Czas. Stomatol., 2009, 62, 3, 178-183 © 2009 Polish Dental Society http://www.czas.stomat.net

Występowanie fluorozy i próchnicy u 12-letnich dzieci zamieszkałych na terenach z ponadoptymalnym poziomem fluoru w wodzie pitnej* Prevalence of dental fluorosis and caries in 12-year-old children living in areas with high levels of fluoride in drinking water

Magdalena Wochna-Sobańska, Beata Szydłowska-Walendowska, Beata Lubowiedzka Gontarek, Patrycja Proc Z Katedry i Zakładu Stomatologii Wieku Rozwojowego Uniwersytetu Medycznego w Łodzi Kierownik: prof. zw. dr hab. M. Wochna-Sobańska

Summary

Streszczenie

Introduction: In view of high levels of caries indices in Lodz district it was decided to investigate the influence of endogenous fluoride intake on the prevalence of caries. Aim of the study: To evaluate the prevalence of fluorosis and caries in 12-year-old children living in areas with high levels of fluoride in drinking water. Materials and methods: The investigation covered 231 children residing in the following places: Błaszki, Sieradz, Warta, Klonowa. The evaluation of dentition was carried out by standard epidemiological means, using the DMF index for caries fluorosis index acc. to Dean. Results: The severity of caries in children from Błaszki, Sieradz and Warta was very similar, with DMF index at 2.43, 2.57, 2.37 respectively, and the prevalence of fluorosis at 18.2%, 33.4%, 35.7%. However, the intensity of caries was statistically significant in children from Klonowa, where a mean value of DMFt was 5.08 and prevalence of fluorosis 0%. Conclusion: There is significant correlation between the intensity of caries in children under study and the level of fluoride in drinking water. However, the prevalence of mild fluorosis was relatively high – between 18 and 35.7%, which may indicate lack of positive balance between the cariostatic and adverse action of fluoride. Hence the necessity of fluoride supplementation according to individual needs.

Wstęp: wobec utrzymujących się na wysokim poziomie wskaźników próchnicy w woj. łódzkim postanowiono sprawdzić jaki wpływ na poziom próchnicy ma fluor przyjmowany endogennie. Cel pracy: oceniono występowanie fluorozy i próchnicy u 12-letnich dzieci zamieszkałych na terenach z ponadoptymalnym poziomem fluoru w wodzie pitnej. Materiał i metody: badaniami objęto 231 dzieci pochodzących z miejscowości: Błaszki, Sieradz, Warta, Klonowa. Oceny stanu uzębienia dokonano standardowymi metodami epidemiologicznymi, wykorzystując wskaźniki PUW oraz fluorozy wg Deana. Wyniki: intensywność próchnicy u dzieci z Błaszek, Sieradza i Warty jest zbliżona, PUW wynosi odpowiednio: 2,43; 2,57; 2,37, frekwenja fluorozy: 18,2%, 33,4%, 35,7%, natomiast istotna statystycznie intensywność próchnicy jest większa u dzieci z Klonowej, PUW = 5,08 przy 0% fluorozy. Podsumowanie: wskazano istotną zależność intensywności próchnicy u badanych dzieci od poziomu fluoru w wodzie. Jednak występowanie fluorozy w łagodnej postaci było dość częste; od 18 do 35,7%, co świadczy o braku korzystnej równowagi pomiędzy działaniem kariostatycznym a niepożądanym fluoru. Stąd istnieje potrzeba suplementacji fluoru wg indywidualnie określonych wskazań.

KEYWORDS: epidemiological studies, children, caries, fluorosis

HASŁA INDEKSOWE: badania epidemiologiczne, dzieci, próchnica, fluoroza

* Praca finansowana z funduszu statutowego nr 503-243-2.

178

2009, 62, 3

Wstęp Pozytywna rola fluoru w profilaktyce próchnicy jest udowodniona. Natomiast poglądy na temat mechanizmu działania oraz sposobów stosowania fluoru zmieniają się w miarę postępów badań w czasie ostatnich kilkudziesięciu lat. Początkowo sądzono, że najważniejsze jest endogenne stosowanie fluoru w okresie preeruptywnego dojrzewania szkliwa, obecnie zaś dominuje pogląd, że ten sposób stosowania fluoru ma mniejsze znaczenie, a najistotniejsza jest miejscowa aplikacja związków fluoru bezpośrednio na szkliwo wyrzniętych zębów [9]. Wobec tego w wielu krajach wycofano się ze sztucznego fluorkowania wody pitnej, zwłaszcza, że od lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku daje się zauważyć spadkowy trend w zachorowalności na próchnicę oraz wzrost częstości fluorozy bez względu na zawartość fluoru w wodzie, w związku z wprowadzeniem do użytku innych źródeł fluoru (pasty do zębów, płukanki, żele, lakiery) [13]. Z tych samych względów zasady stosowania tabletek lub kropli fluorkowych są stale korygowane w kierunku zmniejszania dawek [15]. W Polsce, w latach 1967–1996, prowadzono fluorkowanie wody pitnej w 35 miejscowościach (m. in. Wrocławiu, Szczecinie, Białymstoku), w województwie łódzkim natomiast prowadzono profilaktykę tabletkową i kontaktową w szkołach (objęto 50% dzieci) i przedszkolach (objęto 38,4% dzieci) [5]. W dalszych latach reorganizacja ochrony zdrowia w Polsce, w ramach której m.in. zlikwidowano gabinety stomatologiczne w szkołach doprowadziła do zaniechania tego rodzaju działań. Badania epidemiologiczne prowadzone w województwie łódzkim wskazują na potrzebę zintensyfikowania promocji zdrowia i profilaktyki próchnicy. Wydaje się zatem koniecznym sprawdzenie, jak we współczesnych warun-

