Makroekonomia Inflacja

Plan prezentacji 1.Pojęcie i sposoby pomiaru inflacji 2.Społeczno-ekonomiczne skutki inflacji 3.Główne teorie inflacji • Monetarna • Popytowa • Kosztowa 4.Inflacja a bezrobocie 2

Pojęcie inflacji Inflacja oddziałuje na mikroekonomiczne i makroekonomiczne procesy gospodarcze. RóŜnorodność definicji inflacji wynika z róŜnych poglądów odnośnie przyczyn inflacji. Przez inflację rozumiemy proces wzrostu ogólnego poziomu cen. Z inflacją mamy do czynienia gdy rosną ceny róŜnorodnych dóbr: chleba, mięsa, benzyny, samochodów, maszyn, gruntów, itd.

3

Pojęcie inflacji Inflacja jest procesem. (wzrost cen w jakimś okresie ma charakter względnie trwały) Jeśli następuje skokowy wzrost cen pod wpływem jednorazowego wstrząsu (np. podniesienie stawek podatku VAT), po którym poziom cen stabilizuje się, to takiego wzrostu cen nie traktuje się jako inflacji. Inflacja to wzrost ogólnego (średniego) poziomu cen. Jeśli podwyŜkom niektórych dóbr towarzyszą obniŜki innych dóbr, to ogólny poziom cen nie musi wzrosnąć. Wzrost cen nie ma charakteru inflacyjnego. 4

Pojęcie inflacji Obliczaniem ogólnego poziomu cen zajmuje się GUS. W tym celu konstruuje się wskaźnik cen, będący miarą procentowych zmian wydatków związanych z zakupem pewnego ustalonego zestawu dóbr (tzw. koszyka) w jakimś okresie. Przy obliczaniu wskaźnika koszyk dóbr się nie zmienia, zmiany wydatków związanych z zakupem tego koszyka wynikają wyłącznie ze zmian cen. Dynamika procesów inflacyjnych. 5

Pojęcie inflacji Obliczanie wskaźnika cen: • dokładne określenie asortymentu dóbr i usług wchodzących w skład koszyka. ZaleŜy to od punktu widzenia z jakiego chcemy analizować inflację (konsumentów, producentów, sprzedawców, całej gospodarki). W praktyce oblicza się róŜne wskaźniki cen, a w szczególności: wskaźnik cen dóbr i usług konsumpcyjnych, wskaźniki cen hurtowych i detalicznych, wskaźnik cen wszystkich dóbr i usług wchodzących w skład PKB (deflator PKB) 6

Pojęcie inflacji Obliczanie wskaźnika cen: • określenie sposobu waŜenia cen poszczególnych dóbr. KaŜde dobro czy usługa jest waŜone zgodnie z jego ekonomicznym znaczeniem. Jako wagi stosuje się udziały wydatków na poszczególne dobra i usługi w wydatkach ogółem w okresie wyjściowym.

 ci1  ⋅ ui 0 ⋅ 100  Wsk c =   i =1  ci 0 n

∑

ci0 – cena dobra i w okresie t0, ci1 – cena dobra i w okresie t1, ui0 – waga przypisana dobru i (udział dobra w ogólnych wydatkach w okresie t0), n – liczba dóbr

7

Pomiar inflacji Dobra

Relacja cen w okresie t1 do okresu t0

Waga

Iloczyn

Chleb

1,5

0,1

15

OdzieŜ

1,0

0,2

20

Mieszkanie

1,8

0,4

72

Pozostałe

1,5

0,3

45

1,0

Σ = 152

Wskaźnik cen

Ogólny wskaźnik cen był na poziomie 152. Poziom cen koszyka dóbr i usług w okresie t1 stanowił 152% poziomu cen tego koszyka w okresie t0. Poziom cen dóbr i usług podniósł się o 52%.

8

Pomiar inflacji Stopa inflacji określa procentowy wzrost ogólnego poziomu cen w ciągu roku. Metody obliczania stopy inflacji: • porównanie ogólnego poziomu cen z roku t1 z analogicznym poziomem cen z roku t0, przy czym bierze się pod uwagę wskaźniki przeciętne dla 12 miesięcy w roku. • porównanie ogólnego poziomu cen z grudnia roku t1 z ogólnym poziomem cen z grudnia roku t0.

