ZABURZENIA ORIENTACJI PRZESTRZENNEJ

Opracowała: Iwona Muszyńska ZABURZENIA ORIENTACJI PRZESTRZENNEJ ĆWICZENIA USPRAWNIAJĄCE 1. Symptomy zaburzeń orientacji przestrzennej Analizując pra...
27 downloads 0 Views 44KB Size
Opracowała: Iwona Muszyńska

ZABURZENIA ORIENTACJI PRZESTRZENNEJ ĆWICZENIA USPRAWNIAJĄCE 1. Symptomy zaburzeń orientacji przestrzennej

Analizując pracę dziecka oraz trudności, jakie ma w nauce poszczególnych przedmiotów, zauważyć można pewne charakterystyczne błędy i nieprawidłowości w wykonywaniu różnych zadań, wskazujące na zaburzenia orientacji przestrzennej. I tak charakterystyczne jest mylenie liter, ich kształtów, które różnią się głównie ukierunkowaniem, np. b, p, lub u, n. Dzieci z obniżoną orientacją przestrzenną dokonują tak zwanej inwersji statycznej, czyli odwracania kształtów:

1. poprzez oś pionową, jak w przypadku mylenia liter p – b, g – b, 3 /liczba/ - E /litera/, 2. poprzez oś poziomą, jak w przypadku mylenia kształtów a/o, n/u, b/p, m/w, l/j, 6/g.

Drugi rodzaj błędów to tzw. inwersje dynamiczne, polegające na skomplikowanych zmianach dokonywanych w przestrzeni, jak na przykład: - pismo lustrzane, które obserwujemy przy pisaniu pojedynczych liter, ale także wyrazów i całych zdań, - przestawienie kolejności elementów liter /od – do/, cyfr /19 – 91/,

2

sylab /zadanie – zanieda/.

Inne cechy charakterystyczne dla zaburzeń koncentracji przestrzennej to - mylenie kierunku zapisu (dziecko pisze od strony prawej do lewej), - zły wybór linijek w zeszycie, - niewłaściwe rozmieszczenie zapisu na stronach zeszytu. W efekcie zeszyt dziecka ma wygląd nieporządny i często błędnie jest to interpretowane – jako niedbalstwo z winy dziecka. Również rysunki dziecka są niewłaściwie rozplanowane w przestrzeni; przedmioty źle rozmieszczone na kartce – chaotycznie i bezładnie. W czytaniu dziecko popełnia też charakterystyczne błędy: - myli znaki graficzne, - przestawia kolejność liter, sylab – zniekształcając brzmienie wyrazów; - gubi się w tekście; przeskakuje, opuszcza linijki tekstu lub całe jego partie. Powoduje to niezrozumienie czytanego tekstu, a przez to niemożność nauczenia się zawartych w nim treści. Uczenie się dodatkowo utrudnia słabe rozumienie stosunków przestrzennych i przestrzenno-czasowych. Szczególnie teksty zawierające okoliczniki miejsca /np. w domu, w szkole/, stają się dla dzieci z obniżoną orientacją przestrzenną niezrozumiałe. Słabo tworzą się wyobrażenia przestrzenne, co w rezultacie nie pozwala im na zrozumienie i zapamiętanie treści. Szczególne trudności występują w takich przedmiotach jak: geografia / utrudnione rozumienie mapy i posługiwania się nią/, czy geometrii. Dzieci z obniżonym poziomem orientacji przestrzennej często słabiej wypadają na tle grupy w czasie zajęć gimnastycznych: 2

3

Psują szyk grupy, wykonują niewłaściwe ruchy na skutek słabszej orientacji w schemacie własnego ciała i przestrzeni. 2. Badanie i ćwiczenia orientacji przestrzennej Propozycje ćwiczeń I. Styczek i B. Sawy w formie pytań i poleceń. Należy uwzględnić wiek dziecka i jego możliwości: A. Nauczyć znajomości schematu własnego ciała, np. pokazać prawe ucho, lewe oko, prawy łokieć, lewe kolano.