Fluoroza i próchnica u 12-letnich dzieci

kach środowiskowych, w województwie łódzkim, przyjmowanie endogenne fluoru wpływa na stan uzębienia dzieci.

Cel pracy Celem pracy była ocena występowania fluorozy i próchnicy u 12-letnich dzieci zamieszkałych na terenach z ponadoptymalnym poziomem fluoru w wodzie pitnej.

Materiał i metody Badaniami objęto 231 dzieci pochodzących z trzech miejscowości z ponadoptymalną zawartościa fluoru w wodzie pitnej z Błaszek (1,25 mgF/l), Sieradza (1,35 mgF/l) i Warty (1,60 mgF/l) oraz z Klonowej – ze śladową zawartością fluoru (0,25mg F/l). Liczebności poszczególnych grup badanych dzieci z uwzględnieniem płci i miejsca zamieszkania zestawiono w tab. 1. Badania wykonano wg ogólnie przyjętych standardów za pomocą lusterka i zgłębnika, w oświetleniu lampą czołową. Ocena stanu uzębienia została dokonana za pomocą wskaźnika PUW oraz klasyfikacji fluorozy wg Deana [6]. Wyniki badań poddano analizie statystycznej za pomocą pakietu STATGRAPHIC Plus V.O. Zastosowano testy niezależności chi-kwadrat oraz MannaWhitneya. Za statystycznie istotne uznawano różnice przy p0,05), natomiast wskaźnik PUW w Klonowej wynosił 5,08 i był istotnie statystycznie wyższy (p2,0 ppm [7]. W latach 80 ubiegłego wieku w Błaszkach, przy zawartości fluoru w wodzie pitnej 2,7 ppm, 32,43% dzieci było dotkniętych średnią lub ciężką postacią fluorozy [2, 16]. Badania zaburzeń zmineralizowanych tkanek zęba na szerszą skalę wykonano w Polsce w 1992 roku [8]. W rejonach o zawartości fluoru w wodzie 2ppm występuje zwiększona intensywność próchnicy [11]. Analizując wyniki badań własnych oraz innych autorów można zauważyć, że zarówno odsetki osób z fluorozą jak i stopnie ciężkości fluorozy różnią się między sobą przy jednorodnych pod względem społecznym i środowiskowym grupach badanych. Przyczyny

Fluoroza i próchnica u 12-letnich dzieci

tego zjawiska można się doszukiwać w różnym przyswajaniu fluoru, który trafia do organizmu człowieka z pożywieniem i wodą oraz jest wchłaniany z jelita w ilościach zależnych od obecności wapnia. Wapń tworzy z fluorem trudno rozpuszczalny w wodzie fluorek wapnia, który jest wydalany z organizmu. Przy diecie bogatej w tłuszcze przyswajalność fluoru zwiększa się, natomiast jest ograniczona przy spożywaniu owoców, jarzyn i piciu mleka, Vit. C i D [3, 10, 12]. W Tanzanii opisano występowanie fluorozy u dzieci na diecie wegetariańskiej i niewegetariańskiej. Znamiennie niższą częstość i nasilenie fluorozy stwierdzono w grupie wegetariańskiej, co potwierdza znaczenie rodzaju pożywienia dla wystąpienia ryzyka fluorozy [1]. Ponieważ, jak wynika z longitudinalnych badań przeprowadzonych w Błaszkach [2, 16] fluoroza zębów nie jest tylko problemem estetycznym, należy z rozwagą podchodzić do ustalenia wskazań do endogennej suplementacji fluoru, pomimo, iż rozpowszechniany jest pogląd, że w Polsce należy obawiać się próchnicy wynikłej z braku lub niedostatku fluoru w diecie, natomiast nie ma zagrożenia przedawkowania fluoru [14]. Wyniki niniejszej pracy wskazują na duże znaczenie endogennego przyjmowania fluoru przez dzieci z Błaszek, Sieradza i Warty. Wskaźniki próchnicy, niemal o 50% niższe niż w grupie porównawczej z Klonowej, wskazują na celowość endogennej suplementacji fluoru na terenach o śladowej jego obecności. Zastanawiając się nad pytaniem dlaczego w wielu krajach rozwiniętych nastąpił spadek intensywności próchnicy pomimo braku fluorkowania wody, a w naszych warunkach jest tak duża zależność od zawartości fluoru w wodzie, można wyciągnąć wniosek o niedostatecznym wykorzystywaniu innych źródeł fluoru, takich jak przede wszystkim pa181

M. Wochna-Sobańska i in.

sty do zębów. Ponieważ nawyki higieniczne są w naszym środowisku na niskim poziomie może istnieć potrzeba dodatkowej endogennej suplementacji fluoru, ale w trosce o zminimalizowanie ryzyka fluorozy wskazane jest indywidualne ustalanie dawek dla dzieci na podstawie znajomości zawartośći fluoru w wodzie, masy ciała, nawyków higienicznych i żywieniowych. Konieczne jest także poinformowanie matki o ryzyku wystąpienia fluorozy w przypadku braku odpowiedniego nadzoru nad przebiegiem domowych działań w zakresie profilaktyki próchnicy.

