Zeszyty Naukowe nr 11

Kraków 2011

POLSKIE TOWARZYSTWO EKONOMICZNE

Benedykt Puczkowski Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

Innowacyjna metoda oceny dotacji publicznych na tle rozwoju przedsiębiorstw 1. Wprowadzenie Finanse publiczne są głównym instrumentem realizacji podstawowych zadań państwa, które polegają na1: – tworzeniu makro- i mikroekonomicznych warunków zwiększających efektywność gospodarki (przy założeniu niesprawności rynkowego mechanizmu alokacji zasobów), – zapewnieniu infrastruktury instytucjonalnej (regulatory prawne, reguły i porządek społeczny) sprzyjającej długofalowej efektywności inwestycji, – wyrównywaniu dostępu do podstawowych dóbr według przyjętych kryteriów sprawiedliwości społecznej. Przy formułowaniu definicji finansów publicznych należy uwzględniać nie tylko zjawiska i procesy gromadzenia i rozdysponowywania środków publicznych, ale także treść ekonomiczną, społeczną i polityczną2. Finanse publiczne spełniają trzy funkcje: alokacyjną (produkcja odpowiada społecznemu optimum), redystrybucyjną (finanse łagodzą nierówności poziomu życia obywateli) i stabilizacyjną (finanse regulują koniunkturę gospodarczą polityką fiskalną i pieniężną, promują postęp technologiczny i wykorzystanie zasobów wytwórczych).   J. Hausner, Zarządzanie publiczne, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2008, s. 67.   S. Owsiak, Finanse publiczne – teoria i praktyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, s. 21. 1 2

282

Benedykt Puczkowski

Funkcja alokacyjna wypływa z potrzeby dostarczania dóbr publicznych i społecznych obywatelom i grupom społecznym o niskim dochodzie, łagodzenia skutków efektów zewnętrznych (np. zużywania środowiska przez podmioty gospodarcze), protekcjonizmu wobec producentów krajowych czy interwencyjnego oddziaływania na proces przekształceń strukturalnych3. Funkcja redystrybucyjna polega na opodatkowaniu obywateli i transferze środków do jednostek, grup i społeczności (a czasami krajów) celem łagodzenia nierówności w dostępie do dóbr. Makrospołeczny aspekt redystrybucji dochodów wymaga ogromnej liczby operacji finansowych (praktycznie dotyczy każdego obywatela), ponadto jest ujmowany w układzie przestrzennym. Funkcja stabilizacyjna wynika z konieczności ograniczenia cykli gospodarczych przez zastosowanie regulatorów koniunktury, tj. podatków i wydatków, dzięki czemu wpływa na popyt i podaż. Najważniejszym narzędziem polityki stabilizacyjnej jest system podatkowy. Automatyczne stabilizatory w formie podatków działają zawsze, lecz mogą być mało skuteczne w określonych sytuacjach. W celu osiągnięcia równowagi dochodu i produkcji w gospodarce rząd może prowadzić aktywną politykę stabilizacji przez uznaniowe (dyskrecjonalne) dostosowanie stopy podatkowej i (lub) poziomu wydatków rządowych4. W rozumieniu sprawiedliwości społecznej i etycznej redystrybucja dochodów wywołuje liczne kontrowersje. Państwo nie wytwarza dochodów, wobec tego realizacja zarówno funkcji alokacyjnej, jak i funkcji redystrybucji środków wymaga zgromadzenia funduszów. Głównym źródłem finansowania zadań są podatki pobierane przez państwo od obywateli. Redystrybucja dochodów pociąga za sobą ekonomiczne skutki: narusza interesy i oszczędności jednych, przysparza korzyści innym. Według S. Owsiaka „(…) podstawowy dylemat związany z redystrybucyjną funkcją finansów publicznych sprowadza się do wyboru: czy w procesie dystrybucji i redystrybucji dochodów priorytet nadać efektywności gospodarowania czy sprawiedliwości (równości)5”. W prezentowanym artykule autor nawiązuje do dylematu sprawiedliwości (równości) związanego z redystrybucyjną funkcją finansów publicznych omówionego przez S. Owsiaka6 i ukazuje problematykę efektywności wsparcia publicznego na tle rozwoju przedsiębiorstw. Problem wynika z tego, że przedsiębiorcy otrzymujący środki publiczne na rozwój uzyskują, z reguły, większy dochód niż przeciętni podatnicy finansujący budżet państwa. Nasuwa się pytanie, czy pomoc   Z. Podlasiak, Społeczno-ekonomiczne funkcje współczesnego państwa [w:] Elementarne zagadnienia ekonomii, red. R. Milewski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999, s. 302. 4   D. Begg, S. Fischer, R. Dornbusch, Ekonomia: makroekonomia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, s. 83. 5   S. Owsiak, op. cit., s. 72. 6   Ibidem. 3

Innowacyjna metoda oceny dotacji...

