Metoda Met et toda hybrydowa hybr rydow y wa 1DXF]DQLHK\EU\GRZH 1 DXF]DQLHK\EU\GRZH

DQJblended DQJblended end nded learning learningb-learning g gb-learnin ng g

1DU]ÛG]LDQDXF]\FLHOD 1 DU]ÛG]LDQDXF]\FLHOD

ZDrzÇGz Dn

oĄÇ VzN

FMMHH ND

OOLLLN DS LL D Z Lµ RĝFL QLLNNLL ZDUN ]Q F]\QQ LLFF]\\WV]XNLLZ URMHMHNW\ S LLS XF GDĆLL]F\FLLHHODODZQRĝFFKZ LN LN Z ]LD P]]D DXF DNW\ ÛSQ\ W\

3ODWIRUPDHGXNDF\MQD 3 ODWIRUPDHGXNDF\MQD

D W H Q Q HQ P ÛG RNLHL RRG µľQH GRV U] ]]]ZZLLGVGREµZMMÇÇFHUURJµOOQQ\RFK GGRNX 1D DOOHHQGÛDSUGGR]]UUDHDOOLL]VXREµDZ]R\GGDRQOLOLR ZVSµOOQQH ȏȏ. RVW DFMMHH R]]D ÉE RUWIIR HMMZ N SG G LLHH S Z S OLLN ȏȏ' SOL Û JLLVV LLHHHH XSR ȏȏ$ RVW OOR R VN JJU Z DF\ ȏȏ' DWD LLR U N ]Q R S N F DS ȏȏ8 WUHIID ȏȏ6

H PDLOIRUXP ȏ.RPXQLNDFMDDV\QFKURQLF]QDH ȏ.RPXQLNDFMDDV\QFKURQLF]QDHPDLOIRUXP DWRUWHNVWRZ\ RPXQLND ȏ.RPXQLNDFMDV\QFKURQLF]QDNR ȏ.RPXQLNDFMDV\QFKURQLF]QDNRPXQLNDWRUWHNVWRZ\ LJĄRVRZ\WHOHNRQIHUHQFMD   LJĄRVRZ\WHOHNRQIHUHQFMD  :\PLDQD]DVREµZ ȏȏ:\PLDQD]DVREµZ ȏȏ.RPHQWRZDQLHPUHFHQ]RZDQLH]DVREµZ .RPHQWRZDQLHPUHFHQ]RZDQLH]DVREµZ :VSµĄWZRU]HQLH]DVREµZ ȏȏ:VSµĄWZRU]HQLH]DVREµZ

3RPLÛG]\QDXF]\FLHOHP 3RPLÛG]\QDXF]\FLHOHP LXF]QLDPL LXF]QLDPL

m w\ o G r\

NODVD N ODVD 1 DXF]DQLH 1DXF]DQLH WWUDG\F\MQH UDG\F\MQH 1 DXF]DQLHWUDG\F\MQHUµZQLHľ 1DXF]DQLHWUDG\F\MQHUµZQLHľ Z\NRU]\VWXMHSODWIRUPÛ Z \NRU]\VWXMHSODWIRUPÛ GRSODQRZDQLDLUHDOL]DFML]DMÛÉ G RSODQRZDQLDLUHDOL]DFML]DMÛÉ RUD]UHMHVWURZDQLDZ\QLNµZ R UD]UHMHVWURZDQLDZ\QLNµZ

Nauczanie asynchroniczne XF]QLRZLHZ\ELHUDMÇ ȂȂXF]QLRZLHZ\ELHUDMÇ GRNĄDGQ\F]DV GRNĄDGQ\F]DV VZRMHMDNW\ZQRĝFLMHGQDN VZRMHMDNW\ZQRĝFLMHGQDN ZSHZQ\FKUDPDFK ZSHZQ\FKUDPDFK ]DGDQ\FKSU]H]QDXF]\FLHOD ]DGDQ\FKSU]H]QDXF]\FLHOD

QDXF]\FLHO Q DXF]\F \ LHO

uczniowie ucz zn niiowie

tutor tu tut tor or

3ODQOHNFML 3ODQOHNFML (G]LHQQLN ( G]LHQQLN

ie

Mne \ Dc ȏ3ODQRZDQLH]DMÛÉ ȏ3ODQRZDQLH]DMÛÉ ȏȏ3U]\JRWRZDQLH]DMÛÉ 3U]\JRWRZDQLH]DMÛÉ =DU]ÇG]DQLH]DVREDPLGODXF]QLµZ ȏȏ=DU]ÇG]DQLH]DVREDPLGODXF]QLµZ 3U]\G]LHODQLH]DGDĆL]DVREµZXF]QLRP ȏȏ3U]\G]LHODQLH]DGDĆL]DVREµZXF]QLRP 6SUDZG ȏȏ6SUDZG]DQLHSUDF\XF]QLµZHZDOXDFMD G]DQLHSUDF\XF]QLµZHZDOXDFMD

TecKniNi e Gu N

w nDuc zDn iu K\ E

– w najogólniejszym ólniejszym zym znaczeniu WWRPHWRGDSROHJDMÇFDQDĄÇF]HQLX RPHWRGDSROHJDMÇFDQDĄÇF]HQLX nauczania tradycyjnego o z e-learningiem

Nauczanie synchroniczne synchroniczn zne ȂXF]QLRZLHPLÛG]\VREÇ ȂXF]QLRZLHPLÛG]\VREÇ OXEXF]QLRZLH]QDXF]\FLHOHP OXEXF]QLRZLH]QDXF]\FLHOHP G]LDĄDMÇRQOLQH G]LDĄDMÇRQOLQH ZW\PVDP\PF]DVLH ZW\PVDP\PF]DVLH L 

JUXSD J U X SD (OHDUQLJ ( ( OHDUQLJ

Spis treści

Istota metody w pigułce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

Historia metody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

Ustalenie pojęć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

Technika b-learningu – co oferuje technologia? . . . . . 11

Technika hybrydowa a poziomy kształcenia . . . . . . . . 15

Relacje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

Gdzie znaleźć więcej informacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

Istota metody w pigułce

Zadowoleni odpytujemy ze słówek mając nadzieję, że to już blisko do układania zdań, pytamy o budowę mając nadzieję, że to już wiedza na temat działania. To oczywiście… złudne nadzieje. Nie liczy się bowiem tak bardzo, ile zapamiętamy, ale… co i w jaki sposób.

