Pobrano ze strony www.sqlmedia.pl
dysleksja
Miejsce na naklejkĊ z kodem szkoáy
MHI-R1_1P-072
EGZAMIN MATURALNY Z HISTORII
MAJ ROK 2007
POZIOM ROZSZERZONY Czas pracy 180 minut Instrukcja dla zdającego 1. SprawdĨ, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 23 strony (zadania 1 – 24). Ewentualny brak zgáoĞ przewodniczącemu zespoáu nadzorującego egzamin. 2. Arkusz zawiera trzy czĊĞci. CzĊĞü pierwsza arkusza to test, czĊĞü druga wymaga analizy materiaáów Ĩródáowych, a czĊĞü trzecia napisania krótkiego wypracowania na jeden z podanych tematów. 3. CzynnoĞci zaplanuj tak, aby moĪliwe byáo rozwiązanie zadaĔ z trzech czĊĞci arkusza w ciągu 180 minut. 4. Rozwiązania zadaĔ zamieĞü w miejscu na to przeznaczonym. 5. Pisz czytelnie. UĪywaj dáugopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 6. Nie uĪywaj korektora, a báĊdne zapisy wyraĨnie przekreĞl. 7. PamiĊtaj, Īe zapisy w brudnopisie nie podlegają ocenie. 8. Wypeánij tĊ czĊĞü karty odpowiedzi, którą koduje zdający. Nie wpisuj Īadnych znaków w czĊĞci przeznaczonej dla egzaminatora. 9. Na karcie odpowiedzi wpisz swoją datĊ urodzenia i PESEL. pola odpowiadające cyfrom numeru PESEL. BáĊdne Zamaluj zaznaczenie otocz kóákiem
i zaznacz wáaĞciwe.
Za rozwiązanie wszystkich zadaĔ moĪna otrzymaü áącznie 50 punktów
ĩyczymy powodzenia!
Wypeánia zdający przed rozpoczĊciem pracy PESEL ZDAJĄCEGO
KOD ZDAJĄCEGO
Pobrano ze strony www.sqlmedia.pl Egzamin maturalny z historii Poziom rozszerzony
2
CZĉĝû I TEST SPRAWDZAJĄCY WIADOMOĝCI I UMIEJĉTNOĝCI USTALONE W STANDARDACH WYMAGAē EGZAMINACYJNYCH Z HISTORII (20 punktów)
Zadanie 1. (1 pkt) Przedstawionym rzeĨbom przyporządkuj wáaĞciwe podpisy. Pod fotografiami wpisz liczbĊ odpowiadającą wybranemu podpisowi.
A. 3
B. 2
C. 5
D. 1
ħródáo: Sztuka Ğwiata, t. 1, Warszawa 1989, s. 73, Ibidem, t.2, s. 92, 234, 321
1. 2. 3. 4. 5.
RzeĨba, która zdobiáa ĞwiątyniĊ grobową naleĪącą do piramidy Mykerinosa Statua przedstawiająca arystokratĊ rzymskiego Jedna z rzeĨb z grobu cesarza Szy-huang-ti Posąg przedstawiający asyryjskiego wáadcĊ z Niniwy Posąg Ateny Partenos – dzieáo Fidiasza
Pobrano ze strony www.sqlmedia.pl Egzamin maturalny z historii Poziom rozszerzony
3
Zadanie 2. (2 pkt)
Przeczytaj fragment ĩywotów sáawnych mĊĪów Plutarcha i wykonaj polecenia A i B.
Likurg nie oddaá cháopców najemnym wychowawcom i nie wolno byáo nikomu chowaü syna, jak mu siĊ podobaáo […]. Caáe wychowanie miaáo na celu karnoĞü, wytrwaáoĞü w trudach i walecznoĞü. Z postĊpem wieku zaostrzano metodĊ hartowania, strzyĪono do skóry, przyuczano chodziü boso […]. Wieczerza byáa skąpa, aby walka z niedostatkiem zmuszaáa ich do odwagi i przemyĞlnoĞci […]. Uczono cháopców wysáawiaü siĊ w sposób ciĊty a dowcipny i przy swej zwiĊzáoĞci pobudzający do myĞlenia. ħródáo: G. Chomicki, S. Sprawski, StaroĪytnoĞü. Teksty Ĩródáowe, komentarze i zagadnienia do historii w szkole Ğredniej, Kraków 1999, s. 93-94
A. Podaj nazwĊ polis greckiej, w której stosowano metody wychowawcze przedstawione w tekĞcie.
Sparta B. Odwoáując siĊ do wiedzy pozaĨródáowej, oceĔ przydatnoĞü opisanych metod wychowawczych do realizacji celów polityki wewnĊtrznej tej polis.
W Sparcie obawiano siĊ buntu helotów – ludnoĞci podbitej. Wychowanie Spartan sáuĪyáo przygotowaniu odwaĪnych, zdyscyplinowanych, wzorowych, sprawnych Īoánierzy do walki z wrogiem wewnĊtrznym.
Zadanie 3. (1 pkt) Uporządkuj chronologicznie poniĪsze wydarzenia, zaczynając od najwczeĞniejszego. We wskazanym miejscu wpisz w odpowiedniej kolejnoĞci liczby. NajwczeĞniejsze wydarzenie oznacz 1, zaĞ kolejne: 2, 3, 4, 5. Wydarzenia
Odpowiedzi
A. Synod w Clermont
3
B. Sobór w Trydencie
5
C. Powstanie PaĔstwa KoĞcielnego w Italii
1
D. Schizma wschodnia
2
E. Sobór w Konstancji
4
Nr zadania Wypeánia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
1. 1
2.A. 1
2.B. 1
3. 1
Pobrano ze strony www.sqlmedia.pl 4
Egzamin maturalny z historii Poziom rozszerzony
Zadanie 4. (1 pkt) Przeanalizuj treĞü mapy i zaproponuj dla niej tytuá. Uwaga: tytuá powinien zawieraü okreĞlenie tematu i czasu. (Przykáad: Podziaá ziem polskich w wyniku postanowieĔ kongresu wiedeĔskiego w 1815 roku)
Na podstawie: E. Olczak, Historia. Zeszyt do üwiczeĔ na mapach konturowych. Liceum, Warszawa 2001, s. 19
Tytuá mapy: Podziaá monarchii Karola Wielkiego miĊdzy jego wnuków na mocy
postanowieĔ traktatu w Verdun w 843 r. Zadanie 5. (1 pkt) W tabeli podano znaczenie trzech pojĊü. Uzupeánij tabelĊ, wpisując pojĊcia w odpowiednie rubryki. Znaczenie przyjĊte przez historiografiĊ A. OkreĞlona liczba lat, w których nowi osadnicy, na podstawie dokumentu lokacyjnego, byli zwolnieni od czynszu.
PojĊcie
wolnizna
B. Staá na czele miasta lokowanego na prawie niemieckim, przewodniczyá áawie miejskiej, jego funkcja byáa dziedziczna.
wójt
C. W miastach Ğredniowiecznych sáup, przy którym wystawiano na widok publiczny skazaĔców i wymierzano im karĊ.
prĊgierz
Na podstawie tablicy genealogicznej Piastów mazowieckich i odwoáując siĊ do wiedzy pozaĨródáowej, wykonaj polecenie.
Wypeánia egzaminator! Nr zadania Maks. liczba pkt Uzyskana liczba pkt 4. 1 5. 1 6. 1 na podstawie: H. Samsonowicz, Historia Polski do roku 1795, Warszawa 1985, tab. 3
Podaj imiona i przydomki Piastów mazowieckich, którzy oĪenili siĊ z wnuczkami wáadcy litewskiego Giedymina (Gedymina).
