FARMAKOTERAPIA MONITOROWANA - ROK IV 1. Jednostka odpowiedzialna za nauczanie przedmiotu: Samodzielna Pracownia Farmakoterapii Monitorowanej 2. Kierownik Zakładu: Prof. dr hab. Dariusz Pawlak 3. Osoba odpowiedzialna za prowadzenie przedmiotu: Prof. dr hab. Dariusz Pawlak 4. Wymiar godzinowy zajęć: •

Semestr

- VI

•

Wykłady

-0

•

Ćwiczenia

-0

•

Seminaria

- 45

•

Ogółem

- 45

ECTS – 2

5. Forma zakończenia zajęć (forma zaliczeniowa): Zaliczenie dwóch kolokwiów w formie pisemnej (test wyboru oraz uzupełnień) 6. Cel nauczania: Podstawowym celem nauczania farmakoterapii monitorowanej jest przyswojenie przez studentów informacji dotyczących zasad indywidualizacji dawkowania leków w schorzeniach narządów istotnych w procesach metabolizmu i eliminacji substancji leczniczych. Studenci zapoznawani są z możliwością modyfikacji terapii w oparciu o ocenę stężenia leku w płynach ustrojowych i nabywają umiejętności interpretacji uzyskanych wyników w odniesieniu do leków o niskim współczynniku terapeutycznym. Szczególna uwaga poświęcona jest specyfice farmakoterapii w perinatologii, pediatrii oraz gerontologii. Omawiane są również problemy dotyczące bezpieczeństwa farmakoterapii – monitoringu działań niepożądanych leków. 7. Formy nauczania: Seminaria 8. Program nauczania: Farmakoterapia monitorowana jako metoda optymalizacji leczenia. Zasady i celowość wdrożenia farmakoterapii monitorowanej. Kryteria wyboru leków do monitorowania. Grupy leków o niskim współczynniku terapeutycznym – potencjalne zagrożenie terapii.

Znaczenie biorytmów w terapii monitorowanej. Materiał biologiczny przydatny do badań laboratoryjnych. Pobieranie i zabezpieczanie materiału biologicznego do badań. Eliminacja ciał balastowych z materiału biologicznego, izolacja substancji leczniczych. Techniki badawcze stosowane w farmakoterapii monitorowanej. Zasady Dobrej Praktyki Laboratoryjnej. Ogólne zasady interpretacji wyniku stężenia leku we krwi. Bezpieczeństwo farmakoterapii. Wpływ uregulowań prawnych Unii Europejskiej na badania kliniczne oraz monitorowanie niepożądanych działań produktów leczniczych. Występowanie i kwalifikacja niepożądanego działania leków. Źródła raportów o niepożądanych działaniach leków. Podstawy prawne w sprawie monitorowania bezpieczeństwa produktów leczniczych. Zgłaszanie niepożądanych działań leków – wytyczne. Kryteria, jakie są brane pod uwagę przy rozpatrywaniu związku przyczynowoskutkowego pomiędzy lekiem, a reakcją. Upośledzenie odporności organizmu jako wynik niepożądanego działania leków. Polekowe odczyny alergiczne. Rozpoznawanie alergii na leki – testy diagnostyczne. Kancerogeneza polekowa. •

metody i kryteria identyfikacji kancerogenów

•

ilościowe wyznaczniki działania kancerogennego

•

charakterystyka poszczególnych grup leków pod kątem potencjalnego działania

Wprowadzenie do farmacji klinicznej Elementy farmakokinetyki klinicznej Kliniczne znaczenie interakcji leków w fazie farmaceutycznej, farmakokinetycznej oraz farmakodynamicznej. Fizykochemiczne i kliniczne aspekty stosowania i mieszania leków do podawania pozajelitowego.

Czynniki modyfikujące skuteczność farmakoterapii •

działanie leków u chorych z zaburzeniami funkcji wątroby i nerek

•

wpływ pożywienia na dostępność biologiczną i działanie leków

•

otyłość i stany niedożywienia pacjenta

Wpływ farmakoterapii na wyniki badań laboratoryjnych. Podstawy farmakoterapii wieku rozwojowego. Zmienność fizjologiczna i biochemiczna rosnącego organizmu. Farmakologia okresu ciąży i noworodkowego - specyfika farmakoterapii w perinatologii i pediatrii. •

okresy rozwoju płodu (preimplantacyjny, organogeneza, okres życia łożyskowego, poród)

•

bariera łożyskowa (wiązanie leków z białkami osocza płodu, skład krwi płodu, zawartość wody i lipidów w płodzie, niedojrzałość barier ustrojowych w płodzie)

•

klasyfikacja grup leków stosowanych w okresie ciąży

•

szkodliwy wpływ farmakoterapii (genopatie, blastopatie, embriopatie, fetopatia)

