P O D S U M O WA N I E D E K A D Y — R A P O R T 


Informatyzacja państwa 
 przy wsparciu funduszy 
 strukturalnych Unii Europejskiej

PRZEDMIOT RAPORTU I JEGO AUTORZY Raport podsumowuje stan realizacji i wyniki największych polskich projektów informatycznych dofinansowanych z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej w latach 2004 – 2015, a więc począwszy od dnia akcesji Polski do UE. Pomimo wydatkowania ogromnych kwot na informatyzację państwa jej efekty rozczarowują. Dlaczego e-usługi w Polsce ciągle kojarzą się z e-bałaganem? Raport analizuje błędy, które zostały popełnione przy informatyzacji państwa oraz ich przyczyny strukturalne. Wskazuje jednocześnie metody i proponuje konkretne działania dla rozwiązania tych nierozwiązywalnych dotąd problemów. Autorzy raportu liczą, że wnioski posłużą pro publico bono i pomogą polskiej administracji publicznej prawidłowo wykorzystać kolejną, prawdopodobnie ostatnią, pulę dużych pieniędzy unijnych na informatyzację z perspektywy budżetowej lat 2014 – 2020. Wyrażają również przekonanie, że wdrożenie zaproponowanych rozwiązań pozwoli na rzeczywisty skok cywilizacyjny Polski w obszarze informatyzacji.

Dariusz Nowakowski i Bartłomiej Klinger 
 eksperci ds. informatyzacji z wieloletnim doświadczeniem międzynarodowym 
 w projektach z zakresu szeroko pojętej informatyzacji m.in. w Paszportowym Systemie Informacyjnym, Systemie Paszportów Biometrycznych i Elektronicznych Dowodów Osobistych w Armenii, na Litwie i nie tylko...























1 z 23

SPIS TREŚCI Przedmiot raportu i jego autorzy ......................................................................................1 Spis treści ..........................................................................................................................2 Wstęp ................................................................................................................................3 Podsumowanie informatyzacji państwa w latach 2004 - 2006 .........................................4 Podsumowanie informatyzacji państwa w latach 2007 - 2015 .........................................7 Główne błędy popełnione 
 w latach 2004 - 2015 ......................................................................................................14 Skutki popełnionych błędów dla obywateli ...................................................................16 Rekomendacja nowego podejścia do informatyzacji państwa na lata 2015+ ..............17 Konieczne zmiany w zarządzaniu informatyzacją państwa ...........................................20 Rola dofinansowania informatyzacji ze środków unijnych ............................................21 Przykłady kluczowych projektów na lata 2015+ .............................................................22 Podsumowanie ...............................................................................................................23


 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 Wszelkie prawa zastrzeżone. Warszawa, październik 2015 r. 
 ©Copyright by www.nowakowskidariusz.pl

2 z 23

WSTĘP Z końcem 2015 roku upływa termin ostatecznego rozliczenia projektów informatycznych dofinansowanych z funduszy Unii Europejskiej w perspektywie finansowej lat 2007–2013. To dobry moment na podsumowanie efektów modernizacji państwa polskiego, która przy udziale środków unijnych dokonuje się od przystąpienia Polski do Unii Europejskiej zdniem 1 maja 2004 roku. Przez 11 lat, przy wsparciu środków unijnych Polska wydała blisko 5 mld zł na informatyzację państwa. Po dekadzie najwyższa pora aby zadać pytanie o realne efekty i wymierne korzyści dla obywateli. Czy udało się zmodernizować i usprawnić podstawowe mechanizmy administracji tak, aby obywatele polscy czuli się podmiotowo w swoim kraju i mogli sprawnie załatwiać sprawy urzędowe? ‣

Czy obywatele naszego kraju korzystający z Internetu odnajdują w kontaktach z administracją udogodnienia i e-usługi, których oczekują?

‣

Czy Polska wykorzystała wydane miliardy złotych na rozwój potencjału intelektualnego Polaków, w szczególności polskich informatyków, którzy wszędzie tam gdzie mogą się rozwijać, uznawani są za jednych z najlepszych na świecie?

‣

Czy polskie państwo jest przygotowane na czas, w którym zabraknie dofinansowania z funduszy unijnych? Czy jest gotowe na udźwignięcie ciężaru finansowego i technicznego tych rozwiązań, które obecnie kupuje?

‣

Czy dotacje unijne przyczyniły się do uzyskania przez Polskę trwałej wartości, która posłuży obecnym i przyszłym pokoleniom?


Dane dotyczące zrealizowanych i wciąż trwających projektów prowadzą do negatywnej odpowiedzi na powyższe pytania. Zamiast nowoczesnego i przyjaznego państwa mamy wciąż niezakończone projekty, niewyjaśnione afery korupcyjne oraz monopol dużych, międzynarodowych korporacji, które okazały się prawdziwymi beneficjentami informatyzacji państwa polskiego w ostatniej dekadzie. Polska w zakresie rozwoju e-administracji zajmuje dopiero 42 miejsce w rankingu ONZ1. Wyprzedzają nas, m.in. Słowenia, Litwa, Łotwa, Chile, Węgry, Kazachstan. Jesteśmy tylko niewiele lepsi niż Andora, Czarnogóra, czy Kolumbia. Czy można zmienić polską administrację publiczną w sprawny i nowoczesny system, przyjazny obywatelom i co najważniejsze skuteczny? Jesteśmy przekonani, że tak a naprawę należy rozpocząć od diagnozy i analizy popełnionych w ostatniej dekadzie błędów. 


1

United Najons e-Government Survey 2014, e-Government for the Future We Want, hmp:// www.unpan.org/e-government

3 z 23

Podsumowanie informatyzacji państwa w latach 2004 - 2006 Projekty informatyczne współfinansowane z funduszy Unii Europejskiej i mające usprawnić funkcjonowanie administracji państwowej, były po akcesji Polski do Unii Europejskiej, realizowane w dwóch perspektywach finansowych, tj. w rozliczonej już perspektywie lat 2004–2006 i perspektywie 2007-2013, której ostateczny termin rozliczenia upływa w 2015 roku. Lata 2004-2006 to okres budowania podstaw e-administracji. W tym czasie przyjęte zostały nowe przepisy prawne regulujące tę materię – takie jak „Ustawa z dnia 17 lutego 2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne”2 oraz krótkoterminowe strategie „Strategia informatyzacji Rzeczypospolitej Polskiej – e-Polska 20042006”3 , „Narodowa Strategia Rozwoju Dostępu Szerokopasmowego do Internetu na lata 2004-2006”4 i „Plan działań na rzecz rozwoju elektronicznej administracji – e-Government na lata 2005-2006”5. W okresie 2004–2006 informatyzacja państwa realizowana była przede wszystkim ze środków krajowych przy dofinansowaniu z działania 1.5. „Rozwój systemu dostępu przedsiębiorców do informacji i usług publicznych on-line” Sektorowego Programu Operacyjnego „Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw”. Informatyzacja państwa w tym okresie skupiła się w dużej mierze na inwestycjach w infrastrukturę IT, niemniej jednak uruchomione zostały projekty wychodzące naprzeciw oczekiwaniom e-administracji. Listę 19 największych projektów informatyzacji państwa w latach 2004-06 współfinansowanych z działania 1.5. SPO Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw przedstawiono w poniższej Tabeli nr 1.

