Znaczenie nauki w strategii rozwoju Polski

POLSKA GEOTERMALNA ASOCJACJA POLISH GEOTHERMAL ASSOCIATION 30-059 Kraków, Al. Mickiewicza 30 paw. B3, pok. 206, POLAND Tel. +48 12 6173413, Fax. +48 1...
2 downloads 6 Views 188KB Size
POLSKA GEOTERMALNA ASOCJACJA POLISH GEOTHERMAL ASSOCIATION 30-059 Kraków, Al. Mickiewicza 30 paw. B3, pok. 206, POLAND Tel. +48 12 6173413, Fax. +48 12 6173113, e-mail: [email protected]

Znaczenie nauki w strategii rozwoju Polski Wprowadzenie Nakłady na naukę, badania i rozwój w Polsce są jedne z najniŜszych w Europie od lat. Strategiczne interesy państwa są przez to zagroŜone. Do roku 2005 odejdzie na emeryturę blisko 60% profesorów. Kto ich zastąpi? śadna statystyka nie wygląda tak dramatycznie jak dane o rozwoju nauki, badań i wdroŜeń w Polsce 1. Tymczasem wykształcenie, wiedza i umiejętności, to fundamentalne czynniki, zawsze decydujące o społecznej i ekonomicznej pozycji nowoczesnego państwa. JeŜeli nie przyjmiemy tego aksjomatu za kamień węgielny budowy zrębów nowoczesnego, suwerennego państwa, musimy się liczyć z dalszą degradacją cywilizacyjną. Głównymi źródłami wszechstronnego rozwoju państw i narodów będą zawsze własne bogactwa naturalne, aktywni i twórczy ludzie, praca oraz wiedza. Dziś szczególnie techniczna. W tych dziedzinach moŜemy się ścigać ze światem. To jest nasz patriotyczny obowiązek, polska racja stanu i z tego wynika, zasadniczo przewartościowany, inny niŜ dotychczas model rozwoju Polski. Troska Jana Pawła II o polską naukę i kulturę W czasie historycznego spotkania Ojca Świętego z Rektorami Uczelni Akademickich z całej Polski w Watykanie w grudniu 1995, profesor Michał Seweryński, Rektor Uniwersytetu Łódzkiego i Przewodniczący Konferencji Rektorów Uniwersytetów Polskich, wyraził „...troskę i niepokój o przyszłość nauki i szkolnictwa wyŜszego w Ojczyźnie ...”. W odpowiedzi Ojciec Święty powiedział m.in.: „... Nauka stanowi jeden z zasadniczych filarów kultury...”, „...Po latach rządów totalitarnych systemu marksistowskiego nauka polska musi nadrabiać wiele strat i opóźnień...”, „...Sytuacja demokracji i wolności wymaga od środowisk akademickich wiele inicjatywy, wiele przedsiębiorczości, rzec moŜna i poczucia odpowiedzialności. Wymaga teŜ czujności aŜeby wolności z takim trudem i za taką cenę odzyskanej nie utracić pod wpływem rozmaitych presji, czy manipulacji, od których nie są wolne równieŜ współczesne demokracje...” „... Obecnie pojawiają się nowe trudności i nowe zagroŜenia. Jednym z nich jest postawa skrajnego utylitaryzmu, który kryterium korzyści ekonomicznej, uwaŜa za normę najwaŜniejszą i aplikuje ją do wszystkich dziedzin Ŝycia, takŜe do sfery kultury i nauki. Stąd niedofinansowanie rozmaitych dziedzin badań naukowych, czy szkolnictwa wyŜszego, uznanych arbitralnie za ‘nieopłacalne’, czy wręcz ‘niepotrzebne’. Tymczasem w odniesieniu do nauki, jednostronne stosowanie takiego kryterium jest krótkowzroczne i szkodliwe. Szkodzi nie tylko nauce i kulturze, ale szkodzi przede wszystkim człowiekowi”.2 Wykorzystać własne zasoby naturalne i ludzkie Sposobem na zdynamizowanie rozwoju kraju i narodu jest najlepsze wykorzystanie ludzi, nauki i bogactw naturalnych. To przyszłościowa siła napędowa gospodarki. W globalizującym się świecie, konieczna jest koncentracja środków oraz wybór kierunków rozwoju i priorytetów w nauce. W Polsce jak dotąd ich nie ma. Nowa wiedza i umiejętności technologiczno – ekonomiczne stają się głównymi atutami przodujących krajów. Wzrasta znaczenie i opłacalność badań podstawowych i stosowanych (przykład: farmacja).