•

bezpieczeństwo farmakoterapii w czasie karmienia piersią

Farmakoterapia w gerontologii. •

fizjologiczne mechanizmy procesów starzenia

•

zmiany degeneracyjne komórek, a bezpieczeństwo farmakoterapii

•

błędy w leczeniu geriatrycznym

•

losy leku w ustroju ludzi starszych

•

wpływ starzenia się organizmu na procesy farmakodynamiczne

Farmakogenetyka •

Przyczyny odmienności farmakogenetycznych

•

Badanie profilu farmakogenetycznego o oznaczanie fenotypu o oznaczanie genotypu

•

Genetycznie uwarunkowane zaburzenie kinetyki leków

o genetycznie uwarunkowany polimorfizm enzymów cytochromu P450 (polimorfizm CYP2C9, CYP2C19, CYP2D6) Genetycznie uwarunkowane polimorfizmy: •

acetylacji

•

butyrylocholinoesterazy

•

metylotransferazy tiopuryny

•

dehydrogenazy dihydropirymidyny

•

glukuronylotransferazy

•

S-transferazy glutationu P1

•

syntetazy tymidylowej

Genetycznie uwarunkowane zaburzenia reakcji farmakodynamicznych: •

polimorfizm dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej (fawizm)

•

hipertermia złośliwa

Polimorfizmy receptorów: •

cholinergicznych

•

β2-adrenergicznych

•

serotoninergicznych

Zastosowanie farmakogenetyki w optymalizacji dawkowania leków Interakcje leków z żywnością Wpływ żywności na wchłanianie leków •

lek, a posiłek bogatotłuszczowy, bogatobiałkowy, bogatobłonnikowy, bogatowęglowodanowy

Wpływ żywności na biotransformację leków •

rola enzymów układu cytochromu P-450 w metabolizowaniu poszczególnych grup leków

•

interakcje pomiędzy składnikami soku grejpfrutowego a metabolizmem leków

•

interakcje pomiędzy lekami a tyraminą

•

interakcje pomiędzy lekami a składnikami preparatów ziołowych

Działanie synergistyczne leków i składników żywności •

sole potasowe a leki moczopędne oszczędzające potas i ACEI

•

lukrecja a diuretyki pętlowe i glikozydy naparstnicy

•

kofeina a metyloksantyny i NLPZ

Wpływ żywności na wydalanie leków •

wpływ diety zakwaszającej lub alkalizującej mocz na wydalanie leków

•

dieta niskosodowa a wydalanie soli litu

Monitoring ostrych zatruć lekami. Ogólne zasady leczenia ostrych zatruć lekami. Dekontaminacja (oczu, skóry, przewodu pokarmowego). Podtrzymywanie podstawowych czynności życiowych. Usuwanie leków z przewodu pokarmowego. Pierwotna eliminacja wchłoniętych leków (wymioty forsowne, płukanie żołądka, substancje adsorbujące, biegunka forsowna) Wtórna eliminacja wchłoniętych leków (forsowna diureza, hemodializa i dializa otrzewnowa, hemoperfuzja, plazmafereza, ocena skuteczności przyspieszonej) eliminacji Zespoły kliniczne mogące wystąpić w ostrym zatruciu. Powikłania wczesne i późne w ostrych zatruciach. •

śpiączka toksyczna

•

niewydolność oddechowa

•

powikłania płucne

•

powikłania ze strony układu krążenia

•

zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej i gospodarki wodno-elektrolitowej

•

upośledzenie funkcji ośrodkowego układu nerwowego

•

niewydolność nerek

•

toksyczne uszkodzenie wątroby

•

hiper- i hipotermia

Leczenie ostrych zatruć lekami. •

odtrutki chelatowe, metaboliczne i receptorowe

•

detoksykacja nieswoista

Część szczegółowa – omówienie wybranych przykładów zatruć lekami. Elementy toksykomanii i uzależnienia lekowe. Podział toksykomanii wg WHO. Państwowa i międzynarodowa kontrola środków odurzających. Podstawowe definicje i pojęcia (uzależnienie lekowe, nałóg, przyzwyczajenie, tolerancja, zjawisko abstynencji, halucynacje). Opioidy – sposoby pozyskiwania, formy „użytkowe”, sposób rozwoju uzależnienia fizycznego i psychicznego, próby detoksykacji. Amfetamina i jej pochodne (mechanizm działania, szczególne zagrożenia i niebezpieczeństwa, formy występujące w sprzedaży ulicznej) Narkotyki modyfikowane – amfetaminy halucynogenne. Kokaina – mechanizm euforyzującego działania, leczenie uzależnień. Konopie indyjskie, ich powszechność wśród młodzieży szkolnej i akademickiej (mechanizm działania, interakcje z innymi preparatami odurzającymi i lekami) Środki halucynogenne (klasyfikacja, mechanizm działania, zatrucia). Wziewne środki odurzające. Narkotyki wykorzystywane w celach przestępczych. Kiedy można rozpoznać zespół uzależnienia? Metody, strategie i techniki psychoterapii osób uzależnionych. Analiza środków psychoaktywnych w materiale biologicznym. •

rola badań laboratoryjnych

•

metody skryningowe i konfirmacyjne

•

analiza związków odurzających w ślinie i włosach

•

międzynarodowa koordynacja działań analitycznych

Zasady kontrolowanego badania leków. Kontrola właściwości farmaceutycznych leku. Badania toksykologiczno-farmakologiczne. Standaryzacja badań. Przygotowanie protokołów badań klinicznych (I, II, III, IV faza). Zasady dobrej praktyki klinicznej i farmaceutycznej. Badania przedkliniczne oraz kontrolowane badania kliniczne leku.