2 hmp://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20050640565 3 hmp://archiwum-ukie.polskawue.gov.pl/HLP/files.nsf/0/5E80C6DA3C1E570C-

C12573E90049120B/$file/Strat_infor_RP_2004-2006.pdf 4http://bip.transport.gov.pl/pl/bip/programy_i_strategie/lacznosc/program_upowszechniani-

a_internetu/px_program_upowszechniania.pdf. 5hmp://archiwum-ukie.polskawue.gov.pl/HLP/files.nsf/0/

B686F3119ECD01A1C125721F003BA1CF/$file/Plan_dzialan_na_rzecz_rozwoju_elektronicznej_administracji_na_lata_2005_-_2006.pdf 4 z 23

Nazwa projektu

Koszt całkowity inwestycji (mln PLN)

Maksymalne dofinansowani e ze środków EFRR (mln PLN)

1

Centrum świadczenia usług rejestrowych Ministerstwa Sprawiedliwości

135,4

101,5

2

Obsługa elektronicznych deklaracji podatkowych przedsiębiorców eDeklaracje

48,0

35,4 Ministerstwo Finansów

3

Działalność sieci Regionalnych Ośrodków Szkoleniowych Europejskiego Funduszu Społecznego (ROSzEFS)

41,1

30,8

4

GEOPORTAL.GOV.PL

36,4

26,8 Główny Geodeta Kraju

5

Przebudowa i integracja systemu rejestrów państwowych

31,9

Ministerstwo Spraw 23,6 Wewnętrznych i Administracji

6

Wielofunkcyjny system precyzyjnego pozycjonowania satelitarnego Aktywnej Sieci Geodezyjnej EUPOS (ASG/EUPOS)

28,7

21,0 Główny Geodeta Kraju

7

Budowa elektronicznej pla{ormy usług administracji publicznej e-PUAP

26,5

Ministerstwo Spraw 19,8 Wewnętrznych i Administracji

8

e-RZOZ Pla{orma udostępniania online przedsiębiorcom usług Rejestru Zakładów Opieki Zdrowotnej

25,9

Centrum Systemów 19,0 Informacyjnych Ochrony Zdrowia

9

Zintegrowana Pla{orma Obsługi Przedsiębiorców przez Urzędy Wojewódzkie-e Urząd Wojewódzki

23,7

17,6

Zachodniopomorski Urząd Wojewódzki w Szczecinie

10

Rozbudowa Oprogramowania Funduszy Strukturalnych Agencji (OFSA), wspierającego manualne procedury obsługi wniosków o dofinansowanie oraz wniosków o refundację

20,8

15,5

Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa

11

Portal e-Norma w Polskim Komitecie Normalizacyjnym - część I

17,4

13,0

Polski Komitet Normalizacyjny

12

Budowa zintegrowanej pla{ormy usługowej Urzędu Patentowego Rzeczypospolitej Polskiej

10,3

13

System interaktywnej elektronicznej obsługi informatyczno-statystycznej dla uczestników rynku energii

8,2

6,2 Urząd Regulacji Energetyki

14

Wdrożenie Systemu Kontroli Eksportu (ECS) I Faza

6,4

4,8 Ministerstwo Finansów

Lp.

Instytucja odpowiedzialna za realizację

Ministerstwo Sprawiedliwości

Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości

7,8 Urząd Patentowy RP

5 z 23

15

System Wymiany Informacji Bezpieczeństwa" żeglugi (SWIB) wraz z infrastrukturą teleinformatyczną

7,0

4,3 Urząd Morski

16

e-Nadzór Budowlany

2,3

1,7

17

Wdrożenie Systemu Ewidencji Spraw Karnych Skarbowych

1,6

42,0 Ministerstwo Finansów

18

e-GIODO-Elektroniczna pla{orma komunikacji z Generalnym Inspektorem Ochrony Danych Osobowych

1,6

Generalny Inspektor 1,2 Ochrony Danych Osobowych

19

System elektronicznego gromadzenia zapisu i analizy informacji medycznej w Marynarce Wojennej RP - elektroniczna karta zdrowia marynarza (EKZM)

2,1

1,1

475,3

393,1



Razem [mln PLN]

Główny Urząd Nadzoru Budowlanego

Inspektorat Wojskowej Służby Zdrowia



Tabela 1. Lista projektów dofinansowanych w ramach działania 1.5 „Rozwój systemu dostępu przedsiębiorców do informacji i usług publicznych on-line” SPO Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw w latach 2004–2006. Źródło: opracowanie własne na podstawie http://mir.gov.pl, https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl oraz informacji udostępnionych przez poszczególne Ministerstwa.

Jak widać w latach 2004-2006 rozpoczęto projekty informatyczne trwające do dzisiaj i często mające swą kontynuację w nowej perspektywie budżetowej Polska Cyfrowa na lata 2014-20. Należą do nich m.in. rozwinięte w latach późniejszych: •

e-PUAP (Elektroniczna Platforma Usług Administracji Publicznej)

•

CEPiK (Centralna Ewidencja Pojazdów i Kierowców)

•

e-Deklaracje

•

e-cło

•

PESEL 2 (przekształcony na projekt pl.ID)

Widoczna jest także różnica w skali realizowanych projektów informatycznych – tylko jeden projekt prowadzony przez Ministerstwo Sprawiedliwości w latach 2004 - 2008 opiewa na kwotę przekraczającą 100 mln zł, podczas gdy w perspektywie 2007-2013 projektów o kilkusetmilionowych budżetach jest znacznie więcej. Z uwagi na fakt, że projekty informatyczne realizowane w latach 2004-2006 w zdecydowanej większości są kontynuowane po 2006 roku ocenę skutków tych projektów i popełnione w tym czasie błędy przedstawiono w kolejnym rozdziale wraz z oceną projektów informatyzacji z lat 2007-2013.

6 z 23

PODSUMOWANIE INFORMATYZACJI PAŃSTWA W LATACH 2007 - 2015 Dopiero w perspektywie budżetowej 2007-2013 (rozliczenie do końca 2015 r.) informatyzacja państwa została uwypuklona jako odrębne zagadnienie w postaci 7. osi priorytetowej „Społeczeństwo informacyjne – budowa elektronicznej administracji” Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka z budżetem 4,28 mld zł.6 Okres 2007–2015 stanowi główny obszar niniejszej analizy, gdyż to właśnie w tym czasie zdefiniowane zostały główne cele dla stworzenia w Polsce nowoczesnej e-administracji. Dodatkowym, ważnym czynnikiem jest fakt, że w latach 2007–15 Polską nieprzerwanie rządzi koalicja PO-PSL co poprzez zapewnienie ciągłości władzy stanowi doskonałą okazję do realizacji długofalowych projektów modernizacyjnych państwa. W naszej ocenie szansy tej w latach 2007-15 nie udało się wykorzystać. „Impet cyfrowy” został skierowany na wykorzystanie środków unijnych, tak aby jak najszybciej wydać dostępne pieniądze bez strategicznej analizy co do realnych korzyści oraz kosztów utrzymania i serwisowania w przyszłości. W efekcie mamy zakupy zbędnych usług i sprzętu IT oraz cyfrową biurokrację, która przejawia się stosowaniem coraz bardziej wymyślnych modeli teoretycznych. W okresie 2007-15 realizowanych jest ponad 40 projektów współfinansowanych z 7. osi priorytetowej „Społeczeństwo informacyjne – budowa elektronicznej administracji” Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka na łączną kwotę ponad 4,28 mld złotych7. Listę przyjętych na liście podstawowej i rezerwowej projektów do realizacji w latach 2007–15 przedstawiono w Tabeli nr 2 poniżej.

6 hmp://7poig.mac.gov.pl/7po/informacje-ogolne/244,Informacje-ogolne.html 7 hmp://www.egov.pl/wizualizacja/budzet-osi-spoleczenstwo-informacyjne-budowa-elektron-

icznej-administracji-w-ramach 7 z 23

LISTA PODSTAWOWA

Lp.