Janusz I Starszy i Siemowit IV Máodszy
Pobrano ze strony www.sqlmedia.pl
Zadanie 6. (1 pkt)
Pobrano ze strony www.sqlmedia.pl Egzamin maturalny z historii Poziom rozszerzony
6
Zadanie 7. (2 pkt)
Przeanalizuj zamieszczone poniĪej Ĩródáo statystyczne i wykonaj polecenia A i B. Wykres. Wzrost dochodów skarbowych wybranych paĔstw Europy w XVIII w.
ħródáo: J. Skodlarski, Zarys historii gospodarczej Polski, Warszawa - àódĨ 2000, s. 95
A. Porównaj wzrost dochodów skarbowych w Polsce ze wzrostem dochodów skarbowych w paĔstwach sąsiadujących z nią w XVIII wieku.
W paĔstwach sąsiadujących z Polską, w Prusach, Austrii i Rosji, wzrost dochodów skarbowych byá znacznie wiĊkszy niĪ w Polsce.
B. Odwoáując siĊ do wiedzy pozaĨródáowej, wyciągnij wniosek dotyczący uwarunkowaĔ zmian w dochodach skarbowych w Polsce i w paĔstwach sąsiadujących z nią w XVIII wieku.
W Prusach, Austrii i Rosji kluczowe znaczenie dla zmian w dochodach skarbowych
miaáy
reformy
przeprowadzone
w
duchu
absolutyzmu
oĞwieconego (zwiĊkszenie podatków, udoskonalenie systemu fiskalnego). W Polsce dopiero w drugiej poáowie XVIII wieku zapadáy pierwsze decyzje zmierzające do poprawy dochodów skarbowych.
Pobrano ze strony www.sqlmedia.pl Egzamin maturalny z historii Poziom rozszerzony
7
Zadanie 8. (1 pkt) PoniĪej zaprezentowano rysunki wnĊtrz z róĪnych epok. Wybierz rysunek, który przedstawia wnĊtrze klasycystyczne i wpisz odpowiednią literĊ w wykropkowanym miejscu.
A.
B.
C.
D.
ħródáo: W. Koch, Style w architekturze, Warszawa 1996, s. 321, 330, 372, 381
WnĊtrze klasycystyczne przedstawiono na rysunku C
Nr zadania Wypeánia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
7.A. 1
7.B. 1
8. 1
Pobrano ze strony www.sqlmedia.pl Egzamin maturalny z historii Poziom rozszerzony
8
Zadanie 9. (1 pkt) Przeczytaj fragment wiersza ukraiĔskiego poety Tarasa Szewczenki Na mogiáĊ Chmielnickiego i wykonaj polecenie. Taras Szewczenko (1814-1861), poeta ukraiĔski.
Stoi we wsi Subotowie Na górze wysokiej Hen sarkofag Ukrainy Szeroki, gáĊboki.
Pokój duszy Twej Bohdanie! Przez Twych Īądz tĊsknotĊ ZatraciáeĞ nieszczĊĞliwy Macierz nam – sierotĊ...
Tam, to Bohdan Ğniá w swej cerkwi Modlitewnym szlakiem O podziale wspólnej doli Moskala z Kozakiem.
Na toĞ oddaá im Zenobi1 Ten Twój naród hardy By dziĞ nad nim Katarzyny miaáy moc bastardy2! […]
ħródáo: T. Szewczenko, Na mogiáĊ Chmielnickiego, [w:] J. Krawczyk, O Polsce i Polakach, Warszawa 2004, s. 128 1 2
Zenobi – drugie imiĊ Bohdana Chmielnickiego bastard – potomek ze związku pozamaáĪeĔskiego
Podaj nazwĊ ukáadu politycznego, o którym mowa w tym wierszu.
ugoda w Perejasáawiu Zadanie 10. (1 pkt) Przeczytaj fragment pamiĊtnika z XIX wieku i odwoáując siĊ do wiedzy pozaĨródáowej, wykonaj polecenie. DochodziliĞmy do posągu Sobieskiego, który wedáug planu miaá byü punktem zbornym dla oddziaáu belwederskiego […]. Droga nasza száa miĊdzy Belwederem a Ogrodem Botanicznym. ĩadnej przeszkody na niej, tylko co kilkadziesiąt kroków […] budka […] i przy niej weteran moskiewski. Widok tych weteranów natchnąá jednego z nas zapytaü […], czy wielki ksiąĪĊ jest w domu. „Jest” – odpowiedziaá weteran. Na to zapytujący: „bĊdzie miaá goĞci”. ħródáo: J. Adamski, L. Chmiel, A. Syta, Czasy, ludzie, wydarzenia, Warszawa 1986, cz. 2, s. 93-94
Podaj dokáadną datĊ (dzieĔ, miesiąc, rok) wydarzeĔ opisanych w zacytowanym fragmencie pamiĊtnika i napisz, jakie zadanie miaá wykonaü oddziaá belwederski. Data: 29 XI 1830 r. Zadaniem oddziaáu belwederskiego byáo: dokonanie zamachu na Īycie wielkiego
ksiĊcia Konstantego
Pobrano ze strony www.sqlmedia.pl Egzamin maturalny z historii Poziom rozszerzony
9
Zadanie 11. (2 pkt) Przeczytaj tekst i odwoáując siĊ do wiedzy pozaĨródlowej, wykonaj polecenia A i B. Powstanie wymuszone […] decyzją poboru do wojska caáej patriotycznej máodzieĪy, nie miaáo Īadnych realnych szans powodzenia. Byáo nieuchronną tragedią kraju, w którym wáadza zostaáa oddana […] w rĊce czáowieka w ogóle nie rozumiejącego mechanizmu ksztaátowania siĊ opinii publicznej, szukającego nade wszystko formuáy zdolnej utrzymaü kraj w orbicie Rosji. […] W polemikach historycznych nazwano go kiedyĞ „polskim Quislingiem”. Byáa to ocena przesadnie pozytywna, albowiem Quisling tak czy owak ratowaá substancjĊ swego kraju w czasie toczącej siĊ wojny. On natomiast oddawaá caáy kraj – i wszystkie jego warstwy spoáeczne, […] na pastwĊ przemocy rosyjskiej. ħródáo: J. àojek, Kalendarz historyczny. Polemiczna historia Polski, Warszawa 1994, s. 337
A. Podaj nazwisko postaci, którą nazwano w tekĞcie „polskim Quislingiem”.
Wielopolski B. Podaj termin uĪywany do okreĞlenia postawy, jaką zająá Vidkun Quisling wobec wroga swojego kraju.
kolaboracja
Zadanie 12. (1 pkt) Rozstrzygnij, czy podane informacje są prawdziwe, czy faászywe. W tabeli, w odpowiednich rubrykach, dopisz obok podanej informacji: prawda, faász. A. Interwencjonizm – to polityka aktywnego oddziaáywania paĔstwa na przebieg procesów gospodarczych w celu zmniejszenia bezrobocia oraz pobudzenia popytu i produkcji.
prawda
B. New Deal (Nowy àad) – to program reformy gospodarki Stanów Zjednoczonych realizowany przez prezydenta Roosevelta, w ramach którego zorganizowano wielkie roboty publiczne, wzmocniono kontrolĊ wáadz nad finansami i bankowoĞcią. C. NEP (Nowa Ekonomiczna Polityka) – to polityka spoáecznogospodarcza wáadz radzieckich bĊdąca kontynuacją komunizmu wojennego, polegająca na wprowadzeniu elementów wolnego rynku przy jednoczesnej kolektywizacji rolnictwa.
Nr zadania Wypeánia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
9. 1
10. 1
11.A. 1
11.B. 1
prawda
faász
12. 1
Pobrano ze strony www.sqlmedia.pl 10
Egzamin maturalny z historii Poziom rozszerzony
Zadanie 13. (3 pkt) PoniĪej zamieszczono rysunek satyryczny z 1944 r. WyjaĞnij jego treĞü, pamiĊtając o identyfikacji gáównych postaci rysunku. Wyciągnij wniosek dotyczący celów propagandowych, jakie chciano osiągnąü zamieszczając ten rysunek w niemieckim czasopiĞmie.