9

Pomiar inflacji Lata

Francja

Hiszpania

Polska

wskaźnik cen dóbr konsumpcyjnych

deflator PKB

wskaźnik cen dóbr konsumpcyjnych

deflator PKB

wskaźnik cen dóbr konsumpcyjnych

Wskaźnik cen hurtowych

1985

5,8

5,8

8,8

9,8

15,1

16,2

1986

2,5

5,2

8,8

11,0

17,7

17,8

1987

3,3

3,0

5,2

5,8

25,2

26,6

1988

2,7

2,8

4,8

5,7

60,2

59,8

1989

3,5

3,0

6,8

7,0

251,1

212,8

1990

3,4

3,0

6,7

7,3

585,8

622,4

1991

3,2

3,0

5,9

6,9

70,3

48,1

1992

2,4

2,3

5,9

6,7

43,0

28,5 10

Pomiar inflacji W Hiszpanii deflator był wyŜszy od wskaźnika cen dóbr konsumpcyjnych, co wskazuje, Ŝe dynamika wzrostu cen dóbr inwestycyjnych była silniejsza od dynamiki cen dóbr konsumpcyjnych. Odwrotne tendencje moŜna zaobserwować we Francji. Przy analizie dynamiki procesów inflacyjnych istotna rolę odgrywa wybór wskaźnika inflacji.

11

Pomiar inflacji W zaleŜności od stopnia nasilenia inflacji wyróŜnia się: • inflację pełzającą, gdy wskaźnik cen nie przekracza 5% rocznie, • inflację umiarkowaną, gdy wskaźnik cen oscyluje w granicach 5-10% rocznie, • inflację galopującą, gdy wskaźnik cen waha się w granicach 10-150% rocznie, • hiperinflację, gdy ceny rosną w tempie przewyŜszającym 150% rocznie. 12

Pomiar inflacji Wady wskaźników inflacji: • dezaktualizacja wag stosowanych przy obliczaniu wskaźników (gdy cena dobra znacznie wzrasta i nabywcy zmniejszają jego zakupy, to stosowanie w t1 takiej samej wagi jak w t0 prowadzi do zawyŜenia wskaźnika cen). • wskaźniki cen nie wychwytują zmian jakości dóbr wchodzących w skład koszyka (w miarę upływu czasu następują zmiany jakości wielu dóbr i usług, gdy jakość się polepsza to zmiana cen tych dóbr jest związana z ta zmianą). 13

Skutki inflacji Znaczenie społeczno-ekonomicznych skutków inflacji zaleŜy od wysokości stopy inflacji. Wg niektórych ekonomistów powolne procesy inflacyjne (inflacja pełzająca) wywierają korzystny wpływ na przebieg procesów gospodarczych. Wg innych procesy inflacyjne wywołują szereg negatywnych skutków społeczno-ekonomicznych, przy czym skala negatywnego oddziaływania wzrasta wraz z nasileniem inflacji. 14

Skutki inflacji Negatywne skutki inflacji: 1. zniekształcenie informacyjnej funkcji cen, 2. „ucieczkę” od pieniądza, 3. redystrybucja dochodów, 4. wzrost niepewności i osłabienie aktywności gospodarczej, 5. niekorzystne zmiany w bilansie płatniczym, 6. wzrost kosztów obsługi działalności gospodarczej.

15

Skutki inflacji 1. Informacje zawarte w cenach dóbr i ich relacjach o kosztach produkcji i względnej rzadkości dóbr są dla podmiotów gospodarczych waŜnymi sygnałami kształtującymi ich decyzje gospodarcze. Silne procesy inflacyjne przewaŜnie zniekształcają informacje rynkowe. Gdy ceny szybko rosną nie moŜna ocenić, czy zmiany są rezultatem ogólnych procesów inflacyjnych czy wynikają ze zmian relacji cen.

16

Skutki inflacji 2. Stosunkowo wysoka inflacja wywołuje „ucieczkę od pieniądza”, polegającą na gwałtownym spadku popytu na pieniądz w ujęciu realnym. Gdy tempo inflacji kształtuje się na poziomie λ, to dochód z posiadania pieniędzy w formie gotówki wynosi –λ. W sytuacji, gdy trzymanie pieniędzy w formie gotówki przynosi straty, występuje tendencja do trzymania aktywów w innych postaciach.

