Zdarzy³o siê dnia...

1

2

Jolanta Szczygie³-Rogowska Daniel Boækowski

Zdarzy³o siê dnia... Kalendarium wydarzeń polityczno-gospodarczych i kulturalnych w Białymstoku w latach 1919–1939 na podstawie lokalnej prasy

Wstęp Adam Czesław Dobroński

Książnica Podlaska Muzeum Podlaskie Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Białymstoku Białystok 2001

3

Projekt ok³adki: Dariusz Górski Redakcja i korekta: Daniel Boækowski, Jolanta Szczygie³-Rogowska Sk³ad: Daniel Boækowski Zdjêcia ze zbiorów Muzeum Historycznego Oddzia³ Muzeum Podlaskiego w Bia³ymstoku © Copyright by Jolanta Szczygie³-Rogowska © Copyright by Daniel Boækowski Bia³ystok 2001 ISBN 83-88248-90-1 Ksi¹¿ka ukaza³a siê dziêki wsparciu finansowemu: PLUM Sp. z o.o. Urz¹d Miasta w Bia³ymstoku WIMAR Przedsiêbiorstwo Produkcyjne Przedsiêbiorstwo Geologiczne TRAP Studnie G³êbinowe Spectrum. Sp. z o.o. Autoryzowany dealer Forda „Legar” s.c.

Wydanie I, Bia³ystok 2001 Objêtoœæ 8 arkuszy wydawniczych Nak³ad 400 egzemplarzy

4

Wstêp Og³aszam Pañstwu dobr¹ nowinê, bo oto dziêki wysi³kom pani kustosz bia³ostockiego Muzeum Historycznego Jolanty Szczygie³-Rogowskiej i doktora Daniela Boækowskiego powsta³o kalendarium Bia³egostoku okresu miêdzywojennego. Dziêki zaœ innym jeszcze ¿yczliwym osobom i instytucjom ukazuje siê ono drukiem. To jeszcze jeden dowód na ods³anianie dziejów naszego miasta, w tym przypadku lat pozornie niezbyt odleg³ych, ale ju¿ zapomnianych. Z pewnoœci¹ rzeczywistoœæ peerelowska nie sprzyja³a utrwalaniu legendy Bia³egostoku miêdzywojnia, czyli – jak siê wówczas mówi³o – oœrodka bur¿uazyjnego i sanacyjnego. Nie ¿yczy³y sobie tego w³adze, tak¿e nap³ywaj¹ca ludnoœæ mia³a „wa¿niejsze sprawy na g³owie”, nie przejawia³a wiêkszego zainteresowania losami bia³ostoczan z dziada pradziada. Przyjmowano wiêc bezkrytycznie stwierdzenia, ¿e by³a to tylko „wieœ wojewódzka”, a jeœli ju¿ miasto, to brzydkie, biedne, bardziej ¿ydowskie ni¿ polskie, zacofane. Wierzê, ¿e w niezbyt odleg³ym czasie pojawi siê du¿a monografia Bia³egostoku lat 1919–1939. Nim to siê jednak stanie gor¹co, z pe³nym przekonaniem, zapraszam do lektury kalendarium wydarzeñ spo³eczno-gospodarczych i kulturalnych. Nieco wbrew temu tytu³owi ksi¹¿ka zawiera równie¿ sporo informacji z ¿ycia politycznego miasta, sfery obyczajowoœci. Przywo³uje wiele osobistoœci wymienianych z imienia i nazwiska oraz uwzglêdnionych w indeksie, dostrzega ró¿ne grupy, spo³ecznoœci, bohaterów incydentalnych zdarzeñ. Przewracaj¹c strony odbywamy wêdrówkê w czasie, ale tak¿e po ulicach i placach Bia³egostoku, zagl¹damy do wnêtrz reprezentacyjnych, do szkó³, zak³adów pracy i domów, niekiedy mieszamy siê z t³umem. Tak przegl¹damy kartki z bia³ostockiego kalendarza, te œwi¹teczne i te zwyk³e, czerwone i czarne. Mo¿na cieszyæ siê radoœci¹ mieszkañców i dzieliæ ich troski.

5

Pierwsze wieœci w kalendarium pochodz¹ z 1919 r., poprzedzaj¹ nawet wyzwolenie miasta. Obserwujemy zmagania o godny status miasta i województwa, budowanie nowych struktur ju¿ w Polsce wolnej. Tej wolnoœci trzeba by³o broniæ latem 1920 r., o czym jednak mamy mniej danych przepisanych ze stron ówczesnych gazet. Z kolei rok 1921 zapisa³ siê miêdzy innymi wizyt¹ honorowego obywatela miasta Marsza³ka Józefa Pi³sudskiego. Dawa³y jednak znaæ o sobie trudnoœci gospodarcze, zw³aszcza przemys³u w³ókienniczego, który utraci³ dostêp do rynków wschodnich. 27 lipca 1922 r. na domiar z³ego miasto nawiedzi³a powódŸ. Cieszono siê natomiast z powrotu osób bliskich i za takich uznano tak¿e ¿o³nierzy skierowanych do garnizonów bia³ostockich: u³anów z 10 pu³ku, piechurów z 42 pu³ku, artylerzystów konnych. W 1923 r. stolicê województwa odwiedzi³ Prezydent RP Stanis³aw Wojciechowski, rok póŸniej palono marki polskie, bo zakoñczy³a siê galopuj¹ca inflacja i do obiegu wesz³y z³otówki. W 1925 r. odby³o siê pierwsze zebranie komitetu budowy koœcio³a na wzgórzu œw. Rocha, tak¿e w Bia³ymstoku reagowano spontanicznie na przewrót majowy 1926 r. Z wydarzeñ roku 1927 mo¿na wspomnieæ o wizycie esperantystów i likwidacji Okrêgu Szkolnego Bia³ostockiego. W nastêpnym roku emocjonowano siê potyczkami na forum Rady Miejskiej, nadci¹ga³ kryzys gospodarczy. W 1929 r. miasto otrzyma³o w darze od wojewody ¿ywego jelenia! Tak mo¿na zatrzymywaæ tak¿e uwagê na wydarzeniach wa¿nych i anegdotycznych z lat trzydziestych. Zadziwia powœci¹gliwoœæ w prezentowaniu przez prasê trudnoœci gospodarczych, za to rok 1931 mo¿na œmia³o uznaæ za rekordowy pod wzglêdem liczby ods³oniêtych pomników. W 1932 r. podjêto walkê z projektami likwidacji województwa bia³ostockiego, a w 1933 r. miejscowi ¯ydzi protestowali przeciwko zajœciom w Niemczech i nawo³ywali do bojkotu towarów made in Germania. To by³y zarazem lata triumfu wojewody Mariana Zyndram-Koœcia³kowskiego i pocz¹tek wielkiej kariery prezydenta miasta Seweryna Nowakowskiego. Rok 1935 – ¿a³oba po œmieræ Marsza³ka, 1936 – wyj¹tkowo du¿o imprez kulturalnych, 1937 – ci¹g dalszy o¿ywienia kulturalnego, ale i czêste strajki, niepokoje spo³eczne, 1938 – oznaki nadci¹gaj¹cego zagro¿enia, mobilizacja narodu do obrony, zapewnienia genera³ów,

6

1939 – jeszcze w pierwszych dniach sierpnia wystêpowa³ Cyrk Staniewskich, ma³o kto ju¿ jednak myœla³ nad Bia³k¹ o rozrywce. A potem zapisy dni wojny a¿ do 14 wrzeœnia, ostatniego dnia wolnoœci. To tylko przyk³ady, doœæ dowolnie wybrane z ksi¹¿ki J. Szczygie³-Rogowskiej i D. Boækowskiego. S¹ oczywiœcie i fakty powracaj¹ce: wybory parlamentarne i miejskie, rocznice i œwiêta, wizyty wysokich dostojników koœcielnych i pañstwowych, po¿ary i wydarzenia natury kryminalnej, zachowania m³odzie¿y. Wyj¹tkowo du¿o miejsca zajmuj¹ potwierdzenia o spektaklach teatralnych i seansach filmowych, wystêpach wielkich gwiazd i rywalizacji sportowców, odczytach i ambitnych wystawach. Powstawa³y stowarzyszenia, snuto projekty nowych inwestycji, toczono spory o herb, nazwy ulic, wydatki z bud¿etu. Miasto chcia³o odrabiaæ zaleg³oœci z okresu zaborowego, zyskiwaæ na wygl¹dzie. Nie o wszystkim dowiemy siê z kalendarium, bo nie o wszystkim pisa³a tamta prasa. Co gorsze, nie zachowa³a siê wiêkszoœæ starych egzemplarzy dzienników, tygodników i miesiêczników, nie mo¿emy wci¹¿ siêgn¹æ po wiadomoœci z gazet ¿ydowskich. A jednak zrobiono naprawdê wiele i planuje siê kolejne publikacje. Domyœlam siê, ¿e autorzy z wdziêcznoœci¹ przyjm¹ wszelkie uwagi i uzupe³nienia. My zaœ winniœmy im ju¿ teraz podziêkowanie za tê ksi¹¿kê. Pañstwu ¿yczê przyjemnej lektury, jednoczeœnie uwa¿nej, bo tyle mo¿na siê przecie¿ dowiedzieæ z kalendarium Bia³egostoku, nad wieloma sprawami siê zadumaæ, zweryfikowaæ b³êdne oceny. Tak zmierzamy do pe³nej prawdy o naszym mieœcie. Adam Dobroñski

Od autorów Zapraszamy w podró¿ po Bia³ymstoku okresu miêdzywojennego. Dziêki ukazuj¹cym siê w tym czasie gazetom, a w³aœciwie tym numerom, które przetrwa³y wojenn¹ zawieruchê, mo¿emy siê dziœ pokusiæ o pokazanie codziennoœci naszego miasta w tym, wszak niezbyt odleg³ym okresie.

7

Za podstawê pos³u¿y³ nam wspania³y i najlepiej zachowany „Dziennik Bia³ostocki”. Nie mniej wa¿ne by³y zachowane numery doœæ ostrego w ocenie naszego miasta „Pro¿ektora”. Obie te gazety s¹ nieocenionym Ÿród³em informacji o tym, co siê w latach dwudziestych i trzydziestych dzia³o w „grodzie nad Bia³¹”. A jak sami Pañstwo przeczytacie, dzia³o siê naprawdê wiele. Bia³ystok nie by³ wcale dziur¹ zapomnian¹ przez Boga i ludzi. A po zmianie granic miasta w 1919 r. nie mo¿na te¿ by³o o nim mówiæ „Nowa Jerozolima”, choæ ¯ydów by³o w nim nadal blisko 50%. Pamiêtajmy, ¿e tak¿e ich pracy i umi³owaniu kultury zawdziêczamy rozwój naszego grodu. I nie jest to ¿aden powód do obra¿ania siê, zw³aszcza ¿e w wojennej zawierusze, która przysz³a we wrzeœniu 1939 r., ludzie ci oddali swemu miastu to, co mieli najcenniejsze – ¿ycie. Wraz ze znikniêciem tej grupy spo³ecznej z ulic Bia³ystok nigdy ju¿ nie bêdzie taki jak dawniej. Zag³êbiaj¹c siê w kolejne lata zobaczycie Pañstwo, jak zmienia siê Bia³ystok, jak siê rozwija, jak przepoczwarza z brudnego i smutnego fabrycznego miasteczka w coraz piêkniejsz¹ metropoliê pe³n¹ kwiatów i zieleni. Miasto nowych ulic, wspania³ych parków, statecznych budynków administracyjnych. Wybuch wojny brutalnie przerywa ten etap i to w chwili, kiedy udaje siê ukoñczyæ jedn¹ z najwa¿niejszych budowli – teatr – który sw¹ nowoczesnoœci¹ i wyposa¿eniem nie ustêpowa³ wznoszonym w innych regionach kraju, zaœ obrotowa scena uwa¿ana by³a za jedn¹ z najnowoczeœniejszych. Bardzo wa¿ne jest w tym miejscu podkreœlenie, ¿e przemiana Bia³egostoku odbywa³a siê wspólnym wysi³kiem jego obywateli (Polaków, ¯ydów, Rosjan, Niemców) w licznych, dziœ tak niepopularnych czynach spo³ecznych, kwestach na balach i rautach, czy wystêpach grup aktorskich, z których dochód przeznaczano na potrzeby miasta. Dziœ prawie nikt ju¿ nie myœli o Bia³ymstoku takimi kategoriami. Na koniec chcielibyœmy podziêkowaæ tym wszystkim, bez pomocy których praca ta nie ukaza³aby siê w tej postaci, a zw³aszcza Adamowi Czes³awowi Dobroñskiemu i Andrzejowi Lechowskiemu. Specjalne s³owa wdziêcznoœci nale¿¹ siê Aleksandrowi Antoniukowi, którego pomoc i rady nieraz siê nam bardzo przyda³y.

8

1919

STYCZEÑ Centralny Komitet Narodowy Obwodu Bia³ostockiego z Feliksem Filipowiczem na czele wystosowa³ do Sejmu Ustawodawczego memoria³, w którym przekonywa³ o polskoœci Ziemi Bia³ostockiej, prosz¹c o jak najszybsze oswobodzenie miasta. 31 stycznia – bia³ostoccy ¯ydzi wznowili wydawanie „Go³osu Bie³astoka” pod redakcj¹ Józefa Zeligmana. Z inicjatywy Jakuba Szapiro przemianowano ulicê Zielon¹ na ulicê Ludwika Zamenhofa.

LUTY 19 lutego – w ulewnym deszczu wojska polskie wesz³y do Bia³egostoku. Pierwszy wjecha³ do miasta pu³kownik Stanis³aw Dziewulski na czele 4. pu³ku u³anów, a za nim wmaszerowa³a piechota dowodzona przez pu³kownika Stanis³awa Pas³awskiego. 19 lutego – Komisarz rz¹dowy Ignacy Mrozowski powo³a³ Tymczasowy Komitet Miejski pod przewodnictwem Józefa Puchalskiego, jako prezydenta miasta. 22 lutego – na Rynku Koœciuszki odby³o siê oficjalne przekazanie kontroli nad miastem przez wycofuj¹ce siê dowództwo niemieckie. Po mszy polowej by³y niemiecki komendant Bia³egostoku kapitan

9

Delhaes (w galowym mundurze) odda³ honory i przekaza³ symboliczne klucze grodu pu³kownikowi Stanis³awowi Dziewulskiemu. Zaczê³o wychodziæ pismo „Dos Noje Lebn” pod redakcj¹ Pesacha Kap³ana.

MARZEC 10 marca – powsta³ Zwi¹zek Robotników Przemys³u W³ókienniczego „Praca”. 23 marca – ukaza³ siê pierwszy bia³ostocki tygodnik „Chata Polska” pod redakcj¹ Jana Olecha.Wydawa³a go Stra¿ Kresowa. Nowym Komisarzem Rz¹dowym zosta³ mianowany Napoleon Cydzik, który mia³ przeprowadziæ wybory do pierwszego samorz¹du polskiego miasta Bia³egostoku. Powsta³ ¯ydowski Klub Sportowy. Powsta³o Chrzeœcijañskie Stowarzyszenie Spó³dzielcze „Zjednoczenie”.

KWIECIEÑ 6 kwietnia – wyszed³ pierwszy numer „Dziennika Bia³ostockiego” pod redakcj¹ mecenasa W³adys³awa Olszyñskiego. Kolejnymi redaktorami byli: Konstanty Kosiñski i Benedykt Filipowicz. 25 kwietnia – odby³a siê uroczystoœæ poœwiecenia szpitala zakaŸnego mieszcz¹cego siê w budynku dawnych koszar przy bia³ostockim Zwierzyñcu. 26 kwietnia – Komitet Obchodów Rocznicy 3 Maja zwróci³ siê do Zarz¹du Miasta o przeznaczenie czêœci dzielnicy Zwierzyniec na Park 3 Maja z zamiarem uroczystego po³o¿enia tam kamienia wêgielnego pod pomnik upamiêtniaj¹cy powrót Bia³egostoku do Polski.

10

Po przerwie rozpoczê³a w mieœcie dzia³alnoœæ Polska Partia Socjalistyczna. Jej siedziba mieœci³a siê przy ulicy Lipowej 33, a nastêpnie przy ulicy Sienkiewicza 36.

MAJ 2 maja – Zarz¹d Miasta podj¹³ uchwa³ê o zmianie nazwy Parku Zwierzynieckiego na Park im. Konstytucji 3 Maja w ramach obchodów œwiêta 3 Maja. 3 maja – po raz pierwszy mieszkañcy Bia³egostoku obchodzili niezwykle uroczyœcie œwiêto 3 Maja. Odby³ siê pochód ulicami: Sienkiewicza, Warszawsk¹ i Œwiêtojañsk¹ do Parku 3 Maja. 10 maja – na mocy rozporz¹dzenia Komisarza Generalnego Ziem Wschodnich obszar miasta Bia³egostoku zosta³ zwiêkszony przez przy³¹czenie pobliskich wsi, które – jako przedmieœcia – wesz³y w sk³ad tzw. Wielkiego Bia³egostoku. Dotychczasowy obszar miasta z 2 700 ha powiêkszy³ siê do 4 400 ha. Przy³¹czono wówczas: Antoniuk, Bia³ostoczek, Dojlidy, Dziesiêciny, Horodniany, Marczuk, Ogrodniczki, Pieczurki, Skorupy, Starosielce (wieœ), S³obodê, Wygodê, Wysoki Stoczek, Zacisze, Zwierzyniec (letnisko). 13 maja – przy ulicy Sienkiewicza otwarto bibliotekê ¿ydowsk¹ im. Szolem Alejchema. 15 maja – w lokalu szkó³ powszechnych przy ulicy Warszawskiej 8 rozpoczê³y siê wyk³ady Uniwersytetu Ludowego. W ci¹gu ca³ego miesi¹ca da³o siê zauwa¿yæ du¿y nap³yw uciekinierów z ogarniêtej wojn¹ domow¹ Rosji.

CZERWIEC 1 czerwca – na bia³ostockim dworcu powitano uroczyœcie Naczelnika Pañstwa Józefa Pi³sudskiego.

11

1 czerwca – w teatrze „Palace”, mieszcz¹cym siê przy ulicy Kiliñskiego 6, artyœci rosyjscy przy wspó³udziale artystów teatrów warszawskich wystawili 4 akty z opery Piotra Czajkowskiego „Eugeniusz Oniegin”. G³ówne arie œpiewali Janina Szymulska i Miko³aj Jachno. 5 czerwca – przy ulicy Warszawskiej 5 otwarty zosta³ warszawski Bank Kredytowy. 11 czerwca – w kinie „Apollo” bia³ostocka publicznoœæ ogl¹da³a film produkcji amerykañskiej pt. „Charlotte Corday” z udzia³em polskich aktorów – Mii Mary i Wiktora Biegañskiego. 16-18 czerwca – odby³y siê egzaminy wstêpne do Gimnazjum Mêskiego. 15 czerwca – odby³y siê wybory do Sejmu Ustawodawczego, zbojkotowane przez czêœæ partii ¿ydowskich, nawo³uj¹cych w „Go³osie Bie³ostoka”, aby uczyniæ Bia³ystok – na wzór Gdañska – Wolnym Miastem. 25 czerwca – rozdano œwiadectwa pierwszym maturzystom Gimnazjum Realnego. 28 czerwca – powo³ana zosta³a Polska Drukarnia Udzia³owa. 30 czerwca – w Bia³ymstoku, na inspekcji, zjawi³ siê naczelnik Wydzia³u Administracyjnego Zarz¹du Cywilnego Ziem Wschodnich – Stanis³aw Downarowicz.

LIPIEC 4 lipca – Bia³ystok uroczyœcie obchodzi³ œwiêto niepodleg³oœci Stanów Zjednoczonych Ameryki Pó³nocnej. 17 lipca – Tymczasowy Komitet Miejski, upamiêtniaj¹c œwiêta narodowe Francji i Stanów Zjednoczonych, uchwali³ zmianê nazwy ulicy Sadowej na Waszyngtona oraz ulicy £ozowej na Wersalsk¹. 18 lipca – przy ulicy Warszawskiej 4 rozpoczê³a dzia³alnoœæ Polska Krajowa Kasa Po¿yczkowa Oddzia³ w Bia³ymstoku.

12

30 lipca – w Gimnazjum Realnym otwarto wystawê pt. „Polskie stroje ludowe w akwareli”. Rada Miejska zmieni³a nazwê ulic: Mieszczañskiej na Elektryczn¹, Niemieckiej na Kiliñskiego, Moesowskiej na Krakowsk¹, Nowo Niemieckiej na Legionow¹, Brzeskiej i Puszkina na Adama Mickiewicza, Policyjnej na Ogrodow¹, Aleksandrowskiej na Warszawsk¹, Flakiertowskiej na Weso³¹, Placu Bazarnego na Rynek Koœciuszki, Œwiñskiego Rynku na Stary Rynek, Targu na Piaskach na Rynek Sienny.

SIERPIEÑ 1 sierpnia – po w³¹czeniu Okrêgu Bia³ostockiego w sk³ad Okrêgu S¹du Apelacyjnego w Warszawie otwarto w Bia³ymstoku S¹d Okrêgowy. 2 sierpnia – wysz³a Ustawa Sejmowa powo³uj¹ca Województwo Bia³ostockie. 16 sierpnia – goœcinnie wyst¹pi³ teatr wojskowego Korpusu Obrony Kresów, pod kierownictwem Aleksandra Szarkowskiego, który obje¿d¿a³ z tournée front litewsko-bia³oruski. Aktorzy wystawili dwie sztuki: „Gubernator i Trocki” As-Pego oraz „Na zawsze” Lucjana Rydla. 18 sierpnia – powsta³o Towarzystwo Teatr Polski, którego celem by³o utworzenie w Bia³ymstoku sta³ego teatru miejskiego.

WRZESIEÑ 1 wrzeœnia – przy ulicy Mickiewicza 2 otwarto Seminarium Nauczycielskie (¿eñskie i mêskie). 1 wrzeœnia – powsta³o Chrzeœcijañskie Zrzeszenie Kupców w Bia³ymstoku.

13

7 wrzeœnia – odby³y siê, wyznaczone przez Ministerstwo Spraw Wewnêtrznych, pierwsze wybory do Rady Miejskiej. 20 wrzeœnia – w Bia³ymstoku niespodziewanie zjawi³ siê Józef Pi³sudski. Marsza³ek wraca³ z frontu wschodniego i zatrzyma³ siê na obiad w hotelu „Ritz”, mieszcz¹cym siê przy ulicy Kiliñskiego 2. 20 wrzeœnia – w prawym skrzydle Pa³acu Branickich otwarto wystawê Przemys³u Ludowego. 20 wrzeœnia – Ministerstwo Wyznañ Religijnych i Oœwiecenia Publicznego upañstwowi³o mêskie Gimnazjum Realne mieszcz¹ce siê przy ulicy Koœcielnej 9 i nada³o mu imiê króla Zygmunta Augusta.

PADZIERNIK 1 paŸdziernika – przy ulicy Warszawskiej 50 rozpoczê³a dzia³alnoœæ Komenda Okrêgu Bia³ostockiego Policji Pañstwowej. 1 paŸdziernika – rozpoczê³y siê zajêcia w gimnazjum mêskim. Uroczyst¹ Mszê œwiêt¹ odprawi³ dziekan bia³ostocki ksi¹dz Lucjan Cha³ecki. 2 paŸdziernika – uroczyœcie zainaugurowano nowy rok szkolny w Seminarium Nauczycielskim im. Króla Zygmunta Augusta mieszcz¹cym siê przy ulicy Mickiewicza 2. Pierwszym dyrektorem zosta³ Tadeusz Turkowski. 5 paŸdziernika – odby³o siê inauguracyjne przedstawienie Teatru Polskiego powsta³ego po przekszta³ceniu siê Towarzystwa „Pochodnia”. Wystawiono komediê M. Fija³kowskiego pt. „Pan Pose³” w re¿yserii Jerzego Szczerskiego. 15 paŸdziernika – odby³o siê pierwsze organizacyjne posiedzenie bia³ostockiej Rady Miejskiej w sk³adzie: Feliks Filipowicz – prezes, W³adys³aw Olszyñski – wiceprezes, W³adys³aw Kolendo, Jadwiga Klimkiewiczowa i Micha³ Motoszko – sekretarze. Prezydentem miasta wybrany zosta³ Boles³aw Szymañski, wiceprezydentem Witold £uszczewski.

14

15 paŸdziernika – w teatrze „Palace” mieszcz¹cym siê przy ulicy Kiliñskiego 6, w sztuce Juliusza S³owackiego pt. „Ksi¹dz Marek”, wyst¹pi³ Karol Adwentowicz. Zespó³ Karola Adwentowicza wystawi³ jeszcze: „Bartka zwyciêzcê” wg noweli Henryka Sienkiewicza, „Œluby panieñskie” Aleksandra Fredry oraz „Konstytucjê” Boles³awa Gorczyñskiego. 20 paŸdziernika – otwarto szko³ê policyjn¹, która w myœl ustawy sejmowej o organizacji policji pañstwowej „powo³an¹ jest do wykszta³cenia zastêpu ni¿szych funkcjonariuszy policyjnych w duchu obywatelskim prawdziwie demokratycznym”. 20 paŸdziernika – z inicjatywy dr. Jana Walewskiego utworzony zosta³ oddzia³ Polskiego Towarzystwa Walki ze Zwyrodnieniem Rasy, Nierz¹dem i Chorobami Wenerycznymi. Przewodnicz¹cym Towarzystwa zosta³ major Alfred ¯o³¹dkowski. W 1923 roku przekszta³ci³ siê on w Polskie Towarzystwo Eugeniczne. 21 paŸdziernika – odby³o siê zebranie likwidacyjne Towarzystwa „Pochodnia”. Towarzystwo Dramatyczne „Pochodnia” przekszta³cone zosta³o w Teatr Polski. 22 paŸdziernika – wizytowa³ Bia³ystok ksi¹dz biskup Jerzy Matulewicz. 29 paŸdziernika – odby³o siê pierwsze walne zebranie cz³onków Gniazda Sokolego pod przewodnictwem inspektora szkolnego W³odzimierza Tar³o-Maziñskiego. Powsta³o w ten sposób w naszym mieœcie Towarzystwa Gimnastycznego „Sokó³”. Przy ulicy Sienkiewicza otwarto Gimnazjum Hebrajskie.

LISTOPAD 19 listopada – na posiedzeniu Rady Miejskiej uchwalono: „W uznaniu wiekopomnych zas³ug jednego z najlepszych synów Ojczyzny niestrudzonego bojownika o wolnoœæ, niepodleg³oœæ i wielkoœæ Rzeczypospolitej Polskiej, ukochanego Naczelnika

15

Pañstwa i Zwierzchniego Wodza, którego niespo¿ytej energii i woli wojewódzkie dzisiaj miasto Bia³ystok zawdziêcza odrodzenie i wcielenie po wiekowym oderwaniu do Macierzy, Rada Miejska uchwala nadaæ obywatelstwo honorowe miasta wojewódzkiego Bia³ystok Naczelnikowi Pañstwa Józefowi Pi³sudskiemu”. 22 listopada – upañstwowione zosta³o Gimnazjum ¯eñskie im. Anny z Sapiehów Jab³onowskiej, utrzymywane dotychczas przez Towarzystwo Pomocy Szkó³ Polskich. 25-26 listopada – po powrocie z Grodna zespó³ Karola Adwentowicza wystawi³ w teatrze „Palace” dwie sztuki: „Pan Wo³odyjowski” wg powieœci Henryka Sienkiewicza i „S¹siadka” Tadeusza Rittnera.

GRUDZIEÑ 2 grudnia – na mocy decyzji Rady Najwy¿szej, okreœlaj¹cej tymczasow¹ granicê wschodni¹ Rzeczypospolitej Polskiej, rozszerzono j¹ poza dawne ziemie Królestwa Polskiego (o Bia³ostocczyznê).

Fot. 1 Uroczystoœci z okazji odzyskania przez Bia³ystok niepodleg³oœci.

16

1920

STYCZEÑ 5 stycznia – do powstaj¹cej Biblioteki Miejskiej przyby³ z Warszawy transport dwóch tysiêcy ksi¹¿ek. 19 stycznia – do Bia³egostoku przyby³, mianowany 19 listopada 1919 roku przez Naczelnika Pañstwa, wojewoda bia³ostocki – Stefan B¹dzyñski. 24 stycznia – w lokalu Teatru Polskiego odby³o siê ostatnie zebranie Polskiego Towarzystwa Dramatycznego „Pochodnia”. 31 stycznia – wybuch³y pierwsze strajki w bia³ostockim przemyœle w³ókienniczym i metalurgicznym.

LUTY 6 lutego – na specjalnym zebraniu Przewodnicz¹cy Rady Miejskiej – Feliks Filipowicz poinformowa³ radnych o przebiegu wizyty u Naczelnika Pañstwa, w czasie której, wraz z Prezydentem Bia³egostoku – Boles³awem Szymañskim, wrêczy³ Józefowi Pi³sudskiemu dyplom honorowego obywatela miasta Bia³egostoku i zaprosi³ go na uroczyste obchody pierwszej rocznicy odzyskania przez miasto niepodleg³oœci (19 lutego 1920 r.). 11 lutego – zakoñczy³y siê strajki w bia³ostockich fabrykach. 16 lutego – rozpocz¹³ dzia³alnoœæ Urz¹d Wojewódzki z wojewod¹ Stefanem B¹dzyñskim na czele. W sk³ad województwa bia³ostockiego

17

wesz³y powiaty: augustowski, bia³ostocki, bielski, koleñski, ³om¿yñski, ostro³êcki, ostrowsko-mazowiecki, sejneñski, sokólski, suwalski, szczuczyñski i wysokomazowiecki, a z czasem tak¿e: bia³owieski, grodzieñski i wo³kowyski. 19 lutego – odby³y siê uroczyste obchody pierwszej rocznicy odzyskania niepodleg³oœci oraz zaœlubin Polski z Ba³tykiem.

MARZEC 3 marca – w teatrze „Palace” koncertowa³ „król skrzypków polskich” – Stanis³aw Barcewicz. 3 marca – przy ulicy Lipowej 18 otwarto teatrzyk „Nowoœci”. W pierwszym programie znalaz³a siê weso³a komedia pt. „Szalony pomys³ kobiet” A. Bronowskiego. 19 marca – powsta³ Polski Zwi¹zek Pracowników Chrzeœcijan Rzemios³a Szewskiego obwodu Bia³ostockiego. 19 marca – na stacji telegrafu urz¹dzono rozmównicê do po³¹czeñ telefonicznych z Warszaw¹. 29 marca – nowym bia³ostockim dziekanem oraz proboszczem zosta³ ksi¹dz Aleksander Chodyko.

KWIECIEÑ 1 kwietnia – rozpoczê³a dzia³alnoœæ Izba Skarbowa. Mieœci³a siê, tymczasowo, w lokalu by³ego hotelu Bel-Vac na Rynku Koœciuszki. Dyrektorem Izby mianowany zosta³ Karol Gone. 8 kwietnia – w zwi¹zku z wojn¹ polsko-bolszewick¹ og³oszono mobilizacjê mieszkañców Bia³egostoku z roczników: 1896, 1897, 1898 i 1899. 26 kwietnia – w celu uczczenia 110 rocznicy urodzin Fryderyka Chopina w teatrze „Palace” odby³ siê koncert Jerzego ¯urawiewa.

18

MAJ 1 maja – w mieœcie odby³y siê burzliwe demonstracje komunistyczne, w czasie których obnoszono transparenty z has³ami: „Niech ¿yje Rz¹d Sowiecki”, „Niech ¿yje Rosja Sowiecka”. 3 maja – uroczyœcie obchodzono œwiêto 3 Maja. Odby³ siê pochód z Rynku Koœciuszki do Parku 3 Maja. 3 maja – odby³y siê uroczystoœci poœwiêcenia sztandaru bia³ostockiego oddzia³u Towarzystwa Gimnastycznego „Sokó³”. Sztandar otrzyma³ imiê Zygmunt. 7 maja – przy ulicy Lipowej 41 otwarto ¿ydowsk¹ szko³ê rzemieœlnicz¹ dla dziewcz¹t 8 maja – rozpocz¹³ dzia³alnoœæ Urz¹d Konserwatorski. Stanowisko konserwatora obj¹³ ksi¹dz dr Piotr Œledziewski. 8 maja – do trwaj¹cego ju¿ strajku szewców i kelnerów do³¹czyli bia³ostoccy introligatorzy. 9 maja – rozegrano konkurs hippiczny pomiêdzy 4. pu³kiem u³anów i 10. Pu³kiem U³anów Litewskich. 9 maja – przyby³ z wizyt¹ minister handlu i przemys³u. Zwiedzi³ zak³ady: „Towarzystwo Bia³ostockiej Manufaktury E. Becker i S-ka”, „Bia³ostock¹ Fabrykê Ko³der i Sukna Oswald Trylling i Syn” oraz „C. Nowik i Synowie”. 10 maja – w czasie obiadu w hotelu „Ritz” odczytano telegram o zajêciu Kijowa. Og³oszono go tak¿e na wyœcigach oraz w Teatrze Nowoczesnym. 12 maja – trwa strajk bia³ostockich garbarzy. 14 maja – ukonstytuowa³a siê Okrêgowa Rada Szkolna. Prezesem Rady wybrany zosta³ ksi¹dz Stanis³aw Nawrocki. 15 maja – w teatrze „Palace” odby³ siê „Wieczór s³owa i poezji”. Ca³y dochód z imprezy przeznaczono na wsparcie plebiscytu na Górnym Œl¹sku.

19

20 maja – specjalna komisja policyjno-budowlana przeprowadzi³a kontrolê we wszystkich lokalach, gdzie odbywaj¹ siê widowiska publiczne. Lokal teatru Mozaika przy Lipowej 18 uznano za zupe³nie nieodpowiedni i nakazano zamkn¹æ do czasu przeprowadzenie zaleconych poprawek. 23 maja – przy ulicy Kiliñskiego 2 otwarto Miejsk¹ Bibliotekê Publiczn¹. Pierwszym kierownikiem zosta³ jej organizator – Franciszek Gliñski.

CZERWIEC 1 czerwca – amerykañskie towarzystwo kinematograficzne rozpoczê³o zdjêcia do pierwszego filmu o Bia³ymstoku. 1 czerwca – w mieœcie wybuch³ strajk metalowców. 3 czerwca – du¿¹ popularnoœci¹ cieszy³y siê pokazy filmów na wolnym powietrzu, odbywaj¹ce siê w ogrodzie kina „Modern”, mieszcz¹cym siê przy ulicy Lipowej 20. 5 czerwca – w Magistracie otwarto wydzia³ statystyczny. 10 czerwca – w kinie „Apollo” przy ulicy Sienkiewicza 22 odby³ siê pokaz filmu pt. „Bia³ystok 1 czerwca 1920 roku”. W³aœcicielem kina by³ Beniamin Wajnsztadt. 13 czerwca – utworzony zosta³ Obywatelski Komitet Obrony Narodowej.

LIPIEC 2 lipca – w myœl odezwy Naczelnego Wodza Towarzystwo Gimnastyczne „Sokó³” im. Bartosza G³owackiego w Bia³ymstoku otworzy³o, za pozwoleniem ministra spraw wojskowych, biuro werbunkowe. Pierwszym komendantem biura zosta³ druh Stefan Starzyñski. 15 lipca – 700 bia³ostockich „Soko³ów” wyruszy³o na wojnê.

20

28 lipca – do Bia³egostoku wkraczaj¹ wojska bolszewickie. Z inicjatywy Biura Polskiego przy KC RKP(b) powo³any zostaje Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski (Polrewkom) z Julianem Marchlewskim na czele. Cz³onkami komitetu byli: Feliks Dzier¿yñski, Feliks Kon, Edward Próchniak i Józef Unszlicht. 31 lipca – pod wp³ywem komunistów bia³ostocka organizacja Polskiej Partii Socjalistyczne ulega rozwi¹zaniu. Czêœæ jej cz³onków przeszchodzi do Komunistycznej Partii Robotniczej Polski.

SIERPIEÑ 20 sierpnia – Bia³ystok w poœpiechu opuszcza Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski. 21 sierpnia – wycofuj¹cy siê bolszewicy rozstrzelali 16 zak³adników. 22 sierpnia – miasto zostaje wyzwolone przez nacieraj¹ce wojska polskie. 22 sierpnia – ukonstytuowa³ siê Tymczasowy Komitet Obywatelski pod przewodnictwem dr. Zygmunta Siemaszki. 22 sierpnia – powo³ano Obywatelsk¹ Stra¿ Bezpieczeñstwa. 25 sierpnia – odby³ siê uroczysty pogrzeb16 ofiar rozstrzelanych przez wojska bolszewickie. 27 sierpnia – ponownie zacz¹³ wychodziæ „Dziennik Bia³ostocki”. Reaktywowana zostaje bia³ostocka PPS.

WRZESIEÑ 18 wrzeœnia – wznawia dzia³alnoœæ Rada Miejska. Na kierownika Urzêdu Wojewódzkiego powo³any zostaje Stefan Popielawski.

21

PADZIERNIK Powsta³o Towarzystwo Myœliwskie.

LISTOPAD 18 listopada – w ca³ym mieœcie da³y siê odczuæ ograniczenia w dostawach pr¹du. Zakazano oœwietlania witryn, reklam i szyldów. Teatry i kina czynne by³y tylko do godziny 2300. 21 listopada – odby³o siê zebranie bia³ostockich esperantystów. Uchwalono powo³anie do ¿ycia Bia³ostockiego Towarzystwa Esperantystów „Zamenhof”. 29 listopada – uroczyœcie obchodzono 90 rocznicê Powstania Listopadowego. Odby³y siê: msza, defilada wojskowa, pochód g³ównymi ulicami miasta oraz okolicznoœciowe akademie. Amerykañski Czerwony Krzy¿ (YMCA) otworzy³ szpital przy ulicy Warszawskiej 29, przekszta³cony w 1921 roku na Szpital PCK im. Królowej El¿biety Belgijskiej.

GRUDZIEÑ 4 grudnia – w sali posiedzeñ Rady Miejskiej odby³o siê zebranie przedstawicieli instytucji i organizacji spo³ecznych w celu zorganizowania Ogólnomiejskiego Komitetu w Bia³ymstoku, który zajmie siê urz¹dzeniem gwiazdki dla ¿o³nierzy 42. Pu³ku Piechoty im. gen. Jana Henryka D¹browskiego oraz garnizonu bia³ostockiego. Na przewodnicz¹cego Komitetu wybrano prezydenta miasta – Boles³awa Szymañskiego. 5 grudnia – w Linas Chalim, przy ulicy Zamenhofa 27, uroczyœcie otwarto bezp³atn¹ poradniê dentystyczn¹. Poza ni¹ dzia³a³y tak¿e poradnie: internistyczna, okulistyki i laryngologii.

22

21 grudnia – mianowany zostaje nowy wojewoda bia³ostocki. Zostaje nim Stefan Popielawski.

Fot. 2 Dawna ulica Wasilkowska, obecnie Sienkiewicza. W g³êbi cerkiew rozebrana po wyzwoleniu miasta. Na miejscu œwi¹tyni, na Placu Wolnoœci, stoi dziœ budynek Komendy Wojewódzkiej Policji.

Fot. 3 Zwierzyniec. Pomnik ¿o³nierzy 42. pu³ku piechoty poleg³ych w czasie wojny polsko-bolszewickiej.

23

1921

STYCZEÑ 5 stycznia – zosta³a powo³ana Rada Szkolna miasta Bia³egostoku. 18 stycznia – Magistrat miasta Bia³egostoku og³osi³ konkurs na reperacjê zegara ratuszowego. 19 stycznia – rozpocz¹³ siê strajk w przemyœle w³ókienniczym. 22 stycznia – odby³y siê uroczyste obchody 60 rocznicy Powstania Styczniowego. 25 stycznia – „Weselem” Stanis³awa Wyspiañskiego zainaugurowa³ swoje wystêpy „sta³y” teatr wojskowy przy Dowództwie Okrêgu Generalnego (DOG) w Bia³ymstoku, pod dyrekcj¹ Kazimierza Beroñskiego, aktora teatru miejskiego w Krakowie. Zacz¹³ siê ukazywaæ „Dziennik Starostwa Bia³ostockiego”.

LUTY 4 lutego – na mocy ustawy województwo bia³ostockie powiêkszy³o siê o powiaty: grodzieñski, wo³kowyski i bia³owieski. 6 lutego – odby³o siê pierwsze posiedzenie Tymczasowej Komendy Hufca Harcerskiego. Funkcjê komendanta obj¹³ ksi¹dz Stanis³aw Marcinkowski. 9 lutego – zakoñczy³ siê strajk w przemyœle w³ókienniczym.

24

13 lutego – w teatrze „Palace” Teatr Polski w Bia³ymstoku wystawi³ spektakl pt. „Œwiat bez mê¿czyzn”. Ca³y dochód z przedstawienia przeznaczony zosta³ na plebiscyt na Górnym Œl¹sku. 13 lutego – w gmachu Magistratu odby³o siê zebranie organizacyjne Towarzystwa Opieki nad Zwierzêtami. 18 lutego – Rada Miejska podjê³a uchwa³ê: „Na pami¹tkê wyzwolenia Bia³egostoku przez wojsko polskie Rada Miejska uchwala przekazaæ na zapocz¹tkowanie funduszu pod budowê pomnika »Wyzwolenie« 300.000 marek nie przes¹dzaj¹c formy tego pomnika”. 19 lutego – odby³y siê uroczyste obchody wyzwolenia Bia³egostoku. 22 lutego – dziêki inicjatywie Ko³a Prelegentów przy Stra¿y Kresowej odby³o siê uroczyste otwarcie Uniwersytetu Ludowego. Wyk³ady odbywa³y siê w Szkole Podstawowej nr 1 przy ulicy Sienkiewicza 61.

MARZEC 13 marca – z inicjatywy Narodowo-Chrzeœcijañskiego Klubu Robotniczego, którego cz³onkami byli m.in.: ksi¹dz Stanis³aw Ha³ko, Nikodem Henryk Hryckiewicz i Tadeusz Dymowski, powo³ano w Bia³ymstoku Chrzeœcijañsko-Narodowe Stronnictwo Pracy. Siedziba partii mieœci³a siê przy ulicy Rynek Koœciuszki 2. 19 marca – staraniem Wydzia³u III bia³ostockiego sztabu DOG w teatrze „Palace” odby³ siê uroczysty wieczór z okazji imienin marsza³ka Józefa Pi³sudskiego.

KWIECIEÑ 4 kwietnia – z inspiracji „Dziennika Bia³ostockiego” odby³ siê pochód i wiec w sprawie plebiscytu na Górnym Œl¹sku.

25

21 kwietnia – odby³y siê uroczyste obchody ku czci pomordowanych przez bolszewików w 1920 roku.

MAJ 3 maja – niezwykle uroczyœcie obchodzono œwiêto 3 Maja. 7 maja – odby³a siê uroczystoœæ poœwiêcenia lokalu Seminarium Nauczycielskiego, bêd¹ca jednoczeœnie uczczeniem pamiêci poleg³ych wychowanków seminarium. 8 maja – przy Szosie ¯ó³tkowskiej otwarto Klub „Ognisko”. 24 maja – w pasa¿u Warholca przy ulicy Lipowej otwarto wystawê rzeŸb i obrazów Oskara Rozaneckiego. 25 maja – rozegrano mecz pi³ki no¿nej miêdzy reprezentacj¹ Bia³egostoku a warszawskim klubem Polonia. 28 maja – w dawnej „Arkadii”, mieszcz¹cej siê przy ulicy Nadrzecznej, otwarto Teatr Ludowy pod dyrekcj¹ Wojtaszka, poprzednio dyrektora teatru Rozmaitoœci (mieszcz¹cego siê przy ulicy Lipowej 18). Inauguracyjnym spektaklem by³ „Gubernator i Trocki” autorstwa As-Pego.

CZERWIEC 3 czerwca – przez miasto przetoczy³a siê fala „podzwrotnikowych” upa³ów. 5 czerwca – w teatrze „Palace” wyst¹pili s³ynni komicy rosyjscy – Bim i Bom. 14 czerwca – Komitet Pomocy Œl¹zakom zorganizowa³ „Wieczór artystyczny”. Ca³y dochód z imprezy przeznaczono na zakup ¿ywnoœci dla powstañców.

26

LIPIEC 1 lipca – w teatrze „Palace” odby³ siê pokaz filmów: „Obchody ku czci ofiar mordu bolszewickiego” oraz „Z ¿ycia bia³ostockiego” wytwórni filmowej Sfinks, wykonanych na zlecenie „Dziennika Bia³ostockiego”. 2 lipca – odby³ siê II wojewódzki zjazd Chrzeœcijañsko-Narodowego Stronnictwa Pracy. 16 lipca – Towarzystwo Teatr Polski po³¹czy³o siê z Towarzystwem „Sokó³”, przekazuj¹c mu ca³y swój maj¹tek. 16 lipca – w sali Magistratu przy ulicy Warszawskiej 21 Narodowe Zjednoczenie Ludowe zorganizowa³o konferencjê polityczn¹. Na konferencji zjawi³ siê m.in. by³y premier i minister spraw wewnêtrznych, prezes NZL – Leopold Skulski. 20 lipca – otwarto wystawê sztuki: obrazy, szkice, rzeŸby autorstwa artystów s³u¿¹cych obecnie w wojsku. Wystawê zorganizowa³o DOG. Ca³y dochód z wystawy przeznaczono na Uniwersytet ¯o³nierski. 27 czerwca – zapad³a decyzja o likwidacji obozu jenieckiego dla ¿o³nierzy sowieckich mieszcz¹cego siê przy Szosie Wasilkowskiej. 31 lipca – odby³o siê pierwsze zebranie „Ko³a Akademików Bia³ostoczan”. Na zebraniu zatwierdzono statut Ko³a.

SIERPIEÑ 14 sierpnia – w sali Magistratu odby³ siê odczyt gruziñskiego poety Sergiusza Karaliszwili pt. „Bolszewickie niebezpieczeñstwo”. 20 sierpnia – do miasta przyby³ 10 Pu³k U³anów Litewskich. 21 sierpnia – z okazji powrotu do Bia³egostoku 42. Pu³ku Piechoty im. Jana Henryka D¹browskiego odwiedzi³ miasto d³ugo oczekiwany Józef Pi³sudski. W trakcie licznych uroczystoœci zgotowanych przez

27

mieszkañców na jego czeœæ, w Ogrodzie Miejskim odby³ siê obiad ¿o³nierski, w trakcie którego redaktor Antoni Lubkiewicz wrêczy³ J. Pi³sudskiemu „Bia³ystok Ilustrowany” – pierwsz¹ monografiê miasta wydan¹ z okazji wizyty marsza³ka w naszym mieœcie. Og³oszono te¿ po raz kolejny, ¿e Józef Pi³sudski otrzyma³ „obywatelstwo honorowe wojewódzkiego miasta Bia³egostoku”. 24 sierpnia – przy ulicy Bia³ostoczañskiej 14 pali³y siê fabryki Wolmana i Zylberfeniga oraz pobliskie domy. 24 sierpnia – Rada Miejska przeznaczy³a Grand-Hotel, mieszcz¹cy siê przy ulicy Sienkiewicza 4, na potrzeby Szko³y Handlowej, która mieœci³a siê do tej pory przy ulicy Warszawskiej 63. Wybuch³y strajki w bia³ostockich fabrykach. W Ogrodzie Miejskim imienia ksiêcia Józefa Poniatowskiego odbywa³y siê wystêpy orkiestry w³oœciañskiej pod dyrekcj¹ Stanis³awa Namys³owskiego.

WRZESIEÑ 1 wrzeœnia – rozpocz¹³ kursy poci¹g poœpieszny relacji Warszawa-Bia³ystok-Wilno. 6 wrzeœnia – w kinie „Modern”, przy ulicy Lipowej 20, wyœwietlano film pt. „W z³otej klatce”, z ulubieñcami publicznoœci – Wier¹ Cho³odn¹ i Józefem Runiczem. 13 wrzeœnia – w sali dawnego iluzjonu „Fantazja”, mieszcz¹cego siê przy ulicy Lipowej 18, otwarto kino „Rusa³ka”. Jego w³aœcicielami byli: Artur Unferwert i bracia Tomaszewiczowie. Na otwarcie wyœwietlono dramat historyczny pt. „Juliusz Cezar”, bêd¹cy adaptacj¹ dzie³a Williama Szekspira. 13 wrzeœnia – otwarto Oddzia³ Banku Zwi¹zku Ziemian. 17 wrzeœnia – ukaza³ siê pierwszy numer „Kuriera Bia³ostockiego” pod redakcj¹ Boles³awa Filipowskiego.

28

21 wrzeœnia – w teatrze „Palace” wyst¹pi³a s³ynna diva operetki warszawskiej – Wiktoria Kawecka. 24 wrzeœnia – w obecnoœci przedstawicieli Rabinatu, w³adz komunalnych oraz wiceprezydenta Rady Miejskiej Witolda £aszewskiego odby³o siê „solenne poœwiêcenie i otwarcie szpitala ¿ydowskiego” mieszcz¹cego siê przy ulicy Warszawskiej 15. 30 wrzeœnia – spali³ siê budynek Teatru Ludowego mieszcz¹cy siê przy ulicy Nadrzecznej. Przeprowadzono pierwszy powszechny spis ludnoœci, który wykaza³, ¿e Bia³ystok zamieszkuj¹ 76 792 osoby, w tym 39 602 ¯ydów. W mieœcie pojawi³a siê olbrzymia fala emigrantów z Rosji sowieckiej.

PADZIERnIK 8 paŸdziernika – z inicjatywy Zwi¹zku Ludowo-Narodowego powsta³ dyskusyjny klub polityczny. 10 paŸdziernika – za³o¿ono pierwsze ko³o Zwi¹zku Ludowo-Narodowego w Bia³ymstoku.

GRUDZIEÑ 18 grudnia – odby³ siê I Zjazd Wojewódzki Zwi¹zku Ludowo-Narodowego. Wybrano Radê Wojewódzk¹ i Zarz¹d Wojewódzki. W 1928 roku zmieni³ on swoj¹ nazwê na Stronnictwo Narodowe.

29

1922

STYCZEÑ 1 stycznia – w bia³ostockim starostwie rozpoczêto wydawanie nowych dowodów osobistych Pañstwa Polskiego. 3 stycznia – odby³o siê zebranie organizacyjne Towarzystwa Rzemieœlniczego ¯ydowskiego, na którym zatwierdzono statut Towarzystwa. 6 stycznia – w teatrze „Palace” wyst¹pi³a primabalerina Teatru Wielkiego – Halina Szmolcówna. 6 stycznia – w teatrze „Palace” wyst¹pili goœcinnie artyœci teatrów warszawskich Qui pro Quo i Nowoœci z Romualdem Gierasimskim i Adolfem Dymsz¹ na czele. 8 stycznia – w S¹dzie Okrêgowym na ulicy Warszawskiej 63 odby³ siê wiec urzêdników pañstwowych, samorz¹dowych, kolejowych i pocztowych w sprawie polepszenia ich bytu materialnego. Podobne wiece odby³y siê w ca³ej Polsce. 11 stycznia – w celu zapoznania siê z sytuacj¹ uchodŸców, do Bia³egostoku przyby³ przewodnicz¹cy Komisji Repatriacyjnej W³adys³aw Grabski. 16 stycznia – poczta rozpoczê³a przyjmowanie pieniê¿nych przekazów telegraficznych. 20 stycznia – Bia³ystok odwiedzi³ znany poeta Stanis³aw Przybyszewski. W trakcie swego pobytu wyg³osi³ odczyt pt. „O nagiej duszy”.

30

22 stycznia – powsta³ bia³ostocki oddzia³ Ukraiñskiego Komitetu Centralnego, zorganizowany przez ukraiñskich emigrantów politycznych. 25 stycznia – otwarto Uniwersytet Ludowy zorganizowany przez Ko³o Prelegentów przy Towarzystwie Stra¿y Kresowej. 31 stycznia – w kinie „Apollo”, przy ulicy Sienkiewicza 22, wyœwietlano polski film pt. „Strza³” z Kazimierzem Junosz¹-Stêpowskim i Józefem Wêgrzynem w rolach g³ównych. Strajkowali bia³ostoccy krawcy ¿¹daj¹c 70% podwy¿ki. W przemyœle trwa kryzys spowodowany brakiem zamówieñ. W Bia³ymstoku przebywa³ Naczelnik Wydzia³u Najwy¿szej Izby Kontroli Pañstwa in¿. Dêbski. Prowadzi³ on œledztwo w sprawie sprzeda¿y maj¹tku Dojlidy. W mieœcie panowa³a epidemia tyfusu.

LUTY 6 lutego – w zwi¹zku z 50% podatkiem, a tak¿e brakiem frekwencji, w³aœciciele bia³ostockich kin postanowili czêœciowo zamkn¹æ kino-teatry. Instytucje te mia³y dzia³aæ jedynie od pi¹tku do niedzieli. 7 lutego – przesta³ siê ukazywaæ „Kurier Bia³ostocki”. 8 lutego – sztuk¹ Micha³a Ba³uckiego pt. „Dom otwarty” odby³a siê w teatrze „Palace” uroczysta inauguracja Teatru Popularnego. Otwarcie teatru poprzedzi³o przemówienie prezydenta Bia³egostoku – Boles³awa Szymañskiego. 10 lutego – ukaza³ siê pierwszy numer Niezawis³ego Ludowego Tygodnika Spo³eczno-Politycznego i Gospodarczego „Gospodarz Wiejski”. 15 lutego – w teatrze „Palace”, mieszcz¹cym siê przy ulicy Kiliñskiego 6, rozpocz¹³ wystêpy grodzieñski Teatr Miejski im. Elizy Orzeszkowej pod dyrekcj¹ Bronis³awa Sk¹pskiego. Z zespo³em

31

wyst¹pi³a znakomita aktorka Irena Ordon-Sosnowska. W repertuarze grodzieñskiego teatru znalaz³y siê m.in. sztuki: „W ma³ym domku” Tadeusza Rittnera, „Ich czworo” i „Kobieta bez skazy” Gabrieli Zapolskiej oraz „Diablica” W. Shonherra. 18 lutego – w kinie „Apollo” pokazano polski film pt. „Za winy brata” ze Stefanem Jaraczem i Juliuszem Osterw¹ w rolach g³ównych. 19 lutego – uroczyœcie obchodzo trzeci¹ rocznicê odzyskania przez Bia³ystok niepodleg³oœci. 26 lutego – w teatrze „Palace” wystawiona zosta³a opera Gioacchino Rossiniego pt. „Cyrulik sewilski”. Wyst¹pili w niej aktorzy Opery Warszawskiej: Julia Mechnówna, Adam Dobosz i Wac³aw Brzeziñski. 28 lutego – w teatrze „Palace” ponownie wyst¹pi³a s³ynna diva operetki warszawskiej – Wiktoria Kawecka. 29 lutego – ukaza³ siê ostatni numer gazety „Kurier Bia³ostocki”. Powsta³a Komisja Okrêgowa Zwi¹zków Zawodowych. Luty/marzec – w mieœcie panowa³a epidemia tyfusu.

MARZEC 1 marca – wystêpy w teatrze „Palace” rozpocz¹³ kierowany przez Bronis³awa Sk¹pskiego Teatr Miejski z Grodna. W repertuarze znalaz³y siê m.in.: „W noc lipcow¹” Boles³awa Gorczyñskiego, „W ma³ym domku” Tadeusza Rittnera, „Diablica” W. Shonherra, „Ich czworo” i „Kobieta bez skazy” Gabrieli Zapolskiej oraz „Urzêdowa ¿ona” H. Oldena wg A. H. Savage z goœcinnie wystêpuj¹c¹ Iren¹ Gordon-Sosnowsk¹. 7-14 marca – w mieœcie przebywa³ „przywódca narodowców ¿ydowskich i najzacieklejszy wskrzesiciel Palestyny”, znany dzia³acz syjonistyczny, Nauman Soko³ow. W teatrze „Palace” wyg³osi³ referat o odradzaj¹cej siê Judei pt. „Dajcie, abyœmy mogli ojczyznê otrzymaæ”.

32

8 marca – z inicjatywy PPS w sali zwi¹zku metalowców przy ulicy Lipowej 27 odby³ siê wiec bezrobotnych. ¯¹dano na nim ubezpieczeñ dla osób pozbawionych pracy, umo¿liwienia emigracji zarobkowej, przestrzegania 8-godzinnego dnia pracy oraz (w zwi¹zku z rosn¹cymi cenami) zakazu wywo¿enia artyku³ów ¿ywnoœciowych poza granice kraju. 17 marca – powsta³ Okrêgowy Zwi¹zek Kupców ¯ydowskich. 18 marca – z okazji uznania granic Polski w ca³ym mieœcie wywieszono flagi z barwami narodowymi. Odby³y siê tak¿e uroczyste msze oraz przegl¹d wojsk. 18 marca – z inicjatywy gminy ¿ydowskiej, z okazji zatwierdzenia granic Polski, w synagodze przy ulicy ¯ydowskiej odby³y siê uroczystoœci dziêkczynne. 19 marca – obchodzono uroczyœcie imieniny Józefa Pi³sudskiego. W teatrze „Palace” Teatr Popularny wystawi³ „Piosenki U³añskie”. 25 marca – na rzecz prasy polskiej odby³ siê w teatrze „Palace” koncert z udzia³em Kazimiery Niewiarowska (primadonny operetki Teatru Nowoœci w Warszawie), Miry Zimiñskiej, Konrada Toma i Józefa „Pikusia” Urstejna.

KWIECIEÑ 23 kwietnia – w teatrze „Palace” wyst¹pi³a Rosyjska Komedia Muzyczna z moskiewskiego teatru Ermita¿. 26 kwietnia – w kinie „Apollo”, w filmie pt. „Bajka o mi³oœci”, bia³ostoczanie ogl¹dali „królow¹ ekranu” – Wierê Cho³odn¹.

MAJ 1 maja – odby³y siê pochody pierwszomajowe zorganizowane przez PPS i zwi¹zki zawodowe. Pojawi³y siê transparenty z napisami:

33

„Niech ¿yje 8-godzinny dzieñ pracy”, „¯¹damy kontroli nad produkcj¹” i „Precz z redukcj¹ p³ac”. 3 maja – uroczyœcie obchodzono kolejn¹ rocznicê Konstytucji 3 Maja. W trakcie obchodów dosz³o do rozdŸwiêku dotycz¹cego charakteru uroczystoœci. Czêœæ œwiêtuj¹cych przesz³a ulicami: Sienkiewicza, Warszawsk¹ i Pa³acow¹, rozwi¹zuj¹c manifestacjê na Rynku Koœciuszki. Organizacje radykalne, zwi¹zane z Narodow¹ Parti¹ Robotnicz¹, uda³y siê do Parku 3 Maja, gdzie odby³ siê wiec. 12 maja – bia³ostocki oddzia³ Banku dla Handlu i Przemys³u rozpocz¹³ budowê nowego gmachu przy ulicy Warszawskiej 3 13 maja – pod redakcja Wiktora Iwanickiego ukaza³ siê tygodnik spo³eczno-polityczny dla inteligencji ¿ydowskiej w jêzyku rosyjskim – „Swobodnaja myœl”. 21 maja – w teatrze „Palace” aktorzy scen warszawskich wystawili spektakl „Sztuka kochania”. Wyst¹pili m.in.: Zofia Modrzewska, Halina Starska i Marian Muszyñski. 25 maja – na scenie „Palace” ponownie wyst¹pili artyœci Rosyjskiej Muzycznej Komedii z moskiewskiego teatru Ermita¿. 27 maja – decyzj¹ w³adz miejskich zamkniêto domy publiczne mieszcz¹ce siê przy ulicach: Krakowskiej, Cichej i Sto³ecznej.