Kwalifikowanie osób do badań klinicznych leku. Zgoda na przeprowadzenie badań klinicznych leku – procedury. Fazy badań klinicznych. Zagadnienia stosowania placebo. Końcowa ocena uzyskanych wyników badań klinicznych leku – interpretacja. Aspekt etyczny badań nowych substancji o spodziewanych właściwościach terapeutycznych. Elementy etiopatogenezy, kliniki i terapii wybranych schorzeń układu nerwowego. Mechanizmy śmierci neuronalnej. Ischemiczne uszkodzenie mózgu. Farmakoterapia chorób neurodegeneracyjnych (choroba Alzheimera, Parkinsona) Postępy w terapii depresji i zaburzeń lękowych. Neurofizjologiczne i neurochemiczne aspekty chorób afektywnych. Adaptacyjne reakcje receptorowe, a zaburzenia układu pozapiramidowego podczas stosowania neuroleptyków. Ogólne zasady leczenia padaczki. Kliniczne zespoły i zaburzenia spowodowane niepożądanym działaniem leków. Badania farmakokinetyczne leków układu krążenia – aktualne standardy zalecane przez Europejskie Towarzystwo Kardiologiczne. Korzyści wynikające ze znajomości farmakokinetyki wybranych leków kardiologicznych. Leki o niskim współczynniku bezpieczeństwa – schemat dawkowania, umiejętność interpretacji wyniku stężenia leku we krwi. Poznanie terapeutycznych stężeń, okresu biologicznego półtrwania (t1/2), klirensu (Cl), oraz zmian wiązania się z białkami surowicy krwi. Leki stosowane w ostrej i przewlekłej chorobie niedokrwiennej serca. Farmakologiczna ekonomizacja czynności mięśnia sercowego. Mechanizm powstawania arytmii i farmakoterapia zaburzeń rytmu serca. Upośledzenie regulacji ciśnienia tętniczego krwi. Standardy leczenia nadciśnienia tętniczego. Antybiotykoterapia praktyczna. Celowość monitoringu stężeń antybiotyków w płynach ustrojowych. Ogólne zasady antybiotykoterapii – standardy terapeutyczne. Schemat cyrkulacji antybiotyków w terapii empirycznej zakażeń. Flora fizjologiczna człowieka i konsekwencje jej eliminacji w czasie antybiotykoterapii.

Patogeneza „biofilmu”. Kryteria doboru antybiotyku. Przyczyny niepowodzeń antybiotykoterapii. Toksyczność narządowa antybiotyków. Oporność chromosomalna i plazmidowa patogenów na chemioterapeutyki. Ekspresja fenotypowa drobnoustrojów oporności na antybiotyki. Farmakokinetyka antybiotyków. Formy farmaceutyczne antybiotyków. Terapia sekwencyjna antybiotykami. Efekt poantybiotykowy. Penetracja antybiotyków do poszczególnych kompartmentów ustrojowych. Antybiotykoterapia skojarzona (interakcje pomiędzy poszczególnymi grupami antybiotyków). Uczulenie na antybiotyki β-laktamowe, jako model odczynu na lek (anafilaksja, niedokrwistość hemolityczna, choroba posurowicza, pokrzywka) Student po zakończeniu nauczania przedmiotu powinien: •

opanować podstawową wiedzę o monitorowaniu leków we krwi jako metodzie

•

poprawy skuteczności i bezpieczeństwa farmakoterapii

•

dysponować wiedzą z zakresu możliwych do wystąpienia interakcji zachodzących zarówno pomiędzy jednocześnie stosowanymi preparatami farmaceutycznymi, jak też leków z żywnością

•

posiadać podstawowe informacje w zakresie użycia farmakogenetyki w optymalizacji dawkowania leków

•

swobodnie korzystać z dostępnych baz danych dotyczących informacji o leku (internet, podręczniki, czasopisma naukowe)

9. Literatura: 1. Adamska-Dyniewska H.: Terapia Monitorowana. Wydawnictwo TTM, Łódź 1994. 2. Orzechowska-Juzwenko K.: Farmakologia kliniczna. Górnicki Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2006. 3. Kostowski W., Herman Z.S.: Farmakologia. Podstawy farmakoterapii. (tom 1 i 2), wyd. PZWL 2006.

4. Mutschler E.: Farmakologia i toksykologia – podręcznik. Wydanie polskie pod redakcją A. Danysza, Wyd. Urban & Partner, Wrocław 2004. 5. Kostka-Trąbka E., Woroń J.: Interakcje leków w praktyce klinicznej. Wyd. PZWL, Warszawa 2006. 6. Internetowe bazy danych: •

http://www.pharmacology2000.com/learning2.htm,

•

http://www.merck.com/mmpe/sec20.html