ħródáo: Kladderadatsch, 9 kwietnia 1944 r., s. 5 [w:] E.C. Król, Polska i Polacy w propagandzie narodowego socjalizmu w Niemczech 1919-1945, Warszawa 2006, s. 835
Karykatura przedstawia Wielką TrójkĊ: Roosevelta, Churchilla i Stalina. Przywódca ZSRR kieruje koalicją antyhitlerowską, którą autor rysunku przedstawiá jako teatr marionetek. Czáonkowie koalicji to lalki w teatrze poruszane przez Stalina. To on podporządkowaá sobie wszystkie pozostaáe paĔstwa czáonkowskie i realizuje wáasne cele polityczne. Autor rysunku oĞmiesza czoáowe postaci koalicji: Churchilla oraz Roosevelta, by odwróciü uwagĊ Niemców od niekorzystnego dla Rzeszy rozwoju sytuacji na frontach wojny.
Pobrano ze strony www.sqlmedia.pl Egzamin maturalny z historii Poziom rozszerzony
11
Zadanie 14. (1 pkt) W tabeli wpisz nazwiska prezydentów Stanów Zjednoczonych Ameryki Póánocnej, którzy sprawowali ten urząd w czasie, kiedy miaáy miejsce podane wydarzenia. Wydarzenia
Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Póánocnej
A. Wojna secesyjna
Lincoln
B. ZakoĔczenie I wojny Ğwiatowej
Wilson
C. Atak atomowy na HiroszimĊ i Nagasaki
Truman
Zadanie 15. (1 pkt) PoniĪej zamieszczono fragment pracy historyka Jerzego Eislera. Przeanalizuj ten tekst i odwoáując siĊ do wiedzy pozaĨródáowej, wykonaj polecenie. […] na Plac Defilad przybyáy nieprzebrane táumy na spotkanie z nowym kierownictwem […]. ĝpiewano „Sto lat” i hymn narodowy […]. Dla wielu PaĨdziernik byá początkiem przemian […]. W tej gorącej atmosferze przypomniano sobie o przebywającym w KomaĔczy Prymasie, na wielu wiecach upominając siĊ o jego uwolnienie. Niekiedy czynili to, zresztą w sposób zabawny, czáonkowie partii. Zdarzaáo siĊ, Īe w zapamiĊtaniu padaáo pytanie: „A gdzie jest towarzysz Prymas?” ħródáo: J. Eisler, Zarys dziejów politycznych Polski 1944-1989, Warszawa 1992, s. 71
Podaj imiĊ i nazwisko Prymasa, o którym mowa w tekĞcie oraz datĊ roczną opisywanych wydarzeĔ. ImiĊ i nazwisko Prymasa: Stefan WyszyĔski Data roczna: 1956
Nr zadania Wypeánia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt
13. 3
14. 1
15. 1
Pobrano ze strony www.sqlmedia.pl Egzamin maturalny z historii Poziom rozszerzony
12
Temat: Ziemie dawnych Prusów od X do XX wieku. CZĉĝû II ZADANIA ZWIĄZANE Z ANALIZĄ ħRÓDEà WIEDZY HISTORYCZNEJ (10 punktów) Zapoznaj siĊ z materiaáami Ĩródáowymi (Ĩródáa A – H). NastĊpnie odpowiedz na pytania zamieszczone w Arkuszu odpowiedzi (zadania 16 – 23).
ħródáo A
à. Okulicz-Kozaryn, ĩycie codzienne Prusów i JaüwiĊgów w wiekach Ğrednich, Warszawa 1983, s. 40, 219-221 àucja Okulicz-Kozaryn – wspóáczesna badaczka dziejów Baátów.
A-1 PoniewaĪ kaĪdy Prus byá obowiązany sam wyposaĪyü siĊ w broĔ, rzadko zdarzaáo siĊ, by jego uzbrojenie byáo peáne. […] broĔ jako wáasnoĞü prywatna wojownika byáa skáadana razem z nim na stosie pogrzebowym i nie mogáo byü mowy, by syn dziedziczyá cenny miecz po ojcu. […] pospolitą bronią pruską byáy topory Īelazne […] Prusom nie byáy obce proce do miotania kamieni. […] Najbardziej specyficzną dla Prusów bronią byáy paáki drewniane. […] JeĨdĨcy pruscy […] czĊsto […] dosiadali koni na oklep. […] A-2 Na początku XIII wieku dziaáalnoĞü misyjna biskupa Chrystiana 1 skoncentrowana w poáudniowej czĊĞci terytorium pomezaĔskiego, doprowadziáa mieszkaĔców do przyjĊcia chrzeĞcijaĔstwa na dáugo przed przybyciem w te strony KrzyĪaków. Wzbudziáo to oczywiĞcie gniew PomezaĔczyków z póánocy, którzy […] podnieĞli broĔ przeciwko nawróconym ziomkom.
ħródáo B Mapa. Plemiona pruskie w XIII wieku.
[w:] à. Okulicz-Kozaryn, op.cit, s. 39
1
Chrystian – cysters, biskup Prus w latach 1216-1245; papieĪ powierzyá mu prowadzenie krucjat w Prusach; skáoniá do przyjĊcia chrzeĞcijaĔstwa dwóch pruskich naczelników plemiennych.
Pobrano ze strony www.sqlmedia.pl Egzamin maturalny z historii Poziom rozszerzony
13
ħródáo C Fragment tzw. ukáadu kiszporskiego zawartego za poĞrednictwem legata papieskiego miĊdzy nawróconymi na chrzeĞcijaĔstwo Prusami i KrzyĪakami w r. 1249.
[w:] Teksty Ĩródáowe do nauki historii w szkole, nr 12, Warszawa 1959, s. 28
Wszystkim, którzy dokument ten oglądają, pozdrowienia od Jakuba, […] kapelana papieskiego i jego legata na PolskĊ, Prusy i Pomorze. Wiadomo wszystkim, Īe powstaáa niezgoda wielka miĊdzy nowo ochrzczonymi Prusami a mistrzem i braümi zakonu niemieckiego w Prusach, z tego powodu, Īe, jak twierdzą nowo ochrzczeni, poprzednicy obecnie stojącego na czele KoĞcioáa papieĪa Innocentego IV [….] obiecali im, Īe […] zachowają swoje wolnoĞci i nikomu innemu, jak tylko […] KoĞcioáowi rzymskiemu, podlegaü nie bĊdą. Tymczasem zaĞ wspomniani wyĪej bracia przeciwko tym postanowieniom wystĊpując, uciskają neofitów ciĊĪkim brzemieniem powinnoĞci na równi z sąsiednimi poganami.
ħródáo D Piotr z Dusburga, Kronika ziemi pruskiej, ToruĔ 2005, s. 21 Piotr z Dusburga (XIII/XIV w.) – kapelan wielkiego mistrza zakonu krzyĪackiego, autor kroniki dziejów zakonu krzyĪackiego.
[…] kiedy […] ksiąĪĊ Konrad sprawowaá wáadzĊ na Mazowszu […], Īyá pewien biskup z Prus imieniem Chrystian […], który wielokrotnie siaá ziarno sáowa BoĪego pomiĊdzy Prusami, zachĊcając ich, aby porzuciwszy baáwochwalstwo czcili prawdziwego Boga. […] Lecz poniewaĪ ziarno to padáo na ziemiĊ niedobrą, owocu Īadnego nie wydaáo.