CZERWIEC 2 czerwca – w sali posiedzeñ Rady Miejskiej odby³ siê uroczysty odczyt Stanis³awa Przybyszewskiego pt. „Dzieje sztuki”. 11 czerwca – Bia³ystok odwiedzi³ genera³ Józef Haller. 22 czerwca – ukaza³ siê pierwszy numer „Tygodnika Bia³ostockiego” – pisma Zwi¹zku Ludowo-Narodowego. W sumie wysz³o ich tylko szeœæ. Trwa³y prace maj¹ce na celu powo³anie „Kasy Chorych na miasto i powiat bia³ostocki”. Pracami kierowa³ Komisarz Rz¹dowy dr Wac³aw Szaykowski.

34

LIPIEC 2 lipca – w kinie „Modern” pokazano film pt. „A szczêœcie by³o tak blisko” z udzia³em ulubieñca publicznoœci – Iwana Moz¿uchina. 8 lipca – przy Lipowej 18 (dawne kino „Rusa³ka”) otwarto Objazdowe Muzeum Anatomiczno-Patologiczne. 9 lipca – wybuch³ strajk w fabrykach w³ókienniczych. 23 lipca – zakoñczy³ siê strajk w fabrykach w³ókienniczych. 27 lipca – w wyniku ulewnych deszczów niespodziewanie wyla³a rzeka Bia³a podtapiaj¹c centrum Bia³egostoku. Zalane zosta³y ulice: Nadrzeczna, Sienkiewicza, Kupiecka, Branickiego i Zamenhofa. 28 lipca – powsta³ Okrêgowy Sekretariat Chrzeœcijañskich Zwi¹zków Zawodowych kierowany przez Aleksandra Klatowa. Na zaproszenie redakcji „Dziennika Bia³ostockiego” bawi³ w Bia³ymstoku artysta-malarz Edward G³owacki, który przygotowa³ cykl karykatur najwybitniejszych osobistoœci miasta. W niektórych bia³ostockich sklepach (np. przy ulicy Lipowej) pokaza³y siê w oknach wystawowych szyldy: „Oni parolos Esperanto”. W mieœcie narasta ruch samochodowy. Pojawiaj¹ siê pierwsze korki na w¹skich, niedostosowanych do ruchu samochodowego ulicach. W kinie „Apollo” zainstalowano srebrny ekran, który poprawi³ jakoœ wyœwietlanych filmów.

SIERPIEÑ 6 sierpnia – w ósm¹ rocznicê wymarszu „pierwszej kadrowej” pod komend¹ Naczelnika Pañstwa Józefa Pi³sudskiego, staraniem 42. Pu³ku Piechoty i Zwi¹zku Strzeleckiego w koszarach im Romualda Traugutta odby³a siê wielka olimpiada sportowa.

35

15 sierpnia – odby³y siê uroczystoœci 24 rocznicy powstania Bia³ostockiej Ochotniczej Stra¿y Ogniowej (BOSO), zak³ócone po¿arem fabryki H. Kommichau. 17 sierpnia – zakoñczy³ siê remont kina „Modern” mieszcz¹cego siê przy ulicy Lipowej 20. Nowy sezon dyrekcja kina rozpoczê³a pokazem filmu pt. „Indyjski grobowiec” z Lay de Putti w roli g³ównej. 22 sierpnia – w kinie „Apollo” pokazano film poœwiêcony miastu i 24-leciu Bia³ostockiej Ochotniczej Stra¿y Ogniowej (BOSO). W kinie „Apollo” pokazano dramat pt. „Œlubowanie” oparty na wierzeniach, obyczajach i starych legendach ¿ydowskich. Wyst¹pili w nim znakomici aktorzy scen ¿ydowskich: Estera Rachela Kamiñska, Ida Kamiñska, W³adys³aw Godik, Samuel Landau, Moj¿esz Lipman. W zwi¹zku z olbrzymi¹ iloœci¹ reemigrantów z Rosji miastu zacz¹³ zagra¿aæ wybuch epidemii cholery.

WRZESIEÑ 1 wrzeœnia – otwarta zosta³a, mieszcz¹ca siê przy ulicy Lipowej 47, Szko³a Muzyczna im. Aleksandra Micha³owskiego. 1 wrzeœnia – amerykañska spó³ka kinematograficzna rozpoczê³a zdjêcia filmowe Bia³egostoku i jego mieszkañców. 5 wrzeœnia – Bia³ystok wizytowa³ przedstawiciel Ligi Narodów. Wizyta zwi¹zana by³a z budow¹ i organizacj¹ szpitali zakaŸnych, w zwi¹zku z nasilaj¹c¹ siê liczb¹ uciekinierów z Rosji. 7 wrzeœnia – uroczyœcie obchodzono Dzieñ Akademika. 17 wrzeœnia – odby³ siê zlot okrêgowy Towarzystwa Gimnastycznego „Sokó³”, w trakcie którego uroczyœcie poœwiêcono sztandar i boisko sportowe bia³ostockiego oddzia³u Towarzystwa. 28 wrzeœnia – utworzono Okrêgowy Komitet Wyborczy Zwi¹zku Proletariatu Miast i Wsi, na którego czele stan¹³ Stanis³aw Dzienis.

36

30 wrzeœnia – na scenie „Palace”, w spektaklach: „Ósma ¿ona Sinobrodego” A. Savoira, „Jastrz¹b” F. Croisseta, „Bacarat” oraz „Kobieta, która zabi³a” S. Garricka wyst¹pi³ Kazimierz Junosza-Stêpowski z zespo³em.

PADZIERNIK 1 paŸdziernika – odby³o siê uroczyste otwarcie szko³y muzycznej im. Aleksandra Micha³owskiego. Z tej okazji prof. Aleksander Micha³owski wzi¹³ udzia³ w koncercie w kinie „Palace”. 8 paŸdziernika – w teatrze „Palace” rozpoczê³a wystêpy Wielka Trupa Artystyczna z Zofi¹ Kie³czewsk¹. 10 paŸdziernika – po szeregu rewizji w lokalu Okrêgowego Komitetu Wyborczego Zwi¹zku Proletariatu Miast i Wsi Okrêgowa Komisja Wyborcza uniewa¿ni³a listê kandydatów na pos³ów z ramienia ZPMiW oraz innych ugrupowañ komunistycznych. 17 paŸdziernika – odby³o siê zebranie organizacyjne Oddzia³u Bia³ostockiego Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego. Doœæ szybko uleg³ on jednak rozwi¹zaniu. Reaktywowano go ponownie dopiero w 1926 roku. 22 paŸdziernika – spektaklem Stefana Kiedrzyñskiego pt. „Czysty interes” rozpocz¹³ sezon zimowy Teatr Popularny.

LISTOPAD 5 listopada – odby³y siê wybory do Sejmu RP I kadencji.

GRUDZIEÑ 2 grudnia – wystêpy w kinie „Palace” rozpoczê³a operetka krakowskiego Teatru Nowoœci pod dyrekcj¹ Tadeusza Pilarskiego.

37

10 grudnia – w Warszawie zmar³ Benedykt Filipowicz, redaktor „Dziennika Bia³ostockiego” i za³o¿yciel „Kuriera Bia³ostockiego”. 16-17 grudnia – og³oszono ¿a³obê po tragicznej œmierci Prezydenta RP Gabriela Narutowicza. 19 grudnia – w Berlinie zmar³ Pawe³ Nowik, wspó³w³aœciciel firmy „C. Nowik i Synowie” .

Fot. 4 Bia³ystok zalany przez Bia³kê w 1922 r. Widok od ulicy Koœcielnej.

Fot. 5 Uroczystoœci w zwi¹zku z przybyciem do miasta Naczelnika Pañstwa Józefa Pi³sudskiego. Przemawia prezydent Boles³aw Szymañski.

38

1923

STYCZEÑ 11 stycznia – operetka krakowskiego Teatru Nowoœci bawi³a bia³ostock¹ publicznoœæ spektaklem pt. „Bia³y Mazur”. 12 stycznia – rozpoczê³y strajk fabryki przemys³u w³ókienniczego. 22-23 stycznia – król humoru polskiego – Józef „Pikuœ” Urstein wyst¹pi³ goœcinnie z graj¹c¹ w kinie „Palace” operetk¹ krakowskiego Teatru Nowoœci. 26 stycznia – w teatrze „Palace” operetka krakowskiego Teatru Nowoœci wystawi³a przedstawienie premierowe pt. „Ksiê¿niczka Foxtrota”. 31 stycznia – kolejna premiera operetki Teatru Nowoœci z Krakowa pt. „Genera³ Huzarów”.

LUTY 2 lutego – zakoñczy³ siê trwaj¹cy od stycznia strajk w przemyœle w³ókienniczym. Strajkuj¹cy otrzymali 100% podwy¿kê pa³ac. 5 lutego – po d³ugotrwa³ym strajku fabryki w³ókiennicze wznowi³y pracê. 13 lutego – na zakoñczenie karnawa³u, w zwi¹zku z ogólnopolskimi obchodami Dnia Aktora, operetka krakowskiego Teatru Nowoœci wystawi³a „Dziewczynê z Holandii” Imre Kálmána.

39

Dochód z przedstawienia przekazany zosta³ na fundusz buduj¹cego siê Domu Aktora w Skolimowie. 18 lutego – odby³y siê wybory do nowo utworzonej Warszawsko-Bia³ostockiej Izby Lekarskiej. 19 lutego – uroczyœcie obchodzono czwart¹ rocznicê wyzwolenia Bia³egostoku oraz 450 rocznicê urodzin Miko³aja Kopernika. W teatrze „Palace” odby³a siê z tej okazji akademia, w czasie której profesor astronomii G. Towiñski wyg³osi³ odczyt o tym wielkim uczonym. 23 lutego – przy ulicy Sienkiewicza 12 spali³ siê zak³ad znanego bia³ostockiego fotografa – J. Rendla.

MARZEC 1 marca – przy bibliotece ¿ydowskiej im. Szo³em Alejchema otwarto now¹ czytelniê. 4 marca – w kinie „Palace” dramatem kryminalnym M. Wilsona pt. „Cyganka Landa” rozpoczê³a wystêpy (z wielka trup¹ artystyczn¹) znana aktorka Zofia Kie³czewska. 6 marca – powsta³ Zwi¹zek Fabrykantów Pó³nocnego Przemys³u W³ókienniczego w Bia³ymstoku, z siedzib¹ przy ulicy Lipowej 24 (42). Prezesem Zwi¹zku zosta³ Izrael Dawid Szapiro. 8 marca – w teatrze „Palace” zespó³ Zofii Kie³czewskiej wystawi³ sztukê Finkiela pt. „Soko³y i wrony”. 15 marca – rozpocz¹³ siê strajk szewców, krawców i piekarzy domagaj¹cych siê podwy¿ki wynagrodzeñ. 17 marca – ca³kowitym fiaskiem zakoñczy³ siê rozpoczêty dwa dni wczeœniej strajk szewców. 22 marca – fotograf J. Rendel otworzy³ ponownie swój zak³ad przy ulicy Sienkiewicza 12. 23 marca – 75% podwy¿k¹ wynagrodzeñ zakoñczy³ siê strajk krawców.

40

KWIECIEÑ 7-8 kwietnia – odby³ siê Wszechpolski Zjazd Oœwiatowy poœwiêcony oœwiacie pozaszkolnej. W obradach brali udzia³ przedstawiciele Ministerstwa Oœwiecenia Publicznego i Wyznañ Religijnych. 9 kwietnia – odby³a siê wielka manifestacja i msza ¿a³obna prowadzona przez ksiêdza Aleksandra Chodyko w intencji rozstrzelania w ZSRR ksiêdza pra³ata Butkiewicza oraz represjami, jakie dotknê³y koœció³ katolicki. 20 kwietnia – w zwi¹zku z okólnikiem ministra robót publicznych Rada Miasta ustali³a, ¿e w œródmieœciu nie wolno budowaæ domów drewnianych, a jednoczeœnie w dzielnicach, w których przewa¿aj¹ domy drewniane, nie wolno tworzyæ przedsiêbiorstw przemys³owych. 25 kwietnia – w kinie „Palace” rozpocz¹³ wystêpy warszawski teatr Rozmaitoœci z Helen¹ Bo¿ewsk¹ i W³adys³awem Lenczewskim na czele. W repertuarze teatru znalaz³y siê m.in. „Powrót” Ch. Woirina, „Diabe³” Ferenca Molnára, „Wojna i mi³oœæ” oraz „Powrót z wojny” W. Che³mickiego. 28 kwietnia – bia³ostoczanie uroczyœnie powitali powracaj¹cy do miasta po manewrach 42. Pu³k Piechoty im. gen. Jana Henryka D¹browskiego.

MAJ 2 maja – wybuch³ strajk garbarzy i metalowców domagaj¹cych siê 120% podwy¿ki p³ac. 8 maja – odby³o siê Œwiêto Pu³kowe 10. Pu³ku U³anów Litewskich. 8 maja – rozpoczêto kapitalny remont hotelu „Ritz”. 10 maja – na zaproszenie Towarzystwa Esperantystów z³o¿y³ w Bia³ymstoku wizytê znany esperantysta, profesor Uniwersytetu Jagielloñskiego – Odo Bujwid.

41

11 maja – rozpocz¹³ siê kolejny strajk w przemyœle bia³ostockim. 14 maja – w S¹dzie Okrêgowym rozpocz¹³ siê sensacyjny proces przeciw 45 osobom narodowoœci bia³oruskiej. Akt oskar¿enia zawiera³ zarzuty przygotowywania powstania zbrojnego przeciw Polsce przy pomocy Litwy Kowieñskiej, Niemiec i Rosji. Ponadto oskar¿enie dotyczy³o napadów bandyckich organizowanych przez bandy „Skomorocha” i „Czorta”. 14 maja – goœcinne wystêpy w teatrze „Palace” rozpoczêli artyœci operowi z Teatru Wielkiego z Wilna. Wystawiono m.in. opery: „Faust” – Charlesa F. Gounoda, „¯ydówka” – Jacquesa Halévy`a i „Tosca” – Giacomo Pucciniego. 19 maja – powsta³ ¯ydowski Klub Sportowy (¯KS). 21 maja – zapad³y wyroki w procesie o zdradê stanu. G³ówna oskar¿ona – Wiera Mas³owska, skazana zosta³a na 6 lat ciê¿kiego wiêzienia. 25 osób uniewinniono. 24 maja – bia³ostoczanie uroczyœcie obchodzili œwiêto 42. Pu³ku Piechoty im. gen. Jana Henryka D¹browskiego. 30 maja – w Ogrodzie Miejskim rozpoczê³a wystêpy Kapela W³oœciañska pod dyrekcj¹ Stanis³awa Namys³owskiego. 31 maja – zakoñczy³ siê strajk w przemyœle w³ókienniczym.

CZERWIEC 1 czerwca – rozpocz¹³ siê strajk generalny szewców. 3 czerwca – w teatrze „Palace” warszawski Teatr Nowoœci z Kazimier¹ Niewiarowsk¹ i Boles³awem Mierzejewskim wystawi³ sztukê Imre Kálmána pt. „Bajadera”. 8 czerwca – rozpoczê³y strajk fabryki przemys³u metalowego. 16 czerwca – w Ogrodzie Miejskim odby³ siê benefis Kapeli W³oœciañskiej Stanis³awa Namys³owskiego.

42

LIPIEC 1 lipca – odby³o siê ostatnie, po¿egnalne przedstawienie krakowskiej operetki Teatru Nowoœci pod dyrekcj¹ Tadeusza Pilarskiego. 3 lipca – w kinie „Modern” pokazano film pt. „G³os ulicy” z Pol¹ Negri w jednej z g³ównych ról. 5 lipca – rozegrano mecz pi³ki no¿nej miêdzy dru¿ynami Bia³ostockiej Ochotniczej Stra¿y Ogniowej i warszawskiej Legii, zakoñczony zwyciêstwem BOSO 4:2. 13 lipca – jak co roku BOSO obchodzi³a uroczyœcie swoje œwiêto. 15 lipca – œwiêtowa³o bia³ostockie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokó³”. Na spotkanie przybyli liczni goœcie z ca³ej Polski. 30 lipca – w kinie „Apollo” wyœwietlano film z Wier¹ Cho³odn¹ pt. „Ostatnie tango”.

SIERPIEÑ 2 sierpnia – rozpocz¹³ siê strajk w fabrykach w³ókienniczych, zakoñczy³ siê strajk szewców. 9 sierpnia – kino „Apollo” pokaza³o polski szlagier filmowy pt. „Tajemnica przystanku autobusowego” z Jadwig¹ Smosarsk¹ i Kazimierzem Junosz¹-Stêpowskim w rolach g³ównych. 10 sierpnia – w Ogrodzie Miejskim odby³ siê wielki koncert z udzia³em orkiestry reprezentacyjnej 18. dywizji piechoty. Ca³y dochód z imprezy przeznaczono na fundusz budowy pomnika Fryderyka Chopina w Warszawie. 15 sierpnia – po raz pierwszy obchodzono w Bia³ymstoku Dzieñ ¯o³nierza Polskiego. 15 sierpnia – na otwarcie sezonu jesiennego w kinie „Apollo” pokazano film pt. „Zemsta Nietoperza” z Ew¹ May, Harrym Liedtke i Lay de Putti.

43

23 sierpnia – artyœci opery Teatru Wielkiego w Warszawie wystawili w Bia³ymstoku operê „Aida” Giuseppe Verdiego. Wœród œpiewaków byli m.in.: Stanis³aw Gruszczyñski i Maria Budziszewska. 26 sierpnia – Sp³onê³o kino „Rus³ka”. Po¿ar wybuch³ w trakcie seansu filmowego. Na szczêœcie publicznoœæ zdo³a³a opuœciæ salê. Po kapitalnym remoncie przemianowano je na kino „Polonia”. Trwa³y strajki w przemyœle w³ókienniczym

WRZESIEÑ 9 wrzeœnia – w teatrze „Palace” odby³ siê wieczór teatralny na rzecz Tymczasowego Komitetu Patronatu Wiêziennego w Bia³ymstoku. Spektakl wyre¿yserowa³ T. Bubrik. 16 wrzeœnia – doro¿ki bia³ostockie zmieni³y uprz¹¿ lwowsk¹ na krakowsk¹, manifestuj¹c tym samym walkê z „duchem rosyjskim”. 21 wrzeœnia – otwarto boisko sportowe przy koszarach 42. Pu³ku Piechoty im. gen. Jana Henryka D¹browskiego przy ulicy Traugutta.

PADZIERNIK 8 paŸdziernika – rozpocz¹³ siê remont bia³ostockiego Ratusza. 18 paŸdziernika – w trakcie wizytacji województwa bawi³ w mieœcie prezydent RP Stanis³aw Wojciechowski. 23 paŸdziernika – w parku wojewódzkim zakoñczono wyr¹b przesz³o 100-letnich jesionów oraz alei akacjowej prowadz¹cej do bramy Urzêdu Województwa (Pa³ac Branickich). 26 paŸdziernika – w teatrze „Palace” rozpocz¹³ wystêpy Zespó³ Ukraiñskich Artystów Dramatycznych pod kierownictwem A. Zalewskiego. W repertuarze teatru znalaz³y siê sztuki „Zmartwychwstanie”, „Nata³ka Po³tawka”, „Zemsta ¯ydówki Racheli” i „Chmara”.

44

27 paŸdziernika – rozpocz¹³ siê ogólnopolski strajk na kolei, w którym w Bia³ymstoku wziê³o udzia³ 800 osób (maszynistów, palaczy i robotników kolejowych). 29 paŸdziernika – w kinie „Apollo” bia³ostoczanie ogl¹dali film produkcji amerykañskiej pt. „Urwis” z Charlie Chaplinem i Jackie Cooganem w rolach g³ównych.

LISTOPAD 1 listopada – czêœciowo zawieszono strajk na kolei, do pracy wróci³o 330 pracowników. 1 listopada – przy ulicy Fabrycznej 37 otwarta zosta³a Szko³a Handlowa. 1 listopada – w kinie „Modern”, przy ulicy Lipowej 20, wyœwietlano film pt. „Rewizor” wed³ug Miko³aja Gogola z Wasylem Kuzniecowem w roli g³ównej. 7 listopada – w kinie „Modern” pokazano film pt. „Z³ota Gejsza”. By³ to „œpiewaj¹cy film i po raz pierwszy wystawiona w Bia³ymstoku operetka japoñska”. Dyrekcja kina powiêkszy³a orkiestrê oraz zaanga¿owa³a warszawskiego kapelmistrza – Wiktora Sirotê. 14 listopada – w sali Rady Miejskiej odby³o siê uroczyste otwarcie trzeciego ju¿ z rzêdu cyklu wyk³adów Uniwersytetu Powszechnego w Bia³ymstoku. 26 listopada – policja zamknê³a i opieczêtowa³a 15 domów publicznych mieszcz¹cych siê przy ulicach: Krakowskiej, Sto³ecznej i Kaczej. 26 listopada – w teatrze „Palace” rozpocz¹³ goœcinne wystêpy Zespó³ Ukraiñskich Artystów Dramatycznych pod kierownictwem A. Zalewskiego. 28 listopada – w teatrze „Palace” odby³ siê goœcinny wystêp artystów Teatru Wielkiego w Warszawie z udzia³em primabaleriny Julii Machówny i pierwszego tenora lirycznego Adama Dobosza.

45

W programie znalaz³y siê arie z oper: „Eugeniusz Oniegin”, „Tosca”, „Cyrulik Sewilski”, „Carmen”, „Halka” i „Pajace”. Powo³any zosta³ do ¿ycia Komitet Budowy Domu Ludowego.

GRUDZIEÑ 2 grudnia – powsta³y w listopadzie Komitet Budowy Domu Ludowego zorganizowa³ w teatrze „Palace” uroczyste obchody 93 rocznicy Powstania Listopadowego. 2 grudnia – w teatrze „Palace” rozpocz¹³ wystêpy lwowski teatr artystyczno-literacki „U”. 6 grudnia – zakoñczy³ siê remont budynków bia³ostockiego dworca kolejowego. 19 grudnia – rozpocz¹³ siê kolejny strajk w przemyœle w³ókienniczym. 26 grudnia – na otwarcie swojej wystawy obrazów w Gimnazjum Józefa Zeligmana przy ulicy Sienkiewicza 4 przyby³ z Krymu znany artysta-malarz profesor Ludwik Ludomir Koehler. Ca³y dochód z imprezy przeznaczono na stypendia dla niezamo¿nych uczniów powy¿szego gimnazjum.

Fot. 6 Hotel „Ritz”.

46

1924

STYCZEÑ 1 stycznia – w kinie „Apollo” wyœwietlano film pt. „Niewolnica mi³oœci” z plejad¹ gwiazd – Jadwig¹ Smosarsk¹, Mari¹ Malick¹, Józefem Wêgrzynem, Aleksandrem Zelwerowiczem i Stefanem Jaraczem. 3 stycznia – w teatrze „Palace” odby³ siê koncert amerykañskiej œpiewaczki Emmy Redell oraz skrzypków Stefana Frenkla i Paw³a Kochañskiego. 11 stycznia – w kinie „Modern” bia³ostoczanie ogl¹dali s³ynn¹ polsk¹ aktorkê – Polê Negri w filmie Ernsta Lubitscha pt. „Madame Dubarry”. 14 stycznia – w kinie „Modern” wyœwietlano film pt. „W kajdanach mi³oœci” z Wier¹ Cho³odn¹ w roli g³ównej. 19 stycznia – dziêki staraniom bia³ostockiego M³odego Czerwonego Krzy¿a przy ulicy Kolejowej 24 otwarta zosta³a ochronka po³¹czona ze szko³¹ ferblowsk¹. 21 stycznia – w teatrze „Palace” w komedii pt. „Kochanek od serca” wyst¹pili znakomici aktorzy scen warszawskich – Helena Bo¿ewska i W³adys³aw Lenczewski. 23 stycznia – w zwi¹zku z licznymi procesami redaktora Antoniego Lubkiewicza o znies³awienie wojewoda bia³ostocki Stefan Popielawski zawiesi³ wydawanie „Dziennika Bia³ostockiego”. Od tego czasu „Dziennik Bia³ostocki” wychodzi³ jako jednodniówka pod ró¿nymi tytu³ami, np.: „Nasz Dziennik Bia³ostocki”, „Nieugiêty

47

Dziennik Bia³ostocki”, „Czerwony Dziennik Bia³ostocki” itd. Trwa³o to 10 marca, kiedy pismo ukaza³o siê ponownie, znów jako „Dziennik Bia³ostocki”. 25 stycznia – w mieœcie wybuch³a epidemia tyfusu.

LUTY 10 lutego – w rocznicê pontyfikatu papie¿a Piusa XI odby³a siê uroczysta akademia. Obchody uœwietnili wystêpem: solista Opery Warszawskiej – Adam Dobosz oraz pianista Konstanty Heine. Artystom towarzyszy³y po³¹czone chóry pod kierownictwem Chmielewskiego i Sobirajskiego. 17 lutego – w teatrze „Palace”, w sztuce pt. „Ojciec” Augusta Strindberga, wyst¹pi³ Karol Adwentowicz. 19 lutego – uroczyœcie obchodzono 5 rocznicê odzyskania przez Bia³ystok niepodleg³oœci. 19 lutego – w teatrze „Palace” wyst¹pi³ zespó³ artystów teatru miejskiego Rozmaitoœci z Warszawy. W sztuce pt. „Sól ¿ycia” wyst¹pili: Maria Mirska, Teodor Roland i in. Ca³y dochód z przedstawienia przeznaczono na budowê Domu Ludowego w Bia³ymstoku. 21 lutego – w teatrze „Palace” odby³ siê wieczór operowy z udzia³em s³ynnego tenora – Stanis³awa Gruszczyñskiego, sopranistki – Marii Budziszewskiej, basa – Aleksandra Micha³owskiego oraz tenora – Tadeusza Laskowskiego pod dyrekcj¹ i akompaniamentem dyrygenta opery warszawskiej Jakuba Hirszfelda. 27 lutego – w teatrze „Palace” wyst¹pi³ Aleksander Wertyñski.

MARZEC 3 marca – w kinie „Apollo” pokazano film pt. „Czarna Ksi¹¿ka” z Pol¹ Negri i Harrym Liedtke w rolach g³ównych.

48

12 marca – w sali kina „Apollo” rozpocz¹³ wystêpy warszawski kabaret Qui pro Quo z Hank¹ Ordonówn¹ i Eugeniuszem Bodo. 17 marca – w kinie „Apollo” bia³ostoczanki podziwia³y Rudolfa Valentino i Gloriê Swanson w filmie pt. „Z³odziej mi³oœci”. 21 marca – w teatrze „Palace”, w spektaklu pt. „Nauczycielka” Dario Niccodemiego, wyst¹pi³a goœcinnie Irena Solska. 23 marca – PPS zorganizowa³a wiec oraz uliczn¹ kwestê pod has³em „Dzieñ Kwiatka”, z której dochód przeznaczy³a na partyjne wydawnictwa dla kobiet. Pojawi³ siê tygodnik „Nowiny Bia³ostockie” pod redakcj¹ Konstantego Kosiñskiego. Jak pisa³ we wstêpie redaktor – gazeta bezpartyjna i niezale¿na.

KWIECIEÑ 1 kwietnia – w teatrze „Palace”, w spektaklu pt. „Ziemia nieludzka”, wyst¹pi³ Kazimierz Junosza-Stêpowski. Partnerowali mu aktorzy warszawskiego teatru Rozmaitoœci. 1 kwietnia – w kinie „Modern” pokazano film pt. „W kraju krwi i ³ez” (o roku 1905 w Rosji) z W³odzimierzem Gajdarowem w roli g³ównej. 13 kwietnia – Zwi¹zek Strzelecki zorganizowa³ zawody strzeleckie obwodu bia³ostockiego. Zwyciê¿y³ Lucjan Œliwoniuk z Bia³egostoku. 24 kwietnia – w teatrze „Palace” odby³ siê „Wieczór baletu” Heleny £aszczewskiej i jej 20 „bosonó¿ek”. 25 kwietnia – w teatrze „Palace” wyst¹pi³ Aleksander Wertyñski. 29 kwietnia – w teatrze „Palace” odby³ siê koncert znakomitego tenora – Dymitra Smirnowa. 30 kwietnia – w sali reprezentacyjnej bia³ostockiego Magistratu Wac³aw Sieroszewski wyg³osi³ odczyt na temat „Dusza wschodu i zachodu”.

49

30 kwietnia – w kinie „Modern” wyœwietlano film pt. „Messalina”, który wywo³a³ w mieœcie ogromny skandal, bowiem w czasie obchodów œwiêta 3 Maja transparent z reklam¹ filmu zdobi³ wie¿ê ratuszow¹.

MAJ 1 maja – odby³y siê zorganizowane przez PPS obchody œwiêta pracy, zakoñczone wiecem w teatrze „Palace”. 3 maja – uroczyœcie obchodzono œwiêto 3 Maja. Tradycyjnie odby³y siê pochody oraz biegi prze³ajowe. W czasie pochodu uroczyœcie spalono na stosie markê polsk¹. By³o to symboliczne podziêkowanie za udan¹ reformê walutow¹ W³adys³awa Grabskiego. 8 maja – Spó³ka Autobusowa „Expres” otworzy³a w Bia³ymstoku miejsk¹ komunikacjê autobusow¹. 14 maja – rozpocz¹³ siê strajk lekarzy bia³ostockiej Kasy Chorych na tle sposobu podpisywania z Kas¹ kontraktów na leczenie pacjentów. 14 maja – publicznoœæ bia³ostocka podziwia³a Rudolfa Valentino w wyœwietlanym w kinie „Modern” filmie pt. „M³ody Maharad¿a”. 18 maja – w spektaklach: „Ojciec” Augusta Strindberga i „Myœl” Leonida Andrejewa wyst¹pi³ w teatrze „Palace” Karol Adwentowicz. 22 maja – w zwi¹zku z panuj¹cym w mieœcie olbrzymim bezrobociem odbywa³y siê liczne wiece i marsze protestacyjne. 24 maja – zespó³ artystów teatru Reduta, pod kierownictwem Juliusza Osterwy, wystawi³ w teatrze „Palace” spektakle: „Pastora³ka” i „Pochwa³a weso³oœci” Leona Schillera. 24 maja – uroczyœcie obchodzono pi¹t¹ rocznicê powrotu do kraju 42. Pu³ku Piechoty im. gen. Jana Henryka D¹browskiego. 24 maja – w Pa³acu Branickich otwarto wystawê „Grupy 12”. Swoje prace wystawili: Czapito, Fidauza, Grabowski, Kêdzierski,

50

Majewski, Okuñ, Puffke, Radwan, Rozen, Rupniewski, Siermiñski, Styka,Terpi³owski i Trzciñski. Wystawê otworzy³ wojewoda bia³ostocki Stefan Popielawski. 28 maja – na scenie „Palace” wyst¹pi³ Romuald Gierasimski. 29 maja – z inicjatywy PPS powsta³ oddzia³ Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego. Po kilku miesi¹cach dzia³alnoœci posiada³ ju¿ chór, sekcjê teatraln¹ oraz orkiestrê smyczkow¹. 30 maja – na Rynku Koœciuszki odby³ siê wiec komunistyczny.

CZERWIEC 2 czerwca – w teatrze „Palace” wyst¹pi³ Tadeusz Boy-¯eleñski z prelekcj¹ pt. „Jak zosta³em libera³em”. 5 czerwca – w restauracji hotelu Ritz przy ulicy Kiliñskiego odby³ siê koncert jazzowy w wykonaniu czarnoskórych artystów. 8 czerwca – uroczyœcie otwarto Towarzystwo Esperantystów im. Ludwika Zamenhofa. Za³o¿ycielami Towarzystwa byli: Jakub Szapiro, Antoni Lubkiewicz, Pesach Kap³an, Samuel Cytron i Jan Knaup. 9 czerwca – odby³ siê Wojewódzki Zjazd Stra¿y Po¿arnych. 12 czerwca – w kinie „Apollo” wyœwietlono film pt. „Œlubowanie” (Tkijes-knaff) z udzia³em wybitnych aktorów sceny ¿ydowskiej: Estery Racheli Kamiñskiej, Kazimierza Kamiñskiego i Jonasa Turkowa. 14 czerwca – w teatrze „Palace” rozpocz¹³ goœcinne wystêpy grodzieñski Teatr Miejski pod dyrekcj¹ Bronis³awa Sk¹pskiego. Wystawiono sztuki: „Mandaryn Wu” H. M. Vernona i H. Ovena, „Konstytucja” Boles³awa Gorczyñskiego i „Zemsta” Aleksandra Fredry. 18 czerwca – w zwi¹zku z planowan¹ budow¹ boiska sportowego oraz szosy ³¹cz¹cej ulicê Œwiêtojañsk¹ z Parkiem Rozkosz, w Parku 3 Maja trwa³y intensywne prace porz¹dkowe.

51

19 czerwca – w kinie „Apollo” wyœwietlano film z Kazimierzem Junosz¹-Stêpowskim i Józefem Wêgrzynem pt. „Ochrana warszawska i jej tajemnice”. 28 czerwca – w teatrze „Palace” operetka krakowskiego Teatru Nowoœci pod dyrekcj¹ Tadeusza Pilarskiego rozpoczê³a swoje wystêpy sztukami: „Frasquita” Ferenca Lehára i „Katia Tancerka” J. Gilberta.

LIPIEC 1 lipca – rozegrano mecz pi³ki no¿nej miêdzy dru¿yn¹ aktorsk¹ krakowskiej operetki Teatru Nowoœci „Skok”, a dru¿yn¹ WKS i ¯KS zakoñczony wynikiem 0:3. 2 lipca – w siedzibie Towarzystwa Gimnastycznego „Sokó³” otwarto wystawê artysty malarza Stanis³awa Charzyñskiego. 7 lipca – powsta³o Towarzystwo Przyjació³ Sceny i Sztuki pod przewodnictwem prezydenta miasta Boles³awa Szymañskiego. 10 lipca – ukaza³ siê pierwszy numer bia³ostockiego „Kuriera Polskiego” pod redakcj¹ Micha³a £otowskiego. 12 lipca – Stefan Popielawski ust¹pi³ ze stanowiska wojewody bia³ostockiego. 19 lipca – w teatrze „Palace”, w farsie „Pan Naczelnik”, wyst¹pi³ Antoni Fertner. 23 lipca – w bia³ostockim Ogrodzie Miejskim rozpoczê³a goœcinne wystêpy Kapela W³oœciañska pod kierownictwem Stanis³awa Namys³owskiego. 27 lipca – na boisku sportowym ¯ydowskiego Klubu Sportowego przy ulicy Branickiego rozegrano mecz pi³ki no¿nej miêdzy austriackim Hakoah-Wiedeñ, a po³¹czonymi klubami WKS i ¯KS. Wygrali goœcie wynikiem 13:0. 28 lipca – dowódc¹ 1 Dywizji Jazdy mianowany zosta³ genera³ Juliusz Rómmel.

52

28 lipca – wojewoda Stefan Popielawski opuœci³ Bia³ystok i uda³ siê na odpoczynek do maj¹tku Kurowo.

SIERPIEÑ 5 sierpnia – nowym wojewod¹ bia³ostockim zosta³ in¿ynier Marian Rembowski. 6 sierpnia – upañstwowiona zosta³a fabryka tytoniu J. D. Janowskiego mieszcz¹ca siê przy ulicy Warszawskiej 39. 9 sierpnia – dyrekcja kina „Modern” rozpoczê³a zdjêcia filmowe z pobytu czechos³owackiej dru¿yny pi³karskiej Makabi w Bia³ymstoku. 10 sierpnia – na boisku WKS 42. Pu³ku Piechoty (w koszarach im. R. Traugutta) odby³ siê mecz pi³ki no¿nej miêdzy pochodz¹c¹ z Brna czechos³owack¹ dru¿yn¹ Makabi, a po³¹czonymi klubami WKS i ¯KS. Zwyciê¿yli goœcie 12:0. 15 sierpnia – odby³y siê uroczyste obchody 26-lecia istnienia Bia³ostockiej Ochotniczej Stra¿y Ogniowej (BOSO). Zakoñczono je w kinie „Apollo” pokazem filmu specjalnie poœwiêconego tej rocznicy. 15 sierpnia – w teatrze „Palace”, w sztuce „Dom wystêpków” H. Bohwitza, wyst¹pi³ Karol Adwentowicz. 15 sierpnia – z okazji uroczystych obchodów Œwiêta ¯o³nierza w kinie „Apollo” pokazano film poœwiêcony czwartej rocznicy mordu 16 obywateli bia³ostockich przez wojska bolszewickie. 15 sierpnia – w kinie „Modern” bia³ostoczanie mogli ogl¹daæ nakrêcony kilka dni wczeœniej film z meczu czechos³owackiego zespo³u Makabi z reprezentacj¹ Bia³egostoku. 17 sierpnia – kino „Modern” wykona³o zdjêcia filmowe ze œwiêta BOSO. 21 sierpnia – przyby³ do Bia³egostoku nowy wojewoda – Marian Rembowski.

53

21 sierpnia – w kinie „Modern” odby³ siê kolejny pokaz filmu poœwiêconego 26 rocznicy istnienia BOSO. 23 sierpnia – odby³ siê odczyt profesora Ludwika Ludomira Koehlera o stworzeniu w mieœcie Wolnej Wszechnicy Sztuk Piêknych. 24 sierpnia – z udzia³em wojewody Mariana Rembowskiego w bia³ostockim wiêzieniu odby³o siê uroczyste otwarcie i poœwiêcenie szko³y. 30 sierpnia – miêdzy magistratem Bia³egostoku i dyrektorem Teatru Miejskiego w Grodnie – Bronis³awem Sk¹pskim, podpisano umowê dotycz¹c¹ otwarcia w Bia³ymstoku sta³ego teatru.

WRZESIEÑ 1 wrzeœnia – utworzony zosta³ w Bia³ymstoku Wydzia³ Bezpieczeñstwa Publicznego, którego naczelnikiem zosta³ Henryk Wilga. 1 wrzeœnia – staraniem Polskiego Towarzystwa Krzewienia Wiedzy Handlowej i Ekonomicznej przy ulicy Fabrycznej 37 otwarta zosta³a Szko³a Handlowa im. Miko³aja Kopernika. 3 wrzeœnia – przy ulicy Sienkiewicza 13 otwarto Klub Szachowy. Odby³ siê te¿ pierwszy mecz szachowy, w którym wziêli udzia³ najwybitniejsi polscy szachiœci. 13 wrzeœnia – w teatrze „Palace”, sztuk¹ S. Krzywoszewskiego pt. „Edukacja Bronki” z Halin¹ Cieszkowsk¹ w roli g³ównej, uroczyœcie zainaugurowa³ nowy sezon teatralny Teatr Miejski w Bia³ymstoku, dzia³aj¹cy w oparciu o Teatr Miejski w Grodnie pod dyrekcj¹ Bronis³awa Sk¹pskiego. 15 wrzeœnia – zmar³ Józef Karol Puchalski, by³y wiceprezydent Bia³egostoku, radny i spo³ecznik, prezes Tymczasowego Komitetu Miejskiego. 17 wrzeœnia – uroczyœcie poœwiêcono plac Ko³a Sportowego 1. dywizji kawalerii, mieszcz¹cy siê w obrêbie koszar im. Gen. Sowiñskiego. Równoczeœnie odby³y siê tam zawody konne „Militari”.

54

23 wrzeœnia – w teatrze „Palace” wyst¹pi³a s³ynna diva operetki warszawskiej – Lucyna Messal. 24 wrzeœnia – wizyta Ministra Przemys³u i Handlu w Bia³ymstoku. W czasie pobytu przyj¹³ on delegacj¹ przemys³owców i handlowców bia³ostockich oraz wizytowa³ zak³ady przemys³owe: fabrykê dykt i fornirów Hasbacha w Dojlidach, fabrykê pluszu i jedwabiu E. Beckera, fabrykê koców Oswalda Tryllinga w Wasilkowie oraz elektrowniê bia³ostock¹.

PADZIERNIK 1 paŸdziernika – zamkniêto bia³ostocki oddzia³ Banku Zwi¹zku Ziemian. 4 paŸdziernika – w sali Urzêdu Wojewódzkiego otwarta zosta³a objazdowa wystawa sztuk piêknych. Pokazano na niej prace Jana Skotnickiego, Ludwika Ludomira Koehlera, A. Ostrzegi i Z. Nirzteina. 8 paŸdziernika – w teatrze „Palace” odby³a siê uroczysta akademia na rzecz Ligi Ochrony Przeciw Powietrznej. Przemówienie okolicznoœciowe wyg³osi³ wojewoda Marian Rembowski. 10 paŸdziernika – w teatrze „Palace” odby³y siê wystêpy warszawskiego Teatru Sztuki Tanecznej Tatiany Wysockiej. 11 paŸdziernika – wieczorem w hotelu „Ritz” odby³ siê uroczysty bankiet po¿egnalny by³ego wojewody bia³ostockiego Stefana Popielawskiego. W uroczystoœciach uczestniczy³ prezydenta miasta Boles³aw Szymañski oraz nowy wojewoda – Marian Rembowski. 12 paŸdziernika – odby³y siê zawody konne 1. dywizji kawalerii. 24 paŸdziernika – w miejsce zlikwidowanego Towarzystwa Myœliwskiego powo³ano Bia³ostockie Towarzystwo £owieckie. 26 paŸdziernika – odby³y siê uroczystoœci zwi¹zane ze sprowadzeniem do Polski prochów Henryka Sienkiewicza. W ramach obchodów odby³o siê uroczyste nabo¿eñstwo, nastêpnie defilada oraz akademia w teatrze „Palace”, gdzie na zakoñczenie grodzieñski

55

Teatr Miejski wystawi³ „Hajduczka”, komediê opart¹ na powieœci Henryka Sienkiewicza „Pan Wo³odyjowski”. 29 paŸdziernika – w kinie „Palace” œpiewa³ s³ynny Ignacy Dygas. 29 paŸdziernika – zdymisjonowano dotychczasowego starostê bia³ostockiego – Zygmunta Kimitê, oskar¿onego o liczne nadu¿ycia. W Urzêdzie Wojewódzkim zarejestrowano Bia³ostockie Towarzystwo Cyklistów oraz Polskie Zrzeszenie Lekarzy Województwa Bia³ostockiego.

LISTOPAD 3 listopada – teatr objazdowy W³adys³awa Kazimierza Lenczewskiego wystawi³ w kinie „Palace” sztukê pt. „Bolszewicy” autorstwa Wac³awa Sieroszewskiego. 7 listopada – odby³o siê poœwiêcenie nowo wybudowanego tartaku przy dworcu Poleskim. Tartak wybudowa³y Koleje Pañstwowe. 9 listopada – odby³y siê uroczystoœci poœwiêcenia kamienia wêgielnego pod Dom Ludowy, którego budowê rozpoczêto przy bia³ostockim koœciele Farnym. 29 listopada – obchodzono uroczyœcie rocznicê powstania listopadowego. W ramach obchodów odby³y siê akademie, nabo¿eñstwa i defilady wojskowe. 30 listopada – odby³ siê okrêgowy zjazd PSL „Piast” z udzia³em pos³a Wincentego Witosa.

GRUDZIEÑ 3 grudnia – w teatrze „Palace” odby³ siê odczyt by³ego prezesa rosyjskiego parlamentu ustawodawczego Wiktora Czernowa pt. „Stosunki obecne w Rosji”. Spotkanie przerywali miejscowi komuniœci (gaszenie œwiat³a i rozrzucanie ulotek).

56

4 grudnia – w teatrze „Palace” znakomity publicysta i literat Leo Belmont wyg³osi³ odczyt na temat „Ma³¿eñstwo i prostytucja”. 7 grudnia – wyszed³ pierwszy numer tygodnika niezale¿nego i narodowego „¯ycie Robotnicze” pod redakcja W³adys³awa Filipowicza. 9 grudnia – na stanowisko starosty bia³ostockiego powo³any zosta³ Tadeusz Giedroyæ.

Fot. 7 Bia³ostocki Ratusz. Z prawej ulica Sura¿ska.

Fot. 8 Bia³ystok noc¹. Widok od strony koœcio³a Farnego.

57

1925

STYCZEÑ 6 stycznia – w kinie „Apollo” bia³ostocka publicznoœæ ogl¹da³a polski film pt. „Kiedy kobieta zdradza mê¿a” z Józefem Wêgrzynem i Kazimier¹ Niewiarowsk¹ w rolach g³ównych. 7 stycznia – w kinie „Apollo” wyœwietlono film pt. „Quo vadis” wg Henryka Sienkiewicza z Emilem Janingsem w roli g³ównej. 8 stycznia – trwa kryzys w przemyœle bia³ostockim. 12 stycznia – pod przewodnictwem wojewody Mariana Rembowskiego odby³ siê zjazd starostów województwa bia³ostockiego 14 stycznia – w kinie „Modern” wyœwietlono film pt. „Shylok z Krakowa” z Rudolfem Schildkrautem w roli g³ównej. 15 stycznia – odby³y siê wybory do bia³ostockiej Kasy Chorych. 16 stycznia – Rada Miejska podjê³a decyzjê o zmianie nazw ulic. Kolejow¹ II zmieniono na D¹browskiego, Now¹ na ¯abi¹, Brudn¹ na Bia³¹, a Pu³kow¹ I na Traugutta. 17 stycznia – firma autobusowa „Expres” wprowadzi³a szeœæ nowych autobusów kursuj¹cych po mieœcie. 18 stycznia – w teatrze „Palace”, w sztuce pt. „Diablica” W. Shonherra wyst¹pi³a Irena Solska. 20 stycznia – otwarto Bank Spo³eczny w Bia³ymstoku. 28 stycznia – w kinie „Modern” wyœwietlono film z „¿ycia ¿ydowskiego” pt. „Jiskor” z Morisem Szwarcem w roli g³ównej.

58

LUTY 1-2 lutego – odby³ siê zjazd wojewódzki Chrzeœcijañsko-Narodowego Stronnictwa Pracy. Nowym prezesem Rady Wojewódzkiej zosta³ ksi¹dz Aleksander Chodyko, zaœ prezesem Zarz¹du Wojewódzkiego – ksi¹dz Antoni Zaleski. 5 lutego – w kinie „Apollo” pokazano film z Maei¹ Korda pt. „Królowa niewolników”. 7 lutego – Zespó³ Zrzeszenia Artystów Scen Polskich wystawi³ w kinie „Palace” sztukê Jana Adolfa Hertza pt. „M³ody las”. 9 lutego – wybuch³ po¿ar w Miejskim Szpitalu ZakaŸnym w Zwierzyñcu. W akcji gaszenia ognia bra³o udzia³ 150 stra¿aków. 10 lutego – z inicjatywy Magistratu powsta³o prowizoryczne wiêzienie dla osób odbywaj¹cych kary za przestêpstwa administracyjne. Wiêzienie mieœci³o siê w dawnych koszarach artyleryjskich przy ulicy Kolejowej. 11 lutego – w kinie „Apollo” wyœwietlano film pt. „Dzwonnik z Notre Dame” wg Wiktora Hugo z Ruth Miller w jednej z g³ównych ról. 15-16 lutego – odby³y siê wybory do Powiatowych Kas Chorych. 19 lutego – z inicjatywy Kuratora Szkolnego odby³ siê pierwszy zjazd dyrektorów Pañstwowych Szkó³ Œrednich znajduj¹cych siê na terenie okrêgu. Celem zjazdu by³o ujednolicenie programów wychowawczo-dydaktycznych i administracyjnych w pañstwowych szko³ach œrednich. 20 lutego – goœcinne wystêpy w teatrze „Palace” rozpocz¹³ zespó³ grodzieñskiego Teatru Miejskiego Zrzeszenia Artystów Scen Polskich wystawiaj¹c spektakle: „Na dnie” Maksyma Gorkiego, „Radcy Pana Radcy” Micha³a Ba³uckiego i „Ga³ganek” Dario Niccodemiego. 28 lutego – w sali Rady Miejskiej Wac³aw Sieroszewski wyg³osi³ odczyt pt. „Dusza wschodu i zachodu”.

59

MARZEC 3 marca – w teatrze „Palace” na goœcinnych wystêpach zjawili siê aktorzy Zrzeszenie Artystów Opery Warszawskiej. W repertuarze znalaz³y siê m.in.: „Halka” Stanis³awa Moniuszki oraz „Opowieœci Hoffmanna” Jacquesa Offenbacha. 8 marca – na scenie „Palace” Zrzeszenie Artystów Scen Polskich wystawi³o sztukê pt. „Wujaszek z Gwadelupy”. 10 marca – bia³ostoczanie znów mogli ogl¹daæ Polê Negri w filmie pt. „Czarna Lu”. 16 marca – w sali Urzêdu Wojewódzkiego zosta³a otwarta „ruchoma wystawa” lotniczo-gazowa, zorganizowana staraniem wojewody bia³ostockiego oraz Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. 23 marca – w sali Rady Miejskiej odby³o siê zebranie organizacyjne, którego celem by³o utworzenie w Bia³ymstoku Komitetu Lotnictwa Sanitarnego. W sk³ad komitetu weszli m.in. wiceprezydent Witold £uszczewski, ksi¹dz Aleksander Chodyko i Andrzej Wysocki. 27 marca – w teatrze „Palace” odby³ siê wiec polityczny przeciw rewizjonistycznej polityce Niemiec wobec granic Polski. 27 marca – w hotelu „Ritz” przy ulicy Kiliñskiego odby³ siê „Radio-koncert”. W ramach popularyzacji audycji radiowych odczyt pt. „Co to jest radio” wyg³osi³ in¿. Topor. 28 marca – w sali Rady Miejskiej przedstawicielka Narodowej Organizacji Kobiet – Maria Holder-Eggerowa wyg³osi³a odczyt pt. „Handel ¿ywym towarem”. 31 marca – w kinie „Modern” wyœwietlono film pt. „Ojciec Sergiusz” w re¿yserii Jakowa A. Protozanowa, na motywach powieœci Lwa To³stoja, z Iwanem Moz¿uchinem i Natali¹ Lissenko w rolach g³ównych.

60

KWIECIEÑ 12 kwietnia – przy ulicy Nadrzecznej rozbi³ swój namiot d³ugo oczekiwany Cyrk Staniewskich. 25 kwietnia – na scenie „Palace” wyst¹pi³ warszawski Teatr im. Aleksandra Fredry ze spektaklem pt. „Jan Maciej Karol Wœcieklica” Stanis³awa Ignacego Witkiewicza. 26/27 kwietnia – w mieœcie odby³y siê liczne rewizje i ob³awy na cz³onków partii komunistycznej. Skonfiskowano parê tysiêcy odezw przygotowywanych na 1 maja, zamkniêto tajn¹ drukarniê przy ulicy Bia³ostoczañskiej. Aresztowano 50 osób podejrzanych o dzia³alnoœæ komunistyczn¹. 27 kwietnia – w kinie „Apollo” pokazano s³ynny przebój filmowy „Scaramouche” (w Bia³ymstoku pt. „Scaramu¿”) z Alice Ellen Terry Dame i Ramónem Novarro w rolach g³ównych.

MAJ 1 maja – pochody z okazji œwiêta robotniczego przygotowa³a bia³ostocka PPS. 3 maja – odby³y siê uroczyste obchody œwiêta 3 Maja. Rozegrano mecz pi³ki no¿nej (lwowski Hesmone pokona³ WKS Bia³ystok 2:0) oraz zawody lekkoatletyczne i hippiczne. Nie odby³ siê tradycyjny pochód ulicami miasta. 3 maja – na zaproszenie Narodowej Organizacji Kobiet profesor Henryk Moœcicki wyg³osi³ odczyt pt. „Konstytucja 3 Maja a obrona naszych granic – dawniej i dziœ”. 6 maja – w sali Rady Miejskiej odby³o siê posiedzenie Komisji Budowy Koœcio³a na cmentarzu œw. Rocha. Na zebraniu powo³ana zosta³a Komisja Organizacyjna. Inicjatorami budowy byli ksi¹dz dziekan Aleksander Chodyko, ksi¹dz Adam Abramowicz i prezydent Bia³egostoku – Boles³aw Szymañski.

61

10 maja – obchodzono Œwiêto M³odzie¿y Szkolnej. 11 maja – na torze sportowym 1. dywizji kawalerii w koszarach im. Gen. Sowiñskiego odby³y siê okrêgowe zawody hippiczne o Mistrzostwo Armii. 11 maja – w kinie „Apollo” pokazano jak g³osi³y plakaty „pierwszy film sowiecki” pt. „Car Aleksander II”. 18 maja – w sali Rady Miejskiej odby³o siê zebranie organizacyjne Stowarzyszenia Mi³oœników Muzyki, Pieœni i Teatru. 18 maja – w kinie „Modern” bia³ostoczanie ogl¹dali film Ernsta Lubitscha pt. „Sumurun” z Pol¹ Negri w roli g³ównej. 22 maja – odby³o siê walne zebranie cz³onków Komitetu Budowy Koœcio³a parafii œw. Rocha. 24 maja – nad miastem przesz³a silna burza powoduj¹c liczne po¿ary. 28 maja – w³adze miasta ograniczy³y szybkoœæ jazdy samochodów do 6–10 km/h. Spowodowa³o to liczne protesty, zarówno kierowców, jak i pasa¿erów. Wkrótce zarz¹dzenie odwo³ano.

CZERWIEC 8 czerwca – otwarto letnisko w Ignatkach. 10 czerwca – spektaklem „Ga³ganek” Dario Niccodemiego w re¿yserii Wac³awa Malinowskiego rozpocz¹³ swe kolejne wystêpy grodzieñski Teatr Miejski. 16 czerwca – wojewoda bia³ostocki oraz w³adze samorz¹dowe powita³y przeje¿d¿aj¹cego przez Bia³ystok marsza³ka Józefa Pi³sudskiego, który wraz z rodzin¹ udawa³ siê na wakacje do Druskiennik. 20 czerwca – powsta³ klub sportowy M³odzie¿y Polskiej. Prezesem klubu zosta³ dr Zygmunt Siemaszko. Klub posiada³ dwie sekcje – lekkoatletyczn¹ i pi³ki no¿nej.

62

30 czerwca – w Magistracie odby³o siê pierwsze posiedzenie Komitetu Rozbudowy Miasta. Na czele Komitetu stan¹³ prezydent Boles³aw Szymañski. „ Zadaniem Komitetu ma byæ wspó³dzia³anie z Bankiem Gospodarstwa Krajowego przy planowym i celowym podziale kredytów przeznaczonych na akcjê budowlan¹ w Bia³ymstoku”.

LIPIEC 5 lipca – w kinie „Palace” odby³a siê inauguracja dzia³alnoœci Towarzystwa „Harmonia”. Prezesem towarzystwa zosta³ profesor W³adys³aw Jodko. 7 lipca – w sali reprezentacyjnej Urzêdu Wojewódzkiego odby³o siê zebranie organizacyjne Wojewódzkiego Komitetu Pomocy Dotkniêtym Powodzi¹ w „tutejszym województwie, a szczególnie w województwie ma³opolskim”. 11 lipca – zespó³ grodzieñskiego Teatru Objazdowego pod dyrekcj¹ Bronis³awa Sk¹pskiego wystawi³ w kinie „Palace” farsê V. A. Duvala pt. „Sobowtór”. 15 lipca – rozpocz¹³ siê strajk w fabrykach w³ókienniczych. 18 lipca – rozegrano mecz pi³ki no¿nej miêdzy mistrzem Austrii Hakoah Wiedeñ a po³¹czon¹ reprezentacj¹ Bia³egostoku (WKS i ¯KS), zakoñczony wynikiem 7: 0 dla goœci. 19 lipca – na trasie do Ignatek otwarto nowy, zamiejski Park Polonia. 19 lipca – na szosie obwodowej odby³y siê zawody kolarskie zorganizowane przez bia³ostockie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokó³”. 24 lipca – w miejsce zlikwidowanego Towarzystwa Myœliwskiego powo³ano do ¿ycia Bia³ostockie Towarzystwo £owieckie. 30 lipca – uroczyœcie otwarto wyremontowany Park Rozkosz.

63

SIERPIEÑ 2 sierpnia – przy ulicy Gdañskiejrozpoczêto budowê szko³y powszechnej. 9 sierpnia – „Auto-Kurier” uruchomi³ pierwsz¹ w mieœcie doro¿kê samochodow¹ z licznikiem.

LISTOPAD 1 listopada – w sali Ogniska Kolejowego odby³o siê zebranie organizacyjne cz³onów Towarzystwa Opieki nad Zwierzêtami. Prezesem towarzystwa wybrany zosta³ inicjator spotkania, Edward Gellert. 14 listopada – w teatrze „Palace”, z udzia³em znakomitej subretki Reginy Cukier, rozpocz¹³ wystêpy zespó³ Operetki ¯ydowskiej pod kierownictwem H. S. Herszkowicza. W repertuarze zespo³u znalaz³y siê: opera narodowa „Sulamith” A. Goldfarba oraz operetki: „Panna Hop-La”, „Dzieci ulicy” i „Rumuñskie wesele”. 15 listopada – odby³a siê uroczystoœæ poœwiêcenia Domu Misyjnego – The Webb People Memoria³ Mission Hall – mieszcz¹cego siê przy ulicy œw. Rocha 25. 15 listopada – pojawi³ siê pierwszy numer tygodnika polityczno-informacyjnego „Pro¿ektor” – „organu niezale¿nej myœli” – pod redakcj¹ Wiktora Iwanickiego. 15 listopada – zakoñczy³ siê remont sali II klasy na dworcu g³ównym PKP w Bia³ymstoku. 19 listopada – w teatrze „Palace” wyst¹pi³ ze swoimi romansami Aleksander Wertyñski.

GRUDZIEÑ 13 grudnia – odby³y siê wybory uzupe³niaj¹ce do Rady Miejskiej.

64

14 grudnia – ukaza³ siê ostatni numer tygodnika „¯ycie Robotnicze”. 20 grudnia – powo³ano Komitet Wojewódzki Niezale¿nej Partii Ch³opskiej, powsta³ej w wyniku roz³amu w Polskim Stronnictwie Ludowym „Wyzwolenie”.

Fot. 9 Park im. Ksiêcia J. Poniatowskiego.

Fot. 10 Ulica Pa³acowa. W dole most na rz. Bia³ej. Po lewej hotel „Ritz”.

65

1926

STYCZEÑ 1 stycznia – w kinie „Apollo” wyœwietlono „dramat erotyczno-sensacyjny” z Halin¹ £abêdzk¹ w roli g³ównej pt. „Wampiry Warszawy”. Pomimo nietypowego dnia publicznoœæ wyj¹tkowo dopisa³a. 2 stycznia – w teatrze „Palace” odby³ siê odczyt znanego literata i esperantysty Leo Belmonta pt. „Psychoza oskar¿enia”. 4 stycznia – w kinie „Modern” odby³a siê uroczysta premiera polskiego filmu „Iwonka”, na motywach powieœci Juliusza Germana, z Jadwig¹ Smosarsk¹ i Józefem Wêgrzynem w rolach g³ównych. 5 stycznia – „w celu uczczenia szkolnictwa polskiego” odby³o siê uroczyste nabo¿eñstwo z udzia³em nauczycieli i uczniów. Poœwiecono dobudowany przy ulicy Koœcielnej gmach pañstwowego gimnazjum mêskiego im. Króla Zygmunta Augusta. Uroczystoœci zakoñczy³a akademia z udzia³em tenora Stanis³awa Gruszczyñskiego oraz znanej aktorki teatrów warszawskich Marii Balcerkiewiczówny. 13 stycznia – w kinie „Modern” pokazano film z Wier¹ Cho³odn¹ pt. „Chryzantemy”. 13 stycznia – odby³o siê zebranie w³adz samorz¹dowych, na którym uroczyœcie powo³ano Komitet Niesienia Pomocy Najbiedniejszym. 16 stycznia – przy ulicy Kiliñskiego 2 (dolne sale hotelu Ritz) otwarto „Klub Nowoczesny”, gdzie codziennie grywa siê w Lotto.