Nazwa projektu

Koszt całkowity inwestycji (mln PLN)

Max. dofinansowan ie z POIG UE (mln PLN)

Planowany okres realizacji projektu

Instytucja odpowiedzialna za realizację

1

Elektroniczna Pla{orma Gromadzenia, Analizy i Udostępniania Zasobów Cyfrowych o Zdarzeniach Medycznych

712,64

570,97 2007-2014

Ministerstwo Zdrowia/Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia

2

pl.ID

294,03

249,92 2008-2015

Ministerstwo Spraw Wewnętrznych

3

Pla{orma LokalizacyjnoInformacyjna z Centralną Bazą Danych

19,44

16,52 2008-2011

Urząd Komunikacji Elektronicznej

4

Informatyzacja wydziałów ksiąg wieczystych

29,96

21,18 2008-2011

Ministerstwo Sprawiedliwości

141,42

103,2 2008-2014

Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji/Centrum Projektów Informatycznych

5

ePUAP 2

6

Budowa systemu usług elektronicznych MS, w tym uruchomienie usług dla przedsiębiorców i osób fizycznych, poprzez dostęp elektroniczny do wydziałów Krajowego Rejestru Sądowego, Krajowego Rejestru Karnego, Biura Monitora Sądowego i Gospodarczego

33,25

26,56 2009-2013

Ministerstwo Sprawiedliwości

7

e-Deklaracje2

90,44

76,86 2009-2015

Ministerstwo Finansów

8

e-Podatki

150,74

128,11 2009-2015

Ministerstwo Finansów

9

Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności Gospodarczej

34,7

29,43 2008-2014

Ministerstwo Gospodarki

10

e-Rejestracja

40,2

34,16 2009-2014

Ministerstwo Finansów

101,05 2008-2015

Główny Urząd Geodezji i Kartografii

11

Geoportal 2

12

Pla{orma udostępniania on-line przedsiębiorcom usług i zasobów cyfrowych rejestrów medycznych

120,35

23,5

19,97 2007-2012

Ministerstwo Zdrowia/Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia

8 z 23

13

Pla{orma Usług Elektronicznych dla klientów ZUS (PUE)

14

Zakład Ubezpieczeń Społecznych

101,53

84,57 2007-2014

Program e-Cło

168,8

142,38 2008-2014

Ministerstwo Finansów

15

System Informacyjny Statystyki Publicznej (SISP)

106,4

84,18 2008-2013

Główny Urząd Statystyczny

16

Konsolidacja i centralizacja systemów celnych i podatkowych

180,13

152,77 2007-2014

Ministerstwo Finansów

17

Emp@ja - pla{orma komunikacyjna obszaru zabezpieczenia społecznego

49,2

39,77 2008-2014

Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej

18

Ogólnopolska sieć teleinformatyczna na potrzeby obsługi numeru alarmowego „112”

159,69

135,74 2009-2012

Ministerstwo Spraw Wewnętrznych/ Centrum Projektów Informatycznych

19

Budowa pla{ormy e-usług Urzędu Komunikacji Elektronicznej

24

20,4 2010-2014

Urząd Komunikacji Elektronicznej

20

Rozwój systemu informatycznego ZUS wspomagającego udostępnianie e-Usług

110,75

93,76 2008-2013

Zakład Ubezpieczeń Społecznych

21

Georeferencyjna Baza Danych Obiektów Topograficznych (GBDOT) wraz z krajowym systemem zarządzania

170

144,5 2007-2014

Główny Urząd Geodezji i Kartografii

22

TERYT2 - Państwowy rejestr granic i powierzchni jednostek podziałów terytorialnych kraju

41,99

35,69 2008-2012

Główny Urząd Geodezji i Kartografii

23

Infrastruktura e-Usług Resortu Finansów

210

170,26 2007-2014

Ministerstwo Finansów

24

Informatyczny System Osłony Kraju przed nadzwyczajnymi zagrożeniami

299,98

203,07 2009-2015

Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej

161,48 009-2014

Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji/Centrum Projektów Informatycznych

25

System Informatyczny Powiadamiania Ratunkowego

26

System Informacyjny o Infrastrukturze Szerokopasmowej i portal Polska Szerokopasmowa

27

Rozbudowa Pla{ormy Lokalizacyjno - Informacyjnej z Centralną Bazą Danych (PLI CBD 2)

190

33,56

28,23 2009-2014

Instytut Łączności

15

12,75 2012-2015

Urząd Komunikacji Elektronicznej

9 z 23

28

TERYT 3 - Rozbudowa systemów do prowadzenia rejestrów adresowych - Etap I

28

23,8 2012-2014

Główny Urząd Geodezji i Kartografii

29

Budowa Pla{ormy e-Budżetu

72

61,2 2007-2014

Ministerstwo Finansów

30

Wdrożenie systemu digitalizacji akt postępowań przygotowawczych oraz utworzenie lokalnych i centralnego repozytorium akt w postaci cyfrowej w powszechnych jednostkach organizacyjnych prokuratury

30,49

25,91 2012-2014

Prokuratura Generalna

31

Informatyzacja JST z zastosowaniem technologii przetwarzania w chmurze

32

ZSIN - Budowa Zintegrowanego Systemu Informacji o Nieruchomościach – Faza I

33

Elektroniczna Pla{orma Katalogów Produktów - eKatalogi

34

Wdrożenie protokołu elektronicznego

35

System Informacyjny Statystyki Publicznej – 2

80,8

68,68 2009-2013

36

Portal Internetowy UFG

29,9

25,42

37

Rozwój i upowszechnienie elektronicznych usług administracji rządowej poprzez rozwój jednolitego systemu elektronicznego zarządzania dokumentacją (EZD) oraz udostępnienie i wdrożenie jednolitych usług w urzędach administracji rządowej RP

10

8,5 2014-2015

38

Dziedzinowe systemy teleinformatyczne systemu informacji w ochronie zdrowia, wdrożenie jednolitych usług w urzędach administracji rządowej RP

25

21,25 2014-2015

LISTA PODSTAWOWA RAZEM [mln PLN]

10,2 2012-2015

Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji/Centrum Projektów Informatycznych

66

56,1 2010-2015

Główny Urząd Geodezji i Kartografii

4,94

4,2 2013-2014

120

178,5

4.197,33

151,72

2011 - 2015

2012 - 2015

Urząd Zamówień Publicznych Ministerstwo Sprawiedliwości Główny Urząd Statystyczny Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny

Wojewoda Podlaski

Ministerstwo Zdrowia/CSIOZ

3.344,46

10 z 23

LISTA REZERWOWA

Lp.

Nazwa projektu

Orientacyjny koszt całkowity inwestycji (mln PLN)

Max. dofinansowan ie ze środków POIG UE (mln PLN)

Przewidyw any okres realizacji projektu

Instytucja odpowiedzialna za realizację

45

38,25 2014-2015

Narodowy Fundusz Zdrowia

1

Otwarta Pla{orma Ubezpieczeń Zdrowotnych (OPUZ) dla świadczeniodawców i innych jednostek administracji opieki zdrowotnej oraz świadczeniobiorców

2

System ulg i bonifikat skierowanych do rodzin wielodzietnych, certyfikowany spersonalizowaną, bezpieczną Kartą Dużej Rodziny

28,4

24,14 2014-2015

Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej

3

Portal Geostatystyczny – Faza II

15

12,75 2014-2015

Główny Urząd Statystyczny

LISTA REZERWOWA RAZEM [mln PLN]

88,40

75,14

LISTA PODSTAWOWA 4.285,73 + LISTA REZERWOWA RAZEM [mln PLN]

3.419,60

Tabela 2. Lista podstawowa i lista rezerwowa projektów dofinansowanych w ramach 7. osi priorytetowej „Społeczeństwo informacyjne – budowa elektronicznej administracji” POIG w latach 2007–2015. Źródło: opracowanie własne na podstawie http://mir.gov.pl, https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl oraz informacji udostępnionych przez poszczególne Ministerstwa

Pośród wyżej wymienionych projektów trudno znaleźć takie, które zakończyły się pełnym sukcesem. Te, które przekładają się na realne korzyści dla obywateli stanowią nieliczne wyjątki do których należą: ‣

Informatyzacja wydziałów ksiąg wieczystych, zrealizowana przez Ministerstwo Sprawiedliwości w latach 2008-2011 za kwotę 29,96 mln zł;

‣

e-Deklaracje2, zrealizowane przez Ministerstwo Finansów w latach 2009-2015 za kwotę 90,44 mln zł;

‣

Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności Gospodarczej zrealizowana przez Ministerstwo Gospodarki w latach 2008-2014 za kwotę 34,7 mln zł.