Jedna z kluczowych postaci i teoretyków kształcenia b-learningowego, dr M. Driscoll, przygotowała na potrzeby opisu zagadnienia kilka definicji omawianej techniki. Blended learning to:

• • • •

sposób łączenia i mieszania działań opartych na technologii WWW; aby osiągnąć zaplanowany cel edukacyjny, uczniowie powinni pracować w wirtualnej klasie, ale zgodnie z własnym tempem uczenia się, wykorzystując techniki audio i wideo1 technika łączenia różnych strategii edukacyjnych (np. konstruktywizmu, behawioryzmu czy kognitywizmu) w celu uzyskania optymalnego wyniku uczenia się, o ile to możliwe – bez metod instruktażowych2 połączenie wszelkich form technik, metod i strategii instruktażowych (e-learningowe szkolenia oparte na WWW) z bezpośrednimi i tradycyjnymi zajęciami prowadzonymi przez trenerów mieszanie lub łączenie technik i metod instruktażowych z rzeczywistymi zadaniami zawodowymi w celu stworzenia harmonijnego wpływu nauki i pracy.

1

Driscoll M., Blended Learning: Let's Get Beyond the Hype http://www-07.ibm.com/services/pdf/blended_learning.pdf (dostęp z 27.11.2013)

2

C.R. Graham, Blended learning systems: Definition, current trends, and future directions, [in:] C.J. Bonk, C.R. Graham, Handbook of blended learning: Global perspectives, local designs, San Francisco 2010

3

METODA HYBRYDOWA

Składowe b-learningu

Media a

2 2GOHJĄRĝÉ GOHJĄRĝĝÉ

Nauczanie N ie hybrydowe hy h hyb hybrydo ybry ybrydo y yb bry yd dowe do d ow o 

6\QFKURQL]DFMD 6\QFKURQL]DFMD

Miejsce M Miejs sce

Jak widać, w edukacji mieszanej powinny zachodzić relacje między uczestnikiem a nauczycielem z racji założonej i istniejącej odległości i z wykorzystaniem mediów w celu synchronizacji wszelkich działań edukacyjnych i monitorowania wyników. Poszczególne elementy dobiera się w zależności od problematyki zajęć, możliwości i potrzeb uczących się oraz preferencji nauczyciela. Nauczyciel stosuje technikę b-learningu, gdy:

• • •

zadaje uczniom materiał ćwiczeniowy z platformy dowolnego wydawnictwa umieszcza na wirtualnym dysku materiał graficzny jako źródło informacji i nadaje uczniom uprawnienia dostępu do takiego katalogu z możliwością zapisywania tam określonych plików podczas lekcji posługuje się przygotowanymi w sieci materiałami, np. wyszukując informację bezpośrednio na stronie wybranego portalu.

Lekcje, na których nauczyciel wykorzystuje sieć internetową, są skuteczniejsze i atrakcyjne dla uczniów.

4

Historia metody

Kiedy zadajemy naszym uczniom materiał ćwiczeniowy z platformy dowolnego wydawnictwa – posługujemy się techniką b-learningu. Jeśli umieścimy na wirtualnym dysku materiał graficzny jako źródło informacji, jeśli nadamy uczniom uprawnienia dostępu do takiego katalogu z możliwością zapisywania tam określonych plików – także posługujemy się techniką b-learningu. Jeśli podczas trwania lekcji posługujemy się zasobami umieszczonymi w sieci, wyszukując informacje bezpośrednio na stronie wybranego portalu, również korzystamy z hybrydowych osiągnięć techniki. Początki edukacji na odległość datują się od XVIII wieku, kiedy pierwsze europejskie uczelnie rozpoczęły kursy korespondencyjne. Gazety i broszury krążyły po bezkres-

???????

Edukacja tradycyjna a

Platforma Pla atfo orma a

Edukacja du acja ja a mobilna RɞLQH R ɞLQH

Edukacja acja ja a stacjonarna stacjonarrna online

Nauczyciel, tutor

Te Technologia, e echnolo gia, e-learning e-l

5

METODA HYBRYDOWA

nych obszarach amerykańskiego interioru od drugiej połowy XIX wieku tak intensywnie, że dopracowano się metod tworzenia i obiegu takich materiałów na bardzo wysokim poziomie. Rozwój radia na początku lat 20. i telewizji od lat 60. XX zrewolucjonizował formy przekazu edukacyjnego. Dopiero jednak internet, który upowszechnił się w latach 90., sprawił, że komunikacja na odległość stała się łatwiejsza. Dużą zaletą jest choćby to, że nauczyciel i uczniowie mogą od razu otrzymać informację zwrotną. Dzisiaj nie ma liczącej się uczelni nie posiadającej oferty w technice b-learningowej.

6

Ustalenie pojęć

Środowisko b-learningu

ĜURGRZLVNR Ĝ URGRZLVNR

Ľ\FLH Ľ \FLH

' '\VWU\EXFMD \VWU\EXFMD

Techniki b-learningowe związały się z edukacją na trwale. Jako uczeń szukam innego tłumaczenia wyliczania rachunku różniczkowego, jako nauczyciel poszukuję różnych treści egzemplifikacyjnych i realizujących cele, które sobie założyłem. Kiedy jednak wychodzimy z tradycyjnego modelu klasowo-lekcyjnego w wirtualny świat internetu, burzy się klasyczny model redystrybucji wiedzy. Otoczenie, nasz „kosmos”, domaga się nieustannego uzgadniania relacji pomiędzy „życiem” a dystrybucją wiedzy o nim. W sieci wykłady są coraz lepiej przeprowadzane, przypominają medialne show, które jednak wspiera motywację i zjednuje sobie słuchacza-uczestnika. Czy to wystarczy, by długoterminowo utrzymać ciągłość edukacyjną klienta, czy przyjemność ze słuchania wystarczy, by utrwalić, zapamiętać, poddać refleksji? Środowisko uczenia-nauczania, środowisko ucznia, nauczyciela i ich źródeł informacji stają się kluczowe dla skuteczności techniki. Jego budowa wymaga precyzji architektów tworzących m.in. platformy edukacyjne, profesjonalnych i kompetentnych interpersonalnych (nauczyciel) i infograficznej, złożonej merytoryki materiałów.