66

21 stycznia – w teatrze „Palace”, w operetce „Or³ow” B. Granichstaedtena, wyst¹pi³a Lucyna Messal z zespo³em. 27 stycznia – z udzia³em wojewody Mariana Rembowskiego uroczyœcie otwarto i poœwiêcono miejski szpital po³o¿niczy w Zwierzyñcu (by³e koszary w³odzimierskie) oraz ochronkê mieszcz¹c¹ siê przy ulicy D¹browskiego. Szpital w Zwierzyñcu mia³ mieæ trzy oddzia³y: wewnêtrzny, chirurgiczny i po³o¿niczy. Pocz¹tkowo otwarto tylko oddzia³ po³o¿niczy. 30 stycznia – przy ulicy Artyleryjskiej otwarto „kuchniê dla najbiedniejszych chrzeœcijan”. 31 stycznia – przy ulicy Sosnowej 7, w obecnoœci wojewody, otwarto „kuchniê ¿ydowsk¹ dla najbiedniejszych”. 31 stycznia – w teatrze „Palace” odby³ siê odczyt Tadeusza Wieniawy-D³ugoszewskiego pt. „Kara œmierci”. 31 stycznia – w kinie „Apollo pokazano film z Charlie Chaplinem i Jackie Cooganem pt. „Brzd¹c”, natomiast w kinie „Modern” grano polski dramat z Jadwig¹ Smosarsk¹ pt. „O czym siê nie mówi” na motywach powieœci Gabrieli Zapolskiej.

LUTY 1 lutego – w teatrze „Palace” wyst¹pi³ zespó³ Reduty ze spektaklem „Œwit, dzieñ i noc” R. Reyntera. 1 lutego – Zarz¹d Stowarzyszenia Rodziców i Opiekunów przy filijnym gimnazjum w Bia³ymstoku zorganizowa³ w nowej sali koncertowej gimnazjum im. Króla Zygmunta Augusta koncert z udzia³em aktorki Marii Balcerkiewiczówny, tenora Adama Dobosza oraz Jana Dziemiñskiego – skrzypce i Henryka Sztompki – fortepian. 3 lutego – kino „Modern” wyœwietli³o film oparty ma motywach legendy ¿ydowskiej pt. „Jeden z trzydziestu szeœciu” (£amed Wownik) z Z. Turkowem w roli g³ównej.

67

12 lutego – do Bia³egostoku przyby³ s³ynny globtroter Francuz Pierre Cardec (by³ inwalid¹). Gazety pisa³y: „Pan Cardec, chce i w Bia³ymstoku zademonstrowaæ swoj¹ wytrzyma³oœæ fizyczn¹ i hart ducha dobrej szko³y francuskiej, rzuca te¿ za poœrednictwem naszego pisma wyzwanie wszystkim klubom sportowym Bia³egostoku do wziêcia udzia³u w marszu 150 km w ci¹gu 24 godzin”. Wyzwanie zosta³o przyjête, a s³ynny globtroter trafi³ z powodu wyczerpania do szpitala ¿ydowskiego. 13 lutego – z inicjatywy inteligencji niemieckiej, przy ulicy Warszawskiej 72 powsta³o kó³ko towarzyskie „Helios”. Celem towarzystwa by³o propagowanie æwiczeñ gimnastycznych oraz innych rozrywek kulturalnych. Kó³ko zainicjowa³o swoje powstanie wielkim balem maskowym. 25 lutego – w teatrze „Palace”, w spektaklu „Panna Julia” Augusta Strindberga, wyst¹pi³ Karol Adwentowicz. 28 lutego – odby³o siê uroczyste otwarcie i poœwiêcenie poradni chorób p³ucnych Towarzystwa PrzeciwgruŸliczego w Bia³ymstoku mieszcz¹cego siê przy ulicy Warszawskiej 32. Prezesem towarzystwa i kierownikiem poradni zosta³ dr Józef Lewitt.

MARZEC 2-3 marca – w teatrze „Palace” wyst¹pi³ teatr Reduta ze spektaklami: „Turoñ” Stefana ¯eromskiego i „Ewa” Jerzego Szaniawskiego. 7 marca – Teatr Ryba³t pod kierownictwem Stanis³awy Wysockiej wystawi³ „Balladynê” Juliusza S³owackiego. 9 marca – na scenie „Palace” wyst¹pi³ teatr Reduta ze spektaklem „Przechodzieñ” B. Katerwy. 13 marca – staraniem sekcji kulturalno-oœwiatowej Zwi¹zku Zawodowego Kolejarzy w teatrze „Palace” wyst¹pi³ Tadeusz Wieniawa-D³ugoszewski z odczytem pt. „Polonia Restituta”.

68

13 marca – po trwaj¹cej trzy lata przerwie wznowi³ dzia³alnoœæ oddzia³ Towarzystwa Krajoznawczego. Funkcjê prezesa pe³ni³ Konstanty Kosiñski. 16 marca – przy ulicy Sienkiewicza 16 otwarto sk³ad fabryczny firmy „Gustaw Molenda i Syn”. 18 marca – w kinie „Apollo” pokazano film z Rudolfem Valentino pt. „Ten, za którym szalej¹ kobiety”. 15 marca – na krótkich uroczystoœciach ¿a³obnych (w drodze do Wilna) zatrzyma³ siê w Bia³ymstoku poci¹g ze zw³okami arcybiskupa Jana Cieplaka. 20 marca – przy ulicy Lipowej 14 otwarto pierwsz¹ w Bia³ymstoku siedzibê przedstawicielstwa fabryki samochodów Ford. 21 marca – przy ulicy Gie³dowej 1 otwarto wystawê obrazów Oskara Rozaneckiego. 21 marca – odby³y siê obchody imienin marsza³ka Józefa Pi³sudskiego zorganizowane przez Zarz¹d Obwodu Bia³ostockiego Zwi¹zku Strzeleckiego. 21 marca – w wiêzieniu bia³ostockim skazani na d³ugoletnie wiêzienie rozpoczêli dwudniowe zamieszki, ¿¹daj¹c swobody spaceru i poprawy wiktu. Pog³êbia siê kryzys w bia³ostockim przemyœle. Staj¹ kolejne fabryki.

KWIECIEÑ 1 kwietnia – wielki po¿ar fabryki Gubiñskiego (dawniej Rychtera) przy ulicy Konopnickiej 1. Na miejsce akcji ratowniczej przyby³ wojewoda Marian Rembowski. 7 kwietnia – w kinie „Apollo” wyœwietlano film pt. „Lew Mogo³ów” z Iwanem Moz¿uchinem i Natali¹ Lissenko w rolach g³ównych. 11 kwietnia – w teatrze „Palace” Wac³aw Sieroszewski wyg³osi³ odczyt pt. „Polska w Mand¿urii”.

69

13 kwietnia – w pawilonie Ogrodu Miejskiego otwarto wystawê prac artysty-malarza Zycha Bujnowskiego. 12 kwietnia – w teatrze „Palace”, w spektaklu pt. „Król musi byæ”, wyst¹pi³ Romuald Gierasimski i Maria Zelska. 18 kwietnia – na scenie „Palace” moskiewskie Studio Teatralne Habima wystawi³o sztuki: „Dybuk” Szymona An-ski oraz „Sen Jakuba” i „Potop”. 24 kwietnia – ukaza³ siê pierwszy numer dwutygodnika ilustrowanego „Sport i kino”. Wzrasta aktywnoœæ Zwi¹zku M³odzie¿y Komunistycznej.

MAJ 1 maja – odby³y siê wiec i pochód zorganizowany przez PPS. 1 maja – w kinie „Apollo” bawi³ publicznoœæ Charlie Chaplin w filmie pt. „Gor¹czka z³ota”. 2 maja – odby³ siê zjazd okrêgowy Chrzeœcijañsko-Narodowego Stronnictwa Pracy. Na czele Zarz¹du Okrêgowego stan¹³ Teofil Morelowski. 3 maja – uroczyœcie obchodzono œwiêto 3 Maja. Po raz kolejny nie odby³ siê tradycyjny pochód ulicami miasta. 3 maja – w kinie „Modern” publicznoœæ ogl¹da³a Wierê Cho³odn¹ (ostatnia rola tej aktorki) w filmie pt. „Ja kocham Ciê” ze „specjaln¹ ilustracj¹ œpiewan¹ wykonywan¹ przez artystów warszawskich”. 8 maja – uroczyœcie obchodzono imieniny prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Stanis³awa Wojciechowskiego. 11 maja – bia³ostocki oddzia³ Stowarzyszenia Kupców Polskich utworzy³ Bank Ziemi Podlaskiej w Bia³ymstoku. 15 maja – wojewoda bia³ostocki otrzyma³ depeszê od wiceministra Opaliñskiego, w której ten¿e zawiadomi³ go o dymisji Prezesa

70

Rady Ministrów Wincentego Witosa oraz prezydenta Stanis³awa Wojciechowskiego, który z³o¿y³ swój urz¹d na rêce Marsza³ka Sejmu Macieja Rataja w proteœcie przeciwko zamachowi dokonanemu przez Józefa Pi³sudskiego. 16 maja – na Rynku Koœciuszki, przed genera³em Juliuszem Rómmlem, odby³a siê uroczysta defilada wszystkich oddzia³ów garnizonowych. 22-23 maja – w teatrze „Palace” ze spektaklami: „Kiedy szatan siê œmieje” i „Morfina” L. Hercena wyst¹pili: Ida Kamiñska i Zygmunt Turkow. 23 maja – na placu przed kinem „Palace” odby³ siê wiec poparcia dla Józefa Pi³sudskiego zorganizowany przez PPS. 23 maja – zlikwidowano Komitet Obywatelski Pomocy Najbiedniejszym mieszkañcom Bia³egostoku. 29-30 maja – w zawodach sportowo-atletycznych wyst¹pi³ goœcinnie „wszechœwiatowej s³awy król ¿elaza Gustaw Brejbart”. Atleta przeznaczy³ czêœæ dochodów ze swoich wystêpów na rzecz BOSO. Zawody mia³y miejsce na boisku ¯ydowskiego Klubu Sportowego.

CZERWIEC 2 czerwca – w mieœcie zarejestrowanych jest 49 „radio-aparatów”. 5 czerwca – w koszarach im. Gen. Sowiñskiego, na placu sportowym 1. dywizji kawalerii, odby³y siê zawody hippiczne. 6-8 czerwca – w teatrze „Palace” wyst¹pi³ zespó³ Reduty ze spektaklami: „Do¿ywocie” Aleksandra Fredry, „Pan Minister” i „Diabe³ i karczmarka” Stefana Krzywoszewskiego oraz „Lekkoduch” Jerzego Szaniawskiego. 10 czerwca – przed Pa³acem Branickich Juliusz Osterwa z zespo³em Reduty wystawi³ „Ksiêcia Niez³omnego” Calderóna de la Barca Pedro.

71

12 czerwca – w teatrze „Palace” rozpocz¹³ wystêpy warszawski zespó³ operetkowy z udzia³em znakomitej œpiewaczki J. Zylberg. Inauguracyjnym przedstawieniem by³a operetka „Iskra ¿ydowska”. 15 czerwca – odby³o siê posiedzenie wojewódzkiej Ligi Obrony Przeciwlotniczej i Przeciwgazowej pod przewodnictwem wojewody Mariana Rembowskiego, na którym zapad³a decyzja o budowie w Bia³ymstoku lotniska. 26 czerwca – w teatrze „Palace”, w spektaklu pt. „Diablica” W. Shonherra, wyst¹pi³ znakomity aktor ¿ydowski – Jonas Turkow.

LIPIEC 1 lipca – ukaza³ siê pierwszy numer „Bia³ostockiego G³osu Codziennego” pod redakcj¹ Jana Antonowicza. Pismo by³o organem Narodowej Partii Pracy. 1 lipca – w kinie „Modern” bia³ostoczanie ogl¹dali s³ynn¹ rodaczkê, Helenê Makowsk¹, w filmie pt. „Ostatnie sekrety”. 4 lipca – uroczyste obchody 150 rocznicy niepodleg³oœci Stanów Zjednoczonych. 12 lipca – rozstrzygniêto konkurs na projekt koœcio³a na wzgórzu œw. Rocha. Komisja konkursowa przyzna³a pierwsz¹ nagrodê pracy zbiorowej in¿ynierów architektów – W³adys³awa Schwarcenberga-Czernego, Jana Kar¿ewskiego i Jerzego Wayzbuna. Na konkurs nades³ano w sumie 75 prac. 12 lipca – krakowski Teatr Nowoœci pod dyrekcj¹ Tadeusza Pilarskiego wystawi³ w teatrze „Palace” sztukê Szo³em Alejchema pt. „Jak trudno byæ ¯ydem”. 12 lipca – z powodu 60% podatku od cen biletów, na³o¿onego przez Magistrat miasta Bia³egostoku, w akcie protestu zamkniête zosta³y bia³ostockie kina. 13 lipca – rozpocz¹³ siê kolejny strajk w przemyœle w³ókienniczym. Trwa³ do 17 lipca.

72

16 lipca – w okolicach cmentarza ¿ydowskiego, w miejscu zwanym Weso³a Góra, odkryto szcz¹tki pomordowanych ¿o³nierzy polskich z 1920 r. 17 lipca – powsta³ policyjny Klub Sportowy „Sparta”. 25 lipca – komitet budowy koœcio³a na wzgórzu œw. Rocha otworzy³ w gmachu województwa (Pa³ac Branickich) wystawê prac konkursowych. Ca³y dochód z wystawy przeznaczono na budowê koœcio³a. Kabaret czynny w Parku Rozkosz zaprasza³ bia³ostoczan na nowy program, którego gwiazd¹ by³a znana przedwojenna wykonawczyni romansów – Katia Mas³owa.

SIERPIEÑ 1 sierpnia – na cmentarzu wojskowym w Zwierzyñcu odby³ siê uroczysty pogrzeb ofiar mordu bolszewickiego, który przerodzi³ siê w manifestacjê patriotyczn¹ mieszkañców Bia³egostoku. Szcz¹tki ofiar zosta³y odkryte na Wygodzie. 11 sierpnia – swoj¹ filiê w Bia³ymstoku otworzy³ ogólnopolski dziennik „Nowy Kurier Polski”. 12 sierpnia – na scenie „Palace” œpiewa³ tenor Opery Warszawskiej – Stanis³aw Gruszczyñski. 15 sierpnia –Bia³ostocka Ochotnicza Stra¿ Ogniowa obchodzi³a uroczyœcie kolejn¹ rocznicê istnienia. 28 sierpnia – Towarzystwo Dobroczynnoœci Linas Hacedek zorganizowa³o wystêpy kabaretu sk³adaj¹cego siê z artystów znanego warszawskiego teatru ¿ydowskiego „Azazel”. 31 sierpnia – zastrajkowali bia³ostoccy fryzjerzy. Kabaret dzia³aj¹cy w Parku Rozkosz bawi³ bia³ostoczan nowymi programami.

73

WRZESIEÑ 1 wrzeœnia – przy ulicy Warszawskiej 17 zosta³o otwarte prywatne Gimnazjum Ni¿sze Koedukacyjne Bronis³awy WoŸniackiej. 1 wrzeœnia – w Pañstwowej Szkole Rzemieœlniczo-Przemys³owej mieszcz¹cej siê w budynkach by³ej fabryki H. Kommichau (Antoniuk Fabryczny) otwarto wydzia³ w³ókienniczy. 5 wrzeœnia – w Zwierzyñcu otwarto nowe boisko sportowe. 5 wrzeœnia – nowym starost¹ bia³ostockim zosta³ mianowany Marian Zborowski. 7 wrzeœnia – odby³o siê inauguracyjne przedstawienie Cyrku Staniewskich. 14 wrzeœnia – odby³o siê pierwsze posiedzenie uzupe³nionej Rady Miejskiej. Prezydentem ponownie wybrano Boles³awa Szymañskiego, wiceprezydentem Witolda £uszczewskiego. 15 wrzeœnia – mieszkañcy miasta oraz w³adze administracyjne i wojskowe po¿egna³y gen. Juliusza Rómmla, który opuœci³ Bia³ystok awansowany na stanowisko Inspektora Armii Warszawa. 18 wrzeœnia – w kinie „Apollo” wyœwietlano film z Pol¹ Negri pt. „Kwiat nocy”. 22 wrzeœnia – du¿ym zainteresowaniem cieszy³ siê pokaz najnowszego modelu Fiata 503. Pokaz zorganizowa³a firma Pol-Auto, mieszcz¹ca siê przy ulicy Jurowieckiej 38. 24 wrzeœnia – rozegrano mecz pi³ki no¿nej o puchar Bia³egostoku miedzy Klubem Policyjnym „Sparta”, a ¯ydowskim Klubem Sportowym. Zwyciê¿y³a dru¿yna Sparty 5:0. 28 wrzeœnia – przy ulicy Kiliñskiego otwarto Szko³ê Muzyczn¹ im. Fryderyka Chopina. 29 wrzeœnia – w kinie „Apollo” pokazano film pt. „Czarny orze³” z Rudolfem Valentino w roli g³ównej.

74

29 wrzeœnia – przez Bia³ystok przeje¿d¿a³ poci¹giem marsza³ek Józef Pi³sudski. Na krótko zatrzyma³ siê na dworcu Bia³ostockim, gdzie zosta³ powitany przez wojewodê.

PADZIERNIK 2 paŸdziernika – otwarto Ko³o Mi³oœników Jêzyka Angielskiego. W spotkaniu inauguracyjnym wziê³o udzia³ oko³o 80 osób. 3 paŸdziernika – w teatrze „Palace” staraniem Bia³ego Krzy¿a odby³ siê wieczór chopinowski. Na fortepianie gra³a prof. Zofia Micha³owska-Wolañska. 6 paŸdziernika – w kinie „Modern” pokazano film pt. „O czym siê nie myœli” z Mari¹ Modzelewsk¹, Józefem Wêgrzynem i Igo Symem w rolach g³ównych. 8 paŸdziernika – trwa³ proces by³ego starosty bia³ostockiego Zygmunta Kmity, oskar¿onego o nadu¿ycia finansowe. By³y starosta zosta³ skazany na 2 miesi¹ce wiêzienia. 9-10 paŸdziernika – w teatrze „Palace”, w operetce „Teresina i Napoleon”, wyst¹pi³a Lucyna Messal z zespo³em Teatru Nowoœci. 11 paŸdziernika – w koœciele na wzgórzu œw. Rocha skradziono wota z bocznego o³tarza Matki Boskiej. 12 paŸdziernika – w teatrze „Palace” Wac³aw Sieroszewski wyg³osi³ odczyt pt. „Pi³sudski a Mussolini”. 14-15 paŸdziernika – teatr Reduta wystawi³ w teatrze „Palace” „Mazepê” Juliusza S³owackiego i „¯eglarza” Jerzego Szaniawskiego. 18 paŸdziernika – w kinie Apollo wyœwietlano film z Pol¹ Negri w roli g³ównej pt. „Bezwstydna kobieta”. Najwiêkszym zainteresowaniem cieszy³ siê jednak nadprogram – film z pogrzebu s³ynnego amanta Rudolfa Valentino. 21 paŸdziernika – na scenie „Palace” wyst¹pi³a Elna Gristedt z operetk¹ krakowskiego Teatru Nowoœci. W repertuarze by³a m.in. operetka „Or³ow” B. Granichstaedtena.

75

24 paŸdziernika – Dekanat bia³ostocki zorganizowa³ uroczystoœæ z okazji 700 rocznicy zgonu Franciszka z Asy¿u. Kongres otwarto w teatrze „Palace”. 31 paŸdziernika – w teatrze „Palace” wyst¹pi³ zespó³ Reduty ze spektaklem pt. „Oj m³ody, m³ody” Aleksandra Fredry. 31 paŸdziernika – na scenie „Palace”, w operetce „Lady Chile” W. Kollo, wyst¹pi³a Kazimiera Niewiarowska. 31 paŸdziernika-1 listopada – odby³ siê Zjazd Starszyzny Harcerskiej Chor¹gwi Bia³ostockiej.

LISTOPAD 2 listopada – w kinie „Modern” przy ulicy Lipowej 20 wyœwietlono film pt. „Kurier carski” ze s³ynnym gwiazdorem Iwanem Moz¿uchinem. 7-8 listopada – zespó³ Reduty wystawi³ na scenie „Palace” spektakle: „Mazepa” Juliusza S³owackiego oraz „Œwiêtoszek” Moliera. 11 listopda – uroczyœcie obchodzono œwiêto 11 Listopada. We wszystkich œwi¹tyniach bia³ostockich odby³y siê nabo¿eñstwa, a nastêpnie defilada wojskowa na Rynku Koœciuszki. 11 listopada – w teatrze „Palace” profesor Ferdynand Antoni Ossendowski wyg³osi³ odczyt pt. „Polska wyprawa do Afryki Podzwrotnikowej”. 13 listopada – w teatrze „Palace” grupa œpiewacza Reduty pod kierunkiem profesora Adama Ludewiga wystawi³a opery: „Cyrulik sewilski” Gioacchino Rossiniego i „Halka” Stanis³awa Moniuszki. 14 listopada – w pawilonie Ogrodu Miejskiego otwarta zosta³a wystawa obrazów artystów krakowskich: Teodora Axentowicza, Juliana Fa³ata, Vlastimila Hofmana, Wojciecha Kossaka, Aleksandra Mroczkowskiego, Ignaca Pinkasa, Zbigniewa Pronaszki, Piotra Stachiewicza, Stanis³awa Tondosa, Wojciecha Weissa i Leona Wyczó³kowskiego.

76

14 listopada – w teatrze „Palace” odby³ siê wiec poselski z udzia³em pos³ów Paw³a Wo³oszyna, Szymona Rak-Michaj³owskiego i Piotra Miot³y cz³onków Bia³oruskiej W³oœciañsko-Robotniczej Hromady. 17 listopada – wszystkie bia³ostockie szko³y otrzyma³y tekst literacki i muzyczny nowego hymnu pañstwowego „Jeszcze Polska nie zginê³a – Mazurek D¹browskiego”. 18 listopada – nowym bia³ostockim wicewojewod¹, na miejsce Waleriana Karasiñskiego, który otrzyma³ stanowisko wicewojewody lubelskiego, zosta³ Zygmunt Skrzyñski. 22 listopada – zmar³ Franciszek Gliñski, organizator i kierownik Biblioteki Miejskiej. 30 listopada – w teatrze „Palace” zespó³ Reduty wystawi³ „Œnieg” Stanis³awa Przybyszewskiego. Z inicjatywy by³ego pos³a Josepha Spickermana powo³ane zosta³o Niemieckie Stowarzyszenie Ludowe (Deutscher Volkerbund). W teatrze „Palace” bia³ostocka policja dokona³a rewizji w wyniku której zatrzymano Abrama Czernichowa, u którego w kieszeni znaleziono 87 ulotek komunistycznych. Po zakoñczeniu œledztwa S¹d Okrêgowy skaza³ go na trzy lata wiêzienia.

GRUDZIEÑ 5 grudnia – odby³a siê, zorganizowana przez PPS, demonstracja, w czasie której domagano siê od w³adz przestrzegania oœmiogodzinnego dnia pracy, zniesienia pracy nocnej ma³oletnich oraz ubezpieczenia robotników od nastêpstw nieszczêœliwych wypadków. 6 grudnia – w kinie „Modern” odby³a siê premiera filmu „Trêdowata” wg Heleny Mniszkówny, w re¿yserii Edwarda Puchalskiego, z Jadwig¹ Smosarsk¹ i Boles³awem Mierzejewskim w rolach g³ównych. 6 grudnia – w teatrze „Palace” odby³ siê wiec Bia³oruskiej W³oœciañsko-Robotniczej Hromady, na którym omówiono aktualn¹ sytuacjê polityczn¹.

77

7 grudnia – Zrzeszenie Artystów Opery Warszawskiej wystawi³o na scenie „Palace” operê „¯ydówka” Jacquesa Halévy`a. 14 grudnia – na scenie „Palace” zespó³ Reduty wystawi³ „Bajkê” A. Czaplickiego. 18 grudnia – dziêki wsparciu finansowemu Towarzystwa Dobroczynnoœci Linas Hacedak przy ulicy Sienkiewicza 5 powsta³ ¿ydowski teatr miniatur „Gilarino”. Kierownictwo teatru objêli: W. Bubryka i Oskar Rozanecki. 19 grudnia – w kinie „Apollo” wyœwietlano „ocenzurowany, pierwszy oryginalny sowiecki film o rewolucji rosyjskiej” pt. „Car Miko³aj II”. 23 grudnia – zmar³ Eliasz Nowik, wspó³w³aœciciel fabryki sukna i kapeluszy „C. Nowik i Synowie”. 24 grudnia – wybuch³ strajk w fabrykach w³ókienniczych. 31 grudnia – w kinie „Apollo” pokazano amerykañski film w re¿yserii Freda Niblo pt. „Ben Hur” z Ramónem Novarro w roli g³ównej (kreowanym wówczas na rywala Rudolfa Valentino). Poniewa¿ rabinat lwowski wykl¹³ ten obraz jako obraŸliwy, w mieœcie kilka osób protestowa³o przeciwko jego obecnoœci na ekranach kin. Temat ten podchwyci³a zaraz prasa polska. Sensacyjne nag³ówki ogólnopolskich gazet donosi³y: „Zdemolowane kino w Bia³ymstoku!”. Z dnia na dzieñ plotka „ros³a w si³ê”. Po tygodniu angielski „The Times” pisa³ ju¿ o rozruchach w Bia³ymstoku i spaleniu filmu na wielkim stosie w centrum miasta. W kika miesiêcy póŸniej w Argentynie ukaza³a siê informacja, ¿e w wyniku zamieszek w mieœcie wprowadzono stan wyj¹tkowy.

78

1927

STYCZEÑ 4 stycznia – grupa œpiewacza teatru Reduta pod kierownictwem profesora Adama Ludewiga wystawi³a w teatrze „Palace” operê „Madame Butterfly” Giacomo Pucciniego. 6 stycznia – na scenie „Palace” zespó³ teatru Reduta wystawi³ ponownie „Bajkê” A. Czaplickiego. 15 stycznia – zmar³ Salomon Nowik, wspó³w³aœciciel fabryki sukna i kapeluszy „C. Nowik i Synowie”. 18 stycznia – odby³a siê uroczystoœæ poœwiêcenia nowej szko³y powszechnej przy ulicy Gdañskiej. Rada szkolna chcia³a, aby nowa szko³a nosi³a imiê Adama Mickiewicza. 19-20 stycznia – w teatrze „Palace”, w operetkach: „Ksiê¿niczka Ilica” i „Hrabina Marica” Imre Kálmána, wyst¹pili: Wiktoria Kawecka, Józef Redo i Janina Soko³owska. 24 stycznia – na scenie „Palace” zespó³ teatru Reduta wystawi³ sztukê „Romantyczna” Edmonda Rostanda. 25 stycznia – S¹d Apelacyjny skaza³ by³ego starostê Zygmunta Kmitê na 4 lata wiêzienia. 26 stycznia – na scenie „Palace” Juliusz Osterwa i Irena Solska z zespo³em teatru Reduta pokazali „Lekkomyœln¹ siostrê” W³odzimierza Perzyñskiego. Powsta³o Ko³o Ziemian, którego celem by³o szerzenie kultury i oœwiaty na wsi.

79

W mieœcie panuje epidemia grypy.

LUTY 4 lutego – w³aœciciele kin na znak protestu przeciwko wysokim podatkom na³o¿onym przez magistrat zamknêli kina. 6 lutego – z udzia³em wojewody bia³ostockiego Mariana Rembowskiego odby³ siê zjazd Kó³ Popierania Obrony Kresów Wschodnich. 7-8 lutego – na scenie „Palace” zespó³ teatru Reduta ponownie wystawi³ „Don Juana” Wolfganga Amadeusa Mozarta oraz „Cz³owieka z budki suflera” Tadeusza Rytnera. 8 lutego – w kinie „Apollo” wyœwietlono film pt. „¯ydowskie szczêœcie” wed³ug Szo³em Alejchema. W rolach g³ównych wyst¹pili znakomici aktorzy moskiewskiego teatru ¿ydowskiego Habima. 12 lutego – w salach województwa odby³ siê wielki bal na rzecz Ligi Ochrony Przeciw Powietrznej. Bal otworzy³ wojewoda Marian Rembowski z pu³kownikow¹ Ostrowsk¹ polonezem, do którego stanê³o 185 par. 15 lutego – koniec strajku w bia³ostockich kinach. 19 lutego – uroczyœcie obchodzono kolejn¹ rocznicê odzyskania przez Bia³ystok niepodleg³oœci. 21 lutego – w S¹dzie Okrêgowym rozpocz¹³ siê proces 16 osób oskar¿onych o dzia³alnoœæ komunistyczn¹. 23 lutego – na scenie „Palace” zespó³ teatru Reduta wystawi³ komediê Jerzego Szaniawskiego pt. „Papierowy kochanek”. 25 lutego – starost¹ bia³ostockim zosta³ Mieczys³aw Billek. 27 lutego – na scenie teatru „Palace” Warszawski Pierwszy Teatr dla Dzieci wystawi³ spektakle: „Jaœ i Ma³gosia” oraz „Robinson Crusoe”.

80

27 lutego – warszawscy kasiarze „rozpruli kasê ogniotrwa³¹” w kantorze fabryki sukna „O. Trylling i Syn S-ka Akcyjna” mieszcz¹cym siê przy ulicy Lipowej 24. 28 lutego – bia³ostockie kina: „Apollo”, „Modern” i „Polonia” zosta³y zamkniête na czas nieograniczony z powodu „na³o¿enia na przedsiêbiorstwa kinowe przez Magistrat m. Bia³egostoku podatku widowiskowego w wysokoœci 40% od ceny biletu”.

MARZEC Kina graj¹, ale ca³y dochód przeznaczany jest na bia³ostockie organizacje dobroczynne. 1 marca – w sali Magistratu przedstawiciel Partii Pracy Marian Danb wyg³osi³ odczyt o celach i zadaniach tej organizacji. Spotkanie zaowocowa³o wst¹pieniem wielu s³uchaczy w szeregi PP. 18 marca – zakoñczy³a siê „wojna podatkowa” miêdzy kinami a magistratem. 19 marca – uroczyœcie obchodzono imieniny Józefa Pi³sudskiego. 19 marca – zakoñczy³ siê 6-tygodniowy strajk bia³ostockich szewców. 19 marca – w hotelu „Ritz”, staraniem Ko³a Literatów i Dziennikarzy ¯ydowskich, odby³ siê wielki Bal Purymowy, na którym wybrano m.in. „Esterê – królow¹ balu”. Zosta³a ni¹ Chana Goni¹dzka. 21 marca – w³adze administracyjne Bia³egostoku zdelegalizowa³y Bia³orusk¹ W³oœciañsko-Robotnicz¹ Hromadê oraz Niezale¿n¹ Partiê Ch³opsk¹. 21 marca – Na kolejne goœcinne wystêpy w „Palace” zjawi³a siê warszawska Reduta z Juliuszem Osterw¹. Zespó³ wystawi³ komediê pt. „Brat marnotrawny”. 26 marca – w sali Rady Miejskiej odby³o siê zebranie organizacyjne Komitetu Niesienia Pomocy Bezrobotnej Inteligencji. W zebraniu wzi¹³ udzia³ wojewoda Marian Rembowski.

81

KWIECIEÑ 1 kwietnia – ukaza³ siê pierwszy numer nowego tygodnika „Der Bialystoker Weker” – organu socjalistycznej organizacji ¿ydowskiej Bund, pod redakcj¹ Chackiela Abramowicza Anachowicza. 11 kwietnia – do Bia³egostoku przyby³a komisja lotnicza z pp³k Zychem Pop³awskim i przedstawicielem Ligi Obrony Przeciwlotniczej i Przeciwgazowej in¿ynierem Kaweckim w celu wyznaczenia lokalizacji pod przysz³e lotnisko. Wybrano teren w Dojlidach. 11-12 kwietnia – w teatrze „Palace”, w spektaklu pt. „Kiedy panienki id¹ spaæ”, wraz z zespo³em artystów z Qui pro Quo wyst¹pili: Hanka Ordonówna i Fryderyk Jarossy.

MAJ 1 maja – odby³ siê wiec i pochód zorganizowany przez PPS. 3 maja – uroczyœcie obchodzono œwiêto 3 Maja. Dotychczasowy uroczysty pochód ulicami miasta zast¹piono defiladami w centrum. 3 maja – w teatrze „Palace” wyst¹pi³ znany rosyjski literat – Konstanty Belmont – z odczytem w jêzyku rosyjskim pt. „Kobieta w ¿yciu i poezji”. 6 maja – Zwi¹zek Naprawy Rzeczypospolitej na czele ze Stefanem Kalin¹, W³adys³awem Kolendo i Micha³em Matoszko zorganizowa³ w mieœcie wiec w celu zapoznania miejscowej spo³ecznoœci z genez¹ i ideologi¹ prze³omu majowego. 13 maja – ukaza³a siê jednodniówka „Der Hojzwirt”, pod redakcj¹ Hermana Lifszyca, w ca³oœci przygotowana w jêzyku jidysz. W za³o¿eniu mia³a siê staæ w przysz³oœci tygodnikiem. 13 maja – sekcja telefoniczna uruchomi³a w sali I klasy na dworcu PKP w Bia³ymstoku pierwszy automat telefoniczny. 17 maja – w teatrze „Palace” odby³ siê wieczór autorski znakomitego polskiego poety – Juliana Tuwima.

82

20-21 maja – uroczyœcie obchodzono 10-lecie powstania 42. Pu³ku Piechoty im. gen. Jana Henryka D¹browskiego. Z tej okazji nadano Marsza³kowi Józefowi Pi³sudskiemu odznakê honorow¹ pu³ku. 21, 22 maja – w teatrze „Palace” wyst¹pi³ zespó³ kabaretu Perskie Oko z Zul¹ Pogorzelsk¹, Konradem Tomem i Eugeniuszem Bodo. 23 maja – do miasta przyby³ japoñski esperantysta profesor Hawme Asada. Podejmowa³o go m.in. Bia³ostockie Towarzystwo Esperanto im. Ludwika Zamenhofa. 24 maja – rozpocz¹³ siê kolejny strajk w przemyœle w³ókienniczym. Przyst¹pi³o do niego 3 200 robotników. 27 maja – zmar³ Chanon Nowik, wspó³w³aœciciel firmy „C. Nowik i Synowie”. 30 maja – w kinie „Apollo” wyœwietlano film pt. „Kusicielka” w re¿yserii Freda Niblo z Gret¹ Garbo i Lionelem Barrymorem w rolach g³ównych.

CZERWIEC 2 czerwca – w teatrze „Palace” wyst¹pi³ warszawski Teatr im. A.Fredry z widowiskiem historycznym pt. „Obrona Czêstochowy”. 4 czerwca – do miasta przyby³ minister reform rolnych – profesor Witold Staniewicz. W siedzibie Urzêdu Wojewódzkiego odby³o siê z jego udzia³em posiedzenie Wojewódzkiej Rady Naprawy Ustroju Rolnego. 5 czerwca – zakoñczy³ siê strajk w przemyœle w³ókienniczym. Robotnicy otrzymali 11% podwy¿kê. 18 czerwca – w lokalu Towarzystwa Esperanckiego im. Ludwika Zamenhofa odby³o siê uroczyste otwarcie 2-miesiêcznego kursu jêzyka esperanto. 22 czerwca – do Bia³egostoku po raz kolejny zawita³ Cyrk Staniewskich.

83

28 czerwca – zakoñczy³ siê strajk w fabryce kapeluszy C. Nowika. Po uzyskaniu 17% podwy¿ki do pracy przyst¹pi³o 248 robotników.

LIPIEC 1 lipca – Bia³ystok liczy 89 000 mieszkañców. 1 lipca – na dworcu zatrzyma³ siê poci¹g marsza³ka Józefa Pi³sudskiego. Dostojny goœæ zosta³ powitany przez przedstawicieli miejscowych w³adz pañstwowych i samorz¹dowych. 5 lipca – w koœciele na wzgórzu œw. Rocha odby³a siê msza i uroczyste wyprowadzenie zw³ok zamordowanej przez ucznia nauczycielki Pañstwowej Szko³y Rzemieœlniczej – Jadwigi Kondratowicz. „Koœció³ wype³niony by³ po brzegi. Wyprowadzenie zw³ok zmieni³o siê w imponuj¹c¹ manifestacjê protestu przeciw przejawom szerz¹cego siê zwyrodnienia”. 8 lipca – na stawie przy fabryce Nowika przy ulicy Mickiewicza zdarzy³ siê tragiczny wypadek. 7 robotnic tej fabryki w czasie p³ywania ³ódk¹ po stawie zaczê³o ton¹æ. Pomocy ton¹cym udzieli³ dyrektor fabryki. Niestety, jedna z dziewcz¹t utonê³a. 9 lipca – w Ignatkach otwarto nowo wybudowany kursal – dom zdrojowy z salami do zabaw i koncertów. 13 lipca – w teatrze „Palace” zespó³ Reduty wystawi³ sztukê Pierra Corneille`a „Cyd”. 13 lipca – w gmachu Pañstwowego Gimnazjum ¯eñskiego przy ulicy Mickiewicza otwarto wystawê prac malarskich najwybitniejszych malarzy wspó³czesnych – T. Ryszkiewicza, H. Szczygliñskiego, Z. Badowskiego, V. Hoffmana, S. Jagodziñskiego, A. Pronaszki, T. Axentowicza, P. Czapity i L. Markowicza. 14 lipca – odby³o siê zebranie organizacyjne Bia³ostockiego Klubu Tenisowego. Siedzib¹ Zwi¹zku by³ lokal przy Rynku Koœciuszki 1. 18 lipca – og³oszono przetarg na budowê gmachu szko³y powszechnej przy ulicy Pa³acowej. Przetarg wygra³a firma „Mur”.

84

Trwa³y zapisy na kurs gry filmowej w bia³ostockiej szkole kinematograficznej przy ulicy Kiliñskiego 5.

SIERPIEÑ 1 sierpnia – na stanowisko „bibliotekarza miejskiego” powo³any zosta³ Miko³aj Dziekoñski, asystent Biblioteki Publicznej i Uniwersyteckiej im. Stefana Batorego w Wilnie. 2 sierpnia – kino „Apollo” rozpoczê³o nocne seanse filmowe o godz. 24, w czasie których pokazywano film pt. „Jak powstaje cz³owiek” o treœci – jak siê póŸniej okaza³o – mocno erotycznej. W³adze miejskie wkrótce zakaza³y tych pokazów. 2 sierpnia – otwarto sportowy Cyrk Colosseum. Odbywa³y siê tam walki zapaœnicze. Wiêkszoœæ walk wygrywa³ bia³ostoczanin o pseudonimie „Czarna Maska”. 7-8 sierpnia – na zakoñczenie Œwiatowego Kongresu Esperantystów w Gdañsku, pod protektoratem wojewody bia³ostockiego Mariana Rembowskiego odby³o siê „Postkongreso” W czasie uroczystoœci na domu, gdzie urodzi³ siê Ludwik Zamenhof, ods³oniêto tablicê pami¹tkow¹ autorstwa artysty malarza Krynickiego Po wspólnym obiedzie i uroczystej akademii zorganizowana zosta³a zabawa w Parku Rozkosz. 10 sierpnia – w obecnoœci wojewody Bia³ostocki Klub Tenisowy uroczyœcie otworzy³ w Zwierzyñcu nowe boisko tenisowe. 12 sierpnia – Bia³ystok odwiedzi³ chargé d`affaires Japonii, który zwiedzi³ fabryki w³ókiennicze. 14 sierpnia – œwiêtowali stra¿acy ochotnicy z BOSO. 14 sierpnia – na miejskim stadionie w Zwierzyñcu odby³y siê zawody lekkoatletyczne 1. dywizji kawalerii. 15 sierpnia – z okazji Œwiêta ¯o³nierza na Pietraszach zosta³a odprawiona uroczysta msza, a nastêpnie odby³a siê defilada 1. dywizji kawalerii.

85

21 sierpnia – Bia³ystok odwiedzi³ minister spraw wewnêtrznych – genera³ Felicjan S³awoj-Sk³adkowski. 21 i 28 sierpnia – ukaza³y siê dwa numery „¯ycia Polski” pod redakcj¹ Witolda Œnie¿ki. Zacz¹³ ukazywaæ siê „Przegl¹d Przemys³u Kresowego”. By³o to czasopismo ¿ydowskie w jêzyku polskim, wydawane przez Rachmiela Trockiego. Trwa³y zdjêcia filmowe do adaptacji powieœci Andrzeja Struga pt. „Mogi³a Nieznanego ¯o³nierza” w re¿yserii Ryszarda Ordyñskiego z udzia³em Jerzego Leszczyñskiego i Marii Malickiej. Do zdjêæ filmowych asystowali uczniowie bia³ostockiego Studium Kinematograficznego. Trwa remont w kinie „Modern”. Trwa remont kino-teatru „Palace” wed³ug projektu Oskara Rozaneckiego.

WRZESIEÑ 1 wrzeœnia – przy ulicy Fabrycznej 37 otwarta zosta³a Szko³a Handlowa im. Miko³aja Kopernika. 1 wrzeœnia – przebudowane kino „Modern” przy ulicy Lipowej 20 rozpoczê³o sezon filmem pt. „Ostatni uœmiech b³azna”. Otwarcie kina zaszczyci³ swoj¹ obecnoœci¹ wojewoda Marian Rembowski. 2 wrzeœnia – otwarto ulicê Z³ot¹, ³¹cz¹c¹ ulicê Jana III Sobieskiego z ulic¹ Wasilkowsk¹. 8 wrzeœnia – w sali posiedzeñ Rady Miejskiej przy ulicy Warszawskiej 23 odby³o siê posiedzenie organizacyjne Komitetu Obywatelskiego „dla zorganizowania pomocy powodzianom w Ma³opolsce”. Na czele Komitetu stan¹³ wojewoda Marian Rembowski. 9 wrzeœnia – na dziedziñcu Urzêdu Wojewódzkiego (Pa³ac Branickich) zespó³ Reduty z Juliuszem Osterw¹ wystawi³ sztukê Pedro

86

Calderóna de la Barca pt. „Ksi¹¿ê Niez³omny” w przek³adzie Juliusza S³owackiego. 11 wrzeœnia – odby³o siê inauguracyjne posiedzenie Sejmiku Powiatowego pod przewodnictwem Mieczys³awa Bilka. 11 wrzeœnia – zaczê³a wychodziæ „Gazeta Bia³ostocka” pod redakcj¹ Teofila Morelowskiego. 15 wrzeœnia – w kinie „Apollo” odby³a siê bia³ostocka premiera filmu pt. „Blaski i nêdzne ¿ycie kurtyzany” wed³ug powieœci Honoré de Balzaca z André la Fayette w roli g³ównej. 15 wrzeœnia – z inicjatywy Komitetu Wojewódzkiego Ligi Obrony Powietrznej Pañstwa w Bia³ymstoku ukaza³ siê pierwszy numer „Wiadomoœci Lotniczych” pod redakcj¹ Mariana Wojewódzkiego. 16 wrzeœnia – z inicjatywy prezydenta miasta Boles³awa Szymañskiego powsta³a Spó³dzielnia Mieszkaniowa „Zdobycz Robotnicza”. Spó³dzielnia ma budowaæ domy dla robotników na warunkach d³ugoterminowego kredytu wysokoœci 80% kosztów budowy. 16 wrzeœnia – na scenie kina „Modern” rozpoczê³a wystêpy operetka krakowskiego Teatru Nowoœci z ulubieñcami publicznoœci: Antonim Kaczorowskim i Gustawem Cybulskim. 19 wrzeœnia – z powodu braku zamówieñ stanê³a fabryka w³ókiennicza C. Nowika przy ulicy Mickiewicza. 21 wrzeœnia – zastrajkowali bia³ostoccy fryzjerzy. 29 wrzeœnia – w gimnazjum im. Króla Zygmunta Augusta z udzia³em w³adz miejskich i wojewody po¿egnano kuratora G¹siorowskiego. 30 wrzeœnia – w zwi¹zku z reform¹ szkolnictwa zlikwidowano Kuratorium Okrêgu Szkolnego Bia³ostockiego.

PADZIERNIK 1 paŸdziernika – na ingres koœcio³a œw. Rocha przyby³ arcybiskup Romuald Ja³brzykowski. Zosta³ uroczyœcie powitany przez

87

mieszkañców miasta przy specjalnie wzniesionej w tym celu bramie tryumfalnej u wylotu ulicy Sienkiewicza i Rynku Koœciuszki. 1-2 paŸdziernika – w kinie „Palace” w sztuce Dario Niccodemiego pt. „Dzieñ, œwit i noc” wyst¹pili znani aktorzy warszawscy: Maria Malicka i Aleksander Wêgierko. 2 paŸdziernika – odby³a siê uroczystoœæ poœwiêcenia kamienia wêgielnego pod budowê koœcio³a na wzgórzu œw. Rocha. Arcybiskup Romuald Ja³brzykowski w obecnoœci ministra komunikacji Paw³a Romockiego i wojewody bia³ostockiego poœwiêci³ równie¿ kamieñ wêgielny pod budowê pierwszego domu Spó³dzielni „Zdobycz Robotnicza”. 7 paŸdziernika – w godzinach wieczornych przyby³ do Bia³egostoku minister spraw wewnêtrznych gen. Felicjan S³awoj-Sk³adkowski. Po przybyciu odby³ konferencjê z wojewod¹ bia³ostockim Marianem Rembowskim w sprawie pogarszaj¹cych siê stosunków politycznych Polski z Litw¹. 8 paŸdziernika – odby³o siê uroczyste poœwiêcenie kamienia wêgielnego pod budowê nowej szko³y powszechnej przy ulicy Pa³acowej (dziœ budynek III LO). 9 paŸdziernika – w teatrze „Palace” œpiewa³ s³ynny rosyjski tenor – Dymitr Smirnow. 11 paŸdziernika – nieoczekiwanie swoje dymisje z³o¿y³o szeœciu cz³onków Rady Miejskiej. 11 paŸdziernika – przeje¿d¿a³ przez miasto Józef Pi³sudski. Na dworcu bia³ostockim przesiad³ siê z poci¹gu osobowego do jad¹cego do Wilna poci¹gu pospiesznego. 15 paŸdziernika – w kinie „Palace” odby³a siê uroczysta akademia z okazji 30-lecia dzia³alnoœci Ogólno ¯ydowskiego Zwi¹zku Robotniczego Bund. 19 paŸdziernika – radni ze „Zjednoczonej Rady ¯ydów” zaprotestowali przeciw dzia³aj¹cej (mimo ust¹pienia 6 cz³onków) bia³ostockiej Radzie Miejskiej.

88

22 paŸdziernika – Wojskowy Klub Sportowy 42. pu³ku piechoty wygra³ walkowerem mecz pi³ki no¿nej z Policyjnym Klubem Sportowym „Sparta” , zdobywaj¹c puchar wojewody. W zwi¹zku z zaistnia³¹ sytuacj¹ PKS „Sparta” rozwi¹za³a sekcjê pi³ki no¿nej. Czêœæ graczy przesz³a do WKS, czêœæ do nowo utworzonego Uczniowskiego Klubu Sportowego. 26 paŸdziernika – Ministerstwo Spraw Wewnêtrznych, przychylaj¹c siê do wniosku Wojewody Bia³ostockiego, na podstawie art. 66 Dekretu o Samorz¹dzie Miejskim rozwi¹za³o Radê Miejsk¹ Bia³egostoku i upowa¿ni³o wojewodê do zarz¹dzenia niezw³ocznie nowych wyborów. 30 paŸdziernika – na stadionie miejskim w Zwierzyñcu odby³ siê mecz pi³ki no¿nej o mistrzostwo okrêgowe warszawskiej ligi pi³ki no¿nej, miêdzy reprezentacj¹ Siedlec – 9. pac a mistrzem podokrêgu – 42. pp. Wygrali goœcie 8:3.

LISTOPAD 2 listopada – w kinie „Modern” wyœwietlono film polski pt. „Zew morza” z udzia³em uroczej bia³ostoczanki Nory Ney oraz Marii Malickiej, Mariusza Maszyñskiego i Jerzego Marra. 6 listopada – „Chc¹c uczciæ rocznicê czerezwyczajki i zapocz¹tkowania g³odu, po¿ogi, rzezi inteligencji w Rosji” bia³ostoccy komuniœci postanowili „urz¹dziæ potê¿n¹ machkomunê” (demonstracjê komunistyczn¹ – D.B.), która mia³a siê rozpocz¹æ na ulicy Miñskiej. Na widok policji demonstracja rozpierzch³a siê. 20 listopada – w kinie „Palace” wyst¹pi³ zespó³ Reduty wystawiaj¹c komediê Aleksandra Fredry pt. „ Zemsta”. 23 listopada – w starostwie bia³ostockim odby³a siê konferencja w sprawie odstrza³u wilków, których populacja w województwie bia³ostockim bardzo wzros³a. Pierwsze polowanie postanowiono zorganizowaæ w terminie 5–15 grudnia.

89

24 listopada – dekretem Prezydenta RP dotychczasowy wojewoda bia³ostocki Marian Rembowski przeniesiony zosta³ w stan nieczynny. 26 listopada – nowym wojewod¹ bia³ostockim mianowany zostaje Karol Henryk Edward Kirst. 27 listopada – w kinie „Modern” wyœwietlono film pt. „Orlê”. Wystêpowa³a w nim m.in. bia³ostoczanka – Nora Ney. 28 listopada – do miasta przyby³ nowy wojewoda.

GRUDZIEÑ 2 grudnia – w lokalu Ko³a Literatów i Dziennikarzy ¯ydowskich odby³o siê otwarcie czytelni im. Jehoasza (pisarza ¿ydowskiego). Na uroczyste otwarcie przyby³a siostra pisarza i przedstawiciel ¯ydowskiego Instytutu Naukowego. 7 grudnia – zespó³ Reduty na deskach „Palace” wystawi³ sztukê Andrzeja Rybickiego pt. „Okno”. 9 grudnia – uniewa¿niona zosta³a lista nr 14 (komuniœci) wystawiona do wyborów do Rady Miejskiej. 11 grudnia – odby³y siê wybory do Rady Miejskiej. Poprzednia Rada z powodu niemo¿noœci wy³onienia w³adz miasta zosta³a rozwi¹zana latem 1927 roku. 15 grudnia – w teatrze „Palace” w sztuce W³odzimierza Perzyñskiego pt. „Szczêœcie Frania” wyst¹pi³ Stefan Jaracz z zespo³em Teatru Narodowego i Polskiego. 18 grudnia – w sali „Soko³a” przy ulicy Kiliñskiego 6, przy udziale 246 delegatów z powiatu bia³ostockiego, sokólskiego, wo³kowyskiego i wysoko-mazowieckiego odby³ siê zjazd okrêgowy Polskiego Stronnictwa Chrzeœcijañskiej Demokracji oraz Chrzeœcijañskiego Zjednoczenia Zawodowego, na którym wyra¿ono poparcie dla marsza³ka Józefa Pi³sudskiego w przysz³ych wyborach do Sejmu. 19 grudnia – przy ulicy Piwnej otwarto Poradniê Chorób Wenerycznych.

90

27 grudnia – odby³o siê zebranie organizacyjne Ko³a Bia³ostockiego Polskiego Stronnictwa Chrzeœcijañskiej Demokracji. 28 grudnia – w kinie „Apollo” wyœwietlono (pt. „Symfonia zmys³ów”) film Mauritza Stillera „Gdy zmys³y graj¹” wg powieœci Selmy Lagerlöff z Gret¹ Garbo w roli g³ównej. 29 grudnia – na scenie „Palace” ponownie wyst¹pi³ zespó³ Reduty ze sztuk¹ pt. „Sêdziowie”.

Fot. 11 Brama wejœciowa do Parku im. Ksiêcia J. Poniatowskiego. Znajdowa³a siê naprzeciwko hotelu Ritz, na wysokoœci Bramy Pa³acowej.

Fot. 12 Rotunda (restauracja) w Parku Miejskim. Widok przed 1938 r.

91

1928

STYCZEÑ 3 stycznia – z inicjatywy Komitetu Wykonawczego Porozumienia Partii Pracy i Zwi¹zku Naprawy Rzeczypospolitej powsta³ Wojewódzki Komitet Wyborczy do Sejmu i Senatu pod nazw¹ Wojewódzki Komitet Wspó³pracy z Rz¹dem z siedzib¹ przy ulicy Kiliñskiego 2/6. 6 stycznia – odby³ siê zjazd okrêgowy Polskiego Stronnictwa Chrzeœcijañskiej Demokracji na którym zadecydowano o odrzuceniu poparcia udzielonego przez czêœæ dzia³aczy partii dla wspólnej z BBWR listy do Sejmu i wybrano nowy Zarz¹d Okrêgowy na czele ze Stanis³awem Reinhardtem i Gedeonem Ch¹dzyñskim. 8 stycznia – na zebraniu przedstawicieli miejscowego duchowieñstwa wszystkich wyznañ oraz organizacji spo³ecznych i politycznych utworzono Wojewódzki Komitet Bezpartyjnego Bloku Wspó³pracy z Rz¹dem. 9 stycznia – zacz¹³ wychodziæ (jako mutacja warszawskiego pisma o orientacji endeckiej „ABC”), „Kurier Bia³ostocki ABC”. Siedziba redakcji mieœci³a siê przy ulicy Rynek Koœciuszki 7. 9 stycznia – Urz¹d Œledczy pozyska³ rocznego wilczura, œwietnie wytrenowanego. Pies nazywa³ siê Esik. 14 stycznia – przy ulicy Warszawskiej 9 odby³o siê poœwiêcenie lokalu Warszawskiego Towarzystwa Ubezpieczeñ. 14 stycznia – powsta³o Stowarzyszenie In¿ynierów Województwa Bia³ostockiego. Prezesem Stowarzyszenie zosta³ in¿. M. £ukaszewicz,

92

dyrektor Fabryki Pluszu Beckera mieszcz¹cej siê przy ulicy Œwiêtojañskiej 15 (dzisiejsza „Biruna”). 19 stycznia – w tatrze „Palace” zespó³ Reduty wystawi³ komediê Ignacego Grabowskiego pt. „Niewierny Tomek” z Juliuszem Osterw¹ i Wand¹ Osterwin¹. 22 stycznia – na zebraniu miejscowej spo³ecznoœci emigrantów ukraiñskich powo³ano bia³ostocki oddzia³ Ukraiñskiego Komitetu Centralnego. Na czele grupy inicjatywnej stanêli: Semen Martyniuk i £ew Makarewycz. 25 stycznia – bia³ostoczanie mogli wreszcie obejrzeæ nakrêcony m.in. w plenerach Bia³egostoku film pt. „Mogi³a Nieznanego ¯o³nierza” wed³ug powieœci Andrzeja Struga. 26 stycznia – odby³o siê inauguracyjne zebranie Rady Miejskiej. Na prezesa Rady wybrano nauczyciela Seminarium Nauczycielskiego z listy PPS Romana M³yñskiego, wiceprezesem zosta³ dr Aleksander Rajgrodzki i dr Zygmunt Siemaszko, prezydentem Bia³egostoku wybrany zosta³ p³k Micha³ Ostrowski, wiceprezydentem Wolf Hepner. 28 stycznia – w mieœcie zawi¹za³ siê Okrêgowy Demokratyczny Komitet Wyborczy Kobiet Polskich.

LUTY 2 lutego – na scenie „Palace” koncertowa³ znany polski skrzypek – Bronis³aw Gimpel. 12 lutego – ukaza³a siê jednodniówka „Samorz¹d Bia³ostocki” pod redakcj¹ Konstantego Kosiñskiego. 15 lutego – powsta³o Towarzystwo Mi³oœników Sztuki. Siedzib¹ towarzystwa by³o Ognisko Nauczycielskie” przy Seminarium w Bia³ymstoku. 15 lutego – wybrano prezydium bia³ostockiego oddzia³u Ukraiñskiego Komitetu Centralnego. Prezesem zosta³ Serhij Momot.

93

25 lutego – w sali Towarzystwa Ochrony Zdrowia odby³o siê uroczyste zamkniêcie wy¿szego kursu jêzyka esperanto prowadzonego przez Towarzystwo Esperanckie im. Ludwika Zamenhofa oraz otwarcie nowego kursu. 26 lutego – uruchomione zosta³o nocne pogotowie ratunkowo-b³yskawiczne przy Towarzystwie Dobroczynnoœci Linas Hacedek. Dysponowa³o ono samochodami specjalnie przystosowanymi do akcji ratunkowej zaopatrzonymi w napisy informacyjne i trzy specjalne tr¹bki do sygnalizacji.

MARZEC 3 marca – w teatrze „Palace” odby³ siê wiec cz³onków Bezpartyjnego Bloku Wspó³pracy z Rz¹dem. 6 marca – w wyborach do Sejmu II kadencji zwyciê¿y³a lista nr 1 – Bezpartyjnego Bloku Wspó³pracy z Rz¹dem (BBWR). 9 marca – powsta³o Towarzystwo Opieki Spo³ecznej „Przystañ”. 9 marca – po ulicach naszego miasta kursowa³o 237 doro¿ek, 27 taksówek, 270 wozów ciê¿arowych i 14 autobusów. 11 marca – odby³y siê wybory do Senatu. 11 marca – w kinie „Modern” wyœwietlano film pt. „Trêdowata” wg Heleny Mniszek, w re¿yserii Edwarda Puchalskiego, z Jadwig¹ Smosarsk¹ i Józefem Wêgrzynem w rolach g³ównych. 12 marca – przed S¹dem Okrêgowym odby³ siê proces bandy Aleksandra Bajko (dzia³a³a na terenie Puszczy Bia³owieskiej) oskar¿onych o zabójstwo w 1923 roku gen. Józefa Ba³achowicza, brata gen. Stanis³awa Bu³ak-Ba³achowicza. 13 marca – z inicjatywy dr. Jana Walewskiego powsta³o Towarzystwo Ochrony Kobiet. 14 marca – na wniosek wojewody postanowiono wy³oniæ Komitet Organizacyjny Imienin Marsza³ka Józefa Pi³sudskiego i komitet

94

zbiórki na rzecz budowy Domu Ludowego im. Marsza³ka Józefa Pi³sudskiego w Bia³ymstoku. 14 marca – staraniem Ko³a Literatów i Dziennikarzy ¯ydowskich przy ulicy Sienkiewicza 28 otwarta zosta³a wystawa obrazów Oskara Rozaneckiego. 19 marca – w dniu imienin Józefa Pi³sudskiego odby³o siê nadzwyczajne posiedzenie Rady Miejskiej. 30 marca – do miasta przyjecha³ znany bu³garski podró¿nik i esperantysta Miko³aj Giurow, odbywaj¹cy od 1923 roku podró¿ dooko³a œwiata, w celu studiowania kultury rolnej w ró¿nych krajach. Z inicjatywy Ogólnego ¯ydowskiego Zwi¹zku Robotniczego w Polsce (Bund) powo³ano tygodnik poœwiêcony wale z bezrobociem – „Der Bia³ostoker Werker”.