17

Skutki inflacji 3. Inflacja powoduje redystrybucję dochodów, a więc ponowny podział dochodów między podmioty gospodarcze. • przesuwanie dochodów od podmiotów otrzymujących stałe dochody nominalne ale mających słabą pozycję przetargową, do podmiotów wykorzystujących silną pozycję, • przesunięcie dochodów od właścicieli kont oszczędnościowych do właścicieli aktywów, • gdy umowy poŜyczkowe są w kategoriach nominalnych, to następuje redystrybucja dochodów od poŜyczkodawców do poŜyczkobiorców, • przesuniecie dochodów od podatników do budŜetu państwa (wyŜsze dochody nominalne wyŜsze progi podatkowe) 18

Skutki inflacji 4. Silne procesy inflacyjne zwiększają niepewność w zakresie przewidywań zmian cen, co zazwyczaj osłabia aktywność gospodarczą. W warunkach silnej inflacji podmioty gospodarczy nie mają pewności odnośnie przewidywanych cen. W rachunkach ekonomicznych zaniŜają ceny określające efekty przedsięwzięcia a zawyŜają ceny określające jego koszty. Wykazują obniŜoną efektywność, co osłabia aktywność gospodarczą. Silne procesy inflacyjne osłabiają działalność inwestycyjną a tym samym hamują tempo wzrostu gospodarczego. 19

Skutki inflacji 5. Inflacja powoduje niekorzystne zmiany w bilansie płatniczym. Jeśli inflacja w Polsce kształtuje się na wyŜszym poziomie niŜ w krajach sąsiednich, to dobra eksportowane przez polskie przedsiębiorstwa stają się mniej konkurencyjne, a dobra importowane do Polski stają się tańsze w stosunku do dóbr krajowych. Spadek eksportu i wzrost importu. Pogarsza się polski bilans płatniczy.

20

Skutki inflacji 6. Gdy w gospodarce ceny szybko rosną, to trzeba ponosić dodatkowe koszty związane z obsługą procesów gospodarczych (np. nowe karty dań, nowe ceny w sklepach). Te dodatkowe koszty w skali całej gospodarki pochłaniają znaczne zasoby, zmniejszając zasoby przeznaczone do innych zastosowań.

21

Skutki inflacji Znaczenie społeczno-ekonomicznych skutków inflacji zaleŜy od stopy inflacji. Gdy podmioty w pełni antycypują przyszłą inflację, to negatywne skutki inflacji są niewielkie (dostosowanie wielkości nominalnych do poziomu inflacji). Gdy inflacja pojawia się niespodziewanie, wówczas znaczenie negatywnych skutków inflacji jest znacznie większe.

22

Teorie inflacji Charakter prowadzonej przez państwo polityki antyinflacyjnej zaleŜy od stanowiska w kwestii przyczyn inflacji. W ekonomii przedstawiono trzy główne stanowiska teoretyczne: • monetarna (neoilościowa) teoria inflacji, • popytowa teoria inflacji, • kosztowa teoria inflacji.

23

Teorie inflacji Monetarna teoria inflacji opiera się na tradycyjnej ilościowej teorii pieniądza. Odwołuje się do równania wymiany towarowej:

M ⋅V = P ⋅ Y gdzie M – ilość pieniądza w obiegu w ujęciu nominalnym, V – szybkość obiegu pieniądza P – przeciętny poziom cen produktów i usług Y – realny dochód narodowy, określający rozmiar dokonywanych transakcji towarowych

24

Teorie inflacji Teza teorii neoklasycznej głosiła, Ŝe realne wielkości gospodarcze zaleŜą wyłącznie od innych czynników realnych i nie podlegają wpływom czynników pienięŜnych. Wymowa równania wymiany jest jednoznaczna: ilość pieniądza w obiegu (M) decyduje o poziomie cen towarów na rynku (P). Wprowadzona przez Friedmana teoria neoilościowa odwołuje się do równania wymiany ale modyfikuje pewne załoŜenia. 25

Teorie inflacji Po pierwsze: odrzuca załoŜenie o stałej szybkości obiegu pieniądza. RozwaŜając tą kwestie posługują się pojęciem popytu na pieniądz, który jest odwrotnością szybkości obiegu pieniądza. Popyt na pieniądz zaleŜy od: poziomu dochodu i stopy procentowej, przewidywanego tempa inflacji oraz istniejących zwyczajów płatniczych. Ze względu na to, Ŝe zwyczaje płatnicze zmieniają się powoli, monetaryści przyjmują, Ŝe popyt na pieniądz jest dosyć stabilny. 26

Teorie inflacji Po drugie: monetaryści zakładają, Ŝe popyt na pieniądz ma charakter egzogeniczny (zewnętrzny) w stosunku do gospodarki i znajduje się pod kontrolą banku centralnego. Bank centralny jest w stanie kontrolować wielkość podaŜy pieniądza i w ten sposób wpływać na przebieg procesów gospodarczych.

27

Teorie inflacji Po trecie: monetaryści wysuwają tezą o zasadniczej roli zmian podaŜy pieniądza w kształtowaniu zmian nominalnego dochodu narodowego (dochód nominalny to iloczyn dochodu realnego i poziomu cen, P·Y).