11 z 23

Zdecydowanie łatwiej znaleźć przykłady projektów, które zakończyły się porażką, nie przynosząc praktycznych korzyści ani państwu polskiemu ani obywatelom, a jedynym wymiernym efektem ich realizacji jest wydanie ogromnych pieniędzy ze środków unijnych i z budżetowych. Przykładami takich projektów są m.in: ‣

Elektroniczna Platforma Gromadzenia, Analizy i Udostępniania Zasobów Cyfrowych o Zdarzeniach Medycznych realizowana przez Ministerstwo Zdrowia w latach 2007-2015 za łączną kwotę 712,64 mln zł – to największy projekt informatyczny dofinansowany z funduszy unijnych. Termin oddania do użytku całego projektu jest nadal niewiadomą. Dodatkowo po wymianie kluczowego wykonawcy (integratora całości systemu)8na początku 2015 r. ryzyko niepowodzenia i związanej z tym konieczności zwrotu ogromnej kwoty dofinansowania unijnego znacznie wzrosło.

‣

pl.ID realizowany przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych w latach 2008-2015 za łączną kwotę 294 mln zł – obywatele nadal nie posiadają elektronicznych dowodów osobistych a za najlepsze podsumowanie tego projektu służą komentarze urzędników obsługujących aplikację ŻRÓDŁO, kluczowy element pl.ID, która z powodu licznych błędów i złej jakości wykonania nazywana jest powszechnie „BAGNO” lub „ŚCIEK”9.

‣

ePUAP2 realizowany przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, a następnie Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji w latach 2008-2015 za łączną kwotę 141,4 mln zł – nieskuteczna realizacja koncepcji udostępnienia usług administracji publicznej w jednym miejscu, spowodowała powszechne zniechęcenie do tego rozwiązania. Dodatkowo niektóre instytucje uruchomiły w międzyczasie, bez oglądania się na ePUAP własne, alternatywne usługi elektroniczne w koncepcji odmiennej od ePUAP. Warto porównać wyniki ePUAP (Profil Zaufany) do jego brytyjskiego odpowiednika „gov.uk” (gov.uk Verify). ePUAP przez blisko 10 lat prac nad tym systemem zdołał zgromadzić ok. 435 tys. użytkowników z Profilem Zaufanym10 podczas gdy brytyjski Verify przez 6 miesięcy zgromadził ok. 290 tys. takich użytkowników11.

‣

Platforma Usług Elektronicznych dla klientów ZUS (PUE) i Rozwój systemu informatycznego ZUS wspomagającego udostępnianie e-Usług realizowane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych w latach 2007-2014 za łączną kwotę 212,28 mln zł – nakłady na rozwój e-Usług w ZUS to przyklad worka bez dna, zasilanego środkami na częstą wymianę infrastruktury i budowę wymyślnych rozwiązań typu „awatar – wirtualny przewodnik po ZUS” bez realnego związku z potrzebami obywateli12. Warto zauważyć, że w nowej perspektywie na lata 2014-2020 ZUS wnioskuje o dalszy rozwój Platformy PUE za kwotę ponad 304,7 mln zł.

‣

System Informatyczny Powiadamiania Ratunkowego wraz z Ogólnopolską siecią teleinformatyczną na potrzeby obsługi numeru alarmowego „112” realizowane przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji w latach 2009-2014 za łączną kwotę 349,69 mln zł – mimo olbrzymich nakładów finansowych do dzisiaj występują problemy z szybkim i skutecznym dodzwonieniem się na numer 112, a

8 hmp://www.csioz.gov.pl/indexDetail.php?id=308 9 hmp://samorzad.pap.pl/depesze/redakcyjne.e_administracja/149487/Czekaja-na-xrodlo--

Miejsko-wiejskie-xrodlo-problemow-z-systemem-rejestrow 10 Oficjalne dane MAiC z sierpnia 2015 r. vide: hmp://7poig.mac.gov.pl/ 11 hmps://idenjtyassurance.blog.gov.uk/ 12 hmp://pue.zus.pl/

12 z 23

m.in. ze ze względu na zbyt długie oczekiwanie na przyjazd karetki pogotowia Polska nadal należy do grupy krajów o najwyższym wskaźniku zabitych na drogach w UE13. Nadal występują przypadki długiego oczekiwania na połączenie, czy też błędów w lokalizacji dzwoniącego. Na te ułomności naszego systemu obsługi numeru alarmowego „112” zwraca także uwagę Komisja Europejska w swoim krytycznym raporcie z lutego 2015 r.14 ‣

Emp@tia – platforma komunikacyjna obszaru zabezpieczenia społecznego (m.in. portal internetowy dla bezdomnych) zrealizowana przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej w latach 2008-2014 za łączną kwotę 49,2 mln zł – istotne wątpliwości budzą wielomilionowe kwoty na realizację prostego systemu informatycznego. W konsekwencji 27 kwietnia 2015 roku szef CBA złożył zawiadomienie do Prokuratury o podejrzeniu popełnienia przestępstwa przy realizacji tego projektu a Prokuratura Apelacyjna w Warszawie wszczęła śledztwo w sprawie zmowy przetargowej przy przetargu na system informatyczny Emp@tia15.

‣

Informatyzacja Jednostek Samorządu Terytorialnego (JST) z zastosowaniem technologii przetwarzania w chmurze realizowana przez Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji w latach 2012-2015 za łączną kwotę 120 mln zł – zakres projektu został w trakcie jego realizacji drastycznie ograniczony do enigmatycznego „pilotażu”, który będzie finansowany z budżetu państwa ponieważ umowa na dofinansowanie z UE została z dniem 27 listopada 2014 roku rozwiązana.

‣

Infrastruktura e-Usług Resortu Finansów, e-Podatki, Konsolidacja i centralizacja systemów celnych i podatkowych i Budowa Platformy e-Budżetu realizowane przez Ministerstwo Finansów w latach 2009-2015 za łączną kwotę 612,8 mln zł – projekty na ogromne kwoty wydawane na infrastrukturę IT i dublujące się zakresami prac systemy informatyczne, bez należytego uwzględnienia późniejszych ogromnych kosztów serwisowania infrastruktury, które będą obciążały budżet państwa w kolejnych latach.

Podsumowując można stwierdzić, że pozytywne przykłady wdrożeń dotyczą projektów informatycznych o niskim budżecie i niewielkiej skali. Praktycznie wszystkie duże przedsięwzięcia informatyzacyjne zrealizowane przy współfinansowaniu środków UE zakończyły się bardziej lub mniej spektakularnymi porażkami, tym bardziej dotkliwymi, że z współudziałem największych międzynarodowych firm informatycznych i doradczych. Poprzez to widoczna jest patologia obecnego mechanizmu informatyzacji państwa w Polsce.