283

publiczna dla przedsiębiorstw jest społecznie, ekonomicznie i ekologicznie umotywowana. Autor prezentuje wyniki badań oraz proponuje innowacyjne narzędzia pomiaru i oceny efektywności inwestycji publicznych na tle rozwoju przedsiębiorstw, przedstawia także częściowe rozwiązanie rozpatrywanego dylematu związanego ze sprawiedliwą redystrybucją dochodów.

2. Uwarunkowania efektywności pomocy publicznej Pomocą publiczną jest ingerencja instytucji państwowych polegająca na przyznaniu, w jakiejkolwiek formie, pomocy pojedynczemu podmiotowi gospodarczemu lub grupie podmiotów, zakłócająca konkurencję na wolnym rynku. W szerszym znaczeniu pomocą publiczną są też działania innych instytucji prawnych uprzywilejowujących określone podmioty względem pozostałych (indywidualne zwolnienia podatkowe, gwarancje rządowe itd.)7. W latach 2008–2010 wsparcie finansowe ze środków publicznych na świecie osiągnęło ok. 4,5 bln euro (Komisja Europejska – dane za październik 2008 – październik 2010). Publiczne wsparcie w UE w 2009 r. oszacowano na 427,2 mld euro. Dane obejmują środki publiczne łącznie z pomocą niesioną w związku z kryzysem gospodarczym (raport Komisji Europejskiej)8. Najwyższy poziom pomocy zanotowano w Wielkiej Brytanii (124 mld euro – ok. 8% PKB), Niemczech (116,8 mld euro – ok. 4,4% PKB) i we Francji (42,3 mld euro – ok. 2,2% PKB). Największy wskaźnik pomocy publicznej w stosunku do PKB wystąpił w Belgii – 10,1% (stanowiło to 34,3 mld euro – raport Komisji Europejskiej)9. Analiza wsparcia środkami publicznymi w państwach członkowskich UE wykazuje, że w badanym 10-leciu część krajów wysoko rozwiniętych przeznaczyło średnio w roku ok. 1% PKB na pomoc publiczną (np. Niemcy, Francja, Szwecja, Finlandia), a takie kraje, jak: Wielka Brytania, Włochy, Irlandia, Belgia, Holandia nie przekraczały średnio w roku 0,5% PKB10. W Polsce w latach 1998–2002 pomoc publiczna (jako % PKB) była ponad dwukrotnie wyższa niż w UE-27, a w 2003 r. ponad sześciokrotnie wyższa (rys. 1). W latach 2004–2007 zanotowano podobny stan w Polsce i UE – od 0,5% do 0,6%. Istotny wzrost pomocy publicznej w UE-27 nastąpił w 2008 r. – do ok. 2,5% PKB, a w 2009 r. do ok. 3,6% PKB. W Polsce wzrost był nieco słabszy (ok. 1,2% PKB), ale przyczyna tego zjawiska jest inna niż w UE. Wzrost pomocy publicznej w Unii wynika   Rozporządzeniu Komisji Europejskiej (WE) nr 200/2008.   State Aid Scoreboard. Fact and Figures on State Aid in the Member States, EU 2010, www.eurlex.europa.eu/LexUriServ/, 2011, s. 9. 9   Ibidem. 10   http://ec.europa.eu/competitio/state_aid/studies (20.01.2011). 7 8

Benedykt Puczkowski

284

ze wsparcia sektora finansowego podczas kryzysu (przed kryzysem pomoc szacowano na 0,5% PKB), a w Polsce z zaliczenia w 2008 r. programów pomocowych UE do pomocy publicznej. Linia regresji wskazuje, że pomoc publiczna w UE-27 ma wyraźną tendencję wzrostową (model dopasowania można podzielić na lata 1998–2007 oraz po 2007 r.), natomiast w Polsce kierunek jest odwrotny – w znacznym stopniu wpływ na to miały nietypowe zdarzenia w latach 2003 i 2004 (np. dotacje na restrukturyzacje kopalń). 4 3,5

% PKB

3 2,5 2 1,5 1 0,5

UE

2009

2008

2007

2006

2005

2004

2003

2002

2001

2000

1999

1998

0

Polska

Rys. 1. Trendy pomocy publicznej w Polsce i UE-27 jako % PKB w latach 1998–2009 Źródło: opracowanie własne na podstawie: http://ec.europa.eu/competitio/state_aid/studies (25.01.2011); Raporty o pomocy publicznej w Polsce udzielonej przedsiębiorcom, UOKiK, Warszawa 1998–2009.

