WYMAGANIA EDUKACYJNE

WYMAGANIA EDUKACYJNE Spis treści Wymagania edukacyjne z języka polskiego ................................................................................
Author: Piotr Czajka
7 downloads 2 Views 5MB Size
WYMAGANIA EDUKACYJNE Spis treści Wymagania edukacyjne z języka polskiego ............................................................................................... 1 Wymagania edukacyjne z matematyki ..................................................................................................... 13 Wymagania edukacyjne z fizyki ............................................................................................................... 30 Wymagania edukacyjne z chemii ............................................................................................................. 33 Wymagania edukacyjne z biologii ............................................................................................................ 36 Wymagania edukacyjne z historii, historii i społeczeństwa ..................................................................... 102 Wymagania edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie .............................................................................. 105 Wymagania edukacyjne z wiedzy o kulturze .......................................................................................... 110 Wymagania edukacyjne z podstaw przedsiębiorczości .......................................................................... 113 Wymagania edukacyjne z wychowania fizycznego ................................................................................ 124 Wymagania edukacyjne z języka obcego II ............................................................................................ 131

Wymagania edukacyjne z języka polskiego 1. PRZEDMIOT OCENY Ocenie podlega: poprawność merytoryczna wypowiedzi ustnej i pisemnej, samodzielność w rozwiązywaniu zadań i problemów, kreatywność, twórcza postawa ucznia w realizacji podjętych zadań, jakość, jasność, precyzja, językowa i stylistyczna poprawność formułowanych myśli, kultura i estetyka wypowiedzi ustnej i pisemnej, aktywność ucznia podczas lekcji. 2. FORMY OCENIANIA Przedmiotem sprawdzania i oceniania bieżącego są wiadomości i umiejętności ucznia nabyte i prezentowane podczas lekcji w formie:  pracy klasowej (rozprawki i pracy analityczno-interpretacyjnej o charakterze maturalnym),  sprawdzianu z większej partii materiału (działu, epoki),  pracy z tekstem (test sprawdzający umiejętność wykonywania różnych działań na tekście),  ustnej wypowiedzi ucznia z zakresu trzech ostatnich tematów,  ustnej wypowiedzi o charakterze maturalnym,  kartkówki, przeprowadzonej na początku lub końcu lekcji, sprawdzającej ostatnio nabyte wiadomości i umiejętności uczniów (z trzech ostatnich tematów),  wypracowania domowego,  pracy w grupach,  dyktanda,  recytacji,  innych form mających na celu sprawdzenie praktycznych umiejętności polonistycznych uczniów, tj. referatów, streszczeń, wywiadów, interpretacji utworów literackich bądź ich fragmentów, sprawozdań, recenzji, planów, rozprawek, esejów, konspektów, charakterystyk, notatek do lekcji, itp.,  niewerbalnych wytworów pracy (np. plakat, prezentacja multimedialna). 3. WYMAGANIA EDUKACYJNE I KRYTERIA OCENIANIA Oceny z prac klasowych oraz sprawdzianów/testów z większej partii materiału (działu, epoki) mają wagę 2. Pozostałe oceny mają wagę 1. Prace pisemne oceniane są wg skali: 100% pkt 90-99% pkt 75-89% pkt 55-74% pkt 40-54% pkt 0-39% pkt

celujący bardzo dobry dobry dostateczny dopuszczający niedostateczny

1

Wymagania ogólne

Ocena dopuszczająca Uczeń:

I. Odbiór  rozumi wypowiedzi i e teksty o prostej budowie; wykorzystanie  dostrz zawartych w ega sensy zawarte w powierzchownej warstwie tekstu; nich informacji  z pomocą rozpoznaje funkcje tekstu i z pomocą wskazuje środki językowe służące ich realizacji;  odbieg a od stosowania kryteriów poprawności językowej; II. Analiza i  nie interpretacja zawsze poprawnie stosuje w analizie podstawowe pojęcia z zakresu tekstów kultury poetyki;  próbuj e poznać niezbędne dla literatury fakty z historii literatury i innych dziedzin humanistyki;  próbuj e odczytać rozmaite sensy dzieła; III. Tworzenie  buduje wypowiedzi wypowiedzi o niezbyt wysokim stopniu złożoności;  nie zawsze stosuje w nich podstawowe zasady logiki i retoryki;  próbuj e zwiększać własną kompetencję językową;  popełn ia liczne i rażące błędy językowe, stylistyczne, ortograficzne, interpunkcyjne, które wpływają na komunikatywność wypowiedzi.

2

Wymagania ogólne

Ocena dostateczna Uczeń:

I. Odbiór  rozumi wypowiedzi i e teksty o niezbyt skomplikowanej budowie; wykorzystanie  stara zawartych w się dostrzegać sensy zawarte w strukturze głębokiej tekstu; nich informacji  stara się rozpoznać funkcje tekstu i środki językowe służące ich realizacji;  zwraca uwagę na kryteria poprawności językowej; II. Analiza i  stara interpretacja się stosować w analizie podstawowe pojęcia z zakresu poetyki; tekstów kultury  w interpretacji tekstu stara się wykorzystywać wiedzę o kontekstach, w jakich może być on odczytywany;  stara się poznać niezbędne dla literatury fakty z historii literatury i innych dziedzin humanistyki;  stara się odczytać rozmaite sensy dzieła;  stara się dokonać interpretacji porównawczej; III. Tworzenie  stara wypowiedzi się budować wypowiedzi o wyższym stopniu złożoności;  stara się stosować w nich podstawowe zasady logiki i retoryki;  zwraca uwagę na własną kompetencję językową;  popełn ia liczne błędy nierażące lub nieliczne błędy rażące (językowe, stylistyczne, ortograficzne, interpunkcyjne).

3

Wymagania ogólne

Ocena dobra Uczeń:

I. Odbiór  na wypowiedzi i ogół rozumie teksty o skomplikowanej budowie; wykorzystanie  na zawartych w ogół dostrzega sensy zawarte w strukturze głębokiej tekstu; nich informacji  na ogół rozpoznaje funkcje tekstu i środki językowe służące ich realizacji;  na ogół ma świadomość kryteriów poprawności językowej; II. Analiza i  na interpretacja ogół poprawnie stosuje w analizie podstawowe pojęcia z zakresu tekstów kultury poetyki;  w interpretacji tekstu na ogół wykorzystuje wiedzę o kontekstach, w jakich może być on odczytywany;  na ogół poznaje niezbędne dla literatury fakty z historii literatury i innych dziedzin humanistyki;  na ogół odczytuje rozmaite sensy dzieła;  na ogół dokonuje interpretacji porównawczej; III. Tworzenie  na wypowiedzi ogół buduje wypowiedzi o wyższym stopniu złożoności;  na ogół stosuje w nich podstawowe zasady logiki i retoryki;  na ogół ma świadomość własnej kompetencji językowej,  w wyp owiedziach pojawiają się drobne usterki językowe, stylistyczne, ortograficzne, interpunkcyjne.

4

Wymagania ogólne

Ocena bardzo dobra Uczeń:

I. Odbiór  rozumi wypowiedzi i e teksty o skomplikowanej budowie; wykorzystanie  dostrz zawartych w ega sensy zawarte w strukturze głębokiej tekstu; nich informacji  rozpoz naje funkcje tekstu i środki językowe służące ich realizacji;  ma świadomość kryteriów poprawności językowej; II. Analiza i  stosuje interpretacja w analizie podstawowe pojęcia z zakresu poetyki; tekstów kultury  w interpretacji tekstu wykorzystuje wiedzę o kontekstach, w jakich może być on odczytywany;  poznaj e niezbędne dla literatury fakty z historii literatury i innych dziedzin humanistyki;  odczyt uje rozmaite sensy dzieła;  dokon uje interpretacji porównawczej; III. Tworzenie  buduje wypowiedzi wypowiedzi o wyższym stopniu złożoności;  stosuje w nich podstawowe zasady logiki i retoryki;  ma świadomość własnej kompetencji językowej;  tworzy wypowiedzi bezbłędne pod względem językowym i stylistycznym, nie popełnia błędów ortograficznych i interpunkcyjnych. Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który w 100% spełnił wymagania na ocenę bardzo dobrą. Uczeń zna teksty kultury oznaczone w podstawie programowej gwiazdką (także z gimnazjum) oraz wybrane przez nauczyciela. Teksty w podstawie programowej oznaczone gwiazdką:  Bogurodzica;  Jan Kochanowski – wybrane fraszki (gimnazjum), pieśni, treny (w tym V, VII, VIII z gimnazjum) i psalm;  Ignacy Krasicki – wybrane bajki (gimnazjum);  Adam Mickiewicz – Dziady cz. II (gimnazjum), Dziady cz. III, Pan Tadeusz;  Aleksander Fredro – Zemsta (gimnazjum);  Bolesław Prus – Lalka;  Henryk Sienkiewicz – wybrana powieść historyczna: Krzyżacy, Potop lub Quo vadis (gimnazjum);  Stanisław Wyspiański – Wesele;  Witold Gombrowicz – Ferdydurke;  Bruno Schulz – wybrane opowiadanie. Znajomość treści lektury jest obowiązkiem ucznia, toteż przed przystąpieniem do omawiania dzieła przeprowadzany jest test (kartkówka) sprawdzający znajomość treści lektury. 5

Za nieznajomość treści lektury uczeń otrzymuje ocenę niedostateczną. UWAGA Zgodnie z zasadą kumulatywności wiedzy i umiejętności uczeń spełnia także wymagania zawarte w podstawie programowej dla I, II i III etapu kształcenia (klas I-III, IV-VI szkoły podstawowej i gimnazjum).

6

Ocena bardzo dobry

 

   

dobry



 







KRYTERIA OCENY ODPOWIEDZI USTNEJ Poziom merytoryczny strukturalny zagadnienie omówione  przemyślana kompozycja  w sposób pełny, wypowiedzi pogłębiony  wyraźnie zaznaczony uczeń zna, dobrze punkt wyjścia i rozwijanie rozumie i obszernie myśli w logiczny, przedstawia materiał konsekwentny sposób  (fakty, pojęcia, utwory,  przejrzystość i czytelność zagadnienia...) w ścisłym  wywodu związku z tematem  zamknięcie wypowiedzi wykorzystanie wnioskami kontekstów  próby nadania samodzielne kojarzenie wypowiedzi oryginalnej faktów i informacji, formy, funkcjonalnej wyciąganie wniosków wobec tematu ocenianie, wartościowanie poprawnie budowane argumenty odnoszone do omawianych tekstów kultury temat omówiony w  wypowiedź  sposób wyczerpujący, zorganizowana, wykorzystane ważne z wyraźnie zaznaczonym  wiadomości wstępem (punktem wyjścia, tezą itp.) i przedstawianie tekstów  uporządkowanym w sposób problemowy rozwinięciem materiał rzeczowy  widoczne dążenie do dobierany trafnie, porządkowania i scalania interpretowany informacji i komentowany prawidłowo  uzasadnianie sądów i stwierdzeń na podstawie utworów literackich i innych  tekstów kultury prezentowane zagadnienia (fakty, teksty, postacie itp.) mają ścisły związek z tematem w wypowiedzi pojawiają się poprawnie zbudowane argumenty

językowy uczeń przestrzega zasad poprawności języka mówionego w zakresie wymowy, fleksji, leksyki, frazeologii i składni przestrzega zasad etykiety językowej posługuje się bogatym słownictwem, stosuje terminologię właściwą dla omawianego zagadnienia

wypowiedź w miarę płynna, komunikatywna styl poprawny, zgodny z sytuacją komunikacyjną język na ogół zgodny z normą polszczyzny mówionej (przeważnie poprawny w zakresie wymowy, fleksji, leksyki, frazeologii) zróżnicowane słownictwo, stosowanie terminologii związanej z zagadnieniem uczeń stara się przestrzegać etykiety językowej i stosuje środki językowe typowe dla określonej formy wypowiedzi ustnej (np. przemawianie, przekonywanie, zwracanie się do rozmówcy)  stosowanie środków językowych podkreślających własne 7



dostateczny

dopuszczający

 uczeń w większości zna, rozumie i przedstawia informacje związane z tematem  prawidłowo lokalizuje utwory i postacie  wyjaśnia terminy i pojęcia w sposób odtwórczy, lecz własnymi słowami  podejmuje próbę interpretowania omawianych tekstów kultury  stara się uzasadniać własne sądy i opinie  stwierdzenia odnosi do konkretnych utworów  popełnia drobne błędy rzeczowe, odchodzi od tematu  uczeń przedstawia podstawowe informacje (zagadnienia, utwory, postacie, terminy)  wyjaśnia pojęcia w sposób odtwórczy i niepełny  potrafi przedstawić temat przynajmniej w 50%  dopuszczalne błędy rzeczowe i odchodzenie od tematu

 wypowiedź krótka, ale zawierająca kluczowe dla zagadnienia informacje  wypowiedź na ogół uporządkowana  uczeń stara się zachować logiczną kolejność przedstawiania wiadomości



  

sądy i opinie sygnalizowanie przytaczania zdań (opinii, sądów) cudzych styl na ogół poprawny, adekwatny do sytuacji komunikacyjnej; dopuszczalne błędy niezbyt bogate, ale wystarczające słownictwo dopuszczalne błędy językowe: składniowe, frazeologiczne posługiwanie się terminologią niezbędną do omówienia tematu

 wypowiedź krótka,  uczeń stara się mówić fragmentaryczna polszczyzną oficjalną  uczeń przedstawia fakty,  stara się zachować styl postacie, teksty itp. adekwatny do sytuacji w dowolnej, często komunikacyjnej przypadkowej kolejności,  dopuszczalne błędy jednak w sposób językowe w stopniu niezakłócający niezakłócającym zrozumiałości wypowiedzi komunikatywności wypowiedzi  słownictwo ubogie

Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który w 100% spełnił wymagania na ocenę bardzo dobrą.

8

KRYTERIA OCENY ROZPRAWKI PROBLEMOWEJ (POZIOM PODSTAWOWY) A

6

3

0

Sformułowanie stanowiska wobec problemu podanego w poleceniu Stanowisko jest adekwatne do problemu podanego w poleceniu

B

Uzasadnienie stanowiska

C

Poprawność D rzeczowa

18

4

Brak błędów rzeczowych

Stanowisko jest częściowo adekwatne do problemu podanego w poleceniu

8

Uzasadnienie trafne, szerokie i pogłębione Uzasadnienie trafne i szerokie Uzasadnienie trafne, ale wąskie Uzasadnienie częściowe

2

Stanowisko jest nieadekwatne lub brak stanowiska

0

Brak uzasadnienia stanowiska

0

12

4

Zamysł kompozycyjny

E

Spójność lokalna

F

Styl tekstu

G

Poprawność językowa

H

Poprawność zapisu

6

Kompozycja funkcjonalna

2

4

Styl stosowny

6

Brak błędów lub nieliczne błędy nierażące

4

Zapis w pełni poprawny lub nieliczne błędy nierażące

Nie więcej niż jeden błąd rzeczowy

3

Zaburzenia funkcjonalności kompozycji

1

Pełna spójność wypowiedzi lub nieznaczne zaburzenia spójności Znaczne zaburzenia spójności

2

Styl częściowo stosowny

3

Liczne błędy nierażące lub nieliczne błędy rażące

2

Liczne błędy nierażące lub nieliczne błędy rażące

Błędy rzeczowe

0

Brak zamysłu kompozycyjnego

0

Wypowiedź niespójna

0

Styl niestosowny

0

Liczne błędy rażące

0

Liczne błędy rażące

KRYTERIA OCENY INTERPRETACJI UTWORU POETYCKIEGO (POZIOM PODSTAWOWY) Uzasadnienie C Poprawność D tezy rzeczowa interpretacyjnej Uzasadnienie 4 Brak 6 błędów trafne rzeczowych i pogłębione

A Koncepcja interpretacyjna

B

9

Koncepcja niesprzeczna z utworem, spójna i obejmująca sensy niedosłowne

15

6

Koncepcja niesprzeczna z utworem, ale niespójna i/lub obejmująca w większości znaczenia dosłowne Koncepcja częściowo sprzeczna z utworem Brak koncepcji lub koncepcja całkowicie sprzeczna z utworem

10

Uzasadnienie trafne, ale niepogłębione

5

Uzasadnienie częściowo trafne

0

Brak trafnych argumentów uzasadniających interpretację

3

0

Zamysł kompozycyjny

E

Spójność lokalna

F Styl tekstu

G

Poprawność H językowa

Poprawność zapisu

Kompozycja funkcjonalna

2

Pełna spójność wypowiedzi lub nieznaczne zaburzenia spójności

4 Styl stosowny

6

4 Brak błędów lub nieliczne błędy nierażące

Zapis w pełni poprawny lub nieliczne błędy nierażące

2 Nie więcej niż jeden błąd rzeczowy

3

Zaburzenia funkcjonalności kompozycji

1

Znaczne zaburzenia spójności

2 Styl częściowo stosowny

3

Liczne błędy 2 nierażące lub nieliczne błędy rażące

Liczne błędy nierażące lub nieliczne błędy rażące

0 Błędy rzeczowe

0

Brak zamysłu kompozycyjnego

0

Wypowiedź niespójna

0 Styl niestosowny

0

Liczne błędy 0 rażące

Liczne błędy rażące

UWAGA Jeśli w kategorii A praca uzyska 0 punktów, egzaminator nie przyznaje punktów w pozostałych kategoriach. Jeśli w kategorii A praca uzyska 3 punkty, a w kategorii B – 0 punktów, egzaminator nie przyznaje punktów w pozostałych kategoriach. Jeśli praca składa się z mniej niż 250 słów, egzaminator przyznaje punkty tylko w kategoriach A, B i C. Pojawienie się rzeczowego błędu kardynalnego dyskwalifikuje pracę – zdający otrzymuje 0 punktów.

9

KRYTERIA OCENY WYPOWIEDZI ARGUMENTACYJNEJ (POZIOM ROZSZERZONY) A Określenie problemu

9

Określenie 9 problemu zgodne z tekstem i pełne

Sformułowanie stanowiska wobec rozwiązania przyjętego przez autora tekstu Stanowisko adekwatne do tekstu i pełne

6

Określenie 6 problemu zgodne z tekstem, ale niepełne Określenie 3 problemu częściowo zgodne z tekstem Brak określenia 0 problemu lub problem niezgodny z tekstem

Stanowisko adekwatne do tekstu, ale niepełne Stanowisko częściowo adekwatne do tekstu Brak stanowiska lub stanowisko nieadekwatne do tekstu

3

0

B

C Poprawność D rzeczowa

Zamysł kompozycyjny

E

Spójność lokalna

F Styl tekstu

G

Poprawność H językowa

Poprawność zapisu

2 Brak błędów rzeczowych

6

Kompozycja funkcjonalna

2

Pełna spójność wypowiedzi lub nieznaczne zaburzenia spójności

4 Styl stosowny

4

4 Brak błędów lub nieliczne błędy nierażące

Zapis w pełni poprawny lub nieliczne błędy nierażące

3

Zaburzenia funkcjonalności kompozycji

1

Znaczne zaburzenia spójności

2 Styl częściowo stosowny

2

Liczne błędy 2 nierażące lub nieliczne błędy rażące

Liczne błędy nierażące lub nieliczne błędy rażące

Brak zamysłu kompozycyjnego

0

Wypowiedź niespójna

0 Styl niestosowny

0

Liczne błędy 0 rażące

Liczne błędy rażące

0 Jeden błąd 0 rzeczowy lub więcej błędów rzeczowych

KRYTERIA OCENY INTERPRETACJI PORÓWNAWCZEJ (POZIOM ROZSZERZONY) Uzasadnienie C Poprawność D tezy rzeczowa interpretacyjne j Uzasadnienie 2 Brak 6 błędów trafne, rzeczowych pogłębione

Zamysł kompozycyjny

E

Spójność lokalna

F Styl tekstu

G

Poprawność H językowa

Poprawność zapisu

Kompozycja funkcjonalna

2

Pełna spójność wypowiedzi lub nieznaczne zaburzenia spójności

4 Styl stosowny

4

4 Brak błędów lub nieliczne błędy nierażące

Zapis w pełni poprawny lub nieliczne błędy nierażące

8

Uzasadnienie trafne, ale niepogłębione

Zaburzenia funkcjonalności kompozycji

1

Znaczne zaburzenia spójności

2 Styl częściowo stosowny

2

Liczne błędy 2 nierażące lub nieliczne błędy rażące

4

Uzasadnienie częściowo trafne

Liczne błędy nierażące lub nieliczne błędy rażące

0

Brak trafnych 0 Jeden błąd 0 argumentów rzeczowy uzasadniających lub więcej interpretację błędów porównawczą rzeczowych

Brak zamysłu kompozycyjnego

0

Wypowiedź niespójna

0 Styl niestosowny

0

Liczne błędy 0 rażące

Liczne błędy rażące

A Koncepcja porównywania utworów

B

6

Koncepcja niesprzeczna z utworami i spójna

12

4

Koncepcja niesprzeczna z utworami i częściowo spójna Koncepcja częściowo sprzeczna z utworami Koncepcja sprzeczna z utworami lub brak koncepcji

2

0

3

UWAGA Jeśli w kategorii A praca uzyska 0 punktów, egzaminator nie przyznaje punktów w pozostałych kategoriach. Jeśli w kategorii A praca uzyska 3 punkty, a w kategorii B – 0 punktów, egzaminator nie przyznaje punktów w pozostałych kategoriach. Jeśli praca składa się z mniej niż 300 słów, egzaminator przyznaje punkty tylko w kategoriach A, B i C. Pojawienie się rzeczowego błędu kardynalnego dyskwalifikuje pracę – zdający otrzymuje 0 punktów.

10

4. SYSTEMATYCZNOŚĆ OCENIANIA Każdy uczeń powinien w ciągu semestru otrzymać co najmniej jedną ocenę za:  wypowiedź ustną,  sprawdzian/test,  pracę klasową,  zadanie domowe (w tym m.in. za wypracowanie),  inną formę pracy (w tym m.in. za aktywność). 5. KONTROLA WIADOMOŚCI I UMIEJĘTNOŚCI Sposoby powiadamiania uczniów o terminach kontroli wiadomości i umiejętności oraz o zakresie materiału przewidzianego do kontroli:  praca klasowa, sprawdzian/test – termin i zakres powinny być zapowiedziane co najmniej z tygodniowym wyprzedzeniem,  kartkówka lub bieżąca odpowiedź (materiał z trzech ostatnich tematów) nie wymaga uprzedzenia uczniów,  odpowiedź ustna z większej partii materiału powinna być zapowiedziana co najmniej na tydzień przed terminem jej przeprowadzenia i poprzedzona podaniem zakresu materiału, który ma przygotować uczeń,  wypracowanie domowe uczeń realizuje w ciągu jednego tygodnia (w wyjątkowych przypadkach nauczyciel może przedłużyć ten termin),  recytację, inscenizację poprzedza minimum (w zależności od trudności i długości tekstu) tygodniowy okres na ich przygotowanie,  inne formy – terminy i zakres materiału uzależnione są od ich stopnia trudności; nauczyciel ustala je w porozumieniu z uczniami. UWAGA Nie wyznacza się terminu przeprowadzania jakiejkolwiek formy kontroli wiadomości i umiejętności ucznia na pierwszy dzień po przerwie świątecznej lub feriach. Ze względu na specyfikę przedmiotu można ustalić na ten czas termin omówienia lektury. 6. ZASADY POPRAWIANIA OCEN Uczeń ma prawo poprawić ocenę niedostateczną uzyskaną ze sprawdzianu/testu lub pracy klasowej, jednak w terminie nie dłuższym niż dwa tygodnie. Termin poprawy wyznacza nauczyciel. Uczeń nieobecny na sprawdzianie/teście lub pracy klasowej zalicza pisemnie dany zakres materiału w terminie wyznaczonym przez nauczyciela, jednak nie dłuższym niż dwa tygodnie. W przypadku dłuższej nieobecności usprawiedliwionej wszystkie terminy dotyczące poprawy, zaliczeń prac pisemnych będą ustalane indywidualnie z nauczycielem. Uczeń ma możliwość poprawienia oceny niedostatecznej uzyskanej za wypowiedź ustną (kartkówkę) pod warunkiem, że uczyni to w terminie jednego tygodnia; forma poprawy uzależniona jest od decyzji nauczyciela. Uczeń nie ma możliwości poprawienia oceny z pisemnej pracy domowej. Oceny uzyskane za: recytację, wygłoszenie referatu, pracę na lekcji itp. nie podlegają poprawie. Uzyskane oceny pozytywne nie podlegają poprawie.

7. OCENY KLASYFIKACYJNE Ocena klasyfikacyjna (śródroczna i roczna) powinna odzwierciedlać stopień opanowania wiadomości i umiejętności określonych w wymaganiach edukacyjnych oraz wkład pracy, zaangażowanie i systematyczność ucznia w ich przyswojenie. Oceny klasyfikacyjne stanowią średnią ważoną wszystkich ocen cząstkowych. 11

Na podstawie Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz. U. nr 83, poz. 562, z późn. zm.) laureaci i finaliści Olimpiady Literatury i Języka Polskiego są zwolnieni z egzaminu maturalnego z języka polskiego, a zwolnienie jest równoznaczne z otrzymaniem oceny najwyższej (§ 60, ust. 1 i 5); ponadto otrzymują z danych zajęć edukacyjnych celującą roczną ocenę klasyfikacyjną (§ 20, ust. 7). 8. POSTANOWIENIA KOŃCOWE 1) Obowiązkiem każdego ucznia jest przygotowanie się do lekcji. 2) Uczeń ma prawo do nieprzygotowania się do lekcji dwa razy w semestrze, ale za każdym razem zgłasza ten fakt nauczycielowi tuż po rozpoczęciu lekcji. 3) Za nieznajomość treści lektury uczeń otrzymuje ocenę niedostateczną. 4) Uczeń ma obowiązek prowadzić zeszyt przedmiotowy. 5) Braki w zeszycie oraz wszelkie zaległości spowodowane nieobecnością ucznia w szkole powinny być uzupełniane na bieżąco. 6) Jeżeli podczas pisemnej formy sprawdzania wiadomości i umiejętności uczeń pracuje niesamodzielnie (korzysta z pomocy innych uczniów, zeszytu lub innych materiałów), otrzymuje ocenę niedostateczną. 7) Uczeń uczestniczący w Olimpiadzie Literatury i Języka Polskiego lub w konkursach przedmiotowych na szczeblu co najmniej wojewódzkim otrzymuje cząstkową ocenę celującą.

12

Wymagania edukacyjne z matematyki Zakres podstawowy i rozszerzony Wyróżnione zostały następujące wymagania programowe: konieczne (K), podstawowe (P), rozszerzające (R), dopełniające (D) i wykraczające poza program nauczania (W). 

Wymagania konieczne (K) dotyczą zagadnień elementarnych, stanowiących swego rodzaju podstawę, zatem powinny być opanowane przez każdego ucznia.



Wymagania podstawowe (P) zawierają wymagania z poziomu (K) wzbogacone o typowe problemy o niewielkim stopniu trudności.



Wymagania rozszerzające (R), zawierające wymagania z poziomów (K) i (P), dotyczą zagadnień bardziej złożonych i nieco trudniejszych.



Wymagania dopełniające (D), zawierające wymagania z poziomów (K), (P) i (R), dotyczą

zagadnień

problemowych,

trudniejszych,

wymagających

umiejętności

przetwarzania przyswojonych informacji. 

Wymagania

wykraczające

(W)

dotyczą

zagadnień

trudnych,

oryginalnych,

wykraczających poza obowiązkowy program nauczania. Poniżej przedstawiony został podział wymagań na poszczególne oceny szkolne: ocena dopuszczająca –

wymagania na poziomie (K)

ocena dostateczna



wymagania na poziomie (K) i (P)

ocena dobra



wymagania na poziomie (K), (P) i (R)

ocena bardzo dobra



wymagania na poziomie (K), (P), (R) i (D)

ocena celująca



wymagania na poziomie (K), (P), (R), (D) i (W)

13

1. LICZBY RZECZYWISTE Poziom (K) lub (P) Uczeń otrzymuje ocenę dopuszczającą lub dostateczną, jeśli:  podaje przykłady liczb: naturalnych, całkowitych, wymiernych, niewymiernych, pierwszych i złożonych oraz przyporządkowuje liczbę do odpowiedniego zbioru liczb  rozkłada liczby naturalne na czynniki pierwsze  stosuje cechy podzielności liczb  rozróżnia liczby pierwsze i liczby złożone  znajduje największy wspólny dzielnik i najmniejszą wspólną wielokrotność liczb  porównuje liczby wymierne  podaje przykład liczby wymiernej zawartej między dwiema danymi liczbami oraz przykłady liczb niewymiernych  zaznacza na osi liczbowej daną liczbę wymierną  przedstawia liczby wymierne w różnych postaciach  wyznacza przybliżenia dziesiętne danej liczby rzeczywistej z zadaną dokładnością (również przy użyciu kalkulatora) oraz określa, czy dane przybliżenie jest przybliżeniem z nadmiarem, czy z niedomiarem  wykonuje proste działania w zbiorach liczb: całkowitych, wymiernych i rzeczywistych  oblicza wartość pierwiastka dowolnego stopnia z liczby nieujemnej oraz wartość pierwiastka nieparzystego stopnia z liczby rzeczywistej  wyłącza czynnik przed znak pierwiastka  włącza czynnik pod znak pierwiastka  wykonuje działania na pierwiastkach tego samego stopnia, stosując odpowiednie twierdzenia 1  usuwa niewymierność z mianownika wyrażenia typu a  przekształca i oblicza wartości wyrażeń zawierających pierwiastki kwadratowe, stosując wzory skróconego mnożenia  wykonuje proste działania na potęgach o wykładnikach całkowitych  przedstawia liczbę w notacji wykładniczej  oblicza procent danej liczby  oblicza, jakim procentem jednej liczby jest druga liczba  wyznacza liczbę, gdy dany jest jej procent  posługuje się procentami w rozwiązywaniu prostych zadań praktycznych  odczytuje prawidłowo informacje przedstawione na diagramach  wykonuje działania na wyrażeniach algebraicznych (w tym: stosuje wzory skróconego mnożenia dotyczące drugiej potęgi) Poziom (R) lub (D) Uczeń otrzymuje ocenę dobrą lub bardzo dobrą, jeśli opanował poziomy (K) i (P) oraz dodatkowo:  stosuje ogólny zapis liczb naturalnych: parzystych, nieparzystych, podzielnych przez 3 itp.  wykorzystuje dzielenie z resztą do przedstawienia liczby naturalnej w postaci a ∙ k + r  konstruuje odcinki o długościach niewymiernych

a b c d



usuwa niewymierność z mianownika wyrażenia typu

   

wykonuje działania łączne na liczbach rzeczywistych zamienia ułamek dziesiętny okresowy na ułamek zwykły porównuje pierwiastki bez użycia kalkulatora wykonuje działania łączne na potęgach o wykładnikach całkowitych



wyprowadza i stosuje wzory skróconego mnożenia a  b 3 , a 3  b 3

  

oblicza, o ile procent jedna liczba jest większa (mniejsza) od drugiej rozwiązuje złożone zadania tekstowe, wykorzystując obliczenia procentowe ocenia dokładność zastosowanego przybliżenia

14

Poziom (W) Uczeń otrzymuje ocenę celującą, jeśli opanował wiedzę i umiejętności z poziomów (K) – (D) oraz:  przeprowadza dowody twierdzeń dotyczących podzielności liczb    

dowodzi niewymierności niektórych liczb, np. , –1 uzasadnia prawa działań na potęgach o wykładnikach naturalnych (całkowitych) przeprowadza dowód nie wprost rozwiązuje zadania o znacznym stopniu trudności dotyczące liczb rzeczywistych

2. JĘZYK MATEMATYKI Poziom (K) lub (P) Uczeń otrzymuje ocenę dopuszczającą lub dostateczną, jeśli:  posługuje się pojęciami: zbiór, podzbiór, zbiór skończony, zbiór nieskończony  opisuje symbolicznie dane zbiory  wyznacza iloczyn, sumę oraz różnicę danych zbiorów  zaznacza na osi liczbowej przedziały liczbowe  wyznacza iloczyn, sumę i różnicę przedziałów liczbowych  rozwiązuje proste nierówności liniowe  zaznacza na osi liczbowej zbiór rozwiązań nierówności liniowej  zapisuje zbiory w postaci przedziałów liczbowych, np. A  x  R : x  4  x  1   4, 1  

oblicza wartość bezwzględną liczby rzeczywistej stosuje interpretację geometryczną wartości bezwzględnej liczby do rozwiązywania elementarnych równań i nierówności typu x  a, x  a

 

wyznacza błąd bezwzględny oraz błąd względny przybliżenia stosuje interpretację geometryczną wartości bezwzględnej liczby do rozwiązywania równań i nierówności typu 2 x  3  3 , x  4  1

Poziom (R) lub (D) Uczeń otrzymuje ocenę dobrą lub bardzo dobrą, jeśli opanował poziomy (K) i (P) oraz dodatkowo:  zaznacza na osi liczbowej zbiory liczb spełniających układ nierówności liniowych z jedną niewiadomą  wykonuje złożone działania na przedziałach liczbowych  rozwiązuje nierówności liniowe  przekształca wyrażenia algebraiczne, korzystając z własności wartości bezwzględnej  wyznacza przedziały liczbowe określone za pomocą wartości bezwzględnej  wykorzystuje własności wartości bezwzględnej do rozwiązywania równań i nierówności z wartością bezwzględną Poziom (W) Uczeń otrzymuje ocenę celującą, jeśli opanował wiedzę i umiejętności z poziomów (K) – (D) oraz:  formułuje i uzasadnia hipotezy dotyczące praw działań na zbiorach  stosuje interpretację geometryczną wartości bezwzględnej do przedstawienia w układzie współrzędnych zbiorów opisanych kilkoma warunkami  uzasadnia własności wartości bezwzględnej  rozwiązuje zadania o znacznym stopniu trudności dotyczące zbiorów i własności wartości bezwzględnej

3. FUNKCJA LINIOWA Poziom (K) lub (P) Uczeń otrzymuje ocenę dopuszczającą lub dostateczną, jeśli:  rozpoznaje funkcję liniową na podstawie wzoru lub wykresu  podaje przykłady funkcji liniowych opisujących sytuacje z życia codziennego  rysuje wykres funkcji liniowej danej wzorem  oblicza wartość funkcji liniowej dla danego argumentu i odwrotnie  wyznacza miejsce zerowe funkcji liniowej  interpretuje współczynniki ze wzoru funkcji liniowej  wyznacza algebraicznie oraz odczytuje z wykresu funkcji liniowej zbiór argumentów, dla których funkcja przyjmuje wartości dodatnie (ujemne)  odczytuje z wykresu funkcji liniowej jej własności: dziedzinę, zbiór wartości, miejsce zerowe,

15

            

monotoniczność wyznacza wzór funkcji liniowej, której wykres przechodzi przez dane dwa punkty wyznacza wzór funkcji liniowej, której wykresem jest dana prosta wyznacza współrzędne punktów przecięcia wykresu funkcji liniowej z osiami układu współrzędnych sprawdza algebraicznie i graficznie, czy dany punkt należy do wykresu funkcji liniowej przekształca równanie ogólne prostej do postaci kierunkowej i odwrotnie sprawdza, czy dane trzy punkty są współliniowe stosuje warunek równoległości i prostopadłości prostych wyznacza wzór funkcji liniowej, której wykres przechodzi przez dany punkt i jest równoległy do wykresu danej funkcji liniowej wyznacza wzór funkcji liniowej, której wykres przechodzi przez dany punkt i jest prostopadły do wykresu danej funkcji liniowej rozstrzyga, czy dany układ dwóch równań liniowych jest oznaczony, nieoznaczony czy sprzeczny rozwiązuje układy równań liniowych z dwiema niewiadomymi metodą podstawiania i metodą przeciwnych współczynników określa liczbę rozwiązań układu równań liniowych, korzystając z jego interpretacji geometrycznej rozwiązuje graficznie układy nierówności liniowych z dwiema niewiadomymi

Poziom (R) lub (D) Uczeń otrzymuje ocenę dobrą lub bardzo dobrą, jeśli opanował poziomy (K) i (P) oraz dodatkowo:  sprawdza, dla jakich wartości parametru funkcja liniowa jest rosnąca, malejąca, stała  rysuje wykres funkcji przedziałami liniowej i omawia jej własności  oblicza pole figury ograniczonej wykresami funkcji liniowych oraz osiami układu współrzędnych  uzasadnia na podstawie definicji monotoniczność funkcji liniowej  sprawdza, dla jakich wartości parametru dwie proste są równoległe, prostopadłe  znajduje współrzędne wierzchołków wielokąta, gdy dane są równania prostych zawierających jego boki  rozwiązuje zadania tekstowe prowadzące do układów równań liniowych z dwiema niewiadomymi  opisuje za pomocą układu nierówności liniowych zbiór punktów przedstawionych w układzie współrzędnych  rozwiązuje algebraicznie układ trzech równań liniowych z trzema niewiadomymi Poziom (W) Uczeń otrzymuje ocenę celującą, jeśli opanował wiedzę i umiejętności z poziomów (K) – (D) oraz:  określa własności funkcji liniowej w zależności od wartości parametrów występujących w jej wzorze  wykorzystuje własności funkcji liniowej w zadaniach dotyczących wielokątów w układzie współrzędnych  rozwiązuje graficznie układ równań, w którym występuje wartość bezwzględna  rozwiązuje układy równań liniowych z parametrem  rozwiązuje zadania o znacznym stopniu trudności dotyczące funkcji liniowej

4. FUNKCJE Poziom (K) lub (P) Uczeń otrzymuje ocenę dopuszczającą lub dostateczną, jeśli:  rozpoznaje przyporządkowania będące funkcjami  określa funkcję różnymi sposobami (wzorem, tabelą, wykresem, opisem słownym)  poprawnie stosuje pojęcia związane z pojęciem funkcji: dziedzina, zbiór wartości, argument, wartość i wykres funkcji  odczytuje z wykresu dziedzinę, zbiór wartości, miejsca zerowe, najmniejszą i największą wartość funkcji  wyznacza dziedzinę funkcji określonej tabelką lub opisem słownym  wyznacza dziedzinę funkcji danej wzorem, wymagającym jednego założenia  oblicza miejsca zerowe funkcji danej wzorem (w prostych przykładach)  oblicza wartość funkcji dla różnych argumentów na podstawie wzoru funkcji  oblicza argument odpowiadający podanej wartości funkcji  sprawdza algebraicznie położenie punktu o danych współrzędnych względem wykresu funkcji danej wzorem  wyznacza współrzędne punktów przecięcia wykresu funkcji danej wzorem z osiami układu współrzędnych  rysuje w prostych przypadkach wykres funkcji danej wzorem  sporządza wykresy funkcji: y  f ( x  p) , y  f ( x)  q , y  f ( x  p)  q , , y  f(  x) na podstawie danego wykresu funkcji y  f (x)

16

 



sporządza wykresy funkcji: y  f x  , y  f x , mając dany wykres funkcji y  f x 

 

odczytuje z wykresu wartość funkcji dla danego argumentu oraz argument dla danej wartości funkcji na podstawie wykresu funkcji określa argumenty, dla których funkcja przyjmuje wartości dodatnie, ujemne określa na podstawie wykresu przedziały monotoniczności funkcji wskazuje wykresy funkcji rosnących, malejących i stałych wśród różnych wykresów stosuje funkcje i ich własności w prostych sytuacjach praktycznych

  

Poziom (R) lub (D) Uczeń otrzymuje ocenę dobrą lub bardzo dobrą, jeśli opanował poziomy (K) i (P) oraz dodatkowo:  rozpoznaje i opisuje zależności funkcyjne w otaczającej nas rzeczywistości  przedstawia daną funkcję na różne sposoby  określa dziedzinę oraz wyznacza miejsca zerowe funkcji danej wzorem, który wymaga kilku założeń  na podstawie definicji bada monotoniczność funkcji danej wzorem  na podstawie wykresu funkcji określa liczbę rozwiązań równania f(x) = m w zależności od wartości parametru m  na podstawie wykresu funkcji odczytuje zbiory rozwiązań nierówności: f ( x)  m, f ( x)  m, f ( x)  m, f ( x)  m dla ustalonej wartości parametru m   

odczytuje z wykresów funkcji rozwiązania równań i nierówności typu: f(x) = g(x), f(x)g(x) szkicuje wykres funkcji spełniającej podane warunki szkicuje wykres funkcji będący efektem wykonania kilku operacji, mając dany wykres funkcji y  f x 

Poziom (W) Uczeń otrzymuje ocenę celującą, jeśli opanował wiedzę i umiejętności z poziomów (K) – (D) oraz: 1  uzasadnia, że funkcja f x   nie jest monotoniczna w swojej dziedzinie x  wykorzystuje inne własności funkcji (np. parzystość)  rozwiązuje zadania o znacznym stopniu trudności dotyczące funkcji

5. FUNKCJA KWADRATOWA Poziom (K) lub (P) Uczeń otrzymuje ocenę dopuszczającą lub dostateczną, jeśli: 

rysuje wykres funkcji f ( x)  ax 2 i podaje jej własności

  

sprawdza algebraicznie, czy dany punkt należy do wykresu danej funkcji kwadratowej rysuje wykres funkcji kwadratowej w postaci kanonicznej i podaje jej własności ustala wzór funkcji kwadratowej w postaci kanonicznej na podstawie informacji o przesunięciach wykresu przekształca wzór funkcji kwadratowej z postaci kanonicznej do postaci ogólnej i odwrotnie oblicza współrzędne wierzchołka paraboli znajduje brakujące współczynniki funkcji kwadratowej, znając współrzędne punktów należących do jej wykresu rozwiązuje równania kwadratowe niepełne metodą rozkładu na czynniki oraz stosując wzory skróconego mnożenia wyznacza algebraicznie współrzędne punktów przecięcia paraboli z osiami układu współrzędnych określa liczbę pierwiastków równania kwadratowego w zależności od znaku wyróżnika rozwiązuje równania kwadratowe, stosując wzory na pierwiastki sprowadza funkcję kwadratową do postaci iloczynowej, o ile można ją w tej postaci zapisać odczytuje miejsca zerowe funkcji kwadratowej z jej postaci iloczynowej rozwiązuje nierówności kwadratowe wyznacza najmniejszą i największą wartość funkcji kwadratowej w podanym przedziale stosuje wzory Viète’a do wyznaczania sumy i iloczynu pierwiastków równania kwadratowego oraz do określania znaków pierwiastków trójmianu kwadratowego bez wyznaczania ich wartości, przy czym sprawdza najpierw ich istnienie rysuje wykres funkcji y = |f(x)|, gdy dany jest wykres funkcji kwadratowej y = f(x) rozwiązuje proste równania i nierówności kwadratowe z parametrem

             

Poziom (R) lub (D)

17

Uczeń otrzymuje ocenę dobrą lub bardzo dobrą, jeśli opanował poziomy (K) i (P) oraz dodatkowo:  na podstawie wykresu określa liczbę rozwiązań równania f(x) = m w zależności od parametru m, gdzie y = f(x) jest funkcją kwadratową  rozwiązuje równania dwukwadratowe oraz inne równania sprowadzalne do równań kwadratowych przez podstawienie niewiadomej pomocniczej  rozwiązuje zadania tekstowe prowadzące do wyznaczania wartości najmniejszej i największej funkcji kwadratowej  rozwiązuje zadania tekstowe prowadzące do równań lub nierówności kwadratowych  znajduje iloczyn, sumę i różnicę zbiorów rozwiązań nierówności kwadratowych  stosuje wzory Viète’a do obliczania wartości wyrażeń zawierających sumę i iloczyn pierwiastków 1 1 trójmianu kwadratowego, np. 2  2 x1 x 2  rozwiązuje równania i nierówności kwadratowe z parametrem o wyższym stopniu trudności Poziom (W) Uczeń otrzymuje ocenę celującą, jeśli opanował wiedzę i umiejętności z poziomów (K) – (D) oraz:  przekształca na ogólnych danych wzór funkcji kwadratowej z postaci ogólnej do postaci kanonicznej  wyprowadza wzory na współrzędne wierzchołka paraboli  wyprowadza wzory na pierwiastki równania kwadratowego  zaznacza w układzie współrzędnych obszar opisany układem nierówności  wyprowadza wzory Viète’a  rozwiązuje zadania o znacznym stopniu trudności dotyczące funkcji kwadratowej

6. PLANIMETRIA Poziom (K) lub (P) Uczeń otrzymuje ocenę dopuszczającą lub dostateczną, jeśli:  rozróżnia trójkąty: ostrokątne, prostokątne, rozwartokątne  stosuje twierdzenie o sumie miar kątów w trójkącie  sprawdza, czy z trzech odcinków o danych długościach można zbudować trójkąt  uzasadnia przystawanie trójkątów, wykorzystując cechy przystawania  wykorzystuje cechy przystawania trójkątów do rozwiązywania prostych zadań  uzasadnia podobieństwo trójkątów, wykorzystując cechy podobieństwa  zapisuje proporcje boków w trójkątach podobnych  wykorzystuje podobieństwo trójkątów do rozwiązywania elementarnych zadań  sprawdza, czy dane figury są podobne  oblicza długości boków figur podobnych  posługuje się pojęciem skali do obliczania odległości i powierzchni przedstawionych za pomocą planu lub mapy  stosuje w zadaniach twierdzenie o stosunku pól figur podobnych  wskazuje w wielokątach odcinki proporcjonalne  rozwiązuje proste zadania, wykorzystując twierdzenie Talesa  stosuje twierdzenie Pitagorasa  wykorzystuje wzory na przekątną kwadratu i wysokość trójkąta równobocznego  oblicza wartości funkcji trygonometrycznych kąta ostrego w trójkącie prostokątnym, gdy dane są boki tego trójkąta  rozwiązuje trójkąty prostokątne 1  stosuje w zadaniach wzór na pole trójkąta: P  ah oraz wzór na pole trójkąta równobocznego 2

a2 3 4 podaje wartości funkcji trygonometrycznych kątów 30º, 45º, 60º odczytuje z tablic wartości funkcji trygonometrycznych danego kąta ostrego znajduje w tablicach kąt ostry, gdy zna wartość jego funkcji trygonometrycznej oblicza wartości pozostałych funkcji trygonometrycznych, mając dany sinus lub cosinus kąta rozróżnia czworokąty: kwadrat, prostokąt, romb, równoległobok, trapez oraz zna ich własności wykorzystuje w zadaniach wzory na pola czworokątów wykorzystuje funkcje trygonometryczne do obliczania obwodów i pól podstawowych figur płaskich o boku a: P 

      

Poziom (R) lub (D)

18

Uczeń otrzymuje ocenę dobrą lub bardzo dobrą, jeśli opanował poziomy (K) i (P) oraz dodatkowo:  przeprowadza dowód twierdzenia o sumie miar kątów w trójkącie  stosuje cechy przystawania trójkątów do rozwiązywania trudniejszych zadań geometrycznych  wykorzystuje podobieństwo trójkątów do rozwiązywania praktycznych problemów  wyprowadza wzór na jedynkę trygonometryczną oraz pozostałe związki między funkcjami trygonometrycznymi tego samego kąta  przekształca wyrażenia trygonometryczne, stosując związki między funkcjami trygonometrycznymi tego samego kąta  oblicza wartości pozostałych funkcji trygonometrycznych, mając dany tangens lub cotangens kąta 1  stosuje podczas rozwiązywania zadań wzór na pole trójkąta P  ab sin  2 Poziom (W) Uczeń otrzymuje ocenę celującą, jeśli opanował wiedzę i umiejętności z poziomów (K) – (D) oraz:  przeprowadza dowód twierdzenia Talesa  przeprowadza dowód twierdzenia Pitagorasa  stosuje twierdzenia o związkach miarowych podczas rozwiązywania zadań, które wymagają przeprowadzenia dowodu  rozwiązuje zadania wymagające uzasadnienia i dowodzenia z zastosowaniem twierdzenia Talesa i twierdzenia odwrotnego do twierdzenia Talesa  stosuje własności podobieństwa figur podczas rozwiązywania zadań problemowych oraz zadań wymagających przeprowadzenia dowodu  stosuje własności czworokątów podczas rozwiązywania zadań, które wymagają przeprowadzenia dowodu  rozwiązuje zadania o znacznym stopniu trudności dotyczące przystawania i podobieństw figur oraz związków miarowych z zastosowaniem trygonometrii