Wnioski 1. Badania 12-letnich dzieci z powiatu sieradzkiego wykazały istotną zależność intensywności próchnicy od poziomu fluoru w wodzie pitnej. 2. Istnieje potrzeba suplementacji fluoru wg indywidualnie ustalanych wskazań.

Piśmiennictwo 1. Awadia A, Haugejorden O, Bjorvatn K, Birkeland J: Vegetarianism and dental fluorosis in a high fluoride area of northern Tanzania. Int J Paed Dent 1999, 9: 3–11. 2. Chlebna-Sokół D: Wpływ ponadoptymalnych stężeń fluorków w wodzie pitnej na stan zdrowia i rozwój somatyczny dzieci w wieku szkolnym. Rozprawa habilitacyjna. AM Łódź 1992. 3. Dąbrowska E, Balunowska M, Letko R: Zagrożenia wynikające z nadmiernej podaży fluoru. Nowa Stomat 2001, 4: 22-27. 4. Grobleri S R, Louw A, Louw A J, van Kotze T J: Dental fluorosis and caries experience in relation to three different drinking water fluoride levels in South Africa. Int J Paed Dent 2001, 11: 372-379. 5. Jańczuk Z: Skuteczność wybranych metod

182

Czas. Stomatol.,

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

profilaktyki próchnicy zębów w świetle badań epidemiologicznych w: Jańczuk Z, Ciągło A: Podstawy Epidemiologii Chorób Narządu Żucia. Centrum Edukacji Medycznej. Warszawa 1999, str. 99-120. Jańczuk Z: Wskaźniki stosowane w ocenie narządu żucia w: Jańczuk Z, Ciągło A: Podstawy Epidemiologii Chorób Narządu Żucia. Centrum Edukacji Medycznej. Warszawa 1999, str. 35-58. Jańczuk Z, Opalko K, Domżalska E, Lisiecka K: Zaburzenia mineralizacji szkliwa u dzieci poddanych profilaktyce fluorkowej próchnicy. Czas Stomatol 1984, XXXVII, 9: 639-645. Kaczmarek U, Potoczek S, Małolepszy A, Nowak-Malinowska H, Sozańska Z, SemczukMazurkiewicz D, Sołtan E, Potoczek J, RadwanOczko M, Kielan E, Szafran R: Zaburzenia mineralizacji twardych tkanek zębów w wybranych grupach wieku u dzieci polskich. Czas Stomatol 1992, XLV, 3: 146-149. Kaczmarek U: Mechanizmy kariostatyczne fluoru. Czas Stomatol 2005, LVIII, 6: 404-413. Lembas M, Machoy Z: Krążenie fluoru w jamie ustnej. Czas Stomatol 1987, XL, 6: 375-380. Lisiecka K: Częstość występowania rozwojowych wad szkliwa u dzieci i młodzieży w Polsce na podstawie badań epidemiologicznych. Praca habilitacyjna. Pomorska Akademia Medyczna 1993. Machoy Z: O związkach łagodzących skutki nietolerancji wobec fluorków. Czas Stomatol 1983, XXXVI, 9: 649-652. Pendrys D: Risk of enamel fluorosis in nonfluoridated and optimally fluoridated populations: consideration for the dental professional. J Am Dent Assoc 2000, 131: 746-755. Radzikowski A: Czy polskie zalecenia endogennej suplementacji fluorkiem sodu nie są zbyt ostrożne? Pediatria Współczesna, Gastroentorologia, Hepatologia i Żywienie Dziecka 2003, 5, 1: 43-45.

2009, 62, 3

15. Wierzbicka M, Dybiżbańska E: Zapobieganie próchnicy na początku trzeciego tysiąclecia. Stomatol Współcz Supl 1, 2000: 12-15. 16. Wochna-Sobańska M, Lubowiedzka-Gontarek B, Szydłowska-Walendowska B, Proc P: Ocena kliniczna uzębienia oraz dolegliwości ogólnych występujących u osób dorosłych miesz-

Fluoroza i próchnica u 12-letnich dzieci

kających od urodzenia na terenie z ponadoptymalną zawartością fluoru w wodzie pitnej. Czas Stomatol 2007, LX, 11: 709-716. Otrzymano: dnia 19.II.2009 r. Adres autorek: 92-213 Łódź, Pomorska 251 Tel./Fax: 042 6757516 e-mail: [email protected]

183