7

METODA HYBRYDOWA

Czas w b-learningu

Czas

Synchronicznie ro onic cznie c

Asyn Asynchronicznie nch hroni

Kluczowe znaczenie dla nauczania ma czas. B-learning nie rezygnuje z fizycznej obecności nauczyciela, dostrzegając behawioralny kontekst tej relacji. W środowisku wirtualnym zaoferował spotkanie twarzą w twarz (synchronicznie) poprzez takie narzędzia, jak: Skype, videokonferencja i czat. Nauczyciel z uczniem może prowadzić lekcję w dogodnym momencie i miejscu: 20.00 – może być lepsza niż 8.00, a cichy pokój we własnym domu – lepszy niż duszna sala. Zaletą jest też personalizacja kształcenia – nauczyciel kontaktuje się bezpośrednio z uczniem lub małą grupą. Nauczyciel może też przygotować materiały dla ucznia, z którymi ten zapozna się samodzielnie (asynchronicznie). Później nauczyciel powinien jednak sprawdzić, czy uczeń przyswoił zadane treści.

8

Ekonomia wiedzy a b-learning

Ekono Ekonomia om miia wiedzy wiedz zy y --DNRĝÉZ\VRND DNRĝÉZ\VRND GODERJDW\FK GODERJDW\FK

-DNRĝÉĝUHGQLD -DNRĝÉĝUHGQLD GODZV]\VWNLFK GODZV]\VWNLFK

Od czasu rewolucji francuskiej żyjemy w świecie, w którym egalitaryzm wiedzy jest obowiązującą zasadą. Wydaje się, że czasy dobrych szkół dla bogatych i słabych dla uboższych się skończyły. Bardzo możliwe, że b-learningowe wsparcie przy miesięcznym, niedrogim dostępie do internetu – realizuje to marzenie. Modele wykorzystujące kształcenie mieszane budowane są w ten sposób, aby jak najdokładniej odpowiadać potrzebom „wykształconego” obywatela nowoczesnego kraju. Pewne modele i zasady nadal ewoluują. Czy darmowość różnych form edukacji gwarantuje, iż „wysokiej” jakości wiedza – będzie udostępniana niezależnie od statusu ekonomicznego słuchaczy? Co, jeśli jej jakość zależy od dużo większej liczby czynników, i wcale nie jest uzależniona od „powszechności”?

9

METODA HYBRYDOWA

Ludzki wymiar wiedzy

/XG]NLZ /XG]NLZ\PLDU Z\PLDU Z ZLHG]\ LHG] G \

&]ĄRZLHF]HĆVWZR &]ĄRZLHF]HĆVWZR

0DV]\QD 0DV]\QD

Przez 4 tys. lat przekazywanie wiedzy miało charakter relacji interpersonalnych. To nauczyciel był dla uczniów. Teraz rolę człowieka przejmują maszyny. Przejmują nie tylko proces przechowywania informacji, ale także role typowo „ludzkie” – motywowania do nauki, tworzenia „inteligentnego procesu uczenia”, wyboru treści itp. Czy zgodzimy się na taką zmianę? Jak podkreśliliśmy we wstępie, stosunek poszczególnych elementów b-learningu dobiera się w zależności od problematyki zajęć, możliwości i potrzeb uczących się oraz preferencji nauczyciela. Ale nadal to wciąż nauczyciel decyduje. Można się zastanawiać jak będzie wyglądało kształcenie, kiedy i to się zmieni.

10

Technika b-learningu – co oferuje technologia? Kiedy zastanawiamy się nad wykorzystaniem narzędzi IT (information technology – technologia informacyjna) w edukacji, zaskakuje nas ogrom możliwości. Szybko jednak okazuje Niejednokrotnie uczniowie lepiej radzą sobie się, że tylko niektóre metody można wykorzystać z nowinkami technicznymi niż nauczyciel. W tym w szkole. Nauczyciel wybiera te, które odpowiaprzypadku nie jest jednak ważna wiedza naudają możliwościom rozwojowym dzieci i młoczyciela na temat nowych technologii, ale jego zdolność do motywowania ucznia do zdobywadzieży. Dopiero w następnej kolejności stosuje nia wiedzy i umiejętności za ich pośrednictwem. TIK (technologię informacyjno-komunikacyjną) i „umiejętności” cywilizacyjne uczniów.

Dlaczego b-learning? Metoda ta wychodzi naprzeciw zainteresowaniom ucznia. Właściwie motywowany, przy egalitarnym modelu edukacji, musi się realizować, wykorzystując posiadane umiejętności i doświadczenie skutecznej komunikacji, nabyte na ogół poza samą szkołą. Współcześni uczniowie nie tylko wiedzą, dlaczego są im potrzebne wysokie technologie w edukacji, ale także nie potrafią już bez nich wyrażać swoich emocji. Na przykład często o sympatiach i antypatiach decyduje choćby liczba polubień na Facebooku.

Analiza „przydatności” technik b-learningowych Nowoczesna dydaktyka nie musi wykorzystywać dużych ilości elektroniki, sieci, tabletów, multimedialnych tablic i elektronicznych podręczników. Jednak nauczyciel musi się posługiwać wi-fi, musi umieć podłączyć tablet do sieci i projektora, rozpoznać, rozróżniać i konwertować formaty plików (nie tylko tekstowych), mieć i umieć założyć dydaktyczne konto na Facebooku czy serwis na YouTube. W ten sposób przyjmuje treści dydaktyczne w sposób, który dzieciom i młodzieży kojarzy się z ich życiem, z tym, co robi się na co dzień łatwo i często ciekawiej i przyjemniej.

Atomy b-learningu Najprościej przełożyć na wysokie technologie te elementy, które dotychczas i tak wymagały pracy samodzielnej ucznia poza szkołą i klasą, czyli zadania domowe. Nauczyciel sprawdza je równie często w domu jak w szkole. Nic nie stoi w takim razie na przeszkodzie, by prace domowe zamieścić w sieci, zapewniając tym samym komfort dostępu do ich realizacji przez uczniów – w każdej chwili i z każdego miejsca.

