EDUKACJA REGIONALNA – DZIEDZICTWO KULTUROWE W REGIONIE

„Dolina Strugu1 – moja mała ojczyzna”

/PROGRAM DLA SZKOŁY PODSTAWOWEJ – KLASY IV – VI/

Opracowała: Jolanta Szczepan

1 Dolina Strugu – współczesne określenie terenów nad rzeką Strug w województwie podkarpackim. Obejmuje cztery gminy: Tyczyn, Chmielnik, Hyżne i Błażowa.

Podstawa programowa kształcenia ogólnego Edukacja regionalna dziedzictwo kulturowe w regionie Cele edukacyjne 1. Rozwijanie wiedzy o kulturze własnego regionu i jej związkach z kulturą narodową. 2. Kontakt ze środowiskiem lokalnym i regionalnym w celu wytworzenia bliskich więzi i zrozumienia różnorakich przynależności człowieka. 3. Ugruntowanie poczucia tożsamości narodowej przez rozwój tożsamości regionalnej. 4. Rozwijanie wiedzy o historii regionu w powiązaniu z tradycjami własnej rodziny.

Zadania szkoły 1. Wprowadzanie w świat tradycji regionu i należących do niej wartości. 2. Wskazywanie przykładów umożliwiających integrację z kulturą regionu. 3. Wspieranie kontaktów z osobami i instytucjami zajmującymi się ochroną i pomnażaniem dziedzictwa kulturowego w regionie.

Treści 1. Położenie i zróżnicowanie przestrzenne elementów środowiska geograficznego regionu. 2. Rola regionu i jego związki z innymi regionami Polski. 3. Charakterystyka i pochodzenie społeczności regionalnej. 4. Elementy historii regionu i jego najwybitniejsi przedstawiciele. 5. Język regionalny, gwary i nazewnictwo regionalne, miejscowe nazwy, imiona i nazwiska. 6. Elementy dziejów kultury regionalnej, regionalne tradycje, obyczaje i zwyczaje, muzyka. 7. Główne zabytki przyrody i architektury w regionie. 8. Historia i tradycja własnej rodziny na tle historii i tradycji regionu.

Osiągnięcia 1. Odnajdywanie wartości jaką stanowi wspólnota lokalna i jej kultura w życiu człowieka. 2. Prezentowanie własnego regionu i jego walorów oraz cech wyróżniających. 3. Działanie na rzecz ochrony regionalnego dziedzictwa kulturowego. 4. Udział w lokalnych inicjatywach kulturalnych 5. Wybrane umiejętności regionalne (tańce, śpiewy)

Warunki realizacji programu: Program adresowany jest do wszystkich uczniów II etapu kształcenia (klasy IV – VI szkoły podstawowej). Program powinien być w całości realizowany przez jednego nauczyciela na lekcjach historii. Program ten stanowi uzupełnienie programu nauczania historii DKW – 4014 – 175/99 w szkole podstawowej. Ponieważ w mojej szkole nie przyznano godzin na odrębne realizowanie ścieżki Edukacja regionalna – dziedzictwo kulturowe w regionie treści poniższego programu są sprowadzone do minimum.

Formy realizacji:
wycieczki krajoznawcze po Nowym Borku i okolicy;
zwiedzanie obiektów historycznych i regionalnych;
przygotowanie wystaw historycznych w klasie;
wywiady ze znanymi mieszkańcami wsi;
inscenizacje i metody dramy;
praca z mapą;
wyszukiwanie wiadomości w literaturze, prasie, Internecie;
praca w grupach;
praca indywidualna;
malowanie scenek tematycznych;
zabawy integracyjne;
lekcje terenowe;
lekcje muzealne.

Metody: Nauczyciel powinien zmierzać do wzajemnego wiązania metod poszukujących, podających i praktycznych, przy czym tych ostatnich powinno być najwięcej. Działanie, przeżywanie, odkrywanie, rozwiązywanie problemów przez dziecko sprzyja lepszemu utrwaleniu wiedzy, radzeniu sobie w trudnych sytuacjach oraz dostrzeganie związków przyczynowo- skutkowych. W swoim programie uwzględnię metody: • „burza mózgów”; • śniegowa kula; • drama; • inscenizacja; • scenki i symulacje improwizowane; • gry dydaktyczne; • dialog;

• konfrontacja wiedzy; • tworzenie swobodnych tekstów.