KWIECIEÑ 1 kwietnia – odby³ siê pierwszy dru¿ynowy bieg na prze³aj na dystansie 3 km o puchar magistratu miasta Bia³egostoku. I miejsce zaj¹³ Uczniowski Klub Sportowy. 6 kwietnia – „kasiarze” dokonali w³amania do ¯ydowskiego Banku Rzemieœlniczego mieszcz¹cego siê przy Lipowej 1. 7 kwietnia – ukaza³ siê miesiêcznik w jêzyku ¿ydowskim – „Dos Wort”, wydawany przez Barbikañsk¹ Misjê Krzewienia Chrzeœcijañstwa wœród ¯ydów. 13 kwietnia – w klubie Towarzystwa Sportowego „Hellas”, pod przewodnictwem prezesa Jakuba Szapiro, odby³o siê zebranie Bia³ostockiego Towarzystwa Esperantystów. W czasie spotkania, po raz pierwszy, wyst¹pili amatorzy dzia³aj¹cego przy Towarzystwie teatrzyku, pokazuj¹c licznie zebranej publicznoœci sztukê pt. „Nie wypada”. 15 kwietnia – odby³ siê dru¿ynowy bieg na prze³aj na dystansie 3 km o nagrodê wojewódzkiego Komitetu Wychowania Fizycznego

95

i Przysposobienia Wojskowego. I miejsce zajê³a reprezentacja Zwi¹zku M³odzie¿y Wiejskiej. 16 kwietnia – w ramach wiosennego rajdu oficerów 9. brygady kawalerii mia³a miejsce wizyta dowódcy 9. brygady kawalerii – p³k. Grzmota Skotnickiego wraz z 18 oficerów z dowódcami 25., 26. i 27. pu³ków u³anów oraz dowódcy 9. DAK. 17 kwietnia – w S¹dzie Okrêgowym rozpocz¹³ siê wielki proces 133 komunistów z powiatu bia³ostockiego, Bielska i Sokó³ki oskar¿onych o dzia³alnoœæ antypañstwow¹ prowadzon¹ w 1925 roku w organizacji Komunistyczna Partia Zachodniej Bia³orusi. 17 kwietnia – w teatrze „Palace” wyst¹pi³ Tadeusz Wieniawa-D³ugoszewski z odczytem pt. „S¹d nad upad³¹ kobiet¹”. 18 kwietnia – rozpocz¹³ siê strajk szewców ¿¹daj¹cych 20% podwy¿ki p³ac. Trwa³ do 9 maja. 21 kwietnia – rozpoczê³a siê budowa gmachu Izby Skarbowej przy zbiegu ulic Mickiewicza i Œwiêtojañskiej. 21 kwietnia – w teatrze „Palace” warszawski Teatr Znicz pod dyrekcj¹ Tadeusza Konczyñskiego wystawi³ sztuki: „Mariê Stuart” Fryderyka Schillera, „Cara Aleksandra I” Dymitra Mere¿kowskiego, „Wiêzieñ Magdeburga”, „Zaczarowane ko³o” Lucjana Rydla i „Bia³e pawie” Tadeusza Konczyñskiego. 23 kwietnia – w kinie „Apollo” pokazano film pt. „Genera³” z Busterem Keatonem w podwójnej roli – re¿ysera i aktora. Natomiast kino „Modern” wyœwietli³o tego dnia film polski pt. „Huragan”, w re¿yserii Józefa Lejtesa z doskona³¹ rol¹ Aleksandra Zelwerowicza, opowiadaj¹cy o powstaniu styczniowym. 24 kwietnia – do miasta przyby³ mi³oœnik jêzyka esperanto, sekretarz rz¹du Wyspy Formoza, R. Sugimoto.

MAJ 1 maja – odby³ siê pochód i wiec zorganizowane przez PPS.

96

2 maja – na dworcu bia³ostockim bawi³ przejazdem król Afganistanu Amanullach z ma³¿onk¹ i œwit¹. Para królewska powitana zosta³a z kompani¹ honorow¹ przez przedstawicieli wojska i w³adz miejskich. 2-3 maja – na trasie Bia³ystok-Grodno odby³ siê tradycyjny „Marsz majowy”. Zwyciê¿y³a dru¿yna z 42. Pu³ku Piechoty ustanawiaj¹c rekord trasy (82 km pokonano w 9 godzin i 35 minut). 5 maja – zarejestrowana zosta³a Spó³dzielnia Mieszkaniowa „Zdobycz Robotnicza” pracowników samorz¹du Miasta Bia³egostoku. 6 maja – powsta³a Wojewódzka Grupa Parlamentarna Bezpartyjnego Bloku Wspó³pracy z Rz¹dem na czele z Walerym Romanem. Jej sekretariat mieœci³ siê przy ulicy Rynek Koœciuszki 7. 8 maja – z okazji œwiêta 10. Pu³ku U³anów Litewskich odby³y siê zawody konne. 11 maja – utworzony zosta³ Oddzia³ Ligi Morskiej i Rzecznej w Bia³ymstoku. 11 maja – w salach hotelu „Ritz” znany publicysta Tadeusz Wieniawa-D³ugoszewski wyg³osi³ odczyt pt. „Przedwioœnie ¯eromskiego”. 14-15 maja – w teatrze „Palace” zespó³ Reduty z Juliuszem Osterw¹ na czele wystawi³ trzy sztuki: „Su³kowski” Stefana ¯erowskiego, „W¹sy i peruka” Józefa Korzeniowskiego oraz „Wilki w nocy” Tadeusza Rittnera. 16 maja – w kinie „Modern” wyœwietlono film z Brygid¹ Helm w roli g³ównej pt. „Mi³oœæ Joanny Ney” na motywach powieœci Ilii Erenburga. 18 maja – przy ulicy Fabrycznej 37 odby³a siê uroczystoœæ wmurowania kamienia wêgielnego pod budowê sanatorium dla dzieci chorych na gruŸlicê, organizowanego przez Towarzystwo Opieki Zdrowotnej. 19 maja – w sali Rady Miejskiej odby³o siê posiedzenie organizacyjne komitetu budowy pomnika ku czci poleg³ych w czasie

97

wojny polsko-bolszewickiej oficerów i szeregowców 42. Pu³ku Piechoty im. gen. Jana Henryka D¹browskiego. Zebranie zmieni³o lokalizacjê pomnika na Park 3 Maja (pierwotnie planowano ustawiæ go przy koszarach na ulicy Traugutta). 23 maja – 42. Pu³k Piechoty im. gen. Jana Henryka D¹browskiego œwiêtowa³ 10-lecie swego istnienia. W czasie uroczystoœci poœwiêcono kamieñ wêgielny pod pomnik poleg³ych oficerów i szeregowców 42. pu³ku piechoty. W tym równie¿ celu zawi¹za³ siê specjalny Komitet Obywatelski pod przewodnictwem wojewody Karola Kirsta. 25 maja – wybuch³ strajk w³aœcicieli wozów ciê¿arowych, domagaj¹cych siê 9% podwy¿ki cen za œwiadczone us³ugi. Trwa³ 2 tygodnie.

CZERWIEC 3 czerwca – w koszarach im. Gen. Sowiñskiego teatr pod kierownictwem Aleksandra Kobrynia wystawi³ „Bitwê pod Rac³awicami” z udzia³em wielkich mas piechoty i kawalerii oraz chórów i orkiestr. Ca³oœæ odby³a siê w malowniczych strojach z epoki Tadeusza Koœciuszki. 4 czerwca – wybuch³ strajk robotników fabryk w³ókienniczych. Strajkowa³o 46 fabryk, w sumie oko³o 3 000 robotników. 5-7 czerwca – obchodzono Œwiêto Sadzenia Drzew, podczas którego uczniowie oddzia³ów publicznych szkó³ powszechnych i prywatnych posadzili 250 drzew na ulicach: Piêknej, Suchej, Rabiñskiej i Piwnej. 9 czerwca – podczas konferencji kierowników szkó³ powszechnych w Inspektoracie Szkolnym przy ulicy Warszawskiej 37 uchwalono powo³anie kó³ka nauczania jêzyka esperanto dla nauczycieli szkó³ powszechnych. 16-17 czerwca – na scenie kina „Apollo” wyst¹pi³a ma³a artystka – Ninka Wiliñska z zespo³em aktorów scen warszawskich.

98

Najm³odsza publicznoœæ ogl¹da³a trzy sztuki: „Pan kotek by³ chory”, „Czerwony kapturek” i „Psotny Ignaœ”. 17 czerwca – na stawie przy fabryce Nowika (na ulicy Mickiewicza) odby³y siê publiczne pokazy wynalazków p. Œwiderskiego. Wynalazca zaprezentowa³ m.in. „aparat umo¿liwiaj¹cy chodzenie po wodzie”, przyrz¹d za pomoc¹ którego na zwyk³ym rowerze mo¿na przejechaæ przez rzekê oraz sk³adan¹ 2-osobow¹ ³ódkê wa¿¹c¹ 3 kg. 20 czerwca – przy ulicy Œwiêtojañskiej 18 otwarto bezp³atny ogródek dla dzieci w wieku 4–8 lat. Najbiedniejsze dzieci otrzymywa³y tam posi³ek i zosta³y otoczone opiek¹ lekarsk¹. 23 czerwca – w gabinecie Prezydenta Bia³egostoku Micha³a Ostrowskiego odby³o siê zebranie komitetu organizacyjnego Ko³a Miast Województwa Bia³ostockiego. 24 czerwca – z inicjatywy WOZPN powsta³ Podokrêg Wojewódzki Pi³ki No¿nej ze sta³¹ siedzib¹ w Bia³ymstoku, honorowym prezesem zosta³ gen. Aleksander Litwinowicz. 26 czerwca – w kinie „Modern” wyœwietlono film wg powieœci Leo Belmonta pt. „Przeznaczenie”, z udzia³em m.in. 7-letniej Musi Fajches, Freda Syma, Mariusza Maszyñskiego i Mili Kamiñskiej. 27 czerwca – w teatrze „Palace” Tadeusz Wieniawa-D³ugoszewski wyg³osi³ odczyt pt. „G³ód mocarz”. 27 czerwca – zakoñczy³ siê strajk w przemyœle w³ókienniczym. 29 czerwca – pod protektoratem wojewody Karola Kirsta na stadionie miejskim w Zwierzyñcu odby³y siê zawody sportowe Policji Pañstwowej województwa bia³ostockiego.

LIPIEC 3 lipca – Magistrat wyda³ zarz¹dzenie zabraniaj¹ce polowania na ptaki w Parku 3 Maja. 6 lipca – przez miasto przeszed³ huragan niszcz¹c domy przy ulicach: Piasta i Prowiantowej oraz zrywaj¹c dachy domów w centrum.

99

15 lipca – odby³y siê wybory do ¿ydowskiej gminy wyznaniowej. 19 lipca – Bia³ystok odwiedzi³ minister robót publicznych Jêdrzej Moraczewski. Minister spotka³ siê z wojewod¹ bia³ostockim. 21 lipca – odby³o siê uroczyste otwarcie boiska sportowego ¯ydowskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Makabi” mieszcz¹cego siê przy ulicy Czêstochowskiej 8. 30 lipca – odby³o siê pierwsze zebranie po wyborach do w³adz Gminy ¯ydowskiej. Prezesem wybrano Mordka Zylberblata. 30 lipca – na XX Zjazd Esperantystów wyjecha³ prezes bia³ostockiego Towarzystwa Esperanckiego Jakub Szapiro. 31 lipca – w teatrze „Palace”, w spektaklu „Madame X”, wraz z zespo³em Operetki Warszawskiej, wyst¹pi³a Janina Soko³owska. 31 lipca – ukaza³ siê ostatni numer „Kuriera Bia³ostockiego ABC”. W wyniku likwidacji Sekretariatu Okrêgowego Partii Pracy w Grodnie zakoñczy³ dzia³alnoœæ oddzia³ PP w Bia³ymstoku.

SIERPIEÑ 3 sierpnia – w teatrze „Palace” odby³a siê rewia pt. „Tylko dla s³omianych wdowców” z udzia³em Lucyny Messal. 6 sierpnia – rozpoczê³y siê uroczystoœci 14-lecia wymarszu „pierwszej kompanii kadrowej”, zorganizowane przez Oddzia³ Strzelca w Bia³ymstoku. 6 sierpnia – w ksiêgarni Brzostowskiego wystawiono „z racji œwiêta 6 sierpnia biust Marsza³ka Pi³sudskiego m³odego artysty, absolwenta Akademii Sztuk Piêknych, bia³ostoczanina Alfonsa Karnego”. 9 sierpnia – w sali konferencyjnej Urzêdu Wojewódzkiego odby³ siê Zjazd Regionalny pos³ów i senatorów województwa bia³ostockiego grupy parlamentarnej BBWR. W zebraniu uczestniczy³ m.in. pose³ Walery S³awek oraz wojewoda Karol Kirst.

100

11 sierpnia – na krótki postój na dworcu PKP zatrzyma³ siê Józef Pi³sudski. Marsza³ka powita³ wojewoda Karol Kirst. 12 sierpnia – w teatrze „Palace” zespó³ Opery Warszawskiej wystawi³ operê „Dama pikowa” Piotra Czajkowskiego. 18 sierpnia – rozpoczê³y siê uroczystoœci 30-lecia Bia³ostockiej Ochotniczej Stra¿y Ogniowej. 23 sierpnia – w kinie „Apollo” wyœwietlono film z Pol¹ Negri pt. „SpowiedŸ uczciwej kobiety”. 27 sierpnia – Urz¹d Wojewódzki zatwierdzi³ statut ¯ydowskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Makabi”. 27 sierpnia – w kinie „Modern” wyœwietlono film w re¿yserii Aleksandra Hertza pt. „Ziemia obiecana” wg W³adys³awa Reymonta z Jadwig¹ Smosarsk¹ i Kazimierzem Junosz¹-Stêpowskim w rolach g³ównych.

WRZESIEÑ 6 wrzeœnia – nowym wicewojewod¹ zosta³ Wincenty Tyszko. 10 wrzeœnia – w teatrze „Palace”, w znanej z Cyrulika Warszawskiego sztuce „Orze³ czy reszka” L. Verneuila, wyst¹pi³a Jadwiga Smosarska z zespo³em artystów scen warszawskich. 10 wrzeœnia – Kasa Chorych zakupi³a plac przy ulicy Modliñskiej celem budowy gmachu dla wszystkich instytucji kasy. 10 wrzeœnia – w wieku 32 lat zmar³ Antoni Lubkiewicz, dziennikarz i wydawca „Dziennika Bia³ostockiego”. 12 wrzeœnia – wojewoda Karol Kirst uroczyœcie otworzy³ w Zwierzyñcu Wojewódzk¹ Wystawê Przemys³owo-Rolnicz¹. 13-16 wrzeœnia – rozegrano turniej tenisowy o mistrzostwo Bia³egostoku. Wœród pañ zwyciê¿y³a Rawska, w konkurencji panów Rybarczyk z BTK.

101

18 wrzeœnia – na deskach teatru „Palace” wyst¹pi³a Kapela W³oœciañska pod dyrekcj¹ Stanis³awa Namys³owskiego. 22 wrzeœnia – Wojewódzk¹ Wystawê Przemys³owo-Rolnicz¹ zwiedzi³ Prezes Rady Ministrów Kazimierz Bartel. 25 wrzeœnia – uroczyœcie zamkniêto Wojewódzk¹ Wystawê Przemys³owo-Rolnicz¹. 26 wrzeœnia – w kinie „Apollo” wyœwietlono amerykañski film pt. „Titanic”.

PADZIERNIK 8 paŸdziernika – pod przewodnictwem wicewojewody Wincentego Tyszki odby³o siê w Urzêdzie Wojewódzkim posiedzenie organizacyjne Wojewódzkiego Komitetu Obchodów 10-lecia Niepodleg³oœci Polski. Na przewodnicz¹cego sekcji budowy „¯ywego pomnika im. Marsza³ka J. Pi³sudskiego – Domu Ludowego” wybrano prezesa Rady Miejskiej Romana M³yñskiego, a na przewodnicz¹cego sekcji obchodowej prezydenta Bia³egostoku Micha³a Ostrowskigo. 10 paŸdziernika – w kinie „Modern” odby³a siê uroczysta bia³ostocka premiera filmu pt. „Dzikuska” wed³ug powieœci Ireny Zarzyckiej z Mari¹ Malick¹ i Zbyszkiem Sawanem w rolach g³ównych. 12 paŸdziernika – starosta Mieczys³aw Bilek przeniesiony zosta³ do Gdyni na stanowisko komisarza rz¹dowego. 12 paŸdziernika – w lokalu miejscowego Towarzystwa Esperanto przy ulicy Kupieckiej 49 odby³o siê uroczyste otwarcie kursów jêzyka esperanto dla nauczycieli szkó³ powszechnych. 13 paŸdziernika – w pawilonie Ogrodu Miejskiego otwarto wystawê obrazów Czes³awa Sadowskiego. 14 paŸdziernika – og³oszono przetarg na budowê gmachu S¹du Okrêgowego w Bia³ymstoku.

102

15-16 paŸdziernika – na scenie „Palace” goœcinnie wyst¹pi³ zespó³ Miejskiego Teatru w Grodnie. Bia³ostoczanie mogli obejrzeæ „Ma³kê Szwarcenkopf” Gabrieli Zapolskiej oraz „Golema” Halpera Lejwika. 15 paŸdziernika – w kinie „Apollo” wyœwietlono film pt. „Anna Karenina” w re¿yserii Clarence’a Browna z Gret¹ Garbo w roli g³ównej. 18 paŸdziernika – odby³o siê organizacyjne posiedzenie Komitetu Wojewódzkiego Ligi Mocarstwowej Rozwoju Polski. Przewodnicz¹cym Komitetu zosta³ prezes Rady Miejskiej Roman M³yñski. 19 paŸdziernika – rozpocz¹³ siê strajk w³ókniarzy bia³ostockich popieraj¹cy w³ókniarzy ³ódzkich. 19 paŸdziernika – w Pañstwowej Fabryce Wyrobów Tytoniowych przy ulicy Warszawskiej 39 rozpoczêto kurs dla niepiœmiennych kobiet. Zorganizowa³o go Chrzeœcijañskie Towarzystwo Ochrony Kobiet w Bia³ymstoku. 20 paŸdziernika – w teatrze „Palace” odby³ siê wieczór inauguracyjny Towarzystwa Mi³oœników Sztuki w Bia³ymstoku. W czêœci koncertowej wyst¹pi³a bia³ostoczanka, pianistka Alicja Szatagin. 20 paŸdziernika – na scenie „Palace” zespó³ Andrzeja Marka wystawi³ „Golema” Halpera Lejwika. 27 paŸdziernika – w teatrze „Palace” Tadeusz Wieniawa-D³ugoszewski wyg³osi³ odczyty pt. „Lew To³stoj” i „G³ód Mocarz”. 30/31 paŸdziernika – w czasie burzliwego zebrania Rady Miejskiej prezydent Micha³ Ostrowski z³o¿y³ dymisjê na rêce prezesa Rady Miejskiej Romana M³yñskiego. „Nastêpnie olbrzymi¹ wiêkszoœci¹ 31 g³osów wszystkich frakcji polskich i ¿ydowskich, z wyj¹tkiem Bundu, Rada uchwali³a nastêpuj¹cy wniosek z³o¿ony przez radnego mecenasa Witolda Doro¿yñskiego: »Przyjmuj¹c do wiadomoœci sprawozdanie Komisji rewizyjnej, Rada Miejska wyra¿a przekonanie, ¿e Magistrat w obecnym sk³adzie nie jest zdolny do produkcyjnej pracy. Uchybienia osób winnych, ujête w protokole Komisji Rewizyjnej, winny byæ rozpatrzone przez przysz³y Magistrat«”.

103

LISTOPAD 1 listopada – na kilka wystêpów zatrzyma³ siê w „Palace” teatr Kazimierza Kamiñskiego z Warszawy. Pokazano m.in. spektakl pt. „¯ona i kochanka” na motywach twórczoœci Gabrieli Zapolskiej. 2-3 listopada – na scenie „Palace” Teatr Narodowy wystawi³ sztukê pt. „Dziêkujê za s³u¿bê”. 4 listopada – w obecnoœci wojewody Karola Kirsta odby³o siê poœwiêcenie karetki i gara¿u Pogotowia Ratunkowego Towarzystwa Dobroczynnoœci Linas Hacedek mieszcz¹cego siê przy ulicy Ró¿añskiej 3. W uroczystoœci wziê³o udzia³ liczne grono przedstawicieli bia³ostockiego samorz¹du, administracji i policji. 7 listopada – Ministerstwo Robót Publicznych zatwierdzi³o do realizacji projekt budynku S¹du Okrêgowego autorstwa architekta Kazimierza To³³oczko mieszcz¹cego siê u zbiegu ulic Mickiewicza i Œwiêtojañskiej. 8 listopada – powstaje prorz¹dowa Polska Partia Socjalistyczna – dawna Frakcja Rewolucyjna z Franciszkiem Nowakowskim jako przewodnicz¹cym oraz Józefem Czy¿em i Lucjanem Borkowskim. 8 listopada – w kinie „Modern” wyœwietlono film pt. „Prezydent” z Iwanem Moz¿uchinem w roli g³ównej. 11-12 listopada – odby³y siê uroczyste obchody 10 rocznicy odzyskania przez Polskê niepodleg³oœci. Obchody zainaugurowano specjaln¹ sesj¹ Rady Miejskiej. 18 listopada – w obecnoœci wojewody Karola Kirsta oraz przedstawicieli w³adz i samorz¹du uroczyœcie otwarto i poœwiêcono Dom Dziecka przy ulicy Artyleryjskiej 10. 18 listopada – jubileusz 25-lecia pracy duszpasterskiej obchodzi³ pastor gminy ewangelickiej – Teodor Zirkwitz. 19 listopada – w teatrze „Palace” przywódca socjalrewolucjonistów rosyjskich, by³y minister rolnictwa w Rz¹dzie Tymczasowym i by³y przewodnicz¹cy Konstytuanty Rosyjskiej – Wiktor Czernow wyg³osi³ wyk³ad pt. „Faszyzm-Bolszewizm”.

104

20 listopada – w sali obrad Urzêdu Wojewódzkiego, pod przewodnictwem wojewody Mariana Kirsta i przy udziale prezesów Izby Skarbowej, Okrêgowego Urzêdu Ziemskiego oraz zaproszonych przedstawicieli Towarzystwa Rolniczego i Zwi¹zku Ziemian odby³o siê organizacyjne posiedzenie Rady Wojewódzkiej z³o¿onej z 17 cz³onków wybranych przez Sejmiki i Rady Miast. Rada Wojewódzka powsta³a jako cia³o kolegialne wspieraj¹ce wojewodê. 22 listopada – na stanowisko starosty bia³ostockiego powo³any zosta³ Eugeniusz Sobesto. 25 listopada – na scenie „Palace” zespó³ Reduty z Kazimierzem Junosz¹-Stêpowskim wystawi³ sztukê „Car Pawe³ I” na motywach dramatu Dmitrija Mere¿kowskiego „Pawe³ I”. 26 listopada – Rada Miejska powo³a³a na stanowisko nowego prezydenta miasta Wincentego Hermanowskiego, a na stanowisko wiceprezydenta – Maksymiliana Ziemilskiego.

GRUDZIEÑ 2 grudnia – przy ulicy œw. Rocha 2 odby³o siê uroczyste otwarcie domu Polskiego Towarzystwa Kultury i Oœwiaty Robotniczej „Pochodnia”. 3 grudnia – na scenie teatru „Palace” garnizonowy teatr grodzieñski wystawi³ spektakl „Krakowiacy i Górale” na motywach dzie³a Wojciecha Bogus³awskiego „Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale”. 8 grudnia – w Gimnazjum im. Króla Zygmunta Augusta, przy udziale w³adz pañstwowych i samorz¹dowych, odby³o siê uroczyste ods³oniêcie tablicy ku czci nauczycieli i uczniów gimnazjum poleg³ych w czasie wojny z bolszewikami oraz poœwiêcenie sztandaru szkolnego. 8 grudnia – w budynku szkolnym przy ulicy Pa³acowej 4 otwarto miejskie przedszkole dwuwydzia³owe „dla najbiedniejszych dzieci, bez wzglêdu na narodowoœæ z ojczystym jêzykiem wyk³adowym”.

105

9 grudnia – znany podró¿nik Ferdynand Antoni Ossendowski wyg³osi³ w teatrze „Palace” odczyt pt. „Dziwne spotkanie”. 9 grudnia – przy udziale wojewody, dowódcy garnizonu i przedstawicieli samorz¹du poœwiêcono wybudowan¹ ze œrodków miasta Publiczn¹ Szko³ê Powszechn¹ nr 1 mieszcz¹c¹ siê przy ulicy Pa³acowej 4 (obecne III Liceum Ogólnokszta³c¹ce). 11 grudnia – w lokalu ¿eñskiej Szko³y Powszechnej mieszcz¹cej siê przy ulicy Pa³acowej 5 (budynek dzisiejszej Kasy Chorych) otwarto ¿eñski oddzia³ Miejskiej Szko³y Zawodowo-Dokszta³caj¹cej. 14 grudnia – przy ulicy Piwnej, z udzia³em w³adz miejskich i wicewojewody Wincentego Tyszki, poœwiêcono kamieñ wêgielny pod budynek szpitala dla zakaŸnie chorych. 16 grudnia – na scenie „Palace”, w spektaklach: „Œwit, dzieñ i noc” Dario Niccodemiego oraz „Prawdziwa mi³oœæ” Bracco, wyst¹pili: Maria Malicka i Aleksander Wêgierko z zespo³em artystów warszawskich. 22 grudnia – w sali Urzêdu Wojewódzkiego, pod opiek¹ wojewody Karola Kirsta, odby³o siê zebranie organizacyjne Wojewódzkiego Towarzystwa Opieki Spo³ecznej „Przystañ”. 22 grudnia – w kinie „Apollo” odby³a siê bia³ostocka premiera filmu pt. „Przedwioœnie” wed³ug powieœci Stefana ¯eromskiego, w re¿yserii Henryka Szaro, z Boles³awem Mierzejewskim, Stefanem Jaraczem i Zbigniewem Sawanem w rolach g³ównych. 23 grudnia – odby³ siê zjazd ukraiñskich emigrantów politycznych zamieszkuj¹cych powiat bia³ostocki w celu wybrania swego przedstawiciela na II Zjazd Delegatów Ukraiñskiej Emigracji Politycznej w Polsce maj¹cy siê odbyæ w Warszawie. Zosta³ nim setnik £ew Makarewycz. 28 grudnia – zmar³, piastuj¹cy swój urz¹d od 1921 roku, prezes S¹du Okrêgowego w Bia³ymstoku – Tadeusz Dynowski.

106

1929

STYCZEÑ 1 stycznia – Bia³ystok liczy³ 92 000 mieszkañców. 1 stycznia – w kinie „Modern” wyœwietlano film pt. „Z raju bolszewickiego” z Olg¹ Czechow¹ w roli g³ównej. 5 stycznia – powsta³o Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, Kultur¹ i Pomnikami Przyrody województwa bia³ostockiego „Lechia” 7 stycznia – na scenie „Palace” wyst¹pi³ Teatr Miniatur „Azazel”. 7 stycznia – w sali konferencyjnej Urzêdu Wojewódzkiego odby³o siê pierwsze posiedzenie Zarz¹du Wojewódzkiego Towarzystwa Opieki Spo³ecznej „Przystañ”. Zebraniu przewodniczy³ naczelnik Wydzia³u Zdrowia Publicznego dr Zygmunt Brodowicz. 8 stycznia – na zaproszenie Towarzystwa Esperanto im. Ludwika Zamenhofa odwiedzi³ Bia³ystok oraz wyg³osi³ odczyty dla uczniów znany holenderski esperantysta – Adalbert Smit. 10 stycznia – na scenie „Palace” zespó³ Reduty ze Stefanem Jaraczem wystawi³ komediê W³odzimierza Perzyñskiego pt. „Uœmiech losu”. 12 stycznia –Bia³ystok dotknê³a fala silnych mrozów. 13 stycznia – w domu £wa Makarewycza przy ulicy Mazowieckiej 50 odby³o siê zebranie ko³a ukraiñskich emigrantów politycznych. Postanowiono zorganizowaæ dla ludnoœci ukraiñskiej zamieszkuj¹cej Bia³ystok szereg kursów kulturalnych i oœwiatowych.

107

15 stycznia – do Pary¿a wyjecha³ artysta-malarz Czes³aw Sadowski. Studia malarskie w Pary¿u umo¿liwi³o mu stypendium ufundowane przez Magistrat miasta Bia³egostoku. 16 stycznia – w kinie „Apollo” odby³a siê uroczysta premiera polskiego filmu pt. „W lasach polskich” z udzia³em Jerzego Leszczyñskiego i Diany Blumenfeld. 20 stycznia – rozpoczê³y siê wybory Miss Polonia, do których stanê³a kandydatka z Bia³egostoku – Maria Szymañska. 20 stycznia – w mieœcie szaleje epidemia grypy. 21 stycznia – w sztuce Jerzego Szaniawskiego pt. „Ptak” ponownie wyst¹pi³ Juliusz Osterwa i zespó³ teatru Reduta. 25 stycznia – w lokalu Towarzystwa Esperanto im. L. Zamenhofa ulicy Kupieckiej 49 odby³o siê uroczyste zamkniêcie pierwszego kursu jêzyka esperanto dla nauczycieli publicznych szkó³ powszechnych. 26 stycznia – po¿ar siedziby Izby Skarbowej przy ulicy Rynek Koœciuszki 7. 26 stycznia – odby³o siê posiedzenie Rady Zwi¹zku Celowego budowy szpitala dla umys³owo chorych w Choroszczy. 29 stycznia – w kinie „Modern” wyœwietlono polski film pt. „Pan Tadeusz” w re¿yserii Ryszarda Ordyñskiego z udzia³em Zofii Zaj¹czkowskiej (Zosia), Leona £uszczewskiego (Tadeusz), Heleny Sulimy (Telimena) oraz Jerzego Marra, Stefana Jaracza i Jerzego Leszczyñskiego. 31 stycznia – na wniosek wojewody, „za dopuszczanie siê szeregu akcji terrorystycznych na jesieni r. ub. w czasie strajku robotników piekarskich”, rozwi¹zany zosta³ Zwi¹zek Zawodowy Robotników Przemys³u Spo¿ywczego Powsta³ Komitet Miejski Bezpartyjnego Bloku Wspó³pracy z Rz¹dem. Prezesem Rady Miejskiej zosta³ Roman M³yñski. W mieœcie dzia³a³o te¿ Biuro Okrêgowe BBWR, mieszcz¹ce siê przy ulicy Sienkiewicza 28.

108

LUTY 1 lutego – utworzone przy Towarzystwie Esperantystów Ko³o Mi³oœników Sztuki Scenicznej wystawi³o operetkê w jêzyku esperanto pt. „Ho tiuj fremoluloj”. 3 lutego – w teatrze „Palace” odby³ siê koncert znakomitej œpiewaczki Stanis³awy Korwin-Szymanowskiej. 5 lutego – rozpocz¹³ urzêdowanie nowo mianowany starosta Krzysztof Siedlecki. 8 lutego – stanowisko Prezesa S¹du Okrêgowego obj¹³ sêdzia Cezary Szyszko. 10 lutego – przy ulicy Sienkiewicza 12 otwarto salon wystawowy „zastêpstwa rejonowego fabryk samochodowych Essex, Brockway i Brosexauto”. 11 lutego – silne mrozy w Bia³ymstoku spowodowa³y liczne trudnoœci w po³¹czeniach kolejowych i telefonicznych. W mieœcie dosz³o do kilku groŸnych wypadków, m.in. sp³oszone konie wpad³y z saniami do lokalu kina „Apollo”. Na ulicach rozpalono ogniska, pozwalaj¹ce ogrzaæ siê woŸnicom i przechodniom. 17 lutego – na scenie „Palace” wyst¹pi³ grodzieñski teatr garnizonowy ze spektaklem „U³ani Ksiêcia Józefa”. 23 lutego – kierownikiem Publicznej Biblioteki Miejskiej zosta³ profesor Filip Echeñski. 24 lutego – odby³y siê zawody m³odzie¿y szkolnej w ³y¿wiarstwie szybkim na lodzie o nagrodê Miejskiego Komitetu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego. Zwyciê¿y³ Micha³ Roszko, uczeñ szko³y rzemieœlniczej w Bia³ymstoku. 26 lutego – na scenie kina „Palace”, w sztuce pt. „Dar poranka” G. Forzago, wyst¹pi³a z zespo³em artystów warszawskich znana gwiazda teatru i kina – Maria Balcerkiewiczówna.

109

MARZEC 1 marca – w teatrze „Palace” rozpocz¹³ wystêpy zespó³ Teatru Rrosyjskiego z Zofi¹ Kie³czewsk¹. Teatr wystawi³ spektakle: „Awanturnica” Kajewa, „KaŸñ” i „Nowoczesna mi³oœæ” J. Devala, „Dziecko ulicy” Dario Niccodemiego oraz „Idiotê” wg Fiodora Dostojewskiego. 1 marca – w obecnoœci prezydenta miasta, cz³onków rady nadzorczej i pracowników Chrzeœcijañskiego Stowarzyszenia Spó³dzielców „Zjednoczenie” ksi¹dz dziekan Aleksander Chodyko poœwiêci³ piekarniê i sklep w budynku „Zjednoczenia” przy ulicy Weso³ej 7. 5 marca – w obecnoœci wojewody Karola Kirsta odby³o siê poœwiêcenie lokalu S¹du Pracy przy ulicy Fabrycznej 35. 7 marca – w teatrze „Palace” zespó³ Reduty wystawi³ komediê Antoniego S³onimskiego pt. „Murzyn Warszawski” ze Stefanem Jaraczem w roli g³ównej. 8 marca – odby³y siê obrady Rady Miejskiej na temat przyst¹pienia Bia³egostoku do Zwi¹zku Celowego budowy szpitala psychiatrycznego w Choroszczy. 10 marca – w teatrze „Palace”, z inicjatywy Ko³a Literatów i Dziennikarzy ¯ydowskich w Bia³ymstoku, odby³a siê akademia „ku uczczeniu 40-letniej dzia³alnoœci muzycznej kompozytora Jakuba Bermana”. 12 marca – Powiatowy Komitet Ochrony przed Powodzi¹ przygotowa³ szereg zabezpieczeñ: „w razie powodzi z chwil¹ podniesienia siê poziomu wody bêdzie zarz¹dzone ostre pogotowie stra¿y, w dzieñ na Ratuszu zostanie podniesiona bia³a kula, w nocy czerwona latarnia”. 12 marca – powsta³o Wojewódzkie Towarzystwo Popierania Przemys³u Ludowego „Krajan”. 16 marca – w zwi¹zku z ociepleniem Komitet Powiatowy ochrony przed powodzi¹ „ostrzega mieszkañców ul. Pa³acowej nr 16, Koœcielnej nr 7 i 8, ul. Nadrzecznej nr 2, 4, 6, 8, 12, 3, 5, 7,

110

ul. Sienkiewicza 35, Zamenhofa 39 i 41, ul. Kupieckiej 38, 40, 42, 46, ¿e grozi im zalanie mieszkañ w razie powodzi”. 17 marca – w ramach obchodów imienin marsza³ka Józefa Pi³sudskiego odby³y siê uroczystoœci poœwiêcenia sztandaru Zwi¹zku Rezerwistów i By³ych Wojskowych. 19 marca – na scenie kina „Apollo” wyst¹pi³a Hanka Ordonówna. 24 marca – w teatrze „Palace” wyst¹pi³ Karol Adwentowicz z zespo³em artystów warszawskich w sztuce Augusta Strindberga pt. „Ojciec”.

KWIECIEÑ 4 kwietnia – otwarto filiê znanej warszawskiej Szko³y Kierowców Samochodowych in¿. H. Pryliñskiego. Zajêcia prowadzone by³y w specjalnie wybudowanej hali obok teatru „Palace”. 5 kwietnia – otwarto wystawê wyrobów przemys³u ludowego, które zostan¹ zaprezentowane na Przemys³owej Wystawie Krajowej w Poznaniu. Na uroczyste otwarcie przyby³ wojewoda Karol Kirst z ma³¿onk¹. 8 kwietnia – na wokandzie Wydzia³u Cywilnego S¹du Okrêgowego rozpoczê³a siê sprawa wniesiona przez gminê Bia³ystok przeciwko Bia³ostockiemu Towarzystwu Elektrycznoœci o uniewa¿nienie umowy z 7 lipca 1924 r., bowiem umowa ta jest niekorzystna dla miasta. S¹d oddali³ powództwo miasta Bia³egostoku. 8 kwietnia – w teatrze „Palace” Juliusz Kaden-Bandrowski wyg³osi³ odczyt pt. „Faszysta czy komunista”. 15 kwietnia – w pawilonie Ogrodu Miejskiego otwarta zosta³a poœmiertna wystawa obrazów artysty-malarza Ludwika Ludomira Koehlera. 16 kwietnia – w S¹dzie Okrêgowym rozpocz¹³ siê kolejny wielki proces komunistów, na ³awie oskar¿onych zasiad³o 38 osób. Proces trwa³ do 27 kwietnia. G³ówni oskar¿eni: Abram Ebsztejn, Berta

111

Sztejman, Lejzor Szejkowski, Wiktor Fryszman i Jan Kazimierz Bobrowicz skazani zostali na 25 lat ciê¿kiego wiêzienia. 18 kwietnia – zmar³ Jan Kucharski – w³aœciciel fabryki kafli przy ulicy Grunwaldzkiej 41. 21 kwietnia – odby³ siê doroczny bieg prze³ajowy na dystansie 2 700 metrów o puchar Magistratu miasta Bia³egostoku. Zwyciê¿y³a dru¿yna Zwi¹zku M³odzie¿y Wiejskiej. 24 kwietnia – wojewoda bia³ostocki Karol Kirst podarowa³ miastu jelenia. Zwierzê umieszczono w Zwierzyñcu. „W darze pana Wojewody Magistrat widzi szlachetn¹ myœl zapocz¹tkowania utworzenia w naszym mieœcie po¿ytecznej ze wszech miar placówki oœwiatowo-wychowawczej, jak¹ móg³by byæ ogród zoologiczny”. 24 kwietnia – w czasie obrad Rady Miejskiej dyskutowano kwestiê nadania nazw nowo powsta³ym ulicom – Krasiñskiego (niedaleko ulicy Wersalskiej) i Marsza³ka Pi³sudskiego (niedaleko koszar przy ulicy Traugutta). Mia³y te¿ powstaæ ulice: Zdobyczy Robotniczej, Ho¿a, Kredytowa, Hipoteczna, OboŸna i inne.

MAJ 1 maja – w kinie „Apollo” odby³a siê premiera polskiego filmu pt. „Policmajster Tagiejew” w re¿yserii Juliusza Gardana na motywach powieœci Gabrieli Zapolskiej z urocz¹ bia³ostoczank¹ – Nor¹ Ney. G³ówn¹ rolê zagra³ Bogus³aw Samborski. 2 maja – dotychczasowy Urz¹d Skarbowy zosta³ podzielony na dwa odrêbne okrêgi. 3 maja – odby³y siê uroczyste obchody œwiêta 3 Maja. 5 maja – w 10 rocznicê objêcia przez w³adze polskie kontroli nad kolej¹ ¿elazn¹ na dworcu PKP w Bia³ymstoku uroczyœcie wmurowano tablicê pami¹tkow¹. 7-9 maja – uroczyœcie œwiêtowano dziesiêciolecie istnienia 10. Pu³ku U³anów Litewskich.

112

8 maja – przez miasto przesz³a fala przymrozków. Popêka³y rury kanalizacyjne, powoduj¹c awarie i zalanie niektórych ulic. 10 maja – w kinie „Apollo” wyœwietlono znany szlagier filmowy pt. „Ca³ujê twoj¹ d³oñ Madame” w re¿yserii Roberta Landa z Marlen¹ Dietrich i Harrym Liedtke w rolach g³ównych. 12 maja – w teatrze „Palace”, w komedii Antoniego S³onimskiego pt. „Murzyn Warszawski”, ponownie wyst¹pi³ zespó³ Reduty ze Stefanem Jaraczem. 14 maja – Marsza³ek Józef Pi³sudski przeje¿d¿a³ poci¹giem przez Bia³ystok. Na dworcu zosta³ powitany przez przedstawicieli w³adz pañstwowych i samorz¹dowych oraz wojskowych. 14 maja – staraniem Towarzystwa Mi³oœników Sztuki zosta³a otwarta w Seminarium Nauczycielskim wystawa polskiej grafiki. Zobaczyæ na niej mo¿na by³o m.in. prace W³adys³awa Skoczylasa i Januarego Suchodolskiego. 16 maja – na posiedzeniu sekcji kolonii i pó³kolonii (Oddzia³ Bia³ostockiego Towarzystwa Opieki Spo³ecznej „Przystañ”), w obecnoœci wojewody Mariana Kirsta, postanowiono jednog³oœnie zorganizowaæ kolonie letnie dla dzieci polskich z Niemiec. 18 maja – w mieœcie panuje epidemia tyfusu. 23 maja – nowym starost¹ bia³ostockim zosta³ Aleksander Kaczmarczyk. 27 maja – w teatrze „Palace” zespó³ Reduty wystawi³ komediê Aleksandra Fredry pt. „Przyjaciele”. 29 maja – na scenie „Palace” Juliusz Osterwa z zespo³em teatru Reduta wystawi³ sztukê Stefana ¯eromskiego pt. „Uciek³a mi przepióreczka”.

CZERWIEC 1 czerwca – rozpoczê³y siê obchody dziesiêciolecia istnienia PCK.

113

2 czerwca – w teatrze „Palace”, z zespo³em Qui pro Quo, wyst¹pi³a Hanka Ordonówna. 6-10 czerwca – na scenie „Palace” gra³ Ryski Teatr Dramatyczny. 9 czerwca – poœwiêcono kamieñ wêgielny pod budowê ochronki i przytu³ku dla starców przy ulicy Podleœnej 9. 10 czerwca – z polecenia w³adz sanitarnych, do czasu przeprowadzenie kapitalnego remontu, zamkniêto hotel „Ritz”. 14 czerwca – odby³ siê mecz miêdzy dru¿ynami Polonii Warszawa i ¯KS Bia³ystok, zakoñczony wynikiem 6:2. 18 czerwca – w teatrze „Palace” odby³a siê rewia „Serwus Zula i Jarossy” z Zul¹ Pogorzelsk¹ i Fryderykiem Jarossym. 23 czerwca – otwarta zosta³a linia autobusowa Bia³ystok-Zambrów-Ostrów Mazowiecka-Wyszków-Radzymin-Warszawa. 25 czerwca – przy ulicy Lipowej 24 uruchomiony zosta³ Urz¹d Pocztowo-Telegraficzny.

PADZIERNIK 19 paŸdziernika – ukaza³o siê nowe pismo – „G³os Obywatela”.

LISTOPAD 27 listopada – uroczyœcie otwarto czytelniê i pracowniê naukow¹ w Publicznej Bibliotece Miejskiej.

GRUDZIEÑ 11 grudnia – na uroczystej sesji Rady Miejskiej zapad³a decyzja o wydaniu, z okazji 10-lecia istnienia samorz¹du polskiego, monografii Bia³egostoku.

114

1930

STYCZEÑ 1 stycznia – Bia³ystok otrzyma³ po³¹czenie telefoniczne ze Szwajcari¹. Pierwsz¹ rozmowê, w jêzyku esperanto, przeprowadzi³ Jakub Szapiro. 3 stycznia – w teatrze „Palace”, w sztuce pt. „Najpiêkniejsze oczy na œwiecie”, wyst¹pi³a Maria Balcerkiewiczówna z zespo³em artystów teatru grodzieñskiego. 3 stycznia – na scenie „Palace” zespó³ teatru Reduta wystawi³ sztukê Karola Dickensa pt. „Œwierszcz za kominem”. 6 stycznia – odby³a siê uroczystoœæ otwarcia i poœwiêcenie nowej placówki handlowej – salonu samochodowego, mieszcz¹cej siê na parterze hotelu „Ritz”. W nowym salonie znalaz³y siê przedstawicielstwa firm: Austro-Daimler, Austro-Fiat oraz Citroën bra Steyer. 6-7 stycznia – w teatrze „Palace” zespó³ artystów scen warszawskich wystawi³ sztukê J. Gordina pt. „Mirka Efroz” w re¿yserii Andrzeja Marka. 10 stycznia – w „Palace” profesor Henryk Moœcicki z Uniwersytetu Warszawskiego wyg³osi³ odczyt na temat „Powstanie i budowa pañstwa polskiego”. 12 stycznia – w kinie „Modern” odby³a siê wielka premiera pierwszego amerykañskiego musicalu pt. „Statek komediantów” w re¿yserii Jerome Kerna na motywach powieœci Edny Ferber. Jak podawa³y gazety by³ to „wielki film œpiewano-muzyczny w wykonaniu wielkiego zespo³u orkiestry oraz znakomitych œpiewaków”.

115

12 stycznia – w Urzêdzie Wojewódzkim Towarzystwo „Przystañ” urz¹dzi³o wielki bal karnawa³owy, w czasie którego „du¿¹ atrakcj¹ sta³a siê Venus niesiona w lektyce przez Murzynów”. Ca³y dochód z balu przeznaczono na pomoc najbiedniejszym dzieciom. 21 stycznia – w teatrze „Palace” dr Janusz Korczak wyg³osi³ odczyt na temat „Troska dziecka i troska o dziecko”. 22 stycznia – rozpoczê³y siê wybory kandydatki na Miss Polonia. Kandydatk¹ z Bia³egostoku zosta³a panna El¿bieta Chamska. 23 stycznia – odby³o siê uroczyste poœwiêcenie nowego lokalu Starostwa Grodzieñskiego mieszcz¹cego siê przy ulicy Sienkiewicza 27. W uroczystoœci udzia³ wziêli: wojewoda Karol Kirst i prezydent miasta Wincenty Hermanowski. Stanowisko starosty grodzkiego pe³ni³ W³odzimierz Jercho.

LUTY 4 lutego – „rosyjski socjaldemokrata, by³y minister sprawiedliwoœci w rz¹dzie sowieckim J. Szteinberg”, wyg³osi³ w kinie „Palace” odczyt na temat sytuacji w Palestynie. Nie oby³o siê bez protestów ze strony miejscowych komunistów, którzy pikietowali budynek z transparentami, na których widnia³ napis „Precz z wrogiem Rosji Sowieckiej”. 6 lutego – na scenie „Palace” zespó³ Reduty wystawi³ „Mariê Stuart” Juliusza S³owackiego. 8 lutego – kryzys w przemyœle, stoi wiêkszoœæ fabryk, w tym fabryka pluszu i jedwabiu „E. Becker i S-ka”. 9 lutego – w gimnazjum im. Króla Zygmunta Augusta odby³a siê uroczysta akademia poœwiêcona Marii Curie-Sk³odowskiej. Inicjatork¹ uroczystoœci by³a pani wojewodzina Maria Kirstowa. 10 lutego – w kinie „Modern” mia³a miejsce uroczysta premiera polskiego filmu pt. „Uroda ¿ycia” w re¿yserii Juliusza Gardana na podstawie powieœci Stefana ¯eromskiego z bia³ostoczank¹ – Nor¹ Ney w roli g³ównej.

116

13 lutego – w kinie „Apollo” wystêpowa³ zespó³ Qui pro Quo z Fryderykiem Jarossym, Mir¹ Zimiñsk¹ i Hank¹ Ordonówn¹ na czele. 18 lutego – Urz¹d Skarbowy rozpocz¹³ pracê w nowym budynku przy ulicy Œwiêtojañskiej. 19 lutego – odby³y siê uroczystoœci zwi¹zane z 11 rocznic¹ odzyskania przez Bia³ystok niepodleg³oœci. 19 lutego – w teatrze „Palace”, w spektaklu E. O`Neill pt. „Anna Christie”, wyst¹pili goœcinnie aktorzy Teatru Narodowego w Warszawie z Seweryn¹ Broniszewsk¹ w roli g³ównej. 20 lutego – uroczyst¹ sesjê Rady Miejskiej z okazji 10-lecia istnienia samorz¹du miejskiego otworzy³ profesor Roman M³yñski. 21 lutego – Rada Miejska powo³a³a specjaln¹ komisjê z Wincentym Hermanowskim na czele, która mia³a siê zaj¹æ planem budowy gazowni. 23 lutego – w koszarach im. Gen. Sowiñskiego odby³y siê zimowe zawody konne Podlaskiej Brygady Kawalerii. 23 lutego – Bia³ostocki Zwi¹zek Miêdzykomunalny naby³ fabrykê Moesa w Choroszczy w celu przeznaczenia terenu dawnej fabryki na szpital psychiatryczny. 27 lutego – w teatrze „Palace” rozpocz¹³ wystêpy zespó³ Teatru Rosyjskiego z Zofi¹ Kie³czewsk¹ na czele. Zagrano m.in.: „Tatiana Repina” Suworowa, „ Nag¹ kobietê” Batailla oraz „Dla szczêœcia” Stanis³awa Przybyszewskiego.

MARZEC 19 marca – po raz kolejny miasto uroczyœcie obchodzi³o imieniny Józefa Pi³sudskiego. 2 marca – w kinie „Modern” odby³ siê uroczysty pokaz polskiego filmu pt. „Policmajster Tagiejew” wg Gabrieli Zapolskiej, w re¿yserii

117

Juliusza Gardana. Seans zaszczyci³a sw¹ obecnoœci¹ s³ynna bia³ostocka aktorka – Nora Ney.

MAJ 3 maja – z okazji œwiêta 3 Maja w Parku Zwierzynieckim ods³oniêto pomnik ku czci poleg³ych ¿o³nierzy 42. Pu³k Piechoty im. gen. Jana Henryka D¹browskiego.

CZERWIEC 7 czerwca – na posiedzeniu Zarz¹du Ko³a Miast Województwa Bia³ostockiego pod przewodnictwem wojewody Karola Kirsta wy³oniono komisjê teatraln¹ i powo³ano do ¿ycia Teatr Objazdowy Województwa Bia³ostockiego z siedzib¹ w Grodnie. Opiekê nad nowo powo³an¹ instytucj¹ obj¹³ wojewoda bia³ostocki.

LIPIEC 10 lipca – na stanowisko wojewody bia³ostockiego powo³any zosta³ Marian Zyndram-Koœcia³kowski.

WRZESIEÑ 17 wrzeœnia – odby³ siê zjazd maj¹cy na celu wybór delegatów na Œwiatowy Kongres Ligi Pomocy Pracuj¹cym w Palestynie. Najwiêcej g³osów oddano na kandydatów Poalej Syjonu. W dawnym budynku restauracyjnym Ogrodu Rozkosz otwarto szko³ê powszechn¹ na wolnym powietrzu, przeznaczon¹ dla dzieci zagro¿onych gruŸlic¹. Szko³a dzia³a³a do 1936 roku. Wokó³ szko³y urz¹dzono Centralny Ogród Szkolny o powierzchni 7 ha.

118

PADZIERNIK 1 paŸdziernika – powsta³ Miejski Uniwersytet Powszechny.

GRUDZIEÑ 20 grudnia – wyszed³ pierwszy numer niezale¿nego tygodnika spo³eczno-krytycznego „Reflektor”.

Fot. 13 Uroczyste obchody odzyskania przez Polskê niepodleg³oœci. Po lewej wojewoda Marian Zyndram-Koœcia³kowski oraz weteran powstania styczniowego na Podlasiu Mamert Wandali.

119

1931

STYCZEÑ 28 stycznia – w kinie „Modern” przy ulicy Lipowej 20 odby³a siê uroczysta premiera najnowszego filmu polskiego pt. „Wiatr od morza”.

LUTY 7 lutego – z okazji zakoñczenia Miesi¹ca Pomorza w salonach reprezentacyjnych Urzêdu Wojewódzkiego, pod opiek¹ pañstwa Koœcia³kowskich, odby³ siê Wielki Bal Pomorski. Dochód z balu zosta³ przeznaczony na kolonie letnie organizowane przez Zwi¹zek Obroñców Kresów Zachodnich dla dzieci polskich z Niemiec. 8 lutego – nak³adem ksiêgarni Albina Brzostowskiego w Bia³ymstoku wydana zosta³a mapa województwa bia³ostockiego. 8 lutego – na placu sportowym Podlaskiej Brygady Kawalerii (koszary im. Gen. Sowiñskiego) odby³y siê pierwsze w tym sezonie zimowe zawody konne i ski-skjoringowe. 14 lutego – Teatr Objazdowy Województwa Bia³ostockiego pod dyrekcj¹ Józefa Krokowskiego wystawi³ krotochwilê Adama Grzymaly-Siedleckiego pt. „Spadkobierca czy Maman do wziêcia”. 15 lutego – z powodu braku zamówieñ po raz kolejny stoj¹ bia³ostockie fabryki.

120

15 lutego – z inicjatywy starosty grodzkiego Jana Mieszkowskiego i pod opiek¹ wojewody Mariana Zyndram-Koœcia³kowskiego powsta³o Towarzystwo Przyjació³ Kultury i Sztuki. Na inauguracyjnym wieczorze wyst¹pili m.in. przybyli z Wilna: Witold Hulewicz i Mieczys³aw Limanowski. 15 lutego – w teatrze „Palace” zespó³ aktorów warszawskich z Karolem Adwentowiczem i Wand¹ Siemaszkow¹ wystawi³ kontrowersyjn¹ sztukê Friedricha Wolfa pt. „Cyjankali”. 19 lutego – w teatrze „Palace” wyst¹pi³ legendarny konferansjer Fryderyk Jarossy. 20 lutego – w S¹dzie Okrêgowym rozpocz¹³ siê proces przeciwko oskar¿onym o dzia³alnoœæ antypañstwow¹ oœmiu cz³onkom Komunistycznej Partii Zachodniej Bia³orusi. 20 lutego – dziêki nowym zamówieniom bia³ostockie fabryki podjê³y pracê. 21 lutego – zarz¹dzeniem wojewody bia³ostockiego zdelegalizowana zosta³a PPS-Lewica. 28 lutego – z inicjatywy bia³ostockich struktur BBWR pose³ Jan Walewski wyg³osi³ prelekcjê na temat: „Obecna sytuacja polityczna i gospodarcza”.

MARZEC 3 marca – bia³ostocka organizacja syjonistyczna w lokalu Towarzystwa Dobroczynnoœci Linas Hacedek, mieszcz¹cym siê przy ulicy Ró¿añskiej 3, urz¹dzi³a Wieczór Purymowy. W trakcie wieczoru panowie Fajans i Kagan wyg³osili odczyty na temat obchodzenia œwi¹t i obyczajów ¿ydowskich oraz ich znaczenia dla spo³ecznoœci ¿ydowskiej. 12 marca – wojewódzki Teatr Objazdowy pod dyrekcj¹ Józefa Krokowskiego wystawi³ w „Palace” sztukê Williama Szekspira pt. „Wieczór trzech króli”.

121

13 marca – Magistrat miasta Bia³egostoku uchwali³ zmianê nazwy ulicy U³añskiej na Kawaleryjsk¹ oraz Lipowej na Józefa Pi³sudskiego. 18-19 marca – w mieœcie odby³y siê wyj¹tkowo uroczyste obchody imienin Józefa Pi³sudskiego. 24 marca – wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ na scenie „Palace” ciesz¹c¹ siê olbrzymim powodzeniem komediê Ch. Picarda pt. „Kiki” z udzia³em ulubienicy Bia³egostoku – Marii Fiszerówny. 29 marca – Zarz¹d Towarzystwa Przyjació³ Gimnazjum im. Króla Zygmunta Augusta zorganizowa³ koncert z udzia³em Wandy Poraj-Wermiñskiej i Eugeniusza Mossakowskiego.

KWIECIEÑ 7 kwietnia – na scenie „Palace” rozpocz¹³ wystêpy Teatr ¯ydowski z Zas³awskim i Sega³owiczówn¹. 10 kwietnia – w kinie „Modern” odby³a siê uroczysta premiera najnowszego polskiego filmu pt. „Serce na ulicy” z udzia³em gwiazdy kina niemego, bia³ostoczanki Nory Ney. 12 kwietnia – odby³ siê pierwszy w tym sezonie wiosenny bieg na prze³aj zorganizowany przez bia³ostocki Zwi¹zek Lekkoatletyczny. Zwyciêzc¹ biegu zosta³ Julian Strza³kowski (WKS 42. pu³ku piechoty). 13 kwietnia – w teatrze „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ premierê komedii „Konto X” z Mari¹ Fiszer w roli g³ównej. 14 kwietnia – w teatrze „Palace”, staraniem Ko³a Przyjació³ Literatury i Sztuki, z odczytem pt. „Krzyk o nowego mê¿czyznê” wyst¹pi³a Irena Solska. 14 kwietnia – w S¹dzie Okrêgowym rozpocz¹³ siê proces o fa³szerstwo banknotów polskich i amerykañskich. Na ³awie oskar¿onych zasiad³o 5 mieszkañców Bia³egostoku i Warszawy. 19 kwietnia – odby³ siê bieg prze³ajowy o puchar Magistratu miasta Bia³egostoku. W biegu wziê³y udzia³ 4 dru¿yny: Sparta

122

(Policyjny Klub Sportowy), Zwi¹zek M³odzie¿y Wiejskiej, Promieñ i Kraf. Zwyciê¿yli zawodnicy ZMW. 20 kwietnia – w lokalu Ko³a Literatów i Dziennikarzy ¯ydowskich zamkniêto wystawê obrazów Micha³a Dunieca. 20 kwietnia – zakoñczy³a siê przeprowadzka bia³ostockiego S¹du ze starego budynku przy ulicy Warszawskiej do nowego gmachu przy ulicy Mickiewicza (róg Œwiêtojañskiej). 27 kwietnia – wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ na scenie kina „Palace” sztukê Szo³ema Alejhema „13 beczek z³otych dukatów”.

MAJ 1 maja – na polecenie magistratu przeprowadzono obowi¹zkowe szczepienia przeciw ospie. 2 maja – z inicjatywy Pañstwowej Federacji Polskich Zwi¹zków Obroñców Ojczyzny na Rynku Koœciuszki odby³ siê wiec protestacyjny przeciwko atakom hitlerowców na obywateli polskich w Wolnym Mieœcie Gdañsku. 2 maja – w teatrze „Palace” rozpocz¹³ wystêpy zespó³ praskiej grupy moskiewskiego Teatru Artystycznego im. Stanis³awskiego wystawiaj¹c m.in. komediê „Rewizor” Miko³aja Gogola oraz „Bia³¹ gwardiê” Micha³a Bu³hakowa. 3 maja – w ramach obchodów œwiêta 3 Maja odby³a siê uroczystoœæ poœwiêcenia pomnika ofiar mordu bolszewickiego przy Szosie Pó³nocno Obwodowej. Ponadto odby³a siê defilada wojskowa, uroczysta akademia w kinie „Palace” oraz wiosenne zawody konne na boisku Podlaskiej Brygady Kawalerii. 9 maja – odby³ siê mecz pi³ki no¿nej miedzy reprezentacjami Bia³egostoku i Wilna o Puchar Ziem Wschodnich. Zwyciê¿yli wilnianie 6:3. 12 maja – rozpocz¹³ siê Tydzieñ PCK. Przygotowano liczne zabawy i loterie fantowe.

123

14 maja – odby³o siê œwiêto Miejskiego Komitetu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego, w czasie którego bia³ostocka publicznoœæ mog³a ogl¹daæ popisy sportowe na boisku w Zwierzyñcu. 16 maja – przyby³ do Bia³egostoku minister rolnictwa Leon Janta-Po³czyñski, który spotka³ siê z delegacjami Kó³ek Rolniczych z województwa bia³ostockiego. 25 maja – przy Szosie ¯ó³tkowskiej odby³a siê uroczystoœæ poœwiêcenia pomnika ku czci poleg³ych obroñców Bia³egostoku z 1. Pu³ku Piechoty Legionowej z 22 sierpnia 1920 roku. 26 maja – wojewoda Marian Zyndram-Koœcia³kowski zdelegalizowa³ Zjednoczenie Lewicy Ch³opskiej „Samopomoc”. 27 maja – wieczorem s³ynny Cz³owiek Mucha – Nazarewicz, wykona³ szereg niebezpiecznych akrobacji na dachu Pañstwowego Gimnazjum ¯eñskiego przy ulicy Mickiewicza. Ca³y dochód z widowiska przeznaczony zosta³ na Komitet Pomocy Ofiarom Powodzi w Ma³opolsce. 28 maja – do Bia³egostoku, na ingres, przyby³ arcybiskup Romuald Ja³brzykowski. Zosta³ uroczyœcie powitany przez mieszkañców miasta przy specjalnie wzniesionej bramie tryumfalnej przy ulicy Kiliñskiego. 30 maja – arcybiskup Romuald Ja³brzykowski konsekrowa³ bia³ostock¹ Farê. Po po³udniu rozpoczê³y siê uroczystoœci Kongresu Eucharystycznego.

CZERWIEC 7 czerwca – odby³y siê miêdzymiastowe zawody lekkoatletyczne miêdzy reprezentacjami Grodna i Bia³egostoku. 7 czerwca – w Bia³ymstoku odby³y siê æwiczenia Ligi Obrony Przeciwlotniczej i Przeciwgazowej symuluj¹ce atak gazowo-lotniczy na miasto.