B. Rozwinąć zdolność rozróżniania strony prawej i lewej, np. w formie pytania: Po której stronie znajduje się okno?, czy polecenia: Proszę, odwróć się w stronę prawą. Przy tym należy obserwować dziecko i oceniać wysiłek, jaki wkłada w rozróżnianie strony lewej od prawej. Dobrym sposobem jest rysowanie planu pokoju i znajdujących się w nim mebli. Dziecko rysuje schemat. Może podzielić tarczę zegara i określić, po której stronie znajdują się godziny przedpołudniowe /po lewej/, a po której stronie popołudniowe /po prawej, jeśli weźmiemy pod uwagę wskazówki określające – godziny i minuty. Gdy nie znajdujemy się w posiadaniu zegara z tarczą okrągłą, możemy to polecenie wykonać posługując się zegarkiem elektronicznym, po prawej stronie cyfry określają godziny, a po lewej minuty. Możemy też wykonywać rysunki figur geometrycznych, np. dzielić prostokąt na dwie części zaobserwujemy wtedy, jak z prostokąta powstają kwadraty, czy z trójkąta równobocznego powstają dwa trójkąty prostokątne lub z kwadratu powstają dwa prostokąty. Ucząc stosunków przestrzennych, możemy wykorzystywać do tego celu spacery, szczególnie przy przechodzeniu przez jezdnię, gdy uczymy 3

4

dziecko bezpiecznego poruszania się na ulicach, mówimy mu żeby przed wyjściem na pasy spojrzało najpierw w lewo, a potem w prawo i jeszcze raz w lewo. Wykonując sami takie ruchy głową, dajemy dziecku dobry przykład. Dobrym sposobem jest też oglądanie rodzinnych fotografii i poproszenie dziecka o to, aby np. określiło po której stronie na zdjęciu stoi Mikołaj, mama, tata, brat, ciocia, a po której wujek, babcia, dziadek. W przypadku starszego dziecka możemy prosić je o określenie, np. na fotografii albumu przyrodniczego, po której części zdjęcia znajduje się łabędź /po prawej, gdyż lewa strona przedstawia wodę w stawie/. Według prób do oceny orientacji I. Piageta dziecko powinno: • mając 5-6 lat, wskazać swoją prawą i lewą rękę; • w wieku 7 lat, wskazać drogę na lewo lub prawo; • mając 8 lat, wskazać lewą lub prawą rękę osoby stojącej naprzeciwko; • w wieku 9 lat, wykonywać polecenia np. wskazać prawą ręką swoje prawe oko, lewą ręką lewe ucho, itd. – jest to doskonały sposób na poznanie geometrii własnego ciała – jego prawej i lewej części; • mając 11 lat, wskazać prawą ręką lewą nogę oraz lewą ręką prawą nogę – czyli wykonywać czynności podwójnie skrzyżowane; • w wieku 12 lat, wskazać prawą ręką lewą nogę oraz lewą ręką prawą nogę stojącego naprzeciw instruktora; Mając 12-14 lat powinno ustalić położenie trzech przedmiotów wobec siebie.

3. Usprawnianie orientacji przestrzennej -etapy i zasady pracy Każda planowa praca z dzieckiem powinna być podzielona na etapy, stopniujące poziom trudności wykonywanych zadań. Etapy pracy powiązane są ściśle z prawidłowościami w rozwoju dziecka, a przejście do kolejnego

4

5

etapu ćwiczeń uwarunkowane jest dobrym opanowaniem przez dziecko etapu, o którym była mowa przy badaniu i ćwiczeniu orientacji przestrzennej. ETAP I Zawiera wytwarzanie nawyków i utrwalanie orientacji w schemacie własnego ciała, a więc wykonywanie uświadomionych i kontrolowanych ruchów, np. głową przy przechodzeniu przez jezdnię. Ważnym

elementem

jest

werbalizowanie

/słowne

określanie/,

opisywanie ruchów i ich kierunków, np. lewa ręka przesuwa mysz komputerową w lewy dolny skos, bądź: po lewej stronie za oknem słyszę pracę silnika pojazdu, a teraz cisza, po prawej stronie słyszę plusk wody dochodzący z kuchni, itd. Można też włączyć bodźce wzrokowe i tak: po prawej stronie przy moim komputerze stoi drukarka, po lewej stronie z boku na zimnym kaloryferze leży „Słownik ortograficzny języka polskiego”, gdy odwrócę głowę w lewą stronę w kierunku okna lewym okiem widzę szklane naczynie, na różne drobiazgi, gdy odwrócę ją w kierunku przeciwnym, lewym okiem widzę podwinięty mankiet zielonej bluzki, itd. Można też dołączyć bodźce dotykowe; pisząc literę „m” dotykam odpowiedni klawisz palcem wskazującym, literę „s” piszę palcem serdecznym,

czy zapachowe: za

otwartym oknem po mojej lewej stronie czuję świeże powietrze. W taki właśnie sposób dziecko ma dokonać werbalizacji, która ułatwi mu określanie kierunków oraz geometrii własnego ciała.

