The city is not only compound of buildings, streets, infrastructure, which create the city space, but also is the space for people – citizens, tourists, employees, commuters. The project which aim is to change one part of the city should include needs and expectations of the citizens. It is very important to respect their right to decide which changes are obligatory and which are optional. That is the reason why our project tries to involve people to whole process of planning. A participation is the act of taking part in a process of planning - including citizens but not excluding designers. Materials enclosed to the regulations of the competition gave us good base knowledge about Nowa Praga. Its show that this part of city needs some changes. Drawing conclusions from the research we wanted to know exactly what kind of changes. We proposed some kind of a survey – consultations - with people who mainly live or work there. We have indicated 6 basic zones which demand attention. These are undeveloped, devastated or places causing social controversies. For each of these zones we have designed a several solutions that may affect the space in a positive way. We prepared a white model of current state of the street. The whole model was immobile except buildings at the corner of Wileoska and Targowa Street. We show our concepts as mobile colored blocks divided into four categories: YELLOW ORANGE RED GREEN

Blocks like playgrounds, pitches, kindergartens, benches, arbors, intended for local residents. Blocks which provide social, educational, cultural services. E. g. community center, university, theatre, cinema. Those buildings should be finance by public finance. Blocks like hotel, bank, office building, film studio which give financial profits for Praga and new workplace. every green elements of the city as a: green square with small architecture, tapestry of trees, orderly green yards between blocks of flats.

Finally we organized three days ‘happening’ in the Wileoska Street. People who were walking down the street or who saw us from their flats could come to us and arrange they own vision of the street by using blocks from those categories. This direct communication with people gave possibility to express new ideas in a different way without using a jargon and drawing technical plans. People could immediately saw the effect of their project and then make changes or even propose absolutely new urban solutions and consult their propositions with designers. We noticed great interest in this method. We stopped, when we collected 49 opinions, which gave us 40 compositions (some people worked in pairs). That was our base to construct universal model of the changes in Wileoska Street. We are also conscious that our method needs deeper interpretation and detailed consultations. In conclusion, according to the citizens Wileoska Street shouldn’t be change into more commercial functions but mainly include public functions, like social or cultural. The final project show coherent asymmetrical street with north site divine to shops, cafe in the buildings and green south site of the street with three places: 1. Calm, green, recreation park (the oldest and youngest citizens) 2. Local place with social function like sports hall, audiovisual library and with youth hostel at the east site 3. The biggest place with educational and cultural services (school dance with theatre) This arrangement seems to look like key with core in the shape of the street, three teeth – places, an ear in the shape of passage which fits in existing space connecting Targowa, Inżynierska i 11 Listopada Street. That arrangement also give possibility to organize new activities during the weekend like rides by horse tram, performances of the street theater, market for artists, craftsmen from other parts of the city. The main effect of the project is not the final conception, but the method how we achieved it. The method could be commonly used for other projects because people are more educated to participation in transformations of their city – place where they live. On the one hand, citizens can decide about the space of their living area. And on the other hand government of the city can construct cities which are going to be not only good projects but also very useful area.

IDEA PARTYCYPACJI

METODA KONSULTACJI Miasto to nie tylko budynki, drogi, infrastruktura i kompozycja przestrzenna, ale także (a może przede wszystkim) ludzie – mieszkaocy, pracownicy, turyści czy nawet przejezdni. Stając przed zadaniem przeprojektowania istniejącej ulicy, z bogatą historią, gronem mieszkaoców i stałych użytkowników przywiązanych do miejsca nie możemy zignorowad ich prawa do stanowienia o własnym miejscu mieszkania czy życia. Przedstawiony projekt stanowi próbę włączenia użytkowników przestrzeni do procesu planowania poprzez konsultacje poszczególnych rozwiązao bezpośrednio w terenie. Zarządzanie miastem oparte na idei partycypacji społecznej jest ideałem wielu mieszkaoców, projektantów, aktywistów i urzędników. Niestety idea ta pozostaje w sferze niezrealizowanych marzeo. Boimy się bierności, niekompetencji i prywaty Nieliczne próby konsultacji traktują odbiorców przedmiotowo - pytania o stosunek użytkowników do miejsca, próby definiowania tożsamości obszaru, analizy sposobu użytkowania dają dobrą podstawę do działao, ale decyzje pozostają w rękach specjalistów i władz. Jeżeli po obu stronach pojawia się chęd włączenia w proces decyzyjny to problemem pozostają tylko mechanizmy, które pozwolą użytkownikom przestrzeni bezpośrednio wpływad na jakośd swojego otoczenia. Partycypacja to metoda włączenia użytkownika do procesu projektowania, ale nie zastąpienia projektanta. Z raportu z badao środowiskowych, dołączonego do materiałów konkursowych wynika niezbicie potrzeba zmian – jakich, niestety nie wiemy. Klasyczne ankietowanie jest dobre do tworzenia materiałów wyjściowych, ale nie przekłada się na rozwiązania przestrzenne.