ħródáo E Mapa. Wynik wojny trzynastoletniej (1454-1466). Na podstawie: E. Kruk, Warmia i Mazury, Wrocáaw 2004 , s. 28
Pobrano ze strony www.sqlmedia.pl Egzamin maturalny z historii Poziom rozszerzony
14
ħródáo F Biografie dziaáaczy na rzecz polskoĞci Pomorza, Warmii i Mazur. Encyklopedia szkolna. Historia, Warszawa 2004, s. 250, 363, 530
Mrongowiusz, Krzysztof Celestyn […] (1764-1855) […] pastor KoĞcioáa ewangelickiego, pierwszy badacz jĊzyka i folkloru Kaszubów […]. Uczyá jĊzyka polskiego i greki w szkole katedralnej w Królewcu […]. Autor podrĊczników do nauki jĊzyka polskiego, sáowników, kazaĔ i pieĞni religijnych. Gizewiusz, Herman Marcin Gustaw (1810-1848), pochodziá z pol. rodziny GiĪyckich, która ulegáa zniemczeniu; odbyá studia teologiczne […] w Królewcu; od 1835 polski kaznodzieja parafii ewangelickiej w Ostródzie; obroĔca […] szkoáy polskiej; wspóáautor memoriaáu domagającego siĊ uznania jĊzyka polskiego na Mazurach; wspóázaáoĪyciel pisma „Przyjaciel Ludu àecki”. KĊtrzyĔski, Wojciech (1838-1918) historyk, bibliotekarz, etnograf, publicysta, dyrektor Zakáadu Narodowego im. OssoliĔskich we Lwowie. […] Pochodziá ze zniemczonej rodziny von Winkler, lecz po dojĞciu do peánoletnoĞci opowiedziaá siĊ za polskoĞcią i wróciá do dawnego nazwiska. Braá udziaá w powstaniu styczniowym. […] Jako etnograf interesowaá siĊ szczególnie Mazurami. W 1946 r. na jego czeĞü miasto Rastenburg przemianowano na KĊtrzyn.
ħródáo G Tabela z pisma prezesa rejencji gąbiĔskiej do naczelnego prezesa prowincji Wschodnie Prusy w sprawie nadzoru nad polską ludnoĞcią w jego rejencji z 1890 roku.
Na podstawie: Teksty Ĩródáowe do nauki historii w szkole, nr 41, Warszawa 1960, s. 29-30
Tabela. LiczebnoĞü ludnoĞci polskiej we wschodniej czĊĞci Mazur w 1890 r. Liczba Nr
Powiat
mieszkaĔców
w tym w tym Polaków katolików
l. WĊbork [WĊgorzewo]
35 951
3 347
72
2. Goádap
45 002
675
495
3. Lec [GiĪycko]
41 793
18 932
502
4. Eák
54 804
33 737
876
5. Olecko
40 401
17 711
404
6. ĩądzbork [Mrągowo]
48 758
28 547
3 169
7. Pisz
48 747
36 256
244
315 456
139 205
5 762
suma
Pobrano ze strony www.sqlmedia.pl Egzamin maturalny z historii Poziom rozszerzony
15
ħródáo H Rysunek satyryczny zamieszczony w niemieckim czasopiĞmie „Kladderadatsch” w 1874 roku. ħródáo: http//www.payer.de/.../karikaturen13.htm
„Nowinka mechaniczna do kazaĔ koĞcielnych”1 1
WyjaĞnienie niemieckiego napisu umieszczonego na rysunku
Pobrano ze strony www.sqlmedia.pl Egzamin maturalny z historii Poziom rozszerzony
16
ARKUSZ ODPOWIEDZI
na podstawie Ĩródeá A i B Zadanie 16. (1 pkt) WymieĔ trzy czynniki, które uáatwiaáy podbój ziem pruskich.
1) róĪnice w uzbrojeniu wojowników pruskich i rycerzy zakonnych 2) walki wewnĊtrzne miĊdzy poganami i tymi czáonkami plemion, którzy przyjĊli chrzeĞcijaĔstwo 3) brak organizacji paĔstwowej u Prusów na podstawie Ĩródeá A-2 oraz C Zadanie 17. (2 pkt) OceĔ, czy akcja misyjna prowadzona przez biskupa Chrystiana przynosiáa pozytywne rezultaty. Swoją odpowiedĨ uzasadnij.
Tak, biskup Chrystian skáoniá do przyjĊcia chrzeĞcijaĔstwa czĊĞü mieszkaĔców Pomezanii. Wspomina o tym takĪe ukáad kiszporski. na podstawie Ĩródáa C Zadanie 18. (2 pkt) WyjaĞnij, czy chrystianizacja Prusów byáa najwaĪniejszym celem realizowanym przez zakon krzyĪacki. Swoją odpowiedĨ uzasadnij.
UwaĪam, Īe nie. Gáównym celem KrzyĪaków byáa ekspansja i budowa paĔstwa, a
nie
akcja
misyjna.
W
równym
stopniu
obciąĪali
powinnoĞciami
w Prusach chrzeĞcijan i pogan. na podstawie Ĩródáa D Zadanie 19. (1 pkt) Napisz, jak Piotr z Dusburga oceniaá skutecznoĞü metod chrystianizacji Prusów stosowanych przed przybyciem KrzyĪaków i wymieĔ czynnik, który mógá mieü wpáyw na opiniĊ kronikarza.
Wedáug Piotra z Dusburga, dziaáalnoĞü misyjna przed przybyciem KrzyĪaków byáa nieskuteczna. Deprecjonowaá osiągniĊcia innych. Byá kronikarzem krzyĪackimi, aby uzasadniü cel dziaáania zakonu krzyĪackiego, podkreĞlaá nieefektywnoĞü staraĔ biskupa Chrystiana.
Pobrano ze strony www.sqlmedia.pl Egzamin maturalny z historii Poziom rozszerzony
17
na podstawie Ĩródáa E oraz wiedzy pozaĨródáowej Zadanie 20. (1 pkt) Sformuáuj dwa wnioski dotyczące rezultatu wojny trzynastoletniej dla paĔstwa polskiego. Wniosek dotyczący zmian terytorialnych:
Po wojnie trzynastoletniej do Polski powróciáo Pomorze GdaĔskie z ziemią cheámiĔską i Warmią. Wniosek dotyczący stosunku prawnego miĊdzy Polską a paĔstwem zakonnym:
W wyniku wojny trzynastoletniej paĔstwo zakonne staáo siĊ lennikiem Polski. na podstawie Ĩródáa F i G Zadanie 21. (1 pkt) WyjaĞnij, w jaki sposób w XX w. zostaáa upamiĊtniona dziaáalnoĞü K. C. Mrongowiusza, G. Gizewiusza i W. KĊtrzyĔskiego.
Trzem miejscowoĞciom nadano nazwy utworzone od nazwisk dziaáaczy na rzecz polskoĞci. Są to miasta KĊtrzyn, GiĪycko i Mrągowo. na podstawie Ĩródáa G Zadanie 22. (1 pkt) Sformuáuj wniosek wynikający z porównania liczby Polaków we wschodniej czĊĞci Mazur z liczbą katolików na tym obszarze.
WĞród Polaków, którzy w 1890 roku zamieszkiwali wschodnią czĊĞü Mazur, byáo niewielu katolików. na podstawie Ĩródáa H Zadanie 23. (1 pkt) Rysunek ten jest satyrycznym komentarzem do metod stosowanych w Cesarstwie Niemieckim w ramach polityki realizowanej w latach 1871-1878. Podaj termin okreĞlający tĊ politykĊ.
Kulturkampf
Wypeánia egzaminator!
Nr zadania Maks. liczba pkt Uzyskana liczba pkt
16. 1
17. 2
18. 2
19. 1
20. 1
21. 1
22. 1
23. 1
Pobrano ze strony www.sqlmedia.pl Egzamin maturalny z historii Poziom rozszerzony
18
CZĉĝû III ZADANIE ROZSZERZONEJ ODPOWIEDZI (20 punktów)
Zadanie 24. (20 pkt) Zadanie zawiera dwa tematy. Wybierz jeden z nich do opracowania.
Temat I Scharakteryzuj przyczyny i skutki traktatu krakowskiego z 1525 r. dla Rzeczypospolitej w XVI - XVIII w.