Wzrost pomocy publicznej w krajach UE i w Polsce rodzi problem racjonalności wydatków publicznych na poziomach makro- i mikroekonomicznym. Racjonalne gospodarowanie środkami publicznymi na płaszczyźnie makroekonomicznej jest warunkowane poziomem i strukturą wydatków, formą, celowością oraz dystansem między gestorem środków publicznych a ostatecznym beneficjentem11. Istota racjonalizacji gospodarowania pieniędzmi budżetowymi na płaszczyźnie mikroekonomicznej sprowadza się do ustalenia zasad zarządzania i wyboru podmiotów odpowiedzialnych za jak najwyższą efektywność środków budżetowych. Pomiar i ocena efektywności wydatków publicznych ze względu na specyfikę sprawiają wiele trudności (np. efektywność nakładów na restrukturyzację12, obronę narodową, sektor zdrowia czy edukację). Dodatkowe kom  S. Owsiak, op. cit., s. 244.   W okresie od maja 2004 r. do lipca 2008 r. wartość nominalna pomocy publicznej wyniosła: 5587 mln zł w Stoczni Gdynia i Stoczni Gdańsk oraz 2995 mln zł w Stoczni Szczecińska Nowa. Formami pomocy były: gwarancje i poręczenia, dotacje i pożyczki oraz umorzenia zobowiązań 11

12

Innowacyjna metoda oceny dotacji...

285

plikacje wynikają także z braku metodyki kwantyfikacji efektów mierzalnych i pośrednich. Przeszkody te nie powinny jednak zniechęcać badaczy do poszukiwania rozwiązań wskazujących możliwość zwiększenia efektywności wydatków publicznych. Podstawą prezentowanego opracowania były doświadczenia z badań nad efektywnością wykorzystania środków publicznych na tle rozwoju polskich przedsiębiorstw, z uwzględnieniem czynników mierzalnych i pośrednich, oraz identyfikacja i wskazanie głównych źródeł zwiększenia ich efektywności.

3. Cel, hipoteza i metodyka badawcza Celem artykułu jest próba odpowiedzi na pytanie, czy środki publiczne stanowiące rodzaj inwestycji publicznych (kosztów publicznych) zwracają się inwestorowi (państwu) w postaci efektów mierzalnych i pośrednich, a jeśli tak, to jak je zmierzyć, jaki jest okres zwrotu i od czego on zależy. Rozważany problem jest istotny, ponieważ polska gospodarka po akcesji do UE dysponuje dużymi środkami publicznymi na wsparcie rozwoju, a efektywne ich wykorzystanie może zmniejszyć dystans do gospodarek wysoko rozwiniętych. Szansą na wzrost efektywności polskich przedsiębiorstw (a więc i wzrost konkurencyjności gospodarki) jest racjonalne gospodarowanie środkami publicznymi przy spełnieniu warunków efektywności mierzalnej i pośredniej. Weryfikację hipotezy, że zarządzanie pomocą publiczną powinno uwzględniać efektywność ekonomiczną i społeczną mierzoną efektami mierzalnymi i pośrednimi, prowadzono z wykorzystaniem nowatorskiego modelu oceny efektywności wydatkowania środków publicznych (inwestycji publicznych) na tle rozwoju polskich przedsiębiorstw. Model opracowano, opierając się na badaniach przeprowadzonych w latach 2006–2010. Stwierdzono, że ważnymi efektami pomocy publicznej, oprócz wzrostu konkurencyjności gospodarki (przez wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw), są także efekty pośrednie, czyli związane z rozwojem kapitału ludzkiego, poprawą stanu środowiska i realizacją różnych rodzajów polityki horyzontalnej. publicznoprawnych. Stocznie, mimo wsparcia publicznego, ogłosiły upadłość. Można zatem stwierdzić, że 8,6 mld zł wydano nieefektywnie. Podobne wątpliwości budzi wsparcie sektora górnictwa w Polsce w latach 1998–2008. Otrzymał on z budżetu państwa 30 455,5 mln zł, a sektor badawczo-rozwojowy jedynie 1405,4 mln zł. Należy zauważyć, że wydobycie węgla w 1998  r. wynosiło prawie 116 mln ton, w 2008 r. zmalało do 87,0 mln ton (Mały Rocznik Statystyczny Polski, GUS, Warszawa 2009). Przewidywana produkcja węgla w Polsce w 2015 r. ma wynieść 68,3 mln ton, a w 2020 r. tylko 61,8 mln ton (Annex to Commission Report on the Application of Council Regulation 1407/2002/EC). Pomoc publiczna skierowana do sektora górnictwa węgla jest dyskusyjna, szczególnie wobec nakładów na badania i rozwój alternatywnych i przyszłościowych źródeł energii. Przemawia za tym fakt, że w krajach członkowskich UE już w 2003 r. tylko 4,5% zapotrzebowania energetycznego pochodziło z węgla kamiennego, natomiast z energii odnawialnej ponad 6%, a z energii atomowej ponad 14%. Raporty o pomocy publicznej…