Najistotniejszym elementem proponowanego projektu jest nie tylko koncepcja przekształceo, ale przede wszystkim metoda działania. Nie chcemy tworzyd kolejnego projektu, którego efektem będą piękne obrazki i narysowani ludzie na ulicach. Nasza propozycja to konsultacje na etapie powstawania projektu (po wstępnej analizie potrzeb, ale przed wyłożeniem gotowego rozwiązania, kiedy na uwagi jest już z reguły za późno). Działając poprzez akcję na ulicy, stawiamy na bezpośredni kontakt i pokonujemy barierę odległości (nie trzeba jechad czy iśd chodby do urzędu). Propozycje zmian przedstawiamy na ruchomej makiecie . Praca z makietą umożliwia zmiany na bieżąco - zawsze można dodad nowy klocek i przestawid drzewa. Jednocześnie jest to forma ciekawa plastycznie i rodzaj happeningu, co skutecznie przyciąga uwagę przechodniów. Możliwośd ustawienia czegoś, a nie tylko wypowiedzenia swojego zdania, pozwalają osłabid barierę komunikacyjną związaną z brakiem kompetencji. Taka metoda KONSULTUJE rozwiązania dając swobodę (w pewnych rozsądnych granicach) wypowiedzi. Dzięki natychmiastowej weryfikacji ankietowani mogą zobaczyd w przestrzeni swoje pomysły. Niejednokrotnie osoby deklarujące chęd obsadzenia całego terenu zielenią po obejrzeniu efektu w makiecie uzupełniały program innymi funkcjami. Ujęta w klocki giełda pomysłów pozwoliła w prosty sposób podad informacje: co można, co się zmieści, jakie są bariery techniczne.

Przygotowana na potrzeby akcji makieta przedstawiała stan istniejący w kolorze białym. Ta częśd (z wyjątkiem kamienic na rogu Wileoskiej i Targowej) była nieruchoma. Nasze propozycje przedstawiliśmy w postaci kolorowych transparentnych klocków. Poszukiwaliśmy rozwiązao przestrzennych, które korzystnie wpłyną na przestrzeo a nie tylko na niej pasożytują. Baza pomysłów podzielona została na cztery grupy: Opracowane z myślą o mieszkaocach. W tej grupie znalazły się funkcje, które mogą podnieśd standard życia: place zabaw, przedszkole, boiska, ławki, altany oraz elementy przestrzenne ELEMENTY ŻÓŁTE sprzyjające wydzielaniu przestrzeni sąsiedzkich; kolorem żółtym oznaczyliśmy także budynki, którym przywrócona może byd lub nadana funkcja mieszkaniowa Usługi społeczne, kulturalne, edukacyjne, które sprzyjają tworzeniu przestrzeni publicznych. Wśród elementów pomaraoczowych znalazły się usługi o charakterze lokalnym – dom kultury, mediateka i ponadlokalnym – kinoteatr, szkoła wyższa. Obiekty z grupy ELEMENTY pomaraoczowej finansowane muszą byd, chodby częściowo z finansów publicznych i jako POMARAOCZOWE takie powinny byd ogólnodostępne i pełnid także funkcje przestrzeniotwórcze. Budynki użyteczności publicznej zgodnie z wielowiekową tradycją miejską powinny stanowid element przestrzeni publicznej. Tworzone przede wszystkim z myślą o użytkownikach z zewnątrz. Wprowadzenie tych wariantów umożliwi uzyskanie wymiernych korzyści finansowych (za wynajem czy sprzedaż) ELEMENTY oraz dostarczy miejsc pracy dla mieszkaoców dzielnicy. Funkcje te np. hotel, bank, biurowce, CZERWONE wielkie sklepy, studia filmowe mogą też podnieśd prestiż miejsca. Założyliśmy, że funkcje zawarte w tej grupie są samofinansujące. Staraliśmy się wprowadzid do projektu zieleo o konkretnej funkcji. Zielone elementy to: skwery (w wyznaczonym kształcie, ogólnodostępne, oświetlone, z towarzysząca małą ELEMENTY architekturą, z wyznaczonymi strefami aktywności dla różnych grup wiekowych); zieleo ZIELONE towarzysząca komunikacji w uporządkowanych i szczelnych szpalerach (podkreślenie kompozycji, bariera akustyczna, latem cieo); zieleo towarzysząca zabudowie (między domami, wewnątrz dziedzioców o funkcja dekoracyjnych). Pracując nad projektem stworzyliśmy wiele wariantów dla każdego miejsca. Już w czasie pierwszych prób z makietą układaną przez osoby spoza zespołu odkryliśmy, że klocków jest bardzo dużo i ułożenie ich na makiecie bez pomocy i opisu jest w zasadzie niemożliwe. Po tych doświadczeniach podzieliliśmy układanie makiety na 4 etapy i dodaliśmy formularze, które umożliwiły ustawianie makiety wg podobnego algorytmu (pytania zadawane były w tej samej kolejności) i pozwoliły zapisad odpowiedzi nie tylko w formie zdjęcia makiety. Wiele osób dodawało własne uwagi czy propozycje rozwiązao dlatego taka forma zapisu w połączeniu ze zdjęciem z makiety okazała się bardzo praktyczna. W każdym wariancie proponowaliśmy dośd ogólny rodzaj funkcji (komercyjne, społeczne itd.) ale posługiwaliśmy się przy tym konkretnym przykładem np. biurowiec, bank, dom kultury, tak by trafid do każdego rodzaju odbiorców. Proponowane rozwiązania są dośd konkretne (np. budynki powiązane z istniejącymi przy zmianie funkcji) ale zawsze dopuszczaliśmy łączenie wariantów, własne uwagi czy wręcz zupełnie inne propozycje, które oznaczaliśmy dodatkowym opisem na makiecie oraz w formularzu.