Temat II Scharakteryzuj w XX wieku.
problem
Prus
Wschodnich
w
stosunkach
polsko-niemieckich
Wybieram temat: I
Ramy chronologiczne mojej pracy wyznaczają dwa wydarzenia – początek ostatniej wojny z zakonem krzyĪackim i trzeci rozbiór Polski. Terytorialny zasiĊg rozwaĪaĔ dotyczy obszaru Prus KsiąĪĊcych, Brandenburgii i Rzeczypospolitej Obojga Narodów od XVI do XVIII w. Paweá Jasienica w „Polsce Jagiellonów” nazywa traktat krakowski „klĊską” i przytacza wiersz napisany przez Stanisáawa Hozjusza po podpisaniu ukáadu w 1525 r. W utworze tym Zygmunt Stary zostaá okreĞlony mianem „monarchy szalonego”, który mogąc „skoĔczyü ze zwyciĊĪonym” (Albrechtem Hohenzollernem) okazaá mu áaskĊ. Jak doszáo do podpisania traktatu krakowskiego? W latach 1519–1521 toczyáa siĊ ostatnia wojna polsko-krzyĪacka wywoáana odmową záoĪenia hoádu królowi polskiemu przez wielkiego mistrza Albrechta Hohenzollerna i Īądaniami zwrotu wszystkich ziem naleĪących przed 1466 r. do zakonu krzyĪackiego. Król Zygmunt Stary uprzedziá atak przeciwnika i rozpocząá wojnĊ, do której KrzyĪacy nie byli przygotowani. Ze wzglĊdu na toczącą siĊ walkĊ z reformacją cesarz i papieĪ nie mogli udzieliü KrzyĪakom pomocy. W 1521 r. zostaá zawarty rozejm, a traktat pokojowy podpisano dopiero w 1525 r. NaleĪy zastanowiü siĊ, co skáoniáo PolskĊ do podpisania tego ukáadu. Paweá Jasienica zwraca uwagĊ na stanowisko moĪnowáadztwa polskiego, które byáo przeciwne kontynuacji wojny wymagającej uĪycia pospolitego ruszenia. Powoáana pod broĔ szlachta mogáa wysunąü Īądania polityczne i zaprotestowaü przeciw áamaniu prawa zabraniającego skupiania róĪnych godnoĞci w jednym rĊku. Na decyzjĊ Zygmunta Starego wpáywaáo takĪe pokrewieĔstwo z Albrechtem Hohenzollernem, który byá siostrzeĔcem króla. Traktat krakowski podpisano po zwyciĊstwie cesarza Wypeánia egzaminator!
Nr zadania Maks. liczba pkt Uzyskana liczba pkt
24. 20
Pobrano ze strony www.sqlmedia.pl Egzamin maturalny z historii Poziom rozszerzony
19
Karola V pod Pawią. Na wieĞü o tym wydarzeniu Zygmunt Stary postanowiá poprzeü Hohenzollernów, aby z ich pomocą osáabiü Habsburgów. Tak wiĊc na decyzjĊ o podpisaniu traktatu krakowskiego miaáy wpáyw doraĨne interesy polityczne moĪnowáadztwa, koligacje rodzinne Jagiellonów i rozwój sytuacji miĊdzynarodowej. Zakon krzyĪacki w Prusach w wyniku postanowieĔ traktatu zostaá zeĞwiecczony, zakonnicy przeszli na luteranizm. Prusy, juĪ nie KrzyĪackie a KsiąĪĊce, zostaáy uznane za lenno Polski. Potomkowie Albrechta mieli prawa dziedziczne do Prus; do sukcesji dopuszczono takĪe jego braci. Traktat nakáadaá na Albrechta liczne obowiązki (np. sáuĪby wojskowej na wezwanie króla Polski) i ograniczaá jego wáadzĊ (np. poprzez prawo apelacji od wyroków sądów pruskich do trybunaáu, który miaá ostatecznie rozstrzygaü spory miĊdzy ksiĊciem a jego poddanymi). KsiąĪĊ nie mógá samodzielnie prowadziü polityki zagranicznej i biü monety, która byáa symbolem suwerennoĞci, a takĪe decydowaü o wprowadzeniu nowych ceá. Sekularyzacja paĔstwa krzyĪackiego odbieraáa papiestwu i cesarstwu pretekst do roszczeĔ w sprawie zwierzchnictwa nad tymi terenami. Albrecht nie mógá juĪ liczyü na poparcie swoich dawnych sojuszników. Przestaáo istnieü wrogie Polsce paĔstwo zakonne. W ĞwiadomoĞci historycznej Polaków traktat krakowski z 1525 r. nierozerwalnie áączy siĊ z hoádem záoĪonym przez Albrechta Hohenzollerna Zygmuntowi Staremu na Rynku Gáównym w Krakowie. Wydarzenie to staáo siĊ tematem obrazu namalowanego przez Jana MatejkĊ pod koniec XIX wieku. Obraz pokazuje ludnoĞü zgromadzoną na rynku, która radoĞnie wyraĪa swoją aprobatĊ wobec zakoĔczonego konfliktu z KrzyĪakami, wiwatuje na czeĞü króla i ksiĊcia. Pogodną atmosferĊ zakáóca postaü báazna królewskiego – StaĔczyka, który nie podziela radoĞci zebranych, nie cieszy siĊ z rezultatu wojny. Malarz, ukazując zachowanie tej postaci, zasugerowaá widzom bardziej krytyczny stosunek do wydarzeĔ 1525 r. PogrąĪony w myĞlach StaĔczyk wydaje siĊ przewidywaü przyszáoĞü – póĨniejsze dzieje Prus KsiąĪĊcych. Jakie konsekwencje przyniósá Polsce traktat krakowski? RozwaĪania na temat konsekwencji traktatu krakowskiego naleĪy rozpocząü od stwierdzenia, Īe przez caáy XVI wiek istniaáy szanse na integracjĊ Prus KsiąĪĊcych z Koroną. Analizując rozwój stosunków miĊdzy Prusami KsiąĪĊcymi a Polską, naleĪy zwróciü uwagĊ na wzajemne kulturowe i gospodarcze oddziaáywania tych obszarów. Prusy KsiąĪĊce odegraáy bardzo waĪną rolĊ w rozwoju polskiej reformacji, a obszar ten z kolei byá pod przemoĪnym wpáywem polskiego odrodzenia. Albrecht Hohenzollern byá mecenasem kultury. àączyáa go przyjaĨĔ z Andrzejem Fryczem Modrzewskim. W Królewcu czĊsto przebywali Mikoáaj Rej i Jan Kochanowski. W oficynach wydawniczych w Królewcu drukowano pisma reformacyjne w jĊzyku polskim. Ukazaáo siĊ tu pierwsze polskie wydanie Nowego Testamentu. Znaczna czĊĞü szlachty pruskiej opowiadaáa siĊ za integracją Prus KsiąĪĊcych z Polską, widząc w niej szansĊ na zrównanie w prawach ze szlachtą polską i korzyĞci
Pobrano ze strony www.sqlmedia.pl 20
Egzamin maturalny z historii Poziom rozszerzony