M ⋅ V = (P ⋅ Y )

28

Teorie inflacji Po czwarte: modyfikują twierdzenie tradycyjnej teorii ilościowej, Ŝe pieniądz nie wpływa na wartości realne. Pogląd przyjmują jedynie w długim okresie, twierdząc, Ŝe zmiany podaŜy pieniądza powodują jedynie zmiany cen. W krótkim okresie zmiany podaŜy pieniądza powodują zarówno zmiany cen jak i zmiany realnego dochodu narodowego.

29

Teorie inflacji Z powyŜszych załoŜeń wynika, Ŝe tempo wzrostu cen zdeterminowane jest tempem wzrostu podaŜy pieniądza. PoniewaŜ podaŜ pieniądza jest pod kontrolą banku centralnego, przyczynę inflacji upatruje się w błędnej polityce pienięŜnej banku centralnego. W tej polityce naleŜy upatrywać teŜ środki ograniczenia inflacji. Uwaga: podaŜ pieniądza nie zaleŜy tylko od decyzji banku centralnego ale równieŜ od stanu koniunktury w gospodarce oraz od preferencji banków i ludności. 30

Teorie inflacji Popytowa teoria inflacji nawiązuje do popytowej teorii kształtowania dochodu narodowego. Poziom dochodu narodowego jest zdeterminowany poziomem agregatowego popytu na towary. Wzrost agregatowego popytu w warunkach niepełnego wykorzystania zdolności wytwórczych powoduje mnoŜnikowy wzrost dochodu narodowego. Jeśli wzrost popytu nastąpi w sytuacji pełnego wykorzystania zdolności wytwórczych, to realny dochód narodowy nie moŜe wzrosnąć i musi to doprowadzić do wzrostu cen. 31

Teorie inflacji Przyczyn inflacji (wg teorii popytowej) upatruje się w ustaleniu się agregatowego popytu na towary na poziomie przewyŜszającym moŜliwości jego zaspokojenia. Rozwinięciem tego twierdzenia jest koncepcja luki inflacyjnej. ZałoŜono, Ŝe początkowo gospodarka znajduje się w stanie równowagi przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych (pkt E). Jeśli przyjmiemy, Ŝe nastąpi wzrost agregatowego popytu na towary, to pojawi się nadwyŜka popytu , której nie moŜna zrównowaŜyć wzrostem dochodu narodowego. 32

Teorie inflacji Agregatowy popyt

AD1 AD0

A

E

45°

YP

YE

Rozmiar luki inflacyjnej (odcinek AE) wyznaczony jest przez róŜnicę między wielkością łącznego popytu na towary a wielkością dochodu narodowego odpowiadającego pełnemu wykorzystaniu zdolności wytwórczych.

Dochód narodowy

33

Teorie inflacji W warunkach swobodnego kształtowania się cen rynkowych pojawienie się luki inflacyjnej wywołuje inflację. Jest ona rezultatem wzmoŜonej konkurencji między nabywcami przy stosunkowo małej podaŜy towarów dostępnych na rynku. Polityka antyinflacyjna – wg teorii popytowej – powinna opierać się na ograniczeniu wzrostu popytu agregatowego, skoro jest on przyczyną inflacji.

34

Teorie inflacji Wg kosztowej teorii inflacji (monopole, recesja, bezrobocie) przyczyną inflacji jest wzrost kosztów produkcji niezaleŜny od agregatowego popytu na towary. Gdy rosną koszty produkcji przedsiębiorstwa przerzucają ten wzrost na ceny wyrobów gotowych, obciąŜając nabywców. Wzrost kosztów produkcji moŜe mieć róŜne przyczyny, które powodują: • inflację płacową, • inflację wywołaną przez zyski, • inflację wywołaną przez ceny dóbr, • inflację wywołaną przez podatki. 35

Teorie inflacji Jedną z wersji teorii kosztowej inflacji jest teoria sformułowana przez Galbraitha (odnosi się do dwóch pierwszych przyczyn wzrostu kosztów). Podkreśla on, Ŝe w rozwiniętej gospodarce na rynku pracy funkcjonują dwa wielkie ugrupowania monopolistyczne: pracodawcy i związki zawodowe. Ugrupowania te kontrolują swoje ceny: pracodawcy – ceny sprzedawanych wyrobów, związki – ceny siły roboczej, tj. płace. Nie kontrolują cen swoich partnerów. Takie postępowanie nakręca spiralę inflacyjną.