124

13-14 czerwca – odby³y siê mistrzostwa miasta w siatkówce. 23 czerwca – rozpocz¹³ siê doroczny jarmark na œw. Jana. 23 czerwca – w teatrze „Palace” odby³ siê koncert s³ynnej orkiestry jazzowej pod dyrekcja Henryka Golda z udzia³em Tadeusza Faliszewskiego i Stanis³awa Petersburskiego. 28 czerwca – w teatrze „Palace” wyst¹pi³ chór Dana z Mieczys³awem Foggiem. 29 czerwca – na scenie „Palace” Juliusz Osterwa z zespo³em teatru Reduta wystawi³ komediê R. Flersa pt. „£adna historia” 29 czerwca – rozpocz¹³ siê strajk kierowców autobusów komunikacji miejskiej.

LIPIEC 3 lipca – pod kontrol¹ policji po mieœcie jeŸdzi³o tylko 10 autobusów komunikacji miejskiej. 9 lipca – odby³ siê jednodniowy strajk robotników bia³ostockich fabryk w³ókienniczych. 10 lipca – w teatrze „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ komediê Garpenta pt. „Papa Kawaler”. 13 lipca – w Ogrodzie Miejskim odby³o siê uroczyste otwarcie rozg³oœni Miejskiego Uniwersytetu Powszechnego. 16 lipca – Magistrat miasta Bia³egostoku uwzglêdni³ podanie Komitetu Budowy Pomnika dr Ludwika Zamenhofa o przydzielenie miejsca na pomnik na okr¹g³ym klombie u wylotu ulicy Œwiêtojañskiej. 17 lipca – wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ na scenie „Palace” sztukê M. Lengyela „Tajfun” z Kazimierzem Józefem Opaliñskim w roli g³ównej. 19 lipca – odby³y siê doroczne zawody konne o mistrzostwo armii na placu sportowym Podlaskiej Brygady Kawalerii (koszary im. Gen. Sowiñskiego).

125

25 lipca – w teatrze „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy po¿egna³ siê z bia³ostock¹ publicznoœci¹ komedi¹ L. Fodora pt. „Mysz koœcielna”. Magistrat miasta Bia³egostoku nada³ nazwy nastêpuj¹cym ulicom: Kaszubska (od ulicy Poleskiej, miêdzy ulicami Smoln¹ i Chmieln¹), Bia³owieska (od szosy Zwierzynieckiej do stawu Nowika), £owicka (od ulicy Angielskiej, miêdzy ulicami Wo³yñsk¹ i Szos¹ Po³udniow¹).

SIERPIEÑ 1 sierpnia – wojewoda bia³ostocki zatwierdzi³ statuty towarzystw: Policyjnego Klubu Sportowego „Sparta” i ¯ydowskiego Stowarzyszenia Kulturalnego. 11 sierpnia – w teatrze „Palace” czêœæ zespo³u ZASP grodzieñskiego Teatru Objazdowego wystawi³a komediê Stefana Kiedrzyñskiego pt. „Powrót do grzechu”. 12 sierpnia – do miasta zjechali uczestnicy Miêdzynarodowego Kongresu Esperantystów. Kulminacyjnym punktem uroczystoœci by³o wmurowanie kamienia wêgielnego pod pomnik Ludwika Zamenhofa na skwerku przy zbiegu ulicy Œwiêtojañskiej i Podleœnej. 17 sierpnia – zespó³ wojewódzkiego Teatru Objazdowego ZASP wystawi³ na scenie „Palace” komediê Stefana Kiedrzyñskiego pt. „Mi³oœæ bez grosza”. 18 sierpnia – w sali Rady Miejskiej, z udzia³em przedstawicieli samorz¹du oraz miejscowych organizacji spo³ecznych, odby³o siê posiedzenie Komitetu Obywatelskiego zwi¹zane z projektem skasowania województwa bia³ostockiego. 23 sierpnia – nad miastem przesz³a gwa³towna burza z ulewnym deszczem powoduj¹c liczne szkody materialne. Zalane zosta³y m.in. domy w œródmieœciu. 25 sierpnia – w mieœcie wybuch³a epidemia tyfusu brzusznego.

126

30 sierpnia – w zwi¹zku z obchodami 10-lecia Zwi¹zku Strzeleckiego w Bia³ymstoku odby³ siê zlot Braci Strzeleckiej.

WRzESIEÑ 2 wrzeœnia – w teatrze „Palace” wyst¹pi³ Bogus³aw Samborski z zespo³em w komedii L. Lario pt. „Prawda czy k³amstwo”. 6 wrzeœnia – na kortach w Zwierzyñcu odby³ siê mecz tenisowy miêdzy reprezentacjami Grodna i Bia³egostoku. 22 wrzeœnia – w teatrze „Palace” nowy zespó³ wojewódzkiego Teatru Objazdowego pod dyrekcj¹ Józefa Krokowskiego i Kazimierza Opaliñskiego zainaugurowa³ swoje wystêpy „Weselem” Stanis³awa Wyspiañskiego. 27 wrzeœnia – na stadionie w Zwierzyñcu odby³ siê miêdzymiastowy mecz lekkoatletyczny miêdzy reprezentacjami Bia³egostoku i Wilna 27 wrzeœnia – w teatrze „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ sztukê pt. „Ta, która zwyciê¿a”.

PADZIERNIK 3 paŸdziernika – na stadionie w koszarach im. Gen. Sowiñskiego odby³o siê wielkie widowisko batalistyczne odtwarzaj¹ce bitwê warszawsk¹ 1920 roku. W spektaklu udzia³ wziêli artyœci scen warszawskich oraz oko³o tysi¹ca ¿o³nierzy ró¿nych rodzajów broni. 4 paŸdziernika – na stadionie w Zwierzyñcu odby³y siê mistrzostwa Polski pañ w piêcioboju. I miejsce zajê³a Hulanicka z klubu Soko³a-Gra¿yny Warszawa. 11 paŸdziernika – w sali reprezentacyjnej Urzêdu Wojewódzkiego odby³o siê uroczyste otwarcie Salonu Jesiennego Plastyków Bia³ostockich pod opiek¹ Reginy Koœcia³kowskiej.

127

17 paŸdziernika – w teatrze „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ premierê sztuki Kazimierza Leczyckiego pt. „Sztuba”. 19 paŸdziernika – na scenie „Palace” teatr Reduta z Karolem Adwentowiczem wystawi³ sztukê Jerzego Szaniawskiego pt. „Adwokat i ró¿e”. 20 paŸdziernika – przed bia³ostock¹ publicznoœci¹ wyst¹pili artyœci kabaretu Morskie Oko z Jadwig¹ Soko³owsk¹ i Ludwikiem Sempoliñskim na czele. 29 paŸdziernika – w teatrze „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ „Œluby panieñskie” Aleksandra Fredry oraz „Azais” L. Verneuila.

LISTOPAD 22 listopada – w teatrze „Palace” odby³ siê mecz bokserski miêdzy reprezentacjami Bia³egostoku i Wilna. Zwyciê¿yli goœcie. 23 listopada – mimo tragicznego wypadku autobusu wojewódzkiego Teatru Objazdowego uszczuplony zespó³ wystawi³ w kinie „Palace” sztukê J. Montgomery pt. „Tajemnice powodzenia”.

GRUDZIEÑ 4 grudnia – w „Palace” tañczyli Zizi Halama i Feliks Parnell. 6 grudnia – odby³o siê Œwiêto Pieœni z udzia³em uczniów bia³ostockich szkó³ ¿ydowskich i polskich. 7 grudnia – w zwi¹zku ze stale rosn¹c¹ cen¹ energii elektrycznej rozpocz¹³ siê strajk energetyczny mieszkañców Bia³egostoku polegaj¹cy na powstrzymaniu siê od u¿ywania œwiat³a i korzystania z urz¹dzeñ elektrycznych oraz masowym wysy³aniu do elektrowni deklaracji o zdjêcie liczników.

128

13 grudnia – zaostrzy³ siê strajk energetyczny. 17 grudnia – w teatrze „Palace” kompletny ju¿ zespó³ wojewódzkiego Teatru Objazdowego wystawi³ pierwsz¹ amerykañsk¹ sztukê pacyfistyczn¹ „Rywale” (w oryginale „What Price Glory?”) Maxwella Andersona i L. Stallingsa.

Fot. 14 Kuchnia ruchoma dla bezdomnych.

Fot. 15 Wóz bojowy Miejskiej Stra¿y Po¿arnej.

129

1932

STYCZEÑ 4 stycznia – w kinie „Modern” odby³a siê „wielka premiera ultra-realistycznego filmu amerykañskiego” pt. „Wielkomiejskie ulice” w re¿yserii Mamouliana Roubena z Gary Cooperem, Lukasem Paulem i Sylvi¹ Sidney w rolach g³ównych. 6 stycznia – przy ulicy Nadrzecznej 1 oddano do u¿ytku publicznego sztuczn¹ œlizgawkê na boisku klubu sportowego Makabi. 7 stycznia – w teatrze „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ spektakl „Wiêc ca³y Bia³ystok”. 9 stycznia – rozpocz¹³ siê miêdzymiastowy Turniej Sportowy miêdzy zespo³ami ¯KS Wilno i ¯KS Bia³ystok. W ramach turnieju odby³y siê: mecz pingpongowy oraz mecz bokserski. 13 stycznia – w teatrze „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ komediê M. Lengyela pt. „P³omienna noc”. 18 stycznia – pod przewodnictwem prezydenta miasta Wincentego Hermanowskiego odby³o siê posiedzenie Obywatelskiego Komitetu Wykonawczego w sprawie likwidacji województwa bia³ostockiego. Specjalny memoria³ przeciwko skasowaniu województwa bia³ostockiego opracowa³ Jakub Szapiro. 20 stycznia – w teatrze „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ sztukê pt. „Dziewczê z Chin”. 22 stycznia – mieszkañcy miasta proklamuj¹ powszechny strajk energetyczny polegaj¹cy na ca³kowitym zaprzestaniu korzystania

130

z energii elektrycznej oraz masowym odsy³aniu liczników. Do strajku przystêpuj¹ bia³ostockie sklepy, restauracje, kawiarnie i kina, a tak¿e Magistrat. Strajk energetyczny obejmuje tak¿e Wasilków i £apy. 25 stycznia – Bia³ystok odwiedzi³ radca rz¹du austriackiego – Hugon Steiner, dyrektor Miêdzynarodowego Muzeum Esperanto przy Bibliotece Narodowej w Wiedniu. Stanowisko Naczelnika Wydzia³u Bezpieczeñstwa Publicznego obj¹³ Stefan Modliñski. Z inicjatywy wojewody Mariana Zyndram-Koœcia³kowskiego odby³o siê zebranie przedstawicieli spo³eczeñstwa bia³ostockiego celem za³o¿enia „solidnego klubu sportowego”. Nowemu klubowi, na pami¹tkê zjednoczenia Litwy z Koron¹, nadano imiê „Jagiellonia”.

LUTY 2 lutego – w kinie „Modern” odby³a siê uroczysta premiera pierwszej polskiej komedii dŸwiêkowej pt. „U³ani, u³ani ch³opcy malowani”. Opiekê nad projekcj¹ obj¹³ Komendant Garnizonu Bia³ostockiego p³k dypl. Witos³aw Porczyñski. 7 lutego – w teatrze „Palace” wyst¹pi³ goœcinnie W³adys³aw Walter. 9 lutego – bia³ostocka policja aresztowa³a bandê „Czarnej rêki” terroryzuj¹c¹ w³aœcicieli piwiarni, sal bilardowych, restauracji i autobusów. 10 lutego – na scenie „Palace” zespó³ teatru Reduta wystawi³ komediê Józefa Ignacego Kraszewskiego pt. „Radziwi³³ Panie Kochanku” oraz „Podró¿ niezwyk³¹” S. Vane. 11 lutego – na scenie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ sztukê J. Ervine’a pt. „Pierwsza Pani Frazerowa”. 17 lutego – na scenie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ sztukê Zofii Na³kowskiej pt. „Dzieñ jego powrotu”. Natomiast w kinie „Modern” pokazano film z Nor¹ Ney pt. „Uroda ¿ycia”.

131

21 lutego – w lokalu przy ulicy Bia³ej 10 odby³o siê zebranie organizacyjne Stowarzyszenia Mieszkañców Przedmieœæ. 28 lutego – staraniem Ko³a Sportowego 10. Pu³ku U³anów Litewskich zorganizowane zosta³y gonitwy ski-skjoringowe. I miejsce zaj¹³ porucznik Czes³aw Szadkowski na klaczy pe³nej krwi angielskiej. 24 lutego – na scenie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ komediê Zygmunta Przybylskiego pt. „Wicek i Wacek”. 28 lutego – w teatrze „Palace” odby³ siê goœciny wystêp primadonny Operetki Warszawskiej – Eleny Gistedt. 29 lutego – w teatrze „Palace” odby³ siê zjazd organizacyjny Rady Wojewódzkiej Bezpartyjnego Bloku Wspó³pracy z Rz¹dem. Na zjeŸdzie obecny by³ Prezes Klubu Parlamentu, radny BBWR p³k Walery S³awek. 29 lutego – pod fabryk¹ „Eugeniusz Becker i S-ka” przy ulicy Œwiêtojañskiej 15 dosz³o do demonstracji zwolnionych robotników. Interweniowa³a policja. Trwa strajk energetyczny mieszkañców miasta. Straty elektrowni siêgaj¹ 150 tys. z³otych.

MARZEC 1 marca – odby³ siê strajk pracowników samorz¹dowych. Strajkowali m.in. pracownicy Magistratu i Biblioteki Miejskiej. 4 marca – rozpocz¹³ siê strajk robotników w³ókienniczych solidaryzuj¹cych siê z pracownikami fabryki pluszu i jedwabiu „E. Becker i S-ka” mieszcz¹cej siê przy ulicy Œwiêtojañskiej 15, gdzie dosz³o do starcia z policj¹. 5 marca – w teatrze „Palace” odby³ siê odczyt Tadeusza Boya ¯eleñskiego pt. „Wieczór ³ez i œmiechu – Poeta Obwieœ”. Utwory ojca recytowa³ syn – Stanis³aw ¯eleñski, aktor teatru Ateneum w Warszawie.

132

8 marca – z inicjatywy wojewody Mariana Zyndram-Koœcia³kowskiego odby³o siê posiedzenie organizacyjne Wojewódzkiej Rady £owieckiej. 9 marca – w teatrze „Palace” zespó³ Reduty z Karolem Adwentowiczem i Stanis³aw¹ Mazarkówn¹ wystawi³ sztukê pt. „Drugie imiê mi³oœci”. 10 marca – w teatrze „Palace”, w 10 rocznicê œmierci Gabrieli Zapolskiej, wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ jej sztukê pt. „Carewicz”. 13 marca – w drodze na polowanie do Bia³owie¿y bawi³ w mieœcie przejazdem prezydent RP Ignacy Moœcicki. Œniadaniem w swoim apartamencie podj¹³ prezydenta wojewoda Marian Zyndram-Koœcia³kowski. 16 marca – w teatrze „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ komediê Stefana Krzywoszewskiego pt. „Szczêœcie od jutra”. 16 marca – Bia³ystok otrzyma³ po³¹czenie telefoniczne z Now¹ Zelandi¹. 18 marca – rozpoczê³y siê uroczyste obchody imienin Józefa Pi³sudskiego. W programie obchodów znalaz³y siê m.in.: wystawiony przez wojewódzki Teatr Objazdowy spektakl teatralny pt. „Virtuti Militari”, capstrzyk, defilada, zawody strzeleckie oraz liczne akademie, odczyty i nabo¿eñstwa. 30 marca – wojewódzki Teatr Objazdowy bawi³ bia³ostoczan wielk¹ rewi¹ pt. „Hip! Hip! Hurra!”. Przy ulicy Pi³sudskiego 6 zosta³a otwarta agencja Polskiego Towarzystwa Podró¿y „Orbis”. Powo³ano Towarzystwo Prawid³owego £owiectwa „G³uszec”, maj¹ce na celu „poprawê zwierzostanu i walk¹ z k³usownictwem”. Siedziba Towarzystwa mieœci³a siê przy ulicy Sienkiewicza 29.

133

KWIECIEÑ 2 kwietnia – odby³ siê miêdzynarodowy mecz bokserski miêdzy estoñskim klubem z Tallina „Boksi Klub” a reprezentacj¹ Bia³egostoku. Mecz zakoñczy³ siê zwyciêstwem Estoñczyków. 3 kwietnia – w teatrze „Palace” rozpocz¹³ goœcinne wystêpy teatr Zwi¹zku Artystów Scen Polskich w Wilnie pod dyrekcj¹ Mieczys³awa Szpakiewicza. Zespó³ wystawi³ sztukê Ludwika Hirszfelda pt. „Ta, której szukamy”. 6 kwietnia – na scenie„Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ sztukê A. Colseli pt. „Œmieræ na wakacjach”. 7 kwietnia – z inicjatywy Ko³a Przyjació³ Literatury i Sztuki odby³ siê wieczór autorski Kazimierza Wierzyñskiego. 12 kwietnia – wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ premierowy spektakl Aleksieja To³stoja i Piotra Szczeg³owa pt. „Carowa i Rasputin”. 12 kwietnia – rozpocz¹³ siê strajk powszechny robotników fabryk w³ókienniczych przeciwko obni¿ce p³ac. 19 kwietnia – z okazji 10-lecia „wydania pierwszej matury pañstwowej” przez gimnazjum koedukacyjne J. Labenhafta i J. Dereczyñskiego, w obecnoœci przedstawicieli duchowieñstwa, w³adz administracyjnych, wojskowych, szkó³ œrednich i spo³eczeñstwa, odby³o siê poœwiêcenie sztandaru szkolnego. „Chrzestnymi rodzicami sztandaru byli wojewoda Marian Zyndram-Koœcia³kowski i profesorowa Echeñska”. 20 kwietnia – w teatrze „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ komediê Bruno Winawera pt. „Po prostu trzeci”. 20 kwietnia – w sali reprezentacyjnej Urzêdu Wojewódzkiego odby³o siê uroczyste otwarcie kursu samorz¹dowego dla kandydatów na stanowiska w administracji komunalnej. Na otwarcie kursu przyby³ m.in. wojewoda Marian Zyndram-Koœcia³kowski. 24 kwietnia – w teatrze „Palace” bokserzy Jagiellonii pokonali zawodników KS Geyer z £odzi.

134

25 kwietnia – w dawnej w fabryce Chaima Nowika przy ulicy Mickiewicza 43 uruchomiono nowy zak³ad przemys³owy – „Polski Przemys³ Konfekcyjny”. 26 kwietnia – w teatrze „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ komediê Moliera pt. „M¹¿ z grzecznoœci”. 29 kwietnia – podpisany zosta³ akt zakupu przez Skarb Pañstwa od ksiêcia J. R. Lubomirskiego terenów na Krywlanch pod budowê przysz³ego lotniska. Na scenie kina „Apollo” i „Modern” wystêpowa³y gwiazdy kabaretów warszawskich: Romuald Gierasimski, Maria ¯elska, Hanka Ordonówna i Fryderyk Jarossy.

MAJ 1 maja – tradycyjnie ulicami miasta przemaszerowa³ pochód pierwszomajowy zorganizowany przez bia³ostock¹ PPS. 1 maja – wyst¹pi³ laureat konkursu chopinowskiego, niewidomy Wêgier – Imre Ungar. 3 maja – jak co roku odby³y siê uroczyste obchody œwiêta 3 Maja. Dodatkow¹ atrakcj¹ by³o uruchomienie w Parku Miejskim rozg³oœni radiowej Miejskiego Uniwersytetu Powszechnego. 7 maja – w „Palace” bawi³ bia³ostoczan Kazimierz Krukowski. 8 maja – wszystkie organizacje sportowe urz¹dzi³y Dzieñ Olimpijski, z którego dochód przeznaczony zosta³ na wys³anie polskich sportowców na Olimpiadê w Los Angeles. 11 maja – rozszerza siê strajk w przemyœle w³ókienniczym. 12 maja – w mieœcie rozpocz¹³ siê XII Zjazd Psychiatrów Polskich. 12 maja – w obliczu lawinowo rosn¹cych strat elektrownia bia³ostocka skapitulowa³a przesy³aj¹c na rêce komisarza Seweryna Nowakowskiego nowe, znacznie ni¿sze stawki za energiê elektryczn¹.

135

17 maja – w kawiarni Lux przy ulicy Sienkiewicza zosta³a otwarta wystawa prac Czes³awa Sadowskiego, zorganizowana przez Stowarzyszenia Plastyków Bia³ostockich. 19 maja – w teatrze „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ sztukê J. Mackiewicza i K. Leczyckiego pt. „Pan Pose³ i Julia”. 21 maja – w towarzyskim meczu pi³ki no¿nej Cresovia Grodno pokona³a bia³ostock¹ Jagielloniê. 22 maja – odby³y siê zawody kolarskie o puchar Magistratu. 22 maja – z odczytem wyst¹pi³ znany dzia³acz Stronnictwa Narodowego Leon Nowodworski. Na spotkanie przysz³o blisko 400 osób. 26 maja – w teatrze „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ komediê M. Glassa pt. „Potasz i Perlmutter”. 27 maja – honorowymi strza³ami wojewody bia³ostockiego Mariana Zyndram-Koœcia³kowskiego otwarto zawody strzeleckie Garnizonu Bia³ystok. Przy ulicy Sienkiewicza 14 otwarto wystawê obrazów Jakuba Rotbauma.

CZERWIEC 2 czerwca – w teatrze „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ komediê pt. „Czwarta z prawej”. 13 czerwca – zakoñczy³ siê strajk robotników fabryk w³ókienniczych w obronie p³ac.

LIPIEC 3 lipca – w teatrze „Palace” œpiewa³ Jan Kiepura.

136

6 lipca – w teatrze „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ spektakl pt. „Mam 26 lat”. 20 lipca – w teatrze „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy, jeszcze pod dyrekcj¹ Kazimierza Opaliñskiego i Józefa Krokowskiego, pokaza³ komediê R. Bracco pt. „Prawdziw¹ mi³oœæ”. 22 lipca – w sali kina „Gryf” mieszcz¹cego siê przy ulicy Kiliñskiego 2, na parterze hotelu „Ritz”, dziêki Zarz¹dowi Oddzia³u Miejskiego Towarzystwa „Przystañ”, zorganizowana zosta³a wystawa obrazów mistrzów polskich obejmuj¹ca ponad 150 prac, m.in. Teodora Axentowicza i Wojciecha Kossaka. 28 lipca – na scenie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ „Hiszpañsk¹ muchê” Fr. Arnolta.

SIERPIEÑ 1 sierpnia – wojewoda Marian Zyndram-Koœcia³kowski rozwi¹za³ Radê Miejsk¹. Ca³y sk³ad Magistratu zosta³ z³o¿ony z urzêdu. Zarz¹dzaniem miastem zaj¹³ siê Komisarz Rz¹dowy Seweryn Nowakowski. 1 sierpnia – Jan Mieszkowski opuœci³ stanowisko starosty grodzkiego. 6 sierpnia – Wydzia³ Powiatowy Sejmiku Bia³ostockiego na uroczystym posiedzeniu wystosowa³ adres do marsza³ka Józefa Pi³sudskiego oraz postanowi³ zwróciæ siê do Magistratu miasta Bia³egostoku z propozycj¹ wmurowania tablicy pami¹tkowej w domu Ordy przy ulicy Sienkiewicza 44, gdzie Marsza³ek czêsto przebywa³ i mia³ swoj¹ kwaterê. 13-15 sierpnia – odby³ siê rajd motocyklowy Warszawa-Bia³ystok-Wilno. 27 sierpnia – przy ulicy Warszawskiej 64 spali³a siê fabryka sukna „Sokó³ i Synowie”.

137

WRZESIEÑ 8 wrzeœnia – z powodu stale rosn¹cych cen na energiê elektryczn¹ rozpocz¹³ siê ostateczny, powszechny strajk elektryczny mieszkañców Bia³egostoku. 11 wrzeœnia – Bia³ostocki Zwi¹zek Lekkoatletyczny zorganizowa³ bieg maratoñski o mistrzostwo Polski. 15 wrzeœnia – przejazdem bawi³ w mieœcie prezydent RP Ignacy Moœcicki. 15 wrzeœnia – wojewódzki Teatr Objazdowy pod dyrekcj¹ Józefa Krokowskiego i Kazimierza Opaliñskiego zainaugurowa³ swoje wystêpy w nowym sezonie teatralnym dramatem „Kordian” Juliusza S³owackiego. 22 wrzeœnia – w teatrze „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ premierowy spektakl L. H. Morstina pt. „Dzika pszczo³a”. 24 wrzeœnia – Zarz¹d Miasta wyda³ uchwa³ê o przemianowaniu ulicy Pa³acowej na ¯wirki, a ulicy Elektrycznej na Wigury. 25 wrzeœnia – odby³ siê wyœcig kolarski na trasie 30 km o puchar Magistratu miasta Bia³egostoku, zorganizowany przez Policyjny Klub Sportowy „Sparta”. Zwyciê¿yli zawodnicy z Klubu Sportowego Ligi Morskiej. 30 wrzeœnia – w teatrze „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ sztukê Aleksieja To³stoja pt. „Azeef”. W biurach miejskich zarz¹dzono redukcjê zatrudnionych tam mê¿atek.

PADZIERNIK 1 paŸdziernika – otwarto ruchom¹ wystawê przemys³u krajowego. 5 paŸdziernika – powsta³o Towarzystwo Krzewienia Œwiadomego Macierzyñstwa walcz¹ce z niechcianym macierzyñstwem

138

i propaguj¹ce kontrolê urodzeñ. Jednym z inicjatorów powstania towarzystwa by³ dr Wac³aw Szaykowski.

LISTOPAD 5-6 listopada – w teatrze „Palace”, w spektaklach: J. Sarmenta pt. „Najpiêkniejsze oczy w œwiecie” oraz Andrea Forzano pt. „W darze poranka”, wyst¹pi³a Maria Balcerkiewiczówna z wojewódzkim Teatrem Objazdowym. 6 listopada – w niezwykle uroczystej atmosferze odby³ siê doroczny Zjazd Rezerwistów. 10 listopada – z udzia³em wojewody, w³adz samorz¹dowych, wojska i duchowieñstwa odby³a siê uroczystoœæ poœwiêcenia pomnika wzniesionego na cmentarzu wojskowym w Zwierzyñcu. 11 listopada – uroczyœcie obchodzono œwiêto odzyskania przez Polskê niepodleg³oœci. 13 listopada – w teatrze „Palace” odby³ siê mecz bokserki miêdzy reprezentacj¹ Bia³egostoku i ¯AKS Wilno. Zwyciê¿yli wilnianie 10:2. 17 listopada – na scenie „Palace”, w sztuce Dario Niccodemiego pt. „Cieñ”, wyst¹pi³a Maria Balcerkiewiczówna z wojewódzkim Teatrem Objazdowym. 18 listopada – w kinie „Apollo” odby³a siê premiera polskiej komedii dŸwiêkowej pt. „Sto metrów mi³oœci”. 23 listopada – Ko³o Mi³oœników Historii, Literatury i Sztuki zorganizowa³o wieczór autorski Marii D¹browskiej, która czyta³a fragmenty swojej powieœci „Noce i dnie”. Wieczór odby³ siê w Seminarium Nauczycielskim przy ulicy Mickiewicza 2. 24 listopada – odwiedzi³ Bia³ystok wiceminister skarbu Stefan Starzyñski. Celem wizyty by³a kontrola Izby Skarbowej i podleg³ych jej w województwie urzêdów.

139

25 listopada – z inicjatywy dr. Zygmunta Brodowicza powsta³o Towarzystwo Opieki nad Psychicznie Chorymi, którego celem by³a opieka ambulatoryjna nad chorymi pozostaj¹cymi poza szpitalem oraz organizowanie bezp³atnych porad psychiatrycznych.

GRUDZIEÑ 3 grudnia – w teatrze „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ „Noc listopadow¹” i „Sêdziów” Stanis³awa Wyspiañskiego. 7 grudnia – rozpocz¹³ siê ponownie strajk elektryczny, który by³ protestem mieszkañców przeciwko wysokim cenom narzuconym przez bia³ostock¹ elektrowniê. 12 grudnia – odby³o siê zebranie organizacyjne Towarzystwa Prawniczego w Bia³ymstoku. Celem towarzystwa by³o podnoszenie wiedzy prawniczej. 13 grudnia – na scenie „Palace” zespó³ aktorów teatrów lwowskich wystawi³ „Przygody dobrego wojaka Szwejka” Jaroslava Haška. W roli g³ównej wyst¹pi³ Leon Wyrwicz. 21 grudnia – nasili³ siê strajk elektryczny mieszkañców miasta.

Fot. 16 Bia³ystok noc¹. Jeszcze przed strajkiem elektrycznym.

140

1933

STYCZEÑ Trwa strajk elektryczny. Ukaza³a siê nowa gazeta – „Bia³ostockie Nowiny Codzienne” (mutacja warszawskiego „ABC Nowiny”) pod redakcj¹ Kazimierza Bobiñskiego. By³o to skrajne pismo wydawane przez bia³ostockich sympatyków Stronnictwa Narodowego.

LUTY 1 lutego – w sali Biblioteki Miejskiej przy ulicy Legionowej 1 otwarto wystawê mieszkaj¹cego na sta³e w Pary¿u artysty malarza Artura Szyka. Wystawê obj¹³ opiek¹ minister spraw zagranicznych August Zalewski. 2 lutego – w teatrze „Palace” wyst¹pi³ rosyjski zespó³ teatralny z Zofi¹ Kie³czewsk¹ wystawiaj¹c sztukê pt. „Kuzynka z Warszawy”. 5 lutego – w teatrze „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy pokaza³ „¯abkê” Z. Faldesa oraz „Kobietê i szmaragd”. 5 lutego – w kinie „Apollo” publicznoœæ bia³ostocka bawi³a siê ogl¹daj¹c polsk¹ komediê pt. „Romeo i Julcia” z Zul¹ Pogorzelsk¹ i Adolfem Dymsz¹ w roli g³ównej. 14 lutego – w sali konferencyjnej Urzêdu Wojewódzkiego odby³o siê pierwsze walne zebranie Towarzystwa Opieki nad wiêŸniami zwolnionymi z wiêzienia i ich rodzinami pod nazw¹ „Patronat”.

141

Spotkaniu patronowali: Regina Zyndram-Koœcia³kowska i Prokurator S¹du Okrêgowego Józef Ostruszka. 15 lutego – zarz¹d Klubu Szachowego zorganizowa³ turniej szachowy o mistrzostwo miasta Bia³egostoku. 16 lutego – w teatrze „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy pod dyrekcj¹ Józefa Krokowskiego i Kazimierza Opaliñskiego wystawi³ komediê Bruno Franka pt. „Gwiazdy ekranu”. 22 lutego – w teatrze „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ komediê F. Arnolta pt. „Awantura w raju”. 28 lutego – zakoñczy³ siê kilkudniowy strajk w zak³adach odlewniczych i metalowych. 28 lutego – z powodu wewnêtrznych niesnasek starosta grodzki zawiesi³ dzia³alnoœæ Syndykatu Dziennikarzy w Bia³ymstoku.

MARZEC 2 marca – staraniem Ko³a Mi³oœników Historii, Literatury i Sztuki w Seminarium Nauczycielskim przy ulicy Mickiewicza 2 wystawiono szopkê kukie³kow¹ pokazuj¹c¹ znane postacie Bia³egostoku. 3 marca – w kinie „Apollo” odby³a siê bia³ostocka premiera polskiego filmu pt. „10% dla mnie” z Tol¹ Mankiewiczówn¹ w roli g³ównej. 5 marca – w teatrze „Palace” odby³ siê wielki koncert wokalno-muzyczny z udzia³em pierwszego tenora Opery Warszawskiej Stanis³awa Gruszczyñskiego oraz Aleksandra Micha³owskiego i Ireny Carreno. 5 marca – w teatrze „Palace” rozegrano mecz bokserski miedzy reprezentacjami Wilna i Bia³egostoku. Zwyciê¿yli zawodnicy bia³ostoccy 9:7. 7 marca – Ko³o Mi³oœników Historii, Literatury i Sztuki zorganizowa³o wieczór poetów bia³ostockich. Swoje wiersze czytali:

142

H. £otowska (nauczycielka szko³y powszechnej z Wo³kowyska), J. Androjanowa, M. Saszer-Skasso, R. Ruszczyc-Szumowiczowa, W. Makowski i Cz. R¹czaszczykowa. 8 marca – w teatrze „Palace” wyst¹pi³ ponownie wojewódzki Teatr Objazdowy pod dyrekcj¹ Józefa Krokowskiego i Kazimierza Opaliñskiego wystawiaj¹c „Dzikuskê” H. Mannera. 8 marca – odby³o siê uroczyste otwarcie i poœwiêcenie zorganizowanego przez Zwi¹zek Pracy Obywatelskiej Kobiet drugiego pó³internatu przy ulicy D¹browskiego 20. W uroczystoœci uczestniczy³ wojewoda Marian Zyndram-Koœcia³kowski z ¿on¹ Regin¹. 9 marca – zakoñczy³ siê turniej szachowy. Mistrzem Bia³egostoku zosta³ H. Oljan. 13 marca – w bia³ostockich kinach rozpocz¹³ siê bojkot filmów niemieckich. 10 marca – w kinie „Modern” wyœwietlano polski film pt. „Halka” wed³ug Stanis³awa Moniuszki z Janem Kiepur¹. 16 marca – rozpocz¹³ siê kolejny strajk w bia³ostockich fabrykach w³ókienniczych. 17 marca – w kinie „Modern” odby³a siê bia³ostocka premiera filmu „Blond Venus” w re¿yserii Josefa von Sternberga z Marlen¹ Dietrich w roli g³ównej. 19 marca – wyj¹tkowo uroczyœcie obchodzono imieniny Józefa Pi³sudskiego, w ramach których wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ w teatrze „Palace” sztukê Józefa Korzeniowskiego pt. „W¹sy i peruka”. Szczególne wra¿enie na widzach wywar³ ¿ywy obraz pt. „Odnowiciel”, w którym pos¹g Marsza³ka odtworzyli przedstawiciele wszystkich warstw i klas bez ró¿nicy wyznania i narodowoœci. Wieczorem w sali Urzêdu Wojewódzkiego odby³ siê raut, który uœwietni³a swoim wystêpem artystka teatrów warszawskich Maria Balcerkiewiczówna. 19 marca – w Bia³ymstoku zatrzyma³ siê przejazdem Józef Pi³sudski. W czasie postoju poci¹gu przyj¹³ w swoim wagonie wojewodê Mariana Zyndram-Koœcia³kowskiego.

143

21 marca – rozszerzy³ siê strajk w przemyœle w³ókienniczym. 21 marca – S¹d Grodzki przeniós³ siê do w³asnego budynku przy ulicy Œwiêtojañskiej, s¹siaduj¹cego z gmachem Sadu Okrêgowego i stanowi¹cym jego przed³u¿enie. 24 marca – w kinie „Apollo” odby³a siê bia³ostocka premiera filmu pt. „Naucz mnie kochaæ” z Robertem Nawarro w roli g³ównej. 24 marca – w obecnoœci w³adz samorz¹dowych, z prezydentem Sewerynem Nowakowskim na czele, odby³o siê otwarcie i poœwiêcenie nowego lokalu czytelni Miejskiej Biblioteki Publicznej. 26 marca – odby³ siê wiec ponad 2 tysiêcy mieszkañców miasta przeciwko polityce cenowej bia³ostockiej elektrowni. 28 marca – w kinie „Apollo” odby³a siê premiera g³oœnego amerykañskiego horroru „Mumia” z Borysem Karloffem w roli g³ównej. 28 marca – w Wielkiej Synagodze, w ramach protestu organizacji ¿ydowskich przeciwko przeœladowaniom w Niemczech, odby³ siê wiec, w którym wziê³o udzia³ 2 tysi¹ce osób. W trakcie wiecu zapad³a uchwa³a wyra¿aj¹ca ostry protest przeciwko przeœladowaniom ¯ydów oraz wzywaj¹c¹ kupców i konsumentów ¿ydowskich do bojkotu towarów niemieckich. 30 marca – na scenie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ sztukê J. Montgomery pt. „Tajemnica powodzenia”.

KWIECIEÑ 5-6 kwietnia – na zaproszenie Ko³a Mi³oœników Historii, Literatury i Sztuki, z wyk³adami pt. „Literatura polska w wyk³adach szkolnych” wyst¹pi³ znany powieœciopisarz Juliusz Kaden-Bandrowski. 5 kwietnia – w teatrze „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ sztukê G. Passeura pt. „Kobieta, która kupi³a mê¿a”. 11 kwietnia – rozpoczê³y siê prace przy urz¹dzaniu parku wojewódzkiego. G³ówny nacisk po³o¿ono na arterie komunikacyjne

144

przysz³ych plant, które mia³y po³¹czyæ œródmieœcie miasta ze Zwierzyñcem. 12 kwietnia – w kinie „Apollo” odby³a siê premiera polskiego „egzotycznego” filmu dŸwiêkowego pt. „Ostatnia eskapada” z Karolin¹ Lubieñsk¹ i Józefem Wêgrzynem w rolach g³ównych. 12 kwietnia – w kinie „Modern” odby³a siê premiera polskiego filmu w re¿yserii M. Krawicza i J. Warneckiego pt. „Ka¿demu wolno kochaæ” z Adolfem Dymsz¹ i Mir¹ Zimiñsk¹ w rolach g³ównych. 19 kwietnia – w teatrze „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ sztukê Elmera Rice`a pt. „Ulica”, znan¹ ze znakomitej roli Franka stworzonej przez Stefana Jaracza. 20 kwietnia – przeje¿d¿aj¹c przez Bia³ystok Józef Pi³sudski przyj¹³ w wagonie restauracyjnym wojewodê Mariana Zyndram-Koœcia³kowskiego. 23 kwietnia – w teatrze „Palace” wyst¹pi³ goœcinnie teatr ¯agiew z Id¹ Michorowsk¹ wystawiaj¹c dla m³odzie¿y sztukê „W pustyni i puszczy” wed³ug Henryka Sienkiewicza, natomiast dla doros³ej publicznoœci pe³n¹ humoru komediê „Ksi¹¿ê”. 25 kwietnia – na scenie „Palace” œpiewa³a Hanka Ordonówna. Wykona³a m.in. swoje najs³ynniejsze piosenki: „Dwie majstrowe”, „Wró¿ka” i „Melodie Warszawy”. Oddzia³ Bia³ostockiego Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego podj¹³ uchwa³ê o stworzeniu przewodnika po Bia³ymstoku i okolicy.

MAJ 1 maja – z okazji œwiêta pracy PPS, jak co roku, zorganizowa³a pochód. 2 maja – z inicjatywy komendanta garnizonu p³k. dypl. Ludwika Kmicic-Skrzyñskiego oraz w³adz wojskowych odby³a siê w Zwierzyñcu inscenizacja walk powstañczych z 1863 roku. 3 maja – miasto uroczyœcie obchodzi³o œwiêto 3 Maja.

145

4 maja – w teatrze „Palace” grodzieñski zespó³ garnizonowy oraz wojewódzki Teatr Objazdowy pod dyrekcj¹ Józefa Krokowskiego i Kazimierza Opaliñskiego wystawi³y sztukê W³adys³awa Ludwika Anczyca pt. „Koœciuszko pod Rac³awicami”. 7 maja – odby³ siê zjazd okrêgowy Chrzeœcijañskiej Demokracji, na którym wybrano nowy zarz¹d okrêgowy. Na czele zarz¹du stan¹³ Wac³aw Bitner. 8 maja – swoje œwiêto obchodzi³ 10 Pu³k U³anów Litewskich. 11 maja – na scenie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ komediê pt. „Zwariowany automobilista”. 11 maja – podpisaniem ugodowej umowy miêdzy elektrowni¹ i Zwi¹zkiem Ochrony Spo¿ywców zakoñczy³ siê trwaj¹cy od kilku miesiêcy strajk elektryczny. 11 maja – ukaza³ siê ostatni numer „Bia³ostockich Nowin Codziennych”. Do upadku doprowadzi³a skrajnie narodowa linia pisma, która zaowocowa³a konfiskat¹ 55 (na 130) numerów gazety. 13 maja – na boisku sportowym Podlaskiej Brygady Kawalerii, w koszarach im. Gen. Sowiñskiego, odegrano widowisko batalistyczne pt. „Koœciuszko pod Rac³awicami” 14 maja – rozpoczêto 10 tydzieñ Ligi Obrony Przeciwlotniczej i Przeciwgazowej, w ramach którego we wszystkich œwi¹tyniach bia³ostockich odby³y siê nabo¿eñstwa oraz liczne imprezy plenerowe, m.in. pozorowany atak gazowy na miasto. 14 maja – odby³o siê zebranie bia³ostockiego oddzia³u Ukraiñskiego Komitetu Centralnego, na którym wybrano delegatów na III Zjazd UKC. 15 maja – w teatrze „Palace” wyst¹pi³y gwiazdy polskiego ekranu: Maria Bogda, Adam Brodzisz i Mieczys³aw Cybulski. 17 maja – w teatrze „Palace”, z zespo³em wojewódzkiego Teatru Objazdowego, w sztuce pt. „¯egnaj mi³oœci”, wyst¹pi³a Jadwiga Smosarska. Partnerowa³ jej artysta teatru polskiego w Warszawie Stanis³aw Daszyñski.

146

24 maja – w teatrze „Palace” wojewódzki teatr Objazdowy wystawi³ sztukê Jerzego Szaniawskiego pt. „Most” w re¿yserii Józefa Krokowskiego. 25 maja – odby³ siê doroczny bieg prze³ajowy „Dziennika Bia³ostockiego”. Na starcie stanê³o 75 osób. Puchar przechodni zdoby³a Jagiellonia. W konkurencji indywidualnej zwyciê¿y³ zawodnik Jagiellonii – Julian Strza³kowski. 27 maja – w celu zapobiegania wylewom oraz poprawieniu walorów estetycznych rozpoczêto regulacjê rzeki Bia³ej.

CZERWIEC 1 czerwca – zastrajkowali bia³ostoccy szewcy. 2 czerwca – w Bia³ymstoku, w czasie postoju poci¹gu, Józef Pi³sudski odby³ 15-minutow¹ konferencjê z wojewod¹ Marianem Zyndram-Koœcia³kowskim. 3 czerwca – w teatrze „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ sztukê pt. „Handlarz s³awy”. 5 czerwca – w teatrze „Palace” sztukê Jerzego Szaniawskiego pt. „Murzynek” zagra³ Instytut Reduty pod dyrekcj¹ Mieczys³awa Limanowskiego i Juliusza Osterwy. 5 czerwca – og³oszono wyrok w sprawie upad³oœci mieszcz¹cej siê w Dojlidach firmy E. Hasbacha. 7 czerwca – w obecnoœci wojewody Mariana Zyndram-Koœcia³kowskiego odby³o siê w Zwierzyñcu uroczyste otwarcie i poœwiêcenie nowo wybudowanego szpitala œw. Rocha na 115 ³ó¿ek. Znalaz³y siê w nim oddzia³y chirurgiczny i ginekologiczno-po³o¿niczy. 10 czerwca – w teatrze „Palace”, z dwiema operetkami, wyst¹pi³ wileñski Teatr Muzyczny „Lutnia” z Helen¹ Makowsk¹ na czele. Wystawiono „Kobietê, która nie wie czego chce” oraz „Pepinê” w re¿yserii Karola Wyrwicz-Wichrowskiego.

147

12 czerwca – w Urzêdzie Wojewódzkim odby³o siê zebranie organizacyjne Komitetu Budowy Domu Ludowego im. Marsza³ka Józefa Pi³sudskiego pod przewodnictwem wojewody Mariana Zyndram-Koœcia³kowskiego. 14 czerwca – w teatrze „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ sztukê R. Bernauera pt. „Pieni¹dze le¿¹ na ulicy”. 15 czerwca – zakoñczy³ siê trwaj¹cy od 16 marca strajk w przemyœle w³ókienniczym. 25 czerwca – przy ulicy Warszawskiej 19, z inicjatywy Zwi¹zku Pracy Obywatelskiej Kobiet z Regin¹ Koœcia³kowsk¹ na czele, rozpoczêto prace przy powstaj¹cym w Bia³ymstoku pierwszym Ogródku Jordanowskim. 26 czerwca – w teatrze „Palace” zespó³ Reduty pod kierownictwem Juliusza Osterwy wystawi³ „¯yw¹ Maskê” z udzia³em Kazimierza Junoszy-Stêpowskiego. 28-29 czerwca – uroczyœcie obchodzono Œwiêto Morza. Z tej okazji na Rynku Koœciuszki wzniesiono kilkumetrow¹ makietê latarni morskiej. 29 czerwca – w kinie „Apollo” bia³ostocka publicznoœæ bawi³a siê ogl¹daj¹c parê znakomitych komików – Flipa i Flapa. 29 czerwca – w teatrze „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ sztukê Adama Grzyma³y-Siedleckiego pt. „Sublokatorka”. 30 czerwca – Magistrat miasta Bia³egostoku przyst¹pi³ do przebudowy dawnego budynku szpitalnego przy ulicy Marsza³ka Pi³sudskiego 43. Po remoncie budynek zosta³ przeznaczony na szko³ê powszechn¹.

LIPIEC 4 lipca – w Magistracie obj¹³ urzêdowanie nowo mianowany przez wojewodê zastêpca komisarza rz¹dowego na miasto Bia³ystok – Hugo Mantey.

148

6 lipca – w teatrze „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ sztukê L. Verneuila pt. „Musisz byæ moja”. 13 lipca – w teatrze „Palace” aktorzy teatru grodzieñskiego wystawili sztukê Marcela Pagnola pt. „Mariusz”. 23 lipca – przy ulicy £¹kowej 4 spali³a siê fabryka sukna Izraela D. Szapiro. 29-30 lipca – na stadionie w Zwierzyñcu rozegrano wielkie zawody lekkoatletyczne, w ramach których odby³ siê mecz miêdzymiastowy Bia³ystok – Wilno oraz ogólnopolskie zawody pañ z udzia³em rekordzistki œwiata i Polski – Jadwigi Wajsówny. Powsta³a ulica Z³ota, ³¹cz¹ca ulice Sienkiewicza i Sobieskiego. Ukaza³ siê „Bia³ystok. Przewodnik po mieœcie i okolicy” autorstwa Micha³a Go³awskiego i Apolonii Strzedziñskiej.

SIERPIEÑ 2 sierpnia – na scenie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ sztukê S. Kiedrzyñskiego pt. „Oczy ksiê¿niczki Fatimy”. By³ to jednoczeœnie po¿egnalny wystêp gor¹co oklaskiwanych w Bia³ymstoku aktorów: Zofii Ustarbowskiej i Stanis³awa Smoczyñskiego. 6 sierpnia – w mieœcie odby³y siê uroczystoœci z okazji rocznicy wymarszu „pierwszej kompanii kadrowej”. 16 sierpnia – u wylotu ulic Wo³odyjowskiego i Szpitalnej, obok koszar im. Gen. Sowiñskiego, stan¹³ pomnik-g³az ku czci pierwszego Polaka – Stanis³awa Skar¿yñskiego – „Który dokona³ wielkiego czynu przelotu przez Atlantyk w dniu 8 maja 1933 roku”. 19 sierpnia – w Parku Planty odby³a siê uroczystoœæ otwarcia alei imienia Mariana Zyndram-Koœcia³kowskiego. Wstêgê przecina³ sam wojewoda. 20 sierpnia – na stadionie w Zwierzyñcu rozegrano piêciobój mê¿czyzn o mistrzostwo Polski.

149

31 sierpnia – odby³o siê posiedzenie Komitetu Obywatelskiego Budowy Domu Ludowego im. Marsza³ka Józefa Pi³sudskiego, w czasie którego ukonstytuowa³ siê zarz¹d budowy oraz dwie sekcje: finansowo-propagandowa i techniczna. Przyjêto równie¿ plany i projekty budowy.

WRZESIEÑ 1 wrzeœnia – w kinie „Apollo” wyœwietlano film pt. „Pod Twoj¹ opiekê” z Mari¹ Bogd¹ i Adamem Brodziszem w rolach g³ównych. 7 wrzeœnia – Bia³ystok wizytowa³ minister komunikacji Micha³ Butkiewicz. 7 wrzeœnia – na otwarcie sezonu kino „Modern” pokaza³o film pt. „Po¿egnanie z broni¹” z Gary Cooperem i Helen Hayes w rolach g³ównych. 9 wrzeœnia – przy ulicy Sienkiewicza 13 otwarto wystawê artysty-malarza Oskara Rozaneckiego. 9 wrzeœnia – na kortach w Zwierzyñcu rozegrano mecz tenisowy o mistrzostwo Bia³egostoku. 13 wrzeœnia – przez Bia³ystok przeje¿d¿a³ prezydent Ignacy Moœcicki, który wraz z korpusem dyplomatycznym udawa³ siê na polowanie reprezentacyjne. Na dworcu powitali go przedstawiciele bia³ostockiego samorz¹du. 16-17 wrzeœnia – pod patronatem wojewody Mariana Zyndram-Koœcia³kowskiego rozpoczê³y siê policyjne zawody sportowe o mistrzostwo województwa bia³ostockiego. 17 wrzeœnia – w Zwierzyñcu odby³ siê bieg prze³ajowy mê¿czyzn o mistrzostwo okrêgu. 18 wrzeœnia – w teatrze „Palace” publicznoœæ bia³ostocka, ale tylko ta doros³a, ogl¹da³a sensacyjne przedstawienie Wac³awa Grubiñskiego pt. „Kochankowie” ze Stanis³aw¹ Mazarkówn¹ w roli g³ównej.

150

24 wrzeœnia – wojewódzki Teatr Objazdowy pod dyrekcj¹ Jana Otrembskiego sztuk¹ pt. „Ten stary wariat” Stefana Krzywoszewskiego zainaugurowa³ nowy sezon teatralny. 24 wrzeœnia – uroczyœcie obchodzono 250-lecie odsieczy wiedeñskiej. Odby³y siê imprezy okolicznoœciowe i msze w œwi¹tyniach bia³ostockich. 27 wrzeœnia – pokazem nagrodzonego trzema Oskarami filmu pt. „Kawalkada” w re¿yserii Franka Lloyda z Dian¹ Wynyand i Clivem Brooke w rolach g³ównych, uroczyœcie otwarto w kinie „Apollo” sezon jesienny. 30 wrzeœnia – w kinie „Modern” bia³ostocka publicznoœæ ogl¹da³a s³ynnego „King Konga” w re¿yserii M.C. Coopera i E.B. Schoedsacka z Fay Wray i Robertem Amstrongiem w rolach g³ównych.

PADZIERNIK 1 paŸdziernika – przeje¿d¿a³ przez Bia³ystok J. E. ksi¹dz arcybiskup Romuald Ja³brzykowski. Na dworcu gor¹co powitali go przedstawiciele w³adz województwa, samorz¹du i duchowieñstwa. 2 paŸdziernika – na scenie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy pod dyrekcj¹ Jana Otrembskiego wystawi³ komediê pt. „Ach! Ta gotówka”. 5 paŸdziernika – Ko³o Mi³oœników Historii, Literatury i Sztuki zorganizowa³o wieczór z udzia³em Jana Parandowskiego, który przedstawi³ publicznoœci prelekcje na temat „Jak pracuje pisarz”. 7 paŸdziernika – rozegrano mecz pi³ki no¿nej miêdzy dru¿ynami ¯ydowskiego Akademickiego Klubu Sportowego z Wilna i ¯ydowskiego Klubu Sportowego z Bia³egostoku. Zwyciê¿yli wilnianie 4:1. 8 paŸdziernika – uroczyœcie odchodzono 25-lecie Zwi¹zku Walki Czynnej. W ramach uroczystoœci odby³ siê wyœcig kolarski i zawody w strzelaniu zespo³owym o mistrzostwo okrêgu.

151

8 paŸdziernika – Towarzystwo Przyjació³ Gimnazjum im. Króla Zygmunta Augusta urz¹dzi³o koncert z udzia³em Wandy Wermiñskiej – sopran. Dochód z koncertu przeznaczony zosta³ na pomoc najbiedniejszym uczniom. 10 paŸdziernika – w teatrze „Palace” wyst¹pi³a objazdowa Opera Warszawska wystawiaj¹c „¯ydówkê” Jacquesa Halévy`a oraz „Fausta” Charlesa François Gounoda. 16 paŸdziernika – w teatrze „Palace” odby³ siê Wielki Festiwal Tañca Pieœni i Humoru z udzia³em primabaleriny Teatru Wielkiego w Warszawie Haliny Szmolcówny i Boles³awa Mierzejewskiego. 19 paŸdziernika – na scenie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy pod dyrekcj¹ Jana Otrembskiego wystawi³ sztukê pt. „Fräulein Doktor” z goœcinnie wystêpuj¹c¹ Stanis³aw¹ Mazarkówn¹. 19 paŸdziernika – w kinie „Apollo” odby³a siê premiera pierwszego polsko-czeskiego filmu pt. „12 krzese³” z udzia³em Vlasta Burjana, Zuli Pogorzelskiej i Adolfa Dymszy. 22 paŸdziernika – na scenie „Palace” wyst¹pi³ zespó³ teatru Reduta. Bia³ostocka publicznoœæ ogl¹da³a „Mazepê” Juliusza S³owackiego. 30 paŸdziernika – powsta³o Bia³ostockie Ko³o Szybowcowe. 31 paŸdziernika – w kinie „Apollo” odby³a siê premiera polskiego filmu pt. „Dzieje grzechu” wed³ug powieœci Stefana ¯eromskiego, w re¿yserii Henryka Szaro, z udzia³em plejady gwiazd kina polskiego, m.in. Aleksandra ¯abczyñskiego, Bogus³awa Samborskiego i Heleny Buczyñskiej. 31 paŸdziernika – rozpocz¹³ siê proces przywódców strajku w³ókienniczego: Lejby Lejwego, sekretarza OK KPZB oraz Wolfa Wo³kowyskiego i Szloma Weubmana, którzy dziêki swojej agitacji doprowadzili do zamieszek na terenie wiêkszych bia³ostockich fabryk w³ókienniczych.

152

LISTOPAD 1 listopada – pod przewodnictwem A. W. Kap³ana odby³o siê zebranie organizacyjne oddzia³u bia³ostockiego Zwi¹zku ¯ydów Uczestników Walki o Niepodleg³oœæ Polski. 3 listopada – w ksiêgarniach bia³ostockich ukaza³a siê monografia Bia³egostoku autorstwa Henryka Moœcickiego. 7 listopada – w kinie „Modern” wielbiciele Hanki Ordonówny mogli ogl¹daæ j¹ w najnowszym polskim filmie M. Krawicza pt. „Szpieg w masce”. 11 listopada – uroczyœcie obchodzono Œwiêto Niepodleg³oœci. 12 listopada – z okazji obchodów Œwiêta Niepodleg³oœci wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ sztukê „Placówka” wg Boles³awa Prusa. 14 listopada – ca³y Bia³ystok objêty zosta³ epidemi¹ grypy. 15 listopada – na scenie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ kolejn¹ premierê – sztukê pt. „Jej milioner”. 19 listopada – w teatrze „Palace” rozegrano mecz bokserski miedzy reprezentacjami Grodna i bia³ostockiej Jagiellonii. Zwyciê¿yli bia³ostoczanie 9:3. 21 listopada – w Bia³ymstoku powsta³o kilka nowych ulic: Orla, Szczyg³a, Wróbla, Widok, Zgoda, £¹cznikowa, Krzy¿owa, Cmentarna i Grottgera. 25 listopada – na ¿¹danie Banku Gospodarstwa Krajowego odby³a siê licytacja nale¿¹cych do upad³ej firmy Hasbacha terenów o powierzchni 16 ha wraz ze stawem i ponad 20 budynkami oraz fabryki dykt wraz z pe³nym urz¹dzeniem. Nabywc¹ by³a Naczelna Dyrekcja Lasów Pañstwowych. 26 listopada – na scenie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ krotochwilê Wincentego Rapackiego pt. „Panna z dobrego domu” z goœcinnie graj¹c¹ Stanis³aw¹ Mazarkówn¹.

153

27 listopada – odby³ siê powiatowy zjazd Stronnictwa Narodowego. Do miasta zjechali siê przedstawiciele SN z Sura¿a, Jasionówki, Zab³udowa i Choroszczy.

Fot. 17 Bia³ostockie Planty. Czêœæ parkowa od ulicy Mickiewicza. W g³êbi domki urzêdnicze przy ulicy Œwiêtojañskiej.

Fot. 18 Bia³ostockie Planty. Czêœæ parkowa od ulicy Mickiewicza. Widok od ulicy Œwiêtojañskiej.

154

1934

LUTY W wyniku roz³amu w Polskim Stronnictwie Chrzeœcijañskiej Demokracji powsta³o Zjednoczenie Chrzeœcijañsko-Spo³eczne. W Bia³ymstoku na czele nowego ugrupowania stanêli: Franciszek Urbañski, Miko³aj Korbut, ksi¹dz Aleksander Chodyko i Ludwik Mioduszewski. Stanis³aw Grala opracowa³ ostateczn¹ wersjê projektu Parku Miejskiego Planty. Po jej zatwierdzeniu przyst¹piono niezw³ocznie do jego budowy.

MARZEC 18 marca – z powodu powo³ania na stanowisko komisarycznego prezydenta Warszawy Marian Zyndram-Koœcia³kowski przesta³ pe³niæ funkcjê wojewody bia³ostockiego.

KWIECIEÑ 2 kwietnia – w teatrze „Palace” odby³ siê mecz bokserski miêdzy estoñskim klubem z Tallina „Boksi Klub” a reprezentacj¹ Bia³egostoku. Zwyciê¿yli goœcie. 4 kwietnia – z inicjatywy Ko³a Mi³oœników Historii, Literatury i Sztuki odby³ siê wieczór, na którym profesor Tadeusz Zieliñski,

155

cz³onek Polskiej Akademii Literatury, wyg³osi³ odczyt pt. „Religia a sztuka w œwiecie staro¿ytnym”. 5 kwietnia – w teatrze „Palace” wyst¹pi³ chór Dana z Mieczys³awem Foggiem. 7 kwietnia – do Bia³egostoku przyjecha³ twórca polskiego lotnictwa cywilnego p³k Czes³aw Filipowicz, szef departamentu lotnictwa cywilnego w ministerstwie komunikacji, p³k Bohdan Kwieciñski sekretarz generalny Aeroklubu PP oraz g³ówny organizator Challenge w 1934 roku (Challenge Internationale des Avions de Tourisme, Miêdzynarodowe Zawody Samolotów Sportowych). Przybyli goœcie wyg³osili w Gimnazjum im. króla Zygmunta Augusta odczyty: „Cele i zadania lotnictwa” i „Challange 1934”. 8 kwietnia – do Bia³egostoku przyby³ Kazimierz Piotrowski, obejmuj¹c stanowisko wiceprezydenta miasta. 10 kwietnia – na scenie „Palace” wyst¹pi³ Adolf Dymsza. 13 kwietnia – miasto odwiedzi³ minister przemys³u i handlu Ferdynad Zarzycki. Zwiedzi³ najwiêksze fabryki w³ókiennicze. 15 kwietnia – odby³ siê mecz bokserski miedzy reprezentacjami Bia³egostoku i Lublina. Mecz zakoñczy siê remisem. 19 kwietnia – na stadionie sportowym w Zwierzyñcu oddano do u¿ytku trybuny na 600 miejsc. Pod stadionem urz¹dzono szatnie dla 100 zawodników oraz natryski. Trybuny wykonano wed³ug projektu in¿yniera Jana Grina. 23 kwietnia – w teatrze „Palace”, ze sztuk¹ Marii Mrozowicz pt. „Sprawa Moniki”, wyst¹pi³ zespó³ Reduty pod kierownictwem Juliusza Osterwy. 25 kwietnia – na scenie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy pod dyrekcj¹ Jana Otrembskiego wystawi³ sztukê Marcela Pagnola pt. „Pan Topaz”. 30 kwietnia – w teatrze „Palace” ponownie wyst¹pi³ zespó³ Reduty pod kierownictwem Juliusza Osterwy. Tym razem pokazano komediê Adama Grzyma³y-Siedleckiego pt. „Czwarty do bryd¿a”.

156

Bia³ostockie Ko³o Szybowcowe zakupi³o szkolny szybowiec typu Wrona ochrzczony imieniem Zyndram, na czeœæ wojewody Mariana Zyndram-Koœcia³kowskiego.