ROZKŁAD MATERIAŁU W KLASIE IV Dział: Moja wieś w Małopolsce. Przeszłość historyczna i legendarna. Temat: Moja rodzinna miejscowość. Czas realizacji – 2 * 45 minut

ZAGADNIENIA  położenie geograficzne – charakterystyka regionu Dolina Strugu;  historia wsi;  pochodzenie nazwy;  mieszkańcy wsi;  znani i zasłużeni dla naszej miejscowości;  charakterystyczne nazwiska i przezwiska w miejscowości. SPOSÓB REALIZACJI: Krzyżówka, gromadzenie starych fotografii, dokumentów, wykaz najpopularniejszych nazwisk w miejscowości, rozmowa na temat pochodzenia nazwy.

Temat: Moja rodzina i jej miejsce w historii i kulturze regionu. Czas realizacji – 1 * 45 minut

ZAGADNIENIA  drzewo genealogiczne;  pamiątki rodzinne;  zwyczaje rodzinne. SPOSÓB REALIZACJI Gromadzenie pamiątek, rozmowy, wywiady z najstarszymi członkami rodzin na temat zwyczajów, sporządzenie drzewa genealogicznego.

Temat: O czym dowiedziałem się wędrując przez wieś? Czas realizacji – 1 * 60 minut

ZAGADNIENIA  zabudowania;  punkty sakralne;  obiekty użyteczności publicznej. SPOSÓB REALIZACJI

Wycieczka, prezentacja: Jestem przewodnikiem po mojej miejscowości.

Dział: Nasza miejscowość w Polsce i w Europie.

Temat: Moja miejscowość dziś i w przyszłości. Czas realizacji – 1 * 45 minut

ZAGADNIENIA  architektura;  oświata i szkolnictwo;  praca zarobkowa mieszkańców. SPOSÓB REALIZACJI Rozmowa na tematy: 1. budownictwo dawniej a dziś – różnice i podobieństwa; 2. rozwój oświaty i szkolnictwa – biblioteka, szkoła; 3. możliwość pracy dla mieszkańców; 4. migracja zarobkowa mieszkańców. W klasie IV na edukację regionalna należy przeznaczyć 5 godz. lekcyjnych.

ROZKŁAD MATERIAŁU W KLASIE V Temat: Utrwalenie wiadomości poznanych w klasie IV na temat miejscowości i regionu w którym żyję. Czas realizacji – 1 * 45 minut

ZAGADNIENIA  przeszłość historyczna i legendarna mojej miejscowości;  historia mojej rodziny;  ludność;  zabudowania. SPOSÓB REALIZACJI  krzyżówka;  ćwiczenia;  praca z mapą.

Dział: Codzienne życie rodziny.

Temat: Kultura materialna ludności zamieszkującej nasz region. Czas realizacji – 3 * 45 minut

ZAGADNIENIA  zabudowania gospodarcze i ich wyposażenie;  narzędzia, naczynia, strawy;  przedmioty codziennego użytku;  strój codzienny i świąteczny;  zajęcia ludności (uprawa roli, hodowla, rzemiosło, handel). SPOSÓB REALIZACJI  okolicznościowa wystawa;  zebranie przepisów na dawne, typowe potrawy  album: Najstarsze budynki w okolicy.  wycieczka do skansenu,  album strojów regionalnych  artykuł do szkolnej gazetki;  mapa strojów ludowych naszego regionu;  wywiad o ludziach wykonujących typowe dla tamtego okresu.

Temat: Architektura naszego regionu. Czas realizacji – 1 * 45 minut

ZAGADNIENIA  kościół parafialny;  klasztor Ojców Dominikanów Dominikanów Borku Starrym;  przydrożne krzyże i kapliczki;  domy i budynki użyteczności publicznej. SPOSÓB REALIZACJI  rozmowa nauczająca;  ilustracje i zdjęcia.

Temat: Zajęcia kulturalne i społeczne rodziny. Czas realizacji – 1 * 45 minut

ZAGADNIENIA  sąsiedzkie kontakty;  szkoła – święto patrona szkoły;  dom ludowy;  straż;

 koło gospodyń wiejskich;  odpusty;  emigracja zarobkowa. SPOSÓB REALIZACJI  spotkania z mieszkańcami wsi, sołtysem, przedstawicielką koła gospodyń wiejskich;  referaty uczniów;  wywiady. W klasie V na edukację regionalna należy przeznaczyć 6 godz. lekcyjnych.