Jakie kierunki nauki i gałęzie przemysłu rozwijać? NaleŜy kontynuować wszystko co dobre, jak teŜ tworzyć i rozwijać nowe obszary teorii i praktyki, które posiadają tzw. największy potencjał rozwoju6; dziedziny, które mają okres świetności przed sobą.

Stowarzyszenie wpisane pod numerem KRS: 0000071056 Nr konta: BOŚ 46 1540 1115 2044 6070 5574 0001 NIP 677-17-11-239, REGON: 350833720

POLSKA GEOTERMALNA ASOCJACJA POLISH GEOTHERMAL ASSOCIATION 30-059 Kraków, Al. Mickiewicza 30 paw. B3, pok. 206, POLAND Tel. +48 12 6173413, Fax. +48 12 6173113, e-mail: [email protected]

W latach 2003-2006 przez szkoły średnie, potem przez szkoły wyŜsze przetoczy się fala wyŜu demograficznego młodych Polaków 1. To oni winni być juŜ adresatem nowej strategii rozwoju Polski opartej na nauce, wiedzy i nowych kierunkach rozwoju gospodarki. Inaczej nie mamy duŜych szans, ani w UE, ani poza nią. Tragiczny od początku „transformacji”, niekontrolowany upadek gospodarki, nauki i kultury musimy jak najszybciej zatrzymać, zaś dramatyczną sytuację kraju wykorzystać jako uzdrowieńczą kurację szokową. Według danych Unii Europejskiej oraz Stowarzyszenia Biznesu Unii Europejskiej (UNICE), po przystąpieniu Polski do Unii, dodatkowe tempo wzrostu polskiej gospodarki osiągnie tylko 1% do 2% rocznie, co pozwoli uzyskać poziom rozwoju najsłabszych krajów Unii dopiero za 25 lat, zaś dzisiejszej Hiszpanii za 60 lat. Jak stwierdza Komisja Europejska, jeszcze przynajmniej przez 5 lat bezrobocie w Polsce będzie wynosić średnio 20%.3 Co na to rządzący? Mimo wielu zapowiedzi, rząd SLD-UP nie ma pomysłów ani determinacji w celu gruntownej przebudowy państwa, stabilizacji i poprawy Ŝycia ludności, oŜywienia gospodarczego. Dramatycznym problemem rządu L. Millera jest fakt, iŜ jego program sprowadza się do jednego: naleŜy wejść za wszelką cenę do Unii Europejskiej, a co potem będzie zobaczymy? Innego programu politycznego ani gospodarczego rząd nie miał i nie ma. A przecieŜ zasadnicze problemy dopiero się zaczną. Gdybyśmy mieli opracowany wcześniej, perspektywiczny na 20 do 50 lat, strategiczny, kompleksowy program rozwoju edukacji, nauki i gospodarki - jakŜe inaczej wyglądałyby „negocjacje akcesyjne”. Jaka jest obecna pozycja nauki polskiej? W Polsce na badania naukowe i wdroŜenia (B+R) przeznacza się łącznie 0,6% dochodu narodowego (z budŜetu 0,33%). To bardzo mało od lat. Inne kraje kandydackie przeznaczają znacznie więcej: Słowenia 1,4%, Czechy 1,4%. Celem Unii jest osiągnięcie średnio 3% rocznie. Najbardziej dynamiczne kraje to Szwecja i Finlandia – na poziomie 3,6%. Finlandia na początku lat 90-tych przeŜywała jeszcze większy kryzys gospodarczy niŜ aktualnie Polska. Dzięki między innymi bardzo wysokim nakładom na naukę, szybko uporała się z kłopotami ekonomicznymi.4 Dziś jest najbardziej konkurencyjnym państwem świata, od 3 lat wyprzedza USA. W 1981 roku Hiszpania była nieobecna w pierwszej 20-tce krajów najaktywniejszych w obszarze nauki; Polska była wtedy na wysokim 15-tym miejscu. W 1993 roku Hiszpania jest juŜ na 12-tym miejscu, Polska spadłą na 19-te. Co się stało? W latach 80-tych Hiszpania przeznaczała na naukę 0,33 % PKB z budŜetu, Polska ponad 1,5%! 1 W drugiej połowie lat 80-tych Hiszpania zmieniła strategię rozwoju - postawiła na naukę! Zwiększono 3-krotnie płace pracowników naukowych, zwiększono rekrutację na studia państwowe do 4000 studentów na 100 000 mieszkańców. Nakłady na naukę, badania i rozwój wzrosły do 1%. W tym czasie Polska kształciła około 1200 studentów na 100 000 mieszkańców, a nakłady na naukę wynosiły około 0,6% PKB 5. I tak jest do dziś! ObniŜa się poziom polskich uczelni, spada prestiŜ nauki i uczonych.4 W ocenie genewskiego Światowego Forum Gospodarczego, w 2002 roku ocena konkurencyjności Polski odnotowała największy spadek. Polska „spadła” z 41 na 51 miejsce. Spośród 55 krajów rozwijających się, sklasyfikowanych przez UNESCO, Polska znajduje na 49 miejscu, w latach 70. była na 10. miejscu3. Ratować naukę polską W Europie i w Polsce, kończą byt „stare” gałęzie przemysłu. To prowadzi do rozwoju. Aby zmienić, naleŜy dokonać wyboru najwaŜniejszych przyszłościowo dziedzin nauki, na nich się skoncentrować i wdroŜyć je powszechnie w praktyce. Przykładem moŜe być znowu Hiszpania, region Basków. W 1985 roku miał on dochód 10.600 USD na mieszkańca, dziś ten wskaźnik zwiększył się prawie 3-krotnie. W tym czasie nakłady na naukę i badania wzrosły tam 3 razy; do 1,52% PKB. Bezrobocie zaś spadło z 21% do 7%.5