MAJ 1 maja – Centralny Komitet Wykonawczy PPS, zwi¹zki zawodowe oraz Powszechny ¯ydowski Zwi¹zek Robotniczy Bund zorganizowa³y pochód pierwszomajowy. Oddzielny pochód zorganizowa³a ¯ydowska Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza Poalej Syjon. 2 maja – przez Bia³ystok przejecha³ rajd motocyklowy zorganizowany przez Wileñskie Towarzystwo Cyklistów i Motocyklistów na trasie Wilno-Bia³ystok-Wilno. 3 maja – odby³ siê tradycyjny bieg prze³ajowy o puchar wojewody Mariana Zyndram-Koœcia³kowskiego. Trofeum zdoby³ Julian Strza³kowski. 3 maja – uroczyœcie obchodzono œwiêto 3 Maja. W teatrze „Palace” wyst¹pili: Tola Mankiewiczówna i Kazimierz Krukowski. 10 maja – z okazji rozpoczynaj¹cego siê Tygodnia Ligi Obrony Przeciwlotniczej i Przeciwgazowej odby³a siê na Rynku Koœciuszki uroczystoœæ poœwiêcenia nowego szybowca Bia³ostockiego Klubu Szybowcowego. 10 maja – na scenie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy pod dyrekcj¹ Jana Otrembskiego wystawi³ komediê Stefana Kiedrzyñskiego pt. „Ten i tamten”. 12-13 maja – w Bia³ymstoku, Grodnie, Brzeœciu, Osowcu, £om¿y i Piñsku odby³y siê lekkoatletyczne zawody korespondencyjne kobiet i mê¿czyzn. 13 maja – w teatrze „Palace” odby³ siê pierwszy wieczór francuski zorganizowany przez Towarzystwo Mi³oœników Kultury Francuskiej, w trakcie którego pokazana zosta³a komedia Moliera w jêzyku

157

francuskim pt. „Les precieuses Ridiucules”. Ca³y dochód z wieczoru przeznaczony zosta³ na budowê szkó³ powszechnych. 15 maja – w sali reprezentacyjnej Urzêdu Wojewódzkiego odby³ siê wieczór polsko-jugos³owiañski, w czasie którego radca poselstwa Królestwa Jugos³awii w Warszawie Wlastimir Maresz wyg³osi³ odczyt pt. „Król Aleksander I jako ¿o³nierz i m¹¿ stanu”. 16 maja – pod przewodnictwem wizytatora szkó³ kuratorium okrêgu szkolnego brzeskiego odby³a siê konferencja Zarz¹du Ko³a Historyków w sprawie utworzenia muzeum regionalnego. 24 maja – z udzia³em przedstawicieli Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, Ko³a Historyków Szkó³ Œrednich, Ko³a Przyrodników, Ko³a Geografów, Ko³a Mi³oœników Historii, Literatury i Sztuki, Ligi Ochrony Przyrody, Bazaru Ludowego i Zwi¹zku Nauczycielstwa Szkó³ Powszechnych odby³o siê posiedzenie w sprawie za³o¿enia muzeum regionalnego w Bia³ymstoku.Utworzono komitet organizacyjny w sk³ad którego weszli Micha³ Go³awski – przewodnicz¹cy, Roman Malinowski i Konstanty Kosiñski. 27 maja – odby³y siê wybory do Rady Miejskiej. 31 maja – wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ sztukê Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej pt. „Niebiescy zalotnicy”.

CZERWIEC 2 czerwca – odby³a siê uroczystoœæ poœwiêcenia domu Ewangelickiego Komitetu Zapomogowego mieszcz¹cego siê przy ulicy Fabrycznej 41. 8 czerwca – rozpoczêto roboty kanalizacyjne na ulicy Poleskiej, gdzie planowano budowê tymczasowej przepompowni œcieków. Jako pierwsze mia³y zostaæ skanalizowane ulice i domy w œródmieœciu. 10 czerwca – w salach reprezentacyjnych urzêdu wojewódzkiego, z inicjatywy ZPOK, odby³ siê „Dancing kwiaciany”, na którym wybrano Królow¹ Lnu.

158

16 czerwca – rozpoczê³y siê zawody tenisowe o mistrzostwo Polski miêdzy klubami Jagiellonii i WKS ¯oliborz. Zwyciê¿y³a Jagiellonia. 17 czerwca – odby³y siê obchody ku czci zamordowanego ministra spraw wewnêtrznych Bronis³awa Pierackiego. 19 czerwca – w zawodach konnych o Mistrzostwo Armii, w konkursie eliminacyjnym, zwyciê¿y³ 10 Pu³k U³anów Litewskich. 21 czerwca – w teatrze „Palace” bawi³a bia³ostoczan Wielka Warszawska Szopka Polityczna pt. „Szachy Pana Marsza³ka”. 22 czerwca – w teatrze „Palace” Stowarzyszenie Mi³oœników Sztuki i Estetyki „Harmonia” wystawi³o „Wesele” Stanis³awa Wyspiañskiego. 22 czerwca – Rada Miejska uchwali³a przemianowanie ulicy Warszawskiej na ulicê Bronis³awa Pierackiego.

LIPIEC 1 lipca – w teatrze „Palace”, komedi¹ Wincentego Rapackiego pt. „Weso³y wspólnik”, bawi³ bia³ostock¹ publicznoœæ Antoni Fertner z zespo³em aktorów scen warszawskich. 12 lipca – na scenie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy pod dyrekcj¹ Jana Otrembskiego wystawi³ operetkê pt. „Skowronek”. 14 lipca – przy ulicy Weso³ej 15 uroczyœcie otwarto Dom Noclegowy dla bezdomnych. 15 lipca – odby³y siê mistrzostwa Polski w tenisie. Na kortach w Zwierzyñcu gra³y takie s³awy jak Lilpopówna i Krzywoszewska. Wygra³a reprezentacja Warszawy. 16 lipca – wojewoda bia³ostocki wyda³ zarz¹dzenie o likwidacji, powsta³ej w lipcu 1931 roku, Ogólno-¯ydowskiej Partii Pracy. 17 lipca – podpisano umowê miêdzy Zarz¹dem Miasta a dyrekcj¹ teatru Reduta, dotycz¹c¹ regularnych wystêpów w Bia³ymstoku.

159

18 lipca – w kinie „Modern” rozpoczê³a wystêpy s³awna pieœniarka ¿ydowska – Olga Lilith. 20 lipca – w obecnoœci w³adz wojewódzkich i samorz¹dowych odby³y siê uroczystoœci przemianowania ulicy Warszawskiej na ulicê Bronis³awa Pierackiego. 20 lipca – ukonstytuowa³ siê Komitet Wojewódzki Pomocy Powodzianom w Ma³opolsce. Przewodnicz¹cym zosta³ wicewojewoda Stanis³aw Micha³owski. 30-31 lipca – w teatrze „Palace” Rosyjski Teatr Artystyczny pod kierownictwem czo³owego artysty teatru Stanis³awskiego w Moskwie – Wasyla Wasilewicza wystawi³ spektakle: „Czu¿yj rebionok” W. Szkwarkina i „Sen wujaszka” Fiodora Dostojewskiego.

SIERPIEÑ 2 sierpnia – z przemys³owcami bia³ostockim spotka³ siê prezes Izby Przemys³owo-Handlowej w Szanghaju – Konstanty Lutowicz. 21 sierpnia – w uznaniu zas³ug ministra spraw wewnêtrznych Mariana Zyndram-Koœcia³kowskiego, które po³o¿y³ jako wojewoda bia³ostocki, wszystkie rady gminne i miejskie w powiecie bia³ostockim podjê³y uchwa³ê nadaj¹c¹ ministrowi obywatelstwo honorowe. Wojewoda bia³ostocki przekaza³ miastu tereny pañstwowe pod nowy park.

WRZESIEÑ 1 wrzeœnia – Polskie Towarzystwo Oœwiatowe w Bia³ymstoku otworzy³o Polskie Prywatne Gimnazjum Koedukacyjne im. Henryka Sienkiewicza.

160

2 wrzeœnia – w Klubie Szachowym rozpocz¹³ siê turniej o mistrzostwo Bia³egostoku. 2 wrzeœnia – komedi¹ W³odzimierza Perzyñskiego pt. „Lekkomyœlna siostra” zespó³ Reduty rozpocz¹³ kolejny sezon artystyczny w Bia³ymstoku. 4 wrzeœnia – w teatrze „Palace” rozpoczê³a wystêpy Operetka ¯ydowska. 5 wrzeœnia – w teatrze „Palace” ponownie wyst¹pi³ zespó³ Reduty w sztuce Marynowskiego pt. „Rozwód”. 8-9 wrzeœnia – po raz pierwszy w Bia³ymstoku na boisku Jagiellonii przy ulicy Warszawskiej 9 odby³y siê zawody sportowe o mistrzostwo Polski w koszykówce. 9 wrzeœnia – w teatrze „Palace” œpiewa³ Mieczys³aw Fogg z chórem Dana. 9 wrzeœnia – równie¿ w „Palace” rozpocz¹³ wystêpy ukraiñski Teatr Kijowski pod kierownictwem Teodory Rudenko, wystawiaj¹c sztukê Tarasa Szewczenki pt. „Serce Matki”. 11 wrzeœnia – przy ulicy M³ynowej 20 sp³onê³a fabryka sukna Teodora Poczebuckiego. 12 wrzeœnia – odby³o siê inauguracyjne posiedzenie Rady Miejskiej. Prezydentem miasta zosta³ wybrany dotychczasowy prezydent komisaryczny – Seweryn Nowakowski. 14 wrzeœnia – rozpocz¹³ siê turniej tenisowy w deblu o mistrzostwo Bia³egostoku, w którym udzia³ wziê³y kluby tenisowe z ca³ej Polski. W deblu pañ zwyciê¿y³y: Lilpopówna i Krytówna z Warszawy, w deblu panów: Goldsztejn i Karofiol z WKS-1922 Warszawa. 15 wrzeœnia – do Bia³egostoku przyby³ ks. arcybiskup Romuald Ja³brzykowski. Celebrowa³ on uroczyste nieszpory bêd¹ce zakoñczeniem 40-godzinnego nabo¿eñstwa. 17 wrzeœnia – odby³o siê pierwsze posiedzenie pod przewodnictwem nowo wybranego prezydenta Seweryna Nowakowskiego, na

161

którym postanowiono nadaæ bulwarom parkowym imiê Mariana Zyndram-Koœcia³kowskiego. 20 wrzeœnia – na drugim posiedzeniu Rady Miejskiej uchwalano nadanie by³emu wojewodzie bia³ostockiemu Marianowi Zyndarm-Koœcia³kowskiemu tytu³u honorowego obywatela miasta Bia³egostoku oraz potwierdzono nadanie imienia wojewody nowym bulwarom parkowym i ulicy Wersalskiej. 20 wrzeœnia – w teatrze „Palace” zespó³ Reduty kolejny raz wystawi³ „Lekkomyœln¹ siostrê” W³odzimierza Perzyñskiego. 24 wrzeœnia – w Parku Zwierzynieckim dosz³o do zamieszek antysemickich, w wyniku których zosta³ zamordowany bia³ostocki robotnik – Mendel Lubieñski. 27 wrzeœnia – zakoñczy³ siê turniej szachowy o mistrzostwo Bia³egostoku. I nagrodê zdoby³ A. Nowodworski. 29 wrzeœnia – nowym wojewod¹ bia³ostockim mianowany zostaje genera³ Stefan Pas³awski. 30 wrzeœnia – na stadionie w Zwierzyñcu rozpoczêto budowê trybun. 30 wrzeœnia – Ko³o Mi³oœników Historii, Literatury i Sztuki w sali Gimnazjum im. Króla Zygmunta Augusta przygotowa³o uroczysty wieczór w celu uczczenia 100-lecia „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza. W wieczorze wzi¹³ udzia³ profesor Uniwersytetu Jagielloñskiego – Stanis³aw Pigoñ, który wyg³osi³ odczyt pt. „S³oñce nad Soplicowem”. Nastêpnie znakomity aktor scen warszawskich – Mariusz Maszyñski – recytowa³ fragmenty „Pana Tadeusza”.

PADZIERNIK 3 paŸdziernika – w teatrze „Palace” zespó³ Reduty wystawi³ komediê E. Seribe`a pt. „Szklanka wody”. 7 paŸdziernika – do Bia³egostoku przyby³ nowo mianowany wojewoda bia³ostocki genera³ Stefan Pas³awski, dotychczasowy dowódca OK VIII Toruñ.

162

7 paŸdziernika – na stadionie w Zwierzyñcu Zwi¹zek Lekkoatletyczny zorganizowa³ zawody lekkoatletyczne z udzia³em czo³owych zawodników Jagiellonii (Edwarda Luckhausa i Kazimierza Kucharskiego). 8 paŸdziernika – w teatrze „Palace” wyst¹pi³a œwiatowej s³awy œpiewaczka Ada Sari. 11 paŸdziernika – w teatrze „Palace” zespó³ Reduty wystawi³ sztukê T. Rihtera pt. „W ma³ym domku”. 13 paŸdziernika – w Misji Barbikañskiej mieszcz¹cej siê przy ulicy œw. Rocha odby³a siê uroczystoœæ poœwiêcenia nowo wybudowanej, bezp³atnej przychodni dla ubogich. W uroczystoœciach wzi¹³ udzia³ wicewojewoda Stanis³aw Micha³owski. 14 paŸdziernika – w obecnoœci przyby³ych z Wilna: gen. broni Lucjana ¯eligowskiego, gen. dywizji Daniela Korzeniowskiego, wicewojewody Stanis³awa Micha³owskiego i prezydenta Seweryna Nowakowskiego odby³y siê uroczystoœci poœwiêcenia sztandaru bia³ostockiego okrêgu Zwi¹zku By³ych Uczestników I Korpusu Wojska Polskiego na Wschodzie. 16 paŸdziernika – powsta³o Towarzystwo Ogródków Dzia³kowych. 17 paŸdziernika – uchwa³¹ Rady Miejskiej postanowiono nadaæ nowo powsta³ym alejom parkowym nazwê Bulwarów im. Mariana Zyndram-Koœcia³kowskiego. 24 paŸdziernika – na scenie „Palace” wyst¹pi³a artystka teatrzyku Starej Bandy, doskona³a aktorka charakterystyczna i pieœniarka Dora Kalinówna. 26 paŸdziernika – w teatrze „Palace” zespó³ „Harmonii” wystawi³ dramat historyczny Jana z Poradowa pt. „Obrona Czêstochowy”. 30 paŸdziernika – w teatrze „Palace” goœci³ z odczytem by³y przestêpca, poczytny pisarz powieœci ze œwiata kryminalnego – Urke Nachalnik. 30 paŸdziernika – w sali „Palace” znakomity podró¿nik i pisarz Aleksander Janta-Po³czyñski wyg³osi³ odczyt pt. „Azja grozi”.

163

LISTOPAD 8 listopada – w kinie „Modern” przy ulicy Józefa Pi³sudskiego odby³a siê bia³ostocka premiera filmu pt. „Ch³opcy z Placu Broni”. 9 listopada – Zarz¹d Miejski og³osi³ konkurs na stanowisko zawodowego wiceprezydenta miasta Bia³egostoku. 11 listopada – z okazji obchodów Dnia Niepodleg³oœci odby³a siê uroczystoœæ poœwiecenia sztandaru 3 Dru¿yny Harcerskiej im. Stefana Czarneckiego, tzw. „B³êkitnej Trójki”. 11 listopada – w teatrze „Palace” wyst¹pi³ teatr Reduta z komedi¹ pt. „Szwedzka zapa³ka”. 19 listopada – na scenie „Palace” Reduta bawi³a publicznoœæ komedi¹ na czasie Volupisa pt. „Zwyciê¿y³em kryzys”. 23 listopada – w teatrze „Palace” zespó³ Reduty wystawi³ spektakl sk³adaj¹cy siê z fragmentów utworów Adama Mickiewicza, Juliusza S³owackiego, Stanis³awa Wyspiañskiego i Stefana ¯eromskiego pt. „Bohater narodowy”.

GRUDZIEÑ 3 grudnia – w teatrze „Palace” odby³ siê recital fortepianowy laureata koncertu chopinowskiego, znakomitego niewidomego pianisty z Wêgier – Imre Ungara. 9 grudnia – w teatrze „Palace” odby³ siê mecz bokserski miêdzy dru¿ynami z Warszawy i Bia³egostoku. Mecz zakoñczy³ siê zwyciêstwem dru¿yny warszawskiej. 12 grudnia – w „Palace” odby³o siê zebranie przedstawicieli ludnoœci polskiej wyznania prawos³awnego, ¿¹daj¹cej wprowadzania w miejscowej cerkwi kazañ w jêzyku polskim. 16 grudnia – zmar³ by³y wojewoda bia³ostocki – Stefan Popielawski.

164

18 grudnia – w lokalu Zwi¹zku ¯ydowskiego Uczestników Walki o Niepodleg³oœæ przy ulicy Sienkiewicza 29 otwarta zosta³a wystawa artysty-malarza Ignacego Hirszfanda, wychowanka Akademii Krakowskiej, ucznia Jacka Malczewskiego. 23 grudnia – w kinie „Modern” odby³a siê uroczysta bia³ostocka premiera polskiego filmu pt. „M³ody las”.

Fot. 19 Muszla koncertowa na Plantach.

Fot. 20 Uczestnicy rajdu motocyklowego opuszczaj¹ Bia³ystok.

165

1935

STYCZEÑ 4 stycznia – w teatrze „Palace” zespó³ Reduty wystawi³ komediê pt. „Wieczne pióro”. 6 stycznia – z uwagi na to, ¿e wyœwietlany w kinach film pt. „Œluby u³añskie” poni¿a godnoœæ korpusu podoficerskiego, Komendant Garnizonu Bia³ystok, na wniosek dowódców oddzia³ów, wyda³ zakaz uczêszczania na ten film. Gazeta „Echo Bia³ostockie” skrytykowa³a ten rozkaz. W zwi¹zku z tym Komendant wyda³ polecenie bojkotu „Echa Bia³ostockiego”. 17 stycznia – og³oszono konkurs na stanowisko wiceprezydenta miasta. Zg³osi³o siê 18 kandydatów. 20 stycznia – w sali posiedzeñ Rady Miejskiej odby³o siê otwarcie pierwszego zjazdu wojewódzkiego Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, w czasie którego ponownie mówiono o koniecznoœci utworzenia w Bia³ymstoku muzeum regionalnego. 23 stycznia – odby³o siê uroczyste otwarcie Domu Katolickiego mieszcz¹cego siê przy Rynku Koœciuszki 2, w którym urz¹dzono kino „Œwiat”. W³aœcicielem kina by³o Chrzeœcijañskie Okrêgowe Stowarzyszenie Spó³dzielcze „Zjednoczenie”. Nowy obiekt poœwiêci³ arcybiskup Romuald Ja³brzykowski. 26 stycznia – w teatrze „Palace” sztuk¹ pt. „Serce ulicznicy” rozpocz¹³ wystêpy zespó³ Teatru Rosyjskiego z Zofi¹ Kie³czewsk¹ w roli g³ównej.

166

30 stycznia – biskup prawos³awny Antonowicz wyrazi³ zgodê na wprowadzenie w miejscowej cerkwi kazañ w jêzyku polskim. Z powodu epidemii grypy w mieœcie zamkniêto szko³y.

LUTY 4 lutego – odby³o siê inauguracyjne zebranie rady powiatowej. 8 lutego – w teatrze „Palace” zespó³ Reduty wystawi³ „Norê” Henryka Ibsena. 16 lutego – rozebrano budynki dawnej remizy tramwajowej, co pozwoli³o na po³¹czenie Plant ze Zwierzyñcem. 17 lutego – w teatrze „Palace” zespó³ Reduty wystawi³ komediê Walentina Katajewa pt. „Kwadratura ko³a”. 22 lutego – Zarz¹d Miejski powo³a³ specjaln¹ komisjê artystyczn¹ do opiniowania przedk³adanych projektów budowlanych, szyldów i reklam. Odby³ siê I Wojewódzki Zjazd Krajoznawczy, na którym podjêto m.in. uchwa³ê o wydaniu nowoczesnego przewodnika turystycznego po województwie. Jego opracowanie zaproponowano przedstawicielowi Zarz¹du G³ównego Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego dr. Mieczys³awowi Or³owiczowi. Wynik jego pracy ukaza³ siê w lecie 1937 roku.

MARZEC 31 marca – w teatrze „Palace” odby³a siê wielka wiosenna rewia mody firm warszawskich. Swoje propozycje pokaza³y najlepsze sto³eczne domy mody. Rozpad³o siê Zjednoczenie Chrzeœcijañsko-Spo³eczne.

167

KWIECIEÑ 6 kwietnia – Polski Komitet Olimpijski zaliczy³ 4 bia³ostoczan: Edwarda Luckhausa, Kazimierza Kucharskiego, Jerzego Szyd³owskiego i Onufrego Pó³toraka na obóz lekkoatletyczny przygotowuj¹cy sportowców do olimpiady. 10 kwietnia – Ogród Miejski oœwietlony jest od 10 wieczorem do 7.30 rano 23 kwietnia – na Rynku Koœciuszki odby³a siê wielka manifestacja mieszkañców miasta z okazji podpisania przez prezydenta nowej konstytucji pañstwowej. 23 kwietnia – w teatrze „Palace” wyst¹pili: Hanka Ordonówna i Igo Sym. 28 kwietnia – „Stosunkowo do liczby ludnoœci Bia³ystok przoduje w ca³ej polsce pod wzglêdem powierzchni zieleni przypadaj¹cej na 1 mieszkañca. Wynosi ona 14,5 m2 – 140 ha.”. Ja wyliczyli dociekliwi, posadzonych by³o 0,5 mln roœlin.

MAJ 1 maja – jak co roku odby³ siê pochód zorganizowany przez PPS. 3 maja – jak co roku obchodzono uroczyœcie œwiêto 3 Maja. 5 maja – odby³ siê bieg prze³ajowy. Wziê³o w nim udzia³ 272 zawodników. Zwyciê¿y³ Kazimierz Kucharski z bia³ostockiej Jagiellonii. 7 maja – staraniem Ko³a Mi³oœników Historii, Literatury i Sztuki w Pañstwowym Gimnazjum ¯eñskim odby³ siê wieczór autorski z udzia³em Marii D¹browskiej, na którym pisarka wyg³osi³a odczyt pt. „Zawód literacki jako s³u¿ba spo³eczna”. 7 maja – w teatrze „Palace” wyst¹pi³ zespó³ teatru Reduta z komedi¹ pt. „Cydzik i spó³ka”.

168

12 maja – odby³ siê bieg prze³ajowy o puchar „Dziennika Bia³ostockiego”. Zwyciê¿y³a dru¿yna Jagiellonii. 13 maja – z powodu œmierci Józefa Pi³sudskiego og³oszono w mieœcie ¿a³obê narodow¹. 16 maja – w sali domu ludowego Syjon odby³o siê zebranie przedstawicieli bia³ostockiego spo³eczeñstwa ¿ydowskiego z udzia³em by³ego pos³a na Sejm Izaaka Ignacego Schippera, prezesa centralnego komitetu Organizacji Syjonistycznej w Polsce. Jednog³oœnie postanowiono proklamowaæ w Bia³ymstoku akcjê w celu uwieñczenia pamiêci Pi³sudskiego przez posadzenie w Palestynie lasu im. marsza³ka Józefa Pi³sudskiego. 17 maja – we wszystkich œwi¹tyniach bia³ostockich odby³y siê nabo¿eñstwa ¿a³obne. Przez 5 minut w mieœcie wy³y syreny fabryczne i kolejowe. Zak³ady przerwa³y pracê na 30 minut. Wieczorem, na dziedziñcu Urzêdu Wojewódzkiego, odby³a siê uroczysta akademia ¿a³obna ku czci Marsza³ka. 21 maja – powsta³o Stowarzyszenie „Dom prawos³awny”, stawiaj¹ce sobie za cel zjednoczenie Polaków wyznania prawos³awnego. 27 maja – rozwi¹za³ siê bia³ostocki Legion M³odych. 31 maja – o godzinie 2.45 zatrzyma³ siê na kilka minut na stacji Bia³ystok poci¹g przewo¿¹cy urnê z sercem œp. Józefa Pi³sudskiego. Jak donosi³y gazety: „Poci¹g poœród powszechnego skupienia i g³êbokiej ciszy przyby³ na III tor z kilkunastominutowym opóŸnieniem”.

CZERWIEC 2 czerwca – na stadionie w Zwierzyñcu odby³ siê turniej lekkoatletyczny miêdzy reprezentacjami £odzi i Bia³egostoku. Zwyciê¿yli gospodarze 65:58. 2 czerwca – odby³o siê walne zebranie cz³onków Stowarzyszenia „Dom Prawos³awny”, na którym uchwalono, ¿e Stowarzyszenie bêdzie nosi³o imiê Marsza³ka J. Pi³sudskiego.

169

3 czerwca – na kortach tenisowych w Zwierzyñcu odby³ siê mecz miedzy Jagielloni¹ Bia³ystok a Cresowi¹ Grodno. Zwyciê¿yli goœcie. 7-8 czerwca – odby³y siê zawody Zlotu Makabi, w którym wziê³y udzia³ reprezentacje Bia³egostoku, Wilna, Grodna, Suwa³k, Lidy, Baranowicz, Brzeœcia, S³onimia i Wo³kowyska. Zwyciê¿y³ ¯ydowski Klub Sportowy Makabi Bia³ystok. 9 czerwca – Bia³ystok odwiedzi³ przejazdem minister spraw zagranicznych Czechos³owacji Edvard Beneš. Spaceruj¹c po mieœcie minister Beneš stwierdzi³, ¿e Bia³ka jest piêkniejsza od We³tawy, gdy¿ ci¹gle ma kolor niebieski. Natomiast ju¿ zupe³nie powa¿nie wychwala³ piwo dojlidzkie. 15 czerwca – na stadionie w Zwierzyñcu rozpoczê³y siê okrêgowe mistrzostwa lekkoatletyczne. 17-18 czerwca – w teatrze „Palace” wyst¹pi³ Teatr im. Elizy Orzeszkowej z Grodna pod dyrekcj¹ Józefa Grodnickiego, wystawiaj¹c sztuki: „Muzyka na ulicy” oraz „Mecz ma³¿eñski”. 22 czerwca – Bia³ystok odwiedzi³ konsul Stanów Zjednoczonych Ameryki Pó³nocnej M. Malige. Celem wizyty by³o poznanie bia³ostockiego oœrodka przemys³u w³ókienniczego. 23 czerwca – zakoñczy³ siê okres ¿a³oby po œp. Józefie Pi³sudskim. 24 czerwca – na Rynku Siennym odby³ siê doroczny jarmark na œw. Jana.

LIPIEC 6 lipca – na stadionie w Zwierzyñcu odby³o siê uroczyste otwarcie XVI g³ównych zawodów lekkoatletycznych o Mistrzostwo Polski. Dru¿ynowym mistrzem Polski zosta³a Warta Poznañ. Na czwartym miejscu uplasowa³a siê Jagiellonia Bia³ystok. 6 lipca – odby³o siê walne zebranie Towarzystwa Opieki nad Psychicznie i Nerwowo Chorymi. Prezesem Towarzystwa zosta³ dr Zygmunt Brodowicz.

170

6 lipca – og³oszono konkurs dla dozorców domów na najlepiej utrzyman¹ posesjê. Przewidziano trzy nagrody – 100, 75 i 50 z³. Rozpocz¹³ siê strajk robotników kaflarni w zak³adzie J. Kucharskiego przy ulicy Grunwaldzkiej 41 oraz zak³adzie M. Szczupaka i D. Czaczkowskiego przy ulicy Poleskiej 11.

SIERPIEÑ 2 sierpnia – na cmentarzu ¿ydowskim odby³a siê uroczystoœæ pobrania ziemi z 18 mogi³ ¿o³nierzy poleg³ych w walkach o niepodleg³oœæ Polski na budowany staraniem ca³ego narodu Kopiec Marsza³ka Józefa Pi³sudskiego. W uroczystoœciach udzia³ wziê³y wszystkie organizacje ¿ydowskie i polskie oraz przedstawiciele w³adz. 4 sierpnia – odby³a siê uroczystoœæ pobrania ziemi na Kopiec Marsza³ka Józefa Pi³sudskiego z nastêpuj¹cych miejsc: spod p³yty Nieznanego ¯o³nierza na Rynku Koœciuszki, spod pomnika 42. Pu³ku Piechoty im. gen. Jana Henryka D¹browskiego w Zwierzyñcu oraz spod pomnika na cmentarzu wojskowym w Zwierzyñcu. 7 sierpnia – uroczyœcie otwarto k¹pielisko na Dojlidach. 10 sierpnia – na stadionie w Zwierzyñcu odby³ siê mecz pi³ki no¿nej miedzy dru¿ynami Makabi Wilno i ¯ydowskim Klubem Sportowym (¯KS) Bia³ystok. Zwyciê¿yli goœcie 3:1. 11 sierpnia – wizytê wojewodzie bia³ostockiemu z³o¿y³ minister przemys³u i handlu Henryk Juliusz Floyar-Rajchman. 12 sierpnia – na stadionie w Zwierzyñcu odby³ siê mecz pi³karski miêdzy dru¿ynami Makabi Wilno i Jagielloni¹ Bia³ystok. Zwyciê¿yli goœcie 6:2. 16 sierpnia – w teatrze „Palace” wyst¹pili znakomici artyœci Teatru Narodowego w Warszawie – Maria Malicka i Zbyszko Sawan pokazuj¹c publicznoœci bia³ostockiej komediê Dario Niccodemiego pt. „I co z tym robiæ”.

171

16 sierpnia – po raz pierwszy w Bia³ymstoku, na stadionie w Zwierzyñcu, odby³ siê mecz pi³ki rêcznej miedzy dru¿ynami Jagiellonii i ¯KS Makabi. 18 sierpnia – Bia³ostocka Ochotnicza Stra¿ Ogniowa (BOSO), jak zwykle uroczyœcie, œwiêtowa³a 37 rocznicê istnienia. 20 sierpnia – przez Bia³ystok przeje¿d¿a³ samochodem prezydent Ignacy Moœcicki z ma³¿onk¹. 23 sierpnia – na Placu Wyzwolenia rozbi³ namioty warszawski Cyrk Arena. 24 sierpnia – w Zwierzyñcu odby³ siê mecz pi³ki no¿nej miedzy dru¿ynami ¯KS Makabi Bia³ystok i WKS Œmig³y Wilno.

WRZESIEÑ 1 wrzeœnia – w Parku Zwierzynieckim odby³y siê doroczne do¿ynki wojewódzkie zorganizowane przez Zwi¹zek M³odzie¿y Wsi. Honorowymi gospodarzami do¿ynek byli wojewoda Stefan Pas³awski, a gospodyniami panie wojewodzina Pas³awska i prezydentowa Stefania Nowakowska. 1 wrzeœnia – przy ulicy Fabrycznej otwarto pierwsze w mieœcie Gimnazjum Kupieckie. 1 wrzeœnia – opuœci³ Bia³ystok najlepszy biegacz œwiata na dystansie 800 metrów – Kazimierz Kucharski. Przeniós³ siê do Lwowa. 2 wrzeœnia – przy ulicy ¯wirki i Wigury rozpoczê³a dzia³alnoœæ Szko³a Tañca Artystycznego i Rytmiki pani A. Paszkówny. 4 wrzeœnia – odby³a siê uroczystoœæ nadania imienia Mariana Zyndram-Koœcia³kowskiego nowo otwartym bulwarom parkowym. W trakcie uroczystoœci nadano goszcz¹cemu z tej okazji w Bia³ymstoku by³emu wojewodzie dyplom honorowego obywatela miasta oraz honorowego obywatela powiatu bia³ostockiego. 6 wrzeœnia – w kinie „Œwiat”, na rzecz Komitetu Budowy Domu Ludowego im. Marsza³ka Józefa Pi³sudskiego, œpiewa³ chór Juranda.

172

9 wrzeœnia – Bia³ystok odwiedzi³ Arcybiskup Metropolita Wileñski ks. Romuald Ja³brzykowski. 9 wrzeœnia – przez Bia³ystok przeje¿d¿a³, udaj¹cy siê do Lwowa, prezydent RP – Ignacy Moœcicki. 11 wrzeœnia – w teatrze „Palace” odby³ siê jedyny wystêp Teatru Rewii Lwowskiej z ulubieñcem publicznoœci bia³ostockiej – Antonim Kaczorowskim. Lwowiacy bawili publicznoœæ rewi¹ pt. „Upiæ siê warto”. 11 wrzeœnia – na boisku w Zwierzyñcu odby³ siê mecz hazeny miêdzy mistrzem œwiata, dru¿yn¹ Jugos³awii a Jagielloni¹ Bia³ystok. Zwyciê¿yli goœcie 22:2. 13 wrzeœnia – w wyborach do Sejmu z województwa bia³ostockiego wybrani zostali: Henryk Juliusz Floyar-Rejchman oraz rolnik z gminy Ruda – Pawe³ Danowski. 15 wrzeœnia – w teatrze „Palace” œpiewa³ chór Dana z Mieczys³awem Foggiem i Adamem Wysockim. 19 wrzeœnia – na scenie „Palace” Teatr Miejski z Grodna oraz Teatr Objazdowy Samorz¹dów Województwa Bia³ostockiego pod dyrekcj¹ Józefa Grodnickiego wystawi³y sztukê pt. „Królewski jedynak”. 26 wrzeœnia – w teatrze „Palace” ponownie wyst¹pi³ wojewódzki Teatr Objazdowy wystawiaj¹c sztukê pt. „Stare wino” S. Hicksa. 29 wrzeœnia – na Rynku Koœciuszki odby³ siê, zorganizowany przez BBWR wiec przeciwko przeœladowaniom Polaków na Œl¹sku Cieszyñskim.

PADZIERNIK 1 paŸdziernika – w teatrze „Palace” rozpocz¹³ wystêpy Ukraiñski Teatr Kijowski pod kierownictwem Teodory Rudenko. W repertuarze teatru znalaz³y siê spektakle: „Nieszczêœliwa mi³oœæ”, „Zaporoski skarb” i „Marusia Bogus³awska”.

173

2 paŸdziernika – Bia³ystok odwiedzi³ pose³ ziemi bia³ostockiej, minister przemys³u i handlu Henryk Juliusz Floyar-Rajchman. 3 paŸdziernika – na scenie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy pod dyrekcja Józefa Grodnickiego wystawi³ sztukê Williama Somerseta Maughama pt. „Œwiêty p³omieñ”. 7 paŸdziernika – w kinie „Œwiat” wyst¹pi³a znakomita diva operetki – Lucyna Szczepañska, której partnerowali Edward Wejsis, L. Brodzieñski i L. Urstein. 9 paŸdziernika – na scenie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy pod dyrekcja Józefa Grodnickiego bawi³ bia³ostock¹ publicznoœæ komedi¹ Micha³a Ba³uckiego pt. „Dom otwarty”. 11 paŸdziernika – kino „Apollo”, otwieraj¹c nowy sezon, pokaza³o znakomit¹ polsk¹ komediê z Jadwig¹ Smosarsk¹ pt. „Dwie Joasie”. 13 paŸdziernika – do Bia³egostoku przyby³ znany malarz Izrael Tykociñski. 16 paŸdziernika – wybuch³ strajk w fabrykach w³ókienniczych. Do strajku przyst¹pi³o oko³o tysi¹ca robotników. 17 paŸdziernika – na scenie teatru „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ sztukê Aleksandra de Stefani i F. Cerio pt. „Krzyk”. 17 paŸdziernika – przy ulicy Sienkiewicza otwarto wystawê m³odego wileñskiego malarza L. Bia³ogórskiego. 18 paŸdziernika – decyzj¹ w³adz skonfiskowano ca³y nak³ad „Dziennika Bia³ostockiego”. 18 paŸdziernika – otwarto wystawê z okazji 5-lecia istnienia Bazaru Ludowego. 19 paŸdziernika – odby³o siê uroczyste otwarcie i poœwiêcenie nowego urzêdu pocztowego Bia³ystok IV mieszcz¹cego siê przy ulicy Wo³odyjowskiego 2. 22 paŸdziernika – zakoñczy³ siê strajk w przemyœle w³ókienniczym.

174

24 paŸdziernika – w kinie „Œwiat” œpiewa³a Hanka Ordonówna. Partnerowa³ jej Igo Sym. Koncert odby³ siê na rzecz Komitetu Budowy Domu Ludowego im. Marsza³ka Józefa Pi³sudskiego w Bia³ymstoku. 27 paŸdziernika – w „Cafe Lux” przy ulicy Sienkiewicza 38 otwarto wystawê obrazów Izraela Tykociñskiego. 30 paŸdziernika – Rada Miejska jednomyœlnie odrzuci³a wniosek magistratu o uznanie Gryfa z monogramem za herb miasta. Za herb Bia³egostoku uznano herb Obwodu Bia³ostockiego ze zmianami maj¹cymi go dostosowaæ do wspó³czesnych potrzeb. Miasto objê³a epidemia grypy Rada Miejska przyjê³a wniosek o rozszerzeniu granic miasta. Rozstrzygniêto konkurs na najlepiej utrzyman¹ doro¿kê. G³ówna nagroda wnosi³a 125 z³.

LISTOPAD 3 listopada – w teatrze „Palace” odby³ siê mecz bokserski miêdzy reprezentacjami Warszawy i Bia³egostoku. Zwyciê¿yli goœcie 11:5. 6 listopada – w teatrze „Palace”, komedi¹ Anatola Krakowieckiego pt. „Sezamie otwórz siê”, bawi³ bia³ostock¹ publicznoœæ wojewódzki Teatr Objazdowy. 10 listopada – z okazji Œwiêta Niepodleg³oœci wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ sztukê Kazimierza Broñczyka pt. „Stefan Batory”. 11 listopada – obchodzono uroczyœcie Œwiêto Niepodleg³oœci. 16 listopada – odby³o siê zebranie likwidacyjne Rady Grodzkiej BBWR w Bia³ymstoku. 17 listopada – 50 rocznicê istnienia obchodzi³o najstarsze bia³ostockie Towarzystwo Dobroczynnoœci Linas Hacedek.

175

17 listopada – odby³ siê mecz bokserski miedzy Wart¹ Poznañ a reprezentacj¹ Bia³egostoku. 18 listopada – wyst¹pi³a goœcinnie Wanda Wermiñska. 18 listopada – po raz pierwszy otwarto w Bia³ymstoku wystawê fotografii amatorskich powsta³ych w sekcji fotograficznej przy PTK. Szczególn¹ uwagê zwróci³y fotografie Piotra Sawickiego i Jana Glinki. 21 listopada – przy ulicy Artyleryjskiej 5 powsta³ Dom Matki i Dziecka zorganizowany i prowadzony przez Zwi¹zek Pomocy Opuszczonym Kobietom. Dom ten zapewnia³ schronienie kobietom opuszczonym przez mê¿ów, znajduj¹cym siê w ostatnim okresie ci¹¿y lub opuszczaj¹cym szpitale po³o¿nicze. 27 listopada – w kinie „Modern” odby³a siê bia³ostocka premiera filmu pt. „Panienka z Poste Restante” z plejad¹ gwiazd polskiego kina. 27 listopada – na scenie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ sztukê pt. „Cham” z Zygmuntem Tokarskim w roli g³ównej. Rozwi¹za³a siê Rada Wojewódzka Bezpartyjnego Bloku Wspó³pracy z Rz¹dem. Czêœæ dzia³aczy z Marianem Zalewskim na czele powo³a³a w to miejsce Klub Spo³eczny. Rozstrzygniêto konkurs Towarzystwa Popierania Plantacji Miejskich pt. „Bia³ystok w kwiatach”. G³ówn¹ nagrod¹ by³a palma wrêczona przez prezydenta Seweryna Nowakowskiego.

GRUDZIEÑ 5 grudnia – na scenie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy bawi³ publicznoœæ komedi¹ Adama Grzyma³y-Siedleckiego pt. „High-life”. 11 grudnia – w teatrze „Palace” wyst¹pi³ znany œpiewak i aktor Witold Conti.

176

12 grudnia – na scenie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ sztukê pt. „Ludzie z hotelu”. 13 grudnia – z inicjatywy wojewody bia³ostockiego powo³any zosta³ komitet redakcyjny, który przyst¹pi³ do wydawania miesiêcznika „Drogowskazy” poœwiêconego sprawom kulturalno-oœwiatowym i spo³eczno-gospodarczym. Redaktorem naczelnym pisma zosta³ Micha³ Go³awski. 15 grudnia – 20-lecie istnienia obchodzi³a uroczyœcie Szko³a Powszechna nr 1 im. Juliusza S³owackiego mieszcz¹ca przy ulicy ¯wirki i Wigury 2/1 (dzisiejszy budynek III LO). 18 grudnia – na zaproszenie Ko³a Mi³oœników Historii, Literatury i Sztuki w sali Pañstwowego Gimnazjum ¯eñskiego przy ulicy Mickiewicza 1 odby³ siê wieczór autorski znakomitego satyryka Mariana Hemara. 26 grudnia – na scenie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy bawi³ publicznoœæ komedi¹ pt. „Proboszcz wœród bogaczy”.

Fot. 21 Ulica Lipowa. Widok od strony cerkwi œw. Miko³aja.

177

1936

STYCZEÑ 1 stycznia – przy PCK przy ulicy Pierackiego 29 powsta³o pogotowie ratunkowe. 1 stycznia – w kinie „Modern” odby³a siê bia³ostocka premiera znakomitej polskiej komedii muzycznej J. Nowiny-Przybylskiego pt. „Manewry mi³osne” z Tol¹ Mankiewiczówn¹ w roli g³ównej. 8 stycznia – odby³ siê zjazd okrêgowy Stronnictwa Narodowego, na którym wybrano nowe w³adze. W sk³ad zarz¹du weszli: ksi¹dz Jan Ostrowski – prezes, Antoni Zieliñski – wiceprezes, Wincenty Klejne – sekretarz, Witold Butkiewicz – skarbnik i Bronis³aw Horodko. 12 stycznia – w teatrze „Palace” odby³ siê mecz bokserski miedzy reprezentacj¹ Warszawskiego CWSA a po³¹czonymi si³ami WKS Jagiellonia i ¯KS Makabi. Zwyciê¿yli gospodarze 9:7. 15 stycznia – na scenie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ komediê Madisa i Vebera pt. „Spódniczka czy toga” 23 stycznia – ponownie w „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ sztukê Victoriena Sardou pt. „Madame Sans-Géne”. Rolê tytu³ow¹ kreowa³a wspania³a aktorka Maria Fiszerówna. 26 stycznia – w kinie „Œwiat” odby³a siê manifestacja przeciwko przeœladowaniom Polaków na Litwie.

178

LUTY 2 lutego – w teatrze „Palace” odby³ siê mecz bokserski miêdzy reprezentacjami Bia³egostoku i Wilna. Zwyciê¿yli bia³ostoczanie. 6 lutego – w kinie „Modern” odby³a siê bia³ostocka premiera radzieckiej komedii pt. „Mi³oœæ na czo³gu”. 11 lutego – na scenie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ sztukê G. M. Wattersa pt. „Artyœci”. 18 lutego – w teatrze „Palace” œpiewa³ chór Juranda. 21 lutego – Ko³o Mi³oœników Historii, Literatury i Sztuki zorganizowa³o kolejny wieczór autorski, którego bohaterem by³ tym razem Józef Wittin, autor powieœci „Sól ziemi”. 22 lutego – w salach reprezentacyjnych Pa³acu Branickich w ramach po¿egnania karnawa³u odby³ siê Wielki Wieczór Taneczny, zorganizowany przez kulturalno-oœwiatow¹ organizacjê „Kotwica”, beniaminka Towarzystwa „Przystañ”. Celem balu by³o zebranie pieniêdzy na najbiedniejsze dzieci Bia³egostoku.

MARZEC 1 marca – w kinie „Œwiat” odby³a siê bia³ostocka premiera polskiego filmu „Pan Twardowski” z Franciszkiem Ksawerym Brodniewiczem w roli g³ównej. 5 marca – w teatrze „Palace” wyst¹pili artyœci opery warszawskiej, wystawiaj¹c operê „Tosca” Giacomo Pucciniego. 5 marca – odby³ siê jednodniowy strajk protestacyjny w zak³adach w³ókienniczych i garbarskich. 9 marca – w kinie „Œwiat” tañczy³a Loda Halama. Œwietna artystka wyst¹pi³a na rzecz Ligi Obrony Przeciwlotniczej i Przeciwgazowej. Ca³y dochód z imprezy przeznaczono na budowê lotniska w Bia³ymstoku.

179

11 marca – na zaproszenie Ko³a Mi³oœników Historii, Literatury i Sztuki w Seminarium Nauczycielskim wyst¹pi³ dr Jerzy Stêpowski, który wyg³osi³ odczyt o zagadnieniach wspó³czesnej literatury polskiej. 12 marca – na scenie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy bawi³ bia³ostock¹ publicznoœæ komedi¹ „Trafika Pani Genera³owej” W. Bus-Fekete’a. 16 marca – przy ulicy Sienkiewicza otwarta zosta³a wystawa artysty-rzeŸbiarza Cha³efa. 18-19 marca – odby³y siê uroczyste obchody poœwiêcone pamiêci Józefa Pi³sudskiego. 18 marca – w teatrze „Palace” wyst¹pili: Hanka Ordonówna i Igo Sym. 18 marca – w proteœcie przeciwko wnioskowi pos³anki Janiny Amelii Prystorowej o zniesienie uboju rytualnego przez 4 godziny strajkowali robotnicy i kupcy ¿ydowscy. 19 marca – na scenie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ sztukê pt. „Mandaryn Wu”. 24 marca – w 125-rocznicê urodzin Fryderyka Chopina w kinie „Œwiat” odby³a siê uroczysta premiera polskiego filmu „Piewca wolnoœci”. W lokalu Towarzystwa Przystañ przy ulicy Pierackiego 10 otwarta zosta³a wystawa obrazów Zofii Wendrowskiej.

KWIECIEÑ 4 kwietnia – w teatrze „Palace” wyst¹pi³y gwiazdy teatrów warszawskich: Maria Fiszerówna i Aleksander ¯abczyñski. 8 kwietnia – w kinie „Apollo” odby³a siê uroczysta premiera polskiego filmu pt. „Ró¿a” z Iren¹ Ejchlerówn¹ w roli g³ównej.

180

10 kwietnia – z inicjatywy pos³ów i senatorów by³ego BBWR odby³ siê w mieœcie wiec okolicznoœciowy poœwiêcony aktualnym problemom politycznym. 10 kwietnia – w uznaniu „zas³ug” patronem bia³ostockich urzêdników z magistratu zosta³ „œw. Biurokracy”. 16 kwietnia – na scenie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wyst¹pi³ ze szlagierem pt. „Dziewczêta w mundurkach” Ch. Winsloe`a. 16 kwietnia – dla wygody k¹pi¹cych siê miasto zakupi³o dla k¹pieliska w Dojlidach 12 kajaków. 19 kwietnia – w teatrze „Palace” odby³a siê uroczysta akademia z okazji 75 rocznicy œmierci znakomitego poety ukraiñskiego Tarasa Szewczenki. 22 kwietnia – w teatrze „Palace” ponownie wyst¹pi³ wojewódzki Teatr Objazdowy ze sztuk¹ pt. „Powrót mamy”. 27 kwietnia – w teatrze „Palace” wyst¹pi³ zespó³ Reduty z Aleksandrem Wêgierko wystawiaj¹c sztukê pt. „¯o³nierz i bohater” Georga Bernarda Shawa. 28 kwietnia – w teatrze „Palace” odby³ siê wiec zwo³any przez Federacjê Polskich Zwi¹zków Obroñców Ojczyzny, który sta³ siê wielk¹ manifestacj¹ spo³eczeñstwa bia³ostockiego przeciwko nasilaj¹cej siê agitacji komunistycznej. 28 kwietnia – przy ulicy Sienkiewicza 14 otwarto wystawê ¿ydowskich plastyków wileñskich.

MAJ 1 maja – odby³y siê zorganizowane przez PPS pochody i wiec pod kinem „Palace”. 3 maja – uroczyœcie obchodzono œwiêto 3 Maja. W bia³ostockich œwi¹tyniach odby³y siê nabo¿eñstwa, zorganizowano te¿ defilady wojskowe.

181

4 maja – na zaproszenie dyrekcji kina „Œwiat”, z okazji bia³ostockiej premiery filmu „Straszny dwór” wg Stanis³awa Moniuszki, wyst¹pi³a œpiewaczka Lucyna Szczepañska. 6 maja – na scenie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ sztukê Stanis³awa Koz³owskiego pt. „Medal 3 Maja”. 6 maja – w teatrze „Palace” rozegrano mecz bokserski miedzy dru¿ynami £otwy i Bia³egostoku. Zwyciê¿yli gospodarze 7:5. 6 maja – w drugim dniu tocz¹cego siê w S¹dzie Okrêgowym procesu przeciwko 12 mieszkañcom Bia³egostoku i okolic oskar¿onym o dzia³alnoœæ komunistyczn¹ zapad³y wyroki skazuj¹ce na karê od roku do oœmiu lat wiêzienia. 12 maja – obchodzono kolejn¹ rocznicê œmierci Józefa Pi³sudskiego. Ca³e miasto zosta³o œwi¹tecznie udekorowane. Na Cmentarzu Wojskowym w Zwierzyñcu odby³a siê Msza œw., a nastêpnie defilada wojskowa i akademie. 16 maja – przedstawiciele zwi¹zku autorów, kompozytorów i wydawców, na skutek skargi wniesionej w imieniu autorów, w obecnoœci policji, dokonali zajêcia p³yt gramofonowych w kinach „Apollo” i „Gryf”. 17 maja – w teatrze „Palace” wyst¹pi³ zespó³ Reduty wystawiaj¹c sztukê Adolfa Nowaczyñskiego „Wielki Fryderyk”. 17 maja – w fabryce Romana Tryllinga przy ulicy Marsza³ka Pi³sudskiego 24, dzier¿awionej przez Jag³oma Szapiro, wybuch³ wielki po¿ar zagra¿aj¹c budynkom przy ulicy Czêstochowskiej. 21-22 maja – na scenie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ „sensacyjn¹ premierê” sztuki Georga Bernarda Shawa pt. „Nigdy nic nie wiadomo”. 25 maja – w teatrze „Palace”, w sztuce pt. „Zamach”, wyst¹pi³ Stefan Jaracz. 25 maja – przy ulicy Elektrycznej 9, po dwuletniej przerwie, wznowi³ dzia³alnoœæ Legion M³odych. 27 maja – ponownie zosta³a uruchomiona fabryka Jag³oma Szapiro, mieszcz¹ca siê przy ulicy Marsza³ka Pi³sudskiego 24.

182

28-29 maja – Bia³ystok odwiedzi³ konsul polski w Kapsztadzie (RPA) Jan Majewski, który przyby³ na zaproszenie Zrzeszenia Eksporterów Tkanin „Zetap”, celem omówienia zagadnieñ zbytu bia³ostockich towarów w³ókienniczych. Konsul zwiedzi³ fabryki: A. Soko³a na ulicy Warszawskiej 61 i J. Zylberfeniga na ulicy Bia³ostoczañskiej 14 oraz fabrykê Samuela Hirsza Cytrona w Supraœlu.

CZERWIEC 1 czerwca – na stadionie w Zwierzyñcu rozegrano zawody lekkoatletyczne miedzy dru¿ynami z Wilna i Bia³egostoku. Zwyciê¿yli Wilnianie 68:65. 7 czerwca – na stadionie w Zwierzyñcu odby³y siê miêdzypañstwowe zawody lekkoatletyczne miedzy reprezentacjami Prus Pó³nocno-Wschodnich i reprezentacji Polski Pó³nocno-Wschodniej. Zwyciê¿yli goœcie 68:65. 11 czerwca – w teatrze „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ sztukê W. Bus-Fekete`a pt. „To wiêcej ni¿ mi³oœæ”. 13 czerwca – w teatrze „Palace” rozgrzewa³ bia³ostoczan argentyñski zespól Eduardo Bianco, porywaj¹c publicznoœæ ognistymi tangami. 14 czerwca – na stadionie w Zwierzyñcu rozegrano zawody lekkoatletyczne o mistrzostwo okrêgu bia³ostockiego. Bia³ostocki trójskoczek Edward Luckhaus ustanowi³ nowy rekord Polski wynikiem 15 metrów 21 centymetrów, by³ to trzeci w tym roku wynik na œwiecie. 21 czerwca – odby³ siê doroczny bieg „Dziennika Bia³ostockiego”, w którym wziê³o udzia³ 100 zawodników. Zwyciê¿y³ Onufry Pó³torak z WKS Jagiellonia. 23 czerwca – w teatrze „Palace” bia³ostock¹ publicznoœæ bawi³ Cyrulik Warszawski z takimi gwiazdami, jak: Mira Zimiñska, Lena ¯elichowska, Zofia Terné, Fryderyk Jarossy, Tadeusz Olsza, Marian Rentgen i inni.

183

23 czerwca – równie¿ w „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy pokaza³ publicznoœci sztukê pt. „Szesnastolatka”. 27 czerwca – na stadionie miejskim w Zwierzyñcu odby³y siê mistrzostwa Polski w hazenie pod opiek¹ dowódcy DOK III gen. Micha³a Tokarzewskiego-Karaszewicza oraz prezydenta Seweryna Nowakowskiego. Zwyciê¿y³ dotychczasowy mistrz Polski I KP £ódŸ. WKS Jagiellonia zajê³a IV miejsce. 30 czerwca – uroczyœcie obchodzono Œwiêto Morza.

LIPIEC 1 lipca – w fabryce kapeluszy „O. Nowik i S-wie” przy ulicy Mickiewicza 35 wybuch³ strajk. 15 lipca – na Placu Wyzwolenia roz³o¿y³ siê Cyrk Staniewskich oraz Miasteczko Liliputów. 15 lipca – na Rynku Koœciuszki odby³ siê wiec protestacyjny przeciwko polityce hitlerowców w Wolnym Mieœcie Gdañsku zorganizowany przez Ligê Morsk¹ i Kolonialn¹. 16 lipca – na scenie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ premierê sztuki Wac³awa Grubiñskiego pt. „Kochankowie”. 19 lipca – po dwóch latach pracy wojewoda Stefan Pas³awski zosta³ nominowany na stanowisko wojewody stanis³awowskiego. 22 lipca – do Bia³egostoku przyby³ nowo mianowany wojewoda bia³ostocki – Stefan Seweryn Kirtiklis. 23 lipca – ulewne deszcze spowodowa³y wyst¹pienie z brzegów rzeki Bia³ej, która zala³a posesje przy ulicy Nadrzecznej. 30 lipca – zakoñczy³ siê, trwaj¹cy od kilku tygodni, strajk robotników zatrudnionych przy regulacji rzeki Bia³ej. W fabryce wyrobów metalowych Jowela Gotliba przy ulicy £¹kowej 1 wybuch³ strajk. Po kilku dniach rozszerzy³ siê na inne bia³ostockie fabryki metalowe.

184

SIERPIEÑ 5 sierpnia – odby³y siê uroczystoœci zwi¹zane z kolejn¹ rocznic¹ wymarszu „pierwszej kompanii kadrowej”. 11 sierpnia – w kinie „Œwiat” wyst¹pi³ Wileñski Teatr Powszechny E. Merwida pokazuj¹c bia³ostockiej publicznoœci sztukê B. Adurowicza pt. „Za co ciê przeklinam”. 14 sierpnia – w rocznicê Bitwy Warszawskiej uroczyœcie obchodzono Œwiêto ¯o³nierza Polskiego. 20 sierpnia – w kinie „Palace” œpiewa³ chór Dana z Mieczys³awem Foggiem i Adamem Wysockim. 20 sierpnia – w kinie „Modern” pokazano film M. Sandricha pt. „Weso³a rozwódka” z tañcz¹cymi: Fredem Astaire`em i Ginger Rogers. 22 sierpnia – zjazd by³ych dzia³aczy Stronnictwa Ch³opskiego w Bia³ymstoku powo³a³ Ludowy Komitet Wojewódzki na czele z A. Sawickim. 27 sierpnia – stanowisko wojewody bia³ostockiego oficjalnie obj¹³ Stefan Seweryn Kirtiklis. 28 sierpnia – w kinie „Apollo” odby³a siê bia³ostocka premiera filmu pt. „Tajemnica panny Brinx” z plejad¹ gwiazd polskiego kina.

WRZESIEÑ 1 wrzeœnia – przy ulicy Sienkiewicza 14 otwarto Prywatny Instytut Muzyczny kierowany przez Helenê Frankiewicz. 1 wrzeœnia – przy ulicy Antoniuk Fabryczny 1 otwarto Gimnazjum Mechaniczne oraz Gimnazjum Krawieckie. 15 wrzeœnia – z powodu strajku palaczy i maszynistów stanê³y wszystkie zak³ady u¿ywaj¹ce do napêdu maszyn pary technicznej.

185

17 wrzeœnia – na scenie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ dramat Karola Huberta Roztworowskiego pt. „Kajus Cezar i Kaligula”. 18 wrzeœnia – sekcja tenisowa WKS Jagiellonia zorganizowa³a turniej tenisowy o mistrzostwo Bia³egostoku. 20 wrzeœnia – w teatrze „Palace” tañczy³ s³ynny Balet Feliksa Parnella z Lod¹ i Zizi Halam¹. 20 wrzeœnia – zakoñczy³ siê turniej tenisowy o mistrzostwo Bia³egostoku. I miejsce zaj¹³ zawodnik z Warszawy – Wittman. Mistrzostwo pañ i kryszta³owy puchar „Dziennika Bia³ostockiego” zdoby³a warszawianka – Lilpopówna. 21 wrzeœnia – Bia³ystok odwiedzi³ minister opieki spo³ecznej Marian Zyndram-Koœcia³kowski, który w obecnoœci wojewody i prezydenta wizytowa³ prace kanalizacyjne przy ulicy Koœcielnej oraz plac budowy Domu Ludowego im. Marsza³ka Józefa Pi³sudskiego (dzisiejszy Teatr im. Aleksandra Wêgierki). 23 wrzeœnia – na deskach „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy bawi³ publicznoœæ komedi¹ I. Gryziñskiej pt. „Matura”. 26 wrzeœnia – w kinie „Apollo” odby³a siê bia³ostocka premiera nowej polskiej komedii Juliusza Gardana pt. „Jadzia” z Jadwig¹ Smosarsk¹ i Aleksandrem ¯abczyñskim. Rozpoczêto budowê domu s³u¿bowego dla prezydenta miasta przy Bulwarach im. Mariana Zyndram-Koœcia³kowskiego (dzisiejsza ulica Akademicka). Po wojnie mieœci³a siê w nim bia³ostocka rozg³oœnia Polskiego Radia, a dziœ s³u¿y jako Hotel Garnizonowy. Zakoñczy³ siê strajk robotników zatrudnionych w firmach produkuj¹cych meble. Robotnicy otrzymali ¿¹dane podwy¿ki p³acy. W kinie „Œwiat” œpiewa³ jeden z najlepszych polskich barytonów – Jerzy Czaplicki.

186

PADZIERNIK 2 paŸdziernika – w teatrze „Palace” odby³a siê wielka warszawska rewia mody jesiennej i zimowej, na której zaprezentowa³y swoje modele: Dom Mody Villaras, M. Apfelbaum i S-ka, Ravell. 9 paŸdziernika – „Palace” odwiedzili Lwowskie Batiary, czyli Toñko i Szczepko, prezentuj¹c fragmenty ze swoich audycji radiowych „Na weso³ej lwowskiej fali”. 11 paŸdziernika – poœwiêcono nowy budynek Szko³y Powszechnej nr 7 mieszcz¹cy siê przy ulicy Wiatrakowej i nadano jej imiê Marsza³ka Józefa Pi³sudskiego. 14 paŸdziernika – wiceprezydentem miasta zosta³ wybrany, piastuj¹cy dot¹d to stanowisko, Kazimierz Piotrowski. 21 paŸdziernika – w teatrze „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ sztukê W. Speyera pt. „Panowie Sêdziowie”.

