – przyczyny ibskutki Ibwojny Ăwiatowej, – uwarunkowania róĝnych postaw Polaków wbczasie Ibwojny Ăwiatowej, – róĝnice wbpolityce poszczególnych pañstw wobec sprawy polskiej wbczasie Ibwojny Ăwiatowej. • Uczeñ umie: – omówiÊ przebieg Ibwojny Ăwiatowej oraz rewolucji wbRosji, – opisaÊ postawy, orientacje polityczne ib dziaïania zbrojne Polaków wbczasie Ibwojny Ăwiatowej.

18. Świat na przełomie XIX i XX w. • Uczeñ zna ibrozumie pojÚcia: eksplozja demograğczna, migracja, kolonializm, trójprzymierze, trójporozumienie, masowa partia polityczna, socjalizm, ruch robotniczy (socjalistyczny), komunizm, nacjonalizm, ruch ludowy. • Uczeñ rozumie: – wpïyw osiÈgniÚÊ naukowych ibtechnicznych przeïomu XIX ibXX stulecia na ĝycie codzienne ludzi, – genezÚ uksztaïtowania siÚ dwóch bloków polityczno-militarnych na przeïomie XIX ibXX w., – róĝnice wbzaïoĝeniach ideowo-programowych ugrupowañ socjalistycznych, ludowych ibnacjonalistycznych, – wpïyw sytuacji politycznej wbposzczególnych zaborach na ksztaïtowanie siÚ nowoczesnych polskich partii politycznych.

OCENA OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW Metody kontroli osiągnięć uczniów Kontrola osiÈgniÚÊ ucznia stanowi bardzo waĝny element wbprocesie nauczania-uczenia siÚ. DziÚki niej tak nauczyciel, jak ibuczeñ mogÈ poznaÊ rezultaty swojej pracy, uzyskaÊ obraz wiedzy ibumiejÚtnoĂci nabytych przez gimnazjalistÚ wbramach ksztaïcenia historycznego na trzecim etapie edukacji. BiorÈc pod uwagÚ zakïadane osiÈgniÚcia ucznia, proponujemy zróĝnicowany system oceniania, na który powinny zïoĝyÊ siÚ nastÚpujÈce sposoby kontroli: • ODPOWIEDŹ USTNA na lekcjach poĂwiÚconych nowym zagadnieniom ib lekcjach powtórzeniowych – umoĝliwia sprawdzenie wiedzy nie tylko wb zakresie znajomoĂci faktów czy pojÚÊ, lecz takĝe umiejÚtnoĂci rozumienia zwiÈzków przyczynowo-skutkowych, porównywania, oceny, wyciÈgania wniosków, dostrzegania wpïywu przeszïoĂci na teraěniejszoĂÊ; • PISEMNY SPRAWDZIAN WIADOMOŚCI Z PYTANIAMI OTWARTYMI – pozwala na sprawdzenie znajomoĂci dat, faktów ibpojÚÊ, abtakĝe umiejÚtnoĂci rozumowania przyczynowo-skutkowego, wyciÈgania wniosków, oceny wydarzeñ; • SPRAWDZIAN W FORMIE TESTU Z PYTANIAMI ZAMKNIĘTYMI – bada przede wszystkim znajomoĂÊ faktów;

33

Program nauczania historii w gimnazjum | Bliżej historii

• TZW. TEST 50-PUNKTOWY, zïoĝony zbpytañ zamkniÚtych ibotwartych – przygotowuje do majÈcego podobny charakter egzaminu gimnazjalnego, bada umiejÚtnoĂÊ czytania ze zrozumieniem, wyszukiwania informacji, budowania poprawnej pod wzglÚdem stylistycznym ibjÚzykowym wypowiedzi wbformie opowiadania, listu, zaproszenia, notatki, planu, reportaĝu, wywiadu, ogïoszenia, zaproszenia; • PRACA Z TEKSTEM ŹRÓDŁOWYM – pozwala na sprawdzenie umiejÚtnoĂci porzÈdkowania faktów, interpretacji, osadzania tekstu wbczasie ibprzestrzeni; • PRACA W GRUPIE – daj e nauczycielowi okazjÚ do oceny umiejÚtnoĂci planowania pracy, realizowania okreĂlonych poleceñ, prezentowania rezultatów pracy; • PRACA ROCZNA – uczeñ wykazuje siÚ nie tylko umiejÚtnoĂciÈ konstruowania dïuĝszej wypowiedzi pisemnej, lecz takĝe samodzielnego wyszukiwania informacji zbróĝnych ěródeï, poszukiwania Ăwiadków wydarzeñ, oceny ich wypowiedzi; • AKTYWNOŚĆ NA LEKCJI. Naleĝy ponadto podkreĂliÊ, ĝe oceny powinny byÊ wystawiane wb sposób systematyczny, zgodnie zb wewnÈtrzszkolnym ibprzedmiotowym systemem oceniania. Nauczyciel musi równieĝ pamiÚtaÊ, ĝe ocena ma dla ucznia nie tylko znaczenie informacyjne, ale takĝe motywujÈce do dalszej nauki. Nauczycielowi zbkolei umoĝliwia doskonalenie organizacji ibmetod pracy dydaktycznej.

Propozycja kryteriów oceniania osiągnięć uczniów w odniesieniu do poziomów wymagań Wymagania programowe powinny byÊ formuïowane przez nauczyciela zgodnie zbteoriÈ pomiaru dydaktycznego wbodniesieniu do czterech poziomów – koniecznego, podstawowego, rozszerzajÈcego ibdopeïniajÈcego.

34

Poziom wymagań koniecznych: • umiejÚtnoĂÊ umieszczania wydarzeñ wbczasie, szeregowanie ich wbzwiÈzkach poprzedzania, wspóïistnienia ibnastÚpstwa, • odczytywanie informacji zbmapy, • umiejÚtnoĂÊ pracy zbpodrÚcznikiem, • czytanie tekstu ze zrozumieniem.

Poziom wymagań podstawowych: • chronologiczne przedstawianie wydarzeñ, • analizowanie tekstu ěródïowego pod kierunkiem nauczyciela ibformuïowanie pytañ do tekstu ěródïowego, • wyciÈganie wniosków, • uzasadnianie wïasnego stanowiska.

Poziom wymagań rozszerzających: • rozumienie zwiÈzków pomiÚdzy historiÈ powszechnÈ lub Polski abhistoriÈ lokalnÈ, • rozumienie zwiÈzków pomiÚdzy róĝnymi dziedzinami ĝycia, • dostrzeganie zmian ibciÈgïoĂci wbhistorii, • rozumowanie kategoriami historycznymi (przyczyna – skutek), • umiejÚtnoĂÊ wiÈzania wiedzy historycznej zb wiedzÈ zbinnych przedmiotów szkolnych, • prezentowanie wïasnego stanowiska na forum klasy.

Poziom wymagań dopełniających: • dostrzeganie wpïywu przeszïoĂci na teraěniejszoĂÊ, • umiejÚtnoĂÊ porównywania takich samych zjawisk zachodzÈcych wbróĝnych miejscach, • umiejÚtnoĂÊ korzystania zbróĝnych ěródeï informacji, porównywania pozyskanych informacji, wyciÈgania na ich podstawie wniosków, • umiejÚtnoĂÊ udziaïu wbdyskusji ibargumentowania.