ROZKŁAD MATERIAŁU W KLASIE VI Temat: „Dolina Strugu” – nasza mała ojczyzna. Powtórzenie wiadomości z klasy IV i V. Czas realizacji – 1 * 45 minut

ZAGADNIENIA  historia;  nazwa;  mieszkańcy;  ubiór;  narzędzia pracy;  miejsca kultu religijnego. SPOSÓB REALIZACJI Uczniowie podzieleni na grupy na podstawie dostępnych informacji z ubiegłych lat, materiałów udostępnionych przez nauczyciela realizują poszczególne zagadnienia.

Dział: Kultura duchowa mieszkańców Doliny Strugu. Temat: Kultura religijna mieszkańców Doliny Strugu i związane z nią obrzędy.

Czas realizacji – 2 * 45 minut

ZAGADNIENIA  narodziny i chrzest;  ślub i obrzędy weselne;  obrzędy pogrzebowe;  święta religijne związane z pracą na roli;  majówki przy kapliczkach;  zaduszki;  Zielone Świątki;  Boże Ciało.

SPOSÓB REALIZACJI  opowiadanie najstarszych mieszkańców wsi;  przyśpiewki weselne;  pieśni żałobne;  artykuł do szkolnej gazetki.

Temat: Regionalne zwyczaje bożonarodzeniowe1.

Czas realizacji – 1 * 45 minut

ZAGADNIENIA  adwent  Boże Narodzenie;  kolędnicy. SPOSÓB REALIZACJI  przepisy na potrawy wigilijne;  fotografie;  kartki świąteczne;  inscenizacja kolędnicza;  spotkanie wigilijne2;  jasełka.

Temat: Tradycje wielkopostne i obchody Wielkiej Nocy w naszym regionie dawniej i dziś3. Czas realizacji – 1 * 45 minut

ZAGADNIENIA  zwyczaje wielkopostne – czuwanie przy grobie Pana Jezusa, straż przy grobie,  nabożeństwa pasyjne;  rezurekcja;  śniadanie wielkanocne;  lany poniedziałek. SPOSÓB REALIZACJI  drama;  malowanie pisanek;  robienie palm;  rozmowy z mieszkańcami wsi; 1

Realizacja tego tematu powinna odbyć się w okresie Bożego Narodzenia. Spotkanie wigilijne w naszej szkole organizowane jest dla całej społeczności szkolnej. Część treści powyższego tematu może być zrealizowana na tym spotkaniu. 3 Realizacja tego tematu powinna odbyć się w okresie Wielkanocnym. 2

 opowiadanie.

Temat: Charakterystyczne cechy kultury ludowej w naszej miejscowości.

Czas realizacji – 1 * 45 minut

ZAGADNIENIA  gwara;  tradycje związane z pracą na roli i porami roku: Marzanna, Sobótka, dożynki, Andrzejki, kulig, okres dobrobytu i przednówku w mojej rodzinie;  wierzenia, wróżby, czary, przepowiednie. SPOSÓB REALIZACJI  słownik powszechnie używanych pojęć z zakresu lokalnej kultury ludowej;  zgaduj – zgadula;  opowieści dziadków;  inscenizacja. W klasie VI na edukację regionalna należy przeznaczyć 6 godz. lekcyjnych.

MATERIAŁY POMOCNICZE

Rysunek 1. Kociuba

Rysunek 2. Cepy

Rysunek 3. Dzieża

Rysunek 4. Garniec

Rysunek 5. Ceber

Rysunek 6. Mątewka

Rysunek 7. Pociask

Rysunek 8. Niecki

Rysunek 9. Paciocha

Rysunek 10. Przetak

Rysunek 11. Maśniczka

Rysunek 12. Siedleczka

Rysunek 13. Putnia

Rysunek 14. Sierp

Rysunek 15. Skopiec

Rysunek 16. Kalenica

Mapa 1. Regiony, subregiony i grupy 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

LACHY ŚLĄSKIE GÓRALE ŚLĄSCY GÓRALE ŻYWIECCY GÓRALE BABIOGÓRSCY ORAWIACY KLISZCZAKI ZAGÓRZANIE GÓRALE TATRZAŃSCY SPISZACY GÓRALE PIENIŃSCY

MAZOWSZE – regiony PODLASIE – subregiony RZESZOWIACY – grupy etnograficzne

11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20.

LACHY SĄDECKIE GÓRALE SĄDECCY ŁEMKI POGÓRZANIE DOLINIANIE BOJKI LASOWIACY SANDOMIERZANIE MAZURZY KSIĘŻACY ŁOWICCY