7. GEOMETRIA ANALITYCZNA Poziom (K) lub (P) Uczeń otrzymuje ocenę dopuszczającą lub dostateczną, jeśli:  oblicza odległość punktów w układzie współrzędnych  wyznacza współrzędne środka odcinka, mając dane współrzędne jego końców  oblicza odległość punktu od prostej  wyznacza środek i promień okręgu, mając jego równanie  opisuje równaniem okrąg o danym środku i przechodzący przez dany punkt  określa, ile punktów wspólnych mają prosta i okrąg przy danych warunkach  oblicza pole figury stosując zależności między okręgami stycznymi w prostych przypadkach  określa, ile punktów wspólnych mają prosta i okrąg przy danych warunkach  opisuje koło w układzie współrzędnych  sprawdza, czy punkt należy do danego okręgu (koła)  podaje, w prostych przypadkach, geometryczną interpretację rozwiązania układu nierówności stopnia drugiego  sprawdza, czy wektory mają ten sam kierunek i zwrot  wykonuje działania na wektorach  stosuje działania na wektorach do badania współliniowości punktów  stosuje działania na wektorach do podziału odcinka  wyznacza współrzędne punktów w danej jednokładności  wyznacza współrzędne punktów w danej symetrii osiowej lub środkowej  rozpoznaje figury osiowosymetryczne i środkowosymetryczne Poziom (R) lub (D) Uczeń otrzymuje ocenę dobrą lub bardzo dobrą, jeśli opanował poziomy (K) i (P) oraz dodatkowo:  stosuje własności stycznej do okręgu do rozwiązywania zadań  stosuje wzory na odległość między punktami i środek odcinka do rozwiązywania zadań dotyczących równoległoboków  sprawdza, czy dane równanie jest równaniem okręgu  wyznacza wartość parametru tak, aby równanie opisywało okrąg  stosuje równanie okręgu w zadaniach  stosuje układy równań drugiego stopnia do rozwiązywania zadań z geometrii analitycznej  stosuje działania na wektorach oraz ich interpretację geometryczną w zadaniach  opisuje układem nierówności przedstawiony podzbiór płaszczyzny  stosuje własności jednokładności w zadaniach

19

Poziom (W) Uczeń otrzymuje ocenę celującą, jeśli opanował wiedzę i umiejętności z poziomów (K) – (D) oraz:  wyprowadza wzór na odległość punktu od prostej  wykorzystuje działania na wektorach do dowodzenia twierdzeń  rozwiązuje zadania z geometrii analitycznej o znacznym stopniu trudności

8. WIELOMIANY Poziom (K) lub (P) Uczeń otrzymuje ocenę dopuszczającą lub dostateczną, jeśli:  podaje przykłady wielomianów, określa ich stopień i podaje wartości ich współczynników  zapisuje wielomian w sposób uporządkowany  oblicza wartość wielomianu dla danego argumentu; sprawdza, czy dany punkt należy do wykresu danego wielomianu  wyznacza sumę, różnicę, iloczyn wielomianów i określa ich stopień  szkicuje wykres wielomianu będącego sumą jednomianów stopnia pierwszego i drugiego  określa stopień iloczynu wielomianów bez wykonywania mnożenia  podaje współczynnik przy najwyższej potędze oraz wyraz wolny iloczynu wielomianów, bez wykonywania mnożenia wielomianów  oblicza wartość wielomianu dwóch (trzech) zmiennych dla danych argumentów  stosuje wzory na kwadrat i sześcian sumy i różnicy oraz wzór na różnicę kwadratów do wykonywania działań na wielomianach oraz do rozkładu wielomianu na czynniki  stosuje wzory na sumę i różnicę sześcianów  rozkłada wielomian na czynniki, stosując metodę grupowania wyrazów i wyłączania wspólnego czynnika poza nawias  dzieli wielomian przez dwumian x  a  sprawdza poprawność wykonanego dzielenia  zapisuje wielomian w postaci w( x)  p( x)q( x)  r           

sprawdza podzielność wielomianu przez dwumian x  a bez wykonywania dzielenia określa, które liczby mogą być pierwiastkami całkowitymi lub wymiernymi wielomianu sprawdza, czy dana liczba jest pierwiastkiem wielomianu i wyznacza pozostałe pierwiastki wyznacza pierwiastki wielomianu i podaje ich krotność, mając dany wielomian w postaci iloczynowej znając stopień wielomianu i jego pierwiastek, bada, czy wielomian ma inne pierwiastki oraz określa ich krotność rozwiązuje proste równania wielomianowe wyznacza punkty przecięcia się wykresu wielomianu i prostej szkicuje wykres wielomianu, mając daną jego postać iloczynową dobiera wzór wielomianu do szkicu wykresu rozwiązuje nierówności wielomianowe, korzystając ze szkicu wykresu lub wykorzystując postać iloczynową wielomianu opisuje wielomianem zależności dane w zadaniu i wyznacza jego dziedzinę

Poziom (R) lub (D) Uczeń otrzymuje ocenę dobrą lub bardzo dobrą, jeśli opanował poziomy (K) i (P) oraz dodatkowo:  wyznacza współczynniki wielomianu, mając dane warunki  stosuje wielomiany wielu zmiennych w zadaniach różnych typów







stosuje wzór: a n  1  a  1 a n1  ...  1

   

rozkłada wielomian na czynniki możliwie najniższego stopnia stosuje rozkład wielomianu na czynniki w zadaniach różnych typów analizuje i stosuje metodę podaną w przykładzie, aby rozłożyć dany wielomian na czynniki sprawdza podzielność wielomianu przez wielomian ( x  p)( x  q) bez wykonywania dzielenia

        

wyznacza iloraz danych wielomianów wyznacza resztę z dzielenia wielomianu, mając określone warunki porównuje wielomiany rozwiązuje zadania z parametrem dotyczące pierwiastków wielokrotnych rozwiązuje równania i nierówności wielomianowe szkicuje wykres wielomianu, wyznaczając jego pierwiastki stosuje nierówności wielomianowe do wyznaczenia dziedziny funkcji zapisanej za pomocą pierwiastka wykonuje działania na zbiorach określonych nierównościami wielomianowymi rozwiązuje zadania z parametrem

20



opisuje za pomocą wielomianu objętość lub pole powierzchni bryły oraz określa dziedzinę powstałej w ten sposób funkcji

Poziom (W) Uczeń otrzymuje ocenę celującą, jeśli opanował wiedzę i umiejętności z poziomów (K) – (D) oraz:  rozwiązuje zadania z parametrem, o podwyższonym stopniu trudności, dotyczące wyznaczania reszty z dzielenia wielomianu przez np. wielomian stopnia drugiego  stosuje równania i nierówności wielomianowe do rozwiązywania zadań praktycznych  przeprowadza dowody twierdzeń dotyczących wielomianów, np. twierdzenia Bézouta, twierdzenia o pierwiastkach całkowitych i wymiernych wielomianów  stosuje schemat Hornera przy dzieleniu wielomianów

9. FUNKCJE WYMIERNE Poziom (K) lub (P) Uczeń otrzymuje ocenę dopuszczającą lub dostateczną, jeśli:  wskazuje wielkości odwrotnie proporcjonalne i stosuje taką zależność do rozwiązywania prostych zadań  wyznacza współczynnik proporcjonalności  podaje wzór proporcjonalności odwrotnej, znając współrzędne punktu należącego do wykresu a  szkicuje wykres funkcji f ( x)  (w prostych przypadkach także w podanym zbiorze), gdzie a  0 x i podaje jej własności (dziedzinę, zbiór wartości, przedziały monotoniczności) a  przesuwa wykres funkcji f ( x)  , gdzie a  0 o wektor i podaje jej własności x a  podaje współrzędne wektora, o jaki należy przesunąć wykres funkcji f ( x)  , gdzie a  0 , aby x a otrzymać wykres g ( x)  q x p            

dobiera wzór funkcji do jej wykresu przekształca wzór funkcji homograficznej do postaci kanonicznej w prostych przypadkach wyznacza asymptoty wykresu funkcji homograficznej wyznacza dziedzinę prostego wyrażenia wymiernego oblicza wartość wyrażenia wymiernego dla danej wartości zmiennej skraca i rozszerza wyrażenia wymierne wykonuje działania na wyrażeniach wymiernych w prostych przypadkach i podaje odpowiednie założenia rozwiązuje proste równania wymierne rozwiązuje, również graficznie, proste nierówności wymierne wykorzystuje wyrażenia wymierne do rozwiązywania prostych zadań tekstowych wyznacza ze wzoru dziedzinę i miejsce zerowe funkcji wymiernej stosuje własności wartości bezwzględnej do rozwiązywania prostych równań i nierówności wymiernych

Poziom (R) lub (D) Uczeń otrzymuje ocenę dobrą lub bardzo dobrą, jeśli opanował poziomy (K) i (P) oraz dodatkowo:  rozwiązuje zadania tekstowe, stosując proporcjonalność odwrotną  wyznacza równania osi symetrii i współrzędne środka symetrii hiperboli opisanej równaniem  przekształca wzór funkcji homograficznej do postaci kanonicznej  szkicuje wykresy funkcji homograficznych i określa ich własności  wyznacza wzór funkcji homograficznej spełniającej podane warunki  rozwiązuje zadania z parametrem dotyczące funkcji homograficznej 

szkicuje wykresy funkcji y  f (x ) , y  f ( x ) , y  f ( x ) , gdzie y  f (x) jest funkcją

     

homograficzną i opisuje ich własności wykonuje działania na wyrażeniach wymiernych i podaje odpowiednie założenia przekształca wzory, stosując działania na wyrażeniach wymiernych rozwiązuje równania i nierówności wymierne rozwiązuje układy nierówności wymiernych wykorzystuje wyrażenia wymierne do rozwiązywania trudniejszych zadań tekstowych rozwiązuje zadania z parametrem dotyczące funkcji wymiernej

21

 

stosuje własności wartości bezwzględnej do rozwiązywania równań i nierówności wymiernych zaznacza w układzie współrzędnych zbiory punktów spełniających określone warunki

Poziom (W) Uczeń otrzymuje ocenę celującą, jeśli opanował wiedzę i umiejętności z poziomów (K) – (D) oraz:  stosuje własności hiperboli do rozwiązywania zadań  stosuje funkcje wymierne do rozwiązywania zadań z parametrem o podwyższonym stopniu trudności

10. FUNKCJE TRYGONOMETRYCZNE Poziom (K) lub (P) Uczeń otrzymuje ocenę dopuszczającą lub dostateczną, jeśli:  zaznacza kąt w układzie współrzędnych, wskazuje jego ramię początkowe i końcowe  wyznacza wartości funkcji trygonometrycznych kąta, gdy dane są współrzędne punktu leżącego na jego końcowym ramieniu  określa znaki funkcji trygonometrycznych danego kąta  oblicza wartości funkcji trygonometrycznych szczególnych kątów, np.: 90°, 120°, 135°, 225°  określa, w której ćwiartce układu współrzędnych leży końcowe ramię kąta, mając dane wartości funkcji trygonometrycznych  wykorzystuje funkcje trygonometryczne do rozwiązywania prostych zadań  zamienia miarę stopniową na łukową i odwrotnie  odczytuje okres podstawowy funkcji na podstawie jej wykresu  szkicuje wykresy funkcji trygonometrycznych w danym przedziale i określa ich własności  szkicuje wykresy funkcji trygonometrycznych, stosując przesunięcie o wektor i określa ich własności  szkicuje wykresy funkcji trygonometrycznych, stosując symetrię względem osi układu współrzędnych oraz symetrię względem początku układu współrzędnych i określa ich własności         

szkicuje wykresy funkcji y  af (x) oraz y  f (x) , gdzie y  f (x) jest funkcją trygonometryczną i określa ich własności stosuje tożsamości trygonometryczne dowodzi proste tożsamości trygonometryczne, podając odpowiednie założenia oblicza wartości pozostałych funkcji trygonometrycznych, znając wartość funkcji sinus lub cosinus wyznacza wartości funkcji trygonometrycznych kątów z zastosowaniem wzorów na funkcje trygonometryczne sumy i różnicy kątów stosuje wzory na funkcje trygonometryczne kąta podwojonego wyznacza wartości funkcji trygonometrycznych danych kątów z zastosowaniem wzorów redukcyjnych rozwiązuje proste równania i nierówności trygonometryczne posługuje się tablicami lub kalkulatorem do wyznaczenia kąta, przy danej wartości funkcji trygonometrycznej

Poziom (R) lub (D) Uczeń otrzymuje ocenę dobrą lub bardzo dobrą, jeśli opanował poziomy (K) i (P) oraz dodatkowo:  oblicza wartości funkcji trygonometrycznych szczególnych kątów, np.: – 90°, 315°, 1080°  stosuje funkcje trygonometryczne do rozwiązywania zadań  oblicza wartości funkcji trygonometrycznych dowolnych kątów  wyznacza kąt, mając daną wartość jednej z jego funkcji trygonometrycznych  szkicuje wykres funkcji okresowej  stosuje okresowość funkcji do wyznaczania jej wartości  wykorzystuje własności funkcji trygonometrycznych do obliczenia wartości tej funkcji dla danego kąta     

 

szkicuje wykresy funkcji y  f (ax) oraz y  f x , gdzie y  f (x) jest funkcją trygonometryczną i określa ich własności na podstawie wykresów funkcji trygonometrycznych szkicuje wykresy funkcji, będące efektem wykonania kilku operacji oraz określa ich własności oblicza wartości pozostałych funkcji trygonometrycznych, znając wartość funkcji tangens lub cotangens stosuje wzory na funkcje trygonometryczne kąta podwojonego do przekształcania wyrażeń, w tym również do uzasadniania tożsamości trygonometrycznych stosuje związki między funkcjami trygonometrycznymi do rozwiązywania trudniejszych równań i nierówności trygonometrycznych

Poziom (W) Uczeń otrzymuje ocenę celującą, jeśli opanował wiedzę i umiejętności z poziomów (K) – (D) oraz:  wyprowadza wzory na funkcje trygonometryczne sumy i różnicy kątów oraz na funkcje kąta

22



podwojonego rozwiązuje zadania o znacznym stopniu trudności dotyczące funkcji trygonometrycznych

11. CIĄGI Poziom (K) lub (P) Uczeń otrzymuje ocenę dopuszczającą lub dostateczną, jeśli:  wyznacza kolejne wyrazy ciągu, gdy danych jest kilka jego początkowych wyrazów  szkicuje wykres ciągu  wyznacza wzór ogólny ciągu, mając danych kilka jego początkowych wyrazów  wyznacza początkowe wyrazy ciągu określonego wzorem ogólnym oraz ciągu określonego rekurencyjnie  wyznacza, które wyrazy ciągu przyjmują daną wartość  podaje przykłady ciągów monotonicznych, których wyrazy spełniają dane warunki  uzasadnia, że dany ciąg nie jest monotoniczny, mając dane jego kolejne wyrazy  bada, w prostszych przypadkach, monotoniczność ciągu  bada monotoniczność sumy i różnicy ciągów 

wyznacza wyraz a n1 ciągu określonego wzorem ogólnym



wyznacza wzór ogólny ciągu będącego wynikiem wykonania działań na danych ciągach w prostych przypadkach podaje przykłady ciągów arytmetycznych wyznacza wyrazy ciągu arytmetycznego, mając dany pierwszy wyraz i różnicę wyznacza wzór ogólny ciągu arytmetycznego, mając dane dowolne dwa jego wyrazy stosuje średnią arytmetyczną do wyznaczania wyrazów ciągu arytmetycznego sprawdza, czy dany ciąg jest arytmetyczny (proste przypadki) oblicza sumę n początkowych wyrazów ciągu arytmetycznego podaje przykłady ciągów geometrycznych wyznacza wyrazy ciągu geometrycznego, mając dany pierwszy wyraz i iloraz wyznacza wzór ogólny ciągu geometrycznego, mając dane dowolne dwa jego wyrazy sprawdza, czy dany ciąg jest geometryczny (proste przypadki) oblicza sumę n początkowych wyrazów ciągu geometrycznego oblicza wysokość kapitału przy różnym okresie kapitalizacji oblicza, oprocentowanie lokaty i okres oszczędzania (proste przypadki) bada na podstawie wykresu, czy dany ciąg ma granicę i w przypadku ciągu zbieżnego podaje jego granicę bada, ile wyrazów danego ciągu jest oddalonych od liczby o podaną wartość oraz ile jest większych (mniejszych) od danej wartości (proste przypadki)

               

podaje granicę ciągów q n dla q   1; 1 oraz

1 n

 

k

dla k > 0

rozpoznaje ciąg rozbieżny na podstawie wykresy i określa, czy ma on granicę niewłaściwą, czy nie ma granicy oblicza, granice ciągów, korzystając z twierdzeń o granicach ciągów zbieżnych i rozbieżnych (proste przypadki)



podaje twierdzenie o rozbieżności ciągów: q n dla q > 0 oraz nk dla k > 0

 

sprawdza, czy dany szereg geometryczny jest zbieżny oblicza sumę szeregu geometrycznego w prostych przypadkach

Poziom (R) lub (D) Uczeń otrzymuje ocenę dobrą lub bardzo dobrą, jeśli opanował poziomy (K) i (P) oraz dodatkowo:  wyznacza wzór ogólny ciągu spełniającego podane warunki  bada monotoniczność ciągów  rozwiązuje zadania o podwyższonym stopniu trudności związane ze wzorem rekurencyjnym ciągu  rozwiązuje zadania z parametrem dotyczące monotoniczności ciągu  bada monotoniczność iloczynu i ilorazu ciągów  sprawdza, czy dany ciąg jest arytmetyczny  sprawdza, czy dany ciąg jest geometryczny  rozwiązuje równania z zastosowaniem wzoru na sumę wyrazów ciągu arytmetycznego i geometrycznego  wyznacza wartości zmiennych tak, aby wraz z podanymi wartościami tworzyły ciąg arytmetyczny i geometryczny

23

       

stosuje średnią geometryczną do rozwiązywania zadań określa monotoniczność ciągu arytmetycznego i geometrycznego rozwiązuje zadania związane z kredytami dotyczące okresu oszczędzania i wysokości oprocentowania stosuje własności ciągu arytmetycznego i geometrycznego w zadaniach stosuje wzór na sumę n początkowych wyrazów ciągu geometrycznego w zadaniach bada, ile wyrazów danego ciągu jest oddalonych od liczby o podaną wartość oraz ile jest większych (mniejszych) od danej wartości oblicza, granice ciągów, korzystając z twierdzeń o granicach ciągów zbieżnych i rozbieżnych stosuje wzór na sumę szeregu geometrycznego do rozwiązywania zadań, również osadzonych w kontekście praktycznym

Poziom (W) Uczeń otrzymuje ocenę celującą, jeśli opanował wiedzę i umiejętności z poziomów (K) – (D) oraz:  rozwiązuje zadania o podwyższonym stopniu trudności dotyczące ciągów, w szczególności monotoniczności ciągu  oblicza granice ciągów, korzystając z twierdzenia o trzech ciągach

12. RACHUNEK RÓŻNICZKOWY Poziom (K) lub (P) Uczeń otrzymuje ocenę dopuszczającą lub dostateczną, jeśli:  uzasadnia w prostych przypadkach, że funkcja nie ma granicy w punkcie  oblicza granice funkcji w punkcie, korzystając z twierdzeń o granicach (proste przypadki)  oblicza granice jednostronne funkcji w punkcie (proste przypadki)  oblicza granice niewłaściwe jednostronne w punkcie i granice w punkcie (proste przypadki)  oblicza granice funkcji w nieskończoności (proste przypadki)  wyznacza równania asymptot pionowych i poziomych wykresu funkcji (proste przypadki)  sprawdza ciągłość nieskomplikowanych funkcji w punkcie  oblicza pochodną funkcji w punkcie, korzystając z definicji (proste przypadki)  stosuje interpretację geometryczną pochodnej funkcji w punkcie do wyznaczenia współczynnika kierunkowego stycznej do wykresu funkcji w punkcie i oblicza kąt, jaki ta styczna tworzy z osią OX (proste przypadki)  korzysta ze wzorów (c)' = 0, (x)' = 1, (x2)' = 2x oraz (x3)' = 3x2 do wyznaczenia funkcji pochodnej oraz wartości pochodnej w punkcie  stosuje pochodną do wyznaczenia prędkości oraz przyspieszenia poruszających się ciał (proste przypadki)  korzysta, w prostych przypadkach, z własności pochodnej do wyznaczenia przedziałów monotoniczności funkcji  podaje ekstremum funkcji, korzystając z jej wykresu  wyznacza ekstrema funkcji stosując warunek konieczny istnienia ekstremum  uzasadnia, że dana funkcja nie ma ekstremum (proste przypadki)  wyznacza najmniejszą i największą wartość funkcji w przedziale domkniętym i stosuje do rozwiązywania prostych zadań  zna i stosuje schemat badania własności funkcji  szkicuje wykres funkcji na podstawie jej własności (proste przypadki) Poziom (R) lub (D) Uczeń otrzymuje ocenę dobrą lub bardzo dobrą, jeśli opanował poziomy (K) i (P) oraz dodatkowo:  uzasadnia, także na odstawie wykresu, że funkcja nie ma granicy w punkcie  uzasadnia, że dana liczba jest granicą funkcji w punkcie 

oblicza granicę funkcji y 

  

oblicza granice funkcji w punkcie, stosując własności granic funkcji sinus i cosinus w punkcie oblicza granice w punkcie, także niewłaściwe stosuje twierdzenie o związku między wartościami granic jednostronnych w punkcie a granicą funkcji w punkcie oblicza w granice funkcji w nieskończoności wyznacza równania asymptot pionowych i poziomych wykresu funkcji sprawdza ciągłość funkcji wyznacza wartości parametrów, dla których funkcja jest ciągła w danym punkcie lub zbiorze stosuje twierdzenie o przyjmowaniu wartości pośrednich oraz twierdzenie Weierstrassa oblicza pochodną funkcji w punkcie

     

f (x) w punkcie

24

          

stosuje interpretację geometryczną pochodnej funkcji w punkcie do wyznaczenia współczynnika kierunkowego stycznej do wykresu funkcji w punkcie i oblicza kąt, jaki ta styczna tworzy z osią OX uzasadnia istnienie pochodnej w punkcie 1 korzysta ze wzorów (xn)' = nxn – 1 dla n  C \ {0} i x ≠ 0 oraz dla x ≥ 0 do wyznaczenia x ' 2 x funkcji pochodnej oraz wartości pochodnej w punkcie wyprowadza wzory na pochodną sumy i różnicy funkcji wyznacza przedziały monotoniczności funkcji uzasadnia monotoniczność funkcji w danym zbiorze wyznacza wartości parametrów tak, aby funkcja była monotoniczna wyznacza ekstrema funkcji stosując warunek konieczny i wystarczający istnienia ekstremum uzasadnia, że funkcja nie ma ekstremum wyznacza najmniejszą i największą wartość funkcji w przedziale domkniętym i stosuje do rozwiązywania trudniejszych zadań w tym optymalizacyjnych bada własności funkcji i szkicuje jej wykres

 

Poziom (W) Uczeń otrzymuje ocenę celującą, jeśli opanował wiedzę i umiejętności z poziomów (K) – (D) oraz:  wyprowadza wzory na pochodną iloczynu i ilorazu funkcji  rozwiązuje zadania o podwyższonym stopniu trudności dotyczące rachunku różniczkowego

13. PLANIMETRIA Poziom (K) lub (P) Uczeń otrzymuje ocenę dopuszczającą lub dostateczną, jeśli:  podaje i stosuje wzory na długość okręgu, długość łuku, pole koła i pole wycinka koła  rozpoznaje kąty wpisane i środkowe w okręgu oraz wskazuje łuki, na których są one oparte  stosuje, w prostych przypadkach, twierdzenie o kącie środkowym i wpisanym, opartych na tym samym łuku oraz twierdzenie o kącie między styczną a cięciwą okręgu  rozwiązuje zadania dotyczące okręgu wpisanego w trójkąt prostokątny  rozwiązuje zadania związane z okręgiem opisanym na trójkącie prostokątnym lub równoramiennym  określa własności czworokątów i stosuje je do rozwiązywania prostych zadań  sprawdza, czy w dany czworokąt można wpisać okrąg  sprawdza, czy na danym czworokącie można opisać okrąg  stosuje twierdzenie o okręgu opisanym na czworokącie i wpisanym w czworokąt do rozwiązywania prostszych zadań także o kontekście praktycznym  stosuje twierdzenie sinusów do wyznaczenia długości boku trójkąta, miary kąta lub długości promienia okręgu opisanego na trójkącie  stosuje twierdzenie cosinusów do wyznaczenia długości boku lub miary kąta trójkąta Poziom (R) lub (D) Uczeń otrzymuje ocenę dobrą lub bardzo dobrą, jeśli opanował poziomy (K) i (P) oraz dodatkowo:  stosuje twierdzenie o kącie środkowym i wpisanym, opartych na tym samym łuku oraz twierdzenie o kącie między styczną a cięciwą okręgu do rozwiązywania zadań o większym stopniu trudności  rozwiązuje zadania związane z okręgiem wpisanym w dowolny trójkąt i opisanym na dowolnym trójkącie  stosuje własności środka okręgu opisanego na trójkącie w zadaniach z geometrii analitycznej  stosuje różne wzory na pole trójkąta i przekształca je  stosuje własności czworokątów wypukłych oraz twierdzenia o okręgu opisanym na czworokącie i wpisanym w czworokąt do rozwiązywania trudniejszych zadań z planimetrii  stosuje twierdzenie sinusów i cosinusów do rozwiązywania trójkątów także o kontekście praktycznym Poziom (W) Uczeń otrzymuje ocenę celującą, jeśli opanował wiedzę i umiejętności z poziomów (K) – (D) oraz:  dowodzi twierdzenia dotyczące kątów w okręgu  dowodzi wzory na pole trójkąta  dowodzi twierdzenia dotyczące okręgu wpisanego w wielokąt  przeprowadza dowód twierdzenia sinusów i twierdzenia cosinusów  rozwiązuje zadania o podwyższonym stopniu trudności dotyczące zastosowania twierdzenia sinusów i cosinusów

25

14. RACHUNEK PRAWDOPODOBIEŃSTWA Poziom (K) lub (P) Uczeń otrzymuje ocenę dopuszczającą lub dostateczną, jeśli:  wypisuje wyniki danego doświadczenia  stosuje w typowych sytuacjach regułę mnożenia  przedstawia w prostych sytuacjach drzewo ilustrujące wyniki danego doświadczenia  wypisuje permutacje danego zbioru  stosuje definicję silni  oblicza w prostych sytuacjach liczbę permutacji danego zbioru  oblicza w prostych sytuacjach liczbę wariacji bez powtórzeń  oblicza w prostych sytuacjach liczbę wariacji z powtórzeniami  oblicza wartość symbolu Newtona  oblicza w prostych sytuacjach liczbę kombinacji  stosuje w prostych sytuacjach regułę dodawania do wyznaczenia liczby wyników doświadczenia spełniających dany warunek  określa zbiór zdarzeń elementarnych danego doświadczenia  określa zbiór zdarzeń elementarnych sprzyjających danemu zdarzeniu losowemu  określa zdarzenia przeciwne, zdarzenia niemożliwe, zdarzenia pewne i zdarzenia wykluczające się  stosuje w prostych, typowych sytuacjach klasyczną definicję prawdopodobieństwa do obliczania prawdopodobieństw zdarzeń losowych  podaje rozkład prawdopodobieństwa  oblicza prawdopodobieństwo zdarzenia przeciwnego  stosuje w prostych sytuacjach twierdzenie o prawdopodobieństwie sumy zdarzeń  określa iloczyn zdarzeń  oblicza w prostych sytuacjach prawdopodobieństwo warunkowe  oblicza w prostych sytuacjach prawdopodobieństwo całkowite  ilustruje doświadczenie wieloetapowe za pomocą drzewa Poziom (R) lub (D) Uczeń otrzymuje ocenę dobrą lub bardzo dobrą, jeśli opanował poziomy (K) i (P) oraz dodatkowo:  stosuje regułę mnożenia i regułę dodawania do wyznaczenia liczby wyników doświadczenia spełniających dany warunek  oblicza w bardziej złożonych sytuacjach liczbę permutacji danego zbioru  oblicza w bardziej złożonych sytuacjach liczbę wariacji bez powtórzeń  oblicza w bardziej złożonych sytuacjach liczbę wariacji z powtórzeniami  oblicza w bardziej złożonych sytuacjach liczbę kombinacji  rozwiązuje równania i nierówności, w których występuje symbol Newtona  zapisuje zdarzenia w postaci sumy, iloczynu oraz różnicy zdarzeń  stosuje w bardziej złożonych sytuacjach klasyczną definicję prawdopodobieństwa do obliczania prawdopodobieństw zdarzeń losowych  stosuje w bardziej złożonych sytuacjach twierdzenie o prawdopodobieństwie sumy zdarzeń  stosuje własności prawdopodobieństwa do obliczania prawdopodobieństw zdarzeń  stosuje własności prawdopodobieństwa w dowodach twierdzeń  oblicza w bardziej złożonych sytuacjach prawdopodobieństwo warunkowe  oblicza w bardziej złożonych sytuacjach prawdopodobieństwo całkowite  ilustruje doświadczenia wieloetapowe za pomocą drzewa i na tej podstawie oblicza prawdopodobieństwa zdarzeń Poziom (W) Uczeń otrzymuje ocenę celującą, jeśli opanował wiedzę i umiejętności z poziomów (K) – (D) oraz:  wykorzystuje wzór dwumianowy Newtona do rozwinięcia wyrażeń postaci (a + b)n i wyznaczania współczynników wielomianów  uzasadnia zależności, w których występuje symbol Newtona  rozwiązuje zadania o znacznym stopniu trudności dotyczące prawdopodobieństwa  rozwiązuje zadania dotyczące niezależności zdarzeń  stosuje wzór Bayesa do obliczania prawdopodobieństw zdarzeń

26

15. STATYSTYKA Poziom (K) lub (P) Uczeń otrzymuje ocenę dopuszczającą lub dostateczną, jeśli:  oblicza średnią arytmetyczną, wyznacza medianę i dominantę  oblicza średnią arytmetyczną, wyznacza medianę i dominantę danych przedstawionych na diagramie  oblicza wariancję i odchylenie standardowe  oblicza średnią ważoną liczb z podanymi wagami Poziom (R) lub (D) Uczeń otrzymuje ocenę dobrą lub bardzo dobrą, jeśli opanował poziomy (K) i (P) oraz dodatkowo:  oblicza średnią arytmetyczną, wyznacza medianę i dominantę danych pogrupowanych na różne sposoby  wykorzystuje średnią arytmetyczną, medianę, dominantę i średnią ważoną do rozwiązywania zadań  oblicza wariancję i odchylenie standardowe zestawu danych przedstawionych na różne sposoby Poziom (W) Uczeń otrzymuje ocenę celującą, jeśli opanował wiedzę i umiejętności z poziomów (K) – (D) oraz:  porównuje odchylenie przeciętne z odchyleniem standardowym  rozwiązuje zadania o znacznym stopniu trudności dotyczące statystyki

16. FUNKCJE WYKŁADNICZE I LOGARYTMICZNE Poziom (K) lub (P) Uczeń otrzymuje ocenę dopuszczającą lub dostateczną, jeśli:  oblicza potęgi o wykładnikach wymiernych  zapisuje daną liczbę w postaci potęgi o wykładniku wymiernym  zapisuje daną liczbę w postaci potęgi o danej podstawie  upraszcza wyrażenia, stosując prawa działań na potęgach w prostych przypadkach  porównuje liczby przedstawione w postaci potęg  szkicuje wykres funkcji wykładniczej i określa jej własności  oblicza logarytm danej liczby  podaje założenia i zapisuje wyrażenia zawierające logarytmy w prostszej postaci  stosuje równości wynikające z definicji logarytmu do prostych obliczeń  wyznacza dziedzinę funkcji logarytmicznej  szkicuje wykres funkcji logarytmicznej i określa jej własności  wyznacza wzór funkcji wykładniczej lub logarytmicznej na podstawie współrzędnych punktu należącego do wykresu tej funkcji oraz szkicuje ten wykres  szkicuje wykresy funkcji wykładniczej i logarytmicznej, stosując przesunięcie o wektor  szkicuje wykres funkcji y = –f(x), y = f(–x), y = |f(x)|, y = f(|x|), mając dany wykres funkcji wykładniczej lub logarytmicznej y = f(x)  stosuje twierdzenia o logarytmie iloczynu, ilorazu oraz potęgi do obliczania wartości wyrażeń z logarytmami  stosuje twierdzenie o zmianie podstawy logarytmu przy przekształcaniu wyrażeń z logarytmami Poziom (R) lub (D) Uczeń otrzymuje ocenę dobrą lub bardzo dobrą, jeśli opanował poziomy (K) i (P) oraz dodatkowo:  upraszcza wyrażenia, stosując prawa działań na potęgach w bardziej złożonych sytuacjach  podaje przybliżone wartości logarytmów dziesiętnych z wykorzystaniem tablic  stosuje twierdzenie o logarytmie iloczynu, ilorazu i potęgi do uzasadniania równości wyrażeń  szkicuje wykresy funkcji wykładniczej lub logarytmicznej otrzymane w wyniku złożenia kilku przekształceń  rozwiązuje proste równania wykładnicze, korzystając z różnowartościowości funkcji wykładniczej  rozwiązuje proste nierówności wykładnicze, korzystając z monotoniczności funkcji wykładniczej  rozwiązuje proste równania i nierówności logarytmiczne, korzystając z własności funkcji logarytmicznej  wykorzystuje własności funkcji wykładniczej i logarytmicznej do rozwiązywania zadań o kontekście praktycznym  rozwiązuje zadania z parametrem dotyczące funkcji wykładniczej lub logarytmicznej Poziom (W) Uczeń otrzymuje ocenę celującą, jeśli opanował wiedzę i umiejętności z poziomów (K) – (D) oraz:  dowodzi twierdzenia o logarytmach  wykorzystuje twierdzenie o zmianie podstawy logarytmu w zadaniach na dowodzenie

27

 

rozwiązuje zadania o znacznym stopniu trudności dotyczące funkcji wykładniczej i logarytmicznej zaznacza w układzie współrzędnych zbiór punktów płaszczyzny (x, y) spełniających podany warunek

17. STEREOMETRIA Poziom (K) lub (P) Uczeń otrzymuje ocenę dopuszczającą lub dostateczną, jeśli:  wskazuje w wielościanie proste prostopadłe, równoległe i skośne  wskazuje w wielościanie rzut prostokątny danego odcinka na daną płaszczyznę  określa liczby ścian, wierzchołków i krawędzi wielościanu  wskazuje elementy charakterystyczne wielościanu (np. wierzchołek ostrosłupa)  oblicza pola powierzchni bocznej i całkowitej graniastosłupa i ostrosłupa prostego  rysuje siatkę wielościanu na podstawie jej fragmentu  oblicza długości przekątnych graniastosłupa prostego  oblicza objętości graniastosłupa i ostrosłupa prawidłowego  wskazuje kąt między przekątną graniastosłupa a płaszczyzną jego podstawy  wskazuje kąty między odcinkami w ostrosłupie a płaszczyzną jego podstawy  wskazuje kąt między sąsiednimi ścianami wielościanu  rozwiązuje typowe zadania dotyczące kąta między prostą a płaszczyzną  stosuje w prostych sytuacjach funkcje trygonometryczne do obliczania pola powierzchni i objętości wielościanu  wskazuje elementy charakterystyczne bryły obrotowej (np. kąt rozwarcia stożka)  wskazuje przekroje wielościanu i bryły obrotowej  oblicza w prostych sytuacjach pole powierzchni i objętość bryły obrotowej  stosuje w prostych sytuacjach funkcje trygonometryczne do obliczania pola powierzchni i objętości bryły obrotowej  wyznacza skalę podobieństwa brył podobnych Poziom (R) lub (D) Uczeń otrzymuje ocenę dobrą lub bardzo dobrą, jeśli opanował poziomy (K) i (P) oraz dodatkowo:  przeprowadza wnioskowania dotyczące położenia prostych w przestrzeni  stosuje i przekształca wzory na pola powierzchni i objętości wielościanów  stosuje w bardziej złożonych sytuacjach funkcje trygonometryczne i twierdzenia planimetrii do obliczenia pola powierzchni i objętości wielościanu  oblicza pola przekrojów wielościanu  oblicza miarę kąta dwuściennego między ścianami wielościanu oraz między ścianą wielościanu a jego przekrojem  stosuje w bardziej złożonych sytuacjach funkcje trygonometryczne i twierdzenia planimetrii do obliczenia pola powierzchni i objętości bryły obrotowej  oblicza pola powierzchni i objętości brył wpisanych w kulę i opisanych na kuli  oblicza pola powierzchni i objętości brył wpisanych w walec i opisanych na walcu  oblicza pola powierzchni i objętości brył wpisanych w stożek i opisanych na stożku  wykorzystuje podobieństwo brył w rozwiązaniach zadań Poziom (W) Uczeń otrzymuje ocenę celującą, jeśli opanował wiedzę i umiejętności z poziomów (K) – (D) oraz:  rozwiązuje zadania o znacznym stopniu trudności dotyczące stereometrii  przeprowadza dowody twierdzeń dotyczących związków miarowych w wielościanach i bryłach obrotowych

18. PRZYKŁADY DOWODÓW W MATEMATYCE Poziom (K) lub (P) Uczeń otrzymuje ocenę dopuszczającą lub dostateczną, jeśli:  przeprowadza proste dowody dotyczące własności liczb  przeprowadza proste dowody dotyczące nierówności  przeprowadza proste dowody dotyczące własności figur płaskich Poziom (R) lub (D) Uczeń otrzymuje ocenę dobrą lub bardzo dobrą, jeśli opanował poziomy (K) i (P) oraz dodatkowo:  przeprowadza trudniejsze dowody dotyczące własności liczb  przeprowadza trudniejsze dowody dotyczące nierówności  przeprowadza trudniejsze dowody dotyczące własności figur płaskich

28

Poziom (W) Uczeń otrzymuje ocenę celującą, jeśli opanował wiedzę i umiejętności z poziomów (K) – (D) oraz:  przeprowadza dowód nie wprost

19. POWTÓRZENIE Wymagania dotyczące powtarzanych wiadomości zostały opisane w propozycjach przedmiotowego systemu oceniania dla klas pierwszej i drugiej. W zakresie zaś rachunku prawdopodobieństwa, statystyki, funkcji wykładniczych i logarytmicznych oraz stereometrii opisane są powyżej.

29

Wymagania edukacyjne z fizyki 1. Stopień celujący otrzymuje uczeń, który spełnia wymagania na stopień bardzo dobry oraz: · posiadł dodatkową wiedzę znacznie wykraczającą poza program nauczania fizyki, samodzielnie i twórczo rozwija swoje zainteresowania · potrafi zastosować posiadaną wiedzę do rozwiązywania bardzo trudnych zadań i problemów w nowych sytuacjach · biegle posługuje się zdobytymi wiadomościami używając terminologii fachowej oraz proponuje rozwiązania nietypowe · samodzielnie planuje eksperymenty, przeprowadza je, analizuje wyniki i przeprowadza rachunek błędów · formułuje hipotezy i weryfikuje je jakościowo i ilościowo · jego wypowiedzi mają przemyślaną konstrukcję, nie zawierają żadnych błędów · korzysta z własnych notatek, podręcznika, innych materiałów dydaktycznych, dodatkowych lektur i innych źródeł informacji oraz ocenia wiarygodność tych źródeł · osiągnął znaczące sukcesy w olimpiadach: fizycznej lub astronomicznej albo posiada inne porównywalne osiągnięcia(konkursy fizyczne).

2. Stopień bardzo dobry otrzymuje uczeń, który: · opanował w pełnym zakresie wiadomości i umiejętności, · swobodnie podaje i omawia przykłady ilustrujące poznane prawa · proponuje metody badań, bada i ustala zależności między poznanymi wielkościami fizycznymi, dokonuje analiz i porównań · wyprowadza, wyjaśnia i uzasadnia związki między poznanymi wielkościami fizycznymi · samodzielnie i sprawnie posługuje się metodami algebraicznymi i graficznymi w złożonych zadaniach, łączących elementy różnych zjawisk fizycznych, stosując posiadaną wiedzę w nowych sytuacjach · porównuje, interpretuje, wyjaśnia i uogólnia zależności między wielkościami fizycznymi · samodzielnie analizuje zjawiska fizyczne i objaśnia otaczającego rzeczywistość w oparciu o podstawy naukowe, teorie i modele, formułuje hipotezy i weryfikuje je · planuje eksperymenty, umie dokonywać pomiarów wielkości fizycznych, zapisywać ich wyniki oraz analizować je i dokonywać rachunku błędów · korzysta z literatury popularnonaukowej i fachowej · swobodnie posługuje się językiem fizycznym w pełni samodzielnie budując wypowiedzi, popełnia sporadycznie drobne pomyłki · prowadzi zeszyt, korzysta z własnych notatek, podręcznika, innych materiałów dydaktycznych i dodatkowych lektur oraz ocenia wiarygodność tych źródeł.

3. Stopień dobry otrzymuje uczeń, który: · opanował w dużym zakresie wiadomości i umiejętności, · umie badać i interpretować poznane zależności między wielkościami fizycznymi umie interpretować wykresy zależności między poznanymi wielkościami fizycznymi · podaje przykłady ilustrujące poznane prawa · umie wyjaśnić na czym polegają poznane zjawiska, wykorzystując modele · stosuje poznane wzory i prawa samodzielnie i sprawnie posługując się metodami algebraicznymi i geometrycznymi w typowych sytuacjach zadaniowych · wyjaśnia, uzasadnia, analizuje, porównuje i interpretuje związki między poznanymi wielkościami fizycznymi 30

· umie dokonywać obserwacji i pomiarów poznanych wielkości fizycznych i zapisywać ich wyniki oraz przeprowadzać rachunek błędów · w wypowiedziach sporadycznie popełnia błędy merytoryczne.

4. Stopień dostateczny otrzymuje uczeń, który: · opanował w podstawowym zakresie wiadomości i umiejętności, · odróżnia obiekty fizyczne, wielkości fizyczne, obiekty idealne, prawa, teorie fizyczne · umie posługiwać się jednostkami podstawowymi układu SI i umie przeliczać jednostki · zna pojęcia i definicje podstawowych pojęć i wielkości fizycznych występujących w materiale nauczania fizyki · umie interpretować poznane zależności między wielkościami fizycznymi · umie interpretować wykresy zależności między poznanymi wielkościami fizycznymi · podaje przykłady ilustrujące poznane prawa · umie wyjaśnić na czym polegają poznane zjawiska, z wykorzystaniem modeli · stosuje poznane wzory i prawa w prostych sytuacjach zadaniowych o średnim stopniu trudności · umie wykonywać obserwacje i opisywać je jakościowo · umie dokonywać prostych pomiarów poznanych wielkości fizycznych i zapisywać ich wyniki · w wypowiedziach popełnia błędy merytoryczne · prowadzi zeszyt, korzysta z notatek i z podręcznika.

5. Stopień dopuszczający otrzymuje uczeń, który: · ma braki w opanowaniu wiadomości i umiejętności określonych w podstawie programowej · rozumie pytania i polecenia · odróżnia obiekty fizyczne, wielkości fizyczne, obiekty idealne, prawa, teorie fizyczne · umie posługiwać się jednostkami podstawowymi układu SI i umie przeliczać jednostki · zna pojęcia i definicje podstawowych pojęć i wielkości fizycznych występujących w materiale nauczania fizyki · umie stosować posiadane wiadomości do wykonywania elementarnych obliczeń w bardzo prostych sytuacjach zadaniowych o niewielkim stopniu trudności · umie wykonywać obserwacje i opisywać je jakościowo · umie dokonywać bardzo prostych pomiarów poznanych wielkości fizycznych · w wypowiedziach popełnia liczne błędy merytoryczne · prowadzi zeszyt i korzysta z podręcznika.

6. Stopień niedostateczny otrzymuje uczeń, który: · nie opanował wiadomości i umiejętności określonych w podstawie programowej z fizyki, a braki w wiadomościach uniemożliwiają dalsze zdobywanie wiedzy z fizyki · nie rozumie pytań i poleceń · w wypowiedziach popełnia bardzo poważne błędy merytoryczne · nie umie obserwować i opisywać zjawisk fizycznych · nie umie wykorzystywać modeli do wyjaśniania zjawisk i procesów fizycznych · nie umie planować i wykonywać doświadczeń fizycznych, zapisywać i analizować ich wyników nie umie sporządzać i interpretować wykresów · nie umie korzystać z praw i zasad fizyki do wyjaśniania wybranych zjawisk zachodzących w przyrodzie.

31

W przypadku prac pisemnych (kartkówek, sprawdzianów) przyjmuje się skalę punktową przeliczaną na oceny według kryteriów: 100% - 95% - ocena bardzo dobra(5) 94% - 75% - ocena dobra(4) 74% - 51% - ocena dostateczna(3) 50% - 30% - ocena dopuszczająca(2) 29% - 0% - ocena niedostateczna(1) Ocenę celującą uzyskuje uczeń, który osiągnął 100% punktów i rozwiązał zadanie dodatkowe. Wystawienie oceny śródrocznej i końcowej: - wystawienie oceny śródrocznej i końcowej dokonywane jest na podstawie liczonej średniej ważonej wszystkich ocen cząstkowych przy czym oceny ze sprawdzianów liczone są podwójnie( łącznie z ocena poprawioną). Przy wystawianiu oceny końcowej bierze się pod uwagę średnią ocen z pierwszego i drugiego semestru.

32

Wymagania edukacyjne z chemii 1

Cele edukacyjne z chemii: a) pogłębianie wiedzy o procesach zachodzących w otaczającym nas świecie, b) zrozumienie znaczenia chemii w rozwoju cywilizacji, c) rozbudzenie zainteresowania chemią poprzez interpretację jej osiągnięć, d) rozwijanie zainteresowań poznawczych i postaw twórczych, e) umiejętne planowanie i wykonywanie eksperymentów, f) interpretacja wyników doświadczeń, g) wykształcanie umiejętności samokształcenia poprzez zdobywanie informacji z różnych źródeł, h) bezpieczne posługiwanie się substancjami w laboratorium i w życiu codziennym.

2

Cele kształcenia: a) kształcenie umiejętności logicznego myślenia prowadzącego do rozumienia poznanej przez ucznia wiedzy, a także umiejętności posługiwania się tą wiedzą, b) kształcenie umiejętności wykorzystywania nabytej wiedzy chemicznej w życiu codziennym, jej powiązania z innymi naukami, c) kształtowanie postaw w zakresie ochrony środowiska, a także własnego bezpieczeństwa i zdrowia.

3

Formy sprawdzania osiągnięć edukacyjnych uczniów:

a) Odpowiedź ustna – obowiązuje znajomość materiału z trzech ostatnich lekcji, w przypadku lekcji powtórzeniowych - z całego działu; b) Kartkówka – obejmuje materiał z trzech ostatnich lekcji, także dotyczy zadań domowych, nie wymaga wcześniejszego zapowiadania, może zastępować odpowiedź ustną; c) Sprawdzian – praca pisemna przeprowadzana po zakończeniu każdego działu, zapowiadana z co najmniej tygodniowym wyprzedzeniem. Sprawdzian może zawierać dodatkowe zadania na ocenę celującą. d) Aktywność na lekcji; e) Prace dodatkowe – np. prezentacje multimedialne, schematy, plansze itp. f) Prace domowe; g) Testy powtórkowe– dotyczą uczniów realizujących chemię w zakresie rozszerzonym, obejmują zakres tematyczny nawet kilku działów. W przypadku prac pisemnych (kartkówek, sprawdzianów itp.) przyjmuje się skalę punktową przeliczaną na oceny wg kryteriów: 100% - 95% - ocena bardzo dobra (5) 94% - 75% - ocena dobra (4) 74% - 51% - ocena dostateczna (3) 50% - 30% - ocena dopuszczająca (2) 29% - 0% - ocena niedostateczna (1) Ocenę celującą (6) uzyskuje uczeń, który osiągnął 100% punktów i rozwiązał zadanie dodatkowe.