11

METODA HYBRYDOWA

Atomy b-learningu – zadania, prace domowe i ocenianie na odległość Pomocne w kontroli ich wykonania są automatyczne powiadomienia o realizacji zadań. Dobrze, jeśli nauczyciel na bieżąco komentuje ich poziom, terminowość i częstotliwość. Warto korzystać z zadań zamkniętych, punktowanych automatycznie przez system ocen. Nic nie cieszy bardziej niż świadomość postępów. Uczniowie mogą robić wielokrotnie testy, wcześniej wspólnie rozwiązane na lekcji – w ten sposób uczą się podczas pracy. Dla nich będzie to jeszcze jedna gra, dla nauczyciela wsparcie w nauczaniu i narzędzie ułatwiające motywowanie młodzieży. Uczniowie każdy test, w którym występują grupowo, mogą potraktować jako wyzwanie, jako udział w rywalizacji. Bycia ostatnim nie traktują jako porażki, ale jest to bodziec do poprawienia wyniku. Uczeń nie rywalizuje z wirtualnym kolegą, a z osobą, ze sobą samym. Jeżeli nauczycielowi uda się utworzyć system lojalnościowy, wymuszający ze względu na automatyczne procedury aktywność ucznia-użytkownika, wówczas nie będzie musiał do gry szczególnie zachęcać swoich uczniów.

Atomy b-learningu – wizualizacja przykładów, procesu, treści, metody Nauczyciel może urozmaicić metody podawcze za pomocą TIK. Wykład może zobrazować zdjęciami, filmem, schematem pokazanym na tablicy multimedialnej czy za

???????

E book E-book k

:\NĄDG :\NĄDG

Wiizualiza Wizualizacja acja LLLQIRJUDȴNL L LQIRJUDȴNL

Projekt 12

Pllatfo orrma Platforma

Metody b-learningu

Techni Techniki ki edukacyjne w nauczaniu niu hybrydowym hybryd rydowym

Pla Platforma atforma edu at edukacyjna

3RPLÛG]\QDXF]\FLHOHP 3RPLÛG]\QDXF]\FLHOHP uc i uczniami ZarzÇdz an oĄÇ szk ie

Plan lekcji E-dziennik

ȏ.RPXQLNDFMDDV\QFKURQLF]QDHPDLOIRUXP ȏ.RPXQLNDFMDDV\QFKURQLF]QDHPDLOIRUXP .RPXQLNDFMDV\QFKURQLF]QDNRPXQLNDWRUWHNVWRZ\ ȏȏ.RPXQLNDFMDV\QFKURQLF]QDNRPXQLNDWRUWHNVWRZ\ LJĄRVRZ\WHOHNRQIHUHQFMD   LJĄRVRZ\WHOHNRQIHUHQFMD  :\PLDQD]DVREµZ ȏȏ:\PLDQD]DVREµZ .RPHQWRZDQLHPUHFHQ]RZDQLH]DVREµZ ȏȏ.RPHQWRZDQLHPUHFHQ]RZDQLH]DVREµZ :VSµĄWZRU]HQLH]DVREµZ ȏȏ:VSµĄWZRU]HQLH]DVREµZ

1DU]ÛG]LDQDXF]\FLHOD 1 DU]ÛG]LDQDXF]\FLHOD ȏ3ODQRZDQLH]DMÛÉ ȏ3ODQRZDQLH]DMÛÉ 3U]\JRWRZDQLH]DMÛÉ ȏȏ3U]\JRWRZDQLH]DMÛÉ =DU]ÇG]DQLH]DVREDPLGODXF]QLµZ ȏȏ=DU]ÇG]DQLH]DVREDPLGODXF]QLµZ 3U]\G]LHODQLH]DGDĆL]DVREµZXF]QLRP ȏȏ3U]\G]LHODQLH]DGDĆL]DVREµZXF]QLRP ȏ6SUDZG]DQLHSUDF\XF]QLµZHZDOXDFMD ȏ6SUDZG]DQLHSUDF\XF]QLµZHZDOXDFMD

1DU]ÛG]LDXF]QLµZ 1DU]ÛG]LDXF]QLµZ ȏ.DOHQGDU]]ZLGRNLHP]DGDĆLF]\QQRĝFL ȏ.DOHQGDU]]ZLGRNLHP]DGDĆLF]\QQRĝFL 'RVWÛSGR]DVREµZRGQDXF]\FLHOD ȏȏ'RVWÛSGR]DVREµZRGQDXF]\FLHOD ȏ$SOLNDFMHUHDOL]XMÇFHUµľQHDNW\ZQRĝFL ȏ$SOLNDFMHUHDOL]XMÇFHUµľQHDNW\ZQRĝFL F]\WQLNLDSOLNDFMH F]\WQLNLDSOLNDFMH 'RVWÛSGR]DVREµZRJµOQRGRVWÛSQ\FK ȏȏ'RVWÛSGR]DVREµZRJµOQRGRVWÛSQ\FK Z\V]XNLZDUNLDWDORJLVLHÉED]\GDQ\FK Z\V]XNLZDUNLDWDORJLVLHÉED]\GDQ\FK  8F]QLRZVNLHHSRUWIROLR ȏȏ8F]QLRZVNLHHSRUWIROLR 6WUHIDSUDF\JUXSRZHM ȏȏ6WUHIDSUDF\JUXSRZHM ZVSµOQHGRNXPHQW\ZLNLSURMHNW\ ZVSµOQHGRNXPHQW\ZLNLSURMHNW\ 

pomocą rzutnika. W ten sposób dotrze do większej grupy uczniów, zarówno słuchowców, jak i wzrokowców i kinestetyków. Taka wizualizacja treści jest tym ważniejsza, im dynamiczniejszą metodę nauczania stosuje nauczyciel. Wykorzystuje się ją np. w metodzie projektu na każdym etapie: od zaplanowania, przez prowadzenie badań, aż po produkt. Należy przy tym pamiętać, że sam produkt, często w postaci prezentacji multimedialnej, nie stanowi jako taki wyniku pracy ucznia, ale jego składową. Uczniowie powinni omówić zagadnienie, nad którym pracowali, a taka prezentacja może im służyć jedynie do zobrazowania wniosków. Płyty CD lub DVD dodawane do podręczników, e-booki i internet stanowią ogromne źródło materiałów przydatnych na lekcjach. Co więcej, już dzisiaj wiele z rozkładów materiału konkretnych programów nauczania ma równoległą ścieżkę multimedialnych treści wspierających. Wykorzystanie elektronicznych dzienników umożliwia „podpięcie” pod temat konkretnych zdjęć, filmów i tekstów. Ten nowy wzorzec edu-

