Alfred Marshall (1842-1924) • Drugi (obok Leona Walrasa) twórca ekonomii neoklasycznej • Zasady ekonomii, 1890 • „Ekonomia polityczna” a „ekonomia” w ujęciu Marshalla • Główny cel ekonomii: poprawa dobrobytu ludzi, a zwłaszcza ubogich

Alfred Marshall o matematyce w ekonomii • 1. Używaj matematyki jako języka stennograficznego, a nie jako narzędzia badawczego. • 2. Trzymaj się jej aż skooczysz. • 3. Przetłumacz to na angielski. • 4. Zilustruj to przykładami mającymi znaczenie w realnym świecie. • 5. Spal matematykę (to znaczy twój zapis matematyczny). • 6. Jeżeli nie udaje ci się 4. to spal 3.

Metoda badawcza Marshalla • Kombinacja podejścia matematycznego oraz podejścia historycznego (tzw. szkoła historyczna) • Przyczyny ograniczonej przydatności matematyki w ekonomii: – Złożonośd gospodarki – Problem ujęcia czasu w modelach ekonomicznych

Teoria równowagi ogólnej (RO) kontra podejście oparte na równowadze cząstkowej (RO) • RO uwzględnia jednocześnie wszystkie rynki w gospodarcze (rynki produktów finalnych oraz czynników produkcji) • RC zakłada, że sytuacja na większości rynków nie ma wpływu na interesujący nas rynek i analizuje go w oderwaniu od innych (ceteris paribus) • Przykład rynku soku pomaraoczowego • Równowaga cząstkowa w XX wieku

Metodologia Marshalla • Aby uwzględnid znaczenie czasu w badaniach ekonomicznych wprowadził analityczny podział na 4 rodzaje czasu: – Okres rynkowy (krzywa podaży sztywna) – Okres krótki (krzywa podaży elastyczna) – Okres długi (krzywa podaży dosk. elastyczna) – Okres sekularny (zmiany technologii, liczby ludności)

Teoria wartości A. Marshalla • Jest syntezą klasycznej i marginalistycznej teorri cen • Uwzględnia analityczny podział czasu na 4 kategorie • Zasadnicza teza: w ogólnym przypadku MU, koszt produkcji i cena są współzależne, nawzajem wyznaczają swoje wartości • Nie ma jednej przyczyny ceny

Teoria wartości A. Marshalla • Analogia do kul umieszczonych w misie • Teorie wartości klasyczna, marginalistyczna i inne są błędne • W zależności od „długości” okresu analitycznego inne czynniki odgrywają dominującą rolę w wyznaczaniu ceny • Im „dłuższy” okres, tym większa rola kosztu produkcji (podaży)

Teoria wartości Marshalla Okres rynkowy – o cenie decyduje popyt

Okres krótki – o cenie współdecydują popyt i podaż

Okres długi – o cenie decyduje podaż

Inne osiągnięcia Marshalla • Upowszechnił w ekonomii pojęcie cenowej elastyczności popytu (procentowa zmiana ilości żądanej w stosunku do procentowej zmiany ceny) • Wprowadził inne innowacje teoretyczne – (1) Pojęcie nadwyżki konsumenta

Nadwyżka konsumenta

Zmiany nadwyżki konsumentów jako miara zmian dobrobytu społecznego

Inne innowacje teoretyczne Marshalla

– Analiza kosztów produkcji i podaży w różnych okresach analitycznych (krótkim i długim) – Przedstawił pełną analizę zachowania się firmy w otoczeniu konkurencyjnym w krótkim okresie (równowaga, gdy p=MC, firma nie zaprzestaje produkcji gdy przynosi stratę, ale p> min AVC) – Nieco zmodyfikował teorię podziału opartą na idei produkcyjności kraocowej

Osiągnięcia i wpływ Marshalla • Neoklasyczna teoria wartości • Podejście oparte na równowadze cząstkowej • Uwzględnienie roli czasu

• Mikroekonomia współczesna na poziomie podstawowym i średnim jest Marshallowska (poza teoriami konkurencji niedoskonałej i paroma ledwie innowacjami)