13 hmp://ec.europa.eu/transport/road_safety/pdf/2015_round_tables/agata_foks.pdf 14 hmps://ec.europa.eu/digital-agenda/en/news/implementajon-european-emergency-

number-112-results-eight-data-gathering-round 15 hmp://www.zamowienia-publiczne.lex.pl/czytaj/-/artykul/prokuratura-bada-tvp-pod-

katem-zmowy-przetargowej?refererPlid=314889 13 z 23

GŁÓWNE BŁĘDY POPEŁNIONE 
 W LATACH 2004 - 2015 Błędy popełnione przez Rząd, poszczególne Ministerstwa i agendy państwowe przy realizacji projektów informatycznych wynikają z różnorodnych przyczyn. Począwszy od braku kompetencji, poprzez podatność decydentów na nieformalne wpływy firm informatycznych po korupcję wreszcie. Przykładem ostatniej jest głośna i nadal nie wyjaśniona „Infoafera” w MSWiA. Aby wyciągnąć wnioski na przyszłość poniżej lista głównych błędów popełnionych w procesie informatyzacji państwa polskiego:

➡ BRAK STRATEGII I SYNCHRONIZACJI PROJEKTÓW INFORMATYCZNYCH Przez ostatnią dekadę nie było spójnej, długofalowej strategii informatyzacji państwa. Strategia informatyzacji RP z 2004 r. dotyczyła krótkiego, dwuletniego okresu. Natomiast „Program Zintegrowanej Informatyzacji Państwa”16 będący w dużej mierze listą spraw zamiast konkretnym planem pracy i priorytetów, został przyjęty przez Rząd dopiero w 2014 roku i do dzisiaj nie jest w praktyce realizowany. Ministerstwa realizują swoje pomysły bez koordynacji i poszukiwania efektów synergii w skali kraju. Prowadzi to do dublowania części prac oraz nie uwzględniania efektów projektów innych Ministerstw. Dobitnym przykładem jest brak możliwości posługiwania się profilem zaufanym, sztandarowym projektem Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji w rozwiązaniu e-Deklaracje będącym z kolei sztandarowym projektem Ministerstwa Finansów, czego konsekwencją jest brak możliwości składania deklaracji podatkowych przez e-PUAP.

➡ NIEPRZEMYŚLANE ZAKUPY DROGIEJ INFRASTRUKTURY Ministerstwa kupują drogie rozwiązania z zakresu infrastruktury IT, które nie są w żaden sposób uzasadnione skalą realizowanych projektów, a na serwis których w przyszłości potrzebne będą ogromne środki finansowe z budżetu, już bez dofinansowania unijnego. Zazwyczaj decyzje takie wynikają z faktu dostępności środków unijnych, łatwości przeprowadzenia tego typu zakupów i aktywności dużych koncernów, Prowadzi to do bezrefleksyjnego wyścigu w wydatkowaniu funduszy unijnych na kosztowną infrastrukturę, która staje się celem samym w sobie.

16 hmp://mac.bip.gov.pl/programy/2405_program-zintegrowanej-informatyzacji-panst-

wa.html 14 z 23

➡ WIELOKROTNE ZAMAWIANIE TYCH SAMYCH PRODUKTÓW, BĄDŹ ICH CZĘŚCI POD RÓŻNĄ NAZWĄ Efektem patologicznych mechanizmów, w tym korupcyjnych, a także braku skoordynowanej i długoterminowej wizji rozwoju systemów IT w administracji publicznej jest wielokrotnie zamawianie tych samych elementów – np. w ramach projektu pl.ID nigdy nie wdrożona aplikacja ZMOKU (zamówiona w dużej firmie informatycznej za blisko 40 mln zł) i tożsama z nią aplikacja ŻRÓDŁO (zamówiona w Centralnym Ośrodku Informatyki w pakiecie z modernizacją Systemu Rejestrów Państwowych za 121,6 mln zł)17. ➡ UPRZYWILEJOWANIE NAJWIĘKSZYCH FIRM Urzędnicy mając do dyspozycji duże pieniądze na informatyzację kreują duże projekty. Ponadto Ministerstwa założyły, że duże projekty mogą wykonać i „integrować” tylko duże korporacje, najlepiej z doświadczeniem międzynarodowym. Doprowadziło to do sytuacji gdzie cały ośmioletni budżet 7. osi priorytetowej „Społeczeństwo informacyjne – budowa elektronicznej administracji” w wysokości 4,28 mld zł został podzielony na zaledwie 41 projektów, co oznacza, że średnia wielkość projektu wynosi powyżej 100 mln zł a zaledwie 5 projektów opiewa na kwoty poniżej 20 mln zł, co w oczywisty sposób faworyzuje duże międzynarodowe koncerny. Efektem jest uzależnienie administracji publicznej od dużych firm informatycznych, które narzucają ceny. Spektakularnym przykładem jest umowa Ministerstwa Finansów z dużą firmą informatyczną na kwotę ponad 230 mln zł, obejmująca trzy projekty: e-Rejestracja, e-Podatki i e-Deklaracje2, gdzie Ministerstwo Finansów stało się zakładnikiem jednego wykonawcy, pomimo naliczenia milionowych kar umownych, opóźnień i nieterminowego dostarczenia produktów projektu. ➡ KOSZTOWNE DORADZTWO W PROJEKTACH – NA CO WŁAŚCIWIE WYDAWANE SĄ TE PIENIĄDZE? Doradztwo zewnętrzne w prowadzonych projektach informatycznych stanowi bardzo poważną cześć ich budżetów – to kilka procent od tych kwot. Umowy doradcze w żaden sposób nie zapobiegły prostym błędom i problemom realizacyjnym w tych projektach (opóźnienia, zmiany zakresu), ani nie poprawiły jakości tworzonych rozwiązań (błędy w działaniu, brak ergonomii). Co więcej, sytuacja wygląda najgorzej w projektach o największej skali doradztwa zewnętrznego, gdyż umowy doradcze w praktyce rozmywają odpowiedzialność za realizację projektów. Jest to źródło łatwych pieniędzy dla dużych koncernów. Bardzo niebezpiecznym efektem oparcia się administracji państwowej na usługach doradczych jest obniżenie jej potencjału merytorycznego. Nie są stawiane wymagania urzędnikom, którzy nie muszą się już znać na tym co robią, gdyż mają od tego firmy doradcze. 
 


17 hmp://e-dziennik.msw.gov.pl/DUM_MSW/2013/48/oryginal/Printable.html

15 z 23

➡ INFORMATYZACJA BAŁAGANU BIUROKRATYCZNEGO Brak wymagań wobec urzędników i brak odpowiedniej kontroli prowadzą do sytuacji, że projekty informatyczne są definiowane w taki sposób aby odzwierciedlić 1:1 stare procedury i rozwiązania, opracowywane jeszcze w dobie papierowego obiegu dokumentów. Takie podejście pomija istotny aspekt modernizacyjny projektów informatycznych, a powstające rozwiązania są ułomne i nie wykorzystują możliwości dzisiejszych technologii IT. ➡ MARGINALIZACJA INWESTYCJI W B+R I UDZIAŁU UCZELNI WYŻSZYCH Realizowane dotychczas projekty informatyczne pomijają zupełnie kwestie rozwoju lokalnych, polskich kompetencji technologicznych. Ministerstwa zamawiają drogie, dobrze wypromowane rozwiązania międzynarodowych koncernów zapominając o wspieraniu i rozwoju krajowego potencjału i rodzimych technologii. Dodatkowo polski rząd pominął w tym procesie uczelnie wyższe, zwłaszcza te o profilu technicznym i zarządczym, które w naturalny sposób mogłyby i powinny uczestniczyć w modernizacji państwa i jego procedur urzędniczych przy wykorzystaniu narzędzi informatycznych. Sygnały płynące z rynku świadczą, że uczelnie wyższe są zainteresowane taką współpracą.