13

METODA HYBRYDOWA

kacyjnego środowiska dla uczących się jest świadectwem nowych, edukacyjnych czasów i nadchodzącego, złotego wieku b-learningu. I nie oznacza to, że zmaleje autorytet nauczyciela. Im bardziej zasoby są dydaktycznie uporządkowane, tym bardziej mogą z nich korzystać samodzielnie uczniowie i twórczo nauczyciel. Badania wykazują, że co pięć lat na poziomie akademickim winny wymieniać się treści kształcenia w 50%. Tak szybko się dezaktualizują. Mimo że proces zaplanowany na 12 lat (7–19 lat) jest nieco mniej dynamiczny, i tak wymaga nieustannej aktywności nauczyciela. Wydaje się więc, że ta ewolucja jaka dokonała się w dostępie do źródeł i metod prezentacji – od typowych modeli szkolnych, do wirtualnego świata, nie zastąpi tradycyjnych form kształcenia, mających dodatkowo bardzo istotny aspekt społeczny. W nauczaniu tradycyjnym staramy się odchodzić od rutynowych i powtarzalnych metodyk posługujących się odtwórczym powtórzeniem jako narzędziem dydaktycznym – w sieci dobrze sprawdzają się różnorodne formy i metody uczenia. Nadal bardzo dużo zależy to od nauczyciela.

14

Technika hybrydowa a poziomy kształcenia Szkoła podstawowa, klasy 1–3 Już na poziomie 6–9-latka obudowa multimedialna lekcji i interesujące projekty edukacyjne mogą ułatwić i uatrakcyjnić wymianę wiedzy pomiędzy nauczycielem i uczniami. Ale technologie informacyjno-komunikacyjne nauczyciel może też wykorzystać do pracy ucznia poza szkołą. Coraz popularniejsze stają się urządzenia tabloidalne, zawierające programy kształtujące tzw. „małą motorykę” oraz umiejętności językowo-fonologiczne. Powstają lokalne i sieciowe programy edukacyjno-logopedyczne i wspierające komunikację osób niepełnosprawnych. Ich dostosowanie i wykorzystanie do potrzeb dzieci z klas 1–3 W tej grupie wiekowej ważnym partnerem jest w szkole i w domu, pozostaje kwestią czasu. rodzic. To jego umiejętności wychowawczo-dydaktyczne wspierają wysiłki szkoły, warto więc Wykorzystuje się też możliwości, jakie dają jest inwestować w rozwiązania, które służą nam ekrany telewizyjne (lub obraz z projekwspółpracy z rodzicami na etapie edukacji tora) podłączone do kamer i narzędzi typu wczesnoszkolnej. Jednym z nich jest platforma konsola. Zarządzanie obrazem przez ruch edukacyjna, na której nauczyciel może np. zamieścić ćwiczenia, które rodzice wykonają i propozycje gier ruchowych na konsole o chawspólnie z dziećmi. rakterze edukacyjnym – mogą zrewolucjonizować edukacyjną aktywność ucznia poza klasą. Co ciekawe, propozycje koncernów produkujących elektronikę telewizyjną umożliwiają twórcze wykorzystanie nawet bardzo standardowych propozycji wsparcia edukacyjnego (jakim są gry i zasoby dołączane do podręczników 1–3) od wszystkich liczących się na rynku wydawnictw.

Szkoła podstawowa, klasy 5–6 i gimnazjum Na kolejnych etapach edukacji szkolnej można korzystać z TIK w większym zakresie. Niestety dostrzegalny jest jeszcze brak nawyków wykorzystywania narzędzi LCMS3 przez nauczycieli, a co się z tym wiąże – także uczniów. Pomocne są platformy (np. Moodle i Fronter), które pozwalają na gromadzenie zasobów także przez uczniów w ustalony wspólnie z nauczycielem sposób i w wyznaczonym czasie. Projektowanie zadań domowych, testy ucząco-sprawdzające podające natychmiast wyniki – to przykłady nowoczesnych narzędzi dostępnych na większości takich platform. Warto też korzystać z portali społecznościowych typu Facebook i Twitter.

3

Learning Content Management System – „system zarządzania treściami nauczania”, jak często określa się zaawansowane technologicznie rozwiązania platformowe. Więcej na http://pl.wikipedia.org/wiki/System_e-learningowy (dostęp z 22.11.2013)

15

METODA HYBRYDOWA

Czym innym natomiast jest zarządzanie projektem, zwłaszcza w zakresie systematycznego monitoringu efektów i oceny pracy uczniów. Bardzo pomocne w pracy nauczyciela jest wykorzystanie katalogów zadaniowych, które w sposób intuicyjny umożliwiają uczniom szybkie przekazywanie precyzyjnych informacji zwrotnych, jednocześnie wspierając nauczycieli. Nauczyciele poprzez automatyzację informacji o wykonanych przez uczniów zadaniach i pracach, potrafią nadzorować i koordynować prace wielu grup uczniów, jednocześnie, pozostawiając im maksimum twórczej wolności badawczej. Założeniem kluczowym dla powodzenia prowadzenia edukacyjnych projektów w szkole, jest umiejętność dokonania przez nauczyciela oceny osobistego wkładu ucznia podczas pracy w grupie. Jeśli szkoła posiada globalne narzędzia do budowania procesu edukacyjnego, nauczyciel może przygotować zestawienie indywidualnych wyników dla każdego ucznia przed końcową prezentacją. Nauczyciel powinien je łatwo skalować oraz weryfikować i śledzić częściowo wykonane zadania. W każdym innym przypadku projekty dryfują w kierunku sztampowych działań rozbudowanych prac domowych, nie ciesząc i nie ucząc.