ETAP I – KWARTAŁY Na początek na obszarze projektu wyznaczone zostały strefy wymagające interwencji – niezagospodarowane, opuszczone, zdegradowane czy wywołujące jakieś spięcia społeczne. Wyznaczyliśmy takich sześd podstawowych miejsc i zaproponowaliśmy dla każdego z nich kilka rozwiązao. 1.

• • • 2.

• • • • 3.

• • • 4.

Kwartał z historycznym dworkiem pomiędzy zespołem Dyrekcji PKP a budynkiem przy Wileoskiej 6 (obecnie dworek opuszczony, w stanie technicznym zagrażającym bezpieczeostwu, teren wokół zamieniony na parking, zieleo dewastowana), gdzie zaproponowaliśmy: zabudowę komercyjną np. biurowiec wypełniającą kwartał z włączonym do zespołu dworkiem i budynkiem przy Wileoskiej 6 usługi społeczne np. dom kultury w zaadoptowanym i rozbudowanym dworku z placem zamykającym ul. Inżynierską zielony skwer z odrestaurowanym dworkiem mieszczącym np. klub seniora lub klub dla dzieci Zielony kwartał między blokami Wileoska 6a i Al. Solidarności 50 (obecnie teren częściowo ogrodzony, miejsce składowania elementów budowlanych i śmieci oraz teren spacerów psów – obszar bardzo zanieczyszczony), gdzie zaproponowaliśmy: zabudowę komercyjną np. bank połączony z budynkiem przy ul. Solidarności 50 teren sportu i rekreacji z basenem i halą sportową funkcje społeczne np. dom studencki lub mediateka z placem zamykającym ul. Zaokopową park (ew. z terenowymi urządzeniami sportowymi) Teren Parowozowni (która na początku projektu jeszcze stała a w trakcie została praktycznie zrównana z ziemią, obecnie ruina ogrodzona, spór zapowiada się na kolejnych kilka lat, w planach właściciela teren zabudowy mieszkaniowej), gdzie proponowaliśmy funkcje raczej przy założeniu odbudowy obiektu: funkcje komercyjne np. studio filmowe lub duży sklep funkcje edukacyjne np. szkoła wyższa funkcje społeczne lub kulturalne np. kinoteatr z placem przestrzennie domykającym odcinek Wileoskiej między Targową a Konopacką Wewnętrzne dziedzioce kamienic od Inżynierskiej 3 do Targowej 76. Obecnie trakt ten dostępny jest do połowy od ul. Targowej i do połowy od ul. Inżynierskiej (dostępny potencjalnie, bo bramy łączące dziedzioce są zamknięte). Do stworzenia pełnego pasażu, przez cały kwartał, potrzebne jest przejście przez jeden tylko budynek w środku kwartału lub też obejście go. Obecnie żadna z kamienic proponowana do włączenia nie pełni funkcji mieszkalnych. Lokale zostały wykupione lub wynajęte z przeznaczeniem na: pracownie np. renowacji mebli, galerie, kluby, biura, siedziby fundacji, magazyny filmowe, teatr. W naszym badaniu pytaliśmy mieszkaoców o pasaż całościowo –czy takie rozwiązanie byłoby akceptowane i czy by się sprawdziło. Jako alternatywne rozwiązanie (oprócz pozostawienia spraw swojemu biegowi) proponowaliśmy połączenie dziedzioców w kwartale Inżynierska – Wileoska – Targowa i urządzenie tego terenu w zielonym charakterze z atrakcjami dla dzieci i starszych.

5. • • • 6.

Kamienice na rogu Targowej i Wileoskiej – obecnie wysiedlone z zamurowanymi oknami i drzwiami, gdzie proponowaliśmy: w przebudowanych kamienicach funkcje komercyjne np. hotel funkcje kulturalne w ramach wejścia do pasażu NOWA PRAGA w odrestaurowanych i nadbudowanych (Wileoska 3) kamienicach funkcje mieszkalne Przystanek autobusów dalekobieżnych – miejsce przesiadkowe, wiele osób oczekujących przy braku jakiejkolwiek infrastruktury dla podróżnych (chodby ławki czy wiaty). Obecnie oczekujący przysiadają na cokołach ogrodzenia zespołu PKP. Dla tego miejsca zaproponowaliśmy następujące rozwiązania:

•

połączenie przystanku z terenem PKP przez wykorzystanie dziedzioca i parterów budynku na infrastrukturę dla podróżnych wiata na ulicy niezależna od zespołu PKP we wskazanym przez mieszkaoców miejscu

•

ETAP II – ULICA W kolejnym etapie układania makiety pytaliśmy o przestrzeo samej ulicy. Początkowo chcieliśmy zaproponowad kilka alternatywnych rozwiązao dla każdego fragmentu ulicy (asymetryczne chodniki, rozbicie na dwie jezdnie z zielenią po środku, posadzka łącząca obie strony ulicy itd.). Już pierwsze próby układania takich rozwiązao na makiecie wykazały, że nadmiar możliwości tworzy chaos i układający odmawiają odpowiedzi na tak sformułowane pytanie dlatego znacznie uprościliśmy klocki i pytanie. Ostatecznie podzieliliśmy ulice na 6 fragmentów i dla każdego z nich zaproponowaliśmy 3 rodzaje klocków odpowiadających charakterowi ulicy: •

zielona spacerowa aleja – ulica o dominującym zielonym charakterze, pojedyncze usługi (sklep czy kawiarniany ogródek) na chodniku, raczej spokojna cicha ulica charakterystyczna dla dzielnic mieszkaniowych (dla porównania ul. Saska czy ulice żoliborskie) deptak z usługami - szerokie chodniki, liczne usługi: kawiarnie, ogródki, stragany, życie na ulicy, zieleo o charakterze towarzyszącym (dla porównania ul. Ząbkowska, Nowy Świat, Krakowskie Przedmieście) pół na pół – jedna strona ulicy zielona, jedna strona deptak usługowy