286

Benedykt Puczkowski

Efektywność środków publicznych w zakresie makroekonomicznym oceniano na podstawie wyników badań uzyskanych na reprezentatywnej próbie 1000 przedsiębiorstw. Zebrano dane dotyczące: – wysokości nakładów inwestycyjnych, – udziału dotacji w procesie inwestycyjnym, – wzrostu przychodów, – innowacyjności produktowej, – zwiększenia zatrudnienia, – poprawy środowiska, – poprawy BHP. Na podstawie uzyskanych informacji opracowano pojedyncze modele ekonomiczne (modele 2, 3, 4), które ujęto w formie modelu normatywnego oceny efektywności wykorzystania środków publicznych w rozwoju przedsiębiorstw z uwzględnieniem efektów mierzalnych i trudnych do zmierzenia (model 5 jako rozwinięta formuła modelu 1)13. Efekty inwestycji publicznych można przedstawić jako związek funkcyjny efektów mierzalnych i trudnych do zmierzenia według wzoru: EIP = f (EDG , EOŚ , ESS ), gdzie: EDG − efekty IP mierzone efektami dobrobytu gospodarczego (produkty i rezultaty mierzalne), EOŚ – efekty IP otrzymane na skutek poprawy środowiska naturalnego (rezultaty trudne do zmierzenia), ESS – efekty IP mierzone rezultatami wzrostu spójności społecznej trudnymi do zmierzenia.

Przyjęto addytywną formę tej zależności w postaci: EIP = (EDG + EOŚ + ESS ), gdzie: EDG − mierzalne efekty dobrobytu gospodarczego, EOŚ − trudne do zmierzenia efekty ochrony środowiska naturalnego, ESS − trudne do zmierzenia efekty spójności społecznej.

Efektywność dobrobytu gospodarczego wyznaczono za pomocą wewnętrznej stopy zwrotu (IRR), czyli EDG = IRR. Dwie składowe modelu są trudne do zmierzenia, dlatego model należy opracować w wartościach względnych:   B. Puczkowski, Ocena efektywności wykorzystania środków publicznych na tle rozwoju polskich przedsiębiorstw, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2011. 13

Innowacyjna metoda oceny dotacji...

287

(1) EIP = (IRRDG + EOŚ + ESS ) , gdzie: EIP − względna efektywność inwestycji publicznych, IRRDG − efektywność dobrobytu gospodarczego jako efektywność mierzalna, EOŚ − względna efektywność ochrony środowiska naturalnego jako efektywność trudna do zmierzenia, ESS − względna efektywność spójności społecznej jako efektywność trudna do zmierzenia. Bezwzględną efektywność dobrobytu gospodarczego, jako efektywność mierzalną, policzono według wzoru: 1+ n

1+ n

∑ CFi =∑ (td ⋅ %Sa + PC ⋅ VAT + Zb ⋅ td + ∆L ⋅ PL + Y ⋅ mY ⋅ td ),

1 1 gdzie: ∑1+n CFi – suma wartości przepływów pieniężnych 1. roku i lat następnych, td – skala podatku dochodowego, %Sa – amortyzacja środka trwałego z dotacją, PC – przychody całkowite przedsiębiorstwa z tytułu inwestycji, VAT – skala podatku VAT, Zb – zysk brutto z tytułu inwestycji, ΔL – przyrost zatrudnionych, PL – płace nowo zatrudnionych, ΔY – dochód narodowy uzyskany z wydatków na krajowe dobra konsumpcyjne, mY – mnożnik dochodu narodowego.