LISTOPAD 5 listopada – w kinie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ komediê Adama Grzyma³y-Siedleckiego „Spadkobiercy” z dyrektorem teatru – Józefem Grodnickim – w roli g³ównej. 8 listopada – rozpocz¹³ siê turniej szachowy o mistrzostwo Bia³egostoku. 8 listopada – z okazji Dnia Konia na targowicy miejskiej odby³ siê przegl¹d koni. Niezwykle okazale wypad³ korowód pojazdów sun¹cy g³ównymi ulicami miasta. 11 listopada – uroczyœcie obchodzono Œwiêto Niepodleg³oœci. 12 listopada – odby³a siê, zarz¹dzona przez Radê Miejsk¹, akcja odszczurzania miasta. 12 listopada – wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ dramat Juliusza S³owackiego „Maria Stuart”.

187

16 listopada – w kinie „Œwiat” wyst¹pi³ zespó³ cygañski pod kierownictwem barona Romana Kwieka. Dochód z koncertu przekazano Towarzystwu „Caritas”. 21 listopada – w sali reprezentacyjnej Urzêdu Wojewódzkiego, z inicjatywy Ko³a Mi³oœników Historii, Literatury i Sztuki, odby³ siê koncert znakomitego pianisty Henryka Sztompki, z którym wyst¹pi³a Stanis³awa Korwin-Szymanowska. 22 listopada – w ramach obchodów Dni Kolonialnych odby³a siê uroczystoœæ przemianowania ulicy Elektrycznej na ulicê gen. Konstantego Gustawa Orlicz-Dreszera. 26 listopada – na scenie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ nowatorsk¹ sztukê w formie reporta¿u w 11 obrazach pt. „Pierwszy legion” E. Lavery`ego.

GRUDZIEÑ 5 grudnia – w sali Pañstwowego Gimnazjum ¯eñskiego przy ulicy Mickiewicza 1 Ko³o Mi³oœników Historii, Literatury i Sztuki przygotowa³o koncert sopranistki A. Szelemiñskiej i skrzypaczki Eugenii Umiñskiej. 7 grudnia – zakoñczy³ siê turniej szachowy o mistrzostwo Bia³egostoku oraz puchar przechodni ufundowany przez prezydenta miasta. Mistrzem zosta³ bia³ostocki Klub Szachowy, wicemistrzem – Towarzystwo Esperantystów. 10 grudnia – na scenie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ sztukê „Ludzie na krze” W. Wernera. 14 grudnia – w teatrze „Palace” œpiewa³ chór Juranda. 15 grudnia – w bia³ostockich fabrykach w³ókienniczych zastrajkowali wszyscy majstrowie. 20 grudnia – zakoñczy³ siê strajk majstrów. 28 grudnia – bezrobotni ¯ydzi, w ramach pomocy ¿ywnoœciowej, zamiast s³oniny i boczku mieli otrzymywaæ olej z olejarni.

188

1937

STYCZEÑ 3 stycznia – w teatrze „Palace” odby³ siê mecz bokserski miedzy dru¿yn¹ z Rygi a ¯KS Makabi. Zwyciê¿yli goœcie 8:6. 6 stycznia – wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ weso³¹ komediê A. Hopwooda pt. „Jutro pogoda”. 20 stycznia – Bia³ystok prze¿y³ falê mrozów przy ca³kowitym braku œniegu. Temperatura spad³a do -30 oC. 21 stycznia – na scenie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ sztukê Johna Galsworthy`ego pt. „Go³êbie serce” z udzia³em, goœcinnie wystêpuj¹cego, znakomitego aktora B. Krzemienieckiego z Teatru Stanis³awskiego w Moskwie. 27 stycznia – miasto prze¿ywa³o kolejn¹ falê mrozów (-25oC). 28 stycznia – wojewódzki Teatr Objazdowy rozgrzewa³ bia³ostock¹ publicznoœæ ciesz¹c¹ siê wielk¹ popularnoœci¹ sztuk¹ Georga Bernarda Shawa pt. „Pigmalion” z Mari¹ Fiszer w roli g³ównej.

LUTY 1 lutego – miasto opanowa³a epidemia grypy. 2 lutego – w teatrze „Palace” odby³ siê mecz bokserski miêdzy warszawskim klubem PZL a bia³ostockim ¯KS Makabi. Zwyciê¿yli goœcie.

189

10 lutego – na zaproszenie Ko³a Mi³oœników Historii, Literatury i Sztuki w sali Pañstwowego Gimnazjum ¯eñskiego odby³ siê wieczór autorski Melchiora Wañkowicza. Pisarz wyg³osi³ na nim odczyt pt. „Tam, gdzie koñczy siê Europa”. 16 lutego – w wyniku zapowiedzianych na dzieñ 1 marca przez dyrekcjê fabryki „E. Becker i S-ka” przy ulicy Œwiêtojañskiej 15 zwolnieñ grupowych dosz³o 20 lutego do wybuchu wielomiesiêcznego strajku okupacyjnego. 18 lutego – w kinie „Modern” odby³a siê bia³ostocka premiera polskiej komedii w re¿yserii Juliusza Gardana pt. „Pani minister tañczy” z Tol¹ Mankiewiczówn¹ i Aleksandrem ¯abczyñskim w rolach g³ównych. 21 lutego – w kinie „Œwiat”, z wieczorem autorskim, ponownie wyst¹pi³ Melchior Wañkowicz. Wyg³osi³ odczyt pt. „85 kilometrów od Bia³egostoku”. 23 lutego – przed S¹dem Okrêgowym rozpocz¹³ siê proces 13 osób oskar¿onych o produkcjê i handel narkotykami. G³ównym oskar¿onym by³ Florian Godlewski, który w swoim laboratorium przy ulicy Mazowieckiej 40 zajmowa³ siê produkcj¹ narkotyków. 24 lutego – Ko³o Mi³oœników Historii, Literatury i Sztuki zorganizowa³o kolejny odczyt. Tym razem goœciem by³ znakomity socjolog i historyk literatury Jan Stanis³aw Bystroñ. Spotkanie odby³o siê w Pañstwowym Gimnazjum ¯eñskim przy ulicy Mickiewicza 1. 27 lutego – w kinie „Œwiat” odby³a siê bia³ostocka premiera polskiego filmu pt. „P³omienne serca” w re¿yserii Romualda Gantkowskiego z udzia³em znakomitego aktora – Mieczys³awa Cybulskiego, który przyby³ na ten pokaz na zaproszenie dyrekcji kina.

MARZEC 2 marca – kino „Modern” pokaza³o znakomity film amerykañski „Skamienia³y las” z Leslie Howardem i Bette Davis w rolach g³ównych.

190

5 marca – Rosyjskie Towarzystwo Dobroczynnoœci, jak co roku, urz¹dzi³o w hotelu „Ritz” – „Bliny przy romansach cygañskich”. 17 marca – w teatrze „Palace” tañczy³ Balet Parnella z udzia³em Zizi i Lody Halamy. 19 marca – bia³ostoczanie, zgodnie z tradycj¹, obchodzili imieniny Józefa Pi³sudskiego. W œwi¹tyniach odby³y siê uroczyste nabo¿eñstwa w intencji Marsza³ka. 19 marca – na scenie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ sztukê W. Wernera pt. „Ludzie na krze”. 21 marca – odby³y siê 10-kilometrowe zawody marszowe zorganizowane przez Zwi¹zek Rezerwistów. Marsz odby³ siê na trasie Rynek Koœciuszki – Sienkiewicza – Pierackiego – Nowowarszawska do Dojlid i z powrotem ulicami Mickiewicza i Kiliñskiego na Rynek Koœciuszki. 31 marca – na scenie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ kolejny spektakl pt. „Tajemnica lekarska”.

KWIECIEÑ 10 kwietnia – w teatrze „Palace” rozpoczê³y siê dwudniowe mistrzostwa Polski w boksie z udzia³em zawodników z Warszawy, Wilna i Bia³egostoku. Siedem tytu³ów mistrzowskich zdoby³a reprezentacja Warszawy, natomiast mistrzem w wadze piórkowej zosta³ bia³ostoczanin – Piotrowicz. 11 kwietnia – na Rynku Koœciuszki, w obecnoœci przedstawicieli Ligi Obrony Przeciwlotniczej i Przeciwgazowej oraz szeregu innych organizacji spo³ecznych, odby³o siê uroczyste przekazanie bia³ostockiemu Ko³u Szybowcowemu szybowca typu Wrona-bis. 12 kwietnia – na znak solidarnoœci ze strajkuj¹cymi robotnikami z fabryki „E. Becker i S-ka” oraz w zwi¹zku z postulatami podniesienia p³ac rozpocz¹³ siê strajk w bia³ostockim przemyœle w³ókienniczym.

191

13 kwietnia – strajk powszechny w przemyœle w³ókienniczym rozszerzy³ siê, obejmuj¹c ok. 7 tysiêcy robotników zatrudnionych w fabrykach w³ókienniczych. Trwa³ tak¿e strajk piekarzy ¿¹daj¹cych podwy¿ki p³ac o 40%. 16 kwietnia – na scenie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ komediê R. Benatzky`ego pt. „Rozkoszna dziewczyna” z udzia³em Zofii Lubiczówny, Igo Syma i Karola Wyrwicz-Wichrowskiego. 18 kwietnia – w lokalu Towarzystwa Dobroczynnoœci Linas Hacedek przy ulicy Ró¿añskiej 3 odby³ siê zjazd rabinów i podrabinów gmin wyznaniowych ¿ydowskich z terenu województwa bia³ostockiego. Celem zjazdu by³o m.in. zorganizowanie pomocy dla najbiedniejszych ¯ydów. 22 kwietnia – w teatrze „Palace” publicznoœæ bia³ostocka bawi³a siê przy komedii pt. „Moja siostra i ja” z udzia³em Zofii Lubiczówny, Igo Syma i Karola Wyrwicz-Wichrowskiego. 22 kwietnia – w kinie „Œwiat” odby³a siê uroczysta premiera polskiego filmu pt. „Ty, co w Ostrej œwiecisz Bramie”. 25 kwietnia – w teatrze „Palace” znów œpiewa³a Hanka Ordonówna.

MAJ 1 maja – PPS tradycyjnie zorganizowa³a pochód i wiec. 3 maja – uroczyœcie obchodzono œwiêto 3 Maja. Na boisku w Zwierzyñcu raz trzeci odby³ siê narodowy bieg na prze³aj. Uroczysta defilada przesz³a ulic¹ Pi³sudskiego (dawna Lipowa) od koœcio³a na wzgórzu œw. Rocha do centrum. 6 maja – na scenie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ komediê pt. „Mój kochany g³uptasek”. 8 maja – powo³ano Zarz¹d Okrêgowy Sektora Miejskiego Obozu Zjednoczenia Narodowego, do którego weszli: adwokat W³adys³aw Olszyñski i nauczyciel Witold Antonowicz.

192

20 maja – Bia³ystok wizytowa³ premier, genera³ Felicjan S³awoj-Sk³adkowski. 27 maja – w teatrze „Palace” œpiewa³a Lucyna Szczepañska, primadonna Opery i Operetki Warszawskiej. Odby³ siê bieg prze³ajowy „Dziennika Bia³ostockiego” z udzia³em 93 zawodników. Zwyciê¿y³ Onufry Pó³torak.

CZERWIEC 2 czerwca – powo³ano Zarz¹d Okrêgowy Sektora Wiejskiego Obozu Zjednoczenia Narodowego. Przewodnicz¹cym zosta³ Micha³ £azarski. 10 czerwca – wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ sztukê Jaros³awa Iwaszkiewicza pt. „Lato w Nohaut”. 13 czerwca – bia³ostoczanie bawili siê ogl¹daj¹c Teatrum Kukie³kowe pt. „Szko³a w zezowatym zwierciadle” wystawione przez uczniów i nauczycieli Polskiego Prywatnego Gimnazjum Koedukacyjnego im. Henryka Sienkiewicza. 13 czerwca – zakoñczy³ siê strajk w bia³ostockich zak³adach w³ókienniczych. Trwa³ strajk okupacyjny w fabryce „E. Becker i S-ka”. 16 czerwca – w teatrze „Palace” wyst¹pi³a znakomita aktorka Tola Mankiewiczówna oraz chór Juranda. 17 czerwca – wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ komediê W. Bus-Fekete`a pt. „Z mi³oœci niedostatecznie” 17 czerwca – po bankructwie kina „Modern” jego pracownicy rozpoczêli strajk okupacyjny, ¿¹daj¹c od by³ych w³aœcicieli uregulowania zaleg³ych p³ac. 18 czerwca – zakoñczony zosta³ turniej szachowy o mistrzostwo Bia³egostoku, które zdoby³ A. Zab³udowski. 21 czerwca – na stadionie w Zwierzyñcu odby³o siê spotkanie pi³karskie o puchar prezydenta Bia³egostoku miedzy reprezentacjami Warszawy i Bia³egostoku. Puchar zdobyli goœcie wynikiem 5:3.

193

24 czerwca – rozpocz¹³ siê doroczny jarmark na œw. Jana. 26-27 czerwca – na stadionie w Zwierzyñcu odby³y siê mistrzostwa lekkoatletyczne Zwi¹zków Makabi w Polsce.

LIPIEC 5 lipca – w teatrze „Palace”, rewi¹ Mariana Hemara i Juliana Tuwima pt. „Frontem do radoœci”, bawi³ publicznoœæ bia³ostock¹ Cyrulik Warszawski. W spektaklu udzia³ wziêli m.in.: Jadwiga Andrzejewska, Stefania Górska i Tadeusz Oksza. 14 lipca – w teatrze „Palace” œpiewa³ chór Dana z udzia³em Mieczys³awa Fogga i Adama Wysockiego. 15 lipca – scenê „Palace” zajê³a wileñska operetka Nowoœci ze spektaklem pt. „Rozeœmiane serce”, w którym œpiewa³a królowa operetki polskiej – Mela Grabowska. 20 lipca - zastrajkowali robotnicy zak³adów kaflarskich ¿¹daj¹c podwy¿ki p³ac. 24 lipca – na boisku sportowym w Zwierzyñcu wyst¹pi³ chór Dana z Mieczys³awem Foggiem i Adamem Wysockim. 24 lipca – kino „Apollo” pokaza³o znakomity film Josefa von Sternberga pt. „Maroko” z Marlen¹ Dietrich i Gary Cooperem w rolach g³ównych. 25 lipca – na kortach w Zwierzyñcu rozpoczê³y siê rozgrywki tenisowe miêdzy WKS Jagiellonia a KS Cresowia z okazji 10-lecia bia³ostockiego Klubu Tenisowego. Zwyciê¿yli goœcie 7:4. Trwa³a rozbiórka starego teatru letniego Rozkosz w Zwierzyñcu. Ju¿ pi¹ty miesi¹c strajkuj¹ robotnicy fabryki „E. Beckera i S-ka” ¿¹daj¹c podwy¿ki p³ac i zmiany warunków pracy. Przy ulicy Œwiêtojañskiej 2 powsta³a Fabryka Wód Gazowanych „Per³a” Zdzis³awa O³dakowskiego.

194

SIERPIEÑ 1 sierpnia – trwaj¹ce od 28 lipca zawody o Mistrzostwo Armii „Militari” zaszczyci³ swoj¹ obecnoœci¹ Naczelny Wódz Marsza³ek Edward Œmig³y-Rydz. Mistrzostwo Armii zdoby³ Korpus Ochrony Pogranicza. 3 sierpnia – w kinie „Apollo” wyœwietlono polski film w re¿yserii Juliusza Gardana pt. „Trêdowata” z udzia³em El¿biety Barszczewskiej i Franciszka Brodowicza. 5 sierpnia – zakoñczy³ siê strajk w zak³adach kaflowych. 6 sierpnia – bia³ostocki Inspektorat Szkolny wizytowa³ minister wyznañ religijnych i oœwiecenia publicznego Wojciech Œwiêtos³awski. 11 sierpnia – w Bia³ymstoku rozpoczê³o siê „Postkongreso”. Miasto odwiedzi³o oko³o 200 esperantystów, uczestników Wszechœwiatowego Kongresu Esperanto w Warszawie. 13 sierpnia – zakoñczy³ siê strajk okupacyjny w fabryce „E. Becker i S-ka”. 14 sierpnia – Kuratorium Okrêgu Brzeskiego nades³a³o Zarz¹dowi Miejskiemu dyplom nadania Z³otego Medalu „Szkole na wolnym powietrzu” w Parku Zwierzynieckim wydany przez miêdzynarodowy kongres i miêdzynarodow¹ wystawê szkó³ na wolnym powietrzu, zorganizowan¹ w Hanowerze. 15 sierpnia – Bia³ystok obchodzi³ uroczyœcie œwiêto ¯o³nierza Polskiego oraz 17 rocznicê odparcia najazdu bolszewików. Odby³y siê nabo¿eñstwa w œwi¹tyniach i pochody ulicami miasta. 15 sierpnia – odby³ siê I Ogólnopolski Zjazd Antykomunistyczny z udzia³em 100 delegatów z ca³ego kraju. 20 sierpnia – w teatrze „Palace” wyst¹pi³ dawno nie widziany zespó³ Reduty, który wystawi³ znakomit¹ sztukê Georga Bernarda Shawa pt. „Profesja pani Warren”. 22 sierpnia – na stadionie w Zwierzyñcu rozpoczê³y siê zawody lekkoatletyczne o mistrzostwo Okrêgu Bia³ostockiego.

195

27 sierpnia – kino „Apollo” wyœwietli³o Kronikê Patha, która pokazywa³a zawody konne Militari w Bia³ymstoku. 28 sierpnia – w teatrze „Palace” wyst¹pi³ s³ynny Balet Parnella z udzia³em Zizi Halamy. 29 sierpnia – Rabin bia³ostocki, dzia³aj¹c w porozumieniu z zarz¹dem g³ównego rabinatu w Polsce, proklamowa³ demonstracyjny post ¿ydowski, aby wyprosiæ u Boga lepsz¹ dolê dla ¯ydów na ca³ym œwiecie.

WRZESIEÑ 5 wrzeœnia – ksi¹dz dziekan Aleksander Chodyko poœwiêci³ nowo wybudowany, 40-³ó¿kowy oddzia³ dla chorych na gruŸlicê przy Szpitalu Centralnym w Zwierzyñcu. 5 wrzeœnia – z inicjatywy Okrêgowego Komitetu Robotniczego PPS ukaza³ siê pierwszy numer „Robotnika Bia³ostockiego” pod redakcj¹ Tomasza Kapitu³ka i Miko³aja Pietruczuka. 11 wrzeœnia – do Bia³egostoku przyby³ i obj¹³ urzêdowanie nowy wojewoda bia³ostocki – Henryk Ostaszewski. 16 wrzeœnia – J. E. ks. Arcybiskup Metropolita Romuald Ja³brzykowski wzi¹³ udzia³ w zakoñczeniu 40-godzinnego nabo¿eñstwa w bia³ostockiej Farze. 18 wrzeœnia – przy ulicy Sienkiewicza 28a odby³o siê otwarcie i poœwiecenie Oœrodka Propagandy i Sprzeda¿y LOPP. 19 wrzeœnia – na Krywlanach odby³a siê uroczystoœæ przekazania dwóch samolotów zakupionych przez spo³eczeñstwo Bia³ostocczyzny Aeroklubowi Gdañskiemu. 23 wrzeœnia – na scenie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ komediê pt. „WoŸny i Minister”. 23 wrzeœnia – wybuch³ wielki po¿ar w m³ynie i krupiarni Agrikoli na ulicy Szpitalnej. Po¿ar obj¹³ s¹siednie domy i przerzuci³ siê na ulicê ¯elazn¹.

196

25 wrzeœnia – rozpocz¹³ siê tydzieñ Ligi Obrony Przeciwlotniczej i Przeciwgazowej, w ramach którego zorganizowano mistrzostwa Polski w chodzie na 50 km oraz biegach na 3 km, 400, 300, 200 i 100 metrów. W zawodach na stadionie w Zwierzyñcu wziêli udzia³ najlepsi zawodnicy polscy. 27 wrzeœnia – kino „Apollo” wyœwietli³o znakomity polski film pt. „Znachor” na motywach powieœci Tadeusza Do³êgi Mostowicza z Kazimierzem Junosz¹-Stêpowskim w roli g³ównej.

PADZIERNIK 2 paŸdziernika – z inicjatywy Zwi¹zku Pracy Obywatelskiej Kobiet przygotowana zosta³a wystawa obrazów Salonu Artystów Malarzy Polskich z Krakowa. Objê³a ona przesz³o 500 dzie³ takich artystów jak: Teodor Axentowicz, Julian Fa³at, Wojciech Kossak, Jacek Malczewski, Ignacy Pieñkowski i Wojciech Weiss. Prezentowana by³a w Szkole Powszechnej nr 1 przy ulicy ¯wirki i Wigury 2. 2 paŸdziernika – na stadionie w Zwierzyñcu rozpoczê³y siê rozgrywki o mistrzostwo Polski w pi³ce rêcznej mê¿czyzn miêdzy dru¿ynami £KS £ódŸ i WKS Jagiellonia zakoñczone wynikiem 16:5 dla ³odzian oraz AZS Warszawa i PW Brzeœæ, zakoñczone wynikiem 11:6 dla akademików. 4 paŸdziernika – Urz¹d Wojewódzki zatwierdzi³ statut Stowarzyszenia Przyjació³ ¯ydowskich Zak³adów Kszta³cenia Zawodowego w Bia³ymstoku. Powsta³e Stowarzyszenie mia³o na celu popieranie szko³y zawodowej dla dziewcz¹t prowadzonej przez Towarzystwo Szerzenia Pracy Zawodowej i Rolnej wœród ¯ydów. 4 paŸdziernika – w kinie „Œwiat” odby³a siê uroczysta premiera polskiego filmu wed³ug opery Stanis³awa Moniuszki „Halka”. 5 paŸdziernika – po dwóch latach przerwy, w Domu Katolickim, pod przewodnictwem ksiêdza dziekana Aleksandra Chodyki, reaktywowano Chrzeœcijañski Uniwersytet Robotniczy.

197

7 paŸdziernika – na scenie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ premierê sztuki S. Donata pt. „Ma³a Kity i wielka polityka”. 16 paŸdziernika – rozpocz¹³ siê strajk w przemyœle odzie¿owym. 17 paŸdziernika – przy ulicy Mazowieckiej 2 otwarto prywatn¹ przychodniê dla zwierz¹t domowych. 18 paŸdziernika – w teatrze „Palace” tañczy³ balet Jana Ciepliñskiego z laureatk¹ konkursu berliñskiego – Ziut¹ Buczyñsk¹. 19 paŸdziernika – rozpocz¹³ siê strajk ¯ydów na znak protestu przeciwko wyznaczeniu studentom ¿ydowskim oddzielnych ³awek na uczelniach. 22 paŸdziernika – rozpocz¹³ siê strajk w bia³ostockich zak³adach krawieckich. 22 paŸdziernika – w kinie „Œwiat”, w wodewilu pt. „Trójka Hultajska” bawi³ publicznoœæ znany aktor komediowy Stanis³aw Sielañski. 24 paŸdziernika – Klub Motorowy ZS Bia³ystok zorganizowa³ jesienne zawody motocyklowe – rajd okrê¿ny dooko³a Bia³egostoku. 24 paŸdziernika – w Zwierzyñcu otwarto wie¿ê spadochronow¹. 27 paŸdziernika – zakoñczy³ siê strajk w zak³adach krawieckich. 28 paŸdziernika – w kinie „Œwiat” odby³a siê bia³ostocka premiera polskiego filmu w re¿yserii Józefa Lejtesa pt. „Dziewczêta z Nowolipek” wed³ug powieœci Poli Gojawiczyñskiej. 31 paŸdziernika – na scenie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ spektakl R. Niemirowicza pt. „Gdzie diabe³ nie mo¿e”.

LISTOPAD 1 listopada – ukonstytuowa³ siê zarz¹d powiatowy Ko³a Zrzeszenia Inteligencji Ludowej i Przyjació³ Wsi. Prezesem ko³a zosta³ wiceprezydent Bia³egostoku Kazimierz Piotrowski.

198

4 listopada – na scenie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ komediê Tadeusza Chrzanowskiego pt. „Japoñski rower”. 5 listopada – Bia³ystok wizytowa³ premier rz¹du Felicjan S³awoj-Sk³adkowski. 11 listopada – uroczyste obchody Œwiêta Niepodleg³oœci. 16 listopada – w Pañstwowym Gimnazjum ¯eñskim przy ulicy Mickiewicza 1 odby³ siê pierwszy koncert urz¹dzony przez sekcjê muzyczn¹ Ko³a Mi³oœników Historii, Literatury i Sztuki. Wyst¹pili M. Dobrowolska-Gruszczyñska (sopran), Helena Frankiewicz i A. Sztaginowa (fortepian), T. Kotowicz (skrzypce), Zofia Frankiewicz (g³ówny akompaniament). 16 listopada – w bia³ostockim S¹dzie Okrêgowym rozpocz¹³ siê proces 18 bia³ostoczan nale¿¹cych do Komunistycznej Partii Zachodniej Bia³orusi, których dzia³ania skierowane by³y przeciwko ustrojowi Pañstwa Polskiego. 20 listopada – rozpocz¹³ siê turniej szachowy o dru¿ynowe mistrzostwo Bia³egostoku. 20 listopada – zakoñczy³ siê proces cz³onków Komunistycznej Partii Zachodniej Bia³orusi, zapad³y wyroki od 6 do 12 lat wiêzienia. 23 listopada – Magistrat uchwali³ nadanie terenom tzw. Zdobyczy Robotniczej nazwy Kolonia im. Boles³awa Limanowskiego oraz zmianê nazwy ulicy Monopolowej na ulicê Józefa Marskiego-Marjañskiego. Przyjêto tak¿e herb miasta – Orze³ z koron¹ i Pogoñ odrzucaj¹c wczeœniejszy protest Ministerstwa Wyznañ Religijnych i Oœwiecenie Publicznego. 29 listopada – powsta³o ¯ydowskie Stowarzyszenie Domów Noclegowych i Opieki nad Bezdomnymi „Hachnosas Orchim” z siedzib¹ przy ulicy Brzozowej 2. Za³o¿ycielami stowarzyszenia byli rabin: Gedali Rozenman i Samuel Wajnrach. 30 listopada – odby³y siê wybory do Gminy ¯ydowskiej w Bia³ymstoku. Najwiêksz¹ liczbê g³osów otrzyma³ Bund.

199

GRUDZIEÑ 1 grudnia – Stowarzyszenie Robotników Katolickich obchodzi³o uroczyœcie 30-lecie istnienia. 1 grudnia – na scenie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ dwie premiery: „Powrót Prze³êckiego” Jerzego Zawieyskiego oraz „Ciotkê Karolê” Tadeusza Brandona. 16 grudnia – na scenie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy bawi³ bia³ostock¹ publicznoœæ now¹ premier¹. By³a to komedia M. Morozowicz-Szczepkowskiej pt. „Wal¹cy siê dom”. 18 grudnia – zapad³a decyzja rozwi¹zania istniej¹cego od czterech lat Komitetu Budowy Domu Ludowego im. Marsza³ka Józefa Pi³sudskiego i przekazania zebranych funduszy gminie Bia³ystok. 30 grudnia – w lokalu Szko³y Dokszta³caj¹cej przy ulicy Pierackiego 6 zosta³a otwarta wystawa plastyków bia³ostockich. Prace swoje wystawili: Józef Blicharski, Eugeniusz Kazimirowski, Czes³aw Sadowski, Tadeusz Sadowski, Stanis³aw Stolarczyk, Józef Seredyñski, Stanis³aw ¯ywar, Amelia Moczyd³owska i Józef Zimermann.

Fot. 22 Rynek Sienny w dzieñ targowy.

200

1938

STYCZEÑ 1 stycznia – w kinie „Œwiat” odby³a siê uroczysta premiera polskiego filmu pt. „Koœciuszko pod Rac³awicami”. 7 stycznia – na rogu ulicy Branickiego oraz ¯wirki i Wigury ksi¹¿ê J. Drucki-Lubecki rozpocz¹³ budowê nowoczesnego bloku mieszkalnego. 7 stycznia – w kinie „Apollo” odby³a siê premiera „Czaru cyganerii” z Janem Kiepur¹ w roli g³ównej. 22 stycznia – rozpoczê³y siê uroczyste obchody 75 rocznicy wybuchu powstania styczniowego przygotowane przez Komitet Obywatelski wojewódzkiej Federacji Polskich Zwi¹zków Obroñców Ojczyzny. W ramach obchodów odby³y siê nabo¿eñstwa oraz akademia w kinie „Œwiat”.

LUTY 8 lutego – na scenie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ premierê sztuki pt. „Dzieje grzechu” na motywach powieœci Stefana ¯eromskiego. 12 lutego – odby³o siê uroczyste otwarcie nowego kina „Pan” w miejscu dawnego kina „Modern” przy ulicy Pi³sudskiego 20. Otwarcie zainaugurowano filmem „Ksi¹¿ê i ¿ebrak” z Errolem Flynnem i braæmi Much.

201

18 lutego – w kinie „Pan” odby³a siê bia³ostocka premiera nowego polskiego filmu pt. „Królowa przedmieœcia” w re¿yserii Eugeniusza Bodo wg wodewilu Konstantego Krum³owskiego z Helen¹ Grossówn¹ i Aleksandrem ¯abczyñskim w rolach g³ównych. 19 lutego – odby³y siê uroczyste obchody 19 rocznicy wejœcia wojsk polskich do Bia³egostoku. 24 lutego – na scenie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ premierê komedii muzycznej „Nitouche” na motywach operetki „Mam’zelle Nitouche”. 24 lutego – odby³o siê zebranie organizacyjne Wojewódzkiego Komitetu Funduszu Obrony Narodowej. Zlikwidowane zosta³y: Zarz¹d Okrêgowy Sektora Miejskiego i Zarz¹d Okrêgowy Sektora Wiejskiego Obozu Zjednoczenia Narodowego. W ich miejsce powo³ano Okrêgow¹ Radê Obozu Zjednoczenia Narodowego. Na jej czele stan¹³ senator Konstanty Terlikowski. W sk³ad Rady weszli tak¿e: Micha³ £azarski, W³adys³aw Olszyñski i Czes³aw Karwowski.

MARZEC 1 marca – celem wyboru prezydium odby³o siê zebranie nowo wybranej ¯ydowskiej Gminy Wyznaniowej. Prezesem nowej Rady wybrano Szloma Goldmana. 5 marca – Ko³o Mi³oœników Sztuki, Literatury i Historii przygotowa³o wieczór z udzia³em artysty-malarza Eugeniusza Kazimirowskiego, który wyg³osi³ odczyt o ¿yciu i twórczoœci Artura Grottgera. 5 marca – z okazji 10-lecia istnienia nocnego pogotowia Towarzystwa Dobroczynnoœci Linas Hacedek odby³y siê uroczystoœci z udzia³em wojewody bia³ostockiego. 6 marca – w sali teatru „Palace” odby³ siê mecz bokserski miedzy reprezentacjami Wilna i Bia³egostoku. Mecz zakoñczy³ siê zwyciêstwem goœci 10:6.

202

8 marca – w kinie „Apollo” odby³a siê bia³ostocka premiera polskiego filmu pt. „Kobiety nad przepaœci¹” z udzia³em dawno nie widzianej Nory Ney. 9 marca – w kinie „Œwiat” odby³a siê uroczysta premiera „wielkiego polskiego eposu lotniczego” w re¿yserii Romualda Gantkowskiego pt. „Dziewczyna szuka mi³oœci”. 16 marca – w Bia³ymstoku otwarto Oddzia³ Banku Rolnego. 13 marca – w teatrze „Palace” rozpocz¹³ wystêpy zespó³ artystów lwowskich z ulubieñcem publicznoœci bia³ostockiej Antonim Kaczorowskim, który wystawi³ operetkê „Przy zamkniêtych drzwiach”. 17 marca – na scenie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ wielkie widowisko legionowe pt. „Ga³¹zka rozmarynu” Z. Nowakowskiego. 18 marca – rozpoczê³y siê uroczyste obchody imienin Józefa Pi³sudskiego. 18 marca – staraniem sekcji muzycznej Ko³a Mi³oœników Historii, Literatury i Sztuki w sali Pañstwowego Gimnazjum Mêskiego im. króla Zygmunta Augusta odby³ siê koncert z udzia³em sopranistki – A. Szlemiñskiej oraz znakomitego pianisty – Stanis³awa Leopolda Szpinalskiego. 20 marca – na Rynku Koœciuszki, z inicjatywy Federacji Polskich Zwi¹zków Obroñców Ojczyzny i Chrzeœcijañskiego Porozumienia Gospodarczego, odby³ siê wiec protestacyjny przeciwko gwa³tom litewskim na granicy polsko-litewskiej. 25 marca – w sali Pañstwowego Gimnazjum Mêskiego im. króla Zygmunta Augusta otwarto ruchom¹ wystawê sztuki obejmuj¹c¹ prace artystów-malarzy i grafików polskich. Pokazane zosta³y m.in. prace Olgi Bozañskiej, Wojciecha Weissa, Ludomira Sleñdziñskiego, W³adys³awa Skoczylasa, Zofii Stryjeñskiej, Józefa Pankiewicza. 27 marca – nad miastem przesz³a wielka burza powoduj¹c liczne szkody materialne.

203

KWIECIEÑ 2-3 kwietnia – w sali teatru „Palace” odby³ siê mecz bokserski miedzy reprezentacjami okrêgu bia³ostockiego, warszawskiego i wileñskiego. Bia³ystok potwierdzi³ swoj¹ przewagê nad Wilnem, zdobywaj¹c jeden tytu³ mistrzowski. 5 kwietnia – w Pañstwowym Gimnazjum ¯eñskim przy ulicy Mickiewicza 1 odby³ siê koncert z udzia³em Wandy Kalenkiewicz oraz Zofii i Heleny Frankiewicz. 16 kwietnia – ukaza³ siê pierwszy numer tygodnika spo³eczno-gospodarczego „Mieszczanin”, organu Chrzeœcijañskiego Porozumienia Gospodarczego. 20 kwietnia – w kinie „Apollo” odby³a siê bia³ostocka premiera super produkcji hollywoodzkiej pt. „Pani Walewska” w re¿yserii Clarence`a Browna z Gret¹ Garbo i Charlesem Boyerem. 21 kwietnia – za zanieczyszczanie powietrza zamkniêto fabrykê braci Maliniaków przy ulicy Kolejowej 4 „b”. 27 kwietnia – na scenie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ komediê muzyczn¹ C. Grey`a pt. „Jim i Jill”. 27 kwietnia – w kinie „Œwiat” odby³a siê bia³ostocka premiera polskiego filmu pt. „Wrzos” w re¿yserii Juliusza Gardana wg powieœci Marii Rodziewiczówny ze Stanis³aw¹ Angel-Engelówn¹ i Franciszkiem Brodowiczem w rolach g³ównych. 28 kwietnia – w sali obrad Rady Miejskiej odby³o siê posiedzenie organizacyjne Miejskiego Komitetu FON pod przewodnictwem prezydenta miasta Seweryna Nowakowskiego. 30 kwietnia – z okazji Dni Lasu otwarto w Szkole Powszechnej nr 1 przy ulicy ¯wirki i Wigury wystawê leœn¹ i ³owieck¹ zorganizowan¹ przez komitet obchodów przy poparciu dyrekcji Lasów Pañstwowych i Polskiego Towarzystwa £owieckiego. Wystawê otworzyli wojewoda Henryk Ostaszewski i komendant garnizonu Ludwik Kmicic-Skrzyñski.

204

W budynkach zlikwidowanej fabryki „Imperial” przy szosie ¯ó³tkowskiej zosta³a uruchomiona fabryka skór „Kolonia”, która mia³a wytwarzaæ specjalne gatunki skór.

MAJ 1 maja – odby³y siê pochody i wiece robotnicze. 3 maja – obchodzono uroczyœcie œwiêto 3 Maja. Odby³ siê narodowy bieg prze³ajowy. Zwyciê¿y³ zawodnik bia³ostockiej Jagiellonii Onufry Pó³torak. Tradycyjnie odby³a siê te¿ uroczysta defilada ulic¹ Pi³sudskiego (Lipow¹). 4 maja – rozpocz¹³ siê strajk okupacyjny robotników zatrudnionych przy regulacji rzeki Bia³ej. Robotnicy protestowali przeciwko niskim zarobkom i warunkom pracy 5 maja – na scenie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy bawi³ bia³ostock¹ publicznoœæ komedi¹ Ryszarda Ruszkowskiego i Adolfa Abrahamowicza pt. „M¹¿ z grzecznoœci”. 7 maja – w kinie „Pan” rozpocz¹³ wystêpy zespó³ artystów warszawskich ze Stanis³awem Sileñskim na czele. 7 maja – na stadionie w Zwierzyñcu odby³ siê mecz pi³ki no¿nej miêdzy WKS Grodno i KS Hapoel. Zwyciê¿yli goœcie 5:0. 8 maja – swoje œwiêto obchodzi³ 10 Pu³k U³anów Litewskich. Prezydent Seweryn Nowakowski, w imieniu mieszkañców miasta, przekaza³ pu³kowi samochód polowy. 9 maja – w teatrze „Palace” wyst¹pi³ goœcinnie Eugeniusz Bodo w komedii muzycznej T. Brandona pt. „Ciotka Karola”. 10 maja – w kinie „Œwiat” odby³ siê wieczór humoru i œmiechu z udzia³em znakomitego komika – Leona Wyrwicza. 12 maja – odby³y siê obchody trzeciej rocznicy zgonu Józefa Pi³sudskiego. Obchodzono je uroczyœcie na cmentarzu wojskowym w Zwierzyñcu.

205

20 maja – w teatrze „Palace” wyst¹pi³ goœcinnie teatr dla dzieci T. Ortyma. Najm³odsza publicznoœæ obejrza³a „Kopciuszka”. 22 maja – rozegrano mecz pi³ki no¿nej miedzy dru¿ynami Bia³egostoku i Wilna. By³y to eliminacje o puchar Prezydenta Rzeczypospolitej. Wygrali goœcie 1:0. 25 maja – w teatrze „Palace”, ze sztuk¹ Stefana ¯eromskiego pt. „Uciek³a mi przepióreczka” wyst¹pi³ Instytut Reduty z Juliuszem Osterw¹ na czele. 28 maja – w teatrze „Palace” odby³ siê „Jarmark œmiechu” – rewia satyryczno-polityczna z udzia³em Kazimierza Krukowskiego, Stefci Górskiej i Mariana Rentgena. 31 maja – dziêki interwencji wojewody Henryka Ostaszewskiego zakoñczy³ siê strajk okupacyjny robotników zatrudnionych przy regulacji rzeki Bia³ej. Na stadionie w Zwierzyñcu odby³ siê mecz lekkoatletyczny miêdzy reprezentacjami Bia³egostoku i Wilna. Zwyciê¿yli goœcie 83:51.

CZERWIEC 1 czerwca – wojewódzki Teatr Objazdowy pod dyrekcj¹ Józefa Grodnickiego wystawi³ premierê komedii Stefana Krzywoszewskiego pt. „Kobieta i jej tyran”. 2 czerwca – wojewódzki Teatr Objazdowy bawi³ publicznoœæ „Œlubami panieñskimi” Aleksandra Fredry. 9 czerwca – w teatrze „Palace” odby³ siê wieczór humoru z udzia³em artystów Wielkiej Rewii i Ma³ego Qui pro Quo oraz chóru Juranda. 10 czerwca – otwarto bekoniarniê eksportuj¹c¹ swoje wyroby do Anglii i USA. 12 czerwca – na Pietraszach odby³y siê pierwsze okrêgowe zawody modeli lataj¹cych.

206

3-5 czerwca – odby³y siê zawody konne o mistrzostwo Podlaskiej Brygady Kawalerii, bêd¹ce jednoczeœnie eliminacjami najlepszych jeŸdŸców, którzy mieli wzi¹æ udzia³ w zawodach o mistrzostwo Armii. Pierwsze miejsce zaj¹³ Pu³k Strzelców Konnych im. Kazimierza Pu³askiego, natomiast mistrzostwo indywidualne we wszystkich próbach – por. Jan Szmigiero. 12 czerwca – w teatrze „Palace” tañczy³y s³ynne siostry Halama – Loda, Alicja i Ewa (Zizi i Punia). 15 czerwca – autem z Warszawy, w towarzystwie ma³¿onki i radcy Karbowskiego z prezydium Rady Ministrów, przyby³ do miasta premier Felicjan S³awoj-Sk³adkowski, który w obecnoœci wojewody Henryka Ostaszewskiego objecha³ szereg ulic miasta, interesuj¹c siê ich wygl¹dem oraz stanem remontów domów i parkanów. 16 czerwca – odby³ siê bieg na prze³aj pod patronatem „Dziennika Bia³ostockiego”. Wziê³o w nim udzia³ 87 zawodników. Zwyciê¿y³ KWP Ognisko w sk³adzie: Onufry Pó³torak, Adamski i Jaworski. 19 czerwca – w teatrze „Palace” odby³ siê wieczór humoru z udzia³em Miry Zimiñskiej i Mieczys³awa Fogga. 23 czerwca – na scenie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ komediê pt. „Figle polityczne”. 27 czerwca – Rada Miejska po raz kolejny, nadal bezowocnie, debatowa³a na herbem miejskim. Wybrano kolejn¹ komisjê w celu ustalenia wygl¹du herbu miejskiego. 30 czerwca – uroczyœcie obchodzono Dni Morza.

LIPIEC 12 lipca – 42. Pu³k Piechoty im. gen. Jana Henryka D¹browskiego i 14. Dywizjon Artylerii Konnej obchodzi³y œwiêto pu³kowe, szczególnie uroczyœcie ze wzglêdu na 20-lecie istnienia oddzia³ów. Œwiêto uœwietni³ swoj¹ obecnoœci¹ biskup polowy WP Józef Gawlina, który dokona³ konsekracji koœcio³a garnizonowego przy koszarach im. R. Traugutta.

207

21 lipca – w drodze powrotnej z urzêdowej lustracji województwa wileñskiego i nowogródzkiego zatrzyma³ siê na kilka godzin w Bia³ymstoku minister opieki spo³ecznej Marian Zyndram-Koœcia³kowski. Minister odby³ konferencjê z wojewod¹ Henrykiem Ostaszewskim. Nastêpnie przeprowadzi³ lustracjê prac przy przebudowie placu przy koœciele Farnym oraz zwiedzi³ buduj¹cy siê koœció³ na wzgórzu œw. Rocha. 24 lipca – w Cyrku Popularnym rozpocz¹³ siê turniej walk zapaœniczych, w których sukcesy odnosi³ amator z Bia³egostoku zwany „Czarn¹ Mask¹”.

SIERPIEÑ 1 sierpnia – na Placu Wyzwolenia rozbi³ swój namiot s³ynny Cyrk Staniewskich. 4 sierpnia – wojewodê bia³ostockiego odwiedzi³ minister rolnictwa i referatów rolnych – Juliusz Poniatowski. 15 sierpnia – uroczyœcie obchodzono Œwiêto ¯o³nierza. Odby³a siê msza polowa i defilada. 16 sierpnia – w teatrze „Palace” œpiewa³ chór Dana z Hank¹ Brzeziñsk¹ i Adamem Wysockim. 17 sierpnia – wystêpy w mieœcie rozpocz¹³ Cyrk Korona. 29 sierpnia – w kinie „Pan” wyst¹pi³ chór Dana z Hank¹ Brzeziñsk¹ i Adamem Wysockim W muszli na bia³ostockich Plantach wyst¹pi³ skrzypek Adam Kriegiel. Na stadionie w Zwierzyñcu odby³y siê zawody lekkoatletyczne z udzia³em najlepszych zawodników z Polski. Zwyciê¿y³a reprezentacja Bia³egostoku.

208

WRZESIEÑ 2 wrzeœnia – przy ulicy Sienkiewicza 14 Helena Frankiewicz otworzy³a (jedno z pierwszych w Polsce) przedszkole muzyczne. 2 wrzeœnia – pod Urzêdem Wojewódzkim odby³ siê wiec z okazji wejœcia wojsk polskich do Cieszyna i przy³¹czenia Œl¹ska Zaolziañskiego do Polski. 2 wrzeœnia – na kortach w Zwierzyñcu rozpocz¹³ siê trzydniowy turniej tenisowy o mistrzostwo Bia³egostoku z udzia³em zawodników z Warszawy i Œl¹ska. I miejsce, mistrzostwo miasta, puchar przechodni wojewody bia³ostockiego oraz nagrodê Dyrektora Banku Rolnego zdoby³ K. Herbst z Bia³ostockiego Klubu Tenisowego. I miejsce, mistrzostwo wœród pañ oraz nagrodê prezydenta miasta Seweryna Nowakowskiego zdoby³a H. Fusagangerówna z BBSW Bielsko. 10 wrzeœnia – w kinie „Œwiat”, z udzia³em re¿ysera – Romualda Gnatowskiego, odby³a siê uroczysta premiera nagrodzonego w Wenecji filmu pt. „Geniusz sceny”. 15 wrzeœnia – w teatrze „Palace”, komedi¹ Aleksandra Fredry pt. „Damy i huzary”, swoje wystêpy zainaugurowa³ wojewódzki Teatr Objazdowy pod dyrekcj¹ W³adys³awa Czengerego. 17 wrzeœnia – przy ulicy Sosnowej (róg Sukiennej) odby³o siê uroczyste wmurowanie kamienia wêgielnego pod gmach prywatnej ¿ydowskiej szko³y powszechnej. 22 wrzeœnia – wojewódzki Teatr Objazdowy pod dyrekcj¹ W³adys³awa Czengerego wystawi³ sztukê A. Gheri pt. „Szóste piêtro”. 22 wrzeœnia – pod Urzêdem Wojewódzkim odby³ siê wiec zorganizowany przez Obóz Zjednoczenia Narodowego, na którym zebrani wyst¹pili z ¿¹daniem przy³¹czenia Œl¹ska Cieszyñskiego do Polski. 25 wrzeœnia – Komenda G³ówna Ochotniczego Korpusu Zaolziañskiego w Warszawie powo³a³a do ¿ycia w Bia³ymstoku biuro

209

werbunkowe, które mieœci³o siê w lokalu Zwi¹zku Rezerwistów przy ulicy Bronis³awa Pierackiego 19. 25 wrzeœnia – w Zwierzyñcu, przy ulicy Podleœnej, otwarto i poœwiêcono nowo wybudowan¹ przez Miejski Komitet Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego strzelnicê ma³okalibrow¹. 26 wrzeœnia – w kinie „Apollo” odby³a siê premiera polskiego filmu pt. „Ostatnia brygada”. 28-29 wrzeœnia – na kortach w Zwierzyñcu rozegrano fina³ dru¿ynowych mistrzostw Polski w tenisie miêdzy sekcj¹ TWKS Unia z Lublina i bia³ostockim Klubem Tenisowym. Wygrali bia³ostoczanie 7:1.

PADZIERNIK 6 paŸdziernika – na scenie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy pod dyrekcj¹ W³adys³awa Czengerego wystawi³ komediê W. Bus-Fekete`a pt. „Jan”. 8 paŸdziernika – rozpocz¹³ siê strajk w fabryce Soko³a przy ulicy Pierackiego 61 i Zylberfeniga przy ulicy œw. Rocha 7. Do strajku przyst¹pi³o 600 robotników. 10 paŸdziernika – w kinie „Pan” odby³a siê uroczysta premiera polskiego filmu pt. „Profesor Wilczur” wg Tadeusza Do³êgi Mostowicza, w re¿yserii Micha³a Waszyñskiego, z Kazimierzem Junosz¹-Stêpowskim w roli g³ównej. 12 paŸdziernika – zakoñczy³ siê strajk okupacyjny w fabrykach Soko³a i Zylberfeniga. 17 paŸdziernika – na wie¿y koœcio³a ewangelickiego œw. Jana przy ulicy Pierackiego (dzisiejszy koœció³ œw. Wojciecha) zainstalowano czterotarczowy zegar elektryczny ufundowany przez parafiankê – Juliê Aleksiejewn¹. 21 paŸdziernika – na ³awie oskar¿onych S¹du Okrêgowego w Bia³ymstoku zasiad³a krawcowa – Sara Rotszyld oskar¿ona

210

o przynale¿noœæ do Komunistycznej Partii Zachodniej Bia³orusi. Za udowodnion¹ dzia³alnoœæ komunistyczn¹ S¹d skaza³ j¹ na piêæ lat wiêzienia. 27 paŸdziernika – na scenie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy przedstawi³ publicznoœci nowy spektakl pt. „Cz³owiek pod mostem”. 27 paŸdziernika – w zwi¹zku z nie zatwierdzeniem Szloma Goldmana na prezesa Rady Wyznaniowej Gminy ¯ydowskiej przez Ministerstwo Spraw Wewnêtrznych nowo wybranym prezesem zosta³ znany dzia³acz syjonistyczny adwokat Klementowicz. Wznowi³ dzia³alnoœci ¿ydowski teatr miniatur „Gilarino” pod kierownictwem Wiktora Bubryka.

LISTOPAD 1 listopada – do koœcio³a pu³kowego przy ulicy Traugutta wprowadzono relikwie œw. Andrzeja Boboli. W procesji udzia³ wziêli przedstawiciele duchowieñstwa, w³adz administracyjnych i pañstwowych. 3 listopada – na scenie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ premierê komedii J. Devala pt. „Subretka”. 3 listopada – odby³ siê tradycyjny bieg œw. Huberta zorganizowany przez pu³k piechoty im. gen. J. H. D¹browskiego. 6 listopada – odby³y siê wybory do Sejmu. Z listy nr 40 wybrano Witolda Antonowicza i Romana Lipiñskiego. 7 listopada – na scenie „Palace” tañczy³ Balet Feliksa Parnella z Zizi Halam¹. 7 listopada – w S¹dzie Okrêgowym rozpocz¹³ siê proces 22 m³odych bia³ostoczan oskar¿onych o przynale¿noœæ do Komunistycznej Partii Zachodniej Bia³orusi. 9 listopada – w kinie „Pan” odby³a siê uroczysta premiera nowego filmu polskiego pt. „Strachy” wg Marii Ukniewskiej, w re¿yserii

211

Eugeniusza Cêkalskiego i K. Szo³owskiego. W premierze uczestniczy³a odtwórczyni g³ównej roli ¿eñskiej – Hanna Karwowska. 11 listopada – obchodzono uroczyœcie 20-lecie odzyskania niepodleg³oœci. Odby³y siê akademie i nabo¿eñstwa w œwi¹tyniach wszystkich wyznañ religijnych. 15 listopada – Rada Miejska uchwali³a jednog³oœnie nadaæ Domowi Ludowemu w Ogrodzie Miejskim nazwê Teatr Miejski im. Marsza³ka Józefa Pi³sudskiego oraz Publicznej Szkole nr 2 przy ulicy Grunwaldzkiej imiê Marsza³ka Edwarda Œmig³ego-Rydza. 24 listopada – na scenie „Palace” wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ premierê komedii P. Vebera pt. „Bêben”. 27 listopada – uczennica Gimnazjum im. Henryka Sienkiewicza – Halina Zaliszówna, jako pierwsza bia³ostoczanka skoczy³a na spadochronie z samolotu z wysokoœci 1500 m. Sensacyjny skok ogl¹da³a licznie zgromadzona na lotnisku na Krywlanach publicznoœæ. W celu wizytacji szkó³ bia³ostockich z Warszawy przyby³ minister wyznañ religijnych i oœwiecenia publicznego Wojciech Œwiêtos³awski. Przed S¹dem Okrêgowym stanêli znani bia³ostoccy przemys³owcy oskar¿eni o kradzie¿ pr¹du na szkodê Bia³ostockiego Towarzystwa Elektrycznoœci.

GRUDZIEÑ 6 grudnia – w teatrze „Palace”, w operetce pt. „Krysia leœniczanka” Georga Jarno, œpiewa³a urocza Lucyna Szczepañska. 11 grudnia – w teatrze „Palace” odby³ siê mecz bokserski miêdzy dru¿yn¹ sto³ecznej Polonii a kombinowan¹ dru¿yn¹ bia³ostockich klubów Jagiellonia i Makabi. Zwyciê¿yli goœcie 9:3. 14 grudnia – na posiedzeniu Rady Miejskiej uchwalono przemianowanie ulicy Piwnej na ulicê Marii Curie-Sk³odowskiej. 27 grudnia – w kinie „Œwiat” odby³a siê premiera nowego polskiego filmu pt. „Serce matki” w re¿yserii Micha³a Waszyñskiego

212

z W³adys³awem Kazimierzem Lenczewskim i Stanis³aw¹ Angel-Engelówn¹. 27 grudnia – w Teatrze Miejskim im. Marsza³ka Józefa Pi³sudskiego wojewódzki Teatr Objazdowy pod dyrekcj¹ W³adys³awa Czengerego przedstawi³ premierê komedii Stefana Kiedrzyñskiego pt. „Cydzik i spó³ka” . Publicznoœæ podziwia³a zarówno now¹ scenê, jak i spektakl.

Fot. 23 Widok z ulicy Kiliñskiego na Teatr Miejski im. Marsza³ka Józefa Pi³sudskiego (1939 r.).

213

1939

STYCZEÑ 4-5 stycznia – w Teatrze Miejskim im. Marsza³ka Józefa Pi³sudskiego wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ spektakle: „W perfumerii” M. Lászlo oraz „Candida” Bernarda Georga Shawa. 8 stycznia – w Teatrze Miejskim wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ komediê A. Durana pt. „3-6-9”. 11 stycznia – scenê Teatru Miejskiego zajê³a Polska Opera Ludowa pod kierownictwem Stanis³awa Narocz-Nowickiego wystawiaj¹c „Halkê” Stanis³awa Moniuszki. 13 stycznia – w Teatrze Miejskim odby³ siê Wielki Wieczór Humoru z udzia³em Miry Zimiñskiej i Eugeniusza Bodo. 15 stycznia – w Teatrze Miejskim wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ sztukê Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej pt. „Nagroda Literacka” 19 stycznia – w Teatrze Miejskim wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ sztukê Charlesa Dickensa pt. „Œwierszcz za kominem” 21 stycznia – w teatrze „Palace” odby³ siê mecz bokserski miedzy CWS Warszawa a reprezentacj¹ Bia³egostoku z³o¿on¹ z zawodników Jagiellonii i Makabi. Zwyciê¿yli gospodarze 9:7. 24 stycznia – w Teatrze Miejskim odby³ siê koncert z udzia³em Eugenii Umiñskiej – skrzypce i Zygmunta Dygata – fortepian. 25 stycznia – Zarz¹d Okrêgu Ligi Morskiej i Kolonialnej wraz z Ko³em Mi³oœników Historii, Literatury i Sztuki zorganizowa³y w Urzêdzie Wojewódzkim wieczór literacko-artystyczny poœwiecony polskiej twórczoœci marynistycznej z udzia³em przedstawicieli

214

polskiej poezji marynistycznej – Józefa Czechowicza, Józefa £obodowskiego oraz Wandy Karczewskiej-Jasiñskiej. 26 stycznia – Bia³ostocki Teatr Kukie³kowy „Baj” wystawi³ w Teatrze Miejskim sztukê dla dzieci „O Kasi, co g¹ski zgubi³a”. 27 stycznia – w Teatrze Miejskim œpiewa³ chór Dana. 27 stycznia – Bia³ystok odwiedzi³a Aleksandra Pi³sudska, pe³ni¹ca obowi¹zki przewodnicz¹cej Komisji Rewizyjnej Naczelnego Komitetu Pomocy Zimowej Bezrobotnym. Celem wizyty by³a kontrola dzia³alnoœci Komitetu Wojewódzkiego Pomocy Zimowej. 29 stycznia – w teatrze „Palace” rozegrano mecz bokserski miedzy dru¿yn¹ KKS Okêcie Warszawa a tandemem Jagiellonia – Makabi. Zwyciê¿yli goœcie 12:4. W sali Rady Miejskiej przy ulicy Pierackiego otwarto turniej szachowy o dru¿ynowe mistrzostwo miasta i puchar przechodni. Opiekê nad mistrzostwami obj¹³ prezydent Seweryn Nowakowski.

LUTY 2-3 lutego – w Teatrze Miejskim wojewódzki Teatr Objazdowy (z now¹ gwiazd¹ – El¿biet¹ £ubieñsk¹) wystawi³ dla dzieci sztukê Z. Laurentowskiego pt. „Kot w butach”. 5 lutego – odby³o siê walne zebranie ko³a grodzkiego Stronnictwa Narodowego. Wybrano nowy zarz¹d w sk³adzie: Kazimierz Kornacki – prezes, Boles³aw Malicki – sekretarz i Czes³aw Serwatko. 6 lutego – w kinie „Pan” odby³a siê uroczysta premiera „Królewny Œnie¿ki” w re¿yserii Walta Disney’a. 6 lutego – nak³adem F. Reinherówny zacz¹³ wychodziæ nowy miesiêcznik „Nasz g³os” pod redakcj¹ J. Kurynca. 8 lutego – na scenie Teatru Miejskiego artyœci opery warszawskiej z M. Karwowsk¹ i E. Mossakowskim na czele, wystawili operê Georgesa Bizeta pt. „Po³awiacze pere³”.

215

10 lutego – w Teatrze Miejskim wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ sztuki: „Gniazdo rodzinne” Hermana Sudermanna oraz „Kiedy kobieta k³amie” L. Fedora. 12 lutego – w teatrze „Palace” rozegrano mecz bokserski miedzy warszawskim klubem Makabi a reprezentacj¹ Bia³egostoku. Zwyciê¿yli gospodarze 9:5. 14 lutego – Bia³ystok odwiedzi³ arcybiskup Romuald Ja³brzykowski, który wizytowa³ Akcjê Katolick¹, Stowarzyszenie Mê¿ów i Niewiast Katolickich oraz szko³y i inne organizacje katolickie. 15 lutego – Rada Miejska uchwali³a przemianowanie ulicy Kolejowej na Piusa XI. Nastêpnego dnia przemianowano ulicê Ogrodow¹ na Peowiaków. 17 lutego – w Teatrze Miejskim œpiewa³ œwiatowej s³awy bas-baryton Gieorgij Dubrowski. 19 lutego – obchodzono uroczyœcie 20 rocznicê odzyskania niepodleg³oœci przez Bia³ystok. 24 lutego – w Teatrze Miejskim wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ sztukê Johana Nepomuka Nestroya pt. „Ga³ganduch, czyli Trójka hultajska”. 25 lutego – w Teatrze Miejskim œpiewa³a Hanka Ordonówna. Na przedmieœciu Wygoda wybudowano pierwsz¹ seriê dziewiêciu domków robotniczych, ka¿dy na dwie rodziny.

MARZEC 2-3 marca – w Teatrze Miejskim Polska Opera Ludowa z Warszawy pod dyrekcja Stanis³awa Narocz-Nowickiego wystawi³a dwie opery: Stanis³awa Moniuszki „Verbum nobile” oraz Jana Stefaniego „Wesele w Ojcowie”. 8 marca – w Teatrze Miejskim ponownie gra³ wojewódzki Teatr Objazdowy wystawiaj¹c komediê pt. „Dlaczego zaraz tragedia” Romana Stanis³awa Niewiarowicza.

216

13 marca – sp³onê³a fabryka Salomona Finkla przy ulicy £¹kowej 6. 19 marca – odby³y siê uroczystoœci z okazji imienin œp. marsza³ka Józefa Pi³sudskiego oraz marsza³ka Edwarda Rydza-Œmig³ego. 31 marca – w Teatrze Miejskim œpiewa³ chór Juranda ze s³ynnym murzynem – Harry Hamiltonem. W Teatrze Miejskim wyst¹pi³ zespó³ artystów teatru „8,15” z Lod¹ Halama na czele, wystawiaj¹c operetkê pt. „Roxy i jej dru¿yna”. W kinie „Modern” podczas wyœwietlania tygodnika dŸwiêkowego Polskiej Agencji Telegraficznej „Igrzyska Olimpijskie w GarmischPartenkirchen” publicznoœæ ¿ydowska gwizdami i tupaniem zmusi³a dyrekcjê do zdjêcia kroniki z ekranu.