Szkoła ponadgimnazjalna Ten etap edukacji, w porównaniu z poprzednimi, powinien dopuszczać zdecydowanie większą samodzielność uczniów. Duże znaczenie ma kształcenie zadaniowe. Ułatwiają to platformy edukacyjne, pozwalające budować różnorodne bazy z zasobami pytań i automatami generującymi testy na potrzeby poszczególnych zakresów materiału. Przerzucenie uporządkowanych treści na uporządkowane i łatwe do odnalezienia „szkolne” zasoby, zautomatyzowanie oceniania, wielopoziomowe określanie trudności, możliwość pracy w małych zespołach z wybranymi nauczycielami – to wszystko tworzy zasób edukacyjno-szkoleniowy na kilku poziomach na wiele lat dla uczniów.

Szkolnictwo zawodowe a Nowe Technologie Możliwe jest także budowanie zasobów i wykorzystanie istniejących wizualizacji w przeróżnych formach – dla szkół zawodowych i techników. Należy pamiętać, że edukacyjne nowości z początku XX wieku pojawiły się właśnie jako rozwiązania nowe dla szkolnictwa zawodowego, krytykując teoretyczną i podawcza metodykę strategii operacyjnej, oparZ A P A M I Ę T A J tej na instrukcji, powtórzeniu i zapamiętaniu, Oferowane w sieci wizualizacje treści wymagajączerpiącej z mechanistycznej ideologii behawiocych laboratoryjnych warunków są już tak boryzmu. Współczesne zapotrzebowanie na techgate, że pozwalają na stworzenie obudowy do ników, którzy wielokrotnie w życiu będą musieli nowej puli zawodów i nowych programów, jeśli zmienić bądź zmodyfikować swoje kompetencje, tylko nauczyciel odpowiednio wykorzysta badawczą ciekawość swoich uczniów i będzie potrafił narzuca poszukiwanie rozwiązań dydaktycznych pokierować procesem tworzenia i opracowania zbliżonych do strategii problemowej, wspieranej tak zamieszczonych źródeł materiałów i ćwiczeń. konstruktywistycznym podejściem analitycznopraktycznym.

16

Relacje

E-pedagogika Jednym z głównych problemów w twórczym podejściu nauczycieli do dydaktyki jest to, że nie stawiają znaku równości pomiędzy zapamiętywaniem informacji a wykorzystaniem wiedzy. Człowiek zapamiętuje najefektywniej poprzez skojarzenia. Ale sięgamy do tej techniki niechętnie. Tworzenie powiązań na zasadzie luźnych asocjacji, inaczej, niż wynika z linearnego opisu, to nie chaos, nawet jeśli z pozoru tak się wydaje. Linearność wykładu czy tekstu w książce to tylko jeden ze sposobów porządkowania wiedzy. Współcześnie istnieje METODA NAUCZANIA zdecydowanie bogatszy katalog mediów, które „celowo i systematycznie stosowany sposób mogą być źródłem informacji. pracy nauczyciela z uczniem, umożliwiający uczącemu się opanowanie wiedzy wraz z umie-

jętnością posługiwania się nią w praktyce, oraz W wieku przedszkolnym i klasach 1–3 dziecięca rozwijanie zdolności i zainteresowań uczniów” ruchliwość broni się jeszcze sama przed szablo(W. Okoń, 1998). F. Szloska (1995) wyróżnia menizacją zachowań, choć już w tym wieku dzieci tody: programowaną, podającą, eksponującą, dość szybko uczą się odpowiadać na precyzyjne praktyczną i problemową. sygnały nauczyciela, dostają wtedy w nagrodę – pochwałę i dobre stopnie. Im dłużej dziecko przebywa w szkole, tym trudniej jest taką metodologią motywować je do nauki. Sposoby kształcenia i egzekwowania wiedzy określone w szkole TECHNIKI napotykają coraz szerszy sprzeciw: tak środodziałania dydaktyczne realizujące „operacyjne” cele szczegółowe, dotyczące krótkiego fragwiska uczniów, jak i wypalonych zawodowo naumentu nauczania (lekcji bądź jej części). Są nimi czycieli. Zdobywanie wiedzy staje się procesem np. grafizacje notacji, drzewa decyzyjne, mapy niepowtarzalnym, jeśli damy uczniom możliwomentalne. ści prowadzenia dochodzenia (do wiedzy) na własną rękę. Odkrywanie prawidłowości jest sukcem, ale jeszcze większą satysfakcją jest poradzenie sobie z sytuacją nietypową. Kształcenie z wykorzystaniem sieci – b-learning, umożliwia nauczycielom moderowanie wielu aspektów uczenia.

Pisany tekst nie ma już pierwszeństwa wśród źródeł służących nabywaniu i utrwalaniu wiedzy, nie jest już jedyną podstawą rozumienia treści. Funkcjonuje jeszcze w nauczaniu, ale czy jest ćwiczony w domu, a nade wszystko, czy poza systemem egzaminacyjnym jest podstawą rozumienia i interakcji ucznia w świecie? Istotne, aby połączyć elementy tradycyjne szkoły z własnym doświadczeniem związanym z TIK. To początek komunikacji posługującej się językiem ucznia bez narażania go na bezpośrednią ocenę i bez dydaktycznego niepokoju ze strony nauczyciela.

17

METODA HYBRYDOWA

Podstawą skutecznego nauczania jest kontakt z uczniem. Wtedy nauczyciel przekazuje treści Typowe rozwiązania typu LMS (Learning Management System) dostarczają informacji o dokładi emocje, dopasowuje tempo uczenia, modyfinej godzinie logowania, IP komputera ucznia, kuje „kod porozumienia”. Mogą mu to znacznie nazwie i wersji przeglądarki, rzeczywistym posłuułatwić platformy edukacyjne czy nawet spogiwaniu się narzędziem (a nie symulowaniem łecznościowe rozwiązania typu Facebook. Jak to obecności). może ułatwić pracę nauczyciela? Po pierwsze, może zarządzać zdalnie czasem pracy ucznia: potrafi udostępnić poszczególne narzędzia i treści według ustalonego przez siebie klucza: od godziny do godziny, w konkretny dzień tygodnia, powtarzalne wielokrotnie itp. Uczeń może podesłać pracę, otworzyć zadanie z katalogu lub wysłać informację postem o stanie realizacji projektu. System otwiera i zamyka dostęp zgodnie z wcześniejszą wolą nauczyciela. Konsekwencją wielu komunikatów ze strony nauczyciela jest przekonanie ucznia, że „administrator” kontroluje sytuację.