Wartości względne efektywności EIP efektów trudno mierzalnych wyznaczono z modelu (1):  E E  EIP = IRRDG 1 + OŚ + SS  . (2)  EDG EDG  Efektywność IP jest wynikiem efektywności mierzalnego dobrobytu gospodarczego (jako czynnika podstawowego wpływającego na efektywność), powiększanego przez sumę efektywności ochrony środowiska i spójności społecznej (trudnych do zmierzenia).  E  Składową  OŚ  wyznaczono według wzoru:  EDG 

Benedykt Puczkowski

288

EOŚ

=

1 n ∑ (si ⋅ wi ), n i =1

EDG gdzie: si – i-ty % efektu, który poprawił środowisko naturalne, wi − i-ta waga, n – liczba czynników.

(3)

Efektywność spójności społecznej wynosi: k

ESS = ∑ E j ,

j =1 czyli jest sumą efektywności badanych czynników ( j – bieżący indeks wskazujący odpowiedni czynnik przyjęty do badań):

ESS 1 = EDG EDG

k

∑ Ej.

j =1 Z badań wynika, że do określenia efektywności IP w realizacji spójności społecznej (ESS) korzystamy z czynników przyjętych we wzorze:

ESS = (EZL + EBHP + ESD + EWE ), gdzie: ESS − efektywność spójności społecznej, EZL − efektywność zasobów ludzkich, EBHP − efektywność BHP, ESD − efektywność sprawności działania, EWE − efektywność wzrostu eksportu. Rozwinięta formuła modelu na pomiar ESS ma postać: ESS  EZL + EBHP + ESD + EWE = EDG  EDG

 EZL EBHP ESD EWE , + + + =  EDG EDG EDG EDG

(4) gdzie efektywność zasobów ludzkich zwiększa efektywność IP według zależ­ ności: EZL 1 n = ∑ (zli ⋅ wi ) , EDG n i =1 gdzie: EZL – względna wartość efektu rozwoju zasobów ludzkich w stosunku do EDG efektu mierzalnego,

Innowacyjna metoda oceny dotacji...

289

zli – i-ta wartość procentowa odpowiadająca danemu czynnikowi, wi – i-ta waga oceniająca rozkład prawdopodobieństwa badanych zmiennych (czynników). Waga poszczególnych czynników wynika z nadanej rangi podzielonej przez sumę rang i pomnożonej przez 100% według wzoru: r wi = ni , ∑ ri 1 gdzie: ri − i-ta ranga. Efektywność BHP zwiększa efektywność IP według formuły:

EBHP 1 n = ∑ (bhpi ⋅ wi ) , EDG n i =1

gdzie: bhpi – i-ty % efektu, który wpłynął na poprawę BHP, n – suma czynników, wi – i-ta waga. Efektywność sprawności działania zwiększa efektywność IP zgodnie ze wzorem: ESD 1 n = ∑ (sdi ⋅ wi ) , EDG n i =1 gdzie: sdi – sprawność działania (sd1 = Re – rentowność netto, sd2 = P − płynność, sd3 = Ro − rotacja zapasów, sd4 = W − wydajność pracy), wi − i-ta waga (jeżeli i = 4, to wi = 0,25). Efektywność wzrostu eksportu zwiększa efektywność IP według zależności:

EWE 1 n = ∑ (wei ⋅ wi ) , EDG n i =1

gdzie: wei – i-ty procentowy próg efektu wzrostu eksportu, wi − i-ta waga, n – liczba czynników. Model normatywny służący do obliczenia efektywności inwestycji publicznych w rozwoju przedsiębiorstw przyjął postać:

Benedykt Puczkowski

290 k  1 n  EIP = EDG 1 + ∑ (si ⋅ wi ) + ∑ E j  .  n i =1  j =1  



(5)

4. Weryfikacja modelu normatywnego oceny efektywności inwestycji publicznych W celu oceny wiarygodności opracowanego modelu przeprowadzono badania z wykorzystaniem studium przypadku. Do weryfikacji zastosowano metodykę opracowaną podczas budowania modelu normatywnego nr 5. Model zweryfikowano na podstawie danych uzyskanych z Zakładu Urządzeń Technicznych Unimasz Sp. z o.o. w Olsztynie. Przedsiębiorstwo w 2006 r. wdrożyło inwestycję z dotacją publiczną z sektorowego programu operacyjnego „Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw”, poddziałanie 2.2.1: Wsparcie dla przedsiębiorstw dokonujących nowych inwestycji. Inwestycja polegała na wdrożeniu nowoczesnego systemu technologicznego obróbki metali, z wykorzystaniem drążenia elektroerozyjnego i cięcia laserowego. Zakres rzeczowy projektu zaprezentowano w tabeli 1. Inwestycja kosztowała 2,33 mln zł, a dotacja publiczna wynosiła 1,4 mln zł. Tabela 1. Prezentacja kosztów kwalifikowanych i dotacji publicznej przedsiębiorstwa Unimasz Sp. z o.o. w Olsztynie Produkty Elektrodrążarka drutowa Wycinarka laserowa Zakup i wdrożenie nowoczesnej technologii od jednostki B+R Zakup i instalacja programu SOLIDWORKS Inwestycja razem Pomoc publiczna (60% wartości kosztów kwalifikowanych)