SKUTKI POPEŁNIONYCH BŁĘDÓW DLA OBYWATELI Jakie skutki z takiej sytuacji wynikają dla obywateli naszego kraju? Przede wszystkim praktyczne. Błędy i zaniechania w obszarze informatyzacji państwa oznaczają utrwalenie przestarzałych, nieefektywnych procedur, co z kolei prowadzi do sytuacji, gdy codzienne, bieżące sprawy związane z kontaktem obywateli z aparatem państwa stają się skomplikowane, chociaż z natury swej aż tak skomplikowane nie są. Jesteśmy przez to skazani na życie w państwie źle zorganizowanym, co dobrze oddaje cytat z wypowiedzi byłego Ministra Spraw Wewnętrznych - „państwo polskie funkcjonuje teoretycznie”. Poniżej kilka przykładów błędów skutkujących dla jakości życia Obywateli: ‣

W ramach projektu pl.ID zamiast elektronicznych dowodów osobistych z mikroprocesorem i bezpiecznymi e-usługami mamy stare dowody bez warstwu elektronicznej i dodatkowo bez adresu zamieszkania, przez co obywatele muszą częściej chodzić do urzędów po papierowe zaświadczenia o miejscu zamieszkania.

‣

W ramach projektu ePUAP zamiast bezpiecznego mechanizmu potwierdzenia tożsamości przez Internet mamy „Profil Zaufany”, za pomocą którego nie można zatwierdzić nawet deklaracji rozliczenia podatkowego, a jego słabe wykonanie i częste awarie sprawiły, że posiada go niewiele ponad 1% obywateli (w tym urzędnicy, którzy w codziennej pracy muszą obligatoryjnie korzystać z Profilu Zaufanego).

‣

W ramach projektu Elektroniczna Platforma Gromadzenia, Analizy i Udostępniania Zasobów Cyfrowych o Zdarzeniach Medycznych (P1) zamiast kompleksowej bazy danych zawierającej informacje n/t świadczeń medycznych i osób uprawnionych mamy praktykę „naciągania” NFZ m.in. na finansowanie nigdy niewykonanych zabiegów na kwotę ostrożnie szacowaną na 600 mln zł rocznie.

‣

W ramach Systemu Informatycznego Powiadamiania Ratunkowego wraz z 16 z 23

Ogólnopolskiej sieci teleinformatycznej na potrzeby obsługi numeru alarmowego „112” zamiast systemu sprawnie ustalającego miejsce wypadku i odpowiednią jednostkę ratunkową mamy nieefektywne rozwiązanie, za które nikt w całości nie odpowiada, wymownie podsumowane przez internautów „Bogu dziękujcie – Ducha nie gaście – Tylko nie dzwońcie na 112!”. Jest to także jedna z przyczyn bardzo wysokiego wskaźnika śmiertelności w wypadkach drogowych w Polsce, wynikającego m.in. ze zbyt długiego czasu oczekiwania na przyjazd karetki pogotowia. ‣

W ramach projektów informatycznych realizowanych przez ZUS zamiast sprawnej instytucji zarządzającej pieniędzmi obecnych i przyszłych emerytów mamy urzędników ZUS i wirtualną asystentkę Monikę, która w trybie tzw. ZUS Street View oprowadzi nas po wirtualnym oddziale ZUS.

REKOMENDACJA NOWEGO PODEJŚCIA DO INFORMATYZACJI PAŃSTWA NA LATA 2015+ Wyprowadzenie informatyzacji naszego państwa z zapaści, w której obecnie się znajduje wymaga kompleksowego przebudowania struktur zajmujących się rządową informatyką i projektami informatycznymi w resortach. Podstawową sprawą jest skończenie z chaosem decyzyjnym i realizacyjnym, oraz zapewnienie rzeczywistej współpracy i koordynacji działań zarówno w obszarze informatyzacji i cyberbezpieczeństwa jak i szerzej w obszarze całej cyfryzacji. Koncepcja organizacyjna struktur państwa odpowiedzialnych za informatyzację i cyberbezpieczeństwo musi wynikać z przyjęcia na poziomie rządu kilku kluczowych pryncypiów: ➡

UPORZĄDKOWANE SPEKTRUM DZIAŁAŃ W ZAKRESIE CYFRYZACJI Szeroko rozumiana cyfryzacja nie jest jednolita pod względem wyzwań, które obejmuje, a spektrum jej aktywności dotyczy międzyresortowych zadań w czterech głównych obszarach: a. Informatyzacja administracji publicznej – usprawnianie administracji publicznej poprzez wdrażanie nowoczesnych rozwiązań informatycznych wspierających realizację odchudzonych procedur, ale także zapewnienie efektywnego i użytecznego styku informatycznego na linii państwo-przedsiębiorcy; b. Bezpieczeństwo cyberprzestrzeni RP – poprawa poziomu bezpieczeństwa informatycznego państwa, przeciwdziałanie zagrożeniom bezpieczeństwa teleinformatycznego, oraz przeciwdziałanie cyberterroryzmowi; c. Infrastruktura teleinformatyczna państwa – rozwój infrastruktury teleinformatycznej w celu zapewnienia jak najszerszego dostępu do Internetu dla obywateli i przedsiębiorców, oraz zapewnienie administracji dostępu do wydajnej sieci transmisji cyfrowej, w tym sieci o charakterze specjalnym; d. Budowa i doskonalenie kompetencji cyfrowych obywateli – przedsięwzięcia edukacyjne sprofilowane pod konkretne grupy społeczne, zawodowe i wiekowe, służące przede wszystkim zapobieganiu wykluczeniu cyfrowemu, ale także ustawicznemu podnoszenie kompetencji cyfrowych w celu kreowania wysokiego potencjału innowacyjności w społeczeństwie. Uporządkowanie odpowiedzialności poszczególnych resortów za realizację zadań w obszarze szeroko rozumianej cyfryzacji wymaga dostosowania zakresu wybranych

17 z 23

działów administracji rządowej, zdefiniowanych w Ustawie o działach administracji rządowej z dnia 4 września 1997 r. Podjęte działania winny wspierać rozwój gospodarki cyfrowej i być zharmonizowane z międzynarodowymi celami w zakresie budowy jednolitego rynku cyfrowego.

Rysunek 2 Proponowany podział odpowiedzialności za poszczególne obszary cyfryzacji w domenie Pełnomocnika RzIBC Źródło: opracowanie własne

➡

PEŁNOMOCNIK RZĄDU DS. INFORMATYZACJI I BEZPIECZEŃSTWA CYBERPRZESTRZENI RP Działania związane z cyfryzacją, w tym informatyzacją i cyberbezpieczeństwem we wszystkich obszarach administracji publicznej powinien koordynować na poziomie centralnym Pełnomocnik Rządu ds. Informatyzacji i Bezpieczeństwa Cyberprzestrzeni RP (Pełnomocnik RzIBC), który jednocześnie kierowałby pracami Komitetu Rady Ministrów ds. Cyfryzacji i Bezpieczeństwa Cyberprzestrzeni RP (KRMCiBC). Ważną kwestią jest odpowiednie umiejscowienie Pełnomocnika RzIBC w strukturze administracji rządowej. Nadanie odpowiedniej rangi i umocowania Pełnomocnika pozwoli Rządowi na realizowanie jednolitej i spójnej strategii informatyzacji państwa, oraz skoordynowanie i skuteczne zabezpieczenie cyberprzestrzeni Polski. Pełnomocnik RzIBC powinien blisko współpracować także z urzędami i ciałami doradczymi przy Prezydencie RP, w tym Narodową Radą Rozwoju i Biurem Bezpieczeństwa Narodowego.