4. Formy poprawy oceny, wystawienie oceny śródrocznej i końcowej: a) nauczyciel oddaje sprawdzone prace w terminie dwóch tygodni, b) uczeń ma możliwość poprawy oceny niedostatecznej z prac pisemnych w formie i terminie ustalonym z nauczycielem,

33

c) ocenę poprawioną wpisuje się do dziennika obok oceny uzyskanej poprzednio z pracy pisemnej, przy czym do oceny śródrocznej i końcowej liczą się obydwie oceny, e) jeżeli uczeń nie pisze sprawdzianu lub kartkówki w danym dniu bez względu na powód jego nieobecności, zobowiązany jest do napisania danej pracy na najbliższej lekcji chemii na której będzie obecny; w uzasadnionych przypadkach (np. długotrwała choroba) ustalony zostanie nowy termin pisania sprawdzianu lub kartkówki; w przypadku nienapisania pracy w wyznaczonych terminach uczeń uzyskuje z tej pracy ocenę niedostateczną, f) uczeń zobowiązany jest do napisania wszystkich sprawdzianów i kartkówek w danym semestrze, g) wystawienie oceny śródrocznej dokonywane jest na podstawie liczonej średniej ważonej wszystkich ocen cząstkowych, przy czym oceny ze sprawdzianów i testów liczone są podwójnie(łącznie z oceną poprawioną), ocena roczna ustalona jest według zasad zawartych w WSO, h) sprawdziany i inne prace pisemne przechowywane są w szkole do końca danego roku szkolnego. Na życzenie ucznia i jego rodziców nauczyciel udostępnia je do wglądu,zgodnie z zasadami zawartymi w statucie szkoły, i) aby uzyskać pozytywną ocenę roczną z przedmiotu uczeń musi mieć zaliczone obydwa semestry. W przypadku uzyskania śródrocznej oceny niedostatecznej uczeń musi ją poprawić w wyznaczonym terminie.

Ocenę śródroczną oraz końcową wystawia się na podstawie następujących średnich: ocena celująca – uczeń uzyskał średnią ocen powyżej 5,49 lub uzyskał szczególne osiągnięcia w konkursach i olimpiadach; ocena bardzo dobra - uczeń uzyskał średnią ocen od 4,50 do 5,49; ocena dobra - uczeń uzyskał średnią ocen od 3,50 do 4,49; ocena dostateczna - uczeń uzyskał średnią ocen od 2,50 do 3,49; ocena dopuszczająca - uczeń uzyskał średnią ocen od 1,75do 2,49 lub niższą średnią lecz z przewagą ocen pozytywnych; ocena niedostateczna - uczeń uzyskał średnią ocen od 1,00 do 1,74 5. Ogólne kryteria na poszczególne oceny z chemii: Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który: - posiada wiadomości i umiejętności znacznie wykraczające poza realizowany program nauczania, - samodzielnie i twórczo rozwija swoje zainteresowania, - stosuje posiadaną wiedzę do rozwiązywania bardzo trudnych i nietypowych zadań i problemów w nowych sytuacjach, - formułuje problemy oraz dokonuje analizy i syntezy nowych zjawisk, - samodzielnie planuje wieloetapowe eksperymenty, przeprowadza je i analizuje wyniki, - osiąga sukcesy w konkursach i olimpiadach chemicznych szczebla wyższego niż szkolny;

Ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który: - opanował w pełnym zakresie wiadomości i umiejętności określone podstawą programową, - stosuje zdobytą wiedzę do rozwiązywania problemów i zadań w nowych sytuacjach, - planuje i bezpiecznie przeprowadza eksperymenty chemiczne, - biegle pisze i uzgadnia równania reakcji chemicznych oraz samodzielnie rozwiązuje zadania rachunkowe o dużym stopniu trudności, - wykazuje dużą samodzielność, korzystając bez pomocy nauczyciela z różnych źródeł wiedzy(internet, literatura fachowa i popularnonaukowa,itp.);

Ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który: - opanował w dużym zakresie wiadomości i umiejętności określone podstawą programową;

34

- poprawnie stosuje zdobyte wiadomości i umiejętności do samodzielnego rozwiązywania typowych zadań i problemów, - bezpiecznie wykonuje proste doświadczenia chemiczne, - pisze i uzgadnia równania reakcji chemicznych, - samodzielnie rozwiązuje zadania o średnim stopniu trudności, - korzysta z układu okresowego pierwiastków, wykresów, tablic i innych źródeł wiedzy chemicznej;

Ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, który: - opanował w podstawowym zakresie wiadomości i umiejętności określone w podstawie programowej, które są konieczne do dalszego kształcenia, - korzysta z pomocą nauczyciela z podanych źródeł wiedzy, - z pomocą nauczyciela poprawnie stosuje wiadomości i umiejętności przy rozwiązywaniu typowych zadań i problemów, - z pomocą nauczyciela bezpiecznie wykonuje doświadczenia chemiczne, - z pomocą nauczyciela pisze i uzgadnia równania reakcji chemicznych oraz rozwiązuje zadania rachunkowe o niewielkim stopniu trudności;

Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który: - ma braki w opanowaniu wiadomości i umiejętności określonych w podstawie programowej, ale braki te nie przekreślają możliwości dalszego kształcenia, - z pomocą nauczyciela rozwiązuje typowe zadania teoretyczne i praktyczne o niewielkim stopniu trudności, - z pomocą nauczyciela pisze proste wzory chemiczne i równania reakcji chemicznych;

Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który: - nie opanował wiadomości i umiejętności określonych w podstawie programowej, które są konieczne do dalszego kształcenia, - nie zna symboliki ani nomenklatury chemicznej, - nawet z pomocą nauczyciela nie potrafi zapisać prostych wzorów chemicznych, ani równań reakcji, - nie potrafi bezpiecznie posługiwać się prostym sprzętem laboratoryjnym i odczynnikami.

35

Wymagania edukacyjne z biologii zawierają szczegółowy wykaz wiadomości i umiejętności, które uczeń powinien opanować po omówieniu poszczególnych lekcji z podręcznika Biologia na czasie – zakres podstawowy. Jest on niezastąpiony przy obiektywnej ocenie postępów ucznia w nauce.

Poziomy oczekiwanych osiągnięć ucznia Wymagania podstawowe konieczne (na stopień dopuszczający) podstawowe (na stopień dostateczny) obejmują treści i umiejętności  najważniejsze w uczeniu się biologii  łatwe dla ucznia nawet mało zdolnego  często powtarzające się w procesie nauczania  określone programem nauczania na poziomie nieprzekraczającym wymagań zawartych w podstawie programowej  użyteczne w życiu codziennym

Wymagania ponadpodstawowe rozszerzające (na stopień dobry) dopełniające (na stopień bardzo dobry) obejmują treści i umiejętności  złożone i mniej przystępne niż zaliczone do wymagań podstawowych  wymagające korzystania z różnych źródeł informacji  umożliwiające rozwiązywanie problemów  pośrednio użyteczne w życiu pozaszkolnym  pozwalające łączyć wiedzę z różnych przedmiotów i dziedzin

Stopnie szkolne Stopień dopuszczający Stopień dopuszczający można wystawić uczniowi, który przyswoił treści konieczne. Taki uczeń z pomocą nauczyciela jest w stanie nadrobić braki w podstawowych umiejętnościach. Stopień dostateczny Stopień dostateczny może otrzymać uczeń, który opanował wiadomości podstawowe i z niewielką pomocą nauczyciela potrafi rozwiązać podstawowe problemy. Analizuje również proste zależności, a także próbuje porównywać, wnioskować i zajmować określone stanowisko. Stopień dobry Stopień dobry można wystawić uczniowi, który przyswoił treści rozszerzające, właściwie stosuje terminologię przedmiotową, a także wiadomości w sytuacjach typowych wg wzorów znanych z lekcji i podręcznika, rozwiązuje typowe problemy z wykorzystaniem poznanych metod, samodzielnie pracuje z podręcznikiem i materiałem źródłowym oraz aktywnie uczestniczy w zajęciach. Stopień bardzo dobry Stopień bardzo dobry może otrzymać uczeń, który opanował treści dopełniające. Potrafi on samodzielnie interpretować zjawiska oraz bronić swych poglądów. Stopień celujący Stopień celujący może otrzymać uczeń, który opanował treści wykraczające poza informacje zawarte w podręczniku. Potrafi on selekcjonować i hierarchizować wiadomości, z powodzeniem bierze udział w konkursach i olimpiadach przedmiotowych, a także pod okiem nauczyciela prowadzi własne prace badawcze. 36

Wymagania edukacyjne Biologia na czasie – zakres podstawowy Dział programu

I. Od genu do cechy

Lp.

Poziom wymagań

Temat konieczny (K)

podstawowy (P)

rozszerzający (R)

dopełniający (D)

1

Budowa i funkcje kwasów nukleinowych

• określa rolę DNA jako nośnika informacji genetycznej • wymienia elementy budowy DNA i RNA • wymienia zasady azotowe wchodzące w skład obu typów kwasów nukleinowych • definiuje pojęcia: genetyka, nukleotyd • wymienia rodzaje RNA

• definiuje pojęcia: inżynieria genetyczna, replikacja DNA • wyjaśnia regułę komplementarności zasad • omawia proces replikacji DNA • określa rolę poszczególnych rodzajów RNA • porównuje budowę i rolę DNA z budową i rolą RNA • rozpoznaje na modelu lub ilustracji DNA i RNA

• wyjaśnia, z czego wynika komplementarność zasad • przedstawia graficznie regułę komplementarności zasad • wykazuje, że replikacja DNA ma charakter semikonserwatywny • wykazuje związek między kwasami nukleinowymi a cechami organizmów • przedstawia za pomocą schematycznego rysunku budowę nukleotydu DNA i RNA

• określa rolę polimerazy DNA w replikacji DNA • wykazuje rolę replikacji DNA w zachowaniu niezmienionej informacji genetycznej • uzasadnia konieczność zachodzenia procesu replikacji DNA przed podziałem komórki

2

Geny i genomy

• definiuje pojęcia: gen, genom, chromosom, chromatyna, kariotyp, pozagenowy DNA • przedstawia budowę chromosomu • wymienia organelle komórki zawierające DNA

• definiuje pojęcia: nukleosom, chromosom homologiczny, komórka haploidalna, komórka diploidalna • podaje liczbę chromosomów w komórkach somatycznych i rozrodczych człowieka • oblicza liczbę chromosomów w komórce haploidalnej, znając liczbę chromosomów w komórce diploidalnej danego organizmu

• wyjaśnia różnicę między eksonem a intronem • omawia organizację materiału genetycznego w jądrze komórkowym • wskazuje i nazywa miejsca występowania DNA w komórkach prokariotycznych i eukariotycznych • opisuje budowę chromatyny • charakteryzuje budowę i rodzaje chromosomów w kariotypie człowieka

• uzasadnia różnice w budowie genomów bakterii i organizmów jądrowych • podaje przykłady wykorzystania badań DNA w różnych dziedzinach życia człowieka

3

Kod genetyczny

• wyjaśnia pojęcia: kod genetyczny, kodon • wymienia cechy kodu genetycznego

• omawia sposób zapisania informacji genetycznej w DNA • wyjaśnia znaczenie kodu genetycznego • charakteryzuje cechy kodu genetycznego

• analizuje schemat przepływu informacji genetycznej • odczytuje kolejność aminokwasów kodowanych przez dany fragment mRNA przy pomocy tabeli kodu genetycznego • nazywa cechy kodu genetycznego na podstawie schematów

• oblicza liczbę nukleotydów i kodonów kodujących określoną liczbę aminokwasów oraz liczbę aminokwasów kodowaną przez określoną liczbę nukleotydów i kodonów • zapisuje sekwencję nukleotydów mRNA oraz sekwencję kodującej nici DNA, znając skład

aminokwasowy krótkiego odcinka białka

4

Ekspresja genów

• wymienia etapy ekspresji genów • określa cel transkrypcji i translacji

• omawia przebieg transkrypcji i translacji • wyjaśnia rolę tRNA w translacji • rozróżnia etapy ekspresji genów

• wskazuje i nazywa poszczególne etapy ekspresji genów w komórce • określa znaczenie struktury przestrzennej dla funkcjonalności białek • opisuje budowę cząsteczki tRNA • omawia rolę rybosomów w ekspresji genu

• uzasadnia konieczność modyfikacji białka po translacji • omawia różnicę w ekspresji genów kodujących RNA i białka • omawia rolę polimerazy RNA w transkrypcji

5

Podstawowe reguły dziedziczenia genów

• definiuje pojęcia: genotyp, fenotyp, allel, homozygota, heterozygota, dominacja, recesywność • wymienia i rozpoznaje cechy dominujące i recesywne u ludzi

• wykazuje zależność między genotypem a fenotypem • omawia I i II prawo Mendla • na schemacie krzyżówki genetycznej rozpoznaje genotyp oraz określa fenotyp rodziców i pokolenia potomnego • wykonuje krzyżówki genetyczne dotyczące dziedziczenia jednego genu • wymienia inne przykłady dziedziczenia cech

• omawia badania Mendla • wyjaśnia mechanizm dziedziczenia cech zgodnie z I i II prawem Mendla • wykonuje krzyżówki genetyczne dotyczące dziedziczenia dwóch genów • interpretuje krzyżówki genetyczne, używając określeń homozygota, heterozygota, cecha dominująca, cecha recesywna • omawia przykłady innych sposobów dziedziczenia cech

• ocenia znaczenie prac Mendla dla rozwoju genetyki • określa prawdopodobieństwo pojawienia się określonych genotypów i fenotypów potomstwa na podstawie genotypów rodziców • uzasadnia różnice w dziedziczeniu genów zgodnie z prawami Mendla i genów sprzężonych

• wyjaśnia mechanizm ujawnienia się cech recesywnych sprzężonych z płcią • wykonuje krzyżówki genetyczne dotyczące dziedziczenia chorób sprzężonych z płcią • wymienia przykłady cech związanych z płcią • definiuje pojęcia:

• podaje przykłady mechanizmów dziedziczenia płci u innych organizmów • interpretuje krzyżówki genetyczne dotyczące dziedziczenia chorób sprzężonych z płcią • uzasadnia różnicę między cechami sprzężonymi a cechami związanymi z płcią • wyjaśnia, w jaki sposób

• uzasadnia, dlaczego mężczyźni częściej chorują na hemofilię i daltonizm niż kobiety • omawia różnice między chromosomem X a chromosomem Y

• zapisuje genotypy: homozygoty dominującej, homozygoty recesywnej i heterozygoty

6

Genetyczne uwarunkowania płci. Cechy sprzężone z płcią

• wyjaśnia zasadę dziedziczenia płci u człowieka za pomocą krzyżówki genetycznej • wymienia przykłady chorób sprzężonych z płcią • rozróżnia chromosomy płci i chromosomy autosomalne

38

II. Biotechnol ogia i inżynieria genetyczna

chromosomy płci, chromosomy autosomalne

dziedziczy się hemofilę

7

Zmiany w informacji genetycznej

• definiuje pojęcie rekombinacja genetyczna • definiuje pojęcie mutacja • rozróżnia mutacje genowe i chromosomowe • wymienia czynniki mutagenne • klasyfikuje mutacje ze względu na ich konsekwencje

• opisuje znaczenie rekombinacji genetycznej w kształtowaniu zmienności genetycznej • wymienia czynniki mutagenne • omawia skutki mutacji genowych • omawia skutki mutacji chromosomowych

• opisuje procesy warunkujące rekombinację genetyczną • rozróżnia mutacje spontaniczne i indukowane • klasyfikuje czynniki mutagenne • wyjaśnia, na czym polegają poszczególne rodzaje mutacji genowych i chromosomowych • wyjaśnia, w jaki sposób mutacje prowadzą do chorób nowotworowych

• omawia przebieg procesu crossing-over • analizuje rodowody pod kątem metody diagnozowania mutacji • rozróżnia mutacje w zależności od rodzaju komórki, w której mają miejsce • uzasadnia, że mutacje są źródłem zmienności organizmów

8

Choroby genetyczne człowieka

• definiuje pojęcie choroba genetyczna • klasyfikuje choroby genetyczne ze względu na przyczynę • wymienia przykłady chorób genetycznych • wyjaśnia, na czym polega profilaktyka genetyczna

• charakteryzuje choroby jednogenowe z uwzględnieniem sposobu dziedziczenia, skutków mutacji, objawów i leczenia • charakteryzuje choroby chromosomalne z uwzględnieniem zmian w kariotypie, objawów i leczenia • rozróżnia wybrane choroby genetyczne

• analizuje dziedziczenie wybranej choroby genetycznej jednogenowej • wyjaśnia, na czym polega poradnictwo genetyczne oraz wymienia sytuacje, w których należy wykonać badania DNA • klasyfikuje badania prenatalne oraz dokonuje ich charakterystyki

• dostrzega wady i zalety badań prenatalnych • omawia znaczenie przeprowadzania testów pourodzeniowych • szacuje ryzyko wystąpienia mutacji u dziecka

11

Biotechnologia tradycyjna

12

Biotechnologia w ochronie

• definiuje pojęcie biotechnologia

• przedstawia zastosowania fermentacji mlekowej

• wyjaśnia, na czym polega reakcja fermentacji

• omawia wykorzystanie bakterii octowych

• wymienia przykłady produktów otrzymywanych metodami biotechnologii tradycyjnej

• przedstawia zastosowania fermentacji etanolowej

• uzasadnienia różnicę między biotechnologią tradycyjną a biotechnologią nowoczesną

• omawia na przykładach znaczenie fermentacji mlekowej

• zapisuje reakcje fermentacji

• dowodzi pozytywnego i negatywnego znaczenia zachodzenia fermentacji dla człowieka

• wymienia przykłady praktycznego wykorzystania

• wyjaśnia mechanizm biologicznego oczyszczania

• omawia istotę funkcjonowania

• dowodzi roli przetwarzania odpadów

39

środowiska

organizmów do rozkładu substancji • definiuje pojęcia: oczyszczanie biologiczne, tworzywa biodegradowalne, biologiczne zwalczanie szkodników

ścieków • omawia zastosowanie testów uzyskanych metodami biotechnologicznymi do oceny stanu środowiska

• wymienia metody utylizacji odpadów komunalnych

13

Podstawowe techniki inżynierii genetycznej

• definiuje pojęcia: inżynieria genetyczna, organizm zmodyfikowany genetycznie, organizm transgeniczny, enzym restrykcyjny, wektor • wymienia techniki inżynierii genetycznej

14

15

Organizmy zmodyfikowane genetycznie

Biotechnologia a medycyna

• wymienia cele tworzenia roślin i zwierząt zmodyfikowanych genetycznie

• definiuje pojęcia: diagnostyka molekularna, terapia genowa • wymienia przykłady molekularnych metod diagnostycznych

biofiltrów • wykazuje rolę mikroorganizmów w biologicznym oczyszczaniu ścieków • charakteryzuje metody utylizacji odpadów komunalnych • opisuje metody zwalczania szkodników z użyciem metod biologicznych

komunalnych jako alternatywnego źródła energii • analizuje korzyści wynikające z zastosowania tworzyw biodegradowalnych zamiast tradycyjnych tworzyw sztucznych • ocenia zastosowanie metod biotechnologicznych do wytwarzania energii

• wyjaśnia, czym zajmuje się inżynieria genetyczna

• omawia sposoby otrzymania organizmów transgenicznych

• wyjaśnia, na czym polega: sekwencjonowanie DNA, elektroforeza, łańcuchowa reakcja polimerazy, sonda molekularna

• wyjaśnia funkcję enzymów restrykcyjnych • porównuje działanie ligazy i enzymów restrykcyjnych

• określa cel wykorzystania sondy molekularnej

• wyjaśnia cele tworzenia roślin i zwierząt zmodyfikowanych genetycznie

• określa rodzaje modyfikacji genetycznych roślin oraz wskazuje cechy, które rośliny zyskują dzięki nim

• określa korzyści wynikające ze stosowania zmodyfikowanych genetycznie zwierząt w rolnictwie, medycynie, nauce i przemyśle

• omawia kolejne etapy transformacji genetycznej roślin i zwierząt

• analizuje argumenty za i przeciw genetycznej modyfikacji organizmów • ocenia rzetelność przekazu medialnego na temat GMO

• określa cel molekularnych metod diagnostycznych • podaje przykłady leków uzyskiwanych dzięki zastosowaniu biotechnologii

• omawia badania prowadzone w ramach diagnostyki molekularnej • omawia techniki otrzymywania

• analizuje poszczególne etapy: elektroforezy, metody PCR i wprowadzenia genu do komórki

• rozróżnia molekularne metody diagnostyczne • dowodzi skuteczności badania prowadzonych w ramach diagnostyki molekularnej w

40

nowoczesnej

biofarmeceutyków

• uzasadnia rolę organizmów zmodyfikowanych genetycznie w produkcji biofarmaceutyków

• omawia możliwości związane z hodowlą tkanek i narządów w transplantologii

• wyjaśnia, na czym polega terapia genowa • wyjaśnia znaczenie biotechnologii w otrzymywaniu materiałów medycznych nowej generacji

16

Klonowanie tworzenie genetycznych kopii

• definiuje pojęcia: klonowanie, klon • wymienia przykłady organizmów będących naturalnymi klonami • wymienia cele klonowania DNA, komórek, roślin i zwierząt

17

Inżynieria genetyczna – korzyści i zagrożenia

• podaje argumenty za i przeciw stosowaniu technik inżynierii genetycznej w badaniach naukowych, medycynie, rolnictwie, przemyśle i ochronie środowiska • wymienia argumenty za i przeciw stosowaniu zwierząt w eksperymentach naukowych

• charakteryzuje poszczególne rodzaje terapii genowej • rozróżnia rodzaje terapii genowej

• udowadnia, że bliźnięta jednojajowe są naturalnymi klonami

• omawia rodzaje rozmnażania bezpłciowego jako przykłady naturalnego klonowania

• wyjaśnia, w jaki sposób otrzymuje się klony DNA, komórek, roślin i zwierząt

• omawia sposoby klonowania roślin i zwierząt

• uzasadnia swoje stanowisko w sprawie klonowania człowieka

• wyjaśnia, w jaki sposób GMO mogą wpłynąć negatywnie na środowisko naturalne • rozpoznaje produkty GMO

• rozróżnia klonowanie reprodukcyjne i terapeutyczne • formułuje argumenty za i przeciw klonowaniu człowieka

• ocenia wpływ produktów GMO na zdrowie człowieka • uzasadnia obawy etyczne związane z GMO • omawia sposoby zapobiegania zagrożeniom ze strony organizmów zmodyfikowanych genetycznie

indywidualizacji procesu leczenia • określa znaczenie wykorzystania komórek macierzystych w leczeniu chorób • ocenia skuteczność leczenia schorzeń metodami terapii genowej

• analizuje kolejne etapy klonowania ssakówt metodą transplantacji jąder komórkowych • ocenia przekaz medialny dotyczący klonowania, w tym klonowania człowieka • uzasadnia rolę klonowania w zachowaniu bioróżnorodności gatunkowej • omawia regulacje prawne dotyczące GMO w Unii Europejskiej • ocenia przekaz medialny dotyczący badań naukowych oraz przewiduje skutki nierzetelnej informacji obecnej w mediach

41

18

Znaczenie badań nad DNA

• podaje przykłady praktycznego zastosowania badań nad DNA w medycynie, medycynie sądowej, biotechnologii nowoczesnej, ewolucjonizmie i systematyce • definiuje pojęcie profil genetyczny

• wyjaśnia, na czym polega zastosowanie badań nad DNA w medycynie, medycynie sądowej, biotechnologii nowoczesnej, ewolucjonizmie i systematyce • wyjaśnia sposób wykorzystania DNA do określenia pokrewieństwa oraz ustalenia lub wykluczenia ojcostwa

III. Ochrona przyrody

• podaje przykłady organizmów oraz pozyskiwanych od nich genów

• analizuje kolejne etapy metody ustalania profilu genetycznego

• omawia metody śledzenia funkcjonowania wybranego genu

• przewiduje możliwe kierunki rozwoju inżynierii genetycznej na podstawie zdobytej wiedzy

• omawia wykorzystanie badań DNA w medycynie sądowej • uzasadnia znaczenie analizy sekwencji DNA w badaniach ewolucyjnych i taksonomicznych

19

Czym jest różnorodność biologiczna?

• wymienia poziomy różnorodności biologicznej • wskazuje trzy miejsca na Ziemi szczególnie cenne pod względem różnorodności biologicznej

• wyjaśnia pojęcie różnorodność biologiczna • omawia wskazany czynnik kształtujący różnorodność biologiczną • wyjaśnia różnice pomiędzy poziomami różnorodności biologicznej • uzasadnia praktyczne znaczenie bioróżnorodności dla człowieka

• charakteryzuje poziomy różnorodności biologicznej • porównuje poziomy różnorodności biologicznej • charakteryzuje wybrane miejsca na Ziemi, szczególnie cenne pod względem różnorodności biologicznej • opisuje metody pozwalające na określenie poziomu bioróżnorodności

• analizuje wpływ różnych czynników na kształtowanie się różnorodności biologicznej • analizuje zmiany różnorodności gatunkowej w czasie • dowodzi istnienia trudności w określaniu liczby gatunków na świecie

20

Zagrożenia różnorodności biologicznej

• wymienia przykłady gatunków zagrożonych wyginięciem • wymienia przykłady gatunków wymarłych • wylicza czynniki wpływające na stan ekosystemów

• podaje przykłady działalności człowieka przyczyniającej się do spadku różnorodności biologicznej • wymienia miejsca najbardziej narażone na zanik różnorodności biologicznej • podaje przykłady gatunków inwazyjnych

• omawia przyczyny wymierania gatunków • wskazuje działalność człowieka jako przyczynę spadku różnorodności biologicznej • wyjaśnia przyczyny zanikania różnorodności biologicznej na świecie • analizuje wpływ rolnictwa na zachowanie różnorodności biologicznej • ocenia skutki wyginięcia gatunków zwornikowych

• dowodzi istnienia różnic pomiędzy współczesnym wymieraniem gatunków a poprzednimi wymieraniami • przewiduje skutki osuszania obszarów podmokłych • omawia wpływ gatunków obcych, w tym inwazyjnych, na ekosystemy

42

21

Motywy i koncepcje ochrony przyrody

• wymienia zadania ochrony przyrody • wymienia motywy ochrony przyrody

• uzasadnia konieczność ochrony przyrody • omawia wybrane motywy ochrony przyrody

• omawia motywy ochrony przyrody • charakteryzuje koncepcje ochrony przyrody • uzasadnia konieczność podejmowania działań prowadzących do zachowania różnorodności biologicznej

• podaje przykłady działań w zakresie ochrony przyrody wynikających z poszczególnych motywów ochrony przyrody

22

Sposoby ochrony przyrody

• wymienia sposoby ochrony przyrody • wymienia cele ochrony przyrody • podaje przykłady ochrony in situ i ex situ

• omawia wskazany sposób ochrony przyrody • wyjaśnia różnice pomiędzy sposobami ochrony przyrody • podaje przykłady sytuacji, w których niezbędna jest ochrona czynna

• charakteryzuje sposoby ochrony przyrody • uzasadnia różnicę między ochroną bierną a ochroną czynną • uzasadnia konieczność tworzenia banków nasion • podaje przykłady gatunków, które restytuowano • podaje przykłady działań, które dopuszcza się w przypadku ochrony częściowej

• uzasadnia konieczność ochrony gatunkowej • wyjaśnia, dlaczego w stosunku do niektórych gatunków i obszarów stosowana jest ochrona ścisła, a do innych – ochrona częściowa • wyjaśnia, czym resystytucja różni się od reintrodukcji • ocenia skuteczność ochrony in situ i ex situ

23

Ochrona przyrody w Polsce

• wymienia formy ochrony przyrody w Polsce • wskazuje na mapie parki narodowe • podaje nazwy parków narodowych i krajobrazowych położonych najbliżej miejsca zamieszkania • wymienia po pięć nazw zwierząt, roślin i grzybów podlegających w Polsce ochronie gatunkowej • podaje przykłady działań podejmowanych w ramach ochrony czynnej

• omawia formy ochrony obszarowej przyjęte w Polsce • wyjaśnia różnice pomiędzy formami ochrony indywidualnej • rozpoznaje na ilustracji lub fotografii omawiane wcześniej rośliny, zwierzęta i grzyby podlegające ochronie gatunkowej • wskazuje przykłady chronionych gatunków roślin i zwierząt występujących w najbliższej okolicy

• wyjaśnia rolę poszczególnych form ochrony przyrody • charakteryzuje park narodowy położony najbliżej miejsca zamieszkania • klasyfikuje rezerwaty przyrody ze względu na przedmiot ochrony i typ ekosystemu • wymienia działania zakazane i dozwolone na obszarach podlegających ochronie

• wyjaśnia znaczenie otulin tworzonych wokół parków narodowych • klasyfikuje parki narodowe według daty założenia lub wielkości

24

Międzynarodowe formy ochrony przyrody

• wymienia międzynarodowe formy ochrony przyrody • charakteryzuje rezerwat biosfery jako międzynarodową formę ochrony przyrody

• wylicza parki narodowe w Polsce uznane za rezerwaty biosfery • definiuje pojęcie zrównoważony rozwój

• określa znaczenie Agendy 21 • wyjaśnia, na czym polega zrównoważony rozwój • podaje przykłady międzynarodowych inicjatyw w

• określa znaczenie konwencji: ramsarskiej, CITES, bońskiej w ochronie przyrody • uzasadnia konieczność

43

• omawia działalność organizacji zajmujących się ochroną przyrody

zakresie ochrony przyrody • charakteryzuje parki narodowe w Polsce uznane za rezerwaty biosfery • rozróżnia typy obszarów sieci Natura 2000 • formułuje sądy dotyczące zasad zrównoważonego rozwoju oraz sposobów i możliwości wdrażania tych zasad

globalnej ochrony przyrody • ocenia znaczenie projektu Natura 2000 • ocenia działalność organizacji zajmujących się ochroną przyrody • ocenia stopień realizacji postulatów zrównoważonego rozwoju na świecie i w kraju

WYMAGANIA EDUKACYJNE Dział programu Badania przyrodnicze

Chemiczne podstawy życia

Lp.

1

Temat Metodyka badań biologicznych

konieczny (K) Uczeń:  rozróżnia metody poznawania świata  wymienia etapy badań biologicznych

2

Obserwacje mikroskopowe jako źródło wiedzy biologicznej

 nazywa elementy układu optycznego i układu mechanicznego mikroskopu optycznego  wymienia cechy obrazu oglądanego w mikroskopie optycznym

1

Składniki nieorganiczne organizmów

 klasyfikuje związki chemiczne na organiczne i nieorganiczne  wymienia związki

Poziom wymagań podstawowy (P) rozszerzający (R) Uczeń: Uczeń:  wyjaśnia, na czym  omawia zasady polega różnica między prowadzenia i rozumowaniem dokumentowania badań dedukcyjnym a  formułuje główne etapy rozumowaniem badań do konkretnych indukcyjnym obserwacji i doświadczeń  rozróżnia problem biologicznych badawczy od hipotezy, planuje przykładową próbę kontrolną od próby obserwację biologiczną badawczej, zmienną wykonuje dokumentację niezależną od zmiennej przykładowej obserwacji zależnej definiuje pojęcie porównuje działanie zdolność rozdzielcza mikroskopu optycznego i  wyjaśnia sposób mikroskopu elektronowego działania mikroskopów wymienia zalety i wady optycznego i mikroskopów optycznych elektronowego oraz elektronowych

 omawia znaczenie wybranych makro- i mikroelementów  określa znaczenie i

określa objawy niedoboru wybranych makro- i mikroelementów  charakteryzuje budowę

dopełniający (D) Uczeń:  analizuje kolejne etapy prowadzenia badań

określa zasadę działania mikroskopu fluorescencyjnego wyjaśnia różnicę w sposobie działania mikroskopów elektronowych: transmisyjnego i skaningowego  rysuje modele różnych typów wiązań chemicznych  wykazuje związek

44

budujące organizm  klasyfikuje pierwiastki na makroelementy i mikroelementy  wymienia pierwiastki biogenne  nazywa wiązania i oddziaływania chemiczne  wymienia funkcje wody  wymienia funkcje soli mineralnych

występowanie wybranych typów wiązań i oddziaływań chemicznych  omawia budowę cząsteczki wody

różnych typów wiązań chemicznych charakteryzuje właściwości fizykochemiczne wody  uzasadnia znaczenie soli mineralnych dla organizmów

między budową cząsteczki wody i właściwościami a jej rolą w organizmie

2

Budowa i znaczenie węglowodanów

 wymienia cechy i funkcje głównych grup węglowodanów klasyfikuje sacharydy i podaje przykłady  wymienia właściwości mono-, oligo- i polisacharydów

 określa kryterium klasyfikacji sacharydów  wyjaśnia, w jaki sposób powstaje wiązanie Oglikozydowe  omawia występowanie i znaczenie wybranych mono-, oligo- i polisacharydów

 klasyfikuje monosacharydy  charakteryzuje i porównuje budowę wybranych polisacharydów  porównuje budowę chemiczną mono-, oligo- i polisacharydów  planuje doświadczenie mające na celu wykrycie glukozy

 omawia powstawanie form pierścieniowych monosacharydów  ilustruje powstawanie wiązania Oglikozydowego  zapisuje wzory wybranych węglowodanów

3

Lipidy – budowa i znaczenie

 wymienia funkcje lipidów  klasyfikuje lipidy ze względu na budowę cząsteczki  omawia znaczenie poszczególnych grup lipidów

 wyjaśnia, na czym polega różnica między tłuszczami nasyconymi a tłuszczami nienasyconymi

 wymienia kryteria klasyfikacji tłuszczowców  charakteryzuje budowę lipidów prostych, złożonych i izoprenowych  uzasadnia znaczenie cholesterolu  planuje doświadczenie, którego celem jest wykrycie lipidów

 porównuje poszczególne grupy lipidów  omawia budowę fosfolipidów i ich rozmieszczenie w błonie biologicznej  analizuje budowę triglicerydu

4

Białka – główny budulec organizmu

 nazywa grypy białek ze względu na pełnione funkcje, liczbę aminokwasów w łańcuchu strukturę oraz obecność elementów nieaminokwasowych  wymienia przykładowe białka i ich funkcje

 podaje kryteria klasyfikacji białek  wskazuje wiązanie peptydowe  wyjaśnia, na czym polega i w jakich warunkach zachodzi koagulacja i denaturacja białek

 charakteryzuje grupy białek ze względu na pełnione funkcje, liczbę aminokwasów w łańcuchu i strukturę oraz obecność elementów nieaminokwasowych  zapisuje wzór ogólny aminokwasów

 analizuje budowę aminokwasów  klasyfikuje aminokwasy ze względu na charakter podstawników  porównuje białka fibrylarne i globularne  porównuje proces koagulacji i denaturacji

45

Komórka – podstawowa jednostka życia

5

Budowa i rola kwasów nukleinowych

1

Przestrzenna organizacja komórki

2

Budowa, właściwości i funkcje błon biologicznych

 omawia budowę białek  rozpoznaje struktury przestrzenne białek  wymienia właściwości białek  charakteryzuje budowę pojedynczego nukleotydu DNA i RNA  omawia rolę DNA  wymienia rodzaje RNA i określa ich rolę  określa lokalizację DNA w komórkach eukariotycznych i prokariotycznych  definiuje pojęcia: komórka, organizm jednokomórkowy, organizm wielokomórkowy  wymienia przykłady komórek prokariotycznych i eukariotycznych  wskazuje i nazywa struktury komórki prokariotycznej i eukariotycznej  rozróżnia komórki: zwierzęcą, roślinną, grzybową i prokariotyczną  nazywa i wskazuje składniki błon biologicznych  wymienia właściwości błon biologicznych  wymienia funkcje błon biologicznych  wymienia rodzaje transportu przez błony

 wyjaśnia, na czym polega komplementarność zasad  definiuje pojęcia: podwójna helisa, replikacja

 wyjaśnia zależność między wymiarami komórki a jej powierzchnią i objętością  rysuje wybraną komórkę eukariotyczną na podstawie obserwacji mikroskopowej

 omawia model budowy błony biologicznej  wyjaśnia różnicę między transportem biernym a transportem czynnym  rozróżnia endocytozę i egzocytozę  definiuje pojęcia: osmoza, turgor, plazmoliza, deplazmoliza

 zapisuje reakcję powstawania dipeptydu  charakteryzuje strukturę 1, 2-, 3- i 4-rzędową białek

białek  planuje doświadczenie mające na celu wykrycie wiązań peptydowych

 charakteryzuje budowę chemiczną i przestrzenną cząsteczki DNA i RNA  porównuje budowę i rolę DNA z budową i rolą RNA  rysuje schemat budowy nukleotydu  oblicza procentową zawartość zasad azotowych w DNA  klasyfikuje komórki ze względu na występowanie jądra komórkowego  charakteryzuje funkcje struktur komórki prokariotycznej  porównuje komórkę prokariotyczną z komórką eukariotyczną  wskazuje cechy wspólne i różnice między komórkami eukariotycznymi

 rozróżnia zasady azotowe  nazywa i wskazuje wiązania w cząsteczce DNA

 charakteryzuje białka błon  omawia budowę i właściwości lipidów występujących w błonach biologicznych  charakteryzuje różne rodzaje transportu przez błony  porównuje zjawiska osmozy i dyfuzji  przedstawia skutki umieszczenia komórki roślinnej oraz komórki zwierzęcej w roztworach: hipotonicznym,

analizuje rozmieszczenie białek i lipidów w błonach biologicznych  wyjaśnia różnicę w sposobie działania białek kanałowych i nośnikowych  planuje doświadczenie mające na celu udowodnienie selektywnej przepuszczalności błony  planuje doświadczenie mające na celu obserwację plazmolizy i deplazmolizy w komórkach roślinnych

 wymienia przykłady największych komórek roślinnych i zwierzęcych  analizuje znaczenie wielkości i kształtu komórki w transporcie substancji do i z komórki  wykonuje samodzielnie nietrwały preparat mikroskopowy

46

izotonicznym i hipertonicznym

3

Jądro komórkowe

 wymienia funkcje jądra komórkowego  definiuje pojęcia: chromatyna, nukleosom, chromosom, kariotyp, chromosomy homologiczne  identyfikuje chromosomy płci i autosomy  wyjaśnia różnicę między komórką haploidalną a komórką diploidalną

 identyfikuje elementy budowy jądra komórkowego  określa skład chemiczny chromatyny  wyjaśnia znaczenie jąderka i otoczki jądrowej  wymienia i identyfikuje kolejne etapy upakowania DNA w jądrze komórkowym  rysuje chromosom metafazowy  podaje przykłady komórek haploidalnych i komórek diploidalnych

 charakteryzuje elementy jądra komórkowego  charakteryzuje budowę chromosomu metafazowego

 dowodzi, iż komórki eukariotyczne zawierają różną liczbę jąder komórkowych  wyjaśnia różnicę między heterochromatyną a euchromatyną  uzasadnia znaczenie upakowania DNA w jądrze komórkowym

4

Składniki cytoplazmy

 omawia skład i znaczenie cytozolu  wymienia elementy cytoszkieletu i ich funkcje  identyfikuje ruchy cytozolu  charakteryzuje budowę i rolę siateczki śródplazmatycznej  charakteryzuje budowę i rolę rybosomów, aparatu Golgiego i lizosomów

 omawia ruchy cytozolu  określa rolę peroksysomów i glioksysomów  wyjaśnia, na czym polega funkcjonalne powiązanie między rybosomami, siateczką śródplazmatyczną, aparatem Golgiego a błoną komórkową

 rozpoznaje elementy cytoszkieletu  ilustruje plan budowy wici i rzęski  dokonuje obserwacji ruchów cytozolu w komórkach moczarki kanadyjskiej

5

Składniki cytoplazmy otoczone dwiema błonami

 wymienia organelle komórki eukariotycznej otoczone dwiema błonami  uzasadnia rolę mitochondriów jako centrów energetycznych  wymienia funkcje plastydów

6

Pozostałe składniki komórki.

 klasyfikuje składniki

 charakteryzuje budowę mitochondriów  klasyfikuje typy plastydów  charakteryzuje budowę chloroplastu  wymienia argumenty potwierdzające słuszność teorii endosymbiozy  nazywa substancje

 porównuje elementy cytoszkieletu pod względem budowy, funkcji i rozmieszczenia  porównuje siateczkę śródplazmatyczną szorstką z siateczką śródplazmatyczną gładką  planuje doświadczenie mające na celu wykazanie znaczenia wysokiej temperatury w dezaktywacji katalazy w bulwie ziemniaka  wyjaśnia, od czego zależy liczba i rozmieszczenie mitochondriów w komórce  porównuje typy plastydów  wyjaśnia, dlaczego mitochondria i plastydy nazywa się organellami półautonomicznymi  omawia budowę wakuoli

 porównuje ścianę

 przedstawia sposoby powstawania plastydów i możliwości przekształcania różnych rodzajów plastydów  rozpoznaje typy plastydów na podstawie obserwacji mikroskopowej

47

Różnorodno ść wirusów, bakterii, protistów i grzybów

Połączenia między komórkami

komórki na plazmatyczne i nieplazmatyczne  wymienia komórki zawierające wakuolę  wymienia funkcje wakuoli  wymienia komórki zawierające ścianę komórkową  wymienia funkcje ściany komórkowej

będące głównymi składnikami budulcowym ściany komórkowej  wyjaśnia, na czym polegają wtórne zmiany o charakterze inkrustacji i adkrustacji  nazywa rodzaje połączeń międzykomórkowych w komórkach roślinnych i zwierzęcych

 wyjaśnia różnice między wodniczkami u protistów  charakteryzuje budowę ściany komórkowej  omawia umiejscowienie, budowę i funkcje połączeń między komórkami u roślin i zwierząt

komórkową pierwotną ze ścianą komórkową wtórną u roślin  porównuje procesy inkrustacji i adkrustacji  wyjaśnia, w jaki sposób inkrustacja i adkrustacji zmieniają właściwości ściany komórkowej

7

Podziały komórkowe

 wymienia rodzaje podziałów komórki  rozpoznaje etapy mitozy i mejozy  charakteryzuje przebieg poszczególnych etapów mitozy i mejozy  porównuje przebieg oraz znaczenie mitozy i mejozy  wyjaśnia znaczenie zjawiska crossing-over

 definiuje pojęcia: kariokineza i cytokineza  ilustruje poszczególne etapy mitozy i mejozy  wyjaśnia rolę interfazy w cyklu życiowym komórki  określa skutki zaburzeń cyklu komórkowego  wymienia czynniki wywołujące transformację nowotworową

 wyjaśnia i porównuje przebieg cytokinezy w komórkach roślinnej i zwierzęcej  charakteryzuje sposób formowania wrzeciona kariokinetycznego w komórce roślinnej i zwierzęcej  omawia znaczenie amitozy i endomitozy

1

Klasyfikowanie organizmów

 wymienia zadania systematyki  wymienia główne rangi taksonów  wymienia kryteria klasyfikowania organizmów według metod opartych na podobieństwie i pokrewieństwie organizmów  wymienia nazwy pięciu królestw świata organizmów  wymienia charakterystyczne cechy

 definiuje pojęcia: takson, narządy homologiczne, gatunek  ocenia znaczenie systematyki  wyjaśnia, na czym polega nazewnictwo binominalne gatunków i podaje nazwisko jego twórcy  wyjaśnia zasady konstruowania klucza dwudzielnego do oznaczania gatunków

 analizuje schemat przedstawiający ilość DNA i chromosomów w poszczególnych etapach cyklu komórkowego  charakteryzuje poszczególne etapy interfazy  określa znaczenie wrzeciona kariokinetycznego  wyjaśnia, na czym polega programowana śmierć komórki  wyjaśnia mechanizm transformacji nowotworowej  wyjaśnia, na czym polega hierarchiczny układ rang jednostek taksonomicznych  określa stanowisko systematyczne wybranego gatunku rośliny i zwierzęcia  wskazuje w nazwie gatunku nazwę rodzajową i epitet gatunkowy  wyjaśnia różnicę między naturalnym a sztucznym systemem klasyfikacji  definiuje pojęcia: takson monofiletyczny,

 porównuje i ocenia sposoby klasyfikowania organizmów oparte na metodach fenetycznych i filogenetycznych  oznacza gatunki, wykorzystując klucz w postaci graficznej lub numerycznej  konstruuje klucz służący do oznaczania przykładowych gatunków organizmów  ocenia stopień

48

organizmów należących do każdego z pięciu królestw

parafiletyczny i polifiletyczny  porównuje królestwa świata żywego

pokrewieństwa organizmów na podstawie analizy drzewa rodowego organizmów  charakteryzuje formy wirusów pod względem kształtu  porównuje przebieg cyklu lizogenicznego bakteriofaga i cykl wirusa zwierzęcego  omawia teorie pochodzenia wirusów  wyjaśnia różnicę między wirusem a wiroidem  określa znaczenie prionów

 wyjaśnia, dlaczego osmoregulacja i wydalanie mają szczególne znaczenie dla protistów słodkowodnych

2

Wirusy – bezkomórkowe formy materii

 wymienia cechy wirusów  wymienia sposoby rozprzestrzeniania się wirusowych chorób roślin, zwierząt i człowieka  omawia znaczenie wirusów wymienia choroby wirusowe człowieka

 charakteryzuje budowę wirionu  omawia przebieg cyklu lizogenicznego bakteriofaga i cyklu wirusa zwierzęcego  wyjaśnia, jakie znaczenie w zwalczaniu wirusów mają szczepienia ochronne

3

Bakterie – organizmy bezjądrowe

 charakteryzuje budowę komórki bakteryjnej  wymienia czynności życiowe bakterii  klasyfikuje bakterie w zależności od sposobu odżywiania i oddychania  wymienia sposoby rozmnażania bezpłciowego bakterii  podaje przykłady pozytywnego i negatywnego znaczenia bakterii  wymienia choroby bakteryjne człowieka i drogi zakażenia

 wymienia funkcje poszczególnych elementów komórki  identyfikuje różne formy komórek bakterii i rodzaje ich skupisk  określa wielkość komórek bakteryjnych  określa znaczenie form przetrwalnikowych w cyklu życiowym bakterii  wyjaśnia znaczenie procesów płciowych zachodzących u bakterii  definiuje pojęcia: anabioza, taksja, koniugacja

 uzasadnia, że wirusy znajdują się na pograniczu materii nieożywionej i żywej  wyjaśnia różnicę między cyklem litycznym a lizogenicznym  klasyfikuje wirusy na podstawie rodzaju kwasu nukleinowego, morfologii, rodzaju gospodarza i sposobu infekcji oraz podaje ich przykłady  charakteryzuje wybrane choroby wirusowe człowieka  wyjaśnia, na czym polega różnica w budowie komórki bakterii samo- i cudzożywnej  charakteryzuje poszczególne grupy bakterii w zależności od sposobu odżywiania i oddychania oraz podaje ich przykłady  omawia etapy koniugacji  charakteryzuje grupy systematyczne bakterii  omawia objawy wybranych chorób bakteryjnych człowieka  proponuje działania profilaktyczne

4

Protisty – proste organizmy eukariotyczne

 wymienia czynności życiowe protistów  omawia budowę komórki protistów zwierzęcych  omawia sposób

 rozróżnia rodzaje ruchów u protistów zwierzęcych  wyjaśnia rolę wodniczek w odżywianiu i wydalaniu

 określa kryterium klasyfikacji protistów  wymienia i charakteryzuje sposób funkcjonowania organelli ruchu u protistów

 omawia różnice w budowie ściany komórkowej bakterii Gram-dodatnich i Gramujemnych  wyjaśnia znaczenie heterocyst  omawia rodzaje taksji