Wartość bez VAT (w zł) 700 000,00 1 600 000 ,00 15 000,00 20 000,00 2 335 000,00 1 401 000,00

Źródło: opracowanie własne.

Przychody z tytułu inwestycji wzrosły o 3513 tys. zł, a zatrudnienie o 17 pracowników. Bezwzględną efektywność dobrobytu gospodarczego, jako efektywność mierzalną, policzono z wykorzystaniem programu komputerowego Excel. Przepływy pieniężne policzono według wzoru:



1+ n

1+ n

1

1

∑ CFi =∑ (td ⋅ Sa + PC ⋅ VAT + Zb ⋅ td + ∆L ⋅ PL + Y ⋅ mY ⋅ td ) .

Innowacyjna metoda oceny dotacji...

291

Do obliczenia przepływów pieniężnych przyjęto następujące założenia (dane za lata 2007–2010, 2011 r. – prognoza): IP – 1401,00 tys. zł, td – 19%, %Sa – 36% × 1401,00 tys. zł, PC – 3513,00 tys. zł, tVAT – 22%, Zb – 145,00 tys. zł, ΔL – 17, PL – koszt utrzymania przez budżet państwa jednego bezrobotnego = 1200 zł × 12 miesięcy, ΔY – 2335,00 tys. zł × 0,15% (przyjęto, że zakup krajowych dóbr inwestycyjnych wynosi 15% z całości inwestycji wykazanych w toku badań), mY – 1,73 (przyjęto KSK = 70%, t = 45%). W pierwszym roku po uzyskaniu dotacji przepływy wynoszą 1008,3 tys. zł, a dla każdego n-tego roku 798,3 tys. zł. Stosując metodę wartości zaktualizowanej netto, określono aktualną wartość wpływów i wydatków pieniężnych związanych z realizacją ocenianych przedsięwzięć inwestycyjnych (IP). Uzyskane NPV, wynoszące 2314,05 zł w okresie 5 lat (przez taki czas przedsiębiorstwo musi utrzymać wskaźniki produktu i rezultatu), świadczą o tym, że inwestycja jest bardzo rentowna (tabela 2). Dodatnia wartość NPV oznacza bowiem, że stopa rentowności tego przedsięwzięcia jest wyższa od stopy granicznej (założono 7%), określonej przez stopę procentową przyjętą do rachunku. Potwierdza to także wewnętrzna stopa zwrotu (IRR IP), która wynosi 44%. Tabela 2. NPV i IRR inwestycji publicznych wynoszących 1401,00 tys. zł* Wartości Przepływy NPVIP (r = 7%) IRR IP *

1 1008,3

2 798,3

Rok + n 3 798,3 1217,77 zł 44%

4 798,3

5 798,3

NPVIP i IRR IP obliczono, korzystając z programu komputerowego Excel.

Źródło: opracowanie własne.

Zbadano wpływ dotacji na efekty trudne do zmierzenia. Korzystny wpływ projektu na środowisko wynika z wysokiej precyzji cięcia bezodpadowego. Zastosowanie projektowanego systemu technologicznego przyczyniło się do poprawy

Benedykt Puczkowski

292

ochrony środowiska: zmniejszono materiałochłonność o 7,5%, a energochłonność o 4,5%. Opracowany model pomiaru efektywności poprawy stanu środowiska naturalnego: EOŚ 1 n = ∑ (si ⋅ wi ), EDG n i =1 pozwolił na obliczenie wpływu inwestycji publicznej na poprawę środowiska przyrodniczego według opracowanej metodyki i danych zawartych w tabeli 3. Tabela 3. Dane do obliczenia EOŚIP Procent poprawy Zmniejszenie zużycia energii 4,5 Zmniejszenie materiałochłonności 7,5 Średnia ważona Efekt

Ranga

Waga

Wartość × waga

1 2

33,3 66,7

1,49 5,00 3,24

Źródło: opracowanie własne.