•

•

Zestaw klocków dla ulicy uzupełniały płytki symbolizujące plac łączący obie strony ulicy (np. poprzez posadzkę), które można było ustawid w dowolnym miejscu. Analizując przestrzenie publiczne i atrakcje kulturalne i artystyczne Pragi dostrzegliśmy, że teren Zespołu Koneser przeznaczony do przekształcenia na zespół kulturalno mieszkaniowy dzieli od terenu naszego projektu bardzo niewielka odległośd, ale barierą nie do pokonania jest Al. Solidarności i linia kolejowa, dlatego kolejnym elementem makiety była kładka prowadząca nad ulicą i torami na stronę Szmulowizny do zespołu Koneser. Ankietowani mogli wybrad ten klocek lub nie. ETAP III – PODWÓRKA Kolejny etap układania makiety dotyczył podwórek. Podzieliliśmy je na 3 podstawowe rodzaje: podwórka – studnie w kamienicach, duże połączone podwórka w kwartałach oraz dziedzioce między blokami. Dla każdego z podwórek proponowaliśmy 3 rodzaje zagospodarowania: •

podwórka dostępne tylko dla mieszkaoców np. poprzez bramę i domofon i zagospodarowane wg ich potrzeb (nowe posadzki, ławki, śmietniki, zieleo) podwórka z dostępem ograniczonym (np. brama zamykana tylko na noc), o ile to możliwe połączone z sąsiednimi dziedziocami poprzez furtki i bramy, urządzone w zielonym, rekreacyjnym charakterze z ew. lokalnymi usługami (np. przedszkole) otwarte podwórka z usługami w oficynach i parterach (np. kawiarnie, bary, galerie)

•

•

ETAP IV – ELEMENTY DODATKOWE Na ostatnim etapie układania makiety proponowaliśmy jeszcze wiele drobnych klocków dodatkowych, które można było dowolnie układad w wolnych miejscach i na ułożonych wcześniej dużych klockach. W tym zestawie znalazły się: • • • • • •

przedszkola kluby dla dzieci klub seniora place zabaw skate parki drobne sklepy

• • • • • •

boiska mini gospodarstwo dla dzieci miejsca do posiedzenia kawiarnie bary targ

• • • • •

wieża widokowa drzewa w szpalerach, kępach, pojedyncze oczka wodne fontanny toalety dla psów (dodane po interwencji układających)

PRZEBIEG AKCJI Akcja w zamiarze miała trwad 3 dni. Godziny były dośd nieregularne, ponieważ trafiliśmy na pogodę burzową i musieliśmy czasem przerywad pracę i chowad makietę i sprzęt. Przyjmowani byliśmy w sposób bardzo przyjazny. Akcja cieszyła się dużym powodzeniem i właściwie nie mieliśmy przerw - zawsze ktoś układał makietę. Formowały się nawet kolejki. Działania przerwał tylko jeden nieprzyjemny incydent, kiedy padliśmy ofiarą agresji. Nasza makieta została przewrócona i roztrzaskana częśd klocków. Przyznad trzeba, że incydent ten (miał miejsce na początku akcji) częściowo nas wystraszył, ale w efekcie nie okazał się taki groźny. Jako poszkodowani wzbudziliśmy większą sympatię i do kooca tego dnia objęci zostaliśmy czujną opieką miejscowych konsumentów ;-)

2.

3.

W sumie wypowiedziało się 49 osób na 40 makietach (niektórzy układali zespołowo). Uznaliśmy, że na potrzeby projektu konkursowego jest to ilośd wystarczająca. Zakładamy, że przy realizacji projektu należałoby akcję przedłużyd i zintensyfikowad działania promocyjne, których unikaliśmy ze względu na wymóg anonimowości. Przy okazji chcieliśmy zaznaczyd, że akcja wzbudziła ogromne zainteresowanie i zrobiono nam wiele zdjęd. Ze swojej strony dołożyliśmy wszelkich starao, by uniknąd ich publikacji. Spodziewaliśmy się nadreprezentacji w konsultacjach bywalców ulicy, pracowników społecznych i kulturalnych. Nasze przypuszczenia okazały się błędne. W akcji uczestniczyli przede wszystkim mieszkaocy. Podsumowując, możemy stwierdzid że tego rodzaju działania na tym obszarze przyjmowane są niezwykle entuzjastycznie a nasza dośd lokalna akcja wykazała, że konsultacje na tym terenie są wręcz niezbędne i powinny byd prowadzone na jak najszerszą skalę. Częśd rozwiązao modyfikowaliśmy na bieżąco dorabiając na miejscu dodatkowe klocki (w postaci kartek z opisem) i przekształcając nasze rozwiązania. Otrzymaliśmy wiele dodatkowych informacji historycznych, społecznych czy wręcz o charakterze ciekawostkowym, które dały nam nieco inny obraz miejsca i pozwoliły lepiej dopasowad koncepcję dla przyszłych użytkowników. Wiele z nich włączyliśmy do projektu.

4.