49

5

Grzyby – cudzożywne beztkankowce. Porosty

odżywiania się protistów zwierzęcych  charakteryzuje przebieg rozmnażania się bezpłciowego i płciowego protistów  wymienia charakterystyczne cechy budowy protistów roślinopodobnych  omawia sposób odżywiania się protistów roślinopodobnych  wymienia cechy charakterystyczne dla protistów grzybopodobnych  podaje przykłady pozytywnego i negatywnego znaczenia protistów  wymienia choroby wywoływane przez protisty i drogi ich zarażenia

protistów  wyróżnia główne rodzaje plech u protistów roślinopodobnych  wymienia typy zapłodnienia występujące u protistów  porównuje poszczególne typy protistów  wymienia przedstawicieli poszczególnych typów protistów  podaje przykłady protistów, których organizm jest: pojedynczą komórką, kolonią, plechą

 wymienia cechy charakterystyczne grzybów  omawia budowę grzybów, używając pojęć: grzybnia, strzępki, owocnik  charakteryzuje sposoby rozmnażania bezpłciowego i płciowego grzybów  wymienia przedstawicieli poszczególnych typów grzybów  omawia znaczenie grzybów i porostów

 wyjaśnia, dlaczego grzyby są plechowcami  omawia sposoby oddychania grzybów  rozróżnia poszczególne typy grzybów  przedstawia budowę, środowisko i sposób życia porostów  określa wpływ grzybów na zdrowie i życie człowieka

 wyjaśnia, na czym polega różnica między pinocytozą a fagocytozą  omawia proces wydalania i osmoregulacji zachodzący u protistów zwierzęcych  omawia kolejne etapy przebiegu koniugacji u pantofelka  omawia kolejne etapy cyklu rozwojowego zarodźca malarii  charakteryzuje budowę form jednokomórkowych i wielokomórkowych protistów roślinopodobnych  wymienia cechy charakterystyczne plech protistów roślinopodobnych  porównuje typy zapłodnienia u protistów  proponuje działania profilaktyczne w celu uniknięcia zarażenia się protistami chorobotwórczymi  rozróżnia rodzaje strzępek  porównuje sposoby rozmnażania się grzybów  omawia kolejne etapy cyklu rozwojowego sprzężniowców, workowców i podstawczaków  rozróżnia typy hymenoforów u podstawczaków  porównuje cechy poszczególnych typów grzybów  wymienia gatunki grzybów saprobiontycznych, pasożytniczych i

 uzasadnia różnicę między cyklem rozwojowym z mejozą pregamiczną a cyklem rozwojowym z mejozą postgamiczną  wymienia rodzaje materiałów zapasowych występujących u protistów roślinopodobnych  wymienia barwinki fotosyntetyczne u protistów roślinopodobnych  wymienia cechy budowy charakterystyczne dla poszczególnych typów protistów zwierzęcych, roślinopodobnych i grzybopodobnych  omawia choroby wywoływane przez protisty  omawia przemianę pokoleń z dominującym sporofitem na przykładzie listownicy  określa kryterium klasyfikacji grzybów  porównuje typy mikoryz  porównuje rodzaje zarodników  wskazuje fazę dominującą w cyklu rozwojowym sprzężniowców, workowców i podstawczaków  określa rolę rozmnóżek w rozmnażaniu porostów

50

symbiotycznych  przedstawia zasady profilaktyki chorób człowieka wywoływanych przez grzyby  charakteryzuje rodzaje plech porostów Różnorodno ść roślin

1

Rośliny pierwotnie wodne

 wymienia cechy właściwe wyłącznie roślinom  wymienia cechy charakterystyczne dla roślin pierwotnie wodnych  omawia znaczenie krasnorostów i zielenic

 wymienia formy organizacji roślin pierwotnie wodnych  wymienia sposoby rozmnażania krasnorostów i zielenic

 charakteryzuje formy organizacji roślin pierwotnie wodnych  omawia przemianę pokoleń na przykładzie ulwy sałatowej  omawia kolejne etapy koniugacji u skrętnicy

 wyjaśnia trudności w klasyfikacji systematycznej krasnorostów i zielenic  charakteryzuje krasnorosty i zielenice pod względem budowy i środowiska występowania

2

Główne kierunki rozwoju roślin lądowych

 porównuje warunki panujące w wodzie i na lądzie  wykazuje znaczenie cech adaptacyjnych roślin do życia na lądzie

Tkanki roślinne

 omawia jedną z hipotez o pochodzeniu roślin lądowych, wymieniając cechy świadczące o bliskim pokrewieństwie roślin i współczesnych zielenic  definiuje pojęcie telom  klasyfikuje i identyfikuje tkanki roślinne  wymienia charakterystyczne cechy tkanek twórczych  wymienia wytwory epidermy i omawia ich znaczenie

 charakteryzuje ryniofity  omawia główne założenia teorii telomowej

3

 wymienia cechy środowiska wodnego  wymienia przykłady adaptacji roślin do życia na lądzie  rozróżnia grupy morfologiczno-rozwojowe roślin lądowych  określa rolę tkanek twórczych  wymienia charakterystyczne cechy tkanek stałych  omawia budowę epidermy określa funkcje tkanek okrywających  omawia budowę i funkcję poszczególnych rodzajów miękiszu  omawia budowę i funkcje tkanek wzmacniających  omawia tkanki przewodzące, wskazując cechy budowy drewna i łyka, które umożliwiają tym tkankom przewodzenie substancji

 wymienia merystemy pierwotne i wtórne oraz określa ich funkcje  określa lokalizację merystemów w roślinie  omawia efekt działania kambium i fellogenu  wyjaśnia, na czym polega mechanizm zamykania i otwierania aparatów szparkowych  wyjaśnia znaczenie kutykuli  omawia znaczenie utworów wydzielniczych

 uzasadnia różnicę pomiędzy tkankami twórczymi a tkankami stałymi  porównuje budowę epidermy i ryzodermy  charakteryzuje sposób powstawania, budowę oraz znaczenie korkowicy  wymienia przykłady wewnętrznych i powierzchniowych utworów wydzielniczych

51

4

Budowa i funkcje korzenia

 wymienia główne funkcje korzenia  charakteryzuje budowę strefową korzenia  omawia budowę pierwotną i wtórną korzenia

 porównuje budowę palowego i wiązkowego systemu korzeniowego oraz uzasadnia, że systemy te stanowią adaptację do warunków środowiska  wymienia modyfikacje budowy korzeni

 przedstawia sposób powstawania wtórnych tkanek merystematycznych w korzeniu oraz charakteryzuje efekty ich działalności  charakteryzuje modyfikacje budowy korzeni

 porównuje budowę pierwotną korzenia z budową wtórną

5

Budowa i funkcje łodygi

 wymienia funkcje łodygi  omawia budowę pierwotną i wtórną łodygi

 wymienia modyfikacje budowy łodygi

 omawia etapy przyrostu na grubość łodygi  przedstawia sposób powstawania wtórnych tkanek merystematycznych w łodydze oraz charakteryzuje efekty ich działalności charakteryzuje modyfikacje budowy łodygi

 porównuje budowę pierwotną łodygi z budową wtórną  rozróżnia łodygi w zależności od stopnia trwałości

6

Budowa i funkcje liści

 wymienia funkcje liści  omawia budowę anatomiczną liścia

 definiuje pojęcie ulistnienie  wymienia rodzaje ulistnienia, unerwienia liści i rodzaje nerwacji  podaje przykłady liści pojedynczych i złożonych  wymienia modyfikacje budowy liści

 rozróżnia typy ulistnienia, nerwacji i rodzaje liści  porównuje budowę anatomiczną liścia rośliny iglastej i liścia rośliny dwuliściennej oraz uzasadnia przyczyny istniejących różnic

7

Mszaki – rośliny o dominującym gametoficie

 wymienia środowiska, w których występują mszaki  wymienia wspólne cechy mszaków  omawia budowę gametofitu i sporofitu mszaków  omawia znaczenie mszaków

 wymienia cechy plechowców i organowców  omawia cykl rozwojowy mszaków  rozróżnia mchy, wątrobowce i glewiki

 omawia budowę morfologiczną liścia  określa rolę poszczególnych elementów budowy liścia  porównuje miękisz palisadowy z miękiszem gąbczastym  określa znaczenie modyfikacji liści  podaje przykłady cech łączących mszaki z plechowcami i organowcami  określa rolę poszczególnych elementów gametofitu i sporofitu mszaków  określa znaczenie wody w cyklu rozwojowym mszaków  wskazuje pokolenie diploidalne i haploidalne w

 uzasadnia, że u mszaków występuje heteromorficzna przemiana pokoleń  wskazuje cechy charakterystyczne mchów, wątrobowców i glewików  porównuje budowę gametofitu i sporofitu u mchów, wątrobowców i glewików  wskazuje cechy charakterystyczne poszczególnych grup

52

8

Paprotniki – zarodnikowe rośliny naczyniowe

 wymienia cechy morfologiczno-rozwojowe paprotników  omawia budowę gametofitu i sporofitu paprotników  wskazuje cechy charakterystyczne paprociowych, widłakowych i skrzypowych  omawia znaczenie paprotników

 wymienia cechy charakterystyczne w cyklu rozwojowym paprotników  wymienia przedstawicieli paprociowych, widłakowych i skrzypowych

9

Nagozalążkowe – rośliny kwiatowe z nieosłoniętym zalążkiem

 wymienia cechy charakterystyczne dla roślin nagozalążkowych  omawia budowę sporofitu roślin nagozalążkowych  omawia znaczenie roślin nagozalążkowych

wymienia cechy nasiennych występujące u nagozalążkowych  wyjaśnia genezę nazwy nagozalążkowe (nagonasienne)  wymienia i krótko charakteryzuje głównych przedstawicieli roślin szpilkowych w Polsce

cyklu rozwojowym  określa miejsce zachodzenia i znaczenie mejozy w cyklu rozwojowym  wymienia przedstawicieli mchów, wątrobowców i glewików  omawia budowę morfologiczną i anatomiczną paprociowych  wskazuje i nazywa elementy budowy sporofitu paprociowych, widłakowych i skrzypowych  omawia cykl rozwojowy paprotników jednakozarodnikowych na przykładzie narecznicy samczej  omawia cykl rozwojowy paprotników różnozarodnikowych na przykładzie widliczki ostrozębnej  charakteryzuje przedstawicieli paprociowych, widłakowych i skrzypowych  wyjaśnia znaczenie kwiatu, nasion, zalążka i łagiewki pyłkowej u nagozalążkowych  przedstawia budowę kwiatu rośliny nagozalążkowej i wskazuje elementy homologiczne do struktur poznanych u paprotników  przedstawia budowę i rozwój gametofitu męskiego i żeńskiego u roślin nagozalążkowych  przedstawia przebieg

mchów  omawia budowę liścia wątrobowców na przykładzie porostnicy

 wskazuje cechy paprociowych, które zdecydowały o opanowaniu środowiska lądowego i osiągnięciu większych rozmiarów niż mszaki  porównuje budowę i znaczenie współczesnych oraz dawnych widłakowych i skrzypowych  podaje przykłady żyjących w Polsce gatunków widłakowych, skrzypowych i paprociowych objętych ochroną prawną

 omawia budowę nasienia sosny zwyczajnej  wymienia wspólne cechy roślin nagozalążkowych wielkolistnych oraz ich przedstawicieli  wymienia wspólne cechy roślin nagozalążkowych drobnolistnych oraz ich przedstawicieli  wymienia gatunki roślin nagozalążkowych objętych w Polsce ścisłą ochroną gatunkową

53

10

Funkcjono wanie roślin

1

Okrytozalążkowe – rośliny wytwarzające owoce

 wymienia cechy roślin okrytozalążkowych odróżniające je od nagozalążkowych  charakteryzuje sporofit roślin okrytozalążkowych  przedstawia budowę obupłciowego kwiatu rośliny okrytozalążkowej  ocenia możliwości adaptacyjne roślin okrytozalążkowych  omawia znaczenie roślin okrytozalążkowych

 wyjaśnia genezę nazwy rośliny okrytozalążkowe (okrytonasienne)  wymienia rodzaje kwiatów  omawia przebieg cyklu rozwojowego u roślin okrytozalążkowych  ocenia znaczenie wykształcenia się nasion dla opanowania środowiska lądowego przez rośliny  omawia sposób rozprzestrzeniania się nasion i owoców

Transport wody, soli mineralnych i substancji odżywczych

 wymienia funkcje wody w życiu roślin  omawia bilans wodny w organizmie rośliny

 omawia bierny i czynny mechanizm pobierania wody, posługując się pojęciami: transpiracja, parcie korzeniowe, gutacja, wiosenny płacz roślin  charakteryzuje etapy transportu wody i soli

cyklu rozwojowego u roślin nagozalążkowych na przykładzie sosny zwyczajnej  omawia funkcje elementów kwiatu obupłciowego u rośliny okrytozalążkowej  omawia budowę i rozwój gametofitu męskiego i żeńskiego u rośliny okrytozalążkowej  wyjaśnia związek między zapyleniem a zapłodnieniem  wyjaśnia na przykładach związek między budową kwiatu u rośliny okrytozalążkowej a sposobem jego zapylania  charakteryzuje mechanizmy zapobiegające samozapyleniu  omawia przebieg i efekty podwójnego zapłodnienia  omawia budowę nasienia  wymienia przykłady owoców pojedynczych (suchych i mięsistych), zbiorowych i owocostanów  porównuje cechy budowy morfologicznej i anatomicznej u roślin jednoliściennych i dwuliściennych  określa skutki niedoboru wody w roślinie  definiuje pojęcia: potencjał wody, ciśnienie hydrostatyczne, ciśnienie osmotyczne  omawia mechanizm zamykania i otwierania się aparatów szparkowych

 rozróżnia rodzaje kwiatów  definiuje pojęcia: pręcikowie, słupkowie, kwiatostan  schematycznie przedstawia różne rodzaje kwiatostanów  uzasadnia, dlaczego rośliny unikają samozapylenia  podaje kryterium podziału nasion na bielmowe, bezbielmowe i obielmowe oraz wskazuje między nimi podobieństwa i różnice  definiuje pojęcie partenokarpia  porównuje sposoby powstawania różnych owoców  charakteryzuje wybrane rodziny dwuliściennych i jednoliściennych  wymienia przykłady roślin jednoliściennych i dwuliściennych

 omawia sposób pobierania soli mineralnych przez rośliny  przedstawia sposób określenia potencjału wody w roślinie  wyjaśnia rolę sił kohezji i adhezji w przewodzeniu wody

54

mineralnych w roślinie  charakteryzuje rodzaje transpiracji

 wyjaśnia, w jaki sposób odbywa się transport asymilatów w roślinie

2

Wzrost i rozwój roślin okrytonasiennych

 definiuje pojęcia: wzrost rośliny i rozwój rośliny  omawia etapy ontogenezy rośliny

 charakteryzuje sposoby wegetatywnego rozmnażania się roślin  wskazuje, które etapy cyklu życiowego rośliny składają się na stadium wegetatywne, a które na generatywne  omawia kiełkowanie nasion, uwzględniając charakterystyczne dla tego procesu zmiany fizjologiczne i morfologiczne

 charakteryzuje procesy wzrostu i rozwoju embrionalnego okrytonasiennej rośliny dwuliściennej od momentu zapłodnienia do powstania nasienia  wymienia warunki względnego i bezwzględnego spoczynku nasion  charakteryzuje procesy, które zachodzą w okresie wzrostu wegetatywnego siewki  omawia wpływ temperatury i długości dnia i nocy na zakwitanie roślin  definiuje pojęcia: wernalizacja i fotoperiodyzm  charakteryzuje rośliny krótkiego dnia (RKD), rośliny długiego dnia (RDD) i rośliny neutralne (RN)

3

Regulatory wzrostu i rozwoju roślin

 wymienia charakterystyczne cechy fitohormonów  wymienia pięć głównych grup fitohormonów  wymienia najważniejsze funkcje auksyn, giberelin, cytokinin, inhibitorów wzrostu i etylenu

 definiuje pojęcie fitohormony  podaje przykłady wykorzystania fitohormonów rolnictwie i ogrodnictwie

 charakteryzuje miejsce syntetyzowania auksyn oraz wpływ auksyn na procesy wzrostu i rozwoju roślin  charakteryzuje wpływ giberelin i cytokinin na procesy wzrostu i rozwoju roślin  wyjaśnia wpływ

 omawia czynniki wpływające na intensywność transpiracji  planuje doświadczenie mające na celu zbadanie wpływu natężenia światła na intensywność transpiracji  planuje doświadczenie, którego celem jest zbadanie biegunowości pędów rośliny  porównuje kiełkowanie nadziemne (epigeiczne) i podziemne (hipogeiczne  definiuje pojęcia: rośliny monokarpiczne i rośliny polikarpiczne  wymienia przykłady roślin monokarpicznych i polikarpicznych

 analizuje wykres przedstawiający wpływ stężenia auksyn na wzrost korzeni i łodygi  porównuje wpływ auksyn i giberelin na rośliny  porównuje wpływ stężenia auksyn i cytokinin na wzrost i rozwój tkanek

55

roślinnych  określa rolę fitohormonów mających znaczenie w uruchamianiu reakcji obronnych roślin poddanych działaniu czynników stresowych

Reakcje roślin na bodźce

 wyróżnia typy ruchów roślin oraz podaje ich przykłady  wyjaśnia różnicę między tropizmami a nastiami

 wyjaśnia mechanizm powstawania ruchów wzrostowych i turgorowych

 wyróżnia rodzaje tropizmów i nastii w zależności od rodzaju bodźca zewnętrznego  omawia rodzaje tropizmów  wyjaśnia przyczynę odmiennej reakcji korzenia i łodygi na działanie siły grawitacyjnej  omawia przykłady nastii

 uzasadnia różnicę między tropizmem dodatnim a tropizmem ujemnym  wyjaśnia znaczenie auksyn w reakcjach ruchowych roślin  planuje doświadczenie, którego celem jest zbadanie geotropizmu korzenia i pędu  uzasadnia, że nastie mogą mieć charakter ruchów turgorowych i wzrostowych

1

Kryteria klasyfikacji zwierząt

 klasyfikuje i podaje przykłady zwierząt na podstawie następujących kryteriów: wykształcenie tkanek, rodzaj symetrii, liczba listków zarodkowych, występowanie lub brak wtórnej jamy ciała, przekształcenie się pragęby, sposób bruzdkowania i powstawanie mezodermy

 wymienia etapy rozwoju zarodkowego u zwierząt  definiuje pojęcia: zwierzęta dwuwarstwowe i zwierzęta trójwarstwowe, zwierzęta pierwouste i zwierzęta wtórouste

 uzasadnia związek między symetrią ciała a budową zwierzęcia i trybem życia  charakteryzuje przebieg i efekty bruzdkowania  wyjaśnia, w jaki sposób powstaje otwór gębowy, odbytowy i mezoderma u zwierząt pierwoustych i wtóroustych

 charakteryzuje zwierzęta acelomatyczne, pseudocelomatyczne i celomatyczne  klasyfikuje zwierzęta celomatyczne ze względu na rodzaj segmentacji i obecność lub brak struny grzbietowej

2

Gąbki – zwierzęta beztkankowe

 omawia środowisko i tryb życia gąbek  charakteryzuje podstawowe czynności życiowe gąbek omawia znaczenie gąbek

 omawia bezpłciowy i płciowy sposób rozmnażania się gąbek  przedstawia ogólny plan budowy gąbki

 wyjaśnia, na czym polegają totipotencjalne właściwości komórek i określa ich znaczenie w życiu gąbek  wymienia gromady zaliczane do typu gąbek wraz z przykładami ich przedstawicieli

 porównuje typy budowy ciała gąbek  określa rolę komórek kołnierzykowatych  omawia budowę ściany ciała gąbek  charakteryzuje poszczególne gromady gąbek

4

Różnorodn ość bezkręgow ców

inhibitorów wzrostu na kiełkowanie nasion i reakcje obronne roślin  wyjaśnia wpływ etylenu na dojrzewanie owoców i zrzucanie liści

56

3

Tkanki zwierzęce – budowa i funkcja

4

Parzydełkowce – tkankowe zwierzęta dwuwarstwowe

5

Płazińce – zwierzęta spłaszczone grzbieto-brzusznie

 klasyfikuje tkanki zwierzęce  omawia budowę i rolę tkanki nabłonkowej  omawia budowę i funkcje tkanki łącznej  omawia budowę tkanki chrzęstnej i kostnej  charakteryzuje budowę i funkcje osocza oraz elementów morfotycznych krwi  omawia ogólne cechy budowy tkanki mięśniowej  omawia budowę i rolę elementów tkanki nerwowej nazywa poziomy organizacji budowy ciała zwierząt  wymienia układy narządów budujących ciała zwierząt  charakteryzuje środowisko i tryb życia parzydełkowców  charakteryzuje ogólną budowę ciała parzydełkowców  omawia sposób odżywiania się parzydełkowców  omawia znaczenie parzydełkowców

 rozpoznaje poszczególne rodzaje tkanek zwierzęcych  dzieli tkanki nabłonkowe na podstawie liczby warstw komórek, kształtu komórek i pełnionych funkcji  wymienia funkcje gruczołów  wyjaśnia kryteria podziału tkanki łącznej  wymienia przykłady tkanek łącznych właściwych, podporowych i płynnych  definiuje pojęcia: narząd, układ narządów

 rysuje tkanki zwierzęce  charakteryzuje nabłonki pod względem budowy, roli i miejsca występowania  charakteryzuje pod względem budowy, roli i występowania tkanki łączne właściwe  porównuje rodzaje tkanek chrzęstnych i kostnych pod względem budowy i miejsca występowania  porównuje pod względem budowy i sposobu funkcjonowania tkankę mięśniową gładką, poprzecznie prążkowaną serca oraz poprzecznie prążkowaną szkieletową

 określa pochodzenie poszczególnych rodzajów tkanek  klasyfikuje gruczoły  wymienia cechy charakterystyczne i funkcje limfy i hemolimfy  omawia sposób przekazywania impulsu nerwowego  wymienia funkcje komórek glejowych

 nazywa typ układu nerwowego parzydełkowców i omawia jego budowę  omawia sposób wykonywania ruchów i przemieszczania się parzydełkowców  charakteryzuje sposoby rozmnażania się parzydełkowców

 wskazuje podobieństwa i różnice między wewnętrzną a zewnętrzną ścianą ciała u parzydełkowca  omawia budowę i znaczenie parzydełek  definiuje pojęcie ciałka brzeżne (ropalia)  charakteryzuje gromady parzydełkowców  wyjaśnia rolę koralowców w tworzeniu raf koralowych

 wymienia wspólne cechy wszystkich przedstawicieli płazińców  omawia budowę wewnętrzną płazińców  omawia sposoby odżywiania się płazińców  wyjaśnia, w jaki sposób u

 definiuje pojęcia: żywiciel pośredni, żywiciel ostateczny, obojnak, zapłodnienie krzyżowe  wymienia gatunki pasożytnicze płazińców, które mogą stanowić

 porównuje budowę polipa z budową meduzy  wymienia funkcje i miejsca występowania poszczególnych rodzajów komórek ciała parzydełkowców  charakteryzuje budowę ściany ciała parzydełkowca  omawia przemianę pokoleń u parzydełkowców na przykładzie chełbi modrej  wymienia przykładowych przedstawicieli gromad  omawia budowę wora powłokowo-mięśniowego  omawia budowę morfologiczną płazińców  omawia budowę układu pokarmowego płazińców  nazywa typ układu nerwowego płazińców i

 definiuje pojęcia: rabdity, statocysty  wymienia gromady płazińców  charakteryzuje gromady płazińców

57

płazińców zachodzi wymiana gazowa i transport substancji  wymienia przykłady adaptacji płazińców do pasożytniczego trybu życia  omawia znaczenie płazińców

zagrożenie dla zdrowia lub życia człowieka  proponuje działania profilaktyczne mające na celu zmniejszenie prawdopodobieństwa zarażenia człowieka płazińcami pasożytniczymi

6

Nicienie – zwierzęta o obłym, nieczłonowanym ciele

 omawia ogólny plan budowy ciała nicieni  charakteryzuje tryb życia nicieni  wymienia cechy charakterystyczne budowy nicieni  charakteryzuje podstawowe czynności życiowe nicieni  omawia znaczenie nicieni

 proponuje działania profilaktyczne mające na celu zmniejszenie prawdopodobieństwa zarażenia człowieka nicieniami pasożytniczymi

omawia jego budowę  omawia budowę i funkcje układu wydalniczego płazińców  omawia budowę układu rozrodczego płazińców  charakteryzuje cykl rozwojowy tasiemca nieuzbrojonego, bruzdogłowca szerokiego i motylicy wątrobowej  omawia pokrycie ciała u nicieni  omawia budowę układu pokarmowego i sposób trawienia nicieni  wyjaśnia, w jaki sposób zachodzi wymiana gazowa i transport substancji u nicieni  omawia budowę układu wydalniczego i nerwowego nicieni  omawia sposób rozmnażania się i rozwoju nicieni  charakteryzuje cykl rozwojowy glisty ludzkiej i włośnia krętego

7

Pierścienice – bezkręgowce o wyraźnej metamerii

 charakteryzuje tryb życia pierścienic  wymienia cechy budowy anatomicznej wspólne dla wszystkich pierścienic  przedstawia ogólną budowę ciała pierścienic  omawia wewnętrzną budowę ciała pierścienic na przykładzie dżdżownicy  wymienia cechy budowy pijawek o znaczeniu adaptacyjnym do pasożytniczego trybu życia

 omawia budowę układu pokarmowego pierścienic  wyjaśnia, w jaki sposób u pierścienic zachodzi wymian gazowa  omawia budowę układu krwionośnego i nerwowego u pierścienic  charakteryzuje budowę i funkcje układu wydalniczego pierścienic  omawia sposób rozmnażania się pierścienic

 wyjaśnia różnicę między metamerią homonomiczną a heteronomiczną  wymienia funkcje parapodiów  omawia pokrycie ciała u pierścienic  wskazuje podobieństwa i różnice w rozmnażaniu się wieloszczetów, skąposzczetów i pijawek  wyjaśnia znaczenie siodełka u skąposzczetów i pijawek

 definiuje pojęcie: linienie, oskórek  wymienia i charakteryzuje nicienie pasożytnicze roślin, zwierząt i człowieka oraz nicienie niepasożytnicze  wskazuje przystosowania nicieni do pasożytnictwa

 omawia budowę morfologiczną odcinka głowowego ciała nereidy omawia budowę morfologiczną parapodium nereidy  wymienia barwniki oddechowe pierścienic i barwy, jakie nadają krwi  wyjaśnia rolę komórek chloragogenowych  charakteryzuje gromady należące do pierścienic

58

 omawia znaczenie pierścienic

 wymienia przedstawicieli wieloszczetów, skąposzczetów i pijawek

8

Stawonogi – zwierzęta o członowanych odnóżach

 wymienia i charakteryzuje środowiska, w których żyją stawonogi  wymienia wspólne cechy budowy morfologicznej i anatomicznej stawonogów  charakteryzuje narządy wymiany gazowej stawonogów  wymienia typy gruczołów wydalniczych  omawia przebieg rozwoju złożonego z przeobrażeniem niezupełnym i zupełnym  omawia znaczenie stawonogów

 wymienia typy aparatów gębowych owadów i podaje przykłady owadów, u których one występują  wymienia typy odnóży owadów i podaje przykłady owadów, u których one występują  definiuje pojęcia: przeobrażenie zupełne, przeobrażenie niezupełne, imago, poczwarka

9

Mięczaki – zwierzęta o miękkim niesegmentowanym ciele

 charakteryzuje środowisko życia mięczaków  przedstawia ogólną budowę ciała mięczaków na przykładzie ślimaka  wymienia cechy budowy charakterystyczne dla wszystkich przedstawicieli mięczaków  omawia znaczenie mięczaków

 omawia budowę układu pokarmowego mięczaków i sposoby pobierania przez nie pokarmu  charakteryzuje budowę i sposób funkcjonowania narządów oddechowych u mięczaków zasiedlających środowiska wodne i lądowe

 porównuje budowę morfologiczną i anatomiczną skorupiaków, pajęczaków i owadów  omawia budowę układu pokarmowego stawonogów  porównuje budowę narządów oddechowych stawonogów żyjących w wodzie i na lądzie  omawia sposób działania otwartego układu krwionośnego  porównuje stawonogi wodne i lądowe pod względem budowy narządów wydalniczych oraz usuwanych produktów przemiany materii  przedstawia budowę łańcuszkowego układu nerwowego typowego dla większości stawonogów  wyjaśnia, na czym polega partenogeneza  charakteryzuje skorupiaki, szczękoczułkowce oraz tchawkowe i podaje ich przedstawicieli  wyjaśnia budowę i funkcje muszli u mięczaków  wyjaśnia, w jaki sposób zachodzi przepływ krwi w układzie krwionośnym mięczaków  omawia budowę układu krwionośnego głowonogów  omawia budowę układu nerwowego  omawia wydalanie i

 definiuje pojęcia: miksocel, hemolimfa  omawia różnorodność budowy skrzydeł owadów  uzasadnia, że stawonogi przystosowały się do pobierania różnorodnego pokarmu  wyjaśnia rolę ostii w sercu  omawia budowę oka złożonego  wyjaśnia rolę narządów tympanalnych  wyjaśnia rolę pokładełka  porównuje skorupiaki, szczękoczułkowce i tchawkowce  wymienia przystosowania stawonogów do życia w różnorodnych typach środowisk

 porównuje budowę zewnętrzną i budowę muszli u poszczególnych gromad mięczaków  charakteryzuje gromady mięczaków oraz wskazuje charakterystyczne cechy budowy morfologicznej umożliwiające ich identyfikację  wymienia przykłady

59

 charakteryzuje rozmnażanie się mięczaków

10

Różnorodno ść strunowców

1

2

Szkarłupnie – bezkręgowe zwierzęta wtórouste

 charakteryzuje środowisko i tryb życia szkarłupni  omawia znaczenie szkarłupni w przyrodzie i życiu człowieka

 wymienia funkcje układu wodnego (ambulakralnego)  przedstawia ogólną budowę ciała szkarłupni  omawia czynności życiowe szkarłupni

Charakterystyka strunowców. Strunowce niższe

 wymienia pięć najważniejszych cech strunowców  wymienia podtypy strunowców  przedstawia drzewo rodowe strunowców  porównuje plan budowy bezkręgowców i strunowców  wymienia wspólne cechy wszystkich kręgowców  charakteryzuje pokrycie ciała kręgowców, uwzględniając budowę oraz funkcje, jakie pełni naskórek i skóra właściwa  przedstawia plan budowy szkieletu osiowego i szkieletu kończyn u kręgowców

 charakteryzuje środowisko i tryb życia przedstawicieli strunowców niższych na przykładzie lancetnika  wskazuje w budowie lancetnika charakterystyczne cechy strunowców

Cechy charakterystyczne kręgowców

 wymienia grupy biologiczne kręgowców  wymienia cechy charakterystyczne dla wszystkich krągłoustych

osmoregulację u mięczaków  uzasadnia twierdzenie, że głowonogi są mięczakami o najwyższym stopieniu złożoności budowy  omawia budowę wewnętrzną szkarłupni na przykładzie rozgwiazdy  omawia sposób odżywiania się i budowę układu pokarmowego szkarłupni  wyjaśnia, w jaki sposób zachodzi wymiana gazowa, transport substancji oraz wydalanie i osmoregulacja u szkarłupni  omawia budowę układu wodnego (ambulakralnego)  uzasadnia, iż szkarłupnie są nietypowymi bezkręgowcami

gatunków należących do poszczególnych gromad

 omawia zewnętrzną i wewnętrzną budowę ciała oraz funkcje życiowe bezczaszkowców na przykładzie lancetnika  omawia zewnętrzną i wewnętrzną budowę ciała oraz funkcje życiowe osłonic na przykładzie żachwy  porównuje budowę przednercza, pranercza i zanercza  porównuje sposoby rozmnażania się i rozwoju kręgowców  omawia budowę wewnętrzną i charakteryzuje podstawowe czynności życiowe krągłoustych na przykładzie minoga

 analizuje drzewo rodowe strunowców  definiuje pojęcie strunowce niższe

 charakteryzuje budowę układu nerwowego szkarłupni  omawia sposób rozmnażania się szkarłupni  wymienia gromady szkarłupni i przykładowych przedstawicieli  porównuje budowę morfologiczną liliowców, rozgwiazd, wężowideł, jeżowców i strzykw

 omawia etapy ewolucji łuków skrzelowych u kręgowców  wymienia cechy krągłoustych świadczące o tym, że są najprymitywniejszymi kręgowcami

60

 wymienia odcinki układu pokarmowego kręgowców  charakteryzuje rodzaje narządów wymiany gazowej u kręgowców  omawia budowę ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego kręgowców  wyjaśnia znaczenie narządów zmysłów kręgowców  charakteryzuje budowę układu wydalniczego, krwionośnego i rozrodczego kręgowców

3

Ryby – żuchwowce pierwotnie wodne

 wymienia cechy charakterystyczne dla ryb  omawia ogólną budowę ciała ryby  charakteryzuje pokrycie ciała ryb, wskazując te cechy, które stanowią przystosowanie do życia w wodzie  przedstawia budowę układu krwionośnego ryb  charakteryzuje sposób rozmnażania się ryb  wymienia przystosowania ryb do życia w środowisku wodnym  omawia znaczenie ryb

 wymienia płetwy parzyste i nieparzyste oraz ich funkcje  wyjaśnia mechanizm wymiany gazowej u ryb  definiuje pojęcia: tarło, ikra  podaje przykłady potwierdzające, że pokrój ciała ryby odbiegający od typowego dla nich wzorca wynika z adaptacji do życia w różnych warunkach środowiska wodnego

 omawia budowę układu szkieletowego ryb  omawia elementy budowy układu pokarmowego ryb  wyjaśnia znaczenie i działanie pęcherza pławnego  omawia budowę skrzeli ryby  omawia budowę układu nerwowego ryb  charakteryzuje narządy zmysłów u ryb  wyjaśnia znaczenie linii nabocznej  wyjaśnia, na jakiej zasadzie u ryb chrzęstnoszkieletowych, ryb kostnoszkieletowych słonowodnych i kostnoszkieletowych słodkowodnych odbywa się wydalanie i osmoregulacja  omawia przystosowania ryb w budowie do życia w wodzie

 charakteryzuje rodzaje łusek  definiuje pojęcie serce żylne  przedstawia budowę mózgowia u ryby kostnoszkieletowej  charakteryzuje podgromady ryb  wymienia przedstawicieli poszczególnych podgromad  wskazuje zagrożenia ze strony działalności człowieka dla bioróżnorodności ryb  proponuje działania mające na celu ochronę zróżnicowania gatunkowego ryb

61

4

Płazy – kręgowce dwuśrodowiskowe

 charakteryzuje środowisko życia płazów  przedstawia budowę i funkcje skóry płazów  omawia budowę układu krwionośnego płazów  charakteryzuje rozmnażanie się płazów  wymienia przystosowania płazów do życia w środowisku wodnolądowym  omawia znaczenie płazów

 charakteryzuje funkcjonowanie narządów wymiany gazowej u dorosłych płazów i ich larw  charakteryzuje rozwój płazów bezogonowych na przykładzie żaby  definiuje pojęcia: skrzek, kijanka

 omawia cechy budowy i funkcje szkieletu płazów na przykładzie szkieletu żaby  charakteryzuje budowę układu pokarmowego i sposób odżywiania się płazów  omawia budowę układu oddechowego płazów  charakteryzuje budowę układu nerwowego płazów  wyjaśnia znaczenie poszczególnych narządów zmysłów  omawia proces wydalania u płazów  wymienia charakterystyczne cechy budowy i trybu życia kijanek  wskazuje zagrożenia dla różnorodności i liczebności płazów  proponuje działania mające na celu ochronę płazów

5

Gady – pierwsze owodniowce

 charakteryzuje środowisko życia gadów  charakteryzuje sposób odżywiania się gadów  przedstawia budowę układu krwionośnego gadów  omawia sposób rozmnażania się i rozwoju gadów  wymienia przystosowania w budowie gadów będące adaptacją do życia na lądzie

 wymienia cechy pokrycia ciała gadów, które stanowią adaptacje do życia w środowisku lądowym  przedstawia cechy budowy oraz funkcje szkieletu gadów na przykładzie jaszczurki  charakteryzuje budowę i czynności mózgowia i narządów zmysłów gadów

 wskazuje kryterium, na podstawie którego została utworzona systematyka gadów  wskazuje zagrożenia dla różnorodności i liczebności gadów  proponuje działania mające na celu ochronę gadów

 wyjaśnia mechanizm wentylacji płuc u żaby  wyjaśnia związek między pojawieniem się narządu wymiany gazowej w postaci płuc a modyfikacją budowy układu krwionośnego u płazów  analizuje modyfikacje budowy i czynności wybranych narządów zmysłów u płazów związane z ich funkcjonowaniem w warunkach środowiska lądowego  porównuje rozwój płazów bezogonowych, ogoniastych i beznogich  uzasadnia znaczenie budowy poszczególnych narządów i układów narządów w przystosowaniu do życia w środowisku wodnolądowym  charakteryzuje rzędy płazów  wymienia przedstawicieli poszczególnych rzędów płazów  wyjaśnia rolę częściowej przegrody występującej w komorze serca u większości gadów  omawia proces wentylacji płuc u gadów  porównuje proces wydalania u gadów żyjących na lądzie i w wodzie  uzasadnia, że sposób rozmnażania i rozwoju gadów stanowi adaptację

62

6

Ptaki – latające zwierzęta pokryte piórami

7

Ssaki – kręgowce wszechstronne i ekspansywne

 omawia znaczenie gadów

 omawia budowę układu wydalniczego gadów

 charakteryzuje środowisko życia ptaków  omawia ogólną budowę ciała ptaków  charakteryzuje pokrycie ciała ptaków  charakteryzuje budowę układu pokarmowego i sposoby odżywiania się ptaków  omawia budowę układów: krwionośnego, oddechowego i rozrodczego ptaków  charakteryzuje rozmnażanie się ptaków  wymienia cechy budowy morfologicznej, anatomicznej i cechy fizjologiczne będące przystosowaniami ptaków do lotu  omawia znaczenie ptaków  charakteryzuje środowisko życia ssaków  wymienia cechy charakterystyczne dla ssaków  charakteryzuje pokrycie ciała ssaków

 omawia budowę pióra konturowego  charakteryzuje narządy zmysłów ptaków  omawia budowę jaja ptaków i podaje funkcje elementów budowy  porównuje gniazdowniki z zagniazdownikami

 wymienia rodzaje i funkcje wytworów naskórka ssaków  charakteryzuje mechanizmy służące utrzymaniu stałej temperatury ciała u

 omawia budowę szkieletu ptaka na przykładzie gęsi  przedstawia budowę skrzydła ptaka  wyjaśnia mechanizm podwójnego oddychania występujący u ptaków  omawia schemat budowy mózgowia ptaków  charakteryzuje budowę i funkcjonowanie układu wydalniczego ptaków  analizuje cechy budowy morfologicznej, anatomicznej i cechy fizjologiczne będące adaptacją ptaków do lotu  wskazuje zagrożenia dla różnorodności i liczebności ptaków  proponuje działania mające na celu ochronę ptaków  omawia budowę szkieletu ssaków  omawia schemat budowy mózgowia ssaków  charakteryzuje narządy zmysłów ssaków  porównuje sposoby

do życia na lądzie  wymienia funkcje poszczególnych błon płodowych u gadów  uzasadnia znaczenie budowy poszczególnych narządów i układów narządów w przystosowaniu do życia gadów na lądzie  charakteryzuje podgromady gadów  wymienia przykładowych przedstawicieli podgromad  wyjaśnia rolę gruczołu kuprowego  wymienia typy piór ptaków oraz ich funkcje  wyjaśnia, na czym polega pierzenie się ptaków  omawia rozmieszczenie i funkcje worków powietrznych u ptaków  wyjaśnia znaczenie układów oddechowego i krwionośnego w utrzymaniu stałocieplności u ptaków  omawia zjawisko wędrówek ptaków  charakteryzuje podgromady i nadrzędy ptaków  wymienia przykładowe gatunki wybranych grup systematycznych  wyjaśnia, na czym polega specjalizacja uzębienia ssaków  porównuje budowę przewodu pokarmowego ssaków mięsożernych i roślinożernych

63

Funkcjono wanie zwierząt

1

Ochrona ciała zwierząt. Symetria ciała

2

Ruch zwierząt

 omawia budowę układu pokarmowego ssaków i rolę poszczególnych narządów  charakteryzuje budowę układu oddechowego ssaków i rolę poszczególnych narządów  przedstawia budowę układu krwionośnego ssaków i sposób przepływu krwi  omawia budowę układu wydalniczego oraz sposób wydalania i osmoregulacji u ssaków  omawia sposób rozrodu ssaków  omawia znaczenie ssaków  definiuje pojęcie powłoka ciała  wymienia funkcje powłoki ciała u zwierząt  charakteryzuje budowę powłoki ciała u bezkręgowców  charakteryzuje budowę powłoki ciała strunowców  wyjaśnia, dlaczego zwierzęta osiadłe lub mało ruchliwe mają promienistą symetrią ciała  wymienia korzyści posiadania dwubocznej symetrii ciała  wyjaśnia różnicę między ruchem rzęskowym a ruchem mięśniowym  wymienia zwierzęta poruszające się ruchem rzęskowym i mięśniowym  wymienia przykłady ruchu bez przemieszczania się i ruchu lokomotorycznego u wybranych zwierząt

ssaków  wyjaśnia znaczenie łożyska i pępowiny

rozmnażania się stekowców, torbaczy i łożyskowców  wskazuje zagrożenia dla różnorodności i liczebności ssaków  proponuje działania mające na celu ochronę ssaków

 wyjaśnia, na czym polega echolokacja  charakteryzuje poszczególne podgromady ssaków  wymienia przedstawicieli poszczególnych podgromad ssaków

 wyjaśnia znaczenie nabłonka syncytialnego u płazińców pasożytniczych  wyjaśnia znaczenie szkieletu zewnętrznego u stawonogów  wyjaśnia znaczenie muszli u mięczaków  omawia budowę skóry kręgowców

 wskazuje różnice w budowie powłoki ciała u bezkręgowców  wskazuje różnice w budowie powłoki ciała u kręgowców  wymienia wytwory naskórka i skóry właściwej u kręgowców  uzasadnia związek między symetrią ciała zwierząt a ich trybem życia  wymienia płaszczyzny przekroju ciała zwierząt o dwubocznej symetrii ciała

 uzasadnia związek między funkcją powłoki ciała a środowiskiem życia zwierząt  analizuje związek budowy powłoki ciała zwierząt z pełnioną funkcją

 wyjaśnia zasadę skurczu mięśnia  wyjaśnia znaczenie mięśni poprzecznieprążkowanych  określa znaczenie szkieletu zewnętrznego i wewnętrznego  omawia przystosowania anatomiczne,

 porównuje ruch bez przemieszczania się z ruchem lokomotorycznym  omawia budowę układu wodnego (ambulakralnego) szkarłupni  porównuje szkielet zewnętrzny ze szkieletem wewnętrznym  uzasadnia związek między

 wymienia białka motoryczne  wyjaśnia rolę białek motorycznych  omawia budowę rzęsek i komórek kołnierzykowych  wyjaśnia rolę filamentów aktynowych i miozynowych  definiuje pojęcie szkielet

64

3

Odżywianie się zwierząt

4

Wymiana gazowa zwierząt

5

Transport u zwierząt

 wymienia narządy lokomotoryczne u wybranych grup zwierząt  wymienia rodzaje ruchu u wybranych grup zwierząt w środowisku wodnym i lądowym  definiuje pojęcia: organizmy cudzożywne (heterotroficzne), trawienie  wyjaśnia, na czym polega trawienie wewnątrzkomórkowe i zewnątrzkomórkowe  omawia plan budowy układu pokarmowego heterotrofów  porównuje przewód pokarmowy roślinożercy i drapieżnika  wyjaśnia znaczenie endosymbiontów w trawieniu pokarmu  definiuje pojęcia: oddychanie komórkowe, wymiana gazowa, dyfuzja, ciśnienie cząsteczkowe  omawia etapy wymiany gazowej  wymienia narządy wymiany gazowej u zwierząt wodnych i lądowych oraz podaje przykłady organizmów

morfologiczne i fizjologiczne zwierząt do życia w środowisku wodnym i lądowym

sposobem poruszania się zwierząt a środowiskiem życia  wyjaśnia różnicę między lotem biernym a lotem czynnym

 klasyfikuje zwierzęta ze względu na wielkość pobieranego pokarmu, zróżnicowanie pokarmu, rodzaj pożywienia i sposób jego zdobywania oraz podaje przykłady zwierząt do każdej klasyfikacji  wyjaśnia, na czym polega modyfikacja układu pokarmowego w rozwoju ewolucyjnym zwierząt  omawia etapy trawienia pokarmu  omawia warunki zachodzenia dyfuzji  wyjaśnia, na czym polega związek między wymianą gazową a dyfuzją  porównuje budowę płuc kręgowców

 omawia różnice między trawieniem wewnątrzkomórkowym a trawieniem zewnątrzkomórkowym  uzasadnia związek między budową układu pokarmowego a trybem życia zwierzęcia i stopniem rozwoju ewolucyjnego  wyjaśnia rolę poszczególnych narządów układu pokarmowego heterotrofów

 wymienia rodzaje płynów ciała będących nośnikami substancji w organizmach

 rozróżnia transport wewnątrzkomórkowy i zewnątrzkomórkowy

 charakteryzuje płyny ciała będące nośnikami substancji w organizmach zwierząt

 porównuje warunki wymiany gazowej w wodzie i powietrzu, uwzględniając wady i zalety tych środowisk  porównuje wymianę gazową zewnętrzną z wymianą gazową wewnętrzną  omawia sposoby wymiany gazowej  charakteryzuje budowę i funkcjonowanie narządów wymiany gazowej u zwierząt wodnych i lądowych

hydrauliczny  omawia etapy ruchu lokomotorycznego na przykładzie dżdżownicy  porównuje warunki życia w wodzie, powietrzu i na lądzie  omawia budowę żołądka przeżuwaczy  uzasadnia różnice w budowie przewodu pokarmowego roślinożercy i drapieżnika  omawia modyfikacje układu pokarmowego w rozwoju ewolucyjnym u zwierząt

 porównuje ciśnienie parcjalne tlenu i dwutlenku węgla w ośrodkach biorących udział w wymienia gazowej  uzasadnia związek między sposobem wymiany gazowej a wielkością i trybem życia zwierząt  wyjaśnia, na czym polega zasada przeciwprądów u ryb  omawia działanie wieczek skrzelowych u ryb  wyjaśnia różnicę między płucami dyfuzyjnymi a płucami wentylowanymi  uzasadnia związek między rozmiarami ciała zwierząt i tempem

65

6

7

zwierząt  omawia ogólną budowę układu krwionośnego  wymienia funkcje układu krwionośnego  wymienia rodzaje naczyń krwionośnych i ich funkcje  omawia budowę serca kręgowców

 wymienia rodzaje barwników oddechowych i przykłady grup, zwierząt, u których występują  porównuje układ krwionośny otwarty z układem krwionośnym zamkniętym  wymienia grupy zwierząt, u których występuje otwarty lub zamknięty układ krwionośny

 charakteryzuje barwniki oddechowe  omawia transport substancji u bezkręgowców i kręgowców  porównuje budowę układów krwionośnych kręgowców  porównuje budowę serca kręgowców

metabolizmu a sposobem transportu substancji  porównuje budowę układów krwionośnych bezkręgowców

Reagowanie zwierząt na bodźce

 definiuje pojęcia: receptor, odruch, neuron, hormon  klasyfikuje receptory ze względu na rodzaj docierającego bodźca  wymienia pięć rodzajów zmysłów u zwierząt  omawia budowę i funkcje poszczególnych elementów mózgowia kręgowców  omawia znaczenie układu hormonalnego zwierząt

 charakteryzuje narządy zmysłów zwierząt pod względem budowy i funkcji  nazywa układy nerwowe bezkręgowców i wymienia ich cechy  porównuje odruchy bezwarunkowe i warunkowe  charakteryzuje budowę układu nerwowego strunowców  rozróżnia ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy u kręgowców

 klasyfikuje receptory ze względu na pochodzenie bodźców oraz budowę receptora  omawia kolejne etapy ewolucji oka  porównuje układy nerwowe bezkręgowców  wyjaśnia, na czym polega proces cefalizacji  porównuje budowę mózgowia kręgowców  omawia regulację hormonalną zwierząt na przykładzie linienia owadów

 omawia budowę oka złożonego stawonogów  wyjaśnia, dlaczego większość narządów zmysłów znajduje się w przedniej części ciała zwierząt  wymienia czynniki mające wpływ na budowę i stopień zaawansowania układu nerwowego  analizuje kolejne etapy ewolucji układu nerwowego bezkręgowców

Osmoregulacja i wydalanie

 definiuje pojęcia: osmoregulacja, wydalanie  wymienia produkty przemiany materii  definiuje pojęcia: zwierzęta amonioteliczne, ureoteliczne, urykoteliczne  wymienia narządy wydalnicze u bezkręgowców i strunowców

 omawia mechanizm osmoregulacji u zwierząt lądowych i wodnych  wymienia drogi usuwania produktów przemiany materii

 wyjaśnia, w jaki sposób zachodzi osmoregulacja u zwierząt izoosmotycznych, hiperosmotycznych i hipoosmotycznych  wymienia grupy zwierząt i rodzaje produktów przemian azotowych  porównuje produkty przemian oraz warunki środowiskowe, w jakich żyją zwierzęta

 porównuje warunki życia na lądzie i w wodzie pod kątem utrzymania równowagi wodnomineralnej  uzasadnia związek między rodzajem wydalanych produktów, a trybem życia zwierząt

66

8

Rozmnażanie i rozwój zwierząt

 wyjaśnia, na czym polega rozmnażanie bezpłciowe i płciowe zwierząt  wymienia sposoby rozmnażania bezpłciowego i podaje przykłady grup zwierząt, u których one występują  definiuje pojęcia: rozdzielnopłciowość, obojnactwo (hermafrodytyzm), dymorfizm płciowy  wyjaśnia różnicę między zaplemnieniem a zapłodnieniem  wymienia kolejne etapy rozwoju zarodkowego organizmu

 określa wady i zalety rozmnażania bezpłciowego  porównuje zapłodnienie zewnętrzne z zapłodnieniem wewnętrznym  definiuje pojęcie ontogeneza  charakteryzuje okresy rozwoju pozazarodkowego  wymienia przykłady zwierząt o rozwoju prostym i złożonym  charakteryzuje zwierzęta jajorodne, jajożyworodne i żyworodne oraz podaje ich przykłady

amonioteliczne, ureoteliczne i urykoteliczne  charakteryzuje budowę narządów wydalniczych bezkręgowców i strunowców  charakteryzuje sposoby rozmnażania bezpłciowego  wyjaśnia, dlaczego u pasożytów wewnętrznych i zwierząt mało ruchliwych występuje obojnactwo  wyjaśnia, na czym polega zapłodnienie krzyżowe i samozapłodnienie oraz podaje przykłady zwierząt, u których zachodzą te procesy  wyjaśnia, na czym polega partenogeneza (dzieworództwo) i heterogonia  charakteryzuje kolejne etapy rozwoju zarodkowego organizmu  charakteryzuje przebieg bruzdkowania w zależności od rodzaju jaja i podaje przykłady ich występowania  omawia sposób powstania wtórnej jamy ciała u pierwoustych i wtóroustych  porównuje przebieg rozwoju prostego i złożonego

 porównuje rozmnażanie bezpłciowe i płciowe  wymienia przykłady zwierząt będących hermafrodytami  uzasadnia, że rodzaj zaplemnienia i zapłodnienia związany jest ze środowiskiem życia  określa wady zapłodnienia zewnętrznego  klasyfikuje jaja ze względu na ilość i rozmieszczenie żółtka  wymienia listki zarodkowe i powstające z nich struktury u człowieka  określa kryterium podziału zwierząt na pierwouste i wtórouste

67

WYMAGANIA EDUKACYJNE Dział programu

Lp.