Stowarzyszenie wpisane pod numerem KRS: 0000071056 Nr konta: BOŚ 46 1540 1115 2044 6070 5574 0001 NIP 677-17-11-239, REGON: 350833720

POLSKA GEOTERMALNA ASOCJACJA POLISH GEOTHERMAL ASSOCIATION 30-059 Kraków, Al. Mickiewicza 30 paw. B3, pok. 206, POLAND Tel. +48 12 6173413, Fax. +48 12 6173113, e-mail: [email protected]

Hiszpanie przyjęli odmienną strategię rozwoju: postawili na naukę, skoncentrowali się na kilku wybranych jej obszarach, otworzyli nowe 3 uniwersytety państwowe, 3 parki technologiczne. Postawili na swoje mocne atuty: przemysł budowy maszyn. Dziś powstaje tu przeszło 80% produkcji przemysłu maszynowego całej Hiszpanii.5 Inny przykład Korea Południowa W 1962 r. PKB na mieszkańca Korei Płd. wynosił tylko 50 USD rocznie; w tym roku rząd ogłosił: „Program rozwoju kraju opartego na nauce i nowoczesnych technologiach”. Od tego czasu PKB wzrósł przeszło 100 krotnie. Korea jest „tygrysem” gospodarczym Azji. Japonia przegrywa z Koreą na rzecz przemysłu samochodowego, stoczniowego i elektronicznego, takŜe w produkcji mikrochipów. Według danych japońskich, Korea opanowała przeszło 50% światowego rynku produkcji tych podzespołów. Od roku 1981 jest pierwsza na świecie w dynamice przyrostu produkcji, wynoszącej przeszło 1200%. Drugi jest Tajwan (900%), trzecie Chiny (800%), ósma omawiana tu Hiszpania (400%). Polska znajduje się na około 50 miejscu 5. A Polska? My teŜ musimy określić swoje silne dziedziny, które moŜemy i winniśmy rozwijać przyszłościowo! WaŜne jest ponadto, aby nie dublować tego co juŜ wcześniej i lepiej inni robią w Europie i świecie. Jakie gałęzie nauki i techniki dla Polski? Tylko rozwój oparty na wiedzy, jest w stanie sprostać europejskiej konkurencji i światowej globalizacji. Jakie winny być zatem priorytety naukowe dla Polski? Wynikają one z potencjału kraju, jego potrzeb i moŜliwości oraz konkurencji międzynarodowej. Trzeba się specjalizować, bo w dzisiejszym świecie Ŝadne państwo nie jest w stanie zajmować się wszystkim. Co moŜe być wiodącymi kierunkami rozwoju nauki polskiej?5 Z obszarów określonych w programach wykonawczych UE (VI. Program Ramowy): a) „człowiek” – biotechnologie, biologia molekularna, genetyka, farmakologia, samowystarczalność Ŝywnościowa kraju, b) „współczesne technologie informatyczne” – technologie softwarowe, systemy rozproszone, optoelektronika (niebieski laser!), technologie wiedzy, systemy inteligentne, c) „materiałoznawstwo i inŜynieria materiałowa” – nanotechnologie, materiały inteligentne, bioinŜynieria medyczna, d) „środowisko człowieka – zrównowaŜony rozwój” – geologia i zasoby naturalne, odnawialne zasoby i źródła energii (geoenergetyka – otrzymywanie energii elektrycznej i cieplnej z zasobów geotermicznych), ekobudownictwo inteligentne, e) „energia – transport” – czyste