ETAP II Możemy określić jako nabywanie praktyki w wykonywaniu kontrolowanych ruchów w stosunku do innych oraz w stosunku do przedmiotów znajdujących się w otoczeniu dziecka. Etap ten dobrze jest pokonywać bawiąc się wspólnie z dzieckiem, np. kiedy podajemy mu piłeczkę do ręki prawej, możemy powiedzieć: weź piłeczkę w rękę lewą. A jeśli będzie się dobrze czuło

5

6

i miało ochotę do zabawy, na pewno zareaguje na naszą prośbę. Powtarzając wielokrotnie,

oczywiście

stosując

odpowiednie

odstępy

czasowe,

wytworzymy w nim odruch, wzmocni się w nim poczucie geometrii własnego ciała. Dziecko wykonując określone ruchy całym ciałem znajduje sobie miejsce w przestrzeni w stosunku do ludzi i przedmiotów. Dopiero po ćwiczeniach aktywizujących do ruchu całym ciałem i zdobyciu przez nie orientacji w odniesieniu swojej osoby do przedmiotów z otoczenia, możemy przystąpić do następnego etapu. ETAP III Obejmuje ćwiczenia wykonywane już tylko na przedmiotach. W ćwiczeniach tych dziecko ustawia przedmioty w różnych miejscach w przestrzeni w określony sposób. Możemy proponować mu: rozłóż talerzyki na stole a po lewej połóż widelec, po lewej nóż nad talerzykiem połóż dużą łyżkę i małą łyżeczkę. Inną propozycją jest wykorzystywanie tablicy flanelowej, na której dziecko

może

przypinać

elementy

wycięte

z

papieru.

Wcześniej

przygotowane rysunki; domu z kominem, z którego snuje się dym, drzewa np. jabłoni oraz psiej budy. Dziecko samodzielnie komponuje obraz z przygotowanych elementów, a potem prosimy je, o to aby opisało stworzoną przez siebie kompozycję /z użyciem nazw stron – lewej i prawej. Dziecko opisuje: po środku stoi dom, w którym mama gotuje obiad, po prawej stronie rośnie jabłoń, a z lewej strony domu jest buda, w której mieszka pies Burek. Jak widzimy takie ćwiczenie przeprowadzone w klasie jest doskonałym sposobem nie tylko na określenie, czy dziecko ma kłopoty z rozróżnianiem kierunków, ale też jest sposobem dającym dziecku szansę na swobodę twórczą. W ten sposób dziecko poznaje stosunki przestrzenne między przedmiotami i ich wzajemne położenie. Możemy też stopniować trudności. 6

7

Jako pomocy dydaktycznych używamy: mozaiki, klocki obrazkowe czy puzzle /wszystko zależy od naszej inwencji twórczej w przygotowywaniu pomocy/. Ważne jest, że w pierwszym okresie stosujemy wzory proste, łatwe do zróżnicowania, składające się z niewielkiej liczby elementów. Istotnym ćwiczeniem jest graficzne odtwarzanie przez dziecko wzajemnego położenia elementów. To doskonały sposób do wprowadzenia nauki liter, np. dziecko rysuje: kółko i laseczkę, kółko i laseczkę, itd., bądź też linię falistą, składającą się z dołka i górki / tak powstają szlaczki, układy geometryczne figur/. Umiejętność ta znajduje później odbicie w zachowaniu prawidłowego kierunku pisania i kolejności znaków graficznych. Pod koniec etapu III wprowadzić można ćwiczenia na materiale literowym, zaczynając do zabaw z literami mylonymi przez dzieci. W przypadku dzieci, u których obniżenie obserwacji przestrzennej występuje w związku z nieprawidłowym przebiegiem procesu lateralizacji /nieodróżniania strony lewej od prawej/, należy równocześnie wprowadzić ćwiczenia, które ułatwią im orientację w przestrzeni. Ćwiczenia rozwijające orientację w schemacie ciała i przestrzeni Aby rozwinąć półkule mózgowe, które odpowiadają za procesy poznawcze i za procesy twórcze, należy posłużyć się wybranymi z proponowanych ćwiczeń. Uwaga, ćwiczenia należy stosować z zachowaniem umiaru i higieny pracy, tak aby nie doprowadzić do zmęczenia i do znużenia. ĆWICZENIA 1. Wskazywanie dziecku części ciała i nazywanie ich.