Metabolizm

1

Temat Kierunki przemian metabolicznych

Enzymy

2

3

Autotroficzne odżywianie się organizmów – fotosynteza

konieczny (K) Uczeń:  definiuje pojęcie metabolizm  charakteryzuje podstawowe rodzaje przemian metabolicznych: anabolizm i katabolizm  wymienia nośniki energii w komórce  wymienia rodzaje fosforylacji  wyjaśnia rolę enzymów w komórce  wymienia cechy enzymów  wymienia czynniki wpływające na szybkość reakcji enzymatycznych  definiuje pojęcie szlak metaboliczny

 porównuje wykorzystanie energii przez autotrofy i heterotrofy  wyjaśnia ogólny przebieg fotosyntezy  wymienia produkty i substraty fotosyntezy  wymienia etapy fotosyntezy i określa ich

Poziom wymagań podstawowy (P) rozszerzający (R) Uczeń: Uczeń:  podaje poziom  charakteryzuje budowę energetyczny substratów i ATP produktów reakcji  omawia przebieg endoergicznych i fosforylacji substratowej, egzoergicznych fotosyntetycznej i  wymienia cechy ATP oksydacyjnej  przedstawia sumaryczny zapis procesu fosforylacji  wymienia nośniki elektronów  wyjaśnia mechanizm  omawia budowę enzymów działania enzymów  wyjaśnia mechanizm  zapisuje równanie tworzenia kompleksu reakcji enzymatycznej enzym–substrat  charakteryzuje szlak  wyjaśnia, w jaki sposób metaboliczny liniowy na szybkość reakcji i cykliczny enzymatycznych wpływają:  wyjaśnia, na czym stężenie substratu, polega model regulacji temperatura, pH, stężenie aktywności enzymów soli, stężenie enzymu, zwany ujemnym aktywatory i inhibitory sprzężeniem zwrotnym  porównuje mechanizm inhibicji kompetycyjnej i niekompetycyjnej  omawia sposoby regulacji przebiegu szlaków metabolicznych  omawia przebieg ubikwitynozależnej degradacji białek  porównuje fotosyntezę  omawia budowę zachodzącą w komórkach cząsteczki chlorofilu roślin z fotosyntezą  uzasadnia stosowanie zachodzącą w komórkach wobec niektórych grup bakterii zielonych i roślin następującego purpurowych nazewnictwa: rośliny typu  wyjaśnia rolę chlorofilu C3, rośliny typu C4, rośliny i dodatkowych typu CAM barwinków  omawia przebieg

dopełniający (D) Uczeń:  porównuje rodzaje fosforylacji  analizuje przebieg reakcji redoks z udziałem NADP

 porównuje modele powstawania kompleksu enzym–substrat  porównuje mechanizm działania inhibitorów hamujących enzymy nieodwracalnie i odwracalnie  omawia zasady nazewnictwa i klasyfikacji enzymów  wyjaśnia mechanizm aktywacji proenzymu na przykładzie pepsyny  planuje doświadczenie mające na celu wykazanie wpływu temperatury na aktywność dehydrogenazy w bulwach ziemniaka  porównuje barwniki roślinne  omawia budowę i funkcje fotosystemów I i II  określa warunki, przebieg oraz efekty fosforylacji fotosyntetycznej cyklicznej i niecyklicznej  omawia budowę i

68

dokładną lokalizację w komórce  charakteryzuje etapy fotosyntezy  wymienia etapy cyklu Calvina  wyjaśnia znaczenie fotosyntezy dla organizmów żyjących na Ziemi

4

Czynniki wpływające na intensywność fotosyntezy

 wymienia czynniki zewnętrzne i wewnętrzne wpływające na intensywność procesu fotosyntezy

5

Przebieg chemosyntezy

6

Oddychanie tlenowe

7

Procesy beztlenowego uzyskiwania energii

 definiuje pojęcie chemosynteza  wymienia przykłady organizmów, u których zachodzi chemosynteza  definiuje pojęcie oddychanie komórkowe  zapisuje reakcję oddychania komórkowego  określa znaczenie oddychania komórkowego dla funkcjonowania organizmu  wymienia etapy oddychania tlenowego  wymienia czynniki wpływające na intensywność oddychania tlenowego  definiuje pojęcia: oddychanie beztlenowe, fermentacja  wymienia organizmy przeprowadzające

fotosyntetycznych w przebiegu fotosyntezy  wymienia substraty i produkty fazy fotosyntezy zależnej i niezależnej od światła  wyjaśnia związek między fazą fotosyntezy zależną od światła a fazą fotosyntezy niezależną od światła  wyjaśnia różnice między roślinami światłolubnymi a cieniolubnymi  analizuje rozmieszczenie chloroplastów w komórkach miękiszu w zależności od warunków świetlnych  wyjaśnia, na czym polega chemosynteza  omawia znaczenie chemosyntezy

poszczególnych etapów cyklu Calvina  omawia przebieg fotosyntezy u roślin typu C4  porównuje przebieg fotosyntezy u roślin typu C3 i C4  omawia przebieg fotosyntezy u roślin typu CAM

działanie syntazy ATP  porównuje budowę anatomiczną liścia rośliny typu C3 i typu C4  określa przyczyny i skutki fotooddychania

 omawia wpływ czynników zewnętrznych na intensywność procesu fotosyntezy  analizuje na wykresach wpływ natężenia światła, stężenia dwutlenku węgla i wysokości temperatury na intensywność fotosyntezy  omawia przebieg pierwszego i drugiego etapu chemosyntezy

 planuje doświadczenie mające na celu wykazanie wpływu natężenia światła, stężenia dwutlenku węgla i wysokości temperatury na intensywność fotosyntezy

 uzasadnia, że oddychanie komórkowe ma charakter kataboliczny  wymienia organizmy oddychające tlenowo  omawia czynniki wpływające na intensywność tlenowego oddychania komórkowego  lokalizuje etapy oddychania tlenowego w mitochondrium

 określa produkty i substraty etapów oddychania tlenowego  omawia przebieg poszczególnych etapów oddychania tlenowego  przedstawia bilans energetyczny oddychania tlenowego

 porównuje zysk energetyczny etapów oddychania tlenowego  planuje doświadczenie, którego celem jest wykazanie wydzielania dwutlenku węgla przez kiełkujące nasiona  planuje doświadczenie, którego celem jest wykazanie wydzielania ciepła przez nasiona

 wyjaśnia różnicę między oddychanie beztlenowym a fermentacją  określa lokalizację fermentacji w komórce

 omawia przebieg poszczególnych etapów fermentacji  określa zysk energetyczny procesów beztlenowych

 analizuje przebieg fermentacji alkoholowej i mlekowej  porównuje oddychanie tlenowe, beztlenowe i

 porównuje fotosyntezę z chemosyntezą

69

oddychanie beztlenowe i fermentację

Inne ważne procesy metaboliczne

 wymienia substraty energetyczne oddychania komórkowego inne niż glukoza  wymienia zbędne produkty katabolicznych przemian węglowodanów, tłuszczów i białek oraz drogi ich usuwania z organizmu

9

Organizm człowieka jako funkcjonalna całość

 definiuje pojęcia: komórka, tkanka, narząd, układ narządów, organizm  wymienia układy narządów

10

Budowa i funkcje skóry

 wymienia warstwy skóry  wymienia funkcje skóry  wymienia wytwory naskórka  nazywa poszczególne elementy skóry

11

Choroby i higiena skóry

 wymienia choroby skóry  wymienia czynniki chorobotwórcze będące przyczynami chorób skóry

8

Organizm człowieka. Skóra – powłoka ciała

i ciele człowieka  nazywa etapy fermentacji  omawia wykorzystanie fermentacji w życiu człowieka  definiuje pojęcia: glukoneogeneza, glikogenoliza, deaminacja  wyjaśnia, na czym polega cykl mocznikowy  określa lokalizację cyklu mocznikowego i glukoneogenezy w organizmie człowieka

 określa warunki, w których zachodzi fermentacja

 definiuje pojęcia: homeostaza, sprzężenie zwrotne  wymienia główne funkcje układów narządów  wymienia parametry istotne w utrzymaniu homeostazy  rozróżnia mechanizmy obronne organizmu przed wychłodzeniem i przegrzaniem  wyjaśnia, jakie znaczenie ma skóra w termoregulacji  charakteryzuje gruczoły skóry

 dowodzi, że ciało człowieka stanowi wielopoziomową strukturę  uzasadnia, że człowiek jest organizmem stałocieplnym  omawia mechanizm regulacji temperatury ciała człowieka  omawia mechanizm regulacji ciśnienia krwi

 wyjaśnia konieczność dbania o skórę  wymienia zasady higieny skóry

 wyjaśnia, czym są alergie, grzybice i oparzenia  omawia zaburzenia funkcjonowania gruczołów

 omawia przebieg glukoneogenezy  omawia przebieg βoksydacji  omawia przebieg przemian białek  charakteryzuje cykl mocznikowy

 uzasadnia zależność między budową skóry a jej funkcjami  opisuje funkcje poszczególnych wytworów naskórka

fermentację  planuje doświadczenie mające na celu wykazanie wydzielania dwutlenku węgla podczas fermentacji alkoholowej  omawia przebieg rozkładu białek, cukrów i tłuszczów  określa znaczenie acetylokoenzymu A w przebiegu różnych szlaków metabolicznych  wyjaśnia, dlaczego jony NH4+ muszą być transportowane z pominięciem płynów ustrojowych  wyjaśnia zależności pomiędzy poszczególnymi układami narządów  wykazuje współdziałanie narządów człowieka w utrzymaniu homeostazy

 porównuje poszczególne warstwy skóry pod względem budowy i funkcji  planuje doświadczenia mające na celu ocenę wrażliwości dotykowej różnych okolic ciała i odczuwania temperatury  ocenia wpływ promieniowania słonecznego na skórę  uzasadnia, że czerniak

70

Aparat ruchu

 wyjaśnia, na czym polega profilaktyka chorób skóry

 klasyfikuje i charakteryzuje choroby skóry

12

Ogólna budowa i funkcje szkieletu

 rozróżnia część czynną i bierną aparatu ruchu  wymienia funkcje szkieletu  podaje nazwy głównych kości tworzących szkielet człowieka

 rozpoznaje elementy szkieletu osiowego, szkieletu obręczy i kończyn  opisuje strukturę kości długiej  rozróżnia kości ze względu na ich kształt

13

Rodzaje połączeń kości

 wymienia rodzaje połączeń ścisłych i ruchomych kości

 identyfikuje typy połączeń kości na szkielecie i podaje ich przykłady  omawia budowę stawu

14

Elementy szkieletu

 wymienia elementy szkieletu osiowego i ich funkcje  wymienia kości budujące klatkę piersiową  nazywa odcinki kręgosłupa  wymienia kości obręczy barkowej i obręczy miedniczej  wymienia kości kończyny górnej i kończyny dolnej

 rozpoznaje kości trzewioczaszki i mózgoczaszki  rozpoznaje kości klatki piersiowej  rozróżnia odcinki kręgosłupa  rozpoznaje kości obręczy barkowej i obręczy miedniczej  rozpoznaje kości kończyny górnej i kończyny dolnej

15

Budowa i funkcjonowanie układu mięśniowego

 wyjaśnia, na czym polega praca mięśni

 rozpoznaje rodzaje tkanek mięśniowych

 omawia przyczyny zachorowania na czerniaka złośliwego, diagnostykę, sposób leczenia i profilaktykę tej choroby  wyjaśnia związek między budową kości a jej właściwościami mechanicznymi  omawia zmiany zachodzące w szkielecie podczas wzrostu i rozwoju człowieka  porównuje tkankę kostną z tkanką chrzęstną  charakteryzuje połączenia kości  rozpoznaje rodzaje stawów  omawia funkcje poszczególnych elementów budowy stawu  charakteryzuje funkcje szkieletu osiowego  wyjaśnia związek między budową czaszki a pełnionymi przez czaszkę funkcjami  porównuje budowę kończyny górnej z budową kończyny dolnej  wyjaśnia znaczenie zatok przynosowych  nazywa krzywizny kręgosłupa i określa ich znaczenie  wykazuje związek budowy odcinków kręgosłupa z pełnioną funkcją  wykazuje związek budowy kończyn z pełnioną przez nie funkcją  omawia budowę makroskopową

złośliwy jest chorobą współczesnego świata

 porównuje budowę szkieletu noworodka z budową szkieletu osoby dorosłej  wymienia czynniki wpływające na przebudowę kości  określa, jakie właściwości kości wynikają z budowy tkankowej  porównuje różne rodzaje stawów ze względu na zakres wykonywanych ruchów i kształt powierzchni stawowych  omawia rolę chrząstek w budowie klatki piersiowej  wskazuje różnice między budową czaszki noworodka a budową czaszki dorosłego człowieka  rozpoznaje kręgi pochodzące z różnych odcinków kręgosłupa  wskazuje elementy kręgu  klasyfikuje żebra  porównuje miednicę kobiety z miednicą mężczyzny

 wyróżnia rodzaje mięśni ze względu na

71

16

Choroby i higiena aparatu ruchu

 określa prawidłową postawę ciała  rozpoznaje wady postawy  wymienia przyczyny powstawania wad postawy  nazywa wady kręgosłupa i stóp  wymienia choroby aparatu ruchu  uzasadnia korzystne znaczenie ćwiczeń fizycznych dla zdrowia

 porównuje rodzaje tkanek mięśniowych pod względem budowy i funkcji  rozpoznaje najważniejsze mięśnie szkieletowe  określa funkcje mięśni szkieletowych wynikające z ich położenia  omawia budowę sarkomeru  wyjaśnia, na czym polega mechanizm powstawania skurczu mięśnia szkieletowego  określa, w jakich warunkach w mięśniach powstaje deficyt tlenowy  rozróżnia urazy mechaniczne  wymienia cechy prawidłowej postawy ciała  wskazuje metody zapobiegania wadom kręgosłupa  charakteryzuje choroby aparatu ruchu  wymienia środki dopingujące

17

Budulcowe i energetyczne składniki pokarmowe

 wymienia składniki pokarmowe  wymienia produkty spożywcze bogate w poszczególne składniki pokarmowe  wymienia funkcje

 rozróżnia składniki budulcowych i energetycznych  omawia rolę składników pokarmowych w organizmie  definiuje pojęcia:

 wymienia elementy budowy tkanki mięśniowej  wymienia rodzaje tkanek mięśniowych  omawia budowę tkanek mięśniowych  wyjaśnia, na czym polega antagonistyczne działanie mięśni  wymienia źródła energii potrzebnej do skurczu mięśnia

Układ pokarmowy

i mikroskopową mięśnia szkieletowego  wykazuje związek budowy tkanki mięśniowej z funkcją pełnioną przez tę tkankę  analizuje kolejne etapy skurczu mięśnia  omawia warunki prawidłowej pracy mięśni  omawia przemiany biochemiczne zachodzące podczas długotrwałej pracy mięśnia  analizuje przemiany kwasu mlekowego  porównuje rodzaje skurczów mięśni

wykonywane czynności  wyjaśnia, na czym polega synergistyczne działanie mięśni  uzasadnia, że mięśnie szkieletowe mają budowę hierarchiczną  określa rolę mioglobiny  porównuje mięśnie czerwone z mięśniami białymi

 charakteryzuje urazy mechaniczne aparatu ruchu i omawia ich skutki  omawia skutki i przyczyny wad kręgosłupa  omawia przyczyny i skutki płaskostopia  omawia przyczyny, sposób diagnozowania i leczenia osteoporozy  omawia skutki przetrenowania  przewiduje skutki stosowania dopingu w sporcie

 porównuje pokarmy pełnoi niepełnowartościowe  wskazuje czynniki decydujące o wartości odżywczej pokarmów  podaje przykłady aminokwasów endo-

 omawia sposoby zapobiegania osteoporozie  wskazuje przyczyny zmian w układzie ruchu na skutek osteoporozy  przewiduje skutki niewłaściwego wykonywania ćwiczeń fizycznych  omawia działanie wybranych grup środków dopingujących  omawia techniki i substancje przyspieszające naturalne procesy fizjologiczne podczas transfuzji krwi i EPO  przewiduje skutki diety wegańskiej  porównuje wartość energetyczną białek, węglowodanów i tłuszczów  porównuje zawartość

72

poszczególnych składników pokarmowych

18

Rola witamin w diecie

 definiuje pojęcia: witamina, prowitamina, hiperwitaminoza, hipowitaminoza i awitaminoza  wymienia witaminy rozpuszczalne w tłuszczach i witaminy rozpuszczalne w wodzie  wymienia główne źródła witamin

19

Rola wody i soli mineralnych w organizmie

 wymienia funkcje wody  omawia istotę bilansu wodnego organizmu  wskazuje źródła składników mineralnych organizmu  omawia znaczenie składników mineralnych

20

Budowa i funkcje układu pokarmowego

 dzieli układ pokarmowy na przewód pokarmowy i gruczoły trawienne  wymienia odcinki przewodu pokarmowego i podaje nazwy gruczołów trawiennych  omawia podstawowe funkcje jamy ustnej, gardła, przełyku i żołądka  wyjaśnia, na czym polegają funkcje języka i gardła w procesie połykania

aminokwasy egzogenne, NNKT  wymienia kryteria podziału węglowodanów  wyjaśnia znaczenie błonnika pokarmowego w diecie  wyjaśnia zasady klasyfikacji i nazewnictwa witamin  wymienia źródła witamin rozpuszczalnych w tłuszczach i w wodzie  omawia funkcje witamin rozpuszczalnych w wodzie i w tłuszczach  wymienia przyczyny awitaminozy i hipowitaminozy  charakteryzuje funkcje składników mineralnych występujących w organizmie  ocenia znaczenie wody dla organizmu  klasyfikuje pierwiastki na makroi mikroelementy

 wyjaśnia, na czym polega trawienie pokarmów  porównuje uzębienie mleczne z uzębieniem stałym  omawia proces trawienia zachodzący w jamie ustnej  wyjaśnia, jaką rolę odgrywa ślina  omawia proces trawienia w żołądku

i egzogennych  klasyfikuje węglowodany  charakteryzuje dobowe zapotrzebowanie osoby dorosłej na składniki odżywcze

białek w poszczególnych produktach  przewiduje skutki niedoboru i nadmiaru poszczególnych składników odżywczych

 wymienia przyczyny niedoboru i nadmiaru wybranych witamin w organizmie człowieka  wymienia skutki niedoboru i nadmiaru wybranych witamin w organizmie człowieka

 wyjaśnia, jakie znaczenie mają antywitaminy i składnikiantyodżywcze  podaje przykłady antywitamin i składników antyodżywczych

 uzasadnia związek między właściwościami wody a pełnionymi funkcjami  wyjaśnia, na czym polega mechanizm regulacji bilansu wodnego człowieka  omawia znaczenie wybranych makroi mikroelementów  omawia objawy niedoboru wybranych makroi mikroelementów  omawia budowę zęba  omawia funkcję nagłośni w procesie połykania pokarmu  charakteryzuje funkcje gruczołów błony śluzowej żołądka  wyjaśnia rolę żółci  charakteryzuje układ wrotny wątroby  omawia działanie enzymów trzustkowych i jelitowych

 analizuje zależności między uwodnieniem organizmu a tempem metabolizmu

 porównuje przekroje ścian odcinków przewodu pokarmowego  omawia sposób regulacji funkcjonowania układu pokarmowego  charakteryzuje przemiany składników odżywczych w układzie pokarmowym  wyjaśnia znaczenie gastryny i enterogastronu

73

pokarmu  omawia funkcje dwunastnicy  omawia funkcje wątroby i trzustki  omawia funkcje jelita cienkiego i jelita grubego  wskazuje miejsca wchłaniania pokarmu

Układ oddechowy

21

Higiena i choroby układu pokarmowego

 wymienia najczęstsze choroby układu pokarmowego  podaje sposoby zapobiegania chorobom układu pokarmowego  wymienia przyczyny otyłości i zaburzeń łaknienia  wymienia główne choroby pasożytnicze układu pokarmowego  wskazuje sposoby unikania chorób pasożytniczych układu pokarmowego

22

Budowa i funkcjonowanie układu oddechowego

23

Wentylacja i wymiana gazowa

 wymienia elementy układu oddechowego człowieka  dzieli elementy układu oddechowego człowieka na drogi oddechowe i płuca  charakteryzuje funkcje poszczególnych elementów układu oddechowego człowieka  charakteryzuje istotę procesu oddychania  rozróżnia wymianę gazową i oddychanie komórkowe  wyjaśnia, na czym polega wymiana gazowa  wyjaśnia znaczenie mięśni

 wymienia odcinki jelita cienkiego  omawia budowę wątroby  wymienia składniki soku trzustkowego oraz jelitowego  wyjaśnia, jakie znaczenie mają kosmki jelitowe  wyjaśnia, na czym polega dieta pełnowartościowa  wymienia czynniki decydujące o zapotrzebowaniu energetycznym organizmu  wyjaśnia, w jaki sposób oblicza się BMI  przedstawia sposoby uniknięcia otyłości  wymienia przyczyny i objawy chorób pasożytniczych układu pokarmowego

 omawia budowę kosmków jelitowych  analizuje mechanizm wchłaniania składników pokarmowych  uzasadnia, że występowanie bakterii w jelicie grubym ma duże znaczenie dla organizmu  omawia sposoby leczenia otyłości  podaje objawy choroby wrzodowej, kamicy żółciowej i celiakii  charakteryzuje najczęstsze choroby układu pokarmowego  wymienia zagrożenia wynikające z otyłości i zaburzeń odżywiania (anoreksji i bulimii)  podaje nazwy organizmów wywołujących choroby pasożytnicze układu pokarmowego

 rozpoznaje choroby układu pokarmowego na podstawie charakterystycznych objawów  omawia metody diagnostyki chorób układu pokarmowego

 omawia funkcje głośni i nagłośni  omawia związek między budową a funkcją płuc

 wyjaśnia zależności między budową poszczególnych odcinków układu oddechowego a funkcjami tych odcinków  omawia powstawanie głosu

 porównuje mechanizm wdechu z mechanizmem wydechu  wskazuje lokalizację ośrodka oddechowego  omawia mechanizm wymiany gazowej zewnętrznej

 charakteryzuje rolę opłucnej  porównuje składy powietrza: atmosferycznego, pęcherzykowego i wydychanego  oblicza pojemność

 wyjaśnia funkcję zatok przynosowych  wymienia czynniki decydujące o wysokości i natężeniu głosu  wyjaśnia, na czym polega różnica w budowie krtani kobiety i budowie krtani mężczyzny  uzasadnia związek między budową a rolą hemoglobiny w transporcie gazów  porównuje wiązanie tlenu przez hemoglobinę i mioglobinę  omawia mechanizm

74

Układ krążenia

w wentylacji płuc  wymienia czynniki wpływające na liczbę oddechów

i wewnętrznej  omawia rolę krwi w transporcie gazów oddechowych  wyjaśnia przyczyny dużego zapotrzebowania mięśni na tlen

życiową płuc  wskazuje czynniki decydujące o stopniu wysycenia hemoglobiny tlenem  wymienia postacie w jakich transportowany jest dwutlenek węgla  wyjaśnia znaczenie mioglobiny w mięśniach

 klasyfikuje rodzaje zanieczyszczeń powietrza  charakteryzuje choroby układu oddechowego  wskazuje sposoby zapobiegania chorobom układu oddechowego  omawia skutki palenia tytoniu  wskazuje cechy krwi warunkujące zapewnienie homeostazy  rozpoznaje elementy morfotyczne krwi  porównuje elementy komórkowe krwi pod względem budowy  wymienia składniki osocza i ich funkcje  definiuje pojęcie aglutynacja  rozróżnia grupy krwi  wyjaśnia zasady transfuzji krwi

 wyjaśnia zależność między występowaniem chorób dróg oddechowych a stanem wdychanego powietrza  omawia sposoby na uniknięcie chorób układu oddechowego  definiuje pojęcie hematokryt  klasyfikuje składniki krwi  porównuje składniki krwi pod względem pełnionych przez nie funkcji  podaje zasady podziału leukocytów  analizuje proces krzepnięcia krwi  charakteryzuje grupy krwi  wyjaśnia, w jaki sposób dochodzi do konfliktu serologicznego w zakresie Rh

 interpretuje wyniki badania krwi  uzasadnia związek między cechami elementów morfotycznych krwi a funkcjami pełnionymi przez te elementy  przewiduje skutki krzepnięcia krwi wewnątrz naczyń  przewiduje skutki utraty zbyt dużej ilości krwi  wyjaśnia, na czym polega próba krzyżowa

 wyjaśnia, jaką rolę pełnią zastawki w żyłach  rozróżnia typy sieci naczyń krwionośnych  rozróżnia rodzaje naczyń krwionośnych  omawia przepływ krwi w krwiobiegu dużym i

 wyjaśnia związek między budową naczyń krwionośnych a ich funkcjami  porównuje krwiobieg duży z krwiobiegiem małym pod względem pełnionych funkcji

 charakteryzuje typy sieci naczyń krwionośnych  analizuje, w jaki sposób przepływa krew w żyłach

24

Zaburzenia funkcjonowania układu oddechowego

 wymienia czynniki wpływające na jakość wdychanego powietrza  wymienia główne przyczyny chorób układu oddechowego  wymienia choroby układu oddechowego

25

Skład i funkcje krwi

 wymienia składniki krwi  omawia podstawowe funkcje krwi  wyjaśnia, na jakiej podstawie określa się grupę krwi

26

Budowa i funkcje układu krwionośnego

 nazywa elementy układu krążenia  porównuje tętnice z żyłami pod względem budowy i pełnionych funkcji  rozróżnia krwiobieg duży i krwiobieg mały

regulacji częstości oddechów  omawia związek między ciśnieniem atmosferycznym a wymianą gazową  przewiduje skutki wpływu zbyt niskiego i zbyt wysokiego ciśnienia na prawidłowe funkcjonowanie organizmu  przewiduje skutki chorób układu oddechowego  omawia sposoby diagnozowania i leczenia astmy

75

Obrona immunologiczna organizmu

27

Serce

 wymienia cechy charakterystyczne serca człowieka  określa położenie serca  wymienia główne części serca  rozpoznaje główne części serca  wyjaśnia znaczenie naczyń wieńcowych dla pracy serca

28

Układ limfatyczny

 wymienia elementy układu limfatycznego  wymienia funkcje układu limfatycznego  określa funkcje limfy

29

Choroby układu krążenia

30

Budowa i funkcjonowanie układu odpornościowego

 wymienia choroby układu krążenia  wymienia sposoby zapobiegania chorobom układu krążenia  definiuje pojęcie antygen  wymienia elementy układu odpornościowego  nazywa komórki biorące udział w reakcjach odpornościowych  wymienia podstawowe reakcje obronne organizmu  omawia rolę przeciwciał  definiuje pojęcie pamięć immunologiczna  wyjaśnia znaczenie szczepień ochronnych

krwiobiegu małym  wyjaśnia rolę zastawek w funkcjonowaniu serca  wyjaśnia, czym jest tętno  wykonuje pomiar tętna  wykonuje pomiar ciśnienia krwi  ocenia znaczenie badań diagnostycznych pracy serca  wymienia czynniki wpływające na przyspieszenie pracy serca  określa funkcje narządów wchodzących w skład układu limfatycznego  wymienia cechy naczyń limfatycznych  wyjaśnia, jakie znaczenie ma układ krążenia w utrzymaniu homeostazy  wymienia przyczyny chorób układu krążenia  wyjaśnia, na czym polega niewydolność układu krążenia  wymienia naturalne bariery ochronne  porównuje odporność nieswoistą z odpornością swoistą  definiuje pojęcie główny układ zgodności tkankowej (MHC)  omawia znaczenie antygenów zgodności tkankowej w transplantacjach  podaje przyczyny

 rozróżnia zastawki w sercu  charakteryzuje mechanizm automatyzmu serca  określa rolę, jaką w pracy serca odgrywa worek osierdziowy  omawia cykl pracy serca  interpretuje wyniki pomiarów tętna  interpretuje wyniki pomiaru ciśnienia krwi

 omawia budowę układu przewodzącego serca  omawia różnicę w wartości ciśnienia skurczowego i rozkurczowego  charakteryzuje mechanizm regulacji pracy serca  omawia sposób regulacji ciśnienia krwi w naczyniach

 charakteryzuje narządy układu limfatycznego  porównuje naczynia limfatyczne i żyły pod względem budowy  omawia skład i rolę limfy  porównuje układ krwionośny z układem limfatycznym  charakteryzuje choroby układu krążenia  omawia wady nabyte i wady wrodzone serca

 ocenia znaczenie prawidłowego funkcjonowania narządów tworzących układ limfatyczny  omawia sposób powstawania limfy  uzasadnia, że układ krwionośny i układ limfatyczny stanowią integralną całość  rozróżnia objawy chorób układu krążenia  omawia sposoby leczenia chorób układu krążenia

 charakteryzuje komórki, tkanki i narządy układu odpornościowego  wyjaśnia znaczenie mediatorów układu odpornościowego  definiuje pojęcie autoantygen  charakteryzuje specyfikę działania limfocytów T i limfocytów B  omawia kolejne etapy odpowiedzi

 charakteryzuje poszczególne klasy immunoglobulin  omawia znaczenie antygenów zgodności tkankowej w prawidłowym funkcjonowaniu układu odpornościowego  omawia budowę przeciwciała  uzasadnia, że reakcja zapalna jest odpowiedzią organizmu na infekcję lub

76

Układ wydalniczy

 omawia rodzaje odporności swoistej

konfliktu serologicznego  wymienia etapy odpowiedzi immunologicznej  wyjaśnia, na czym polega humoralna i komórkowa odpowiedź immunologiczna  rozróżnia rodzaje odporności swoistej

immunologicznej  wyjaśnia znaczenie pamięci immunologicznej  porównuje humoralną odpowiedź immunologiczną z komórkową odpowiedzią immunologiczną  porównuje pierwotną odpowiedź immunologiczną z wtórną odpowiedzią immunologiczną

uraz

 wymienia przyczyny nieprawidłowych reakcji odpornościowych  charakteryzuje budowę wirusa HIV  omawia metody diagnostyki AIDS  omawia mechanizm powstawania reakcji alergicznej  charakteryzuje zasady przeszczepiania tkanek i narządów  omawia rolę układu wydalniczego w utrzymaniu homeostazy  omawia budowę i funkcje nefronu  charakteryzuje etapy powstawania moczu  porównuje mocz pierwotny z moczem ostatecznym pod względem ilości i składu

 dowodzi, że AIDS jest chorobą układu odpornościowego  omawia sposoby leczenia AIDS  omawia działanie histaminy

 charakteryzuje najczęstsze choroby układu wydalniczego  ocenia znaczenie dializy

 dowodzi znaczenia badań moczu w diagnostyce chorób nerek  rozpoznaje objawy

31

Zaburzenia funkcjonowania układu odpornościowego

 wymienia choroby autoimmunizacyjne  wymienia sposoby zakażenia wirusem HIV  wyjaśnia, że alergia jest stanem nadwrażliwości organizmu

 charakteryzuje choroby autoimmunizacyjne  charakteryzuje przebieg zakażenia wirusem HIV  omawia profilaktykę AIDS  podaje przyczyny alergii  wymienia podstawowe zasady, których należy przestrzegać przy przeszczepach

32

Budowa i funkcjonowanie układu wydalniczego

 definiuje pojęcia: wydalanie, defekacja  wymienia funkcje układu wydalniczego  wymienia zbędne produkty metabolizmu  wskazuje na planszy lub modelu elementy układu wydalniczego i nazywa te elementy  nazywa etapy powstawania moczu  wymienia składniki moczu ostatecznego

33

Choroby układu wydalniczego

 wymienia najczęstsze choroby układu wydalniczego  wymienia przyczyny

 charakteryzuje narządy układu wydalniczego  omawia budowę anatomiczną nerki  wymienia drogi wydalania zbędnych produktów przemiany materii  podaje miejsca powstawania moczu pierwotnego i moczu ostatecznego  wymienia czynniki wpływająca na objętość wydalanego moczu  wymienia cechy moczu zdrowego człowieka  wymienia składniki zawarte w moczu, które

 omawia mechanizm wydalania moczu  analizuje regulację objętości wydalanego moczu  analizuje wpływ hormonów na funkcjonowanie nerek  charakteryzuje wewnątrzwydzielniczą funkcję nerek

77

chorób układu wydalniczego

Układ nerwowy

34

Budowa i funkcje układu nerwowego

 wymienia elementy układu nerwowego  wymienia funkcje układu nerwowego  definiuje pojęcia: neuron, potencjał spoczynkowy, potencjał czynnościowy, bodziec progowy  rozróżnia podstawowe elementy neuronu  opisuje działanie synapsy chemicznej

35

Ośrodkowy układ nerwowy

 wymienia elementy ośrodkowego układu nerwowego  określa położenie elementów ośrodkowego układu nerwowego  wymienia elementy chroniące struktury ośrodkowego układu nerwowego

36

Obwodowy układ nerwowy

 charakteryzuje elementy obwodowego układu nerwowego  definiuje pojęcia: łuk odruchowy, odruch  wymienia elementy łuku

mogą wskazywać na chorobę lub uszkodzenie nerek  omawia zasady higieny układu wydalniczego  omawia ogólną budowę układu nerwowego  porównuje dendryty z aksonami  rozróżnia neurony pod względem funkcjonalnym  wyjaśnia znaczenie pojęcia pobudliwość nerwowa  rozróżnia potencjał spoczynkowy i potencjał czynnościowy  charakteryzuje budowę synapsy  omawia rolę neuroprzekaźników  wymienia czynniki wpływające na szybkość przewodzenia impulsu  omawia rozwojowy i kliniczny podział mózgowia  omawia rolę poszczególnych części mózgowia  rozróżnia płaty i ośrodki w korze mózgowej  omawia budowę rdzenia kręgowego  porównuje położenie istoty szarej i istoty białej w mózgowiu i rdzeniu kręgowym  omawia budowę nerwu  rozróżnia nerwy czaszkowe i nerwy rdzeniowe  charakteryzuje elementy łuku odruchowego

 charakteryzuje niewydolność nerek jako chorobę współczesnego świata  charakteryzuje elementy neuronu  wymienia rodzaje i funkcje komórek glejowych  wyjaśnia, na czym polegają pobudliwość i przewodnictwo komórek nerwowych  wyjaśnia znaczenie pompy sodowo-potasowej  wyjaśnia, na czym polegają: polaryzacja, depolaryzacja i repolaryzacja  omawia proces przekazywania impulsów między komórkami

chorób układu wydalniczego  wyjaśnia, na czym polegają hemodializa i dializa otrzewnowa  porównuje budowę neuronu z budową innych komórek  wyjaśnia, na czym polega okres refrakcji  porównuje funkcjonowanie synapsy chemicznej z funkcjonowaniem synapsy elektrycznej  klasyfikuje neuroprzekaźniki

 charakteryzuje poszczególne części mózgowia  omawia funkcje układu limbicznego  podaje skład płynu mózgowo-rdzeniowego  charakteryzuje funkcje płynu mózgowordzeniowego  omawia budowę i role opon mózgowia i opon rdzenia

 porównuje funkcje półkul mózgu  porównuje mózg i rdzeń kręgowy pod względem budowy i pełnionych funkcji  omawia budowę układu limbicznego  wyjaśnia znaczenie bariery krew–mózg

 analizuje przekazywanie impulsu w łuku odruchowym  porównuje odruchy warunkowe z odruchami bezwarunkowymi

 omawia doświadczenia Iwana Pawłowa  wyjaśnia, w jaki sposób powstaje instrumentalny odruch warunkowy  dowodzi znaczenia

78

Narządy zmysłów

odruchowego

 wymienia przykłady odruchów warunkowych i bezwarunkowych

37

Autonomiczny układ nerwowy

 klasyfikuje części układu nerwowego pod względem funkcjonalnym  wymienia cechy budowy poszczególnych części układu autonomicznego

 rozróżnia somatyczny i autonomiczny układ nerwowy  charakteryzuje funkcje układu autonomicznego

38

Higiena i choroby układu nerwowego

39

Budowa i działanie narządu wzroku

 definiuje pojęcia: stres, stresor  wymienia przykłady sytuacji wywołujących reakcję stresową  wymienia następstwa długotrwałego stresu  wymienia przyczyny depresji  proponuje działania profilaktyczne zmniejszające ryzyko wystąpienia depresji  podaje przykłady chorób neurologicznych  wymienia przykłady rytmów biologicznych człowieka  wymienia elementy narządu wzroku  określa funkcje elementów narządu wzroku  opisuje drogę światła i impulsu nerwowego prowadzącą do powstania wrażeń wzrokowych  wymienia przykłady chorób i wad wzroku  wskazuje podstawowe zasady higieny wzroku

 wyjaśnia, czym są emocje  wymieniaobjawy stresu  określa wpływ stresu na funkcjonowanie narządów  dowodzi, że depresja jest chorobą współczesnego świata  podaje sposoby zmniejszania ryzyka powstawania uzależnień  wymienia fazy snu  ocenia znaczenie snu dla prawidłowego funkcjonowania organizmu  wyjaśnia, czym są rytmy biologiczne  wymienia funkcje aparatu ochronnego i aparatu ruchowego oka  omawia budowę anatomiczną gałki ocznej  wymienia cechy obrazu powstającego na siatkówce  wyjaśnia, na czym polega akomodacja oka  wymienia przyczyny wad wzroku

 klasyfikuje rodzaje odruchów  wyjaśnia, na czym polega klasyczny odruch warunkowy  charakteryzuje rodzaje pamięci  porównuje część współczulną autonomicznego układu nerwowego z częścią przywspółczulną tego układu pod względem budowy i funkcji  omawia przebieg reakcji stresowej  omawia neurologiczne podłoże depresji  omawia sposoby diagnostyki i leczenia depresji  wyjaśnia, na czym polega mechanizm powstawania uzależnienia  dowodzi, że uzależnienie to choroba układu nerwowego  charakteryzuje wybrane choroby neurologiczne  omawia dobowy rytm snu i czuwania

odruchów warunkowych w uczeniu się  omawia sposób, w jaki przebiegają informacje przez różne rodzaje pamięci

 określa funkcje elementów gałki ocznej  porównuje pręciki z czopkami  omawia mechanizm widzenia  uzasadnia, że jaskra jest chorobą współczesnego świata

 uzasadnia znaczenie widzenia dwuocznego  analizuje przemiany rodopsyny  analizuje przetwarzanie informacji wzrokowej  charakteryzuje wybrane choroby wzroku  omawia przyczyny, diagnostykę, leczenie i profilaktykę jaskry

 uzasadnia, że obie części układu autonomicznego wykazują antagonizm czynnościowy

 dowodzi, że długotrwały stres stanowi zagrożenie dla homeostazy  dowodzi, że nerwice są chorobami cywilizacyjnymi  rozróżnia rodzaje nerwic  analizuje fazy stresu  wyjaśnia, że uzależnienie jest chorobą układu kary i układu nagrody  porównuje fazy snu NREM i REM

79

Układ hormonalny

40

Ucho – narząd słuchu i równowagi

 wymienia elementy narządu słuchu i równowagi  określa podstawowe funkcje elementów narządu słuchu i równowagi

41

Narządy smaku oraz węchu

 wymienia chemoreceptory  wymienia funkcje narządów smaku i węchu

42

Budowa i funkcje układu hormonalnego

 definiuje pojęcia: hormon, gruczoł dokrewny  wymienia przykłady hormonów tkankowych i hormonów miejscowych  wymienia gruczoły dokrewne  określa położenie gruczołów dokrewnych  wymienia nazwy hormonów przysadki  wymienia choroby wynikające z niedoboru i nadmiaru wybranych hormonów  charakteryzuje funkcje hormonów nadnerczy, trzustki i gonad

43

Regulacja wydzielania hormonów

 wyjaśnia znaczenie pojęcia ujemne sprzężenie zwrotne  wyjaśnia, jakie znaczenie

 omawia sposoby korygowania wad wzroku  dowodzi szkodliwości hałasu  rozróżnia ucho zewnętrzne, środkowe i wewnętrzne  opisuje drogę fal dźwiękowych i impulsu nerwowego prowadzącą do powstania wrażeń słuchowych  omawia budowę błędnika  wyjaśnia biologiczne znaczenie zmysłów smaku i węchu  wymienia pięć podstawowych smaków odczuwanych przez człowieka  rozróżnia hormony tkankowe i hormony miejscowe  charakteryzuje funkcje hormonów przysadki, tarczycy, przytarczyc i grasicy  porównuje skutki nadmiaru hormonu wzrostu ze skutkami jego niedoboru w różnych okresach życia  wymienia skutki cukrzycy  wyjaśnia, na czym polega antagonistyczne działania hormonów  podaje przykłady hormonów działających antagonistycznie  omawia mechanizm ujemnego sprzężenia zwrotnego na przykładzie

 charakteryzuje elementy narządu słuchu i równowagi pod względem budowy i pełnionych funkcji  omawia powstawanie wrażeń słuchowych i funkcjonowanie ślimaka  wyjaśnia zasadę działania narządu równowagi

 wykazuje, że receptory słuchu i równowagi to mechanoreceptory  wyjaśnia, od czego zależy wysokość i natężenie dźwięku  określa zakres częstotliwości dźwięku, na który reaguje ludzie ucho

 omawia budowę narządów smaku i węchu

 wykazuje związek między budową a funkcją narządów smaku i węchu

 klasyfikuje hormony ze względu na ich działanie  wyjaśnia, na czym polega działanie autokrynne, parakrynne, endokrynne i neurokrynne hormonów  omawia działanie wybranych hormonów tkankowych i hormonów miejscowych  omawia funkcje szyszynki  określa, jakie działania profilaktyczne należy podejmować w celu uniknięcia zachorowania na cukrzycę

 charakteryzuje choroby wynikające z zaburzeń funkcjonowania nadnerczy i trzustki  porównuje typy cukrzycy  omawia diagnostykę i sposób leczenia cukrzycy  porównuje działanie insuliny i glukagonu oraz kalcytoniny i parathormonu

 omawia działanie hormonów podwzgórza  klasyfikuje hormony ze

 dowodzi związku między układem dokrewnym a układem nerwowym w

80

mają hormony tropowe

Rozmnażanie i rozwój człowieka

regulacji pracy tarczycy  wyjaśnia, na czym polega regulacyjna rola hormonów podwzgórza i przysadki  porównuje układ hormonalny z układem nerwowym  rozróżnia narządy zewnętrzne i wewnętrzne męskiego układu rozrodczego  rozpoznaje elementy męskiego układu rozrodczego  wymienia fazy spermatogenezy  omawia budowę plemnika  wyjaśnia znaczenie testosteronu

44

Budowa i funkcjonowanie męskich narządów rozrodczych

 wymienia elementy męskiego układu rozrodczego  wymienia funkcje męskich narządów płciowych  wymienia męskie cechy płciowe  definiuje pojęcie spermatogeneza

45

Budowa i funkcjonowanie żeńskich narządów rozrodczych

 wymienia elementy żeńskiego układu rozrodczego  wymienia funkcje elementów żeńskiego układu rozrodczego  definiuje pojęcia: oogeneza, cykl miesiączkowy  wymienia fazy cyklu miesiączkowego

 rozróżnia narządy zewnętrzne i wewnętrzne żeńskiego układu rozrodczego  rozpoznaje elementy żeńskiego układu rozrodczego  wymienia fazy oogenezy  wyjaśnia znaczenie żeńskich hormonów płciowych

46

Rozwój człowieka

 definiuje pojęcia: zapłodnienie, implantacja  wymienia etapy rozwoju zarodkowego  wymienia rodzaje błon płodowych  wymienia funkcje łożyska

 określa funkcje błon płodowych  omawia powstawanie łożyska  wyjaśnia znaczenie łożyska  wymienia przyczyny

względu na ich budowę chemiczną  porównuje mechanizm działania hormonów białkowych z mechanizmem działania hormonów steroidowych

utrzymaniu homeostazy  wykazuje, że podwzgórze i przysadka odgrywają nadrzędną rolę regulacji hormonalnej

 klasyfikuje męskie cechy płciowe na pierwszorzędowe, drugorzędowe i trzeciorzędowe  omawia budowę poszczególnych elementów męskiego układu rozrodczego  omawia przebieg spermatogenezy  określa funkcję poszczególnych elementów plemnika  omawia budowę poszczególnych elementów układu rozrodczego  charakteryzuje przebieg oogenezy  omawia zmiany zachodzące w błonie śluzowej macicy w czasie cyklu miesiączkowego  określa zmiany w jajniku w czasie cyklu miesiączkowego  omawia budowę oocytu II rzędu

 uzasadnia związek między budową a funkcją męskich narządów płciowych  omawia skład nasienia

 omawia przebieg zapłodnienia  charakteryzuje etapy rozwoju zarodkowego  charakteryzuje rozwój płodowy  omawia przebieg

 omawia wędrówkę plemników w poszczególnych częściach żeńskiego układu rozrodczego  określa rolę struktur zarodkowych i narządów

 uzasadnia związek między budową a funkcją żeńskich narządów płciowych  wyjaśnia, na czym polega hormonalna regulacja cyklu miesiączkowego  porównuje oogenezę ze spermatogenezą

81

Choroby a zdrowie człowieka

 wymienia fazy porodu  wymienia czynniki wpływające na przebieg rozwoju prenatalnego i postnatalnego  wymienia etapy rozwoju postnatalnego

powstawania wad wrodzonych  ocenia znaczenie diagnostyki prenatalnej  charakteryzuje etapy rozwoju postnatalnego

implantacji  charakteryzuje budowę łożyska  ocenia znaczenie bariery łożyskowej  omawia fazy porodu

 charakteryzuje wybrane naturalne i sztuczne metody regulacji poczęć  ocenia zagrożenia wynikające z zakażenia chorobami przenoszonymi drogą płciową  przyporządkowuje chorobom źródła zakażenia  wskazuje raka szyjki macicy jako chorobę współczesnego świata  rozróżnia zdrowie fizyczne, psychiczne, społeczne i duchowe  klasyfikuje czynniki chorobotwórcze  rozróżnia choroby cywilizacyjne i społeczne  wymienia główne wrota zakażenia się patogenami  definiuje pojęcia: etiologia, patogeneza  proponuje działania profilaktyczne, metody zwalczania i leczenia chorób zakaźnych  przyporządkowuje czynniki chorobotwórcze do wybranych chorób zakaźnych i pasożytniczych  klasyfikuje czynniki

 wyjaśnia, na czym polega zapłodnienie in vitro  omawia przyczyny niepłodności  klasyfikuje metody regulacji poczęć  omawia zasady działania poszczególnych metod antykoncepcji  charakteryzuje wybrane choroby układu rozrodczego

47

Planowanie rodziny. Choroby i higiena układu rozrodczego

 wyjaśnia znaczenie pojęcia antykoncepcja  wymienia metody wykorzystywane w planowaniu rodziny  wymienia choroby układu rozrodczego i choroby przenoszone drogą płciową  wymienia zasady zapobiegania rozprzestrzenianiu się chorób przenoszonych drogą płciową

48

Uwarunkowania zdrowia. Choroby zakaźne i pasożytnicze

 definiuje pojęcia: zdrowie, choroba  wymienia główne czynniki warunkujące zdrowie  wymienia czynniki chorobotwórcze  wymienia źródła zakażenia  wymienia bezpośrednie i pośrednie drogi rozprzestrzeniania się patogenów biologicznych  proponuje sposoby na uniknięcie zarażenia się wybranymi chorobami zakaźnymi i pasożytniczymi

49

Choroby nowotworowe

 wyjaśnia różnicę między

płodowych w życiu prenatalnym  omawia rolę hormonów wytwarzanych przez łożysko  omawia metody badań prenatalnych  omawia zasady oceny stanu zdrowia noworodka  wskazuje wady i zalety metod antykoncepcji  omawia sposób diagnozowania, leczenia i profilaktyki raka szyjki macicy  ocenia znaczenie regularnych wizyt u ginekologa

 omawia główne czynniki wpływające na zdrowie  wyjaśnia znaczenie znajomości etiologii i patogenezy we właściwym leczeniu chorób  omawia czynniki chorobotwórcze  charakteryzuje drogi rozprzestrzeniania się patogenów biologicznych  omawia główne wrota zakażenia się patogenami  określa drogi rozprzestrzeniania się wybranych chorób zakaźnych i pasożytniczych

 wyróżnia kryteria klasyfikacji chorób  klasyfikuje choroby pod względem dróg rozprzestrzeniania się patogenów  określa wrota zakażenia dla patogenów wywołujących wybrane choroby  określa sposób nabywania odporności na wybrane choroby zakaźne

klasyfikuje nowotwory na

 porównuje nowotwory

82

50

Uzależnienia

nowotworami łagodnymi a nowotworami złośliwymi  wymienia przyczyny powstawania nowotworów wyjaśnia, w jaki sposób powstają przerzuty  wymienia czynniki zewnętrzne będące najczęstszą przyczyną powstawania nowotworów  wyjaśnia, dlaczego wczesne wykrycie zmian nowotworowych jest ważnym elementem walki z nowotworem  definiuje pojęcia: uzależnienie, zespół abstynencyjny, substancja psychoaktywna, alkoholizm, narkomania, lekomania  wyjaśnia, w jakiej sytuacji stwierdza się uzależnienie  dowodzi negatywnego wpływu alkoholu i palenia tytoniu na zdrowie człowieka

kancerogenne  definiuje pojęcia karcinogeneza, onkogeny  nazywa etapy powstawania nowotworu  wskazuje cechy komórek nowotworu  proponuje działania profilaktyczne zmniejszające ryzyko powstania nowotworu  uzasadnia, że palenie tytoniu ma negatywne skutki dla zdrowia człowieka  podaje przykłady substancji psychoaktywnych  wyjaśnia, czym są uzależnienia fizyczne i psychiczne  wymienia czynniki sprzyjające rozwojowi uzależnienia od alkoholu  wyjaśnia, na czym polega profilaktyka uzależnień

łagodne i złośliwe  charakteryzuje grupy genów odpowiedzialnych za powstawanie nowotworów  wyjaśnia różnicę między mutagenami a kancerogenami  omawia etapy powstawania nowotworu

łagodne z nowotworami złośliwymi  omawia metody leczenia nowotworów

 określa znaczenie tolerancji w powstawaniu uzależnień  uzasadnia negatywny wpływ kofeiny i dopalaczy na zdrowie człowieka  określa skutki spożywania alkoholu i palenia tytoniu na poszczególne narządy  uzasadnia konieczność zdrowego trybu życia u kobiet będących w ciąży  omawia sposoby leczenia uzależnień

 określa skutki uzależnień fizycznych i psychicznych  analizuje fazy uzależnienia od substancji psychoaktywnej  przewiduje skutki uzależnienia od leków dla zdrowia człowieka

83

WYMAGANIA EDUKACYJNE Biologia na czasie 3 – zakres rozszerzony Dział programu

Lp.