ekonomiczne związane ze ĞciĞlejszymi kontaktami handlowymi z paĔstwem Jagiellonów. Niestety, tych szans nie wykorzystano. Zygmunt August zapoczątkowaá decyzje, które zmieniaáy postanowienia traktatu bądĨ áagodziáy warunki postawione Hohenzollernom w 1525 r. Obawiając siĊ dziaáaĔ ksiąĪąt Rzeszy przeciwko jego planom wobec Inflant, dopuĞciá liniĊ elektorską Hohenzollernów do lenna. Po Ğmierci Albrechta Hohenzollerna wáadzĊ w Prusach KsiąĪĊcych objąá jego syn Albrecht Fryderyk. ZáoĪyá on hoád lenny Stefanowi Batoremu, ale nie przeszkodziáo mu to w popieraniu buntu GdaĔska przeciw królowi. Wobec zbliĪającej siĊ wojny z Rosją, dąĪąc do zaĪegnania tego konfliktu i zapewnienia sobie Ğrodków finansowych potrzebnych na prowadzenie dziaáaĔ zbrojnych, Stefan Batory pozwoliá, aby stryjeczny brat ksiĊcia pruskiego – margrabia brandenburski objąá kuratelĊ nad umysáowo chorym Albrechtem Fryderykiem. Z kolei Zygmunt III Waza w 1611 r. podjąá decyzjĊ, w wyniku której ówczesny elektor brandenburski i jego sukcesorzy zostali uznani za nastĊpców obáąkanego ksiĊcia. Takie rozwiązanie moĪe táumaczyü (nie usprawiedliwiaü) zaangaĪowanie Zygmunta III Wazy w wojny z Rosją i Szwecją. Dziedziczna wáadza Brandenburczyków w Prusach KsiąĪĊcych zostaáa w ten sposób oficjalnie i ostatecznie zatwierdzona. W czasie potopu szwedzkiego król Szwecji Karol Gustaw zaoferowaá ksiĊciu pruskiemu WielkopolskĊ w zamian za pomoc militarną. W 1656 r. zostaá podpisany traktat w Radnot pomiĊdzy Szwecją, Brandenburgią, Siedmiogrodem i Kozakami przewidujący rozbiór Rzeczypospolitej. Aby rozbiü ten sojusz, w 1657 r. Polska zaoferowaáa elektorowi brandenburskiemu podpisanie ukáadu, w którym zrzekáaby siĊ zwierzchnictwa nad Prusami KsiąĪĊcymi. Warunki zostaáy przyjĊte i na mocy traktatów welawsko-bydgoskich elektorzy brandenburscy stali siĊ suwerennymi wáadcami w Prusach KsiąĪĊcych. O tym, Īe nadal wielu mieszkaĔców Prus KsiąĪĊcych nie porzucaáo nadziei na przekreĞlenie postanowieĔ tego traktatu Ğwiadczy postawa puákownika Chrystiana Kalksteina, który zapáaciá Īyciem za wiernoĞü idei ĞciĞlejszego związania Prus z Polską. Plany odzyskania Prus KsiąĪĊcych snuá Jan III Sobieski. Ziemie te miaáy staü siĊ dziedziczną wáasnoĞcią rodziny Sobieskich. Niesprzyjająca sytuacja miĊdzynarodowa i kolejna wojna z Turcją przekreĞliáy te plany. Przytoczone powyĪej fakty pokazują, Īe decyzje polskich wáadców dotyczące Prus KsiąĪĊcych byáy uwarunkowane sytuacją miĊdzynarodową oraz ukáadem siá politycznych w Rzeczypospolitej. W 1701 r. wáadca Brandenburgii koronowaá siĊ na króla Prus. W ten sposób doszáo do poáączenia panowania w Prusach KsiąĪĊcych i Brandenburgii. Powstaáo nowe paĔstwo, Królestwo Pruskie, które pod rządami Fryderyka II zwanego Wielkim, sprawującego wáadzĊ w duchu absolutyzmu oĞwieconego, staáo siĊ jednym z gáównych mocarstw Europy. Prowadzące politykĊ ekspansji Królestwo Prus naleĪaáo do inicjatorów rozbiorów Polski. W 1772 r. do Prus przyáączono Prusy Królewskie (bez GdaĔska i Torunia) i poáoĪoną nad Notecią
Pobrano ze strony www.sqlmedia.pl Egzamin maturalny z historii Poziom rozszerzony
21
czĊĞü Wielkopolski. W wyniku II rozbioru Prusy zabraáy Polsce resztĊ ziem w Wielkopolsce oraz GdaĔsk, ToruĔ i ziemiĊ páocką. W 1795 r. do Prus wáączono czĊĞü Mazowsza z Warszawą, Podlasie i obszar rozciągający siĊ aĪ po Niemen. Rozbiory byáy koĔcem Rzeczypospolitej szlacheckiej. StaĔczyk na obrazie Jana Matejki oczyma wyobraĨni dostrzegaá ten tragiczny finaá. Na temat przyczyn upadku Polski wypowiadaáo siĊ wielu historyków. Ich poglądy ksztaátowane byáy przez osobiste doĞwiadczenia i aktualną sytuacjĊ polityczną. ĩyjący w drugiej poáowie XIX wieku Michaá BobrzyĔski, reprezentant historycznej szkoáy krakowskiej, uwaĪaá, Īe sáaboĞü wewnĊtrzna Polski, która doprowadziáa do upadku paĔstwa, przejawiáa siĊ juĪ przy podpisywaniu traktatu krakowskiego. Pod wpáywem prac Michaáa BobrzyĔskiego Jan Matejko ksztaátowaá swoje spojrzenie na wydarzenia 1525 r. Obaj – historyk i malarz – wpáynĊli na ugruntowanie wĞród znacznej czĊĞci polskiego spoáeczeĔstwa negatywnego stosunku do traktatu krakowskiego. W obronie twórców traktatu wystąpiá Zygmunt Wojciechowski. UwaĪaá, Īe nie moĪna oceniaü wydarzeĔ wczeĞniejszych poprzez wydarzenia, które miaáy miejsce ponad dwa wieki póĨniej. Na nasze postrzeganie roku 1525 nie powinna wpáywaü wiedza o losach Prus KsiąĪĊcych w póĨniejszych stuleciach. Przychylam siĊ do opinii Zygmunta Wojciechowskiego i uwaĪam, Īe w ówczesnej sytuacji politycznej zawarcie traktatu krakowskiego byáo korzystne dla Polski, gdyĪ stwarzaáo moĪliwoĞci prawne do zespolenia dawnych ziem krzyĪackich z Polską. Twórcy traktatu nie mogą ponosiü odpowiedzialnoĞci za báĊdy polityki polskiej w kolejnych stuleciach. Henryk Samsonowicz podkreĞliá, Īe traktat krakowski byá pierwszym w Europie ukáadem, jaki zostaá zawarty pomiĊdzy protestanckim ksiĊciem a katolickim monarchą i stanowiá uznanie prawa „heretyków” do posiadania wáasnego paĔstwa. Traktat krakowski byá rozwiązaniem kompromisowym, a dla wspóáczesnych moĪe byü przykáadem poszukiwania metod pokojowego wspóáĪycia skonfliktowanych stron.
Pobrano ze strony www.sqlmedia.pl Egzamin maturalny z historii Poziom rozszerzony
22
CZĉĝû III ZADANIE ROZSZERZONEJ ODPOWIEDZI (20 punktów)
Zadanie 24. (20 pkt) Zadanie zawiera dwa tematy. Wybierz jeden z nich do opracowania.
Temat I Scharakteryzuj przyczyny i skutki traktatu krakowskiego z 1525 r. dla Rzeczypospolitej w XVI - XVIII w.