źródła energii: wodór; czyste technologie energetyczne z własnego węgla, gazu i wody morskiej, samowystarczalność energetyczna kraju; transport wodny, morski; statki. Jakie są tendencje światowe w nauce? Od lat w Europie, równieŜ w Polsce dominuje koncepcja nauk akademickich polegająca na prymacie nauk podstawowych nad stosowanymi. W przekonaniu, Ŝe edukacja jest „waŜniejsza” niŜ badania i Ŝe dyscypliny klasyczne są „lepsze” niŜ interdyscyplinarne.5 Dziś te poglądy juŜ się zmieniają. Pozycja naukowa UE względem USA i Japonii stale się pogarsza.5,8 Czysto poznawcze cele nauki słuŜą coraz powszechniej celom merkantylnym. Nie oznacza to jednak bagatelizowania badań podstawowych, humanistyki i nauk społecznych. Tu równieŜ konieczny jest „zrównowaŜony i trwały rozwój”. Co z tego wynika dla Polski? W świetle przedstawionych danych, tendencji i koncepcji rozwoju nauki światowej, wynikają dla Polski następujące wnioski: 5,7 1. Edukacja, nauka i kultura są najwaŜniejszym, fundamentalnym i koniecznym warunkiem rozwoju cywilizacyjnego i gospodarczego u progu XXI wieku. Stowarzyszenie wpisane pod numerem KRS: 0000071056 Nr konta: BOŚ 46 1540 1115 2044 6070 5574 0001 NIP 677-17-11-239, REGON: 350833720

POLSKA GEOTERMALNA ASOCJACJA POLISH GEOTHERMAL ASSOCIATION 30-059 Kraków, Al. Mickiewicza 30 paw. B3, pok. 206, POLAND Tel. +48 12 6173413, Fax. +48 12 6173113, e-mail: [email protected]

2.

3.

Bez wyboru najwaŜniejszych dla nas, kierunków rozwoju nauki i wdroŜeń – nie mamy szans w jednoczącej się Europie i globalizacji świata. Nie stać nas na finansowanie wszystkiego. Trzeba tworzyć nowe kierunki innowacyjne. Tradycyjny model rozwoju nauki: badania podstawowe – stosowane – technologie – wdroŜenia – produkty, wyczerpał się. Modelem efektywniejszym jest rozwój dynamiczny nauki, tj. równoczesny udział tych etapów w jej rozwoju

NajwaŜniejszy priorytet dla edukacji i nauki. Jak wykazano, najwaŜniejszym priorytetem na najbliŜsze 20-50 lat winno być jak najlepsze wykorzystanie zasobów ludzkich, potencjału intelektualnego Narodu oraz własnych bogactw narodowych. Celem tych działań winno być, przy zachowaniu pełnej odrębności i suwerenności narodowej, jak najracjonalniejsze, najszybsze zbliŜenie się do poziomu Ŝycia wiodących krajów Zachodu oraz maksymalne wykorzystanie wszystkich moŜliwości, jakie wynikają z dotychczasowych umów międzynarodowych w zakresie nauki, z krajami świata. PoniewaŜ „inwestycje w człowieka” są najbardziej efektywne, tylko ten kierunek rozwoju państwa opartego na wiedzy, duŜym wysiłku edukacyjnym wszystkich szczebli oraz wysokim poziomem wyŜszego wykształcenia, wraz ze znajomością języków obcych– moŜe zapewnić Polsce najlepszy moŜliwy status w Europie i jej waŜną rolę w przyszłej wspólnocie europejskiej państw i narodów.