Poziom wymagań

Temat konieczny (K)

Mechanizmy dziedziczenia

1.

Budowa i rola kwasów nukleinowych

Uczeń:  charakteryzuje budowę pojedynczego nukleotydu DNA i RNA  określa rolę DNA jako nośnika informacji genetycznej  wymienia rodzaje RNA  określa rolę podstawowych rodzajów RNA  charakteryzuje budowę przestrzenną cząsteczki DNA  wyjaśnia pojęcie podwójna helisa

2.

Replikacja DNA

 wyjaśnia pojęcie replikacja  wyjaśnia znaczenie replikacji DNA  wymienia etapy replikacji DNA  uzasadnia konieczność zachodzenia replikacji przed podziałem komórki

podstawowy (P)

rozszerzający (R)

dopełniający (D)

Uczeń:  charakteryzuje sposób łączenia się nukleotydów w pojedynczym łańcuchu DNA  wyjaśnia, z czego wynika komplementarność zasad  uzupełnia schemat jednego łańcucha polinukleotydowego DNA o łańcuch komplementarny  charakteryzuje budowę chemiczną i przestrzenną RNA  określa lokalizację RNA w komórkach prokariotycznej i eukariotycznej  wyjaśnia pojęcia: widełki replikacyjne, oczko replikacyjne  omawia przebieg replikacji  wyjaśnia, na czym polega semikonserwatywny charakter replikacji DNA  określa rolę polimerazy DNA podczas replikacji  porównuje przebieg replikacji w komórkach prokariotycznych

Uczeń:  wyjaśnia, na czym polega różna orientacja łańcuchów polinukleotydowych DNA  rozpoznaje poszczególne wiązania w cząsteczce DNA  wyjaśnia, na czym polega reguła Chargaffa  porównuje budowę i funkcje DNA z budową i funkcjami RNA

Uczeń:  wyjaśnia zasadę tworzenia nazw nukleotydów  planuje doświadczenie, którego celem jest wykazanie roli DNA jako nośnika informacji genetycznej  rozróżnia DNA od RNA za pomocą reguły Chargaffa

 charakteryzuje poszczególne etapy replikacji  wyjaśnia, skąd pochodzi energia potrzebna do syntezy nowego łańcucha DNA  wykazuje różnice w syntezie obu nowych łańcuchów DNA  wyjaśnia rolę sekwencji telomerowych

 rozróżnia poszczególne modele replikacji  planuje doświadczenie mające na celu wykazanie, że replikacja DNA jest semikonserwatywna  wykazuje naprawczą rolę polimerazy DNA w replikacji  omawia mechanizmy regulacji replikacji DNA

84

i eukariotycznych

3.

Geny i genomy

 wyjaśnia pojęcia: gen, genom, pozagenowy DNA, chromosom, chromatyna, nukleosom  rozróżnia eksony i introny  określa lokalizację DNA w komórkach prokariotycznej i eukariotycznej

4.

Związek między genem a cechą

 wyjaśnia pojęcia: kod genetyczny, ekspresja genu, translacja, transkrypcja  wymienia i charakteryzuje cechy kodu genetycznego  ilustruje schematycznie etapy odczytywania informacji genetycznej  nazywa etapy translacji

5.

Regulacja ekspresji genów

 wyjaśnia pojęcie operon  wskazuje na schemacie sekwencje regulatorowe operonu oraz geny struktury  wymienia poziomy kontroli

 omawia budowę genu  rozróżnia geny ciągłe i nieciągłe  wymienia rodzaje sekwencji wchodzących w skład genomu  wyjaśnia pojęcia: sekwencje powtarzalne, pseudogeny  omawia skład chemiczny chromatyny  przedstawia budowę chromosomu  omawia przebieg transkrypcji i translacji  analizuje tabelę kodu genetycznego  wyjaśnia zasadę kodowania informacji genetycznej organizmu przez kolejne trójki nukleotydów w DNA i mRNA  określa rolę polimerazy RNA w procesie transkrypcji  określa rolę aminoacylotRNA i rybosomów w translacji

 wyjaśnia, na czym polega regulacja ekspresji genów w komórce prokariotycznej na podstawie modelu operonu laktozowego

 określa rolę poszczególnych enzymów w replikacji DNA  określa informacje zawarte w genie  charakteryzuje genom wirusa  porównuje strukturę genomów prokariotycznego i eukariotycznego  wymienia i charakteryzuje etapy upakowania DNA w jądrze komórkowym  omawia przebieg odwrotnej transkrypcji wirusowego RNA  zapisuje sekwencję aminokwasów łańcucha peptydowego na podstawie sekwencji nukleotydów mRNA  porównuje ekspresję genów w komórkach prokariotycznych i eukariotycznych  określa rolę i sposoby modyfikacji potranskrypcyjnej RNA  określa rolę i sposoby modyfikacji potranslacyjnej białek  rozróżnia regulację negatywną od pozytywnej w przypadku działania operonu laktozowego  porównuje sposób

 porównuje heterochromatynę z euchromatyną  różnicuje genom wirusowy ze względu na wybrane kryteria  omawia genom mitochondrialny człowieka

 wymienia przykłady wirusów, u których występuje odwrotna transkrypcja  wyjaśnia, w jaki sposób dochodzi do tworzenia się polirybosomów  wyjaśnia biologiczne znaczenie polirybosomów  porównuje przebieg ekspresji genów w jądrze i organellach komórki eukariotycznej

 wyjaśnia, na czym polega regulacja dostępu do genu w komórce eukariotycznej  wyjaśnia, w jaki sposób

85

ekspresji genów w komórce eukariotycznej

i tryptofanowego  wyjaśnia, jakie znaczenie w regulacji ekspresji genów operonu laktozowego mają: gen kodujący represor, operator i promotor  omawia regulację inicjacji transkrypcji w komórce eukariotycznej

regulacji ekspresji genów struktury operonu laktozowego i operonu tryptofanowego  wyjaśnia, na czym polega alternatywne składanie RNA  porównuje regulację ekspresji genów w komórkach prokariotycznej i eukariotycznej

 wyjaśnia pojęcie linia czysta  wyjaśnia, jakie znaczenie w doświadczeniach G. Mendla miało wyhodowanie przez niego osobników grochu zwyczajnego należących do linii czystych  analizuje wyniki krzyżówek jednogenowych na przykładzie grochu zwyczajnego  określa prawdopodobieństwo wystąpienia genotypów i fenotypów u potomstwa w wypadku dziedziczenia jednej cechy  analizuje wyniki krzyżówek dwugenowych na przykładzie grochu

6.

Dziedziczenie cech. I prawo Mendla

 wyjaśnia pojęcia: allel, genotyp, fenotyp, homozygota, heterozygota, allel dominujący, allel recesywny  zapisuje przebieg i wyniki doświadczeń Gregora Mendla za pomocą kwadratu Punnetta  podaje treść I prawa Mendla

 omawia prace G. Mendla, na podstawie których sformułował on reguły dziedziczenia  wymienia przykłady cech człowieka dziedziczonych zgodnie z I prawem Mendla  wykonuje przykładowe krzyżówki jednogenowe

7.

II prawo Mendla

 podaje treść II prawa Mendla

 wykonuje przykładowe krzyżówki dwugenowe

powstają różne formy białek podczas ekspresji jednego genu  omawia rolę niekodującego RNA w regulacji ekspresji genów w komórce eukariotycznej  wyjaśnia, w jaki sposób regulacja ekspresji genów u organizmów wielokomórkowych powoduje zróżnicowanie komórek na poszczególne typy  określa sposób wykonania i znaczenie krzyżówki testowej jednogenowej

 określa sposób wykonania i znaczenie krzyżówki testowej

86

8.

Chromosomowa teoria dziedziczenia

 wyjaśnia pojęcia: locus, geny sprzężone, crossing-over  wymienia główne założenia chromosomowej teorii dziedziczenia  wyjaśnia, na czym polega zjawisko sprzężenia genów

 wyjaśnia zależność między częstością zachodzenia crossing-over a odległością między dwoma genami w chromosomie  wyjaśnia, na czym polega mapowanie genów  wykonuje przykładowe krzyżówki dotyczące dziedziczenia genów sprzężonych

9.

Determinacja płci. Cechy sprzężone z płcią

 wyjaśnia pojęcia: kariotyp, chromosomy płci  wskazuje podobieństwa i różnice między kariotypem kobiety a kariotypem mężczyzny  wyjaśnia sposób determinacji płci u człowieka  charakteryzuje kariotyp człowieka  określa płeć różnych osób na podstawie analizy ich kariotypu  wymienia przykłady cech

 wymienia nazwy oraz objawy chorób uwarunkowanych mutacjami genów sprzężonych z płcią  wykonuje krzyżówki dotyczące dziedziczenia cech sprzężonych z płcią  określa prawdopodobieństwo wystąpienia choroby sprzężonej z płcią  wyjaśnia przyczyny oraz podaje ogólne objawy hemofilii i daltonizmu  rozróżnia cechy sprzężone z płcią i cechy związane

zwyczajnego  określa prawdopodobieństwo wystąpienia genotypów i fenotypów u potomstwa w wypadku dziedziczenia dwóch cech niesprzężonych  oblicza częstość crossing-over między dwoma genami sprzężonymi  określa prawdopodobieństwo wystąpienia genotypów i fenotypów u potomstwa w wypadku dziedziczenia dwóch cech sprzężonych  analizuje wyniki krzyżówek dotyczących dziedziczenia genów sprzężonych  oblicza odległość między genami  wyjaśnia, jaką rolę w determinacji płci odgrywają gen SRY i hormony wytwarzane przez rozwijające się jądra  omawia mechanizm inaktywacji chromosomu X  charakteryzuje dwa podstawowe typy genetycznej determinacji płci i podaje przykłady organizmów, u których one występują  wyjaśnia powody, dla

dwugenowej  ocenia znaczenie badań G. Mendla dla rozwoju genetyki

 wykazuje różnice między genami niesprzężonymi a sprzężonymi

 wyjaśnia, jakie znaczenie ma proces inaktywacji jednego z chromosomów X w większości komórek organizmu kobiety  omawia przykłady środowiskowego mechanizmu determinowania płci  planuje doświadczenie mające na celu wykazanie związku dziedziczenia koloru oczu muszki owocowej z dziedziczeniem płci

87

sprzężonych z płcią

10.

Inne sposoby dziedziczenia cech

 wyjaśnia pojęcie allele wielokrotne na przykładzie dziedziczenia grup krwi u człowieka  wykonuje krzyżówki dotyczące dziedziczenia grup krwi i czynnika Rh  określa prawdopodobieństwo wystąpienia określonego fenotypu u potomstwa w wypadku dziedziczenia alleli wielokrotnych

z płcią

 wyjaśnia pojęcia: dominacja niezupełna, kodominacja, geny kumulatywne, geny plejotropowe  charakteryzuje relacje między allelami jednego genu oparte na dominacji niezupełnej i kodominacji  określa prawdopodobieństwo wystąpienia genotypów i fenotypów u potomstwa w wypadku kodominacji  podaje przykład cechy uwarunkowanej obecnością genów kumulatywnych









11.

Zmienność organizmów

 wyjaśnia pojęcia: zmienność genetyczna, zmienność środowiskowa  wymienia rodzaje zmienności i wskazuje zależności między nimi  wymienia przykłady potwierdzające występowanie zmienności środowiskowej

 wyjaśnia pojęcia: zmienność ciągła, zmienność nieciągła  wymienia przykłady zmienności ciągłej i nieciągłej  omawia przyczyny zmienności genetycznej  określa znaczenie zmienności genetycznej i środowiskowej





których daltonizm i hemofilia występują niemal wyłącznie u mężczyzn wyjasnia pojęcia: geny komplementarne, geny dopełniające się, geny epistatyczne, geny hipostatyczne wyjaśnia, z jakiego powodu geny determinujące barwę kwiatów groszku pachnącego zostały nazwane genami komplementarnymi określa prawdopodobieństwo wystąpienia genotypów i fenotypów u potomstwa w wypadku dziedziczenia genów dopełniających się wyjaśnia, na czym polega działanie genów epistatycznych i hipostatycznych w wypadku dziedziczenia barwy sierści u gryzoni wyjaśnia, w jaki sposób niezależna segregacja chromosomów, crossing-over oraz losowe łączenie się gamet wpływają na zmienność osobniczą wymienia cechy mutacji, które stanowią jedno z głównych źródeł zmienności genetycznej

 wyjaśnia, co to znaczy, że choroba genetyczna jest uwarunkowana przez gen plejotropowy  określa prawdopodobieństwo wystąpienia genotypów i fenotypów u potomstwa w wypadku dziedziczenia genów epistatycznych

 wyjaśnia znaczenie pojęcia transpozony i określa znaczenie transpozonów w rozwoju zmienności osobniczej  wyjaśnia znaczenie pojęcia norma reakcji genotypu  wyjaśnia przyczyny zmienności

88

 porównuje zmienność genetyczną ze zmiennością środowiskową

12.

Zmiany w informacji genetycznej

 wyjaśnia pojęcia: mutacja, mutacja genowa, mutacja chromosomowa strukturalna, mutacja chromosomowa liczbowa, czynnik mutagenny  wymienia przykłady fizycznych, chemicznych i biologicznych czynników mutagennych  wymienia przykłady mutacji genowych i mutacji chromosomowych  wymienia pozytywne i negatywne skutki mutacji

 wyjaśnia pojęcia: mutacja somatyczna, mutacja generatywna, mutacja spontaniczna, mutacja indukowana  klasyfikuje mutacje według różnych kryteriów  określa ryzyko przekazania mutacji potomstwu  wskazuje przyczyny mutacji spontanicznych i mutacji indukowanych  uzasadnia konieczność ograniczenia w codziennym życiu stosowania substancji mutagennych

13.

Choroby jednogenowe

 wymienia przykłady chorób genetycznych uwarunkowanych obecnością w autosomach zmutowanych alleli

 klasyfikuje choroby genetyczne w zależności od sposobu ich dziedziczenia  wyjaśnia przyczyny oraz podaje ogólne objawy

 porównuje zmienność genetyczną rekombinacyjną ze zmiennością mutacyjną  określa fenotypy zależne od genotypu oraz od wpływu środowiska  wyjaśnia pojęcia: mutacje letalne, mutacje subletalne, mutacje neutralne, mutacje korzystne, protoonkogeny, onkogeny, geny supresorowe  wyjaśnia charakter zmian w DNA typowych dla różnych mutacji  określa skutki mutacji genowych dla kodowanego przez dany gen łańcucha polipeptydowego  omawia przyczyny powstawania mutacji chromosomowych liczbowych  rozpoznaje na schematach różne rodzaje mutacji chromosomowych  wskazuje na zależności między występowaniem mutacji a transformacją nowotworową komórki  wyjaśnia przyczyny oraz podaje ogólne objawy albinizmu, alkaptonurii, choroby Parkinsona, dystrofii mięśniowej

obserwowanej w wypadku organizmów o identycznych genotypach

 przewiduje i ilustruje zmiany kariotypu dowolnego organizmu powstałe w wyniku mutacji chromosomowych liczbowych  wyjaśnia znaczenie mutacji w przebiegu ewolucji  wskazuje różnicę między kariotypami organizmu aneuploidalnego i organizmu poliploidalnego  wymienia przykłady protoonkogenów i genów supresorowych oraz chorób nowotworowych związanych z ich mutacjami

 porównuje strukturę i właściwości hemoglobiny prawidłowej oraz hemoglobiny sierpowatej

89

dominujących i recesywnych wyjaśnia pojęcie choroby bloku metabolicznego wyjaśnia, na czym polegają choroby bloku metabolicznego wymienia przykłady chorób bloku metabolicznego wskazuje choroby bloku metabolicznego, których leczenie polega na stosowaniu odpowiedniej diety eliminacyjnej

mukowiscydozy, fenyloketonurii, choroby Huntingtona, anemii sierpowatej  rozpoznaje na rycinie prawidłowe oraz sierpowate erytrocyty krwi

 wymienia przykłady oraz objawy chorób genetycznych człowieka wynikających z nieprawidłowej struktury chromosomów  wymienia przykłady chorób genetycznych człowieka wynikających ze zmiany liczby autosomów i chromosomów płci

 określa rodzaj zmian kariotypu u chorych z zespołem Downa, zespołem Klinefeltera i zespołem Turnera  wymienia objawy zespołu Downa, zespołu Klinefeltera i zespołu Turnera  wyjaśnia zależność między wiekiem rodziców a prawdopodobieństwem urodzenia się dziecka z zespołem Downa  wyjaśnia pojęcia: sonda molekularna, wektor, sekwencjonowanie DNA, hybrydyzacja DNA  wyjaśnia, czym się zajmuje inżynieria genetyczna  omawia wykorzystanie enzymów restrykcyjnych, ligaz i polimeraz DNA  wyjaśnia, na czym polega:

 

 

14.

Biotechnologia molekularna

1.

Choroby chromosomalne i wieloczynnikowe

Biotechnologia. Podstawowe techniki inżynierii genetycznej

 wyjaśnia pojęcia: biotechnologia molekularna, inżynieria genetyczna, elektroforeza DNA, PCR, klonowanie DNA, transformacja genetyczna  wymienia przykłady dziedzin życia, w których można zastosować biotechnologię molekularną













Duchenne’a, krzywicy opornej na witaminę D wymienia przykłady stosowanych obecnie metod leczenia wybranych chorób genetycznych oraz ocenia ich skuteczność wymienia przykłady chorób człowieka wynikających z mutacji mitochondrialnego DNA ustala typy dziedziczenia chorób genetycznych na podstawie analizy rodowodów omawia choroby spowodowane mutacjami strukturalnymi na przykładzie przewlekłej białaczki szpikowej określa rodzaj zmian kariotypu u chorych z zespołem Edwardsa i zespołem Patau wymienia objawy zespołu Edwardsa i zespołu Patau

 porównuje biotechnologię klasyczną z biotechnologią molekularną  charakteryzuje enzymy stosowane w biotechnologii molekularnej  omawia poszczególne etapy analizy restrykcyjnej

 charakteryzuje choroby człowieka wynikające z mutacji DNA mitochondrialnego  uzasadnia znaczenie analizy rodowodów jako metody diagnozowania chorób genetycznych

 analizuje fotografie kariotypów człowieka  omawia choroby wieloczynnikowe

 sprawdza, jakie produkty powstaną na skutek cięcia DNA przez enzymy restrykcyjne  określa zalety i wady łańcuchowej reakcji polimerazy  omawia metody pośredniego i bezpośredniego

90

 wymienia enzymy stosowane w biotechnologii molekularnej  wymienia techniki inżynierii genetycznej  wymienia etapy modyfikacji genomu 



2.

Organizmy zmodyfikowane genetycznie

 wyjaśnia pojęcia: organizm zmodyfikowany genetycznie, organizm transgeniczny, produkt GMO  wskazuje podobieństwa i różnice między organizmami zmodyfikowanymi genetycznie oraz transgenicznymi  wymienia metody otrzymywania organizmów zmodyfikowanych genetycznie  wymienia przykłady praktycznego wykorzystania mikroorganizmów, roślin i zwierząt zmodyfikowanych genetycznie





 

hybrydyzacja DNA z wykorzystaniem sondy molekularnej, analiza restrykcyjna, elektroforeza DNA, PCR, sekwencjonowanie DNA, klonowanie DNA, transformacja genetyczna wymienia po jednym przykładzie praktycznego wykorzystania technik inżynierii genetycznej wymienia sposoby wprowadzenia obcego genu do komórki podaje przykłady zmodyfikowanych genetycznie roślin i zwierząt omawia perspektywy praktycznego wykorzystania organizmów zmodyfikowanych genetycznie w rolnictwie, przemyśle, medycynie i nauce omawia sposób oznakowania produktów GMO wskazuje na zagrożenia ze strony GMO

DNA, przebiegu PCR, klonowania DNA  określa cel tworzenia bibliotek genomowych i bibliotek cDNA  charakteryzuje wektory stosowane do transformacji genetycznej

wprowadzenia DNA do komórek roślin i zwierząt  analizuje przebieg klonowania DNA na przykładzie genu myszy  omawia etapy tworzenia bibliotek genomowych i bibliotek cDNA

 charakteryzuje metody otrzymywania bakterii i roślin transgenicznych  omawia etapy modyfikacji komórek zarodkowych zwierząt  wymienia przykłady produktów GMO  podaje przykłady badań stosowanych w wypadku organizmów zmodyfikowanych genetycznie

 omawia wybrane modyfikacje genetyczne mikroorganizmów, roślin i zwierząt  wyjaśnia, w jaki sposób kontroluje się mikroorganizmy zmodyfikowane genetycznie uwolnione do środowiska  charakteryzuje sposoby zapobiegania zagrożeniom ze strony GMO  analizuje argumenty przemawiające za genetyczną modyfikacją organizmów oraz przeciw niej  omawia regulacje prawne dotyczące GMO w Unii Europejskiej

91

3.

Klonowanie – korzyści i zagrożenia

 wyjaśnia pojęcia: klon, klonowanie  wymienia przykłady organizmów będących naturalnymi klonami  określa cele klonowania mikroorganizmów, komórek, roślin i zwierząt

 wyjaśnia, w jaki sposób otrzymuje się klony mikroorganizmów, komórek, roślin i zwierząt  wymienia sposoby wykorzystania klonów mikroorganizmów, komórek, roślin i zwierząt w różnych dziedzinach życia człowieka  wskazuje na obawy etyczne dotyczące klonowania zwierząt  uzasadnia swoje stanowisko w sprawie klonowania człowieka

4.

Biotechnologia molekularna w medycynie

 wyjaśnia pojęcia: diagnostyka molekularna, biofarmaceutyki, terapia genowa, komórki macierzyste  wymienia korzyści wynikające z poznania genomu człowieka  wyjaśnia, czym zajmuje się diagnostyka molekularna  wymienia przykłady technik inżynierii genetycznej wykorzystywanych w diagnozowaniu chorób genetycznych

 wymienia argumenty przemawiające za stosowaniem szczepionek wytwarzanych metodami inżynierii genetycznej  omawia wykorzystanie diagnostyki molekularnej w wykrywaniu chorób genetycznych, zakaźnych, nowotworowych oraz wieloczynnikowych  wymienia przykłady leków otrzymanych metodami inżynierii genetycznej  wyjaśnia, na czym polega terapia genowa  omawia zastosowanie komórek macierzystych w leczeniu chorób człowieka  wyjaśnia, czym się zajmuje medycyna molekularna

 omawia rodzaje rozmnażania bezpłciowego jako przykłady naturalnego klonowania  omawia sposoby klonowania roślin i zwierząt  formułuje argumenty przemawiające za klonowaniem zwierząt oraz przeciw niemu  porównuje klonowanie terapeutyczne i klonowanie reprodukcyjne  omawia korzyści i zagrożenia wynikające z ustalenia sekwencji genomu człowieka  wyjaśnia, w jaki sposób otrzymuje się nowoczesne szczepionki  porównuje szczepionki rekombinowane ze szczepionkami DNA  charakteryzuje techniki inżynierii genetycznej wykorzystywane w diagnostyce molekularnej  omawia sposoby wytwarzania biofarmaceutyków  wyjaśnia pojęcie przeciwciała monoklonalne  podaje przykłady

 analizuje kolejne etapy klonowania zwierząt metodą transplantacji jąder i rozdzielania komórek zarodka  planuje doświadczenie, którego celem będzie udowodnienie, że jądro zróżnicowanej komórki może pokierować rozwojem organizmu  wymienia przykłady osiągnięć w klonowaniu zwierząt

 omawia wykorzystanie mikromacierzy w diagnostyce molekularnej  określa znaczenie wykorzystania komórek macierzystych w leczeniu chorób  planuje doświadczenie mające na celu udowodnienie, że zróżnicowane komórki można przekształcić w komórki macierzyste

92





5.

Ekologia

1.

Inne zastosowania biotechnologii molekularnej

Czym się zajmuje ekologia?

wykorzystania przeciwciał monoklonalnych w medycynie wyjaśnia, w jaki sposób biotechnologia może się przyczynić do postępu w transplantologii omawia korzyści i zagrożenia wynikające z terapii genowej wyjaśnia pojęcie sekwencje mikrosatelitarne uzasadnia znaczenie analizy sekwencji DNA w badaniach ewolucyjnych i taksonomicznych

 wyjaśnia pojęcie profil genetyczny  wymienia przykłady praktycznego zastosowania badań DNA w medycynie sądowej, ewolucjonizmie i systematyce

 przedstawia sposoby zastosowania metod genetycznych w medycynie sądowej, ewolucjonizmie i systematyce  wyjaśnia sposób wykorzystania analizy DNA do określenia pokrewieństwa (np. ustalania lub wykluczania ojcostwa)



 wyjaśnia pojęcia: ekologia, ochrona środowiska, ochrona przyrody, siedlisko, nisza ekologiczna  określa zakres badań ekologicznych  klasyfikuje czynniki środowiska na biotyczne i abiotyczne  wyjaśnia pojęcia: zasoby środowiska, warunki środowiska, podaje odpowiednie przykłady  wyjaśnia pojęcia: nisza

 określa, czym się zajmują ekologia, ochrona środowiska i ochrona przyrody  określa niszę ekologiczną wybranych gatunków  wyjaśnia relacje między siedliskiem a niszą ekologiczną organizmu  omawia prawo minimum i prawo tolerancji ekologicznej  wyjaśnia, na czym polega zasada współdziałania

 wyjaśnia różnicę między zasobami środowiska a warunkami środowiska  podaje przykłady ilustrujące prawo minimum, prawo tolerancji ekologicznej, zasadę współdziałania czynników  wymienia podobieństwa i różnice między prawem minimum a prawem tolerancji ekologicznej  uzasadnia, że istnieje



 analizuje kolejne etapy ustalania profilu genetycznego  omawia wykorzystanie DNA mitochondrialnego w badaniach ewolucyjnych  wyjaśnia pojęcie filogenetyka molekularna  analizuje drzewo filogenetyczne  przedstawia sposoby wykorzystania informacji zawartych w DNA  wyjaśnia pojęcie gatunek kosmopolityczny  wykazuje, że pojęcie niszy ekologicznej dotyczy zarówno osobnika, jak i gatunku  omawia zakres tolerancji ekologicznej organizmów wobec konkretnego czynnika środowiska  wskazuje różnice między gatunkami kosmopolitycznymi

93

ekologiczna, gatunki wskaźnikowe  wymienia przykłady praktycznego zastosowania gatunków wskaźnikowych

czynników środowiska  wyjaśnia, dlaczego porosty wykorzystuje się do oceny stanu czystości powietrza 

 

2.

Ekologia populacji

 wyjaśnia pojęcie populacja lokalna gatunku  wymienia dwa podstawowe typy oddziaływania między osobnikami w populacji  wymienia cechy charakteryzujące populację  omawia znaczenie liczebności i zagęszczenia jako parametrów opisujących populację  wymienia czynniki wpływające na liczebność populacji

 wyjaśnia pojęcia: rozrodczość, śmiertelność, migracja, struktura wiekowa populacji, struktura płciowa populacji, zasięg przestrzenny, rozmieszczenie, emigracja, imigracja  charakteryzuje podstawowe typy rozmieszczenia populacji i podaje przykłady gatunków, które reprezentują każdy z nich  przedstawia trzy podstawowe typy krzywej przeżywania, podaje przykłady gatunków, dla których są one charakterystyczne  charakteryzuje niezależne od zagęszczenia czynniki ograniczające liczebność populacji











 

związek między zakresem tolerancji organizmów a ich rozmieszczeniem na Ziemi charakteryzuje zasady wyodrębniania form ekologicznych organizmów wyjaśnia pojęcia: eurybionty, stenobionty interpretuje wykres ilustrujący zakres tolerancji różnych gatunków wobec wybranego czynnika środowiska wyjaśnia pojęcia: opór środowiska, tempo wzrostu populacji charakteryzuje oddziaływania między członkami populacji omawia regułę Alleego i podaje przykłady jej działania wymienia czynniki wpływające na przebieg krzywej przeżywania organizmów analizuje piramidę obrazującą strukturę wiekową i strukturę płciową populacji określa możliwości rozwoju danej populacji przedstawia w sposób graficzny wzrost wykładniczy i wzrost

a wskaźnikowymi  charakteryzuje formy ekologiczne roślin wyodrębnione ze względu na wymagania dotyczące ilości wody  planuje doświadczenie mające na celu zbadanie zakresu tolerancji wybranego gatunku rośliny na działanie określonego czynnika środowiska

 wskazuje różnice między rozrodczością fizjologiczną i ekologiczną oraz śmiertelnością fizjologiczną i ekologiczną  porównuje strategie rozrodu typu r oraz typu K  charakteryzuje czynniki wpływające na liczebność populacji  porównuje podstawowe modele wzrostu populacji i podaje przykłady gatunków, które reprezentują każdy z nich  omawia formy rozmieszczenia skupiskowego populacji  omawia trzy podstawowe

94

3.

Oddziaływania antagonistyczne między organizmami

 klasyfikuje oddziaływania międzygatunkowe na antagoniczne i nieantagonistyczne  wymienia przykłady oddziaływań anatagonistycznych  wymienia skutki konkurencji wewnątrzgatunkowej  wymienia przykłady oddziaływań międzygatunkowych ograniczających liczebność populacji  wymienia główne przyczyny i skutki konkurencji międzygatunkowej

 charakteryzuje oddziaływania międzygatunkowe w relacjach: ofiara – drapieżnik, roślina – roślinożerca, żywiciel – pasożyt  charakteryzuje mechanizmy adaptacyjne: ofiar i drapieżników, roślin i roślinożerców, pasożytów i żywicieli  klasyfikuje pasożyty według wskazanych kryteriów

4.

Oddziaływania nieantagonistyczne między organizmami

 wymienia nieantagonistyczne interakcje międzygatunkowe  wyjaśnia pojęcia: mutualizm, komensalizm

5.

Struktura ekosystemu

 wyjaśnia pojęcia: ekosystem, biocenoza, biotop, struktura troficzna ekosystemu, struktura przestrzenna ekosystemu, sukcesja

 charakteryzuje mechanizmy adaptacyjne organizmów pozostających w związku mutualistycznym  wymienia przykłady zachowań mutualistycznych i komensalistycznych  klasyfikuje rodzaje ekosystemów  klasyfikuje elementy ekosystemu na biotyczne i abiotyczne

logistyczny populacji  wymienia zalety i wady życia w grupie  wyjaśnia, na czym polega zasada konkurencyjnego wypierania  omawia skutki konkurencji blisko spokrewnionych gatunków na podstawie eksperymentu przeprowadzonego przez Gieorgija Gausego  wymienia konsekwencje zawężenia nisz ekologicznych konkurujących gatunków  analizuje cykliczne zmiany liczebności populacji zjadającego i populacji zjadanego  porównuje drapieżnictwo, roślinożerność i pasożytnictwo

okresy w życiu każdego osobnika

 porównuje mutualizm obligatoryjny i mutualizm fakultatywny

 planuje doświadczenie mające na celu wykazanie istnienia konkurencyjnego wypierania  charakteryzuje skutki konkurencji wewnątrzgatunkowej  określa skutki działania substancji allelopatycznych  wyjaśnia, jakie znaczenie dla funkcjonowania biocenozy mają pasożyty, drapieżniki i roślinożercy  przewiduje skutki masowych pojawów organizmów w środowisku  wyjaśnia znaczenie wektorów w rozprzestrzenianiu się pasożytów  omawia przykłady mutualizmu i komensalizmu

 określa kryteria podziału ekosystemów  charakteryzuje rodzaje ekosystemów  wyjaśnia, na czym polega

 określa kryteria podziału sukcesji ekologicznej  omawia rolę organizmów w procesach glebotwórczych

95

6.

Przepływ energii i krążenie materii w ekosystemie

ekologiczna  wymienia biotyczne i abiotyczne elementy ekosystemu  wyjaśnia, jaką rolę w biocenozie odgrywają producenci, konsumenci i destruenci

 charakteryzuje strukturę przestrzenną i troficzną ekosystemu  wyjaśnia, na czym polega sukcesja  wyjaśnia, na czym polega eutrofizacja jezior

 wyjaśnia pojęcia: łańcuch troficzny, poziom troficzny, sieć troficzna  wskazuje zależności między poziomami troficznymi  wymienia czynniki, które mogą ograniczać produktywność ekosystemów

 konstruuje łańcuchy troficzne i sieci troficzne  nazywa poziomy troficzne w łańcuchu troficznym i sieci troficznej  wyjaśnia zjawisko krążenia materii i przepływu energii w ekosystemie  porównuje produkcję pierwotną różnych ekosystemów  wyjaśnia, czym jest równowaga w ekosystemie



 wymienia źródła węgla w przyrodzie  wyjaśnia, jaki wpływ na obieg pierwiastków chemicznych w przyrodzie ma działalność gospodarcza człowieka  omawia kryteria, na podstawie których wyróżniono biomy  charakteryzuje biomy lądowe oraz obszary gór wysokich, uwzględniając takie czynniki, jak warunki klimatyczne, warunki

 omawia schematy obiegu węgla i obiegu azotu w przyrodzie  wyjaśnia, na czym polega nitryfikacja, amonifikacja oraz denitryfikacja

7.

Obieg węgla i azotu w przyrodzie

 wyjaśnia pojęcie cykle biogeochemiczne  wyjaśnia, na czym polegają obieg węgla i obieg azotu w przyrodzie

8.

Różnorodność biologiczna

 wyjaśnia pojęcia: biom, różnorodność biologiczna  omawia poziomy różnorodności biologicznej  wymienia główne biomy lądowe i podaje nazwy stref klimatycznych, w których się one znajdują



 







rola biocenozy w kształtowaniu biotopu wyjaśnia, od czego zależy struktura przestrzenna ekosystemu charakteryzuje procesy glebotwórcze omawia przebieg sukcesji pierwotnej i wtórnej wyróżnia i porównuje dwa typy łańcuchów troficznych wyjaśnia pojęcia: produkcja pierwotna (brutto, netto), produkcja wtórna (brutto, netto) wyjaśnia, dlaczego ekosystem autotroficzny jest samowystarczalny omawia przyczyny zaburzenia równowagi w ekosystemach

 omawia różnice w rozmieszczeniu gatunków na Ziemi  wyjaśnia pojęcie ogniska różnorodności biologicznej  określa warunki życia w porównywalnych

 charakteryzuje poziomy glebowe  omawia wpływ biocenozy na mikroklimat  omawia etapy eutrofizacji jezior

 analizuje produkcję pierwotną i wtórną wybranego ekosystemu  rysuje i porównuje trzy typy piramid troficznych: piramidę energii, piramidę liczebności, piramidę biomasy  wyjaśnia, dlaczego lasy równikowe i rafy koralowe są ekosystemami o najwyższej produktywności  określa rolę organizmów w obiegu pierwiastków  omawia przebieg reakcji nitryfikacji

 dowodzi trudności w określaniu różnorodności gatunkowej na Ziemi  ocenia stopień poznania różnorodności gatunkowej Ziemi  porównuje różnorodność

96

 wymienia główne biomy wodne 





9.

Czynniki kształtujące różnorodność biologiczną

 wymienia czynniki geograficzne wpływające na bioróżnorodność  omawia przykłady negatywnego wpływu człowieka na bioróżnorodność  wymienia powody ochrony przyrody  wymienia przykłady działań podejmowanych w celu ochrony gatunków i ekosystemów













10.

Elementy ochrony środowiska

 klasyfikuje zasoby przyrody  wymienia skutki eksploatacji zasobów nieodnawialnych

 

glebowe, przeważającą roślinność i towarzyszące jej zwierzęta charakteryzuje warstwy lasu występujące w biomach leśnych omawia strefowość biomów wodnych na przykładzie jeziora i oceanu charakteryzuje biomy wodne, uwzględniając takie czynniki, jak warunki tlenowe, świetlne, głębokość, przeważającą roślinność oraz towarzyszące jej zwierzęta klasyfikuje czynniki kształtujące różnorodność biologiczną omawia wpływ czynników geograficznych i antropogenicznych na różnorodność biologiczną wyjaśnia, na czym polega ochrona przyrody czynna i bierna podaje przykłady działań z zakresu ochrony czynnej i biernej uzasadnia konieczność stosowania ochrony czynnej dla zachowania wybranych gatunków i ekosystemów wyjaśnia, na czym polega introdukcja i reintrodukcja gatunku wymienia skutki eksploatacji zasobów odnawialnych wymienia przyczyny

strefach jeziora i morza lub oceanu

gatunkową poszczególnych biomów

 wymienia przykłady gatunków, których introdukcja w niektórych regionach Polski spowodowała zmniejszenie różnorodności gatunkowej  określa wpływ zlodowaceń i ukształtowania powierzchni na różnorodność biologiczną  wyjaśnia pojęcia: relikt, ostoja, endemit  uzasadnia konieczność ochrony dawnych odmian roślin i ras zwierząt

 wskazuje konsekwencje zmniejszenia różnorodności biologicznej  wymienia przykłady gatunków, których populacje zostały odtworzone  określa wpływ gatunków inwazyjnych na gatunki rodzime  określa znaczenie korytarzy ekologicznych

 wyjaśnia pojęcie rekultywacja  omawia skutki

 przedstawia założenia koncepcji rozwoju zrównoważonego

97

 wyjaśnia pojęcia: efekt cieplarniany, kwaśne opady, smog, dziura ozonowa, alternatywne źródła energii, recykling  podaje przykłady racjonalnego gospodarowania zasobami przyrody







 Ewolucja organizmów

1.

Rozwój myśli ewolucyjnej

 wyjaśnia pojęcia: ewolucja biologiczna, ewolucjonizm, dobór naturalny, dobór sztuczny  omawia główne założenia teorii doboru naturalnego Karola Darwina







2.

Dowody ewolucji

 wymienia bezpośrednie i pośrednie dowody ewolucji oraz podaje ich przykłady  wyjaśnia pojęcia: skamieniałości przewodnie, anatomia porównawcza  wymienia cechy anatomiczne organizmów potwierdzające jedność ich

 





globalnego ocieplenia klimatu, powstawania kwaśnych opadów, smogu i dziury ozonowej wyjaśnia, w jaki sposób niewłaściwa eksploatacja zasobów przyrody wpływa na środowisko omawia skutki kwaśnych opadów dla środowiska i zdrowia człowieka wymienia skutki powstawania dziury ozonowej wymienia sposoby utylizacji odpadów przedstawia główne założenia teorii Jeana Baptiste’a Lamarcka i kreacjonistów wyjaśnia, dlaczego teoria J.B. Lamarcka odegrała ważną rolę w rozwoju myśli ewolucyjnej wyjaśnia relacje między teorią doboru naturalnego K. Darwina a syntetyczną teorią ewolucji wyjaśnia pojęcie walka o byt wyjaśnia, jakie warunki środowiska sprzyjały przetrwaniu skamieniałości do czasów współczesnych wyjaśnia przyczyny podobieństw i różnic w budowie narządów homologicznych wyjaśnia powody, dla









eksploatacji zasobów odnawialnych wyjaśnia, w jaki sposób dochodzi do powstania efektu cieplarnianego uzasadnia konieczność racjonalnego gospodarowania zasobami przyrody omawia proces powstawania kwaśnych opadów ocenia wpływ różnych metod utylizacji odpadów na środowisko

 odróżnia rodzaje smogu  wyjaśnia zależność między dziurą ozonową a powstawaniem nowotworów  uzasadnia konieczność gospodarowania odpadami

 porównuje dobór naturalny i dobór sztuczny  omawia główne założenia syntetycznej teorii ewolucji

 charakteryzuje teorie dotyczące życia na Ziemi głoszone do XIX w.  omawia założenia teorii Georges’a Cuviera  ocenia wpływ podróży K. Darwina na rozwój jego teorii ewolucji

 wymienia przykłady zwierząt zaliczanych do form przejściowych oraz podaje cechy tych zwierząt  podaje przykład metody pozwalającej na ocenę bezwzględnego wieku skał osadowych

 wyjaśnia pojęcie formy przejściowe  wyjaśnia, na czym opierają się radioizotopowe i biostratygraficzne metody datowania  analizuje budowę przednich kończyn

98

planu budowy









3.

Dobór naturalny – główny mechanizm ewolucji

 wyjaśnia pojęcia: dymorfizm płciowy, dobór płciowy, dobór krewniaczy, dobór stabilizujący, dobór kierunkowy, dobór rozrywający  wymienia przykłady dymorfizmu płciowego  charakteryzuje sposób i przewiduje efekty działania doboru stabilizującego, kierunkowego oraz rozrywającego

których pewne grupy organizmów nazywa się żywymi skamieniałościami wymienia przykład metody pozwalającej na ocenę względnego wieku skał osadowych wyjaśnia różnicę między atawizmem a narządem szczątkowym wymienia przykłady atawizmów i narządów szczątkowych wyjaśnia, czym się zajmuje paleontologia

 wyjaśnia, na czym polega zmienność wewnątrzgatunkowa  wyjaśnia, który z rodzajów zmienności organizmów ma znaczenie ewolucyjne  omawia rolę mutacji w kształtowaniu zmienności genetycznej populacji  wyjaśnia pojęcie preferencje w krzyżowaniu  wymienia przykłady występowania preferencji w krzyżowaniu w przyrodzie  podaje przykłady utrzymywania się w populacji człowieka alleli warunkujących choroby genetyczne

 wyjaśnia pojęcia: dywergencja, konwergencja  wymienia przykłady dywergencji i konwergencji  wymienia przykłady dowodów ewolucji z zakresu embriologii, biogeografii oraz biochemii  wymienia techniki badawcze z zakresu biochemii i biologii molekularnej, umożliwiające skonstruowanie drzewa filogenetycznego organizmów  wymienia przykłady działania różnych form doboru naturalnego w przyrodzie  wyjaśnia znaczenie zachowań altruistycznych w przyrodzie  omawia występowanie genu anemii sierpowatej w populacjach ludzi żyjących na obszarach dotkniętych malarią

przedstawicieli różnych gatunków ssaków i wskazuje cechy świadczące o ich wspólnym pochodzeniu oraz środowisku ich życia  wyjaśnia znaczenie budowy cytochromu c u wybranych gatunków w ustalaniu stopnia pokrewieństwa między nimi

 omawia dymorfizm płciowy jako wynik istnienia preferencji w krzyżowaniu  wyjaśnia, dlaczego mimo działania doboru naturalnego w populacji człowieka utrzymują się allele warunkujące choroby genetyczne

99

4.