Temat II Scharakteryzuj w XX wieku.
problem
Prus
Wschodnich
w
stosunkach
polsko-niemieckich
Wybieram temat: II
Prusy Wschodnie to nazwa czĊĞci Królestwa Pruskiego, a nastĊpnie zjednoczonych w XIX wieku Niemiec. Prowincja Prusy Wschodnie powstaáa z Prus KsiąĪĊcych oraz czĊĞci terytorium Polski (Prus Królewskich i Warmii). Ze wzglĊdu na bliskoĞü Morza Baátyckiego i na drogi handlowe wiodące do portów byá to waĪny obszar, który staá siĊ miejscem rywalizacji Polski, Niemiec, Litwy i Rosji. Zmiany terytorialne na tym obszarze w XX wieku byáy wywoáane decyzjami podejmowanymi w wyniku dwóch wielkich wojen – I i II wojny Ğwiatowej. Prusy Wschodnie byáy peryferyjną, sáabo rozwiniĊtą gospodarczo prowincją paĔstwa niemieckiego. Wraz z rozwojem dróg Īelaznych tysiące ludzi podąĪaáo na Zachód w poszukiwaniu pracy – do ZagáĊbia Ruhry, do Westfalii. WĞród nich byáo wielu Mazurów z Prus i Warmiaków, najbardziej zaradnych i przedsiĊbiorczych, wykazujących inicjatywĊ w walce o lepsze warunki Īycia dla siebie i swoich rodzin. Stanowili oni siáĊ roboczą dla prĊĪnie rozwijającego siĊ na przeáomie XIX i XX w. przemysáu niemieckiego. Początek I wojny Ğwiatowej wydobyá tĊ prowincjĊ z zapomnienia. Staáa siĊ ona teatrem dziaáaĔ wojennych. W sierpniu 1914 r. rozegraáa siĊ miĊdzy wojskami niemieckimi i rosyjskimi bitwa pod Tannenbergiem (niedaleko Grunwaldu, co podkreĞlaáa propaganda niemiecka). To zwyciĊstwo nad Rosjanami miaáo wymazaü z pamiĊci Niemców poraĪkĊ, jaką poniosáy w 1410 r. wojska krzyĪackie pokonane przez Polaków i Litwinów. WĞród tych, którzy oddali pod Tannenbergiem Īycie za cesarza i cara, byáo wielu Polaków zmobilizowanych do armii zaborczych. I wojna Ğwiatowa zakoĔczyáa siĊ klĊską Niemiec i jednoczesnym odrodzeniem paĔstwa polskiego. NajwaĪniejszą kwestią dla Polski staáa siĊ sprawa ustalenia granic. Ostateczne decyzje konferencji pokojowej wprowadzono do traktatu podpisanego w Wersalu 28 VI 1919 r. Wypeánia egzaminator!
Nr zadania Maks. liczba pkt Uzyskana liczba pkt
25. 20
Pobrano ze strony www.sqlmedia.pl Egzamin maturalny z historii Poziom rozszerzony
23
Na Warmii i Mazurach oraz PowiĞlu plebiscyty miaáy rozstrzygnąü, jaką przynaleĪnoĞü paĔstwową wybierze mieszkająca tam ludnoĞü. Wyniki plebiscytów z 11 lipca 1920 r. byáy niekorzystne dla Polski. Do istotnych przyczyn przegranej moĪna zaliczyü fatalny termin (w lipcu 1920 r. podchodziáy pod WarszawĊ wojska radzieckie), pozostawienie na terenie plebiscytowym dotychczasowej administracji, sáabą organizacjĊ ruchu polskiego, nikáe zainteresowanie Polski sytuacją na tym obszarze. W dniu gáosowania napáynĊáo z Niemiec wiele osób, które na terenach plebiscytowych urodziáy siĊ, ale od lat tu nie mieszkaáy. Na kartkach do gáosowania wydrukowano napisy „Prusy Wschodnie” i „Polska”. Ludzie mieli do wyboru kraj ojczysty i nieznane paĔstwo – PolskĊ. Bardzo silną agitacjĊ za przynaleĪnoĞcią tego obszaru do Niemiec prowadziáo duchowieĔstwo ewangelickie. Dziaáacze mazurscy prosili o wsparcie premiera Witosa, który miaá stwierdziü, Īe z powodu kilku Polaków nie bĊdzie prowadziá wojny z Niemcami. Republika Weimarska z jej chaosem politycznym, inflacją, biedą, tysiącami bezrobotnych postrzegana byáa krytycznie w rozmaitych krĊgach spoáecznych. Polacy domagali siĊ, niestety bezskutecznie, od wáadz Republiki Weimarskiej realizacji przyrzeczeĔ, którymi szafowano w okresie przedplebiscytowym. W latach Wielkiego Kryzysu dla mieszkaĔców Prus Wschodnich atrakcyjne byáy hasáa nazistowskie, szczególnie dla bezrobotnych i biedoty, ale takĪe dla mieszkającej tu arystokracji niemieckiej, która obawiaáa siĊ efektów radykalizacji poglądów spoáecznych. W poáowie lat 30. XX wieku ukazaáa siĊ w Polsce ksiąĪka Melchiora WaĔkowicza „Na tropach SmĊtka”, która po raz pierwszy zwróciáa uwagĊ spoáeczeĔstwa polskiego na Mazury. Autor podawaá w niej liczne przykáady szykanowania Polaków przez wáadze niemieckie na terenie Prus Wschodnich, a takĪe wskazywaá na polskie Ğlady na tym obszarze. KsiąĪka ta, ciesząca siĊ duĪą popularnoĞcią wĞród czytelników, zachĊcaáa do odwiedzenia Warmii i Mazur, budziáa emocjonalną potrzebĊ lepszego poznania tych ziem i ich mieszkaĔców. Niektórzy z nich (np. Michaá Kajka) byli wytrwaáymi piewcami uroków mazurskiego krajobrazu i polskoĞci tego obszaru. Do wypraw na Mazury (czyli za granicĊ!) zachĊcaá takĪe chwilowo cieplejszy klimat stosunków politycznych miĊdzy Warszawą a Berlinem. W 1934 r. zostaáa podpisana polsko-niemiecka deklaracja o niestosowaniu przemocy w stosunkach wzajemnych. Hitler w ten sposób, nie rezygnując z moĪliwoĞci rewizji granicy wschodniej w przyszáoĞci, wychodziá z izolacji politycznej w Europie. Stosunki polsko-niemieckie juĪ wkrótce ulegáy zmianie. W koĔcu 1938 r. zostaáy sformuáowane Īądania niemieckie wobec Polski. Niemcy chciaáy przyáączyü Wolne Miasto GdaĔsk i przeprowadziü eksterytorialną autostradĊ do Prus Wschodnich. W zamian za zgodĊ Polski oferowaáy przedáuĪenie deklaracji o niestosowaniu przemocy. Na Īądania niemieckie Polska daáa odpowiedĨ odmowną.