➡

LIKWIDACJA MINISTERSTWA ADMINISTRACJI I CYFRYZACJI (MAIC) Likwidacja MAiC i ponowne włączenie jego zakresu kompetencji głównie do MSWiA, ale także do innych ministerstw zgodnie z nową definicją działów administracji rządowej, jest niezbędne dla wprowadzenia jednoznacznej odpowiedzialności za realizację szeregu kluczowych projektów dotyczących e-administracji, w tym stworzenia jednolitego systemu elektronicznej identyfikacji obywateli, budowy i modernizacji rejestrów państwowych, systemów powiadamiania ratunkowego oraz wprowadzenia elektronicznych kanałów dostępu do usług świadczonych przez administrację publiczną (tzw. e-usług). Rozdzielenie odpowiedzialności za

18 z 23

zagadnienia dotyczące administracji publicznej na dwa ministerstwa w 2011 r.18 wprowadza niepotrzebny chaos kompetencyjny i decyzyjny, zwłaszcza w zakresie zarządzania administracją terenową, co ma szczególnie nergatywne znaczenie przy wdrażaniu projektów o zasięgu ogólnokrajowym. ➡

RZĄDOWE OŚRODKI INFORMATYKI ORAZ RZĄDOWA AGENCJA INFORMATYCZNA Przy wybranych, kluczowych resortach, powinny powstać silne kompetencyjnie Rządowe Ośrodki Informatyki (ROI), które w pierwszym okresie swego funkcjonowania byłyby podległe tym resortom i których praca byłaby dodatkowo koordynowana przez Pełnomocnika RzIBC. W drugim, docelowym etapie sieć ROI winna zostać przekształcona w jednolitą Rządową Agencję Informatyczną (RAI), na wzór rozwiązań przyjętych w Wielkiej Brytanii, czy USA. Proces tworzenia RAI w dwóch etapach wynika z konieczności zapewnienia ciągłości realizacji projektów informatycznych prowadzonych obecnie przez resorty, oraz potrzeby stopniowego przygotowywania Ministerstw do współpracy z RAI. Rządowe Ośrodki Informatyki winny być dedykowane do świadczenia usług i wykonywania zadań związanych z informatyzacją i cyberbezpieczeństwem na rzecz nadzorujących je Ministerstw, oraz zobowiązane do wzajemnego współdziałania w ramach międzyresortowej sieci ROI. Ministerstwa, dla których tworzenie ROI byłoby nieuzasadnione ekonomicznie powinny być, w zakresie informatyzacji i cyberbezpieczeństwa, obsługiwane przez ROI innych Ministerstw. Rządowe Ośrodki Informatyki muszą stać się prestiżowymi kuźniami talentów przyciągającymi zdolnych polskich informatyków. Powinny one na poziomie operacyjnym funkcjonować w oparciu o metody zwinne (Agile19) i być zarządzane zgodnie z koncepcją szczupłego zarządzania w administracji publicznej (Lean government). Dyrektorzy poszczególnych Rządowych Ośrodków Informatyki powinni stanowić stałe ciało doradcze w ramach KRMCiBC.

Rysunek 3. Propozycja organizacji struktur państwa odpowiedzialnych za informatyzację
 Źródło: opracowanie własne

18 hmp://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20112501501 19 hmp://agilemethodology.org/

19 z 23

KONIECZNE ZMIANY W ZARZĄDZANIU INFORMATYZACJĄ PAŃSTWA Równolegle z pilną przebudową struktur organizacyjnych państwa odpowiedzialnych za realizację przedsięwzięć informatycznych konieczna jest fundamentalna zmiana podejścia do realizacji projektów IT. Wyeliminowanie opisanych wcześniej patologii wymaga wprowadzenia nowych zasad zarządzania: ➡

DŁUGOOKRESOWA STRATEGIA INFORMATYZACJI DLA KAŻDEGO OBSZARU ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ W każdym obszarze administracji publicznej musi powstać długookresowa strategia informatyzacji z jasno określonymi priorytetami działań, skoordynowana ze strategią w innych obszarach i regularnie aktualizowana.

➡

STOP DLA BEZMYŚLNEGO WYDAWANIA PIENIĘDZY UNIJNYCH Każdy nowy projekt informatyczny powinien być uruchamiany dopiero po potwierdzeniu jego celowości i korzyści, ze szczególnym uwzględnieniem tworzenia nowych miejsc pracy w Polsce. Przy podejmowaniu decyzji o zakupie infrastruktury IT muszą być uwzględniane pełne koszty inwestycji, wraz z utrzymaniem serwisowym w okresie pogwarancyjnym. 


➡

UŁATWIENIA W DOSTĘPIE DO PROJEKTÓW INFORMATYCZNYCH DLA POLSKICH FIRM IT Duże przedsięwzięcia winny zostać podzielone na mniejsze projekty tak, aby małe i średnie polskie firmy informatyczne miały szansę ubiegać się o udział w tych projektach. Dzięki nowej strukturze finansowania projektów winny być wspierane inwestycje w polskie firmy IT, tworzące rodzime rozwiązania. Warunki udziału w przetargach powinny zostać złagodzone, tak aby także mniejsze podmioty mogły uczestniczyć w rynku zamówień publicznych.

➡

EGZEKWOWANIE RZETELNOŚCI W REALIZOWANIU ZLECEŃ NA RZECZ ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ W celu oczyszczenia rynku zamówień publicznych z nierzetelnych wykonawców należy skończyć z praktyką pozwalającą nierzetelnym wykonawcom ubiegać się, bez większych przeszkód o kolejne zamówienia publiczne.

➡ ZAKAZ ZAWIERANIA UMÓW DORADCZYCH PRZEZ ADMINISTRACJĘ PUBLICZNĄ Należy zakazać zawierania umów doradczych na obecnych zasadach. Należy jak najszybciej odbudować merytoryczne kompetencje w ramach struktur administracji publicznej, tak aby urzędnicy znali się na tym co robią i odpowiadali za wyniki prowadzonych projektów, a nie bezkarnie zrzucali odpowiedzialność na firmy doradcze. Pracownicy instytucji publicznych zajmujący się informatyzacją muszą w oparciu o zdobyte doświadczenia, wiedzę i najlepsze praktyki dostępne na rynku być ekspertami w swoich dziedzinach.

20 z 23

➡ JAKOŚĆ DANYCH I REFERENCYJNOŚĆ REJESTRÓW PAŃSTWOWYCH PRIORYTETEM Dla powstania wartościowych usług publicznych niezbędne są rzetelne, aktualizowane na bieżąco dane zgromadzone w rejestrach. Z tego powodu jednym z priorytetów jest jak najszybsze doprowadzenie do pełnej referencyjności rejestrów państwowych, czyli zapewnienia 100% poprawnych i wiarygodnych danych w rejestrach, co umożliwi uproszczenie i obniżenie kosztów funkcjonowania wielu rozwiązań informatycznych. Naprawa rejestrów państwowych jest niezbędnym fundamentem budowy w Polsce systemów informatycznych i e-usług z prawdziwego zdarzenia.

ROLA DOFINANSOWANIA INFORMATYZACJI ZE ŚRODKÓW UNIJNYCH Aby wyeliminować obecne patologie rynku zamówień publicznych, oraz umożliwić realizację opisanych planów na najbliższe lata zasadniczo musi zmienić się podejście administracji państwowej do wykorzystywania środków unijnych. Umiejętne zarządzanie funduszami unijnymi w połączeniu z realistyczną strategią informatyzacji daje prawdziwą szansę utworzenia w Polsce tysięcy nowych miejsc pracy w wysokorozwiniętych sektorach gospodarki opartych na szeroko pojętej informatyce. Nie na darmo polscy informatycy są uważani za jednych z najlepszych na świecie, należy tylko stworzyć im warunki do rozwoju i samorealizacji w kraju. A zatem jaka powinna być rola środków unijnych w rozwoju polskiego sektora informatycznego? ‣

Dofinansowanie unijne nie może być głównym determinantem dla uruchamiania nowych projektów informatycznych, ale wyłącznie uzupełnieniem finansowania.