Stwierdzono, że efektywność inwestycji publicznej dla środowiska naturalnego (EOŚIP) wynosi 3,24%, czyli że efekty mierzalne są potęgowane o 3,24 punktu procentowego. Obliczono wpływ inwestycji publicznych na poprawę BHP według modelu:

EBHP 1 n = ∑ (bhpi ⋅ wi ). EDG n i =1 Wpływ projektu na poprawę BHP zaprezentowano w tabeli 4.

Tabela 4. Dane do obliczenia poprawy BHPIP Efekt Zmniejszenie zapylenia Zmniejszenie hałasu

Procent poprawy 60,0 6,98 Średnia ważona

Ranga

Waga

Wartość × waga

1 2

33,3 66,7

19,98 4,66 12,32

Źródło: opracowanie własne.

Na podstawie uzyskanych wyników stwierdzono, że efektywność inwestycji publicznych w obszarze poprawy BHPIP wynosi 12,32%. Inwestycja nie miała wpływu na wzrost eksportu, dlatego w weryfikacji modelu ten czynnik pominięto.

Innowacyjna metoda oceny dotacji...

293

Do wyliczenia efektywności środków publicznych (ESD) wykorzystano wzór:

ESD 1 n = ∑ (sdi ⋅ wi ). EDG n i =1

Każdy z badanych wskaźników (do analiz użyto 11 wskaźników) policzono z uwzględnieniem procentowego wzrostu od początku inwestycji, czyli od 2006 r. do 2012 r. (wartości poszczególnych przypadków uśredniono) – kolumna średni wzrost (tabela 5). W poszczególnych grupach wskaźników – rentowności, płynności, rotacji, wydajności – wartości uśredniono i wyliczono ich średni wzrost. Tabela 5. Metodyka wyliczenia wzrostu sprawności działania Wskaźniki

Średni wzrost

Rentowność sprzedaży netto

6,0

Rentowność kapitału własnego

4,1

Rentowność majątku

4,2

Płynność bieżąca

1,16

Płynność szybka

0,9

Wskaźnik rotacji zapasów w dniach

5,2

Wskaźnik rotacji należności w dniach

2,2

Wskaźnik rotacji zobowiązań krótkoterminowych

3,4

Wskaźnik zadłużenia aktywów

0,18

Wydajność pracy na jednego zatrudnionego: sprzedaż netto/liczba zatrudnionych

9,9

Wydajność na jednego zatrudnionego: zysk netto/ liczba zatrudnionych

1,5

Grupy wskaźników (w %) rentowność (Re)

4,76

płynność (P)

1,03

rotacja (Ro)

4,6

wydajność (W)

5,7

Razem (w %)

4,02

Źródło: opracowanie własne.

Model efektywności rentowności i sprawności działania wykazał, że ESD wynosi 4,02%, czyli że w badanych przedsiębiorstwach sprawność działania zwiększała efektywność inwestycji publicznych o 4,02 punktu procentowego. ESD ujęto w modelu generalnym, a wynik posłużył do ostatecznego wyliczenia efektywności IP. Do weryfikacji modelu nr 5 przyjęto, że efektywność inwestycji publicznej w rozwoju zasobów ludzkich badanego przedsiębiorstwa jest zgodna z uzyskanymi w badaniach14, czyli wynosi 0,067 (tabela 6).

14

  B. Puczkowski, op. cit.

Benedykt Puczkowski

294

Tabela 6. Wykaz czynników wraz z wyliczeniami efektywności IP w rozwoju kapitału ludzkiego Wartość (% odpowiedzi)

Ranga

Waga

Wartość × waga

Innowacja technologiczna

89,0

10

18,2

16,2

Potrzeby zmian w procesie produkcji

67,5

9

16,4

11,0

Potrzeby nowych produktów

47,6

8

14,5

6,9

Właściwa atmosfera

64,5

7

12,7

8,2

Konkurencyjna firma

87,3

6

10,9

9,5

Powiązanie przyszłości z firmą

52,4

5

9,1

4,8

Motywacyjny system wynagradzania

54,9

4

7,3

4,0

Zmiana stylu kierowania

67,1

3

5,5

3,7

Informowanie załogi o planach rozwoju

59,2

2

3,6

2,2

Przekazywanie spostrzeżeń kierownictwu

48,3

1

1,8

0,9

Czynnik

Średnia ważona

6,7

Źródło: B. Puczkowski, op. cit.