Praga jest miejscem w Warszawie unikalnym - zachowało się tu wiele zakładów rzemieślniczych oraz otworzyło pracownie wielu młodych niezależnych twórców rzemiosła artystycznego (design, ubrania, biżuteria) i sztuki (malarze, rzeźbiarze, architekci). W pasażu na wyższych kondygnacjach działałyby pracownie i biura, na niższych warsztaty, sklepy i galerie, w których można by zobaczyd i kupid efekty pracy. Takie połączenie funkcji sprzyjałoby wzajemnej promocji i tworzeniu rodzaju centrum rzemieślniczego i artystycznego dla całej stolicy. Taka manufaktura czy galeria handlu dedykowanego mogłaby skutecznie rozruszad dzielnice: dad pracę okolicznym mieszkaocom, środki na zrewitalizowanie historycznej zabudowy i stworzyd kolejne atrakcyjne miejsce na kulturalnej mapie Warszawy. Dodad też należy, ze podwórka te są postrzegane jako niebezpieczne. Dozór, oświetlenie, obecnośd ludzi i zamykanie na noc mogłyby bezpieczeostwo znacznie poprawid.

EFEKT KONSULTACJI Wszystkie uzyskane wypowiedzi przeanalizowaliśmy i przeliczyliśmy na głosy. W efekcie uzyskaliśmy modelowe rozwiązanie, które jest oczywiście efektem kompromisu i interpretacji. Zakładamy, że w następnym etapie rozwiązanie to powinno zostad poddane kolejnym i bardziej szczegółowym konsultacjom. Jak rozkładały się opinie dotyczące poszczególnych elementów? 1.

Kwartał z historycznym dworkiem. Zdecydowana większośd opowiedziała się za zielonym skwerem i adaptacją budynku na nowe funkcje, przy czym akceptowana była nasza propozycja klubu seniora w dworku, ale wiele osób proponowało w tym miejscu klub dla dzieci lub też połączenie funkcji obiektu dla najstarszych i najmłodszych użytkowników (rodzaj domu kultury) z dołączeniem np. herbaciarni czy kawiarni. Podkreślana była koniecznośd wprowadzania w tym miejscu usług otwartych dla wszystkich (przynajmniej w ciągu dnia) i sugerowany sposób kreowania zielonej przestrzeni otwartej, połączonej z ulicą na zasadzie kieszeni ale w wyraźnym zielonym charakterze. Przywoływane przykłady: Park Dreszera, kawiarnia Kolonia, skwer przy 11 listopada. W charakter tego miejsca dobrze wpisałyby się elementy związane z wodą – oczko wodne lub fontanna.

Zielony kwartał między blokami. Wyniki dotyczące tego obszaru okazały się najtrudniejsze do zinterpretowania, ponieważ głosy rozłożyły się dośd równo. W zasadzie najwięcej osób wybrało wariant parku z terenowymi urządzeniami sportowymi, ale po podsumowaniu głosów dotyczących funkcji społecznych w tym miejscu (mediateka, hala sportowa, akademik) zwolenników zabudowy okazało się jednak więcej. Wiele osób wybierających basen sugerowało, że bardziej zależy im na lokalnych usługach sportu niż basenie, który z założenia jest raczej komercyjnym przedsięwzięciem dla użytkowników z całej dzielnicy. W efekcie dyskusji zdecydowaliśmy się w projekcie koocowym przeznaczyd ten teren na usługi sportu, rekreacji oraz mediatekę, z placem domykającym ul. Zaokopową, z terenowymi urządzeniami sportowymi (wrotowisko/lodowisko) i urządzoną zielenią. Pod placem planujemy parking podziemny. Parowozownia. Zdecydowanie największym poparciem cieszyły się w tym miejscu funkcje kulturalne. Najwięcej osób proponowało kinoteatr, ale też uznaniem cieszyła się szkoła wyższa, wiele osób dodawało, że artystyczna. Kilka osób przypominało, że w tym miejscu proponowana była niegdyś szkoła taoca z teatrem. Zdecydowaliśmy, że takie połączenie funkcji byłoby idealnym rozwiązaniem dlatego proponujemy w projekcie zespół szkoła + teatr z ew. klubem taoca działającym w weekendowe wieczory. Rozbudowana i zaadoptowana do nowych funkcji parowozownia domykałaby plac kooczący ten odcinek Wileoskiej. Zespół zawierad powinien także funkcje gastronomiczne wychodzące na plac. Jak zaznaczało wiele osób teren ten jest na tyle duży i atrakcyjny, że powinien on tworzyd przestrzeo dostępną o charakterze publicznym z enklawą zieloną. Dostrzeżona została też perspektywa osi Wileoskiej z kopułami cerkwi w widoku w kierunku ZOO. Uzupełnieniem perspektywy byłaby dominanta wysokościowa na osi stanowiąca element zespołu szkoły taoca. Zakładamy dojazdy techniczne do zespołu od strony Al. Solidarności i w miarę możliwości technicznych parking podziemny pod zespołem. Pasaż NOWA PRAGA. Tworząc koncepcję wewnętrznego pasażu w środku kwartału Inżynierska – Wileoska – Targowa – 11 Listopada spodziewaliśmy się raczej niechętnego przyjęcia. Obawy okazały się bezzasadne. Przeciwników tej koncepcji prawie nie było. Zgodnie twierdzono, że otwarcie części podwórek jest dobrym pomysłem a kamienice niemieszkalne doskonale się do tego nadają. Podkreślano jednak koniecznośd dozoru takiego pasażu i zamykania go na noc. Zwracano też uwagę na koniecznośd wprowadzenia raczej rzemieślniczego, handlowego czy artystycznego charakteru (pojawiało się np. określenie handel dedykowany) niż społecznego czy kulturalnego.