Szkoła historyczna w ekonomii • Ekonomia heterodoksyjna a ekonomia ortodoksyjna (głównego nurtu) • Ekonomia neoklasyczna stała się ekonomią głównego nurtu od lat 40. XX wieku • Wpływ heterodoksji na główny nurt • Przykłady kierunków heterodoksyjnych: – Szkoła historyczna w ekonomii – Szkoła austriacka w ekonomii

Szkoła historyczna w ekonomii • Powstała w latach 40. XIX wieku w Niemczech (chod działała także w Anglii) • Bardzo zróżnicowane poglądy przedstawicieli (łączyła ich głównie krytyka ekonomii klasycznej i później neoklasycznej) • Wyróżniamy: – Starszą szkołę historyczną – Młodszą szkołę historyczną

Starsza szkoła historyczna • Friedrich List (1789-1846), działa w latach 20.-40. XIX w. • Ekonomia klasyczna nie jest uniwersalna – nie można jej stosowad do wszystkich czasów i kultur • Wnioski Smitha, Ricardo i Milla są właściwe dla Anglii, ale niestosowne do rolniczych Niemiec • Nacjonalizm gospodarczy – analiza emocjonalna, tylko quasi-naukowa

Starsza szkoła historyczna, c.d. • Ekonomia powinna stosowad metody historii a nie nauk ścisłych – indukcję zamiast dedukcji • Ekonomia powinna odkrywad prawa rządzące gospodarką na poszczególnych etapach rozwoju (np. koczowniczym, pasterskim, rolniczym, przemysłowym, handlowym itp.) • Prawa te nie będą uniwersalne, ale historycznie zmienne

Starsza szkoła historyczna, c.d. • Wg Lista leseferyzm jest zawodny i przynajmniej w przypadku Niemiec i USA paostwo powinno kierowad rozwojem gospodarek • Polityka protekcjonistyczna – cła i ograniczenia importu

Młodsza szkoła historyczna • Gustav Schmoller (1838-1917) • Również atakuje uniwersalizm ekonomii (neo)klasycznej • Używa metod indukcyjnych, historycznego opisu, bez teorii • Zwolennicy reform społecznych, socjalizmu paostwowego kierowanego przez arystokrację • Brak wpływu neoklasycyzmu w Niemczech

Młodsza szkoła historyczna – spór o metodę, lata 80.-90. XIX w. • 1883 – Carl Menger wydaje książkę w której krytykuje metodę historyczną • 1888 – Gustav Schmoller skrytykował Mengera i to sprowokowało gorącą i bezowocną debatę na temat metody uprawiania ekonomii • Podejście neoklasyczne zatriumfowało • Rozwój ekonomii w Niemczech na kilka dekad zatrzymał się

„Stara” ekonomia instytucjonalna • Kierunek heterodoksyjny (koniec XIX wieku – lata 40. XX wieku) • Działała głównie w USA • Zmarginalizowana w latach 40. • Quasi-instytucjonalizm (G. Myrdal, J. K. Galbraith, lata • Odrodzenie – nowa ekonomia instytucjonalna (od lat 80. XX w.)

Thorstein Veblen (1857-1929)

Thorstein Veblen (1857-1929) • • • •

Życie Teoria klasy próżniaczej, 1899 Ekonomista i socjolog Veblenowska ekonomia: – Krytyka ekonomii neoklasycznej – Analiza kapitalizmu – Scenariusze rozwojowe kapitalizmu

Veblena krytyka ekonomii neoklasycznej • Krytykował następujące twierdzenia ekonomii neoklasycznej: 1. doskonale konkurencyjna gospodarka zmierza do optymalnych wyników Wg Veblena korporacje ograniczają konkurencję, monopolizują rynki, podnoszą ceny, doprowadzają do międzynarodowych konfliktów, kryzysów finansowych i masowego bezrobocia

Veblena krytyka ek. neoklasycznej 2. Krytyka hedonistycznej i atomistycznej natury ludzkiej Ludzie nie kierują się maksymalizacją użyteczności. Działanie ludzi wynika ze splotu złożonych motywacji – instynktów (m. in. rodzicielski, dobrej roboty, bezinteresownej ciekawości, zachłanności itd.)