Ewolucja na poziomie populacji

 wyjaśnia pojęcia: genetyka populacyjna, pula genowa populacji  wyjaśnia, dlaczego populacja jest podstawową jednostką ewolucji  wymienia czynniki ewolucji

 wyjaśnia, na czym polega zjawisko dryfu genetycznego i wymienia skutki jego działania w przyrodzie  wymienia warunki, które spełnia populacja znajdująca się w stanie równowagi genetycznej

 omawia regułę Hardy’ego–Weinberga  oblicza częstość występowania genotypów i fenotypów w populacji

5.

Powstawanie gatunków – specjacja

 przedstawia biologiczną koncepcję gatunku  wyjaśnia pojęcia: mechanizmy izolacji rozrodczej, specjacja

 omawia znaczenie mechanizmów izolacji rozrodczej w przyrodzie  klasyfikuje mechanizmy izolacji rozrodczej  wymienia rodzaje specjacji

6.

Prawidłowości ewolucji. Koewolucja

 wyjaśnia pojęcie prawidłowości ewolucji  wymienia prawidłowości ewolucji

 wyjaśnia pojęcia: mikroewolucja, makroewolucja, kierunkowość ewolucji, nieodwracalność ewolucji, koewolucja  wymienia prawdopodobne przyczyny nieodwracalności ewolucji

7.

Historia życia na Ziemi

 wymienia etapy rozwoju życia na Ziemi  wymienia warunki środowiska, które umożliwiły samorzutną syntezę pierwszych

 charakteryzuje warunki klimatyczne i fizykochemiczne panujące na Ziemi ok. 4 mld lat temu  wyjaśnia pojęcie makrocząsteczka

 wyjaśnia, dlaczego biologicznej koncepcji gatunku nie można stosować wobec gatunków rozmnażających się bezpłciowo  charakteryzuje rodzaje specjacji, biorąc pod uwagę typ pierwotnej bariery izolacyjnej  wymienia czynniki, które wpływają na tempo ewolucji  charakteryzuje sposoby określania tempa ewolucji  wymienia przykłady koewolucji  omawia skutki doboru naturalnego w postaci powstawania różnych strategii życiowych organizmów  wyjaśnia, na czym polega teoria samorzutnej syntezy związków organicznych  przedstawia przebieg i wyniki doświadczenia Stanley’a Millera

 wyjaśnia rolę dryfu genetycznego w kształtowaniu puli genetycznej populacji na przykładach efektu założyciela oraz efektu wąskiego gardła  sprawdza, czy populacja znajduje się w stanie równowagi genetycznej  charakteryzuje prezygotyczne i postzygotyczne mechanizmy izolacji rozrodczej oraz podaje przykłady ich działania  omawia powstawanie gatunków na drodze poliploidyzacji  wymienia przykłady przemian w skali mikroi makroewolucji  wyjaśnia wpływ doboru naturalnego na kierunek ewolucji  omawia zjawisko radiacji adaptacyjnej

 ocenia znaczenie doświadczenia S. Millera i H. Ureya w postępie badań nad powstaniem życia na Ziemi  wyjaśnia, dlaczego

100

8.

Antropogeneza

związków organicznych  charakteryzuje środowisko oraz tryb życia pierwszych organizmów jednokomórkowych  wymienia główne założenia teorii endosymbiozy  charakteryzuje zmiany prowadzące do powstania organizmów wielokomórkowych  nazywa erę i okres, w których pojawiły się pierwsze rośliny lądowe  nazywa grupy zwierząt, które jako pierwsze pojawiły się w środowisku lądowym

 charakteryzuje warunki sprzyjające powstawaniu pierwszych makrocząsteczek na Ziemi  wyjaśnia, jak się zmieniał sposób odżywiania pierwszych organizmów jednokomórkowych  wyjaśnia, na czym polegają sposoby odżywiania chemoautotrofów i fotoautotrofów  wyjaśnia, w jaki sposób wędrówka kontynentów wpłynęła na rozmieszczenie organizmów na Ziemi  wyjaśnia, jakie dane można uzyskać dzięki analizie tabeli stratygraficznej

i Harolda Ureya  wyjaśnia pojęcia: bulion pierwotny, pizza pierwotna w nawiązaniu do etapów ewolucji chemicznej  wyjaśnia rolę kwasów nukleinowych w powstaniu życia na Ziemi  wymienia argumenty przemawiające za słusznością teorii endosymbiozy  wskazuje bezpośrednią przyczynę stopniowych i nieodwracalnych zmian warunków panujących na Ziemi

 wyjaśnia pojęcia: antropogeneza, antropologia  określa stanowisko systematyczne człowieka  wymienia kilka cech wspólnych naczelnych  wymienia główne cechy budowy ciała charakterystyczne dla człowieka  określa chronologię występowania przedstawicieli rodzaju Homo

 wymienia korzyści wynikające z pionizacji ciała, redukcji owłosienia oraz zwiększania masy i objętości mózgu  omawia warunki, w których doszło do powstania bezpośrednich przodków człowieka  omawia zmiany, które zaszły podczas ewolucji rodzaju Homo

 uzasadnia przynależność człowieka do królestwa: zwierzęta, typu: strunowce, podtypu: kręgowce, gromady: ssaki, rzędu: naczelne  wymienia rodzaje człekokształtnych  wymienia zmiany w budowie szkieletu wynikające z pionizacji ciała oraz stopniowego zwiększania masy i objętości mózgowia  charakteryzuje budowę oraz tryb życia bezpośrednich przodków człowieka

















odkrycie rybozymów miało duże znaczenie w rozwoju teorii powstania życia na Ziemi wyjaśnia, w jaki sposób pierwsze fotoautotrofy zmieniły warunki na Ziemi wyjaśnia, jakie korzyści adaptacyjne miało wykształcenie się form wielokomórkowych wymienia okresy, w których nastąpiły masowe wymierania organizmów określa prawdopodobne przyczyny wielkich wymierań organizmów w historii Ziemi analizuje cechy z zakresu anatomii, immunologii, genetyki i zachowania świadczące o powiązaniu człowieka z innymi człekokształtnymi wymienia drobne cechy morfologiczne właściwe tylko człowiekowi omawia drogi rozprzestrzeniania się rodzaju Homo z Afryki na pozostałe kontynenty omawia negatywne skutki pionizacji ciała

101

Wymagania edukacyjne z historii, historii i społeczeństwa I Zasady ogólne: 1. Nauczyciel na początku każdego roku szkolnego informuje uczniów o wymaganiach edukacyjnych wynikających z realizowanego przez siebie programu nauczania oraz przedstawia uczniom zasady przedmiotowego systemu oceniania. 2. Nauczyciel informuje uczniów o sposobach sprawdzania osiągnięć edukacyjnych uczniów. 3. Oceny są jawne – zarówno dla uczniów, jak i rodziców. 4. Sprawdzone i ocenione prace kontrolne uczeń (jak i jego rodzice – w razie życzenia) otrzymuje do wglądu na zasadach określonych przez nauczyciela. 5. Oceny klasyfikacyjne ustala się w terminach i skali określonej w Wewnątrzszkolnym Systemie Oceniania. 6. Na ocenę śródroczną i roczną z historii składa się: wiedza merytoryczna, posługiwanie się terminologią właściwą przedmiotowi, umiejętność uzasadniania i argumentowania, sposób rozwiązywania problemów, kreatywność, umiejętność komunikowania się, jasność i precyzyjność wypowiedzi, wykorzystywanie wiedzy w nowych sytuacjach poznawczych. II Zasady oceniania bieżącego: 1. Prace pisemne - zadania domowe w formie dłuższej wypowiedzi – referatu, opisu, notatki, wypracowania – łącznie do 6 prac w roku szkolnym; - brak zgłoszenia nieodrobionej pracy domowej odkryty przez nauczyciela w czasie lekcji skutkuje oceną niedostateczną wpisaną do dziennika; - przy ocenie pisemnej pracy domowej uwzględnia się: zgodność z tematem pracy, poprawność merytoryczną, zawartość rzeczową, wkład pracy ucznia, kreatywność, spójność językową oraz poprawność ortograficzną. 2. Kartkówki - 5 – 15 minutowe kartkówki (testy sprawdzające) z ostatnich trzech lekcji bieżących – łącznie do trzech w semestrze; - kartkówki nie są przez nauczyciela zapowiadane wcześniej i mają rangę odpowiedzi ustnych uczniów; - zgłoszenie nieprzygotowania do lekcji zgodnie z punktem nr 7 zwalnia ucznia z pisania kartkówki; - ocena uzyskana z kartkówki nie podlega poprawie. 3. Sprawdziany - sprawdziany przeprowadza się po zrealizowaniu każdego działu programowego i obejmują one większą partię materiału składającą się na cały zakres danego działu programowego; - sprawdzian powinien być zapowiedziany co najmniej jeden tydzień przed terminem jego przeprowadzenia i poprzedzony lekcją powtórzeniową; - w przypadku nie uczestniczenia w pisemnym sprawdzianie, bez względu na przyczyny, uczeń ma obowiązek poddać się tej formie sprawdzania osiągnięć w określonym przez nauczyciela terminie; nie poddanie się tej formie sprawdzania osiągnięć jest równoznaczne z wystawieniem oceny niedostatecznej; 102

- w przypadku nieobecności nauczyciela w dniu zapowiedzianego sprawdzianu lub uzasadnionej nieobecności klasy, termin zostanie uzgodniony ponownie, ale nie obowiązuje wtedy konieczność tygodniowego wyprzedzenia; - na koniec semestru / roku szkolnego nie przewiduje się końcowego sprawdzianu zaliczeniowego; - prace pisemne (w tym kartkówki i sprawdziany) są punktowane zgodnie z WSO. - uczeń, który otrzymał ze sprawdzianu ocenę niedostateczną ma prawo do jej poprawy w ciągu pierwszego tygodnia od oddania przez nauczyciela ocenionych prac. W uzasadnionych przypadkach (np. choroba lub badania lekarskie) należy poprawić ocenę niedostateczną w terminie nie przekraczającym dwóch tygodni od momentu oddania prac uczniom. Pierwsza ocena, tj. niedostateczna, jest odnotowana w dzienniku obok poprawionej i obydwie są brane pod uwagę przy ustalaniu oceny śródrocznej i rocznej. Poprawa sprawdzianu odbywa się tylko raz, w formie pisemnej. 4. Wypowiedź ustna - uczeń powinien przynajmniej raz w semestrze uczestniczyć w tej formie sprawdzania wiadomości i umiejętności; - w odpowiedzi ustnej ocenie podlega: zawartość merytoryczna wypowiedzi, w tym posługiwanie się terminologią przedmiotową, kompozycja logiczna i spójność wypowiedzi, umiejętność uzasadniania i argumentowania, formułowania myśli, wyrażania sądów i opinii, jasność i precyzyjność wypowiedzi, poprawność językowa; - wypowiedź ustna ucznia dotyczy zawsze materiału programowego z trzech ostatnich lekcji bieżących; - wystawiona ocena powinna być krótko uzasadniona przez nauczyciela; - ocena z odpowiedzi ustnej nie podlega poprawie. 5. Aktywność ucznia na lekcji - uczeń ma obowiązek aktywnie uczestniczyć w lekcjach i angażować się we wszelkie czynności edukacyjne podejmowane na zajęciach przedmiotowych; - za aktywne uczestnictwo w lekcji uczeń może otrzymać plusa (+). Otrzymanie pięciu plusów skutkuje wpisaniem do dziennika oceny bardzo dobrej za aktywność; - brak jakiejkolwiek pracy ucznia na lekcji, pomimo kontroli i zwracania uwagi przez nauczyciela oraz niewykonanie żadnego ćwiczenia i zadania może skutkować oceną niedostateczny wpisaną na danej lekcji do dziennika. 6. Prezentacje multimedialne - prezentacja może być przygotowana przez ucznia wskazanego przez nauczyciela lub przez ochotnika; samodzielnie lub w grupie dwu, trzyosobowej; -przy ocenie prezentacji bierze się pod uwagę: poprawność merytoryczną, zawartość rzeczową, wkład pracy ucznia, kreatywność, umiejętność atrakcyjnego przedstawienia prezentacji. 7. Nieprzygotowanie do lekcji - uczeń ma prawo do zgłoszenia nieprzygotowania jeden raz w semestrze jeśli zajęcia obejmują jedną lub dwie godziny w tygodniu, lub dwa razy w semestrze jeśli zajęcia odbywają się w wymiarze większym niż dwie godziny w tygodniu; - nieprzygotowanie do lekcji należy zgłaszać na początku lekcji, tuż po przerwie i przywitaniu się nauczyciela z klasą. Nie jest wtedy wymagane podanie przyczyny nieprzygotowania. - w przypadku, kiedy uczeń nie jest przygotowany do zajęć, a nie zgłosił tego faktu, otrzymuje ocenę niedostateczny wpisaną do dziennika. - nieusprawiedliwione niczym nieprzygotowanie się do lekcji, w sytuacji, gdy uczeń wykorzystał limit , skutkuje oceną niedostateczny; - w przypadkach uzasadnionych, np. długiej choroby, potwierdzonej zaświadczeniem lekarskim na piśmie, uczeń zgłasza brak przygotowania do lekcji i wówczas nie odnotowuje się tego nieprzygotowania jako kolejnego. W takich przypadkach uczeń ma jednak obowiązek uzupełnić braki wiedzy i notatki w możliwie krótkim czasie. 103

8. Przeliczanie punktów za sprawdziany i kartkówki na stopnie szkolne odbywa się według następującej skali procentowej w stosunku do ilości wszystkich, możliwych do uzyskania punktów: niedostateczny (ndst) 0 – 39% dopuszczający (dop) 40 – 49% dostateczny (dst) 50 – 74% dobry (db) 75 – 89% bardzo dobry (bdb) 90 – 100% celujący (cel) powyżej 100% III Wymagania na poszczególne oceny: Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca): Uczeń: -ma niepełna wiedzę określoną w podstawie programowej, -sytuuje najważniejsze wydarzenia w czasie i przestrzeni, -rozpoznaje związki przyczynowo-skutkowe, -przedstawia przy pomocy nauczyciela wyniki swojej pracy w formie ustnej i pisemnej, -określa rodzaj źródła historycznego, odszukuje najważniejsze informacje w źródle pisanym. Wymagania podstawowe (ocena dostateczna): Uczeń: - ma niepełna wiedzę określoną w podstawie programowej, -selekcjonuje podstawowe fakty, -wiąże fakty w łańcuchy przyczynowo-skutkowe, -odnajduje najważniejsze informacje zawarte w kilku źródłach pisanych, dokonuje ich wspólnej analizy, -odróżnia fakty od opinii, -przeprowadza podstawowe rekonstrukcje genezy, mechanizmów przebiegu oraz konsekwencji wybranego zjawiska z jednej płaszczyzny procesu historycznego, -samodzielnie przedstawia wyniki swojej pracy w formie ustnej i pisemnej. Wymagania rozszerzające (ocena dobra): Uczeń: -ma wiedzę i umiejętności historyczne określone w podstawie programowej, potrafi się nimi posłużyć w typowych sytuacjach, -analizuje i porównuje informacje zawarte w różnych źródłach, -przeprowadza krytyczną analizę źródeł informacji, -dokonuje wszechstronnej analizy genezy, mechanizmów przebiegu oraz konsekwencji wybranego zjawiska historycznego. Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra): Uczeń: -ma wiedzę i umiejętności historyczne określone w podstawie programowej, potrafi się nimi posłużyć w różnych sytuacjach problemowych, -analizuje i porównuje dane zawarte w różnych źródłach historycznych, potrafi je samodzielnie zinterpretować, -zauważa rozmaite interpretacje wydarzeń i procesów historycznych, -samodzielnie ocenia postacie, wydarzenia oraz procesy, -aktywnie wykorzystuje swoją wiedzę na lekcji i w trakcie zajęć pozalekcyjnych, -formułuje problemy historyczne. Wymagania wykraczające (ocena celująca): Uczeń: 104

-ma wiedzę i umiejętności wykraczające poza podstawę programową; zna literaturę historyczną, umie zastosować wiedzę w sytuacjach problemowych, -samodzielnie rozwija swoje zainteresowania, -startuje z sukcesami w konkursach i olimpiadach historycznych (zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z 20 sierpnia 2010 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych [DzU nr 156, poz. 1046] finalistom lub laureatom olimpiad albo konkursów przysługują oceny celujące; jednak ze względu na ograniczony zasięg tematyczny programu pierwszej klasy szkoły ponadgimnazjalnej osiągnięcie sukcesu w olimpiadzie lub konkursie nie powinno decydować o ocenie celującej), -samodzielnie formułuje i rozwiązuje problemy historyczne z wykorzystaniem popularnonaukowych i naukowych źródeł informacji. IV Zasady informowania o wymaganiach edukacyjnych i postępach uczniów w nauce przedmiotu: 1. Wszystkie oceny są jawne i podawane na bieżąco. 2. Prace pisemne otrzymuje uczeń do wglądu na lekcji. 3. Sprawdziany są przechowywane przez nauczyciela do czasu wystawienia oceny rocznej. 4. Ocena jest wyrażona stopniem szkolnym od 1(ndst) do 6 (cel). 5. Uczeń mający kłopoty z opanowaniem materiału nauczania może zwrócić się o pomoc do nauczyciela i, jeżeli jest to pożądane, wspólnie z nim ustala program wspomagający. 6. Sprawy, które nie zostały ujęte w niniejszym Przedmiotowym Systemie Oceniania reguluje Wewnątrzszkolny System Oceniania.

Wymagania edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie I Zasady ogólne: 1. Nauczyciel na początku każdego roku szkolnego informuje uczniów o wymaganiach edukacyjnych wynikających z realizowanego przez siebie programu nauczania oraz przedstawia uczniom zasady przedmiotowego systemu oceniania. 2. Nauczyciel informuje uczniów o sposobach sprawdzania osiągnięć edukacyjnych uczniów. 3. Oceny są jawne – zarówno dla uczniów, jak i rodziców. 4. Sprawdzone i ocenione prace kontrolne uczeń (jak i jego rodzice – w razie życzenia) otrzymuje do wglądu na zasadach określonych przez nauczyciela. 5. Oceny klasyfikacyjne ustala się w terminach i skali określonej w Wewnątrzszkolnym Systemie Oceniania. 6. Na ocenę śródroczną i roczną z wiedzy o społeczeństwie składa się: wiedza merytoryczna, posługiwanie się terminologią właściwą przedmiotowi, umiejętność uzasadniania i argumentowania, sposób rozwiązywania problemów, kreatywność, umiejętność komunikowania się, jasność i precyzyjność wypowiedzi, wykorzystywanie wiedzy w nowych sytuacjach poznawczych. II Zasady oceniania bieżącego: 1. Prace pisemne - zadania domowe w formie dłuższej wypowiedzi – referatu, opisu, notatki, wypracowania – łącznie do 6 prac w roku szkolnym; 105

- brak zgłoszenia nieodrobionej pracy domowej odkryty przez nauczyciela w czasie lekcji skutkuje oceną niedostateczną wpisaną do dziennika; - przy ocenie pisemnej pracy domowej uwzględnia się: zgodność z tematem pracy, poprawność merytoryczną, zawartość rzeczową, wkład pracy ucznia, kreatywność, spójność językową oraz poprawność ortograficzną. 2. Kartkówki - 5 – 15 minutowe kartkówki (testy sprawdzające) z ostatnich trzech lekcji bieżących – łącznie do trzech w semestrze; - kartkówki nie są przez nauczyciela zapowiadane wcześniej i mają rangę odpowiedzi ustnych uczniów; - zgłoszenie nieprzygotowania do lekcji zgodnie z punktem nr 8 zwalnia ucznia z pisania kartkówki; - ocena uzyskana z kartkówki nie podlega poprawie. 3. Sprawdziany - sprawdziany przeprowadza się po zrealizowaniu każdego działu programowego i obejmują one większą partię materiału składającą się na cały zakres danego działu programowego; - sprawdzian powinien być zapowiedziany co najmniej jeden tydzień przed terminem jego przeprowadzenia i poprzedzony lekcją powtórzeniową; - w przypadku nie uczestniczenia w pisemnym sprawdzianie, bez względu na przyczyny, uczeń ma obowiązek poddać się tej formie sprawdzania osiągnięć w określonym przez nauczyciela terminie; nie poddanie się tej formie sprawdzania osiągnięć jest równoznaczne z wystawieniem oceny niedostatecznej; - w przypadku nieobecności nauczyciela w dniu zapowiedzianego sprawdzianu lub uzasadnionej nieobecności klasy, termin zostanie uzgodniony ponownie, ale nie obowiązuje wtedy konieczność tygodniowego wyprzedzenia; - na koniec semestru / roku szkolnego nie przewiduje się końcowego sprawdzianu zaliczeniowego; - prace pisemne (w tym kartkówki i sprawdziany) są punktowane zgodnie z WSO. - uczeń, który otrzymał ze sprawdzianu ocenę niedostateczną ma prawo do jej poprawy w ciągu pierwszego tygodnia od oddania przez nauczyciela ocenionych prac. W uzasadnionych przypadkach (np. choroba lub badania lekarskie) należy poprawić ocenę niedostateczną w terminie nie przekraczającym dwóch tygodni od momentu oddania prac uczniom. Pierwsza ocena, tj. niedostateczna, jest odnotowana w dzienniku obok poprawionej i obydwie są brane pod uwagę przy ustalaniu oceny śródrocznej i rocznej. Poprawa sprawdzianu odbywa się tylko raz, w formie pisemnej. 4. Wypowiedź ustna - uczeń powinien przynajmniej raz w semestrze uczestniczyć w tej formie sprawdzania wiadomości i umiejętności; - w odpowiedzi ustnej ocenie podlega: zawartość merytoryczna wypowiedzi, w tym posługiwanie się terminologią przedmiotową, kompozycja logiczna i spójność wypowiedzi, umiejętność uzasadniania i argumentowania, formułowania myśli, wyrażania sądów i opinii, jasność i precyzyjność wypowiedzi, poprawność językowa; - wypowiedź ustna ucznia dotyczy zawsze materiału programowego z trzech ostatnich lekcji bieżących; - wystawiona ocena powinna być krótko uzasadniona przez nauczyciela; - ocena z odpowiedzi ustnej nie podlega poprawie. 5. Aktywność ucznia na lekcji - uczeń ma obowiązek aktywnie uczestniczyć w lekcjach i angażować się we wszelkie czynności edukacyjne podejmowane na zajęciach przedmiotowych; - za aktywne uczestnictwo w lekcji uczeń może otrzymać plusa (+). Otrzymanie pięciu plusów skutkuje wpisaniem do dziennika oceny bardzo dobrej za aktywność; 106

- brak jakiejkolwiek pracy ucznia na lekcji, pomimo kontroli i zwracania uwagi przez nauczyciela oraz niewykonanie żadnego ćwiczenia i zadania może skutkować oceną niedostateczny wpisaną na danej lekcji do dziennika. 6. Ćwiczenia wykonywane na lekcji - uczeń ma obowiązek rozwiązywać wszelkie ćwiczenia (karty pracy, zadania, testy, pytania do tekstów źródłowych) zlecone przez nauczyciela w czasie lekcji; - ćwiczenia wykonywane na lekcji podlegają ocenie; - niewykonywanie ćwiczeń zleconych przez nauczyciela może skutkować oceną niedostateczny wpisaną na danej lekcji do dziennika 7. Projekt edukacyjny - uczeń powinien przynajmniej raz w roku szkolnym uczestniczyć w przygotowaniu projektu; - przy ocenie projektu bierze się pod uwagę: zawartość merytoryczną, umiejętność zaplanowania własnej pracy oraz skutecznego rozwiązania problemu, umiejętność pracy zespołowej, stopień realizacji zamierzonego celu, sposób prezentacji wyników pracy własnej i zespołu. 8. Nieprzygotowanie do lekcji - uczeń ma prawo do zgłoszenia nieprzygotowania jeden raz w semestrze jeśli zajęcia obejmują jedną lub dwie godziny w tygodniu, lub dwa razy w semestrze jeśli zajęcia odbywają się w wymiarze większym niż dwie godziny w tygodniu; - nieprzygotowanie do lekcji należy zgłaszać na początku lekcji, tuż po przerwie i przywitaniu się nauczyciela z klasą. Nie jest wtedy wymagane podanie przyczyny nieprzygotowania. - w przypadku, kiedy uczeń nie jest przygotowany do zajęć, a nie zgłosił tego faktu, otrzymuje ocenę niedostateczny wpisaną do dziennika. - nieusprawiedliwione niczym nieprzygotowanie się do lekcji, w sytuacji, gdy uczeń wykorzystał limit , skutkuje oceną niedostateczny; - w przypadkach uzasadnionych, np. długiej choroby, potwierdzonej zaświadczeniem lekarskim na piśmie, uczeń zgłasza brak przygotowania do lekcji i wówczas nie odnotowuje się tego nieprzygotowania jako kolejnego. W takich przypadkach uczeń ma jednak obowiązek uzupełnić braki wiedzy i notatki w możliwie krótkim czasie. 9. Przeliczanie punktów za sprawdziany i kartkówki na stopnie szkolne odbywa się według następującej skali procentowej w stosunku do ilości wszystkich, możliwych do uzyskania punktów: niedostateczny (ndst) 0 – 39% dopuszczający (dop) 40 – 49% dostateczny (dst) 50 – 74% dobry (db) 75 – 89% bardzo dobry (bdb) 90 – 100% celujący (cel) powyżej 100% III Wymagania na poszczególne oceny: Ocena dopuszczająca: Wiedza: Uczeń spełnia wymagania konieczne. Umiejętności: Uczeń potrafi wykonać większość zadań praktycznych (np. wyszukać potrzebną informację, przygotować prostą prezentację); nie sprawia mu kłopotu stosowanie posiadanej wiedzy do opisu rzeczywistości. Postawy: Uczeń sam nie przejawia nadmiernej aktywności, ale wykonuje większość zadań zleconych mu przez nauczyciela. 107

Ocena dostateczna: Wiedza: Uczeń spełnia wymagania konieczne, a ponadto selekcjonuje i porównuje poznane zjawiska. Umiejętności: Uczeń nie tylko potrafi opisowo przedstawiać posiadaną wiedzę, ale stosuje bardziej skomplikowane operacje umysłowe, takie jak: porównywanie i rozpoznawanie faktów, wyciąganie prostych wniosków. Wypełnia według wzorów druki urzędowe. Postawy: Uczeń wykazuje się przeciętną aktywnością, bierze jednak udział w projektach klasowych i sumiennie wykonuje przydzielone mu zadania. Ocena dobra: Wiedza: Uczeń spełnia wymagania podstawowe, a ponadto wykazuje zainteresowanie problematyką omawianą na zajęciach. Umiejętności: Uczeń potrafi przygotować pisma o charakterze oficjalnym wychodzące poza schematyczne wzory; umie analitycznie i syntetycznie wykorzystywać posiadaną wiedzę. Postawy: Uczeń przejawia dużą aktywność, często inicjuje różne przedsięwzięcia, a ponadto podejmuje się działań wykraczających poza zaangażowanie swojej klasy. Ocena bardzo dobra: Wiedza: Uczeń spełnia wymagania rozszerzające, a ponadto umie ocenić otaczającą go rzeczywistość społeczno-polityczną zgodnie z przyjętymi kryteriami. Umiejętności: Uczeń nie tylko poprawnie wykorzystuje zdobytą wiedzę do przeprowadzania pogłębionych analiz i syntez, ale także potrafi formułować dojrzałe oceny, dobrze argumentować swoje racje i celnie ripostować podczas dyskusji lub debaty. Postawy: Uczeń prezentuje dojrzałą postawę obywatelską, jest bardzo aktywny na różnych polach aktywności społecznej, przy czym jego aktywność wykracza poza ramy szkoły, do której uczęszcza. Ocena celująca: Wiedza: Uczeń spełnia wymagania rozszerzające, a ponadto wykazuje szczególne zainteresowanie przedmiotem. Umiejętności: Uczeń osiągnął bardzo wysoki poziom rozwoju intelektualnego, co przejawia się m.in. w próbach samodzielnej interpretacji skomplikowanych problemów społecznych, politycznych lub prawnych. Postawy: Uczeń jest ponadprzeciętnie aktywny, zaangażowany w akcje społeczne i proobywatelskie, często przyjmuje rolę lidera społecznego.

IV Zasady informowania o wymaganiach edukacyjnych i postępach uczniów w nauce przedmiotu: 1. Wszystkie oceny są jawne i podawane na bieżąco. 2. Prace pisemne otrzymuje uczeń do wglądu na lekcji. 3. Sprawdziany są przechowywane przez nauczyciela do czasu wystawienia oceny rocznej. 4. Ocena jest wyrażona stopniem szkolnym od 1(ndst) do 6 (cel). 108

5. Uczeń mający kłopoty z opanowaniem materiału nauczania może zwrócić się o pomoc do nauczyciela i, jeżeli jest to pożądane, wspólnie z nim ustala program wspomagający. 6. Sprawy, które nie zostały ujęte w niniejszym Przedmiotowym Systemie Oceniania reguluje Wewnątrzszkolny System Oceniania.

109

Wymagania edukacyjne z wiedzy o kulturze Cele kształcenia – wymagania ogólne I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń odbiera teksty kultury i wykorzystuje informacje w nich zawarte, z uwzględnieniem specyfiki medium, w którym są przekazywane. II. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń tworzy wypowiedzi, celowo posługując się różnymi mediami (słowo mówione i pisane, obraz malarski, fotograficzny, filmowy, dźwięk, widowisko, środki multimedialne); aktywnie współtworzy kulturę lokalną (szkoły, dzielnicy, miejscowości). III. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń posługuje się pojęciem kultury rozumianej jako całokształt ludzkiej działalności; analizuje i interpretuje teksty kultury – potoczne praktyki kultury, a także dzieła sztuki. Treści nauczania – wymagania szczegółowe 1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń: 1) zna dwudziestowieczne dzieła reprezentujące różne dziedziny sztuki (literaturę, architekturę, plastykę, muzykę, teatr, fotografię, film, sztukę nowych mediów) i dostrzega związki pomiędzy nimi; 2) wskazuje różne funkcje dzieła sztuki (np. estetyczną, komunikacyjną, społeczną, użytkową, kultową, poznawczą, ludyczną); 3) analizuje temat dzieła oraz treści i formę w kontekście jego różnych funkcji, wykorzystując podstawowe wiadomości o stylach i epokach z różnych dziedzin sztuki; 4) analizuje film lub analizuje spektakl teatralny, posługując się podstawowymi pojęciami z zakresu właściwej dziedziny sztuki; 5) charakteryzuje podstawowe media kultury (słowo, obraz, dźwięk, widowisko); 6) wymienia różne formy mediów kultury (słowo mówione, pismo, książka, obraz malarski, fotografia, film, program telewizyjny, spektakl teatralny) oraz użycia (nowe media, media masowe, media interaktywne, multimedia); 7) wyjaśnia, na czym polegają różne formy kontaktu z kulturą (odbiór bierny, aktywny, konsumpcja, produkcja, twórczość, użytkowanie, uczestnictwo, animacja); 8) lokuje wytwory kultury (zachowania, zwyczaje, normy moralne, wytwory materialne, dzieła sztuki) w kontekście grup społecznych, w których są tworzone i odbierane (rodzina, rówieśnicy, społeczność lokalna, naród); 9) samodzielnie wyszukuje informacje na temat kultury w różnych mediach, bibliotekach. 2. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń: 1) wypowiada się – w mowie i w piśmie – na temat wytworów kultury i ludzkich praktyk w kulturze (zachowań, obyczajów, przedmiotów materialnych, dzieł sztuki); 2) wypowiada się na temat dzieła sztuki, używając pojęć zarówno swoistych dla poszczególnych sztuk, jak i wspólnych (forma, kompozycja, funkcja, nadawca, odbiorca, użytkownik, znaczenie, kontekst, medium); 3) przygotowuje prezentację lub inną formę wypowiedzi multimedialnej – blog, forum, strona WWW – na tematy związane z kulturą lokalną i regionu lub z szeroko pojętymi problemami kultury współczesnej; 4) bierze aktywny udział w szkolnych przedsięwzięciach artystycznych, animacyjnych, społecznych i innych (wystawa, happening, przedstawienie szkolne, gazetka szkolna, kulturalna akcja charytatywna); 5) organizuje proste działania o charakterze kulturalnym (spotkanie z twórcą kultury, przedsięwzięcie artystyczne, prezentacja własnych zainteresowań, tradycji lokalnej lub regionalnej); 110

6) określa swoje zainteresowania, potrzeby i preferencje kulturalne oraz uzasadnia je w dyskusji; 7) dba o ład i estetykę otoczenia, otacza opieką elementy dziedzictwa kulturowego. 3. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń: 1) odróżnia pojęcie kultury rozumianej jako dorobek artystyczny od kultury rozumianej jako całokształt dorobku ludzkości, ze zrozumieniem używa określeń: kulturowy i kulturalny; 2) rozróżnienie, o którym mowa w pkt 1, stosuje w interpretacji wytworów kultury; 3) odnosi elementy kultury (zachowania, zwyczaje, praktyki, przedmioty materialne, dzieła sztuki) do kategorii: czas, przestrzeń, ciało, grupa społeczna (rodzina, rówieśnicy, społeczność lokalna, naród); 4) interpretuje praktyki kultury z najbliższego otoczenia (klasa, szkoła, dom, osiedle, podwórko, miasto, kościół, stadion piłkarski); 5) dostrzega i nazywa związek między dziełem a sytuacją społeczno-historyczną i obyczajami epoki, w której powstało; 6) posługuje się pojęciami: kultura popularna, ludowa, masowa, wysoka, narodowa, zglobalizowana, subkultura w ich właściwym znaczeniu i używa ich w kontekście interpretowanych dzieł sztuki oraz praktyk kulturowych; 7) wskazuje relacje między kulturami: lokalną, regionalną, narodową i europejską, ujawniające się w konkretnych dziełach sztuki i praktykach kultury. Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny z wiedzy o kulturze Ocena pracy ucznia i jego postępów w nauce w przypadku przedmiotu wiedza o kulturze powinna odzwierciedlać zarówno zaangażowanie i inicjatywę podczas zajęć, wkład pracy, sumienność oraz rzetelność przy wykonywaniu różnego rodzaju zadań, a także opanowanie wiedzy. Ze względu na charakter przedmiotu uczeń ma możliwość uzyskania dodatkowej oceny za aktywność na zajęciach lekcyjnych, jak i uczestnictwo w działaniach artystycznym na rzecz szkoły. Na zajęciach obowiązuje sześciostopniowa skala ocen. Stopień niedostateczny (1) Uczeń:

zki szkolne. Stopień dopuszczający (2) Uczeń: -skutkowe pomiędzy zjawiskami w kulturze; kultury; Stopień dostateczny (3) Uczeń: iewielkimi brakami; -skutkowe;

ch kulturalnych. 111

Stopień dobry (4) Uczeń: typowych sytuacjach; za krytyczną analizę źródeł informacji;

Stopień bardzo dobry (5) Uczeń: podstawie programowej, potrafi się nimi posłużyć w sytuacjach problemowych;

czestniczy w wydarzeniach kulturalnych i samodzielnie je ocenia; Stopień celujący (6) Uczeń spełnia wszystkie wymagania niezbędne do uzyskania stopnia bardzo dobrego, a ponadto: czącą sztuki oraz wydarzeń kulturalnych i stosuje tę wiedzę w różnych sytuacjach problemowych; ych i podejmuje własne inicjatywy kulturotwórcze. Ocena pełni funkcję zarówno dydaktyczną, jak i wychowawczą, zatem powinna być zindywidualizowana, konsekwentna, systematyczna, obiektywna, rzetelna jawna. Jej celem jest mobilizowanie uczniów do poszerzania już zdobytej wiedzy, a także do opanowywania nowych umiejętności. Ocenie mogą podlegać następujące formy pracy i dokonania ucznia: i pozaszkolnych;

dzielna;

sprawdzian;

Przy wystawianiu oceny końcowej nauczyciel powinien uwzględnić następujące elementy: ę;

112

Wymagania edukacyjne z podstaw przedsiębiorczości I. Wymagania programowe

Poziom wymagań koniecznych (K) obejmuje wiadomości i umiejętności, które umożliwiają uczniowi świadomy udział lekcji, a także wykonywanie przez ucznia prostych zadań związanych z życiem codziennym. Powinny być opanowane przez każdego ucznia. Poziom wymagań podstawowych (P) określa wiadomości i umiejętności ważne i najbardziej uniwersalne, stosunkowo łatwe do opanowania i użyteczne w życiu codziennym oraz niezbędne do kontynuowania na wyższych poziomach. Poziom wymagań rozszerzających (R) dotyczy wiadomości i umiejętności trudniejszych, wspierających tematy podstawowe. Pośrednio mogą być użyteczne w pozaszkolnej działalności ucznia. Poziom wymagań dopełniających (D) zakłada opanowanie pełnego zakresu treści kształcenia. Określa wiadomości i umiejętności trudne do przyswojenia, złożone oraz o charakterze problemowym. Wymagania te są zaliczane najczęściej do wyższych kategorii celów kształcenia. Poziom wymagań wykraczających (W) obejmuje wiadomości i umiejętności wykraczające ponad treści zawarte w podręczniku. Dotyczy zagadnień szczególnie złożonych i twórczych naukowo. Oceniając wiedzę i umiejętności ucznia, będą brane pod uwagę jego indywidualne możliwości oraz zaangażowanie w pracę na lekcji. II. Oceny szkolne: Ocena dopuszczająca - wymagania na poziomie (K) Ocena dostateczna - wymagania na poziomie (K) i (P) Ocena dobra - wymagania na poziomie (K), (P) oraz (R) Ocena bardzo dobra - wymagania na poziomie (K), (P), (R) i (D) Ocena celująca - wymagania na poziomie (K), (P), (R), (D) oraz (W) Stopień dopuszczający Otrzymuje uczeń, który przyswoił treści konieczne. Z pomocą nauczyciela jest w stanie nadrobić braki w podstawowych umiejętnościach. Stopień dostateczny Może otrzymać uczeń, który opanował wiadomości podstawowe i z niewielką pomocą nauczyciela potrafi rozwiązać podstawowe problemy. Analizuje również proste zależności, a także próbuje porównywać, wnioskować i zajmować określone stanowisko. Stopień dobry Otrzymuje uczeń, który przyswoił treści rozszerzające, właściwie stosuje terminologię przedmiotową, aktywnie uczestniczy w zajęciach oraz stosuje wiadomości w sytuacjach typowych wg wzorów z lekcji i podręcznika, a także rozwiązuje typowe problemy z wykorzystaniem poznanych metod. Ponadto samodzielnie pracuje z podręcznikiem i materiałami źródłowymi. Stopień bardzo dobry

113

Uczeń może otrzymać ocenę bardzo dobrą, jeżeli opanował treści dopełniające. Potrafi samodzielnie interpretować zjawiska oraz bronić swoich poglądów. Stopień celujący Otrzymuje uczeń, który opanował treści wykraczające poza informacje zawarte w podręczniku. Potrafi hierarchizować i selekcjonować wiadomości oraz z powodzeniem bierze udział w konkursach przedmiotowych. Pod okiem nauczyciela prowadzi własne prace badawcze. Propozycja skali ocen do prac pisemnych z podstaw przedsiębiorczości

Ocena Niedostateczny dopuszczający dostateczny dobry Bardzo dobry Celujący

Punktacja 0 - 29 30 - 50 51 - 74 75 - 89 90 - 100 Powyżej 100

III. Wymagania edukacyjne do podręcznika Krok w przedsiębiorczość

KOMUNIKACJA INTERPERSONALNA

Dział programu

konieczny Uczeń:  wyjaśnia, czym jest przedsiębiorczość  definiuje osobowość

Lp.

Temat lekcji

1.

Kim jest osoba przedsiębiorcza? Typy osobowości

2.

Role społeczne i rodzaje zachowań

3.

Komunikacja społeczna

4.

Podejmowanie decyzji  wyjaśnia znaczenie terminów: „decyzja”, „decydent”, „problem decyzyjny”

podstawowy Uczeń:  wymienia cechy osoby przedsiębiorczej

Poziom wymagań rozszerzający Uczeń:  analizuje mocne  i słabe strony własnej osobowości, odnosi je do cech osoby przedsiębiorczej  rozróżnia i  charakteryzuje własne role społeczne i typowe dla nich zachowania

dopełniający Uczeń: rozróżnia i charakteryzuje typy osobowości

wykraczający Uczeń:

 definiuje pojęcie  rozróżnia i wykazuje potrzebę  rozróżnia „rola społeczna” charakteryzuje przyjmowania i charakteryzuje role przypisane postawy typowe role  definiuje pojęcie i osiągane asertywnej w organizacyjne „rola określonych organizacyjna”  wyjaśnia, czym  wskazuje sytuacjach są napięcie ról przykłady postawy  rozpoznaje oraz konflikt ról i konformistycznej i podstawowe podaje przykłady nonkonformistyczn rodzaje zachowań, wystąpienia tych ej w tym sytuacji zachowania asertywne, podaje  omawia przyczyny poszczególne i konsekwencje rodzaje poszczególnych zachowań rodzajów w kontekście zachowań osoby przedsiębiorczej  wyjaśnia  wyjaśnia, czym  rozróżnia i  wymienia i  wymienia i znaczenie jest charakteryzuje charakteryzuje rozróżnia poziomy terminów: komunikowanie wybrane elementy komunikowania „komunikacja się, i omawia elementy mowy skutecznej społeczna”, przebieg tego ciała komunikacji „komunikacja procesu,  wyjaśnia, czym  definiuje pojęcie interpersonalna”, charakteryzując są bariery „empatia” „komunikacja poszczególne komunikacyjne, i  stosuje różne formy werbalna”, jego elementy podaje ich komunikacji „komunikacja  wyjaśnia przykłady werbalnej niewerbalna” znaczenie i niewerbalnej w komunikacji celu autoprezentacji niewerbalnej w oraz prezentacji życiu własnego codziennym stanowiska  rozróżnia i charakteryzuje fazy procesu decyzyjnego  wymienia i charakteryzuje bariery w podejmowaniu decyzji  omawia wady

 wymienia i omawia zasady podejmowania racjonalnych decyzji  wyjaśnia, czym jest racjonalność decyzji

 charakteryzuje rodzaje decyzji

 wykazuje wpływ luki informacyjnej na jakość podjętej decyzji  charakteryzuje decyzje racjonalne metodologicznie oraz rzeczowo

114

ISTOTA FUNKCJONOWANIA GOSPODARKI RYNKOWEJ

oraz zalety decyzji indywidualnych i zbiorowych 5.

Konflikty i ich rozwiązywanie. Negocjacje

 wyjaśnia znaczenie terminów: „konflikt”, „negocjacje”, „mediacje”, „arbitraż”  wymienia cechy i umiejętności przydatne w czasie negocjacji

 wymienia i charakteryzuje wybrane metody rozwiązywania konfliktów  wymienia zalety mediacji i arbitrażu

6.

Gospodarka rynkowa. Podmioty gospodarki

 podaje  omawia proces najważniejsze transformacji różnice między polskiej gospodarką gospodarki centralnie  wyjaśnia, na sterowaną a czym polegał gospodarką plan rynkową Balcerowicza  wymienia główne podmioty gospodarki rynkowej

 przedstawia argumenty świadczące o nieefektywności gospodarki centralnie sterowanej

 charakteryzuje działania składające się na proces transformacji gospodarczej w Polsce

7.

Rynek w gospodarce

 definiuje pojęcia: „gospodarka rynkowa”, „mechanizm rynkowy”, „popyt”, „podaż”, „plan Balcerowicza”  wymienia filary gospodarki centralnie sterowanej i gospodarki rynkowej  wyjaśnia znaczenie terminu „rynek”  wymienia funkcje rynku  klasyfikuje rynek wg przedmiotu wymiany

 podaje różnice między rynkiem producenta a rynkiem konsumenta

 określa rodzaje rynków występujących w najbliższym otoczeniu

 wykazuje potrzebę wspierania konkurencji i walki z monopolem

8.

Popyt, podaż i cena

 wymienia i charakteryzuje główne modele struktur rynkowych (monopol, oligopol, konkurencję monopolistyczną , konkurencję doskonałą)  wskazuje zależność między cenami dóbr komplementarny ch i dóbr substytucyjnych a wielkością popytu  analizuje na przykładzie przebieg krzywej podaży i krzywej popytu

 wyjaśnia zjawiska nadwyżki rynkowej i niedoboru rynkowego  wyznacza na prostych przykładach punkt równowagi rynkowej

 wyjaśnia zjawisko elastyczności cenowej popytu

9.