7

8

W sposób zupełnie naturalny odbywa się to w kąpieli, czy przy czynnościach

pielęgnacyjnych.

Przy

uczeniu

dziecka

czynności

samoobsługowych: nałóż lewy but na nogę, przy tej czynności możemy pomóc dziecku, aby wskazać mu, na którą nogę ma nałożyć, np. gumowiec. Możemy uczyć go podawania ręki: przez mówienie do niego „witaj” i wyciąganie w jego kierunku dłoni. Gdy dziecko poda rękę, lewą korygujemy ten gest prośbą: podaj mi prawą rękę. Opatrując stłuczone kolano lewe możemy skomentować: zobacz, jakie zdrowe jest kolano prawe!

2. Obrysowywanie części ciała z wyodrębnianiem i nazywaniem ich części: prawą dłoń, lewą stopę, palec serdeczny lewej ręki, kciuk prawej ręki,

3. Ćwiczenia ruchowe pozwalające poznać budowę swego ciała: rytmiczne stukanie o podłogę piętą prawą lub lewą i na przemian, klepanie dłońmi o kolana, przeciskanie się przez tunel, odpychanie się plecami. Te ćwiczenia pozwalają na rozwinięcie poczucia własnego ciała, jego lewej i prawej połowy.

4. Zwracanie się do dziecka w ciągu dnia: podaj prawą rękę, podnieś głowę do góry, spójrz w tył, skręcamy w bok, teraz skręcimy w lewo, gdzie mam prawy łokieć, itd. odpowiednio do wieku. 8

9

5. Utrwalanie różnicowania kierunków przestrzennych poprzez zabawy ruchowe, które polegają na wykonywaniu ćwiczeń typ: zróbcie krok w tył, obejrzyjcie się, podskoczcie do góry. Inna zabawa ruchowa to zabawa w „pociąg”, dzieci trzymając się za ręce udają pociąg - wesoło biegając po sali, a na polecenia typu: jazda do tyłu, do przodu, w prawo, w lewo - zmieniają kierunki 6. Ćwiczenia graficzne – kształtujące orientację w przestrzeni: - zaznaczanie na kwadracie: lewego górnego rogu, - rysowanie „pod dyktando” polega na wykonywaniu poleceń dotyczących uzupełniania rysunku, np.: obok domku po prawej stronie narysuj drzewo, a po lewej kurnik.

7. Zabawy dydaktyczne, tj. układanki, labirynty.

8. Utrwalanie poprawnego odtwarzania liter podobnych pod względem kształtu, lecz inaczej ułożonych w przestrzeni /np. b – p, n – u/, - lepienie liter z plasteliny, modelowanie z drutu, wycinanie z papieru, - wodzenie palcem po szablonach liter wykonanych z kartonu, - rysowanie palcem tych liter na tackach z piaskiem, palcem umoczonym w farbie. 9. Ćwiczenia w rozpoznawaniu liter podobnych pod względem kształtu i różnicowanie ich:

9

10

- omawianie różnic w kształcie i położeniu w przestrzeni podobnych liter /d - b - p/, - układanie w różnych pozycjach w przestrzeni litery wyciętej z kolorowego papieru i określanie jej nazwy zależnie od położenia w przestrzeni i określanie jej nazwy zależnie od położenia, - zamalowywanie czerwoną kredką w tekście w tekście liter d, z niebieską b, - segregowanie obrazków, w których nazwy zawierają literę d, b.

10. Utrwalanie pisowni wyrazów zawierających mylone litery - na dużym arkuszu papieru można napisać wyraz z myloną przez dziecko literą, zadaniem dziecka jest wymawiać to słowo wodząc palcem po wyrazie po kilka razy, służy to zapamiętaniu „ruchomego obrazu słowa”. Następnie dziecko pisze ten wyraz z zamkniętymi oczami, na przykład „dom”.

BIBLIOGRAFIA

1. M. Bogdanowicz: Metoda dobrego startu w pracy z dzieckiem w wieku od 5 do 10 lat, Warszawa 1985. 2. B. Sawa: Jeżeli dziecko źle czyta i pisze, Warszawa 1980 3. E. Styczek: Logopedia, Warszawa 1985

10