3. Krytyka statycznego podejścia do badania gospodarki Ekonomia powinna byd nauką ewolucyjną, badającą genezę i rozwój instytucji gospodarczych w długim okresie

Veblena krytyka ekonomii neoklasycznej

4. Krytyka wysokiego poziomu abstrakcji w ek. neoklasycznej Metoda dedukcyjna jest nieprzydatna; teoria równowagi ogólnej również. Ekonomia powinna prowadzid szczegółowe badania empiryczne, na podstawie których będzie można formułowad hipotezy badawcze (indukcja)

Veblenowska analiza kapitalizmu • Jak następuje rozwój społeczeostw? 1. instynkt bezinteresownej ciekawości i dobrej roboty powodują postęp technologiczny (wyposażenie techniczne produkcji, wiedza, umiejętności itp.) 2. zmiany technologiczne powodują zmiany instytucji Instytucje to dominujące sposoby myślenia, poglądy, postawy, tradycje. Instytucje determinują stan i rozwój społ.-ekon. społeczeostw

Veblen o rozwóju społeczno-ekon. • Instytucje zmieniają się wolniej niż technologia i w związku z tym nigdy nie są do niej dostosowane – powstaje konflikt • Marks a Veblen – podobieostwa teorii rozwoju społ.-gosp. • Wg Veblena przyszłośd nie jest zdeterminowana, wynik ewolucji instytucjonalnej nie jest przewidywalny

Veblen o rozwoju kapitalizmu • W kapitalizmie wyłoniły się 2 rodzaje instytucji ekonomicznych: 1. Instytucje pieniężne – związane ze zdobywaniem pieniędzy (biznesmeni, menadżerowie, politycy, wojskowi, lekarze, prawnicy itp.) Cel – maksymalizacja zysków 1. Instytucje produkcyjne – związane z produkowaniem dóbr (inżynierowie, technicy, robotnicy) Cel – maksymalizacja wielkości i jakości produkcji Wynik: konflikt między osobami ucieleśniającymi te 2 typy instytucji

Możliwe scenariusze rozwoju kapitalizmu

1. Zachowanie status quo – marnotrawienie zasobów, zaostrzające się kryzysy 2. Rewolucja socjalistyczna 3. Rewolucja technokratyczna 4. Zwrot ku paostwu policyjnemu lub dyktaturze

Veblen o konsumpcji w kapitalizmie • Jaka jest rola konsumpcji? • Instynkt rywalizacji – jeden z najsilniejszych naturalnych instynktów • We wczesnych fazach rozwoju realizował się przez demonstrację siły, przemocy itp. • W kapitalizmie przybiera różne formy w zależności od klasy społecznej • Ludzie ucieleśniający instytucje pieniężne rywalizują głównie przez maksymalizację majątku • Ludzie ucieleśniający instytucje produkcyjne rywalizują głównie poprzez pracowitośd, pomysłowośd i oszczędnośd.

Veblen o konsumpcji w kapitalizmie • Ludzie ucieleśniający instytucje pieniężne tworzą klasę próżniaczą (bogactwo głównym celem, praca fizyczna – pogardzana) • Ponieważ bogactwa samego w sobie „nie widad” klasa próżniacza demonstruje je angażując się w: – Ostentacyjne próżniactwo (próżniactwo na pokaz) – Ostentacyjną konsumpcję (konsumpcję na pokaz)

• Działaniami tymi „zaraża” również inne klasy • Są one nieodłącznymi elementami kapitalizmu • Efektem, wg Veblena, jest marnotrawstwo dóbr i czasu

Podsumowanie myśli Veblena • Teoria rozwoju społeczno-eknomicznego • Pomieszanie analizy pozytywnej z wnioskami normatywnymi • Pewien wpływ na ekonomię klasyczną w dziedzinie krytyki założeo tej ostatniej • Aby zastąpid daną teorię potrzeba nowej teorii, nie wystarczy krytyka lub samo gromadzenie faktów

Inni przedstawiciele „starej” ekonomii instytucjonalnej • • • •

Wesley Mitchell (1874-1948) Twórca National Bureau of Economic Research (NBER) (1920) Krytkował abstrakcyjne modele ekonomi ortodoksyjnej Badał cykl koniunkturalny opierając się na zebranym materiale empirycznym, unikając jasno sformułowanej teorii • Tłumaczył cykl koniunkturalny odwołując się do reakcji firm na zmiany stóp zysku • Jego ekonomię nazwano „pomiarem bez teorii”