‣

Fundusze unijne powinny być inwestowane przede wszystkim w projekty wspierające rozwój polskich produktów i technologii, zwłaszcza w realne podniesienie innowacyjności i konkurencyjności polskich przedsiębiorstw.

‣

Do polskich firm i jednostek naukowo-badawczych musi zostać skierowana szeroka gama programów w celu rozwoju i wprowadzenia na rynek nowych produktów informatycznych „made in Poland”. Promowane winny być projekty realizowane przez podmioty i grupy podmiotów dysponujące potencjałem sprzedaży, w tym ekspansji na rynki zagraniczne.

‣

Fundusze unijne powinny zostać skierowane m.in. do stymulowania innowacyjnych projektów opartych o dostęp do rejestrów i systemów informatycznych państwa. Wykorzystanie informacji publicznej oraz danych udostępnianych przez referencyjne rejestry państwowe jest szansą na rozwój nowych, innowacyjnych e-usług.

‣

Wykorzystanie środków unijnych musi uwzględniać pełne koszty serwisowania tworzonych rozwiązań, co ma zapobiec kupowaniu na wyrost, drogich rozwiązań informatycznych.

21 z 23

PRZYKŁADY KLUCZOWYCH PROJEKTÓW NA LATA 2015+ Nowe podejście do informatyzacji wymaga pilnej i gruntownej modyfikacji listy prowadzonych projektów informatycznych i wyselekcjonowanie na nowo projektów kluczowych. Jest to szczególnie istotne w kontekście nowej perspektywy dofinansowania unijnego do roku 2020, która może być ostatnim, tak poważnym zewnętrznym zastrzykiem finansowym dla informatyzacji Polski. Rewizja priorytetów jest tym trudniejsza, że wymaga uwzględnienia kwestii rozliczenia pozyskanego dotychczas dofinansowania UE, co w praktyce może oznaczać konieczność utrzymania części nietrafionych projektów tak aby uniknąć zwrotu funduszy unijnych. Wybrane, kluczowe projekty informatyczne na najbliższe lata: ‣

Naprawa i pełna referencyjność Systemu Rejestrów Państwowych (SRP) – projekt kluczowy, w szczególności w zakresie rejestru PESEL. Naprawa SRP obejmuje także konsolidację rejestrów państwowych w celu uproszczenia architektury systemów informatycznych państwa, zwiększenia interoperacyjności i uzyskania oszczędności w eksploatacji.

‣

Dostęp do rejestrów państwowych dla komercyjnych rozwiązań – rozwój interfejsów dostępu do otwartych danych publicznych i rejestrów państwowych (dostęp wyłącznie po uzyskaniu homologacji), w celu stworzenia nowych e-usług, oraz wykorzystania kreatywności polskich start-up’ów przy tworzeniu rozwiązań, korzystających z referencyjnych rejestrów państwowych.

‣

Elektroniczne poświadczenie tożsamości – budowa jednolitego systemu elektronicznej identyfikacji obywateli, zgodnego z najnowszymi standardami międzynarodowymi, w szczególności nowymi regulacjami eIDAS obowiązującymi kraje Unii Europejskiej, który pozwoli wreszcie odblokować załatwianie spraw urzędowych przez Internet, oraz usprawnić elektroniczny obrót gospodarczy. Istotnym elementem tego systemu jest elektroniczny dowód osobisty z bezpieczną warstwą elektroniczną. Warto także uwzglednić brytyjskie doświadczenia z projektu „gov.uk Verify”, którego wybrane elementy dobrze nadają się do implementacji na naszym gruncie.

‣

Rejestr usług medycznych z Internetowym Kontem Pacjenta – realizacja tego projektu stanowi podstawę dla modernizacji i uszczelnienia polskiego systemu opieki zdrowotnej.

‣

Rozwój i uproszczenie systemu e-podatków – modernizacja systemów elektronicznej obsługi podatków, ścisłe powiązana z gruntownym uproszczeniem prawa podatkowego, tak aby kontakt obywateli z fiskusem stał się łatwy i przyjazny.

‣

Rejestry geodezyjne i rolne – zapewnienie referencyjności i spójności rejestrów, które stanowią kluczowy element wielu dziedzin gospodarki i są niezbędne dla sprawnego zarządzania gruntami, w tym kontroli obrotu polską ziemią.

‣

Antywirus „made in Poland” – pod patronatem MSWiA powinno powstać w pełni polskie, bezpieczne oprogramowanie antywirusowe. Umożliwi to aktywną ochronę polskich systemów informatycznych przed szeroko pojętym szpiegostwem.

‣

ENIGMA 2.0 – odbudowany pod patronatem MON i MSWiA polski potencjał intelektualny w zakresie kryptografii, obejmujący budowę polskich szyfrów, aplikacji i urządzeń szyfrujących, gwarantujących poufność przechowywania i przesyłania danych w administracji.

‣

Digitalizacja procedur Policji – Policja, oraz służby mundurowe winny zostać wyposażone w nowoczesne, bezpieczne systemy pozwalające na usprawnienie ich 22 z 23

codziennej pracy z wykorzystaniem elektronicznych narzędzi (np. rejestrowanie składanych zeznań za pomocą systemów rozpoznawania mowy), co pomoże ograniczyć biurokrację i odblokuje zdolności działania operacyjnego. ‣

Zintegrowany system zarządzania kryzysowego – uporządkowane i zintegrowanie systemów informatycznych obsługujących procesy dowodzenia i koordynacji działań służb odpowiedzialnych za zarządzanie w sytuacjach klęsk żywiołowych.

PODSUMOWANIE Zestawienie faktycznych korzyści dla obywateli i państwa polskiego wynikających z 11 lat informatyzacji Polski przy współfinansowaniu funduszy unijnych nie wypada korzystnie. Polska wydała w tym czasie blisko 5 mld zł na informatyzację administracji przy wsparciu funduszy z dwóch perspektyw budżetowych: 2004-2006 i 2007-2013 ale oczekiwanych efektów brak. Jakie bowiem znaczenie dla obywatela ma fakt, czy serwer obsługujący potrzebną mu e-usługę jest nowy i kosztowny? Dla obywatela ważne jest aby usługa działała dobrze i niezawodnie. Dokładnie tak jak informatyzacja działa w sektorze prywatnym, gdzie Polska radzi sobie bardzo przyzwoicie. Dobrym przykładem jest dynamicznie rozwijająca się w Polsce bankowość elektroniczna, gdzie od lat skutecznie stosowane są narzędzia elekronicznego poświadczenia tożsamości i to w sprawach bardzo wrażliwych dla obywateli, bo bezpośrednio dotyczących ich pieniędzy. Aby dokonać realnych zmian tego stanu rzeczy potrzebne są głębokie korekty zarówno w strukturze organizacyjnej samej machiny urzędniczej, jak i zmiany zasad i procedur stosowanych przez administrację. Propozycja terapii leczniczej została przedstawiona w niniejszym raporcie i poparta konkretnymi argumentami. Zapraszamy do konstruktywnej dyskusji. Efekty tych odważnych ale w naszej ocenie bardzo potrzebnych kroków mogą przyjść szybko, tylko musimy podjąć takie wyzwanie. Jako przykład może posłużyć brytyjski odpowiednik ePUAP, nad którym Wielka Brytania rozpoczęła prace w 2011 r. i który po niespełna 4 latach dzisiaj stanowi wzór naśladowany przy wdrożeniach w innych krajach. Autorzy niniejszego raportu wierzą w to, że za czas jakiś polskie rozwiązania z obszaru e-administracji będą wzorem do naśladowania w innych krajach. Środki unijne dają ku temu szansę, musimy jednak pospieszyć się aby nie było za późno.

23 z 23