Pobrano ze strony www.sqlmedia.pl 24
Egzamin maturalny z historii Poziom rozszerzony
Od pierwszych dni wrzeĞnia 1939 r. aresztowania objĊáy dziaáaczy najmocniej zaangaĪowanych w ruch polski – nauczycieli, instruktorów harcerskich, dziennikarzy. Wielu z nich trafiáo do obozów koncentracyjnych (np. do Sztutowa zlokalizowanego w pobliĪu GdaĔska). MĊĪczyĨni wbrew wáasnej woli byli wcielani do Werhmachtu. Ofensywa zimowa Armii Czerwonej wkraczającej w styczniu 1945 r. na teren wrogiego paĔstwa dostarczyáa Īoánierzom okazji, by daü upust nienawiĞci i powetowaü zbrodnie hitlerowskie. Jak zawsze, takĪe i w tym przypadku najbardziej ucierpiaáa ludnoĞü cywilna. Ofiarami mordów padaáa zarówno ludnoĞü niemiecka, jak i Polacy mieszkający na tych terenach. JuĪ na konferencji w Jaácie w lutym 1945 r., gdy dyskutowano sprawĊ terytorium Polski i przesuniĊcia jej granic na zachód, w centrum uwagi stanąá forsowany przez stronĊ radziecką postulat odzyskania przez paĔstwo polskie ziem po OdrĊ i NysĊ. Ostateczne rozstrzygniĊcia zapadáy po wojnie, w Poczdamie w sierpniu 1945 r. Od tego momentu wiadomo byáo, Īe w obrĊbie paĔstwa polskiego znajdzie siĊ czĊĞü Prus Wschodnich i ówczesny rząd nowej Polski przygotowywaá siĊ do ich objĊcia. ChociaĪ formalnie administracji polskiej przekazano wáadzĊ w maju 1945 r., nie oznaczaáo to polskiej kontroli nad caáym terenem. Wáadzom sowieckim wolno byáo wywoziü mienie z Prus. Armia Czerwona wcielaáa mĊĪczyzn do batalionów kierowanych na wschód do przymusowej pracy. Dla wielu mieszkaĔców ziem pruskich – szczególnie tych, którzy zdąĪyli ewakuowaü siĊ przed nadejĞciem frontu (nieraz w tragicznych okolicznoĞciach, o czym pisaá w jednej ze swych powieĞci Günter Grass) – w proch rozsypaáa siĊ wielowiekowa przeszáoĞü. Arystokratyczne rody niemieckie mieszkaáy tu czĊsto od kilku stuleci, jak np. Dönhoffowie. Pozostaáa im pamiĊü o miejscach, które Marion Dönhoff (znana rzeczniczka pojednania polsko-niemieckiego) nazwaáa w swych wspomnieniach „miejscami, których nazwy nikt nie wymienia”. Przez dziesiątki lat mówiono tylko o wyzwoleniu Warmii i Mazur. WiĊkszoĞü ludnoĞci, która przeĪyáa 1945 r. nie mieszka juĪ na tym terenie. Jedni zostali wysiedleni zgodnie z decyzjami miĊdzynarodowymi, inni – naraĪeni na akty gwaátów, grabieĪy i bezprawia ginĊli lub sami podejmowali decyzjĊ o wyjeĨdzie. W 1946 r. rząd wydaá dekret o mieniu poniemieckim i opuszczonym, a wkrótce – dekret o zagospodarowaniu Ziem Odzyskanych. Nie byáo w nich mowy o tych, których nazywano autochtonami. W praktyce oznaczaáo to, Īe mienie mazurskie to teĪ mienie poniemieckie. Poza tym na obszar Warmii i Mazur po wojnie napáywaáy rzesze szabrowników. Obok naturalnych trudnoĞci, jakie sprawiaáo usuwanie powojennych zniszczeĔ, bardzo silne byáy reakcje na wszystko, co obce. NiechĊü wzbudzaáy nie tylko krzyĪackie zamki, ale nawet czerwona dachówka, tak nieodáącznie związana z tym krajobrazem. W opinii zwykáych ludzi piĊtno niemieckoĞci nosiáa caáa ludnoĞü autochtoniczna wyrzucona z wáasnych domów, ograbiona przez szabrowników, skazana na nĊdzĊ i gáód.
Pobrano ze strony www.sqlmedia.pl Egzamin maturalny z historii Poziom rozszerzony
25
Warmia i Mazury byáy po wojnie obszarem wielkiej migracji i wymiany ludnoĞci. ZaczĊáy tu przybywaü grupy przesiedleĔców – repatriantów, np. z Woáynia, z WileĔszczyzny, którzy mieli przyczyniü siĊ do zagospodarowania Ziem Póánocnych. Repatriantom towarzyszyáo poczucie niesprawiedliwoĞci, wyobcowania, tymczasowoĞci, poczucie krzywdy i wydziedziczenia. Wielu z nich walczyáo po stronie zwyciĊskiej koalicji antyhitlerowskiej, a po wojnie utracili dom i ojczyznĊ. Takie nastroje nie sprzyjaáy budowaniu atmosfery zaufania i wspóápracy miĊdzy ludnoĞcią przybyáą i autochtonami. Kolejni przybysze trafili na Ziemie Póánocne, gdy wáadze zastosowaáy w ramach Akcji Wisáa zasadĊ odpowiedzialnoĞci zbiorowej, przesiedlając UkraiĔców i àemków z ich rodzimych okolic, gdzie dziaáaáa UPA. Nieuregulowanie praw wáasnoĞci do indywidualnych gospodarstw obejmowanych przez przesiedleĔców stwarza do dziĞ istotne problemy. Gáównym celem polskiej polityki zagranicznej po II wojnie Ğwiatowej byáo uznanie polskiej granicy póánocnej i zachodniej przez Niemcy. Polska zawaráa traktat o granicy z NRD w 1950 r. w Zgorzelcu. Natomiast RFN Ziemie Zachodnie i Póánocne uwaĪaáa za tereny niemieckie znajdujące siĊ pod polską administracją. Gdy w RFN kanclerzem zostaá Willy Brandt zmieniá siĊ kurs polityki niemieckiej i w 1970 r. podpisano polsko-niemiecki ukáad o podstawach normalizacji we wzajemnych stosunkach, w którym obie strony podkreĞliáy, Īe nie mają Īadnych roszczeĔ terytorialnych wobec siebie. Nawiązano takĪe stosunki dyplomatyczne miĊdzy Warszawą i Bonn. Wáadze polskie w latach szeĞüdziesiątych i siedemdziesiątych káadáy nacisk na integracjĊ obszaru dawnych Prus Wschodnich z Macierzą. SáuĪyáa temu organizacja wielkich imprez, np. Zlotów Grunwaldzkich czy obchody Roku Kopernikowskiego. W swym podstawowym zaáoĪeniu miaáy one przede wszystkim odgrywaü rolĊ politycznej manifestacji wiernoĞci máodzieĪy ideom socjalistycznym. NaleĪy jednak przyznaü, Īe w znacznym stopniu przyczyniáy siĊ do popularyzacji wiedzy o tym terenie i pozostawiáy trwaáe efekty gospodarcze, np. nowe obiekty turystyczne. W 1990 r. do udziaáu w konferencji „4+2” przygotowującej zasady zjednoczenia NRD i RFN zaproszono teĪ PolskĊ. Zjednoczone Niemcy ostatecznie zagwarantowaáy nienaruszalnoĞü granicy z Polską. Wkrótce Niemcy poparáy nasze starania o przystąpienie do Unii Europejskiej. Obecnie budzą niepokój dąĪenia Niemców mieszkających w Prusach Wschodnich przed 1945 r. do odzyskania dawnych posiadáoĞci lub otrzymania odszkodowaĔ za utracone mienie. Bardzo waĪne jest stanowisko rządu niemieckiego w tej sprawie. Nie popiera on tych dąĪeĔ. UwaĪam, Īe problem Prus Wschodnich w polityce polsko-niemieckiej to cząstka problemu, jaki stwarzają w polityce europejskiej obszary wieloetniczne, wielokulturowe, które pod wpáywem zewnĊtrznych decyzji zmieniaáy przynaleĪnoĞü paĔstwową. Wszelkie jednostronne postrzeganie tych problemów jest báĊdem. Do obiektywnej oceny potrzebna jest dobra wola dwóch
Pobrano ze strony www.sqlmedia.pl 26
Egzamin maturalny z historii Poziom rozszerzony
stron i pamiĊü o tym, Īe poczucie krzywdy ma zawsze subiektywny wymiar. MoĪna przyjąü, Īe najlepszy początek temu wzajemnemu zrozumieniu dany zostaá przez biskupów polskich, którzy w 1965 r. w liĞcie do biskupów niemieckich pisali „przebaczamy i prosimy o przebaczenie”. Symbolem pojednania polsko-niemieckiego jest przekazanie sobie znaku pokoju przez Helmuta Kohla i Tadeusza Mazowieckiego podczas mszy odprawionej w 1989 r. w KrzyĪowej. Nad budowaniem niezafaászowanego obrazu przeszáoĞci w podrĊcznikach szkolnych pracuje wspólna polsko-niemiecka komisja z udziaáem wielu znanych historyków. Oprócz faktów historycznych, takich jak rozpoczĊcie II wojny Ğwiatowej przez Niemcy w 1939 r., waĪne są jednostkowe doĞwiadczenia ludzi uwikáanych w historiĊ. Zgadzam siĊ z opinią Marion Dönhoff, dawnej mieszkanki Prus Wschodnich, która powiedziaáa, Īe na stosunki polsko-niemieckie nie moĪna patrzeü przez „wsteczne lusterko”.
Pobrano ze strony www.sqlmedia.pl Egzamin maturalny z historii Poziom rozszerzony
BRUDNOPIS
27