KWIECIEÑ 1 kwietnia – w Teatrze Miejskim im. Marsza³ka Józefa Pi³sudskiego wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ premierowe przedstawienie Jerzego Szaniawskiego pt. „Dziewczyny z lasu”. 13 kwietnia – rozebrano dom, w którym urodzi³ siê Ludwik Zamenhof. Plac, na którym sta³ dom, zakupi³a Polska Aukcyjna Spó³ka Telefoniczna, aby wybudowaæ w tym miejscu gmach automatycznej centrali telefonicznej. 15 kwietnia – w Teatrze Miejskim wyst¹pili znani spikerzy Polskiego Radia – Maria Chmurkowska i Henryk £adosz. 17 kwietnia – miasto wizytowa³ premier Felicjan S³awoj-Sk³adkowski. 18 kwietnia – rozpocz¹³ siê, ciesz¹cy siê du¿ym zainteresowaniem wœród bia³ostoczanek, kurs przysposobienia obrony kraju (obrona przeciwgazowa, ratownictwo, czytanie map wojskowych). 20 kwietnia – w teatrze „Palace” rozpocz¹³ wystêpy Teatr ¯ydowski. 22-23 kwietnia – w Teatrze Miejskim wyst¹pili artyœci teatrów wileñskich: W. Œcibor, E. Œciborowa i Irena Horecka ze spektaklami: „I co z takim zrobiæ” oraz „Cz³owiek za burt¹”.

217

23 kwietnia – w koszarach 10. Pu³ku U³anów Litewskich im. Marsza³ka Pi³sudskiego odby³y siê zawody hippiczne, w których wziêli udzia³ zawodnicy nowo powsta³ej sekcji jeŸdzieckiej przy WKS Jagiellonia. Sekcja powsta³a z inicjatywy gen. Ludwika Kmicic-Skrzyñskiego. 23 kwietnia – w sali reprezentacyjnej Klubu Szachowego odby³o siê uroczyste zamkniêcie trzeciego turnieju szachowego o mistrzostwo dru¿ynowe Bia³egostoku. I miejsce i puchar przechodni zdoby³a dru¿yna Towarzystwa Esperanckiego. 24 kwietnia – w Teatrze Miejskim, staraniem Ko³a Mi³oœników Sztuki, Literatury i Historii, odby³ siê wieczór pt. „Chopin na Z³otej Wyspie” z udzia³em Witolda Hulewicza i Henryka Sztompki. 25 kwietnia – w spektaklu pt. „Ta ma³a banda piêknie gra” bia³ostock¹ publicznoœæ bawi³ s³ynny zespól Liliputów. 30 kwietnia – na Rynku Koœciuszki odby³ siê wiec spo³eczeñstwa bia³ostockiego na rzecz subskrybowania Po¿yczki Obrony Przeciwlotniczej.

MAJ 3 maja – odby³y siê obchody œwiêta 3 Maja. Zorganizowano defiladê, narodowy bieg na prze³aj oraz koncert w muszli na Plantach. Z³otymi Krzy¿ami Zas³ugi udekorowano ksiêdza dziekana Aleksandra Chodyko i ksiêdza kanonika Adama Abramowicza. 5 maja – w Polskim Radiu transmitowane by³o przez wszystkie rozg³oœnie s³uchowisko pt. „Bia³ystok” w opracowaniu literackim Stefana Klaczyñskiego, z opraw¹ muzyczn¹ Tadeusza Szeligowskiego. 7 maja – w Pa³acu Branickich odby³ siê „Podwieczorek przy mikrofonie”. Transmitowana te¿ by³a audycja o Bia³ymstoku, w której wziêli udzia³ Henryk Moœcicki, wojewoda Henryk Ostaszewski oraz prezydent miasta Seweryn Nowakowski. 11 maja – w Teatrze Miejski wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ komediê G. Montgomery pt. „Dzieñ bez k³amstwa”.

218

12 maja – odby³y siê obchody ¿a³obne kolejnej rocznicy œmierci Józefa Pilsudskiego. Na dziedziñcu Urzêdu Wojewódzkiego urz¹dzono ¿a³obny capstrzyk. 14 maja – odby³y siê wybory do Rady Miejskiej. Zwyciêstwo zanotowa³y ugrupowania socjalistyczne zdobywaj¹c 16 mandatów radnych spoœród 48. 14 maja – w Teatrze Miejskim wyst¹pi³ Fryderyk Jarossy z zespo³em Cyrulika Warszawskiego. 18 maja – w teatrze Miejskim wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ sztukê pt. „Pensjonat we dworze” z goœcinnym udzia³em Karola Wyrwicz-Wichrowskiego. 24 maja – w Teatrze Miejskim wyst¹pili aktorzy operetki warszawskiej i poznañskiej ze spektaklami: „Baron Cygañski” Johana Straussa, „Hrabia Luxemburg” Ferenca Lehára, „Ptasznik z Tyrolu” Karla Zellera oraz „Krakowiacy i górale” Wojciecha Bogus³awskiego. 22 maja – w sali Urzêdu Wojewódzkiego odby³a siê konferencja przedstawicieli bia³ostockiego spo³eczeñstwa. Utworzono Komitet Rozproszenia zajmuj¹cy siê wyszukiwaniem miejscowoœci, gdzie mogliby byæ ewakuowani mieszkañcy miasta. Na czele komitetu stan¹³ prezydent Seweryn Nowakowski. Z powodu braku zamówieñ stanê³a wiêkszoœæ bia³ostockich fabryk.

CZERWIEC 1 czerwca – w Teatrze Miejskim wraz z chórem Juranda wyst¹pi³a Nora Ney. 2 czerwca – w Teatrze Miejskim wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ premierê komedii muzycznej w re¿yserii Karola Wyrwicz-Wichrowskiego pt. „Podwójna buchalteria”. 3 czerwca – w Tetarze Miejskim wyst¹pi³a Wanda Wermiñska. 6 czerwca – odby³o siê inauguracyjne zebranie nowo wybranej Rady Miejskiej.

219

8-9 czerwca – w Teatrze Miejskim zespó³ Opery Warszawskiej wystawi³ „Toscê” Giacomo Pucciniego. 10 czerwca – w Teatrze Miejskim tañczy³ s³ynny Balet Feliksa Parnella. 10-11 czerwca – na kortach w Zwierzyñcu rozpocz¹³ siê mecz tenisowy o mistrzostwo w klasie A miêdzy warszawsk¹ Lawa Tenis Klub i Bia³ostockim Klubem Tenisowym. Zwyciê¿yli goœcie 6:2. 12 czerwca – na stadionie sportowym w Zwierzyñcu odby³o siê widowisko pt. „Ho³d Pruski” w wykonaniu wojewódzkiego Teatru Objazdowego. 13 czerwca – w lokalu przy ulicy Orlicz-Dreszera odby³a siê konferencja cz³onków zarz¹du wojewódzkiego oraz prezesów i sekretarzy powiatowego Stronnictwa Ludowego z województwa bia³ostockiego i nowogródzkiego z udzia³em Wincentego Witosa i Kazimierza Bagiñskiego. 15 czerwca – w Teatrze Miejskim bawi³ publicznoœæ Leon Wyrwicz. Nastêpnego dnia wojewódzki Teatr Objazdowy wystawi³ sztukê pt. „Roxy”. 16 czerwca – rozpocz¹³ siê remont kina „Polonia” dawnej „Rusa³ki”. 22 czerwca – w Teatrze Miejskim wyst¹pi³a Polska Opera Ludowa wystawiaj¹c spektakl „Cyrulik Warszawski”. 25 czerwca – na p³ywalni w Dojlidach, w ramach obchodów Dni Morza, odby³a siê wielka zabawa pt. „Noc œwiêtojañska”. W dzielnicy Antoniuk powsta³o ko³o dzielnicowe Stronnictwa Narodowego. Nak³adem Oddzia³u Bia³ostockiego Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego ukaza³ siê przewodnik autorstwa Micha³a Goc³awskiego i Eugeniusza Kazimirowskiego pt. „Bia³ystok. Przewodnik po mieœcie i okolicy”.

220

LIPIEC 3 lipca – na stadionie sportowym w Zwierzyñcu odby³ siê mecz pi³karski miêdzy reprezentacj¹ Bia³egostoku a KPW Œl¹sk. Wygrali goœcie 4:5. 8 lipca – w Teatrze Miejskim wyst¹pi³ grodzieñski teatr garnizonowy ze sztuk¹ pt. „Orze³ czy reszka”. 9 lipca – w sali Klubu Szachowego odby³o siê uroczyste zamkniecie turnieju szachowego o indywidualne mistrzostwo miasta. I nagrodê i tytu³ mistrza zdoby³ M. Barin. 11 lipca – w Teatrze Miejskim, w operetce Ferenca Lehára pt. „Weso³a wdówka” œpiewa³a Lucyna Szczepañska. 14 lipca – odby³o siê posiedzenie nowego Zarz¹du Miasta. 25 lipca – w Teatrze Miejskim wyst¹pi³a Maria Malicka z zespo³em w sztuce pt. „Julia kupuje sobie dziecko”. 25 lipca – z powodu wielkiej ulewy, która przesz³a nad miastem, Bia³ka wyst¹pi³a z brzegów zalewaj¹c posesje przy ulicy Nadrzecznej. 26 lipca – zespó³ teatru Reduta z Juliuszem Osterw¹ wystawi³ sztukê Jerzego Zawieyskiego pt. „Powrót Prze³êckiego”. 26 lipca – rozpocz¹³ siê strajk lonkietników. W Teatrze Miejskim wyst¹pili artyœci operetki warszawskiej i poznañskiej ze sztuk¹ pt. „Rose Marie”. W kinie „Pan” rozpoczêto wyœwietlanie najwiêkszego hitu kinowego 1939 roku pt. „Zeznanie szpiega”, opartego na serii artyku³ów by³ego agenta FBI Leona G. Turrou og³oszonych w czerwcu 1938 roku w trakcie trwania w Nowym Jorku procesu niemieckiej siatki szpiegowskiej. Wobec likwidacji obozu uchodŸców w Zb¹szynie do Bia³egostoku przyby³a nowa grupa ¯ydów, uchodŸców z Niemiec.

221

SIERPIEÑ 4 sierpnia – na Placu Wyzwolenia przy ulicy Wasilkowskiej (dziœ ulica Sienkiewicza, budynek KW Policji) roz³o¿y³ swój namiot s³ynny Cyrk Staniewskich. 15 sierpnia – w koszarach Brygady Kawalerii im. Gen. Sowiñskiego obchodzono uroczyœcie Œwiêto ¯o³nierza. 26 sierpnia – w mieœcie, na murach, pojawi³y siê afisze z og³oszeniem wezwaniem prezydenta Seweryna Nowakowskiego: „Wzywam wszystkich zdolnych do dŸwigniêcia ³opaty – do natychmiastowego stawienia siê w Biurze Werbunkowym przy ulicy Marsza³ka Pi³sudskiego 54. Przewodnicz¹cy Komitetu Obywatelskiego Prezydent Miasta Seweryn Nowakowski”. 26 sierpnia – pod przewodnictwem ksiêdza dziekana Aleksandra Chodyki odby³o siê zebranie obywatelskie zwo³ane z inicjatywy Federacji Polskich Zwi¹zków Obroñców Ojczyzny w celu powo³ania Wojewódzkiego Komitetu Obywatelskiego Przysposobienia do Obrony Pañstwa. 26 sierpnia – w Teatrze Miejskim wyst¹pi³ goœcinnie Teatr Miejski na Pohulance pod dyrekcj¹ L. Pobóg-Kielanowskiego wystawiaj¹c sztukê I. Krzemienieckiego pt. „Niezawodny system” z udzia³em E. Œciborowej. 31 sierpnia – w mieœcie rozpocz¹³ siê pobór koni, wozów i rowerów.

WRZESIEÑ 1 wrzeœnia – mieszkañcy miasta dowiaduj¹ siê o wybuchu wojny z Niemcami. 1 wrzeœnia – decyzj¹ Rady Ministrów wydan¹ na podstawie art. 1 ust. 1 Ustawy z dnia 22 lutego 1937 r. o stanie wyj¹tkowym (Dz.U. RP nr 17 poz. 108) zarz¹dzony zosta³ stan wyj¹tkowy na obszarze ca³ego pañstwa.

222

1 wrzeœnia – na podstawie art. 1 ust. 1 Ustawy z dnia 23 czerwca 1939 r. o stanie wojennym (Dz.U. RP nr 57 poz. 366) Prezydent Rzeczypospolitej wprowadzi³ stan wojenny na obszarze ca³ego kraju. Na obszarze Bia³egostoku zarz¹dzenie powy¿sze wesz³o w ¿ycia z dniem og³oszenia. 1 wrzeœnia – nad miastem pojawi³y siê pierwsze samoloty niemieckie. 2 wrzeœnia – na podstawie art. 28 ust. 1 prawa o broni i amunicji i materia³ach wybuchowych z dnia 27 paŸdziernika 1932 r. (Dz. U. RP nr 94 poz. 807) wojewoda bia³ostocki wyda³ decyzjê o z³o¿eniu broni posiadanej w celach osobistych. 2 wrzeœnia – w ramach obrony przeciwlotniczej postanowiono, ¿e sygna³y d¿wiêkowe (syreny) uruchomione zostan¹ w fabrykach przy ulicy Jurowieckiej, Artyleryjskiej, £¹kowej, W¹skiej, Sosnowej i Rabiñskiej. Dodatkowo o nalotach mia³y ostrzegaæ du¿e czarne, kwadratowe tarcze z bia³ym kwadratem w œrodku wywieszone na wie¿y koœcio³a na wzgórzu œw. Rocha. W nocy na znak alarmu gas³y na wie¿y œwiat³a. 2 wrzeœnia – na miasto spad³y pierwsze bomby. Niemieckie samoloty zaatakowa³y okolice dworca kolejowego oraz koszary. 2 wrzeœnia – Polski Czerwony Krzy¿ wezwa³ m³odzie¿ oraz absolwentów szkó³ powszechnych do pracy w utworzonym w³aœnie punkcie pracy samarytañskiej, mieszcz¹cym siê przy ulicy Pierackiego 29. 2 wrzeœnia – kino „Apollo” wznowi³o „najlepsz¹ polsk¹ komediê muzyczn¹ pt. „W³óczêgi” z legendarnymi bardami lwowskimi Szczepciem i Toñciem. Kino „Œwiat” wyœwietla³o „dzieje wielkiej mi³oœci przy dŸwiêkach gitary i huku wystrza³ów”, film. pt. „Za uœmiech seniority”. 3 wrzeœnia – Rada Ministrów na podstawie art. 5 Ustawy z dnia 23 czerwca 1939 r. o stanie wojennym (Dz.U. RP nr 57 poz. 366) wprowadzi³a z dniem 2 wrzeœnia 1939 r. (Dz.U. RP nr 87 poz. 554) na terenie ca³ego kraju przed s¹dami powszechnymi postêpowanie

223

doraŸne przewidziane rozporz¹dzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 19 marca 1928 r. o postêpowaniu doraŸnym (Dz.U. RP nr 33 poz. 315) oraz art. 5 ust. 3 i 4 Ustawy z dnia 23 czerwca 1939 r. o stanie wojennym. 3 wrzeœnia – mimo nalotów nieprzyjacielskich na Bia³ystok roboty miejskie odbywaj¹ siê zupe³nie normalnie. Prace nad wy³o¿eniem kostk¹ brukow¹ Rynku Koœciuszki posuwaj¹ siê szybko do przodu. W czasie nalotów robotnicy chowaj¹ siê do bram, a z chwil¹ odwo³ania alarmu wracaj¹ do pracy. 3 wrzeœnia – og³oszona publicznie wiadomoœæ o wypowiedzeniu wojny Niemcom przez Wielk¹ Brytaniê wywo³a³a ogromny entuzjazm. Gdy w dodatku w godzinach wieczornych dotar³a kolejna wiadomoœæ „o przy³¹czeniu siê do akcji wojennej przeciwko Hitlerowi przez nasz¹ sojusznicz¹ Francjê” spo³eczeñstwo miasta utworzy³o samorzutnie olbrzymi¹ manifestacjê, w której udzia³ wziê³y niezliczone t³umy”. Nastêpnie zorganizowa³ siê ogromny pochód, który ruszy³ z Rynku Koœciuszki ulicami: Sienkiewicza, Pierackiego oraz ¯wirki i Wigóry pod gmach urzêdu wojewódzkiego. 5 wrzeœnia – s³u¿ba informacyjna w Ratuszu uruchomi³a apteczkê opatrunkow¹ dla mieszkañców, rozdaje te¿ bezp³atnie przes³ony do latarñ przy samochodach wojskowych i OPL. 5 wrzeœnia – w sali posiedzeñ Rady Miejskiej odby³a siê narada organizacyjna Obywatelskiego Komitetu Pomocy Spo³ecznej. 5 wrzeœnia – w zwi¹zku z wczeœniejszym zamykaniem sklepów starostwo grodzkie poleci³o utrzymaæ normalny porz¹dek handlu dla sklepów spo¿ywczych, tj. od godz. 7 rano do 19 wieczorem. 5 wrzeœnia – w budynku „Palace” otwarto Dom ¯o³nierza Polskiego prowadzony przez Polski Bia³y Krzy¿. Pozosta³e bia³ostockie kina nadal wyœwietlaj¹ filmy. 5 wrzeœnia – rozpoczyna siê akcja rozpraszania mieszkañców Bia³egostoku po okolicznych wsiach. 5 wrzeœnia – Metropolita Dionizy (do ludnoœci prawos³awnej) oraz Superintendent Bursze (do ludnoœci ewangelicko-augsburskiej)

224

wydaj¹ odezwy o godn¹ postawê i poœwiêcenie wszystkiego dla obrony ojczyzny. 6 wrzeœnia – wojewoda bia³ostocki wyda³ zarz¹dzenia dotycz¹ce kopania rowów przeciwlotniczych. Zwi¹zek Pracy Obywatelskiej Kobiet poleci³ matkom wszystkich dzieci do lat 10, aby je oznakowa³y celem unikniêcia ich zagubienia. 7 wrzeœnia – wojewoda bia³ostocki wprowadzi³ przymus posiadania przy sobie dowodów osobistych i meldunków. 7 wrzeœnia – prezydent miasta Seweryn Nowakowski powo³a³ Stra¿ Obywatelsk¹. 10 wrzeœnia – do miasta dochodz¹ informacje o walkach na linii Narwi, w rejonie £om¿y, Osowca, Ostrowii Mazowieckiej. 10 wrzeœnia – Stowarzyszenie Polski Dom Prawos³awia im. Marsza³ka Józefa Pi³sudskiego wyda³o odezwê w sprawie aktywnego wstêpowania do wojska polskiego. 13 wrzeœnia – po wielodniowej tu³aczce wróci³a do Bia³egostoku znaczna liczba mieszkañców, w tym grupa urzêdników Zarz¹du Miejskiego. 14 wrzeœnia – „dalekie echa kanonady artyleryjskiej, które ostatnio da³y siê s³yszeæ w Bia³ymstoku, zw³aszcza w porze nocnej, ju¿ nie docieraj¹ do naszego miasta. Powracaj¹ do opuszczonych pieleszy domowych ró¿ne strachaj³y i panikarze. Miasto wraca poma³u do normalnego trybu ¿ycia”. 14 wrzeœnia – „prezydent m. Bia³egostoku Seweryn Nowakowski powróci³ i znów przyjmuje interesantów”. 15 wrzeœnia – od strony Bia³ostoczka wkroczy³y do miasta pierwsze oddzia³y niemieckie.

225

226

Indeks nazwisk A Abrahamowicz Adolf 205 Abramowicz Adam, ksi¹dz 61, 218 Adamski 207 Adurowicz B. 185 Adwentowicz Karol 15, 16, 48, 50, 53, 68, 111, 121, 128, 133 Aleksander I 158 Aleksiejewna Julia 210 Amanullach, król Afganistanu 97 Amstrong Robert 151 An-ski Szymon 70 Anachowicz Chackiel Abramowicz 82 Anczyc W³adys³aw Ludwik 146 Andrejew Leonid 50 Androjanowa J. 143 Andrzejewska Jadwiga 194 Angel-Engelówna Stanis³awa 204, 213 Antoni Kaczorowski 87 Antonowicz, biskup prawos³awny 167 Antonowicz Jan 72 Antonowicz Witold 192, 211 Apfelbaum M. 187 Arnolt F. 137, 142 As-Pego 13, 26 Astaire Fred 185 Axentowicz Teodor 76, 84, 137, 197 ©22z B Badowski Z. 84 Bagiñski Kazimierz 220 Bajko Aleksander 94 Balcerkiewicz Maria 66, 67, 109, 115, 139, 143

Balzac Honoré de 87 Ba³achowicz Józef, gen. 94 Ba³ucki Micha³ 31, 59, 174 Barcewicz Stanis³aw 18 Barin M. 221 Barrymor Lionel 83 Barszczewska El¿bieta 195 Bartel Kazimierz 102 Bataill 117 Becker Eugeniusz 19, 55, 116, 132, 190, 191, 193, 194, 195, Belmont Konstanty 66, 82 Belmont Leo 57, 99 Benatzky R. 192 Beneš Edvard 170 Berman Jakub 110 Bernauer R. 148 Bia³ogórski L. 174 Biegañski Wiktor 12 Billek Mieczys³aw 80, 87, 102 Bim i Bom 26 Bitner Wac³aw 146 Bizet Georges 215 Blicharski Józef 200 Blumenfeld Diana 108 Bobiñski Kazimierz 141 Boboli Andrzej 211 Bobrowicz Jan Kazimierz 112 Bodo Eugeniusz 49, 83, 202, 205, 214 Bogda Maria 146, 150 Bogus³awski Wojciech 105, 219 Bohwitz H. 53 Borkowski Lucjan 104 Boyer Charles 204 Bozañska Olga 203 Bo¿ewska Helena 41, 47

227

Bracco R. 106, 137 Brandon Tadeusz 200, 205 Brejbart Gustaw 71 Brodniewicz Franciszek Ksawery 179 Brodowicz Franciszek 195, 204 Brodowicz Zygmunt 107, 140, 170 Brodzieñski L. 174 Brodzisz Adam 146, 150 Broniszewska Seweryna 117 Bronowski A. 18 Broñczyk Kazimierz 175 Brooke Clive 151 Brown Clarence 103, 204 Brzeziñska Hanna 208 Brzeziñski Wac³aw 32 Brzostowski Albin 100, 120 Bubrik T. 44 Bubryka Wiktor 78, 211 Buczyñska Helena 152 Buczyñska Ziuta 198 Budziszewska Maria 44, 48 Bujnowski Zych 70 Bujwid Odo Feliks Kazimierz 41 Bu³ak-Ba³achowicz Stanis³aw 94 Bu³hakow Micha³ 123 Burjan Vlasta 152 Bursze, Superintendent 224 Bus-Feket W. 180, 183, 193, 210 Butkiewicz Micha³ 41, 150 Butkiewicz Witold 178 Bystroñ Jan Stanis³aw 190 C Calderón de la Barca Pedro 71, 86 Cardec Pierre 68 Carreno Irena 142 Cerio F. 174 Cêkalski Eugeniusz 212 Cha³ecki Lucjan 14 Cha³ef 180 Chamska El¿bieta 116 Chaplin Charlie 45, 67, 70 Charzyñski Stanis³aw 52 Ch¹dzyñski Gedeon 92

228

Che³micki W. 41 Chmielewski 48 Chmurkowska Maria 217 Chodyko Aleksander, ksi¹dz 18, 41, 59, 60, 61, 110, 155, 196, 197, 218, 222 Cho³odna Wiera 28, 33, 43, 47, 66, 70 Chopin Fryderyk 18, 43, 180 Chrzanowski Tadeusz 199 Cieplak Jan, arcybiskup 69 Ciepliñski Jan 198 Cieszkowska Halina 54 Colseli A. 134 Conti Witold 176 Coogan Jackie 45, 67 Cooper Gary 130, 150, 194 Cooper M. C. 151 Corneille Pierr 84 Croisset F. 37 Cukier Regina 64 Curie-Sk³odowska Maria 116, 212 Cybulski Gustaw 87 Cybulski Mieczys³aw 146, 190 Cydzik Napoleon 10 Cytron Samuel Hirsz 51, 183 Czaczkowski D. 171 Czajkowski Piotr 12, 101 Czapito P. 50, 84 Czaplicki A. 78, 79 Czaplicki Jerzy 186 Czarnecki Stefan 164 Czechowa Olga 107 Czechowicz Józef 215 Czengerego W³adys³aw 209, 210, 213 Czernichow Abram 77 Czernow Wiktor 56, 104 Czorta banda 42 Czy¿ Józef 104 D Danb Marian 81 Danowski Pawe³ 173 Daszyñski Stanis³aw 146 Davis Bette 190

D¹browska Maria 139, 168 D¹browski Jan Henryk 22, 27, 41, 42, 44, 50 Delhaes, kpt 10 Dereczyñski J. 134 Deval J. 110, 211 Dêbski, in¿. 31 Dickens Charles 115, 214 Dietrich Marlena 113, 143, 194 Dionizy, metropolita 224 Disney Walt 215 Dobosz Adam 32, 45, 48, 67 Dobrowolska-Gruszczyñska M. 199 Do³êga Mostowicz Tadeusz 197, 210 Donat S. 198 Doro¿yñski Witold 103 Dostojewski Fiodor 110, 160 Downarowicz Stanis³aw 12 Drucki-Lubecki J. 201 Dubrowski Gieorgij 216 Duniec Micha³ 123 Durana A. 214 Duval V. A. 63 Dygas Ignacy 56 Dygat Zygmunt 214 Dymowski Tadeusz 25 Dymsza Adolf 30, 141, 145, 152, 156 Dynowski Tadeusz 106 Dziekoñski Miko³aj 85 Dziemiñski Jan 67 Dzienis Stanis³aw 36 Dzier¿yñski Feliks 21 Dziewulski Stanis³aw, p³k 9, 10 E Ebsztejn Abram 111 Echeñska 134 Echeñski Filip 109 Ejchler Irena 180 El¿bieta Belgijska, królowa 22 Erenburg Ilia 97 Ervine J. 131 F Fajans 121

Fajches Musia 99 Faldes Z. 141 Faliszewski Tadeusz 125 Fa³at Julian 76, 197 Fayette André la 87 Fedora L. 216 Ferber Edna 115 Fertner Antoni 52, 159 Fidauza 50 Fija³kowski M. 14 Filipowicz Benedykt 10, 38 Filipowicz Czes³aw, p³k 156 Filipowicz Feliks 9, 14, 17 Filipowicz W³adys³aw 57 Filipowski Boles³aw 28 Finkiel Salomon 40, 217 Fiszer Maria 122, 178, 180, 189 Flers R. 125 Flip i Flap 148 Floyar-Rajchman Henryk Juliusz 171, 173, 174 Flynn Errol 201 Fodor L. 126 Fogg Mieczys³aw 125, 156, 161, 173, 185, 194, 207 Forzago G. 109 Forzano Andrea 139 Franciszek z Asy¿u 76 Frank Bruno 142 Frankiewicz Helena 199, 204, 209 Frankiewicz Zofia 199, 204 Fredro Aleksander 15, 51, 61, 71, 76, 89, 113, 128, 206, 209 Frenkel Stefan 47 Fusagangerówna H. 209 G Gajdarow W³odzimierz 49 Galsworthy John 189 Gantkowski Romuald 190, 203 Garbo Greta 83, 91, 103, 204 Gardan Juliusz 112, 116, 118, 186, 190, 195, 204 Garpent 125

229

Garrick S. 37 Gawlina Józef, bp 207 G¹siorowski, kurator 87 Gellert Edward 64 German Juliusz 66 Gheri A. 209 Giedroyæ Tadeusz 57 Gierasimski Romuald 30, 51, 70, 135 Gilbert J. 52 Gimpel Bronis³aw 93 Gistedt Elena 132 Giurow Miko³aj 95 Glass M. 136 Glinka Jan 176 Gliñski Franciszek 20, 77 G³owacki Edward 35 Goc³awski Micha³ 220 Godik W³adys³aw 36 Godlewski Florian 190 Gogol Miko³aj 45, 123 Gojawiczyñska Pola 198 Gold Henryk 125 Goldfarb A. 64 Goldman Szloma 202, 211 Goldsztejn 161 Go³awski Micha³ 149, 158, 177 Gone Karol 18 Goni¹dzka Chana 81 Gorczyñski Boles³aw 15, 32, 51 Gordin J. 115 Gordon-Sosnowska 32 Gorki Maksym 59 Gotlib Jowel 184 Gounod Charles François 42, 152 Górska Stefania 194, 206 Grabowska Mela 194 Grabowski Ignacy 50, 93 Grabski W³adys³aw 30, 50 Grala Stanis³aw 155 Granichstaedten B. 67, 75 Grey C. 204 Grina Jan 156 Gristedt Elna 75 Grodnicki Józef 170, 173, 174, 187, 206

230

Grossówna Helena 202 Grottger Artur 202 Grubiñski Wac³aw 150, 184 Gruszczyñski Stanis³aw 44, 48, 66, 73, 142 Gryziñska I. 186 Grzmot Skotnicki, p³k 96 Grzyma³a Siedlecki Adam 120, 148, 156, 176, 187 Gubiñski 69 H Hašek Jaroslav 140 Halama Loda 179, 186, 191, 207, 217 Halama Punia (Ewa) 207 Halama Zizi (Alicja) 128, 186, 191, 196, 207, 211 Halévy Jacques 42, 78, 152 Haller Józef 34 Ha³ko Stanis³aw, ksi¹dz 25 Hamilton Harry 217 Hasbach E. 55, 147, 153 Hawme Asad 83 Hayes Helen 150 Heine Konstanty 48 Helm Brygida 97 Hemar Marian 177, 194 Hepner Wolf 93 Herbst K. 209 Hercen L. 71 Hermanowski Wincenty 105, 116, 117, 130 Herszkowicz H. S. 64 Hertz Aleksander 101 Hertz Jan Adolf 59 Hicks S. 173 Hirszfand Ignacy 165 Hirszfeld Jakub 48 Hirszfeld Ludwik 134 Hofman Vlastimil 76, 84 Holder-Eggerowa Maria 60 Hopwood A. 189 Horecka Irena 217 Horodko Bronis³aw 178 Howard Leslie 190

Hryckiewicz Nikodem Henryk 25 Hugo Wiktor 59 Hulanicka 127 Hulewicz Witold 121, 218 I Ibsen Henryk 167 Iwanicki Wiktor 34, 64 Iwaszkiewicz Jaros³aw 193 J Jab³onowska Anna, z Sapiehów 16 Jachno Miko³aj 12 Jagodziñski S. 84 Ja³brzykowski Romuald, arcybiskup 87, 88, 124, 151, 161, 166, 173, 196, 216 Jan z Poradowa 163 Janings Emil 58 Janowski J. D. 53 Janta-Po³czyñski Aleksander 163 Janta-Po³czyñski Leon 124 Jaracz Stefan 32, 47, 90, 106-108, 110, 113, 145, 182 Jarno Georg 212 Jarossy Fryderyk 82, 114, 117, 121, 135, 183, 219 Jaworski 207 Jehoasz 90 Jercho W³odzimierz 116 Jodko W³adys³aw 63 Junosza-Stêpowski Kazimierz 31, 37, 43, 49, 52, 101, 105, 148, 197, 210 K Kaczmarczyk Aleksander 113 Kaczorowski Antoni 173, 203 Kaden-Bandrowski Juliusz 111, 144 Kagan 121 Kajew 110 Kalenkiewicz Wanda 204 Kalina Stefan 82 Kalinówna Dora 163 Kálmán Imre 39, 42, 79 Kamiñska Estera Rachela 36, 51

Kamiñska Ida 36, 71 Kamiñska Mila 99 Kamiñski Kazimierz 51, 104 Kapitu³ko Tomasz 196 Kap³an A. W. 153 Kap³an Pesach 10, 51 Karaliszwili Sergiusz 27 Karasiñski Walerian 77 Karbowski, radca 207 Karczewska-Jasiñska Wanda 215 Karloff Borys 144 Karny Alfons 100 Karofiol 161 Karwowska Hanna 212 Karwowska M. 215 Karwowski Czes³aw 202 Kar¿ewski Jan 72 Katajew Walentin 167 Katerwa B. 68 Kawecka Wiktoria 29, 32, 79 Kawecki, in¿. 82 Kazimirowski Eugeniusz 200, 202, 220 Keaton Buster 96 Kern Jerome 115 Kêdzierski 50 Kiedrzyñski Stefan 37, 126, 149, 157, 213 Kie³czewska Zofia 37, 40, 110, 117, 141, 166 Kiepura Jan 136, 143, 201 Kimita Zygmunt 56 Kirst Karol Henryk Edward 90, 98101, 104-106, 110-113, 116, 118 Kirst Maria 116 Kirtiklis Stefan Seweryn 184, 185 Klaczyñski Stefan 218 Klatow Aleksander 35 Klejne Wincenty 178 Klementowicz, adwokat 211 Klimkiewicz Jadwiga 14 Kmicic-Skrzyñski Ludwik, p³k dypl. 145, 204, 218 Kmita Zygmunt 75, 79 Knaup Jan 51

231

Kobrynia Aleksander 98 Kochañski Pawe³ 47 Koehler Ludwik Ludomir 46, 54, 55, 111 Kolendo W³adys³aw 14, 82 Kollo W. 76 Kommichau H. 36, 74 Kon Feliks 21 Konczyñski Tadeusz 96 Kondratowicz Jadwiga 84 Kopernik Miko³aj 40, 54 Korbut Miko³aj 155 Korczak Janusz 116 Korda Maeia 59 Kornacki Kazimierz 215 Korwin-Szymanowska Stanis³awa 109, 188 Korzeniowski Daniel, gen. 163 Korzeniowski Józef 97, 143 Kosiñski Konstanty 10, 49, 69, 93, 158 Kossak Wojciech 76, 137, 197 Koœciuszko Tadeusz 98 Kotowicz T. 199 Koz³owski Stanis³aw 182 Krakowiecki Anatol 175 Kraszewski Józef Ignacy 131 Krawicz M. 145, 153 Kriegiel Adam 208 Krokowski Józef 120, 121, 127, 137, 138, 142, 143, 146, 147 Krukowski Kazimierz 135, 157, 206 Krum³owski Konstanty 202 Krynicki 85 Krytówna 161 Krzemieniecki B. 189 Krzemieniecki I. 222 Krzywoszewska 159 Krzywoszewski Stefan 54, 71, 133, 151, 206 Kucharski Jan 112, 171 Kucharski Kazimierz 163, 168, 172 Kurynca J. 215 Kuzniecow Wasyl 45 Kwieciñski Bohdan, p³k 156

232

Kwieka Roman 188 L Labenhaft J. 134 Lagerlöff Selma 91 Land Robert 113 Landau Samuel 36 Lario L. 127 Laskowski Tadeusz 48 Lászlo M. 214 Laurentowski Z. 215 Lavery E. 188 Leczycki Kazimierz 128, 136 Lehár Ferenc 52, 219, 221 Lejtes Józef 96, 198 Lejwe Lejb 152 Lejwik Halper 103 Lenczewski W³adys³aw Kazimierz 56, 41, 47, 213 Lengyel M. 125, 130 Leszczyñski Jerzy 86, 108 Lewitt Józef 68 Liedtke Harry 43, 48, 113 Lifszyc Herman 82 Lilith Olga 160 Lilpopówna 159, 161, 186 Limanowski Boles³aw 199 Limanowski Mieczys³aw 121, 147 Lipiñski Roman 211 Lissenko Natalia 60, 69 Litwinowicz Aleksander, gen. 99 Lloyd Frank 151 Lubiczówna Zofia 192 Lubieñska Karolina 145 Lubieñski Mendel 162 Lubitsch Ernst 47, 62 Lubkiewicz Antoni 28, 47, 51, 101 Lubomirski J. R. 135 Luckhaus Edward 163, 168, 183 Ludewig Adam 76, 79 Lutowicz Konstanty 160 £ £abêdzka Halina 66 £adosz Henryk 217

£aszczewska Helena 49 £aszewski Witold 29 £azarski Micha³ 193, 202 £obodowski Józef 215 £otowska H. 143 £otowski Micha³ 52 £ubieñska El¿bieta 215 £ukaszewicz M. 92 £uszczewski Leon 74, 108 £uszczewski Witold 14, 60 M Machówna Julia 45 Mackiewicz J. 136 Madis 178 Majewski Jan 51, 183 Makarewycz £ew 93, 106, 107 Makowska Helena 72, 147 Makowski W. 143 Malczewski Jacek 165, 197 Malicka Maria 47, 86, 88, 89, 102, 106, 171, 221 Malicki Boles³aw 215 Malige M. 170 Maliniakowie, bracia 204 Malinowski Roman 158 Malinowski Wac³aw 62 Mankiewiczówna Tola 142, 157, 178, 190, 193 Manner H. 143 Mantey Hugo 149 Marchlewski Julian 21 Marcinkowski Stanis³aw, ksi¹dz 24 Marek Andrzej 115 Maresz Wlastimir 158 Marka Andrzej 103 Markowicz L. 84 Marra Jerzy 89, 108 Marski-Marjañski Józef 199 Martyniuk Semen 93 Mary Mia 12 Marynowski 161 Mas³owa Katia 73 Mas³owska Wiera 42

Maszyñski Mariusz 89, 99, 162 Matoszko Micha³ 82 Matulewicz Jerzy, biskup 15 Maxwell Anderson 129 May Ewa 43 Mazarkówna Stanis³awa 133, 150, 152, 153 Mechnówna Julia 32 Mere¿kowski Dmitrij 96, 105 Merwid E. 185 Messal Lucyna 55, 67, 75, 100 Micha³owska-Wolañska Zofia 75 Micha³owski Aleksander 36, 37, 48, 142 Micha³owski Stanis³aw 163 Michorowska Ida 145 Mickiewicz Adam 79, 162, 164 Mierzejewski Boles³aw 42, 77, 106, 152 Mieszkowski Jan 121, 137 Miller Ruth 59 Mioduszewski Ludwik 155 Miot³a Piotr 77 Mirska Maria 48 M³yñski Roman 93, 102, 103, 108, 117 Mniszkówna Helena 77, 94 Moczyd³owska Amelia 200 Modliñski Stefan 131 Modrzewska Zofia 34 Modzelewska Maria 75 Moes 117 Molenda Gustaw 69 Molier 76, 135, 157 Molnár Ferenc 41 Momot Serhij 93 Moniuszko Stanis³aw 60, 76, 143, 182, 197, 214, 216 Montgomery G. 218 Montgomery J. 128, 144 Moraczewski Jêdrzej 100 Morelowski Teofil 70, 87 Morozowicz-Szczepkowska M. 200 Morstin L. H. 138

233

Mossakowski Eugeniusz 122, 215 Moœcicki Henryk 61, 115, 150, 153, 218 Moœcicki Ignacy 133, 138, 172, 173 Motoszko Micha³ 14 Mozart Wolfgang Amadeusz 80 Moz¿uchin Iwan 35, 60, 69, 76, 104 Mroczkowski Aleksander 76 Mrozowicz Maria 156 Mrozowski Ignacy 9 Much, bracia 201 Muszyñski Marian 34 N Nachalnik Urke 163 Na³kowska Zofia 131 Namys³owski Stanis³aw 28, 42, 52, 102 Narocz-Nowicki Stanis³aw 214, 216 Narutowicz Gabriel 38 Nawarro Robert 144 Nawrocki Stanis³aw, ksi¹dz 19 Nazarewicz, cz³owiek-mucha 124 Negri Pola 43, 47, 48, 60, 62, 74, 75, 101 Nepomuk Johan 216 Ney Nora 89, 90, 112, 116, 118, 122, 131, 203, 219 Niblo Fred 78, 83 Niccodemi Dario 49, 59, 62, 88, 106, 110, 139 Niemirowicz R. 198 Niewiarowicz Roman Stanis³aw 216 Niewiarowska Kazimiera 33, 42, 58, 76 Nirztein Z. 55 Novarro Ramón 61, 78 Nowaczyñski Adolf 182 Nowakowska Stefania 172 Nowakowski Franciszek 104 Nowakowski Seweryn 135, 137, 144, 161, 163, 176, 184, 204, 205, 209, 215, 218, 219, 222, 225 Nowakowski Z. 203

234

Nowik Chanon 19, 38, 78, 79, 83, 84, 135 Nowik Eliasz 78 Nowik O. 184 Nowik Pawe³ 38 Nowik Salomon 79 Nowina-Przybylski J. 178 Nowodworski A. 162 Nowodworski Leon 136 O O`Neill E. 117 Offenbach Jacques 60 Oksza Tadeusz 194 Okuñ 51 Olden H. 32 Olech Jan 10 Oljan H. 143 Olsza Tadeusz 183 Olszyñski W³adys³aw 10, 14, 192, 202 O³dakowski Zdzis³aw 194 Opaliñski Kazimierz Józef 125, 127, 137, 138, 142, 143, 146 Opaliñski, wiceminister 70 Orda 137 Ordon-Sosnowska Irena 32 Ordonówna Hanka 49, 82, 111, 114, 117, 135, 145, 153, 168, 175, 180, 192, 216 Ordyñski Ryszard 86, 108 Orlicz-Dreszer Konstanty Gustaw 188, 220 Or³owicz Mieczys³aw 167 Ortyma T. 206 Orzeszkowa Eliza 31, 170 Ossendowski Ferdynand Antoni 76, 106 Ostaszewski Henryk 196, 204, 206, 207, 208, 218 Osterwa Juliusz 32, 50, 71, 79, 81, 86, 93, 97, 108, 113, 125, 147, 148, 156, 206, 221 Osterwa Wanda 93

Ostrowska, pu³kownikowa 80 Ostrowski Jan, ksi¹dz 178 Ostrowski Micha³ 93, 99, 102, 103 Ostruszka Józef 142 Ostrzega A. 55 Otrembski Jan 151, 152, 156, 157, 159 Oven H. 51 P Pagnola Marceli 149, 156 Pankiewicz Józef 203 Parandowski Jan 151 Parnell Feliks 128, 186, 191, 196, 211, 220 Pas³awska, wojewodzina 172 Pas³awski Stanis³aw, p³k 9 Pas³awski Stefan 162, 172, 184 Passeur G. 144 Paszkówna A. 172 Paul Lukas 130 Pawlikowska-Jasnorzewska Maria 158, 214 Perzyñski W³odzimierz 79, 90, 107, 161, 162 Petersburski Stanis³aw 125 Picard Ch. 122 Pieñkowski Ignacy 197 Pieracki Bronis³aw 159 Pietruczuk Miko³aj 196 Pigoñ Stanis³aw 162 Pilarski Tadeusz 37, 43, 52, 72 Pi³sudska Aleksandra 215 Pi³sudski Józef 11, 14, 16, 17, 25, 27, 28, 33, 35, 62, 69, 71, 75, 81, 83, 84, 88, 94, 95, 100, 101, 111, 113, 117, 122, 133, 137, 143, 145, 147, 150, 169-171, 180, 182, 187, 191, 203, 205, 212, 217, 219 Pinkas Ignacy 76 Piotrowicz 191 Piotrowski Kazimierz 156, 187, 198 Pius XI 48, 216 Pobóg-Kielanowski L. 222

Poczebucki Teodor 161 Pogorzelska Zula 83, 114, 141, 152 Poniatowski Józef 28 Poniatowski Juliusz 208 Popielawski Stefan 21, 23, 47, 51-53, 55, 164 Pop³awski Zych, pp³k 82 Poraj-Wermiñska Wanda 122 Porczyñski Witos³aw, p³k dypl. 131 Pó³torak Onufry 168, 183, 193, 205, 207 Pronaszko Andrzej 84 Pronaszko Zbigniew 76 Protozanow Jakow A. 60 Próchniak Edward 21 Prus Boles³aw 153 Pryliñski H. 111 Prystor Janina Amelia 180 Przybylski Zygmunt 132 Przybyszewski Stanis³aw 30, 34, 77, 117 Puccini Giacomo 42, 79, 220 Puchalski Edward 77, 94, 179 Puchalski Józef 9, 54 Puffke 51 Pu³aski Kazimierz 207 Putti Lay de 36, 43 R Radwan 51 Rajgrodzki Aleksander 93 Rak-Michaj³owski Szymon 77 Rapacki Wincenty 153, 159 Rataj Maciej 71 Ravell 187 Rawska 101 R¹czaszczykowa Cz. 143 Redell Emma 47 Redo Józef 79 Reinhardt Stanis³aw 92 Reinherówna F. 215 Rembowski Marian 53, 54, 55, 58, 67, 69, 72, 80, 81, 85, 86, 88, 90 Rendel J. 40

235

Rentgen Marian 183, 206 Reymont W³adys³aw 101 Reynter R. 67 Rice Elmer 145 Rihter T. 163 Rittner Tadeusz 16, 32, 97 Rodziewiczówna Maria 204 Rogers Ginger 185 Roland Teodor 48 Roman Walery 97 Romocki Pawe³ 88 Rossini Gioacchino 32, 76 Rostand Edmond 79 Roszko Micha³ 109 Rotbaum Jakub 136 Rotszyld Sara 210 Rouben Mamoulian 130 Rozanecki Oskar 26, 69, 78, 86, 95, 150 Rozen 51 Rozenman Gedali 199 Roztworowski Karol Hubert 186 Rómmel Juliusz 52, 71, 74, Rudenko Teodora 161, 173 Runicz Józef 28 Rupniewski 51 Ruszczyc-Szumowiczowa R. 143 Ruszkowski Ryszard 205 Rybarczyk 101 Rybicki Andrzej 90 Rychter 69 Rydel Lucjan 13, 96 Rydz-Œmig³y Edward 217 Ryszkiewicz T. 84 Rytner Tadeusz 80 S Sadowski Czes³aw 102, 108, 136, 200 Sadowski Tadeusz 200 Samborski Bogus³aw 112, 127, 152 Sandrich M. 185 Sardou Victorien 178 Sari Ada 163 Sarment J. 139

236

Saszer-Skasso M. 143 Savage A. H. 32 Savoir A. 37 Sawan Zbigniew 102, 106, 171 Sawicki A. 185 Sawicki Piotr 176 Schildkraut Rudolf 58 Schiller Fryderyk 96 Schiller Leon 50 Schipper Izaak Ignacy 169 Schoedsack E.B. 151 Schwarcenberg-Czerny W³adys³aw 72 Sega³owiczówna 122 Sempoliñski Ludwik 128 Seredyñski Józef 200 Seribe E. 162 Serwatko Czes³aw 215 Shaw Georg Bernard 181, 182, 189, 195, 214 Shonherr W. 32, 58, 72 Sidney Sylvia 130 Siedlecki Krzysztof 109 Sielañski Stanis³aw 198 Siemaszko Wanda 121 Siemaszko Zygmunt 21, 62, 93 Sienkiewicz Henryk 15, 16, 55, 56, 58, 145, 212 Siermiñski 51 Sieroszewski Wac³aw 49, 56, 60, 69, 75 Sileñski Stanis³aw 205 Sirota Wiktor 45 Skar¿yñski Stanis³aw 149 Sk¹pski Bronis³aw 31, 32, 51, 54, 63 Skoczylas W³adys³aw 113, 203 Skomorocha banda 42 Skotnicki Jan 55 Skrzyñski Zygmunt 77 Skulski Leopold 27 Sleñdziñski Ludomir 203 S³awek Walery 100, 132 S³awoj-Sk³adkowski Felicjan 86, 88, 193, 199, 207, 217

S³onimski Antoni 110, 113 S³owacki Juliusz 15, 68, 75, 76, 87, 116, 138, 152, 164, 187 Smirnow Dymitr 49, 88 Smit Adalbert 107 Smoczyñski Stanis³aw 149 Smosarska Jadwiga 43, 47, 66, 67, 77, 94, 101, 146, 174, 186 Sobesto Eugeniusz 105 Sobirajski 48 Soko³ow Nauman 32 Soko³owska Jadwiga 128 Soko³owska Janina 79, 100 Sokó³ A. 183 Sokó³ J. M. 137, 210 Solska Irena 49, 58, 79, 122 Somerset Maugham William 174 Sowiñski Józef, gen. 54, 62, 71, 98, 117, 120, 125, 127, 146, 149 Speyer W. 187 Spickerman Joseph 77 Stachiewicz Piotr 76 Stallings L. 129 Staniewicz Witold 83 Staniewscy 61, 74, 83, 184, 208, 222 Starska Halina 34 Starzyñski Stefan, dh 20 Starzyñski Stefan 139 Stefani Aleksander de 174 Stefani Jan 216 Steiner Hugon 131 Sternberg Josef von 143, 194 Stêpowski Jerzy 180 Stiller Mauritz 91 Stolarczyk Stanis³aw 200 Strauss Johan 219 Strindberg August 48, 50, 68, 111 Strug Andrzej 86, 93 Stryjeñska Zofia 203 Strza³kowski Julian 122, 147, 157 Strzedziñska Apolonia 149 Styka 51 Suchodolski January 113 Sudermann Herman 216

Sugimoto R. 96 Sulima Helena 108 Suworow 117 Swanson Gloria 49 Sym Fred 99 Sym Igo 75, 168, 175, 180, 192, Szadkowski Czes³aw 132 Szaniawski Jerzy 68, 71, 75, 80, 108, 128, 147, 217 Szapiro Izrael Dawid 95, 130, 149 Szapiro Jag³om 182 Szapiro Jakub 9, 51, 100, 115 Szarkowski Aleksander 13 Szaro Henryk 106, 152 Szatagin Alicja 103 Szaykowski Wac³aw 34 Szczeg³ow Piotr 134 Szczepañska Lucyna 174, 182, 193, 212, 221 Szczepko 187, 223 Szczerski Jerzy 14 Szczupak M. 171 Szczygliñski H. 84 Szejkowski Lejzor 112 Szekspir William 28, 121 Szelemiñska A. 188 Szeligowski Tadeusz 218 Szewczenko Taras 161, 181 Szkwarkin W. 160 Szlemiñska A. 203 Szmigiero Jan, por. 207 Szmolcówna Halina 30, 152 Szo³em Alejhem 40, 72, 80, 123 Szo³owski K. 212 Szpakiewicz Mieczys³aw 134 Szpinalski Stanis³aw Leopold 203 Sztaginowa A. 199 Szteinberg J. 116 Sztejman Berta 112 Sztompke Henryk 67, 188, 218 Szwarc Moris 59 Szyd³owski Jerzy 168 Szyka Artur 141 Szymañska Maria 108

237

Szymañski Boles³aw 14, 17, 31, 52, 55, 61, 63, 74, 87 Szymulska Janina 12 Szyszko Cezary 109 Œ Œcibor W. 217 Œciborowa E. 217, 222 Œledziewski Piotr 19 Œliwoniuk Lucjan 49 Œmig³y-Rydz Edward 195, 212 Œnie¿ko Witold 86 Œwiderski 99 Œwiêtos³awski Wojciech 195, 212

U Ukniewska Maria 211 Umiñska Eugenia 214 Unferwert Artur 28 Ungar Imre 135, 164 Unszlicht Józef 21 Urbañski Franciszek 155 Urstein L. 174 Urstejn „Pikuœ” Józef 33, 39 Ustarbowska Zofia 149 V Valentino Rudolf 49, 50, 69, 74, 75, 78 Vane S. 131 Veber P. 178, 212 Verdi Giuseppe 44 Verneuil L. 101, 128, 149 Vernon H. M. 51

T Tar³o-Maziñski W³odzimierz 15 Terlikowski Konstanty 202 Terné Zofia 183 Terpi³owski 51 Terry Dame Alice Ellen 61 W Tokarski Zygmunt 176 Wajnrach Samuel 199 Tokarzewski-Karaszewicz Micha³ 184 Wajnsztadt Beniamin 20 To³³oczko Kazimierz 104 Walewski Jan 15, 94, 121 To³stoj Aleksiej 134, 138 Walter W³adys³aw 131 To³stoj Lew 60 Wañkowicz Melchior 190 Toma Konrad 33, 83 Warholec 26 Tomaszewiczowie, bracia 28 Warnecki J. 145 Tondos Stanis³aw 76 Wasilewicz Wasyl 160 Toñko 187, 223 Waszyñski Micha³ 210, 212 Topor, in¿. 60 Watters G. M. 179 Towiñski G. 40 Wayzbun Jerzy 72 Traugutt Romuald 35, 53, 207 Weiss Wojciech 76, 197, 203 Trocki Rachmiel 86 Wejsis Edward 174 Trylling Oswald 19, 55, 81 Wendrowska Zofia 180 Trylling Roman 182 Wermiñska Wanda 152, 176, 219 Trzciñski 51 Werner W. 188, 191 Turkow Jonas 51, 72 Wertyñski Aleksander 48, 49, 64 Turkow Zygmunt 67, 71 Weubman Szloma 152 Turkowski Tadeusz 14 Wêgierko Aleksander 88, 106, 181 Turrou Leon G. 221 Wêgrzyn Józef 31, 47, 52, 58, 66, 75, Tuwim Julian 82, 194 94, 145 Tykociñski Izrael 174, 175 Wieniawa-D³ugoszewski Tadeusz 67, Tyszko Wincenty 101, 102, 106 68, 96, 97, 99, 103

238

Wierzyñski Kazimierz 134 Wiktor Fryszman 112 Wilga Henryk 54 Wiliñska Ninka 98 Wilson M. 40 Winawer Bruno 134 Winsloe Ch. 181 Witkiewicz Stanis³aw Ignacy 61 Witos Wincenty 56, 71, 220 Woirin Ch. 41 Wojciechowski Stanis³aw 44, 70, 71 Wojewódzki Marian 87 Wojtaszek 26 Wolf Friedrich 121 Wolman 28 Wo³kowyski Wolf 152 Wo³oszyn Pawe³ 77 WoŸniacka Bronis³awa 74 Wray Fay 151 Wyczó³kowski Leon 76 Wynyand Diana 151 Wyrwicz Leon 140, 205, 220 Wyrwicz-Wichrowski Karol 147, 192, 219 Wysocka Stanis³awa 68 Wysocka Tatiana 55 Wysocki Adam 173, 185, 194, 208 Wysocki Andrzej 60 Wyspiañski Stanis³aw 24, 127, 159, 164 Z Zab³udowski A. 193 Zaj¹czkowska Zofia 108 Zaleski Antoni, ksi¹dz 59 Zalewski A. 44, 45 Zalewski August 141 Zalewski Marian 176 Zaliszówna Halina 212 Zamenhof Ludwik 85, 125, 126, 217 Zapolska Gabriela 32, 67, 103, 104,

112, 117, 133 Zarzycka Irena 102 Zarzycki Ferdynad 156 Zas³awski 122 Zawieyski Jerzy 200, 221 Zborowski Marian 74 Zeligman Józef 9, 46 Zeller Karl 219 Zelska Maria 70 Zelwerowicz Aleksander 47, 96 Zieliñski Antoni 178 Zieliñski Tadeusz 155 Ziemilski Maksymilian 105 Zimermann Józef 200 Zimiñska Mira 33, 117, 145, 183, 207, 214 Zirkwitz Teodor 104 Zylberblat Mordek 100 Zylberfenig J. 28, 183, 210 Zylberg J., 72 Zyndram-Koœcia³kowska Regina 127, 142, 143, 148 Zyndram-Koœcia³kowski 118, 121, 124, 131, 133, 134, 136, 137, 143, 145, 147-150, 155, 157, 162, 163, 172, 186, 208 ¯ ¯abczyñski Aleksander 152, 180, 186, 190, 202 ¯eleñski Stanis³aw 132 ¯eleñski-Boy Tadeusz 51, 132 ¯elichowska Lena 183 ¯eligowski Lucjan, gen. 163 ¯elska Maria 135 ¯eromski Stefan 68, 106, 113, 116, 152, 164, 201, 206 ¯erowski Stefan 97 ¯o³¹dkowski Alfred 15 ¯urawiew Jerzy 18 ¯ywar Stanis³aw 200

239

240

Spis fotografii Fot. 1 Uroczystoœci z okazji odzyskania przez Bia³ystok niepodleg³oœci. ........ 16 Fot. 2 Dawna ulica Wasilkowska, obecnie Sienkiewicza. W g³êbi cerkiew rozebrana po wyzwoleniu miasta. Na miejscu œwi¹tyni, na Placu Wolnoœci, stoi dziœ budynek Komendy Wojewódzkiej Policji. .................................... 23 Fot. 3 Zwierzyniec. Pomnik ¿o³nierzy 42. pu³ku piechoty poleg³ych w czasie wojny polsko-bolszewickiej. ....................................................................... 23 Fot. 4 Bia³ystok zalany przez Bia³kê w 1922 r. Widok od ulicy Koœcielnej. .... 38 Fot. 5 Uroczystoœci w zwi¹zku z przybyciem do miasta Naczelnika Pañstwa Józefa Pi³sudskiego. Przemawia prezydent Boles³aw Szymañski. ............. 38 Fot. 6 Hotel „Ritz”. ............................................................................................ 46 Fot. 7 Bia³ostocki Ratusz. Z prawej ulica Sura¿ska. .......................................... 57 Fot. 8 Bia³ystok noc¹. Widok od strony koœcio³a Farnego. ............................... 57 Fot. 9 Park im. Ksiêcia J. Poniatowskiego. ........................................................ 65 Fot. 10 Ulica Pa³acowa. W dole most na rz. Bia³ej. Po lewej hotel „Ritz”. ...... 65 Fot. 11 Brama wejœciowa do Parku im. Ksiêcia J. Poniatowskiego. Znajdowa³a siê naprzeciwko hotelu Ritz, na wysokoœci Bramy Pa³acowej. ................... 91 Fot. 12 Rotunda (restauracja) w Parku Miejskim. Widok przed 1938 r. ........... 91 Fot. 13 Uroczyste obchody odzyskania przez Polskê niepodleg³oœci. Po lewej wojewoda Marian Zyndram-Koœcia³kowski oraz weteran powstania styczniowego na Podlasiu Mamert Wandali. ............................................. 119 Fot. 14 Kuchnia ruchoma dla bezdomnych. .................................................... 129 Fot. 15 Wóz bojowy Miejskiej Stra¿y Po¿arnej. ............................................ 129 Fot. 16 Bia³ystok noc¹. Jeszcze przed strajkiem elektrycznym. ...................... 140 Fot. 17 Bia³ostockie Planty. Czêœæ parkowa od ulicy Mickiewicza. W g³êbi domki urzêdnicze przy ulicy Œwiêtojañskiej. ............................................ 154 Fot. 18 Bia³ostockie Planty. Czêœæ parkowa od ulicy Mickiewicza. Widok od ulicy Œwiêtojañskiej. ............................................................................. 154 Fot. 19 Muszla koncertowa na Plantach. ......................................................... 165 Fot. 20 Uczestnicy rajdu motocyklowego opuszczaj¹ Bia³ystok. ................... 165 Fot. 21 Ulica Lipowa. Widok od strony cerkwi œw. Miko³aja. ........................ 177 Fot. 22 Rynek Sienny w dzieñ targowy. .......................................................... 200 Fot. 23 Widok z ulicy Kiliñskiego na Teatr Miejski im. Marsza³ka Józefa Pi³sudskiego (1939 r.). ............................................................................... 213

241

Spis treœci Wstêp ............................................................................................ 5 Od autorów ................................................................................... 7 1919 .............................................................................................. 9 1920 ............................................................................................ 17 1921 ............................................................................................ 24 1922 ............................................................................................ 30 1923 ............................................................................................ 39 1924 ............................................................................................ 47 1925 ............................................................................................ 58 1926 ............................................................................................ 66 1927 ............................................................................................ 79 1928 ............................................................................................ 92 1929 .......................................................................................... 107 1930 .......................................................................................... 115 1931 .......................................................................................... 120 1932 .......................................................................................... 130 1933 .......................................................................................... 141 1934 .......................................................................................... 155 1935 .......................................................................................... 166 1936 .......................................................................................... 178 1937 .......................................................................................... 189 1938 .......................................................................................... 201 1939 .......................................................................................... 214 Indeks nazwisk ......................................................................... 227 Spis fotografii ........................................................................... 241

242