5.

Kamienice na rogu Targowej i Wileoskiej. W tym miejscu przeważył pomysł hotelu, chociaż dużą popularnością cieszyła się też koncepcja funkcji społecznych czy kulturalnych wprowadzających do pasażu. W finalnym projekcie proponujemy hotel z usługami w parterze i przejściami bramnymi, które wprowadzają do pasażu (Targowa 76), w kamienicach Wileoska 3 i 5 przywracamy funkcje mieszkalne – mieszkania o podwyższonym standardzie sprzyjające różnicowaniu struktury społecznej.

6.

Przystanek autobusów dalekobieżnych. Wbrew proponowanym przez nas rozwiązaniom mieszkaocy gremialnie wypowiedzieli się za usunięciem przystanku z ul. Wileoskiej.

Przestrzeo ulicy - w większości projektów zachowany został istniejący podział ulicy na stronę mniej i bardziej aktywną. Wiele jednak osób dostrzegało koniecznośd sprzężenia obu stron, zwłaszcza na odcinkach wlotu Inżynierskiej i Zaokopowej oraz przy Parowozowni. Podwórka praskie powinny zachowad zdecydowanie swój lokalny charakter. Studnie powinny byd dostępne tylko dla mieszkaoców, większe podwórka już nie tak zdecydowanie ale także przy zamkniętych na domofon bramach, ewentualnie z usługami lokalnymi typu przedszkole. Podwórka między blokami wg mieszkaoców tychże powinny byd stale zamknięte, natomiast dla mieszkaoców przeciwnej strony, którzy skracają sobie drogę do Al. Solidarności lepszym rozwiązaniem byłoby zamykanie ich jedynie na noc. W projekcie finalnym otwarty charakter mają większe przestrzenie między blokami (skwer i plac) dlatego kwartały zabudowy mieszkaniowej można domknąd zgodnie z życzeniem mieszkaoców, jeżeli ma to podnieśd bezpieczeostwo czy standard życia.

Wejście na ulicę od strony Targowej flankowad ma zespół PKP oraz hotel w narożnej kamienicy, który poprzez przejścia bramne i otwarte partery wprowadza do pasażu handlowego w środku kwartału. Powstały w ten sposób układ przestrzeni – w schemacie przypominający klucz z trzonem w postaci ulicy, trzema zębami –placami i uchem w formie pasażu świetnie wpisuje się w istniejący układ przestrzeni – łącząc Targową, Inżynierską i 11 listopada. Bliskośd sprofilowanych przestrzeni sprzyjałaby chodby weekendowej aktywizacji – np. poprzez wprowadzenie przejażdżek konnym tramwajem, targ staroci i rzemiosła artystycznego wzdłuż ulicy, na którym prezentowad mogliby swoje towary i wyroby także kupcy, artyści i rzemieślnicy z innych dzielnic, a który uzupełniałby ofertę pasażu NOWA PRAGA czy działania teatrów ulicznych na placach przed dworkiem, mediateką i teatrem taoca. Warto zwrócid uwagę, że mieszkaocom nie bardzo odpowiada idea praskiego zagłębia klubowego. Fakt, że powstałe już kluby działają przede wszystkim nocą i znajdują się w bezpośrednim sąsiedztwie budynków mieszkalnych wywołuje wiele kontrowersji. Większym uznaniem cieszyłby się pomysł zagłębia gastronomicznego, czyli zespołu restauracji i kawiarni działających przede wszystkim za dnia chociaż takie funkcje wymagają odbiorców, których na razie w przestrzeni ulicy raczej brakuje. Mieszkaocy kawę piją i obiad jedzą w domu – nieliczne lokale tego typu są dla nich za drogie. Nie mają nic przeciwko ale też nie będą z nich korzystad, chod mogliby w nich pracowad i takie miejsca prowadzid. Tym bardziej zasadne wydaje się wprowadzanie na Wileoską nowych użytkowników – a tacy pojawiliby się zwłaszcza jako klienci pasażu, mieszkaocy hotelu i hostelu, widzowie teatru i studenci szkoły artystycznej a także pracownicy lokalizowanych tu pracowni, biur i zakładów rzemieślniczych. Pomysły mieszkaoców wprowadzone do projektu:

FINALNY PROJEKT Jak widad, mimo proponowanych przez nas funkcji o charakterze komercyjnym mieszkaocy wybierali takie rozwiązania sporadycznie. Ulica Wileoska ma wg jej użytkowników stanowid przestrzeo o zachowanym charakterze mieszkalnych z dołączeniem funkcji publicznych – przede wszystkim społecznych i kulturalnych. Przyjęte rozwiązania dla poszczególnych fragmentów stworzyły razem spójną koncepcję asymetrycznej ulicy o usługowej stronie północnej (sklepy, kawiarnie w kamienicach) i zielonej stronie południowej z trzema placami, kieszeniami o zróżnicowanym charakterze: 1. 2. 3.