Mentoring i nadzór w nauczaniu mieszanym Jeśli mielibyśmy podkreślić najważniejsze możliwości narzędzia LCMS typu platforma edukacyjna – to zdolność natychmiastowego sygnalizowania uczniowi (i nauczycielowi) aktywności, jest niekwestionowanym osiągnięciem TIK w edukacji. Nauczyciel automatycznie otrzymuje zestawienia wielu działań swoich uczniów, zdecydowanie szybciej może też zająć się tymi, którzy jego interwencji potrzebują: pomoc, korekta, monit – natychmiast i precyzyjnie. Narzędzia komunikacji wewnętrznej na platformie pozwalają samodzielnemu uczniowi lub grupie realizować zadania edukacyjne odpowiadające w tempie i możliwościach temu, co potrafi Facebook czy Twitter. Testy ucząco-sprawdzające dają uczniowi szybką informację zwrotną o jego umiejętnościach, a co ważne jeszcze przed konfrontacją z nauczycielem. Także nauczyciel odnosi korzyści, stosując platformy edukacyjne. Narzędzia b-learningowe nie tylko natychmiast pokazują wyniki, jakie uczniowie uzyskują na każdym etapie pacy na tle wybranej grupy porównawczej, ale także pozwalają mu dostrzec te zagadnienia, które domagają się korekt.

Weryfikacja: ocena czy diagnoza

Rozwój zaawansowanych rozwiązań b-learningowych pozwala na szczegółową indywidualizację postaw i dostosowywanie narzędzi dedykowanych uczniom. Jeśli nie chcemy angażować własnego czasu i ufamy dydaktyce danego systemu wystarczy, że śledzimy „częściowe” wyniki podopiecznych. To, co dotychczas zajmowało dużo czasu, czyli częste, systematyczne i miarodajne ocenianie, staje się łatwe przy wykorzystaniu narzędzi b-learningowych. Dzięki nim mamy możliwość dostrzeżenia tendencji i zauważenia w czasie rzeczywistym tych dziedzin i elementów wiedzy uczniów, które domagają się korekt.

18

W systemie edukacji publicznej wykorzystanie dynamicznych i łatwych do edycji narzędzi weryfikujących często i miarodajnie wiedzę i umiejętności uczniów – jest nie do przecenienia. Nabycie sprawności w posługiwaniu się narzędziami poprawnie administrowanej i dobrej platformy – umożliwia szybkie douczenie się dowolnej „innej”, poza wyglądem bazują bowiem na wbudowanych, zbliżonych założeniach dydaktycznych.

Testowanie Posługiwanie się TIK obejmującymi narzędzia b-learningowe w pracy z uczniem – wymaga, jak każdy proces dydaktyczny, konsekwencji. Może się okazać, że sprawność cywilizacyjna uczniów w klasie, czy szkole przerośnie zaplanowane przez grono pedagogiczne formy wykorzystania narzędzi IT. Na przykład w pewnej klasie, w której uczy się 25 uczniów, 15 z nich jest „obojętnych”, tzn. nie są zainteresowani pracą w klasie, niewiele chcą od nauczyciela. Siedmioro uczniów z tej klasy fascynuje się jakimiś technologicznymi ciekawostkami, np.: robią dobre zdjęcia, świetnie kadrują filmowe ujęcia albo posługują się wbudowaną w telefonie mp3-ką. Są jednak 3 osoby, które w każdej chwili mogą nas zaskoczyć. W pierwszej gimnazjalnej robią całkiem niezwyczajne strony www, w drugiej programują w Javie, niemal jak zawodowi informatycy. To właśnie ta grupa (ok. 10 uczniów) jest dla nas wyzwaniem podczas korzystania z narzędzi b-learningowych. Im więcej zaproponujemy technologicznych rozwiązań – tym chętniej ich zaangażujemy. Nie możemy traktować procesu edukacyjnego z wykorzystaniem b-learningu jako raz wyuczonego i zamkniętego. E-nauczanie będzie od nas „wymagało”: wgrania nowej wersji platformy, douczenia się zmian w systemie testowania, zmiany przeglądarki, wrzucania niektórych zasobów w chmurę, bo na platformie mało miejsca itp. Uczniowie nam w tym pomogą, jeśli potraktujemy ich partnersko.

Środki zachęty

W b-learningu powinniśmy stosować środki zachęty – oczywiste dla uczniów. Pochodzą one ze świata gier. Może to być np. pozwolenie na samodzielne poprawienie zadania i potraktowanie tego jako zauważony proces „wyuczenia się” – uczeń będzie zadowolony. Takie zasady funkcjonują w grach – straciłeś życie? – nie przejmuj się, masz ich jeszcze kilka, a otrzymane nagrody i zdobyte artefakty z pewnością przy kolejnej próbie pozwolą ci przejść na wyższy poziom. Jak to się przekłada na uczenie? Pozwólmy uczniom próbować – to ich niezbywalne prawo podczas uczenia. Porażka jest wyzwaniem, nie demotywatorem.

Nagroda

Najlepszą motywacją dla uczniów jest zdobywanie kolejnych etapów, pokonywanie trudności i porównywanie się z innymi. Należy przydzielać uczniom punkty za dobrze wykonane ćwiczenie, ale też stworzyć miejsce gdzie sami będą mogli się chwalić, np. wstawiać opracowane karty pracy. Jeśli istnieje taka możliwość, to na platformie powinno powstać wewnętrzne forum, blog, mogą temu służyć też posty na Facebooku. Wystarczy zauważyć wykonanie pracy i pochwalić na forum grupy.

19

METODA HYBRYDOWA

Nagrodami za punkty i pochwały mogą być kolejne uprawnienia, np.: pozwolenie na prowadzenie samodzielnego działania, które uczniowie mogą potraktować jak kolejne „misje”, możliwość testowania pytań, tworzenia harmonogramu pracy (strategii walki).