36

Teorie inflacji Podnosi się ogólny poziom cen, rosną koszty utrzymania Związki wysuwają postulaty płacowe (strajki)

Pracodawcy godzą się na podwyŜki i podnoszą ceny towarów Związki nie protestują, gdyŜ podwyŜki cen są w stanie zrekompensować podwyŜkami płac Spirala płacowo-cenowa

37

Teorie inflacji Inflacja kosztowa

Poziom cen AS1

AD

AS0

B

P2

A

P1

Y2

Y1

Wzrost kosztów produkcji powoduje przesunięcie krzywej agregatowej podaŜy w lewo. Nowy punkt równowagi charakteryzuje się wyŜszym poziomem cen.

Dochód narodowy

38

Teorie inflacji Polityka antyinflacyjna – wg teorii kosztowej – opiera się na zmniejszeniu tempa wzrostu kosztów. MoŜna tego dokonać albo przez osłabienie monopolistycznego wpływu na ceny i płace (kontrola wzrostu płac i cen lub osłabienie monopolistycznych pozycji przedsiębiorstw i związków) albo przez stymulowania wydajności pracy obniŜającej jednostkowe koszty produkcji.

39

Inflacja a bezrobocie Istnieje pewien związek między inflacją a stanem koniunktury gospodarczej. Polityka antyinflacyjna nie pozostaje bez negatywnego wpływu na stan koniunktury. Polityka antyinflacyjna musi być elementem szerszej strategii gospodarczej, uwzględniającej róŜnorodne cele i ograniczenia.

40

Inflacja a bezrobocie Na podkreślenie zasługują prace Phillipsa, w których jako syntetyczny wskaźnik koniunktury gospodarczej przyjęto stopę bezrobocia. Zaobserwował on istnienie odwrotnej zaleŜności między stopą wzrostu płac nominalnych a stopą bezrobocia. Wpływ sytuacji na rynku pracy na wzrost płac nominalnych. • Gdy stan rynku pracy poprawia się i bezrobocie spada, rośnie siła przetargowa związków w negocjacjach płacowych w rezultacie tempo wzrostu płac podnosi się. • Gdy bezrobocie wzrasta pracodawcy zajmują sztywniejsze stanowisko i tempo wzrostu płac jest niŜsze. 41

Inflacja a bezrobocie Tempo wzrostu płac w %

Krzywa Phillipsa

A

Stopa bezrobocia %

Przy stopie bezrobocia niŜszej od pewnego poziomu A płace nominalne wzrastają, natomiast przy bezrobociu przewyŜszającym poziom A następuje spadek płac nominalnych. Istnieje taki poziom stopy bezrobocia, który stabilizuje płace nominalne. Stabilizacja płac odpowiada stanowi równowagi na rynku pracy. 42

Inflacja a bezrobocie Samuelson i Solow wysunęli twierdzenie o istnieniu funkcyjnej zaleŜności między tempem wzrostu płac nominalnych a tempem wzrostu cen i przedstawili zmodyfikowaną krzywą Phillipsa. Podkreślili wymienność inflacji i bezrobocia. Z ich analiz wynikało, Ŝe w polityce gospodarczej moŜna dokonać wyboru między większą inflacja i mniejszym bezrobociem a mniejszą inflacją i większym bezrobociem. Gdy stopa bezrobocia jest zbyt wysoka, to dzięki ekspansywnej polityce fiskalnej i pienięŜnej moŜna ją obniŜyć ale kosztem zwiększenia inflacji. 43

Inflacja a bezrobocie Tempo wzrostu cen w %

tp1 tp0

Zmodyfikowana krzywa Phillipsa

B A

b1 b0 Stopa bezrobocia %

Przez odpowiednią politykę gospodarczą rząd jest w stanie zapewnić taką kombinację poziomów inflacji i bezrobocia, którą ze społecznego punktu widzenia moŜna uznać za najkorzystniejszą.

44

Inflacja a bezrobocie Koncepcja zmodyfikowanej krzywej Phillipsa znalazła potwierdzenie w rzeczywistości wielu krajów. W latach 60 i 70 XX wieku stała się teoretyczna podstawą polityki gospodarczej wielu krajów. W latach 70 pojawiła się zjawisko stagflacji, polegające na równoczesnym występowaniu wysokiej inflacji i wysokiego bezrobocia. Pojawiła się alternatywna teoria naturalnej stopy bezrobocia (Friedmana i Phelpsa). W gospodarce istnieje pewien poziom bezrobocia odpowiadający stanowi równowagi (bezrobocie naturalne). 45