Spokojny, zielony, rekreacyjny plac – skwer (najmłodsi i najstarsi użytkownicy) Lokalny plac z usługami społecznymi i sportu (hala sportowa i mediateka) z hostelem w budynku po stronie wschodniej (dla młodzieży) Największy, najbardziej miejski plac z zespołem ponadlokalnych usług kulturalnych i edukacyjnych (szkoła taoca z teatrem)

zdewastowane kamienice na narożniku Wileoskiej i Targowej pełniły już funkcje hotelowe, a w podziemiach znajduje się do dziś basen; na poziomie ulicy działał słynny w okolicy sklep ze słodyczami, a rodzina właścicieli znana była ze swych powiązao ze światem filmu – stąd duże poparcie dla wariantu hotelu w tym miejscu i liczne sugestie udostępniania parterów na sklep czy cukiernię oraz (zwłaszcza przy wariacie wewnętrznego pasażu) sugestie wprowadzania funkcji kulturalnych związanych z historią polskiego filmu (galerie starych plakatów, fotosów itp.) w podwórku od ul. 11 listopada, które mogłoby łączyd się z wewnętrznym pasażem przed wojną na ul. Wileoskiej działał tramwaj konny, na Inżynierskiej (obok Superstacji) zachowały się zabudowania zajezdni a pod asfaltem, jak twierdzą długoletni mieszkaocy ukryte są tory, które warto byłoby odsłonid chodby na fragmencie, a okazyjnie w ramach atrakcji przywrócid kursujący ulicą tramwaj prostopadłe do ulicy bloki należące do PKP, pełniące funkcje mieszkaniowe ale też mieszczące biura i pracownie PKP (obecnie w fatalnym stanie i częściowo opuszczone) warto byłoby przekształcid w hostel – atrakcyjna lokalizacja, prosty do zaadoptowania układ konstrukcyjny oraz właściciel czyli PKP (ewidentnie nieco bez pomysłu na te budynki) wydają się idealnie sprzyjad tej koncepcji teren PKP postrzegany jako niedostępna twierdza jest zespołem wartościowym ze względów historycznych (siedziba pierwszego powojennego rządu RP) i powinien odzyskad swój publiczny charakter (przywoływany

przykład budynku Sejmu); na budynku powinny się znaleźd informacje na temat jego historii i ścieżka turystyczna ze wskazaniem i opisem wartościowych detali (np. unikatowe Orly w koronach, które przetrwały zarówno II wojnę jak i lata władzy ludowej); wewnętrzne dziedzioce kompleksu powinny byd dostępne a nawet oddane pod usługi np. stacjonarna restauracja WARS; wewnątrz kompleksu mogłaby byd prezentowana częśd historycznego taboru kolejowego (wzorem Muzeum Kolejnictwa, do którego jechad trzeba na druga stronę Wisły) mieszkaocy zwracali uwagę na szpetotę niskich zabudowao wewnątrz podwórek (garaże, szopy), ślepych ścian i dachów dużych obiektów kubaturowych (dach i anteny Superstacji); wiele osób niezależnie od nas i siebie nawzajem proponowało zazielenienie takich miejsc i obiektów: bluszcze na ślepych ścianach i szopach oraz zielone dachy podwórka powinny byd dostępne tylko dla mieszkaoców ale po renowacji i przywróceniu przedwojennego blasku (zwłaszcza przy udziale środków publicznych) powinny byd pod dozorem udostępniane do zwiedzania historyczne elementy zabudowy, zachowane detale, informacje o dawnych właścicielach i mieszkaocach powinny byd udostępnione w przestrzeni samej ulicy np. w formie tablic na budynkach tworzących razem rodzaj szlaku historycznego prowadzącego turystów od atrakcji do atrakcji przedwojenna ul. Wileoska to historia nie tylko polskich ale i żydowskich mieszkaoców; informacje o tej karcie historii powinny zostad uwzględnione w informacjach na tablicach np. w postaci szlaku żydowskiego na obszarze projektu nie ma żadnych atrakcji dla dzieci i młodzieży, nieliczne niezabudowane i dostępne tereny są miejscem wyprowadzania psów, wiele osób zwracało uwagę na koniecznośd wyznaczenia psich toalet, podkreślając, że przy mentalności mieszkaoców okolicy na sprzątanie po własnym psie nie ma szans Bardzo częstym problemem podkreślanym przy dyskusji na temat przyszłości tego miejsca jest bezpieczeostwo. Wielu ankietowanych na samym wstępie rozmowy zaznaczało, że jakiekolwiek zmiany byłyby możliwe dopiero po wysiedleniu większości mieszkaoców. Czy rzeczywiście profil społeczny dotychczasowych mieszkaoców powinien byd argumentem przeciw zmianom? Czy tezę o degenerującym wpływie wpływie mieszkaoców na przestrzeo można odwrócid? Teoria chaosu, zwana również teorią wybitych okien, mówi, że w zmieniającym się na gorsze otoczeniu (czasem wystarczą wybite szyby) słabnie nasze dążenie do właściwego postępowania. Kiedy jedna z norm społecznych zostaje złamana, powstaje pokusa by ignorowad pozostałe. „Każde otoczenie – wg Philipa Zimbardo – sytuujące człowieka w pozycji anonimowości ogranicza jego poczucie osobistej i obywatelskiej odpowiedzialności za własne działanie. Może więc rewitalizacja zdegradowanych przestrzeni korzystnie wpłynie na przemiany społeczne w tym obszarze? Na terenie projektu, co jednoznacznie potwierdza raport z badao społecznych doszło do dośd rażącego podziału społecznego. Rdzenni mieszkaocy, stłoczeni w niewielkich i substandardowych mieszkaniach (często powstałych z podziału większych lokali) oraz pracownicy lokalnych sklepików i warsztatów stali się tłem dla zamożniejszej nowoprzybyłej artystycznej bohemy. Punktów styku dla obu grup wyraźnie brakuje a nieliczne inicjatywy, które maja łączyd np. uliczny teatr stanowią chlubny wyjątek. Ciekawym socjologicznie ewenementem są knajpki i kluby, które mogłyby łączyd, ale tak sie nie dzieje. Kawiarnie i kluby pozostają mekką przybyszy a nieliczne lokalne bary (z automatami np.) stanowią enklawy dla mieszkaoców. Szans na szybkie zmiany nie ma, bo mieszkaocy maja niewiele do zaoferowania. Usługi przez nich wykonywane są bardzo wąskie a nowe usługi wprowadzane do dzielnicy w zasadzie ich nie dotyczą. W efekcie powstaje ryzyko wypierania starych mieszkaoców. Oczywiście można powiedzied, że jest to prawo rynku, mieszkanie