Levelizacja, czyli wejście na kolejny poziom

Uczniowie odbierają szkołę w kategoriach hierarchii klasowej. Jestem niżej – mniej wiem, ale głównie mniej mogę. Wyższy poziom znaczy trudniej, ale i bardziej skutecznie, więcej i szybciej. Być może próby wprowadzania punktowego systemu oceniania z wykorzystanie e-learningu – są najbardziej zbliżone do realiów uczniowskich. Zwłaszcza punktowanie – precyzyjne, dające się zaplanować, dające wymierne korzyści – jest zrozumiałą i bardzo pożądaną formą motywującej „nagrody”. Uczniowie powinni mieć więc świadomość całej „drogi” do przebycia w trakcie roku szkolnego. Często nie doceniamy u uczniów stałej potrzeby planowania i pozycjonowania osiąganych przez nich wyników. A warto to robić zarówno z poszczególnych przedmiotów, w skali semestru, ale w szczególności z długookresowych, zamkniętych i skończonych zadań typu projekt. Narzędzia e-nauczania archiwizują, monitorują i oceniają każdy zaplanowany przez nas system zadaniowy i projektowy. Zamknięta platforma staje się uporządkowaną, prywatną dla grupy i bezpieczną strefą, zarówno dla wypowiedzi jak i oceny. Pozwala także łatwo zlokalizować nieodpowiedzialne zachowania. Właściwe wykorzystanie informacji, które można wydobyć i wypozycjonować za pomocą platformy może pomóc nauczycielom i uczniom w obserwacji ich osiągnięć edukacyjnych. Brak takich wiadomości w tradycyjnej szkole, jak wskazują badania, jest równie frustrujący dla uczniów, co samych nauczycieli.

Nauczyciel i jego „źródła” Na tym poziomie kształcenia budowanie zasobów wykorzystujących naturalną aktywność uczniów i ich potrzebę rywalizacji w grach na sieciowych portalach daje możliwość odciążenia nauczyciela od osobistego projektowania form edukacyjnych. Dzieci bardzo chętnie wykonują na lekcjach tego typu aktywności, zwłaszcza wykorzystujące ich samodzielne działania w projektach edukacyjnych. Jeśli nauczyciel znajdzie „klucz” do naukowo-dydaktycznej mobilizacji uczniów – będzie w stanie ograniczoCo możemy zyskać? nym nakładem pracy moderować zakrojone na Po zapewnieniu jednolitego dostępu do platszeroką skalę działania wielu uczniów w wielu formy istotnie wyrównujemy szanse edukagrupach, przez długi czas. Także i na tym poziocyjne całej klasy. Przeniesienie indywidualnej i grupowej komie podsumowania prowadzonych projektów munikacji z nauczycielem oraz współpracy mogą ocierać się o poważne, już półprofesjomiędzy uczniami również poza lekcje. nalne naukowo wysiłki młodych badaczy, któMożliwość sprawdzania wiedzy poza lekrych zdolności kreatywno-analityczne czasami cjami oraz automatycznego rejestrowania zdecydowanie nawet przerastają analogiczne aktywności uczniów. możliwości nauczycieli.

• • • 20

Wykorzystanie bardziej złożonych, ale też niewspółmiernie atrakcyjniejszych narzędzi budowania wizualizacji dla czynionych wysiłków intelektualnych, takich jak „prezi” czy „wordpress” – pozwala upubliczniać wyniki uczniowskiej aktywności w formach niezwykle atrakcyjnych, nadających ich pracom wymiar adekwatny do złożoności „przerabianych” problemów. Sami uczniowie mogą na tym poziomie edukacji być niezwykle „płodnym” środowiskiem do budowania okołoprzedmiotowych zasobów. W stosunkowo krótkim czasie, tak w szkole, jak nawet grupie szkół podlegających np. jednemu organowi prowadzącemu, może powstać poprawnie oceniony i wykorzystywany zasób materiałów dydaktycznych.

Co może pójść źle? Problemy z dostępem do platformy lub nierówny dostęp uczniów działają szalenie demotywująco i zaprzepaszczają cały wysiłek. Brak zaangażowania nauczyciela w proces e-learningu, w szczególności ograniczenie się do bezosobowego asynchronicznego kontaktu powoduje osamotnienie uczniów. Brak integracji platformy dydaktycznej z narzędziami administracyjnymi (np. e-dziennik) dodaje nauczycielowi mnóstwo zbędnej pracy, powoduje utratę cennych informacji o procesie dydaktycznym i w efekcie zniechęca nauczyciela do korzystania z platformy.

Uczniowskie źródła informacji w metodzie Wykorzystanie narzędzi w sieci jest dla ucznia trudne z jednego zasadniczego powodu: rzadko dotychczas kierowano go do poważnego uczenia się w sieci. Kojarzy ją jako miejsce poważnej aktywności: własnej i pozaszkolnej, kontaktów z kolegami i przyjaciółmi, zaawansowanych gier, ciekawostek. Do nauczyciela należy przekonanie ucznia, że internet może także wykorzystać do nauki. Ma to oczywiście swoją gorszą stronę – pojawia się dużo dokumentów od różnych uczniów i grup, w różnym czasie dotyczących różnych poziomów realizacji zadań. Ogarnięcie spływających materiałów nie jest łatwe, dlatego dobrze jest korzystać z wirtualnych dysków, narzędzi komunikacyjnych pozwalających załączać dokumenty jako potwierdzenie wykonywanych zadań oraz propozycji rozwiązań problemów.

21

METODA HYBRYDOWA

Gdzie znaleźć więcej informacji

1. Gaevsky E. (2012), Distance Learning: Classificatoin of aproaches and Terms, w “e-mentor”, zeszyt 4. 2. Mishchke J.M., Stanisławska A.K., B-learning: kształci komplementarnie… http://home.agh.edu.pl/~mischke/upload/File/artykoly/ksztalcenie_ komplementarne.pdf (dostęp z dnia 27.11.2013). 3. Plebańska M., Kopciał P. (2013), Platforma e-learningowa jako narzędzie zarządzania wiedzą. W e-mentor 49 (z. 2) http://www.e-mentor.edu.pl/artykul/index/numer/49/id/1006 (dostęp z dnia 27.11.2013). 4. Driscoll M.,Blended Learning: Let's Get Beyond the Hype http://www-07.ibm.com/services/pdf/blended_learning.pdf (dostęp z 27.11.2013). 5. Graham C.R. (2010), Blended learning systems: Definition, current trends, and future directions, [in:] C.J. Bonk, C.R. Graham, Handbook of blended learning: Global perspectives, local designs, San Francisco.

22