NajwaŜniejsze oczekiwania Tym zadaniom winny być jak najszybciej podporządkowane bezwzględnie, wszystkie inne działania rządu i władz. I nie moŜe być rozpowszechniana w nieskończoność fałszywa argumentacja o braku pieniędzy na wszystko. Lepiej jest sfinansować nowe centrum naukowo-badawcze, uruchomić nowy wydział o perspektywicznym kierunku kształcenia i praktyki - niŜ zbudować kilka kilometrów autostrady. NaleŜy postawić na własny Naród, zdrowy, wykształcony, chcący rozwijać nowoczesne dyscypliny nauki i techniki w kraju. I taką właśnie mają misję do spełnienia państwowe wyŜsze uczelnie w Polsce typu akademickiego10. W związku z dyskusją o jednakowym finansowaniu szkolnictwa wyŜszego państwowego i niepaństwowego, nasuwa się retoryczne pytanie, czy niepaństwowe szkoły wyŜsze, nieprowadzące praktycznie kosztownych badań naukowych, są w stanie sprostać ogromnym wyzwaniom rozwoju nowoczesnej nauki i techniki. Polska w światowym rozwoju nauki oraz konkurencyjności moŜe i powinna jak najszybciej znaleźć się w pierwszej grupie.

To spowoduje naturalny i wszechstronny rozwój Polski. Takie są oczekiwania Narodu z tysiącletnią tradycją. „...Takiej właśnie mądrości chciałbym Ŝyczyć moim Rodakom, aŜeby troska o sprawy kultury, a zwłaszcza nauki i szkolnictwa wyŜszego znajdowała u nich zawsze naleŜne jej miejsce. Jest to wielkie ‘dobro wspólne’ Narodu, na które pomimo istniejących trudności ekonomicznych nie moŜe zabraknąć środków...” 2.

Prof. Jacek Zimny (styczeń 2003r.)

Stowarzyszenie wpisane pod numerem KRS: 0000071056 Nr konta: BOŚ 46 1540 1115 2044 6070 5574 0001 NIP 677-17-11-239, REGON: 350833720

POLSKA GEOTERMALNA ASOCJACJA POLISH GEOTHERMAL ASSOCIATION 30-059 Kraków, Al. Mickiewicza 30 paw. B3, pok. 206, POLAND Tel. +48 12 6173413, Fax. +48 12 6173113, e-mail: [email protected]

Literatura 1 2

Roczniki Statystyczne – Polska, 1996-2003, Warszawa. Jan Paweł II: Przemówienie do Rektorów Uniwersytetów Polskich, L’Osservatore Romano (wersja polska), 5.01.1996. 3 „PrestiŜ – relacje gospodarcze“ - magazyn poświęcony promocji polskiej gospodarki, Nr 36, grudzień 2002, Warszawa. 4 K.Forowicz: „Taki kraj, jaka nauka”, Rzeczpospolita Nr 136, 1999. 5 „Sprawy nauki” – Biuletyn Komitetu Badań Naukowych, Warszawa, od 1995r. 6 R. Tadeusiewicz: „Kształcenie inŜynierów, a wymagania społeczeństwa informacyjnego”, XXIII Kongres Techników Polskich, 2001. 7 L. Kuźnicki, Komitet Prognoz „Polska w XXI wieku” przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk, Ekspertyza p.t. „Droga do roku 2010, Raport w sprawie opracowania długofalowej strategii rozwoju Polski na okres 15 lat”, Warszawa 1995. 8 Materiały Sejmowe, 1998-2003, Kancelaria Sejmu, Warszawa. 9 Publikacje Prof. R. Tadeusiewicza i Prof. J. Szabłowskiego w Dzienniku Polskim, 2003. 10 Projekt ustawy o szkolnictwie wyŜszym, Warszawa 2003.

Przypis Opracowanie niniejsze zostało opublikowane w: „Naszym Dzienniku” dnia 20 stycznia 2003r. p.t. „Po pierwsze nauka” oraz w „Nowej Myśli Polskiej” dnia 1 czerwca p.t. „Edukacja w XXI wieku- Bez nauki nie mamy szans”.

Stowarzyszenie wpisane pod numerem KRS: 0000071056 Nr konta: BOŚ 46 1540 1115 2044 6070 5574 0001 NIP 677-17-11-239, REGON: 350833720