jest towarem jak każdy inny i prędzej czy później dojśd do tego musi. Warto jednak temu zapobiegad z wielu względów: społecznych (różnorodnośd zawsze jest wartością), sentymentalnych – tacy czy inni mieszkaocy to częśd historii Pragi i to oni współtworzą specyficzny klimat miejsca. Przeciwdziałania niekorzystnym procesom powinny obejmowad: - poprawę warunków życia dotychczasowych mieszkaoców (przy świadomości, że ich samych na to nie stad) – na początek działania nie wymagające dużych środków ale sprzyjające ich aktywizacji (np. poprzez współudział w podejmowaniu decyzji), poszukiwanie punktów styku dla wszystkich grup użytkowników i tworzenie możliwości zatrudniania okolicznych mieszkaoców (uzyskają środki na poprawę własnych warunków życiowych, poprzez współudział także finansowy wzrośnie ich współodpowiedzialnośd za przestrzeo czy chodby będą w stanie płacid czynsze za lokale komunalne, a tym samym nie zostaną wysiedleni).

PODSUMOWANIE Dobór elementów według klucza rozwiązao najczęściej wybieranych zawsze generuje jakiś kompromis, byd może po skompilowaniu nie do przyjęcia nawet dla uczestników akcji, dlatego zakładamy ciąg dalszy. Wynik konsultacji powinien byd ponownie zaprezentowany na ulicy i jeszcze (co najmniej) raz skonsultowany przez użytkowników. Nie można tez za jednym zamachem omówid wszystkiego - zaczynamy od rozwiązao przestrzennych, dobór materiałów i małej architektury powinien nastąpid w kolejnym etapie. Najważniejszym efektem projektu jest nie tylko powstała koncepcja, ale przede wszystkim metoda działania. Ta konkretna powstała dla tego miejsca i tych okoliczności, ale jest elementem szerszej propozycji, którą chcielibyśmy wcielid w życie. Ludzie są coraz bardziej świadomi i kompetentni, dlatego powinni uczestniczyd w przekształcaniu swojego miasta. Brak albo nieskutecznośd mechanizmów partycypacji społecznej stanowią problem zarówno dla mieszkaoców, jak i dla władz miasta. Wykluczenie z porządku architektonicznego przekłada się w praktyce również na wykluczenie z miejskiej wspólnoty. Nie trzeba formalnych zakazów czy wysokich płotów, aby powstrzymad mieszkaoców przed pojawianiem się w pewnych przestrzeniach. Gdy otoczenie jest nieprzyjazne, często wystarczy brak zachęty. Architektura silnie na nas oddziałuje, a każde spotkanie z tkanką miasta jest rodzajem testu na prawo naszej przynależności – jeśli czujemy się dobrze, to jest to przestrzeo przeznaczona dla nas; jeśli czujemy się wyobcowani, zazwyczaj mamy ku temu powody – nasza obecnośd w danym miejscu jest źle widziana, albo przynajmniej nieprzewidziana. Konfiguracja przestrzeni i prawo do bycia widzialnym w przestrzeni miasta wskazuje, kto ma prawo zabierad głos w sprawach istotnych dla wspólnoty i czyje argumenty są uznawane za prawomocne, a czyj głos albo w ogóle nie jest słyszalny albo jest uznawany za niewarty uwagi bełkot. Zaktywizowanie mieszkaoców Warszawy jest tym trudniejsze, że dotychczas nie byli zachęcani do brania udziału w konsultacjach i mieli poczucie, że redukuje się ich do roli niemych obserwatorów, których jedynym zadaniem jest docenid powstały projekt. Sprzeciw mieszkaoców wobec zrealizowanej decyzji bywa traktowany jako wyraz niewdzięczności, braku dobrej woli albo przejaw ignorancji, która nie pozwala docenid wizji zespołu urbanistów i architektów. Projekty rewitalizacji przestrzeni, które nie są konsultowane z mieszkaocami i nie zyskują ich sympatii, rzadko wywołują otwarte konflikty społeczne. Zazwyczaj napotykają na niemy protest i są przez nich omijane. Pojawiają się granitowe pustynie, które mieszkaocy starają się przemierzyd jak najszybciej. Mieszkaocy miast nie lubią przestrzeni, które zostały stworzone nie dla ich wygody, ale miały cieszyd oko projektanta lub patrzącego z wysoka urzędnika.