EOŚ

=

1 n ∑ (si ⋅ wi ) = 0,0324, n i =1



EDG



EZL 1 n = ∑ (zli ⋅ wi ) = 0,067, EDG n i =1



EBHP 1 n = ∑ (bhpi ⋅ wi ) = 0,1232, EDG n i =1



ESD 1 n = ∑ (sdi ⋅ wi ) = 0,0402, EDG n i =1 k  1 n  EIP = EDG 1 + ∑ (si ⋅ wi ) + ∑ E j  ,  n i =1  j =1  



EIP = 71,46%.

Stwierdzono, że efektywność IP obliczona na podstawie modelu normatywnego nr 5, z użyciem efektów mierzalnych i trudnych do zmierzenia, wynosi 71,46%. W badaniach przeprowadzonych w 2011 r.15 uzyskano 88,4%, a więc 15

  Ibidem.

Innowacyjna metoda oceny dotacji...

295

wynik jest zbliżony. Efekty trudne do zmierzenia (pośrednie) potęgują efekty mierzalne (bezpośrednie), mierzone wewnętrzną stopą zwrotu IRR IP o 27,46 punktu procentowego (w badaniach właściwych wskaźniki trudne do zmierzenia potęgowały efektywność mierzalną o 41,4 punktu procentowego). Różnica wynika z niższego wskaźnika sprawności działania (do weryfikacji użyto m.in. danych dotyczących kryzysu gospodarczego w latach 2008–2010) oraz braku eksportu.

5. Podsumowanie Rozpatrywany problem wyboru: czy w procesie dystrybucji i redystrybucji dochodów nadać priorytet efektywności gospodarowania czy sprawiedliwości (równości) w sensie ekonomicznym, został rozwiązany. Dowiedziono, że pomoc publiczna przeznaczona dla przedsiębiorstw jest społecznie, ekonomicznie i ekologicznie umotywowana. Postawiona hipoteza została zweryfikowana pozytywnie: w zarządzaniu pomocą publiczną powinno się brać pod uwagę efektywność ekonomiczną i społeczną mierzoną efektami mierzalnymi i pośrednimi. Model normatywny oceny efektywności inwestycji publicznych w rozwoju przedsiębiorstw jest skutecznym i pożytecznym narzędziem do podejmowania decyzji alokacyjnych i redystrybucyjnych finansów publicznych. Uwzględnia on efekty powiązane z polityką zrównoważonego rozwoju, czyli społeczno-ekonomiczno‑ekologiczne, co sprawia, że jest on przydatny w kreowaniu decyzji makroekonomicznych.

Literatura Begg D., Fischer S., Dornbusch R., Ekonomia: makroekonomia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000. Hausner J., Zarządzanie publiczne, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2008. Owsiak S., Finanse publiczne – teoria i praktyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005. Podlasiak Z., Społeczno-ekonomiczne funkcje współczesnego państwa [w:] Elementarne zagadnienia ekonomii, red. R. Milewski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999. Puczkowski B., Ocena efektywności wykorzystania środków publicznych na tle rozwoju polskich przedsiębiorstw, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2011. Raporty o pomocy publicznej w Polsce udzielonej przedsiębiorcom, UOKiK, Warszawa 1998–2008. Rozporządzeniu Komisji Europejskiej (WE) nr 200/2008.

296

Benedykt Puczkowski

State Aid Scoreboard. Fact and Figures on State Aid in the Member States, EU 2010, www.eur-lex.europa.eu/LexUriServ/, 2011.

The Innovative Method for Assessing State Aid in the Context of Corporate Development The paper refers to the dilemma of social equity related to the redistributory function of public finance. As a rule, the entrepreneurs who are granted state aid for corporate expansion generate greater income than other tax payers contributing to state budget receipts. The question arises whether public support is socially, economically and ecologically justified, and if so, what requirements should be met to offer state aid to companies. The paper presents the application of an innovative normative model for assessing the effectiveness of state aid with the use of direct and indirect (hardly measurable) effects, based on earlier field research studies. The results indicate that the significant effects of state aid, apart from the increased competitiveness of the economy (resulting from increased corporate competitiveness), include indirect effects related to the human capital development, improvements in the environment and the implementation of horizontal policies. The author proves that the proposed model for assessing the effectiveness of state aid in corporate development is an effective tool for taking decisions in the field of the allocation and redistribution of public finance. The model considers the effects of sustainable development, i.e. social, economic and ecological factors, being a useful tool for taking macroeconomic decisions. Benedykt Puczkowski – doktor, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Wydział Prawa i Administracji, Katedra Ekonomii i Administrowania Instytucjami Publicznymi. Zainteresowania naukowo-badawcze: efektywność gospodarowania zasobami na poziomie mikroi makroekonomicznym, konkurencyjność polskiej gospodarki. e-mail: [email protected]