John R. Commons (1862-1945) • Również ekonomista amerykaoski, wykładał w Uniwersytecie Wisconsin • Wniósł duży wkład w dziedzinie reformy socjalnej w USA a także do ekonomiki rynku pracy • Uważał, że należy wyeliminowad wady leseferyzmu, pozostawiając istotę kapitalizmu nietkniętą • Jego ekonomia jest jednym ze źródeł idei „paostwa dobrobytu”

John R. Commons (1862-1945) • Przygotował projekty wielu reform społecznych: – – – – –

Ustawy o bezpieczeostwie pracy Regulacja usług komunalnych Ustawy o pracy dzieci Regulacje o minimalnej płacy kobiet Ustawy o zasiłkach dla bezrobotnych

• W latach 30. były to posunięcia radykalne • Wiele reform udało się wprowadzid w życie (polityka New Deal prezydenta Roosevelta 1933-1939) • Commons sądził, że nowoczesny kapitalizm wymaga interwencji paostwa, jeżeli ma byd to system sprawiedliwy społecznie

Idee ekonomiczne Commonsa • Podobnie jak Veblen utrzymywał, że problemy gospodarcze należy rozpatrywad dynamicznie, ewolucyjnie i z szerokiej perspektywy (a nie wyłącznie w dedukcyjny sposób) • Próbował łączyd ekonomię z historią i prawem • Odrzucał leseferyzm i optymistyczną wizję działania niewidzialnej ręki rynku • Używał analizy instytucjonalnej do uzasadnienia szerokiego zakresu reform socjalnych • Nie wywarł wpływu na teorię ekonomii (głównego nurtu – ekonomię neoklasyczną)

Ekonomia instytucjonalna po II wojnie światowej

1. Quasi-instytucjonaliści 2. Nowa ekonomia instytucjonalna

Quasi-instytucjonalizm • Gunnar Myrdal (1898), The political element in the development of economic theory, 1930, 1955. • Krytykował ekonomię głównego nurtu (ekonomię neoklasyczną - EN) 1. EN jest normatywna a powinna byd pozytywną nauką 2. EN jest zbyt wąsko zdefiniowana 3. EN w nieuprawniony sposób preferuje leseferyzm Myrdal argumentował na rzecz krajowego i międzynarodowego planowania makroekonomicznych celów rozwoju gospodarki Nawoływał również do stworzenia zunifikowanej nauki społecznej zajmującej się problemami rozwoju gospodarczego

John Kenneth Galbraith (1908-2006) • American Capitalism, 1952 • Krytykował EN za nieadekwatne wyjaśnienie działania gospodarki amerykaoskiej • Dlaczego gospodarka prosperuje nawet w obliczu faktu, że rynki są mało konkurencyjne? (monopole, oligopole) • Ponieważ powstały tzw. równoważące się siły, które zapobiegają złym konsekwencjom siły wielkich korporacji • Przykłady: związki zawodowe, polityka rządu itp. • Równoważące siły utrzymują gospodarkę w równowadze, Countervailing powers keep the economy in balance and allow it to produce welfare for members of society.

John Kenneth Galbraith (1908-2006) • The affluent society, 1958 • W społeczeostwie amerykaoskim mamy do czynienia z poważną nieefektywnością alokacji zasobów w gospodarce • Popyt na towary jest nieograniczony ponieważ pragnienia konsumentów w zamożnym społeczeostwie są tworzone i manipulowane prze producentów • Konsekwencje: • Teoria konsumenta ekonomii głównego nurtu powinna byd odrzucona (dlaczego?) • Podaż tzw. dóbr publicznych jest zbyt niska (preferencje na nie nie są tworzone przez producentów)

John Kenneth Galbraith (1908-2006) • The new industrial state, 1967 • Krytykował tym razem teorię firmy i podaży ekonomii głównego nurtu • Criticized mainstream account of the theory of firm and supply • Postęp technologiczny → powstanie wielkich korporacji → oddzielenie własności od kontroli → przetrwanie (nie maksymalizacja zysków) jest celem korporacji → korporacje zmierzają do kontrolowania rynków poprzez manipulację preferencji konsumentów i kształtowanie stosunków z innymi podmiotami (rządem, związkami zawodowymi itp.)