Gospodarstwa domowe

 wymienia i charakteryzuje główne rodzaje wydatków gospodarstw domowych: konsumpcyjne i inwestycyjne (z podziałem na stałe i zmienne)  ocenia strukturę wydatków własnej rodziny  wyróżnia prawa przysługujące konsumentom w wypadku zakupów na

 tworzy budżet domowy swojej rodziny, a następnie zarządza nim

 proponuje działania mające na celu zniwelowanie deficytu w budżecie domowym

 przedstawia zasady składania reklamacji w wypadku niezgodności

 wymienia akty prawne dotyczące ochrony praw konsumenta  wyjaśnia, na czym

10. Konsument, czyli „król rynku”

 wyjaśnia  wymienia znaczenie i charakteryzuje terminów: pozacenowe „popyt”, „podaż”, czynniki „cena”, „dobra kształtujące komplementarne”, popyt „dobra  wymienia substytucyjne”, i charakteryzuje „cena równowagi pozacenowe rynkowej”, „punkt czynniki równowagi kształtujące rynkowej” podaż  definiuje prawo popytu  definiuje prawo podaży  definiuje pojęcia:  wymienia „gospodarstwo i charakteryzuje domowe”, główne źródła „budżet dochodów domowy”, gospodarstw „deficyt domowych budżetowy”

 wyjaśnia znaczenie terminów: „konsument”, „gwarancja”,

 wymienia i charakteryzuje podstawowe prawa konsumenta

 wskazuje różnice  rozróżnia i między charakteryzuje poszczególnymi rodzaje konfliktów rodzajami ze względu na negocjacji podmiot i przedmiot konfliktu  identyfikuje i analizuje konflikty w zespole i proponuje metody ich rozwiązania, szczególnie w drodze negocjacji

 podaje różnicę między technikami manipulacyjnymi a technikami negocjacyjnymi  podaje przykłady technik manipulacyjnych stosowanych podczas negocjacji  wymienia i omawia zasady prowadzenia skutecznych negocjacji

115

„reklamacja”, „zakupy na odległość”, „rękojmia”

 wymienia instytucje zajmujące się ochroną praw konsumentów oraz określa ich cele i zadania  podaje różnice między reklamacją a gwarancją

odległość  przedstawia prawa konsumenta z tytułu niezgodności towaru z umową

towaru z umową  przedstawia drogę egzekwowania własnych praw przez konsumenta

polega zjawisko zmowy cenowej

 wyjaśnia  wymienia, znaczenie rozróżnia terminów: i charakteryzuje „interwencjonizm funkcje państwowy”, ekonomiczne „dobra publiczne” państwa  wyjaśnia i rozróżnia pojęcia: „polityka makroekonomiczn a” i „polityka mikroekonomiczn a”  wyjaśnia  rozróżnia i znaczenie opisuje wybrane terminów: wskaźniki „wzrost wzrostu gospodarczy”, gospodarczego „rozwój i rozwoju gospodarczy”, gospodarczego „siła nabywcza  wymienia fazy waluty”, „cykl cyklu koniunkturalny” koniunkturalnego

 wymienia i charakteryzuje narzędzia oddziaływania państwa na gospodarkę  określa przyczyny ingerencji państwa w gospodarkę

 określa cele polityki gospodarczej, a w jej ramach – polityki fiskalnej i polityki monetarnej

 przedstawia argumenty za i przeciw ingerencji państwa w gospodarkę

 wyjaśnia przyczyny różnic między nominalnym a realnym PKB  charakteryzuje zjawiska recesji i dobrej koniunktury w gospodarce  omawia przebieg klasycznego cyklu koniunkturalneg o

13. Budżet państwa

 wyjaśnia  wymienia znaczenie główne źródła terminów: dochodów „budżet państwa”, państwa „podatek”, „dług  wymienia publiczny” główne wydatki budżetu państwa

 wymienia, rozróżnia i charakteryzuje funkcje budżetu państwa  wymienia, rozróżnia i charakteryzuje podstawowe zasady budżetowe

 porównuje wartości  klasyfikuje wybranych państwa na wskaźników podstawie wartości wzrostu i rozwoju wskaźnika rozwoju gospodarczego dla społecznego (HDI) Polski  wyjaśnia, dlaczego z wartościami tych wskaźnik PKB ma wskaźników dla ograniczone innych państw znaczenie przy  formułuje wnioski porównywaniu o poziomie rozwoju jakości życia gospodarczego obywateli różnych państwa państw na podstawie  określa, na analizy podstawie analizy odpowiednich wskaźników wskaźników aktywności ekonomicznych gospodarczej, fazę  interpretuje cyklu wysokość i przyrost koniunkturalnego, PKB w której znajduje się polska gospodarka  ocenia wpływ  formułuje wnioski deficytu na podstawie budżetowego i analizy danych długu publicznego statystycznych na gospodarkę dotyczących wartości deficytu budżetowego i długu publicznego państwa w relacji do PKB

14. Pieniądz

 wyjaśnia znaczenie terminów: „pieniądz”, „siła nabywcza”, „inflacja”, „stopa inflacji”

 omawia ewaluację pieniądza  wymienia, rozróżnia i charakteryzuje formy pieniądza  wymienia i charakteryzuje właściwości pieniądza  identyfikuje rodzaje inflacji w zależności od przyczyn jej powstania oraz stopy inflacji

 wymienia i charakteryzuje funkcje pieniądza  wymienia i charakteryzuje właściwości pieniądza  omawia skutki inflacji  przedstawia sposoby przeciwdziałania inflacji

 objaśnia obieg pieniądza w gospodarce

 omawia przyczyny zmian wartości pieniądza (siły nabywczej)  omawia poziom inflacji w Polsce w latach 1989– 2010 oraz podaje jej przyczyny i działania, w których wyniku nastąpiło osłabienie dynamiki procesów inflacyjnych

15. Banki

 wyjaśnia znaczenie

 wymienia i charakteryzuje

 wyjaśnia rolę banku

 wyjaśnia, na czym polega polityka

 podaje podstawowe

11. Rola państwa w gospodarce

PIENIĄDZ I BANKOWOŚĆ

12. Wzrost i rozwój gospodarczy państwa

116

terminów: „bank”, funkcje banku centralnego w „system centralnego gospodarce bankowy”  rozróżnia rodzaje  wymienia i  wymienia banków ze charakteryzuje elementy systemu względu podstawowe bankowego na dominującą narzędzia w Polsce działalność polityki pieniężnej NBP  wyjaśnia różnice między bankami  określa komercyjnymi znaczenie Rady a bankami Polityki spółdzielczymi Pieniężnej w kształtowaniu polityki pieniężnej NBP

16. Rachunki bankowe

 wymienia podstawowe rodzaje usług bankowych  rozróżnia rodzaje kont osobistych  wyjaśnia znaczenie terminów: „limit debetowy”, „kapitalizacja odsetek”, „karta płatnicza”

 wyjaśnia zasady funkcjonowania lokat bankowych, wymienia i charakteryzuje ich rodzaje  identyfikuje rodzaje kart płatniczych

 omawia zasady rozsądnego korzystania z karty kredytowej  wyjaśnia zasady wyboru najlepszej lokaty bankowej

17. Kredyty

 wyjaśnia znaczenie terminów: „kredyt”, „kredyt konsumencki”, „rzeczywista roczna stopa oprocentowania”, „pożyczka”, „zastaw hipoteczny”, „spread walutowy”, „zdolność kredytowa”  podaje różnice między kredytem a pożyczką

 identyfikuje  wymienia i rodzaje kredytów omawia kryteria wg różnych wyboru kryteriów najlepszego (okresu kredytu kredytowania,  wymienia waluty kredytu, najważniejsze przeznaczenia kryteria oceny kredytu) zdolności kredytowej  omawia podstawowe stosowane przez prawa banki przysługujące kredytobiorcy w wypadku umowy kredytu konsumenckiego

18. Pozabankowe formy inwestowania

 wyjaśnia  wskazuje różnice znaczenie między terminów: poszczególnymi „inwestowanie”, rodzajami „instrument papierów finansowy”, wartościowych „papiery  rozróżnia formy wartościowe”, inwestowania „obligacje”, kapitału „bony skarbowe”,  wymienia „weksle”, „akcje”, i charakteryzuje „fundusz kryteria wyboru inwestycyjny” formy inwestycji  identyfikuje rodzaje inwestycji wg różnych kryteriów (przedmiotu inwestycji, podmiotu inwestowania)  rozróżnia i charakteryzuje inwestycje rzeczowe i finansowe

 wymienia rodzaje obligacji ze względu na emitenta  wyjaśnia, czym są fundusze inwestycyjne  wyjaśnia pojęcie „emisja akcji” i zna zasady emisji

pieniężna banku różnice między centralnego bankami komercyjnymi  identyfikuje rodzaje a SKOK-ami polityki pieniężnej prowadzonej przez NBP  wykazuje zależność między zmianą stóp procentowych wprowadzoną przez NBP a oprocentowaniem kredytów udzielanych przez banki osobom fizycznym i przedsiębiorcom  wyjaśnia rolę banków w gospodarce  wyjaśnia różnice  wykazuje między stałym a zależność między zmiennym częstotliwością oprocentowaniem kapitalizacji lokat bankowych odsetek a wielkością  oblicza należne należnych odsetek odsetki od lokat od lokaty bankowych bankowej z uwzględnieniem różnego oprocentowania i kapitalizacji  porównuje oferty wybranych usług bankowych  oblicza należne  wskazuje rolę odsetki Biura Informacji od zaciągniętego Kredytowej (BIK) kredytu w procesie przyznawania  ocenia możliwość kredytów spłaty zaciągniętego kredytu przy określonym dochodzie

 określa rodzaje akcji ze względu na sposób przenoszenia własności oraz wg uprawnień właścicieli akcji  wymienia i charakteryzuje rodzaje funduszy inwestycyjnych, uwzględniając potencjalne zyski roczne oraz ryzyko wystąpienia strat  oblicza przewidywany zysk z przykładowej inwestycji kapitałowej w krótkim i długim okresie  dostrzega zróżnicowanie stopnia ryzyka w zależności od

 wymienia typy obligacji skarbowych w Polsce  rozróżnia ceny akcji (nominalną, emisyjną oraz rynkową)  wyjaśnia pojęcia: „jednostka uczestnictwa”, „certyfikat inwestycyjny”  wyjaśnia rolę, jaką w gospodarce odgrywają fundusze inwestycyjne

117

PODATKI I UBEZPIECZENIA

rodzaju inwestycji oraz okresu inwestowania 19. Giełda

 definiuje pojęcie „giełda” oraz charakteryzuje jej rodzaje  wyjaśnia znaczenie terminów: „makler”, „indeks giełdowy”, „ceduła giełdowa”, „hossa”, „bessa”

 wymienia i charakteryzuje instytucje rynku kapitałowego w Polsce  wymienia i omawia rynki giełdowe na GPW  wymienia podstawowe indeksy na GPW

20. Podatki

 definiuje pojęcie „podatek”  wyjaśnia znaczenie terminów: „zdolność prawna”, „osobowość prawna”, „podatnik”, „obowiązek podatkowy”, „przedmiot opodatkowania”, „stawka podatkowa”, „podstawa opodatkowania”

 argumentuje konieczność płacenia podatków  wymienia i charakteryzuje funkcje podatków  identyfikuje rodzaje podatków wg różnych kryteriów

21. Roczne rozliczenie podatku dochodowego

 wyjaśnia znaczenie terminów: „obowiązek podatkowy”, „dochód”, „przychód”, „koszty uzyskania przychodu”, „kwota wolna od podatku”, „ulga podatkowa”, „zaliczka na podatek dochodowy”, „płatnik podatku”  wymienia sposoby złożenia zeznania podatkowego

22. Jak wypełnić roczne zeznanie podatkowe?

 określa miejsce GPW w systemie rynku kapitałowego  wyjaśnia mechanizm funkcjonowania GPW  omawia systemy notowań na GPW  wyjaśnia znaczenie podstawowych wskaźników giełdowych w podejmowaniu decyzji dotyczących inwestowania na giełdzie   wymienia i omawia rodzaje podatków  charakteryzuje podatki progresywne, proporcjonalne i regresywne

 analizuje tabele  przedstawia rys z informacjami historyczny GPW giełdowymi  określa miejsce  omawia działania GPW na podejmowane europejskim rynku przed rozpoczęciem kapitałowym inwestowania na giełdzie  omawia rolę giełdy w gospodarce

 wymienia ulgi podatkowe obowiązujące w Polsce  wymienia rodzaje formularzy podatkowych

 omawia sposoby obliczania podatku wg różnych stawek podatkowych  omawia zasady wspólnego opodatkowania

 dobiera odpowiedni  analizuje strukturę formularz dochodów podatkowy podatników PIT do źródeł w Polsce i jej przychodu oraz zmiany w sposobu jego określonych latach opodatkowania

 wyjaśnia znaczenie terminu „Urzędowe Poświadczenie Odbioru” (UPO)

 omawia zasady wspólnego opodatkowania

 wypełnia roczne zeznanie podatkowe na podstawie przykładowych danych

 omawia klasyczne zasady podatkowe A. Smitha  omawia rolę podatku VAT w polskim systemie podatkowym  ocenia system podatkowy w Polsce

 przedstawia argumenty za i przeciw wprowadzeniu podatku liniowego  wyjaśnia znaczenie terminu „Dzień Wolności Podatkowej”  porównuje stopień obciążenia podatkami obywatela w różnych krajach

118

PRZEDSIĘBIORSTWO

23. Ubezpieczenia

 wyjaśnia, czym  wymienia jest ubezpieczenie podstawowe obowiązki  wyjaśnia ubezpieczonego znaczenie i ubezpieczyciela terminów: „ubezpieczyciel”,  wymienia filary „ubezpieczający”, systemu „ubezpieczony”, emerytalnego w „system Polsce zabezpieczenia społecznego”, „ubezpieczenia publiczne”, „ubezpieczenia prywatne”, „polisa ubezpieczeniowa” , „karencja”

 wymienia i charakteryzuje rodzaje ubezpieczeń wg różnych kryteriów (przedmiotu ubezpieczenia, stopnia swobody w zakresie nawiązania stosunku ubezpieczenia)  charakteryzuje poszczególne filary systemu emerytalnego w Polsce

 wskazuje związek pomiędzy swoją przyszłą aktywnością zawodową a wysokością emerytury  wyjaśnia, jaką rolę w gospodarce odgrywają fundusze emerytalne  omawia rolę Ubezpieczenioweg o Funduszu Gwarancyjnego w polskim systemie ubezpieczeń

24. Cele i rodzaje działalności gospodarczej

 wymienia i charakteryzuje ekonomiczne cele gospodarowania  wymienia i charakteryzuje społeczne cele gospodarowania

 wymienia i omawia czynniki produkcji  wymienia i charakteryzuje rodzaje działalności gospodarczej

 podaje przykłady  określa rodzaj działań zgodnych działalności z koncepcją gospodarczej wg społecznej PKD 2007 odpowiedzialnoś ci biznesu

25. Klasyfikacja przedsiębiorstw

 wyjaśnia, kim jest przedsiębiorca  wyjaśnia znaczenie terminów: „zdolność prawna”, „osobowość prawna”

 omawia klasyfikację wielkościową przedsiębiorstw  wymienia i charakteryzuje formy własności przedsiębiorstw

 wymienia i charakteryzuje formy organizacyjno-prawne przedsiębiorstw

 klasyfikuje rodzaje  określa rolę spółek przedsiębiorstw z sektora MŚP  omawia znaczenie w funkcjonowaniu mikroprzedsiębiorst polskiej w w polskim gospodarki systemie gospodarki  wymienia i charakteryzuje formy związków spółek (korporacje, monopole, holdingi, koncerny)

26. Zakładanie firmy

 definiuje pojęcia „makrootoczenie przedsiębiorstwa” , „mikrootoczenie przedsiębiorstwa”

 wymienia i omawia czynniki warunkujące sprawne funkcjonowanie przedsiębiorstwa

 dostosowuje formę organizacyjnoprawną do profilu działalności przedsiębiorstwa

27. Biznesplan

 wyjaśnia, czym jest biznesplan  wymienia i omawia zasady sporządzania biznesplanu  wyjaśnia pojęcia: „analiza rynku”, „rynek potencjalny”

 wymienia i charakteryzuje etapy zakładania własnej działalności gospodarczej  wskazuje najczęstsze przyczyny niepowodzeń przedsiębiorstwa  wymienia i charakteryzuje elementy biznesplanu

 uzasadnia przydatność sporządzania biznesplanu niezależnie od etapów rozwoju przedsiębiorstwa  wyjaśnia, na czym polega analiza strategiczna SWOT

 sporządza projekt własnego przedsiębiorstwa oparty na biznesplanie

28. Zarządzanie przedsiębiorstwem

 definiuje terminy: „styl kierowania”, „motywowanie”, „efekt synergii”  wymienia i

 wymienia i  wymienia i  dowodzi omawia zasady charakteryzuje skuteczności organizacji pracy elementy procesu łączenia różnych w firmie zarządzania oraz sposobów jego przebieg motywowania  wymienia cechy

 podaje różnice między redystrybutywnym a kapitałowym modelem ubezpieczeń społecznych

 wypełnia zintegrowany wniosek CEIDG1

 ocenia zastosowanie różnych stylów kierowania w zależności

119

omawia zasady pracy zespołowej

29. Sprawozdania finansowe przedsiębiorstwa

PR AC A

30. Księgowość przedsiębiorstwa

dobrego kierownika (lidera zespołu)

 definiuje pojęcia:  wymienia „majątek trwały”, i charakteryzuje „majątek podstawowe obrotowy”, składniki bilansu „aktywa przedsiębiorstwa” , „pasywa przedsiębiorstwa” , „bilans”, „amortyzacja”, „rachunek zysków i strat”, „próg rentowności”, „koszt całkowity”, „całkowity koszt jednostkowy”  definiuje pojęcie  wymienia i „rachunkowość omawia funkcje firmy” rachunkowości  wymienia  wymienia podstawowe podstawowe zasady dokumenty księgowości księgowe firmy  klasyfikuje i opisuje dowody księgowe

 wymienia różne style zarządzania i wyjaśnia, na czym one polegają  wymienia i omawia cechy dobrego wykonawcy  podaje przykłady kosztów stałych oraz zmiennych przedsiębiorstwa

podwładnych

od rodzaju przedsiębiorstwa i przedmiotu działalności

 analizuje  wyznacza na przykładowy wynik prostych finansowy przykładach próg przedsiębiorstwa rentowności  omawia procedurę likwidacji działalności gospodarczej

 uzasadnia  wymienia i omawia konieczność wady oraz zalety prowadzenia poszczególnych rachunkowości w form firmie opodatkowania przedsiębiorstwa  podaje różnice podatkiem między dochodowym księgowością pełną  uzupełnia fakturę a księgowością VAT na podstawie uproszczoną dostarczonych danych  odczytuje informacje zawarte w reklamach, odróżniając je od elementów perswazyjnych

 wyjaśnia znaczenie terminu „kreatywna księgowość” oraz omawia przyczyny i konsekwencje tego zjawiska

31. Marketing

 wyjaśnia, czym jest marketing, oraz wymienia jego cele  wymienia rodzaje mediów reklamowych

 wyjaśnia, czym  wskazuje jest promocja, pozytywne oraz i negatywne charakteryzuje przykłady jej narzędzia wpływu reklamy na konsumentów  wyjaśnia, czym jest reklama, oraz omawia cele działań reklamowych  wyjaśnia znaczenie terminu „marketing mix” oraz charakteryzuje jego elementy

 omawia zjawisko kreowania marki firmy, uwzględniając znaczenie barw firmowych

32. Etyka w pracy i w biznesie

 wyjaśnia znaczenie terminu „etyka zawodowa”  definiuje pojęcie „mobbing”  wyjaśnia pojęcie „korupcja”

 rozróżnia zachowania etyczne i nieetyczne w wypadku pracodawcy i pracownika  wymienia działania etyczne i nieetyczne w biznesie  wymienia przejawy mobbingu, jego skutki oraz sposoby przeciwdziałania mobbingowi  identyfikuje rodzaje korupcji

 charakteryzuje  wymienia,  analizuje reguły moralne i rozróżnia oraz przykładowy normy prawne charakteryzuje kodeks etyki jako elementy podstawowe zawodowej danej etycznego wartości etyczne w profesji postępowania biznesie (np. nauczyciela)  wymienia zasady  analizuje przebieg etycznego kariery zawodowej pracownika – osoby, która – kodeks etyczny działając zgodnie z zasadami etyki –  wymienia odniosła w życiu przyczyny zawodowym sukces i skutki oraz sposoby  dowodzi przeciwdziałania negatywnego korupcji wpływu szarej strefy na gospodarkę

33. Rynek pracy

 definiuje pojęcia: „praca”, „humanizacja

 przedstawia pracę jako wartość

 omawia skutki nadmiernego popytu na rynku

 analizuje popyt na  oblicza na prostych pracę i podaż pracy, przykładach uwzględniając współczynnik

120

pracy”, „aktywność zawodowa”, „współczynnik aktywności zawodowej”, „bezrobocie”  wyjaśnia, czym jest rynek pracy, i wymienia jego uczestników

 wymienia i omawia bodźce skłaniające człowieka do podejmowani a pracy  wyjaśnia motywy aktywności zawodowej człowieka

34. Poszukiwanie pracy

 wyjaśnia, czym jest aktywne poszukiwanie pracy  wyjaśnia, jak rozpoznać własne predyspozycje i możliwości zawodowe 

 wymienia i  wyjaśnia, na omawia sposoby czym polega poszukiwania rozpoznanie pracy rynku pracy (uwzględniające  wymienia zasady zawody pisania CV i listu deficytowe i motywacyjnego nadwyżkowe  wymienia oraz najczęstsze najczęstsze błędy oczekiwania w CV i listach pracodawców) motywacyjnych  wymienia kompetencje miękkie, na które najczęściej zwracają uwagę pracodawcy  uzasadnia konieczność jednoczesnego korzystania z kilku metod szukania pracy  odróżnia wiarygodne oferty pracy

35. Rozmowa kwalifikacyjna

 wymienia etapy procesu rekrutacji pracowników  wyjaśnia znaczenie terminu „rozmowa kwalifikacyjna”

36. Zatrudnienie



 

 

pracy  wymienia i charakteryzuje przyczyny oraz konsekwencje zjawiska nierównowagi na rynku pracy

czynniki wpływające na wielkość popytu i podaży pracy

 wymienia i omawia elementy dokumentów aplikacyjnych (uwzględniając Europass)  analizuje własne możliwości znalezienia pracy na rynku lokalnym, regionalnym, krajowym i europejskim  wyszukuje oferty pracy, uwzględniając własne możliwości i predyspozycje  tworzy dokumenty aplikacyjne dotyczące konkretnej oferty pracy

aktywności zawodowej

 wypełnia formularz Europass CV w języku polskim

 wyjaśnia  wymienia zasady  stosuje różne formy znaczenie dobrego komunikacji rozmowy zaprezentowania werbalnej kwalifikacyjnej się na rozmowie i niewerbalnej w w procesie kwalifikacyjnej celu autoprezentacji rekrutacji oraz prezentacji  analizuje własnego  wymienia zasady najczęściej stanowiska przygotowania zadawane się do rozmowy pytania podczas  uczestniczy w kwalifikacyjnej rozmowy rozmowie kwalifikacyjnej kwalifikacyjnej w warunkach symulowanych wyjaśnia  wyjaśnia  wymienia i  analizuje i  stosuje znaczenie znaczenie omawia interpretuje odpowiednie terminów: Kodeksu pracy podstawowe szczegółowe zapisy przepisy Kodeksu „kodeks pracy”, jako zasady prawa prawa pracy pracy w zależności „stosunek pracy”, podstawowego pracy od sytuacji  analizuje formy „świadectwo aktu prawnego problemowej zatrudnienia na  analizuje formy pracy”, „płaca” regulującego wynagrodzenia podstawie umów prawa i wymienia rodzaje wynikające z cywilnoprawnych, obowiązki umów o pracę systemu płac, a a następnie pracowników następnie wskazuje wymienia umowy oraz wskazuje wady i podstawowe cechy cywilnoprawne pracodawców zalety każdej z odróżniające je od (umowęnich z punktu umowy o pracę -zlecenie i umowę  wymienia formy rozwiązania widzenia o dzieło)  analizuje umowy o pracę pracownika oraz poszczególne wymienia i pracodawcy  wymienia rodzaje umów o omawia funkcje podstawowe pracę, a następnie płacy prawa i wskazuje ich wady wymienia obowiązki i zalety z punktu instytucje w pracownika (w widzenia Polsce stojące na tym pracownika pracownika oraz straży praw młodocianego) pracodawcy pracowniczych oraz pracodawcy  oblicza płacę netto  wymienia i charakteryzuje rodzaje płacy (minimalna,

121

WSPÓŁPRACA MIĘDZYNARODOWA

37. Bezrobocie

 wyjaśnia pojęcia: „bezrobocie”, „stopa bezrobocia”, „osoba bezrobotna”, „BAEL”

38. Sytuacja na rynku pracy w UE

 wymienia swobody wspólnego rynku i charakteryzuje swobodę przepływu osób

39. Handel zagraniczny. Współpraca gospodarcza Polski z zagranicą

 wyjaśnia znaczenie terminów: „handel zagraniczny”, „eksport”, „import”, „bilans handlu zagranicznego”  wymienia bariery ograniczające handel zagraniczny  wyjaśnia pojęcie „globalizacja”  wyjaśnia znaczenie terminu „antyglobalista”

40. Procesy globalizacji

netto, brutto)  wymienia i charakteryzuje rodzaje systemów płac  wymienia warunki, które trzeba spełnić, aby otrzymać status bezrobotnego  charakteryzuje rodzaje bezrobocia

 identyfikuje rodzaje bezrobocia ze względu na przyczynę i formę występowania  wymienia negatywne i pozytywne skutki bezrobocia  wymienia i omawia sposoby walki z bezrobociem (pasywne i aktywne)

 uzasadnia potrzebę  proponuje aktywnej i działania mające efektywnej walki z na celu bezrobociem ograniczenie bezrobocia  oblicza stopę w miejscu bezrobocia zamieszkania  analizuje dane statystyczne dotyczące wielkości i struktury bezrobocia w Polsce  formułuje wnioski na temat bezrobocia w województwie, w którym mieszka

 analizuje stopę bezrobocia wg BAEL w krajach UE i wyciąga wnioski  podaje nazwy krajów UE o najwyższym poziomie bezrobocia

 wymienia przyczyny migracji zarobkowych Polaków  podaje nazwy państw będących głównym celem emigracji zarobkowej Polaków

 omawia zróżnicowanie warunków pracy i życia w UE (uwzględniając stopę bezrobocia i przeciętne roczne dochody)  omawia znaczenie gwarancji jednakowych praw w krajach UE

 określa zakres współpracy międzynarodowe j  wymienia nazwy państw o największym udziale w handlu zagranicznym (eksporcie i imporcie)

 omawia  wymienia znaczenie handlu głównych zagranicznego partnerów w gospodarce handlowych Polski oraz wymienia oraz omawia korzyści strukturę handlu wynikające z zagranicznego i wymiany jego znaczenie dla handlowej naszego kraju  podaje przykłady  analizuje wpływ polskich „hitów kursu walut na eksportowych” handel zagraniczny i gospodarkę  omawia rolę  ocenia wpływ globalnych globalizacji na korporacji w gospodarkę Polski rozwoju  podaje przykłady globalizacji oddziaływania  wymienia i globalizacji na omawia korzyści poziom życia i i zagrożenia model konsumpcji wynikające z  wyszukuje globalizacji informacje  wymienia i o aktualnych charakteryzuje tendencjach pozytywne i i zmianach w negatywne skutki gospodarce świata i globalizacji Polski na poszczególny ch jej płaszczyznach  wyjaśnia pojęcia: „bezpośrednia inwestycja zagraniczna”, „inwestycje green-field”

 wymienia i charakteryzuje płaszczyzny globalizacji  wymienia główne centra gospodarcze i finansowe świata

 analizuje możliwości zatrudnienia w krajach UE

 wyjaśnia zjawisko protekcjonizmu państwowego

 podaje różnicę między antyglobalistami a alterglobalistami

122

IV. Zasady oceniania 1. a) Uczeń jest oceniany za realizację zadań edukacyjnych określonych i podanych przez nauczyciela na początku roku szkolnego b) Ocenie podlegają wiadomości, umiejętności oraz następujące postawy: aktywność, kreatywność, umiejętność pracy w grupie c) W pierwszym lub drugim semestrze uczeń wykonuje na ocenę indywidualnie lub w dwu-, trzyosobowej grupie projekt biznesplanu własnego przedsięwzięcia, w formie wydruku d) Informacje o terminie, formie i zakresie planowanych sprawdzianów podawane są z tygodniowym wyprzedzeniem (z wyj. kartkówek z ostatnich lekcji) e) Nauczyciel oddaje sprawdzone prace w terminie 2 tygodni. f) Uczeń ma prawo poprawy oceny ze sprawdzianu po wcześniejszym zgłoszeniu tego zamiaru nauczycielowi i po uzgodnieniu terminu, jednak nie dłuższego niż dwa tygodnie od oddania prac. Do oceny śródrocznej i końcowej liczone są obie oceny. g) Jeżeli uczeń z przyczyn losowych nie może napisać zapowiedzianego sprawdzianu, ma obowiązek uczynić to na najbliższych zajęciach lub w terminie uzgodnionym z nauczycielem (do tygodnia od powrotu do szkoły). h) W przypadku nieusprawiedliwionej nieobecności ucznia na zapowiedzianym sprawdzianie możliwe jest przeprowadzenie go na pierwszej lekcji, na której jest obecny uczeń (formy i termin ustala nauczyciel) i) Kartkówki oraz odpowiedzi ustne obejmują zakres materiału z trzech ostatnich lekcji. j) Uczeń ma prawo być nieprzygotowanym do lekcji, kartkówek i odpowiedzi ustnych raz w semestrze, ale tylko z przyczyn obiektywnych. k) Ocena semestralna śródroczna wystawiana jest w oparciu o średnia ważoną ocen, przy czym waga ocen ze sprawdzianu wynosi 2, z pozostałych form 1. Ocena końcowa wystawiana jest w oparciu o ocenę w I jak i II semestrze. Sposób ustalania oceny zawarty jest w WSO. l) W przypadku nieobecności na ponad 50% zajęć uczeń może nie być klasyfikowany. Obszary podlegające ocenianiu: Wiedza przyswojona a) Umiejętności kluczowe b) Ćwiczenia c) Aktywność na lekcjach, praca w grupach d) Prezentacja wyników pracy indywidualnej jak i grupy e) Wkład pracy i zaangażowanie f) Wykonanie i prezentacja projektu g) Wykonanie innych prac zleconych takich jak: obowiązkowe i nieobowiązkowe prace domowe w formie referatów, sprawozdań lub też innych form prezentacji h) Udział w konkursach Formy sprawdzania i oceny wiedzy oraz umiejętności: Odpowiedzi ustne m) Formy pisemne: kartkówki, sprawdziany pisemne (pytania otwarte), testy (pytania zamknięte i otwarte), prace domowe, projekt (wydruk) n) Ćwiczenia

123

Wymagania edukacyjne z wychowania fizycznego Wymagania edukacyjne wynikające z podstawy programowej Cele kształcenia — wymagania ogólne: Przygotowanie do aktywności fizycznej przez całe życie oraz ochrona i doskonalenie zdrowia własnego oraz innych, w szczególności: 1) uświadomienie potrzeby aktywności fizycznej przez całe życie; 2) stosowanie w życiu codziennym zasad prozdrowotnego stylu życia; 3) działanie jako krytyczny konsument (odbiorca) sportu; 4) umiejętności sprzyjające zapobieganiu chorobom i doskonaleniu zdrowia fizycznego, psychicznego i społecznego. Treści nauczania — wymagania szczegółowe 1. Diagnoza sprawności i aktywności fizycznej oraz rozwoju fizycznego. Uczeń: - rozumie potrzebę aktywności fizycznej - wskazuje mocne i słabe strony swojej sprawności fizycznej; - umie zastosować wybrany przez siebie test w celu oceny własnej sprawności fizycznej - opracowuje i realizuje program aktywności fizycznej dostosowany do własnych potrzeb; - omawia zalecenia dotyczące aktywności fizycznej w zależności od płci, okresu życia i rodzaju pracy zawodowej; - wie jak wysiłek fizyczny wpływa na rozwój i funkcjonowanie organizmu. - wymienia czynniki wpływające na podejmowanie aktywności fizycznej zależne od rodziny, kolegów, mediów i społeczności lokalnej. 2. Trening zdrowotny. Uczeń: - dba o rozwój własnej sprawności fizycznej i ruchowej - ocenia reakcje własnego organizmu na wysiłek fizyczny o różnej intensywności; - wyjaśnia, na czym polega prozdrowotny styl życia; - wyjaśnia związek między aktywnością fizyczną i żywieniem a zdrowiem i dobrym samopoczuciem oraz omawia sposoby utrzymania odpowiedniej masy ciała we wszystkich okresach życia; - wykonuje proste ćwiczenia relaksacyjne; - potrafi samodzielnie przygotować i przeprowadzić rozgrzewkę - potrafi opracować i zademonstrować zestaw ćwiczeń ogólnorozwojowych oraz ćwiczeń na siłowni. - potrafi wykorzystać warunki naturalne do uprawiania sportu. - wie jakie są zasady zdrowego stylu życia 3. Sporty całego życia i wypoczynek. Uczeń: - przejawia potrzebę uczestniczenia w różnych formach rekreacji ruchowej. - ma opanowane podstawowe elementy wybranych dyscyplin sportowych w stopniu umożliwiającym wykorzystanie ich w rekreacji - uczeń stosuje poznane elementy techniki i taktyki w wybranych indywidualnych i zespołowych formach aktywności fizycznej. - zna różne formy indywidualnej i zespołowej aktywności ruchowej. 4. Bezpieczna aktywność fizyczna i higiena osobista. Uczeń: - prowadzi higieniczny i zdrowy tryb życia - przejawia chęć do rozwijania własnej sprawności fizycznej - potrafi wykonać elementy gimnastyki podstawowej 124

- wykonuje ćwiczenia kształtujące i kompensacyjne w celu przeciwdziałania negatywnym dla zdrowia skutkom pracy, w tym pracy w pozycji siedzącej i przy komputerze; - zna zasady bezpiecznego organizowania wszelkich zajęć ruchowych; - zna pozycje wyjściowe do ćwiczeń; - wie jak dobrać ćwiczenia kształtujące i doskonalące określone zdolności ruchowe; - wyjaśnia, na czym polega umiejętność oceny stopnia ryzyka związanego z niektórymi sportami lub wysiłkami fizycznymi. 5. Sport. Uczeń: - przestrzega zasady fair play; - wykazuje się umiejętnością współpracy w zespole; - potrafi poprawnie wykonać podstawowe elementy techniki i zastosować w działaniu zasady taktyki w wybranych dyscyplinach sportowych; - potrafi się podporządkować przepisom i regułom działania; - wyjaśnia relacje między sportem profesjonalnym i sportem dla wszystkich a zdrowiem; - omawia etyczne i zdrowotne konsekwencje stosowania środków dopingujących; - wymienia i interpretuje przykłady konstruktywnego i destrukcyjnego zachowania się kibiców sportowych; 6. Edukacja zdrowotna Uczeń: - wyjaśnia, dlaczego zdrowie jest wartością dla człowieka i zasobem dla społeczeństwa oraz na czym polega dbałość o zdrowie w okresie młodości i wczesnej dorosłości; - wyjaśnia, co oznacza odpowiedzialność za zdrowie własne i innych ludzi; - omawia konstruktywne, optymistyczne sposoby wyjaśniania trudnych zdarzeń i przeformułowania myśli negatywnych na pozytywne; - wyjaśnia na czym polega praca nad sobą dla zwiększenia wiary w siebie, poczucia własnej wartości i umiejętności podejmowania decyzji; - wyjaśnia, na czym polega konstruktywne przekazywanie i odbieranie pozytywnych i negatywnych informacji zwrotnych oraz radzenie sobie z krytyką; - omawia zasady racjonalnego gospodarowania czasem; - wyjaśnia, na czym polega samobadanie i samokontrola zdrowia oraz dlaczego należy poddawać się badaniom profilaktycznym w okresie całego życia; - wyjaśnia, co to znaczy być aktywnym pacjentem i jakie są podstawowe prawa pacjenta; - omawia, na czym polega współuczestnictwo i współpraca ludzi, organizacji i instytucji w działaniach na rzecz zdrowia; - wyjaśnia, jaki jest związek między zdrowiem i środowiskiem oraz co sam może zrobić, aby tworzyć środowisko sprzyjające zdrowiu.

Wymagania edukacyjne niezbędne do uzyskania poszczególnych śródrocznych i rocznych ocen z WF 125

ZASADY OCENIANIA Podstawą oceny jest wysiłek włożony przez ucznia w wywiązywanie się z obowiązków wynikających ze specyfiki zajęć, systematyczność udziału ucznia w zajęciach oraz aktywność ucznia w działaniach podejmowanych przez szkołę na rzecz kultury fizycznej. Oceniane będą: 1. Systematyczność udziału w lekcjach. 2. Wysiłek włożony w wywiązywanie się z obowiązków. 3. Zaangażowanie w przebieg lekcji i przygotowanie się do zajęć. 4. Stosunek do partnera i przeciwnika. 5. Aktywność fizyczna. 6. Postęp w opanowaniu umiejętności i wiadomości przewidzianych dla poszczególnych klas zgodnie z indywidualnymi możliwościami i predyspozycjami 7. Osiągnięte wyniki w sportach wymiernych, dokładność wykonania zadania oraz poziom zdobytej wiedzy i umiejętność jej wykorzystania w praktycznym działaniu. 8. Udział w zawodach sportowych i zajęciach nadobowiązkowych. 9. Pozaszkolna aktywność sportowa. ZASADY WYSTAWIANIA OCENY SEMESTRALNEJ I ROCZNEJ 1. Wystawiana ocena jest ściśle związana z treściami nauczania i wynika z realizacji planu pracy nauczyciela. 2. Nauczyciel wystawiając ocenę semestralną i końcową bierze pod uwagę wszystkie obszary oceniania ze szczególnym uwzględnieniem systematycznego udziału w lekcjach oraz wysiłku wkł ad a ne go prz ez u cz ni a w u sp r aw ni ani e si ę i w yw i ąz yw a ni e s i ę z podejmowanych przez niego czynności i powierzanych przez nauczyciela zadań. 3. W s z ys t ki e oc en y są na bi eż ąco poda w ane do wi adom ości ucz ni ów i rodziców. 4. W uzasadnionych przypadkach uczeń może być zwolniony na czas określony z wychowania fizycznego. 5. Decyzje o całkowitym lub częściowym zwolnieniu ucznia z zajęć WF podejmuje dyrektor szkoły na podstawie opinii o ograniczonych możliwościach uczestniczenia w tych zajęciach, wydanej przez lekarza. 6. W przypadku całkowitego zwolnienia ucznia z WF, w dokumentacji przebiegu nauczania, zamiast oceny klasyfikacyjnej wpisuje się „zwolniony". 7. Uczeń, którego frekwencja na lekcji wychowania fizycznego jest mniejsza niż 50 % ( mowa o aktywnym uczestnictwie w lekcji w danym semestrze ) jest niesklasyfikowany. 8. Uczeń może być sklasyfikowany w drugim semestrze i uzyskać ocenę końcową pomimo częściowego zwolnienia lekarskiego obejmującego pierwszy semestr. Zobowiązany jest jednak (w uzgodnieniu z nauczycielem ) do zaliczenia wybranych zadań kontrolno - oceniających z pierwszego semestru. Jeżeli uczeń p o s i a d a z w o l n i e n i e z d ru gi e go s e m e s t r u n a ś w i a d e c t w i e w p i su j e się „zwolniony". 9. W przypadku nieobecności ucznia podczas bieżącego oceniania, uczeń jest zobowiązany przystąpić do Sprawdzianu ( test, zadania ...) najpóźniej na dwa tygodnie przed wystawieniem oceny semestralnej lub rocznej, w terminie ustalonym przez nauczyciela i ucznia. Jeśli uczeń nie przystąpi wystawiana jest ocena niedostateczna. 10. Uczeń ma obowiązek zaliczania poszczególnych elementów obejmujących program nauczania. Nauczyciele różnicują wymagania wobec uczniów dobierają odpowiednie metody pracy i stosują wymagania zgodne ze standardami uwzględniającymi ich możliwości. W przypadku wystąpienia stałych lub czasowych dysfunkcji, nauczyciel jest zobowiązany wskazać zamienną formę sprawdzianu lub inną formę zadań do realizacji. 126

Kryteria ocen: OCENA CELUJĄCA - 6 - uczeń spełnia wszystkie wymagania na ocenę bardzo dobrą (5) - aktywnie uczestniczy w życiu sportowym szkoły bądź też w innych formach działalności związanych z kulturą fizyczną - zajmuje punktowane miejsca w zawodach miejskich, powiatowych, wojewódzkich, ogólnopolskich; posiada klasę sportową - wykonuje elementy nauczane na ocenę bardzo dobrą i celującą OCENA BARDZO DOBRA - 5 - systematycznie uczestniczy w obowiązkowych zajęciach wychowania fizycznego oraz jest zawsze przygotowany do lekcji (posiada wymagany strój sportowy) - jest aktywny na lekcji i robi systematyczne postępy - uczeń całkowicie opanował materiał programowy, wykonuje elementy nauczane na ocenę dobrą i bardzo dobrą - ćwiczenia wykonuje z właściwą techniką, pewnie, w odpowiednim tempie i dokładnie, zna założenia taktyczne i przepisy dyscyplin sportowych zawartych w programie - posiada duże wiadomości w zakresie kultury fizycznej i umiejętnie wykorzystuje je w praktycznym działaniu - doskonali swoją sprawność motoryczną i wykazuje duże zaangażowanie w osobistym usprawnianiu - jego postawa koleżeńska i sportowa (pomoc słabszym i mniej sprawnym) jest godna naśladowania - dokładnie wykonuje ćwiczenia i zalecenia przekazywane przez nauczyciela, dba o bezpieczeństwo własne i kolegów - bierze aktywny udział w zajęciach SKS i zawodach sportowych, nie jest to jednak działalność systematyczna OCENA DOBRA - 4 - systematycznie uczestniczy w obowiązkowych zajęciach wychowania fizycznego oraz jest zawsze przygotowany do lekcji (posiada wymagany strój sportowy) - jest aktywny i nie potrzebuje większych bodźców do pracy nad osobistym usprawnieniem, wykazuje stałe i dość dobre postępy na miarę swoich możliwości - jego postawa społeczna i stosunek do kultury fizycznej nie budzi większych zastrzeżeń - uczeń w zasadzie opanował materiał programowy - dysponuje dobrą sprawnością motoryczną - ćwiczenia wykonuje prawidłowo, lecz nie dość dokładnie z małymi błędami technicznymi - posiadane wiadomości potrafi wykorzystać w praktyce przy pomocy nauczyciela - wykazuje zdyscyplinowanie w czasie trwania zajęć z wychowania fizycznego oraz przed i po ich zakończeniu - nie bierze udziału w zajęciach pozalekcyjnych OCENA DOSTATECZNA - 3 - niesystematycznie uczestniczy w obowiązkowych zajęciach z wychowania fizycznego oraz nie zawsze jest przygotowany do lekcji - jest mało aktywny na lekcji - uczeń opanował materiał programowy na przeciętnym poziomie ze znacznymi lukami - dysponuje przeciętną sprawnością motoryczną - ćwiczenia wykonuje niepewnie, w nieodpowiednim tempie i z większymi błędami technicznymi - wykazuje małe postępy w usprawnieniu motorycznym - w jego wiadomościach z zakresu kultury fizycznej są znaczne luki, a tych, które ma nie potrafi wykorzystać w praktyce - przejawia pewne braki w zakresie wychowania społecznego, w postawie i stosunku do kultury fizycznej OCENA DOPUSZCZAJĄCA - 2 - często z własnej winy opuszcza obowiązkowe zajęcia z wychowania fizycznego oraz nie jest

2

127 3

przygotowany do lekcji - nie jest aktywny i wykazuje bardzo małe postępy w usprawnieniu - uczeń nie opanował materiału programowego w stopniu dostatecznym i ma poważne luki - jest mało sprawny fizycznie - ćwiczenia wykonuje niechętnie i z dużymi błędami technicznymi - posiada małe wiadomości z zakresu kultury fizycznej, nie potrafi wykonywać prostych zadań związanych z samooceną - na zajęciach wychowania fizycznego przejawia poważne braki w zakresie wychowania społecznego, ma niechętny stosunek do ćwiczeń OCENA NIEDOSTATECZNA - 1 - ma lekceważący stosunek do przedmiotu, wykazuje brak aktywności na lekcji - rażąco narusza zasady dyscypliny w czasie zajęć oraz przed i po ich zakończeniu, nie dba o bezpieczeństwo własne i kolegów, nie wykonuje ćwiczeń i zaleceń przekazywanych przez nauczyciela - uczeń jest daleki od spełniania wymagań stawianych przez program - posiada bardzo niska sprawność motoryczną - wykonuje jedynie najprostsze ćwiczenia z błędami lub całkowicie odmawia ich wykonania - charakteryzuje się niewiedzą w zakresie kultury fizycznej - na zajęciach wychowania fizycznego wykazuje duże i rażące braki w zakresie wychowania społecznego Formy i metody kontroli • Obserwacja ucznia w trakcie zajęć — premiowanie aktywności. • Zadania kontrolno — oceniające dla poszczególnych poziomów nauczania, pozwalające określić stopień opanowania umiejętności ruchowych. • Testy standardowe pozwalające ustalić poziom i rozwój sprawności fizycznej ( biorąc pod uwagę wysiłek wkładany przez ucznia). • W obszarze kontroli wiadomości - testy i wypowiedzi ustne oraz: sędziowanie, prowadzenie rozgrzewki, referaty ( w zależności od potrzeb). • Samoocena. Częstotliwość oceniania • Minimalna ilość ocen w semestrze: 4 • Aktywność na każdej lekcji ( udział w zajęciach pozalekcyjnych na koniec semestru lub roku ). • Frekwencja sprawdzana na każdej lekcji ( ocena na koniec semestru lub roku ). • Postęp sprawności fizycznej (2 razy w roku ). • Umiejętności, nie mniej niż jeden raz w miesiącu. • Wiadomości na bieżąco. Skala ocen 1. niedostateczny - 1 2. dopuszczający - 2 3. dostateczny - 3 4. dobry - 4 5. bardzo dobry - 5 6. celujący - 6

Sposób informowania o ocenach  w formie ustnej, bezpośrednio po realizacji zadań 128

 

w formie pisemnej (wpis do dziennika elektronicznego) tryb informowania rodziców o ocenach cząstkowych, ocenie semestralnej oraz przewidywanej ocenie końcowej zgodnie ze statutem szkoły.

129

OBOWIĄZUJĄCE USTALENIA 1.Uczeń i rodzice są zobowiązani do zgłaszania nauczycielowi wszelkich przeciwwskazań do wykonywania ćwiczeń ( Przebyte choroby, urazy). 2. W uzasadnionych przypadkach nauczyciel może zwolnić ucznia z czynnego uczestnictwa w lekcji, natomiast uczeń zobowiązany jest zgłosić każdą niedyspozycję, która nastąpi przed, w trakcie lub po zakończeniu lekcji. 3. Uczeń ma obowiązek posiadać na lekcji wychowania fizycznego strój sportowy, zmienne obuwie sportowe (dostosowane do ćwiczeń na sali gimnastycznej), powinien mieć krótko obcięte paznokcie i związane długie włosy. Zabronione jest posiadanie biżuterii oraz innych rzeczy zbędnych na lekcji wychowania fizycznego. 4. Uczeń wychodzący jako ostatni z szatni ma obowiązek ją zamknąć, a klucz zdeponować w gabinecie WF. Przechowywanie rzeczy wartościowych uczniowie wspólnie uzgadniają z uczącym ich nauczycielem. Nauczyciele nie ponoszą odpowiedzialności za rzeczy zaginione. 5. Uczeń może być 2 razy nieprzygotowany do lekcji bez konieczności przedstawienia usprawiedliwienia, w 'razie trzeciego i następnych przypadków otrzymuje ocenę niedostateczną. 6. Uczniowie niećwiczący mają obowiązek przebywać na sali i pomagać w razie potrzeby nauczycielowi w organizacji lekcji. 7. Uczeń jest zobowiązany do przestrzegania ustaleń zawartych w regulaminie sali gimnastycznej i obiektów sportowych. Nieprzestrzeganie ustalonych reguł powoduje uzyskanie „-". Trzykrotne uzyskanie minusa skutkuje wpisaniem oceny niedostatecznej. 8. Duża aktywność ucznia w czasie zajęć lekcyjnych lub poza nimi może zostać nagrodzona oceną bardzo dobrą lub „+". Trzykrotne wpisanie plusa powoduje uzyskanie oceny bardzo dobrej. 9. Udział w zawodach sportowych, reprezentowanie szkoły , treningi w klubie, udokumentowane osiągnięcia w dyscyplinach sportowo-rekreacyjnych, uczestnictwo w sportowych zajęciach pozalekcyjnych — daje możliwość uzyskania dodatkowej (cząstkowej) oceny celującej. 10. Uczeń ma prawo poprawić ocenę cząstkową w formie i terminie uzgodnionym z nauczycielem. 11. Zwolnienie z całego roku szkolnego powinno być przedstawione do końca września, a z II semestru do końca lutego. Zwolnienie z ćwiczeń na lekcji wychowania fizycznego nie zwalnia ucznia z obecności na tej lekcji. 12. Uczeń, który ma dłuższe zwolnienie lekarskie może być zwolniony z lekcji, jeżeli jest to jego pierwsza lub ostatnia lekcja, po uprzednim przedstawieniu nauczycielowi i dyrekcji oświadczenia rodziców, że w tym czasie biorą za niego odpowiedzialność. 13. W przypadku pojedynczego (uzasadnionego) zwolnienia z ćwiczeń na zajęciach od rodziców uczeń ma obowiązek być przygotowany do lekcji (strój sportowy) oraz pomagać przy jej organizacji lub w porządkowaniu sprzętu sportowego boisk lub pomieszczeń.

Wymagania edukacyjne z języka obcego II (FRANCUSKI, HISZPAŃSKI, ROSYJSKI, WŁOSKI) POZIOM IV.0 - DLA POCZĄTKUJĄCYCH I. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

8.

Zasady ogólne. Wymagania edukacyjne są zgodne ze Statutem Szkoły. Ocenianiu podlegają osiągnięcia edukacyjne ucznia, tj. stan wiedzy i umiejętności uczniów oraz i jego postępy. O zakresie wymagań edukacyjnych, kryteriach i sposobach oceniania oraz trybie poprawiania oceny nauczyciel informuje uczniów na lekcji organizacyjnej. Wymagania edukacyjne są dostosowane do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia (m.in. na podstawie orzeczeń, opinii ppp oraz w wyniku rozpoznania indywidualnych potrzeb przez pracowników placówki). Ocenę śródroczną i roczną wyraża się w sześciostopniowej skali - od 1 do 6. Główną funkcją oceniania bieżącego jest monitorowanie pracy ucznia i przekazywanie mu informacji o jego osiągnięciach edukacyjnych poprzez wskazanie, co uczeń robi dobrze, co i jak wymaga poprawy oraz jak powinien dalej się uczyć. Ocenianie bieżące ma za zadanie umożliwić: a) informowanie ucznia, rodzica i nauczyciela o poziomie osiągnięć edukacyjnych oraz postępach ucznia, b) udzielanie uczniowi pomocy w nauce poprzez przekazanie mu informacji o tym, co zrobił dobrze i jak powinien się dalej uczyć; c) wskazywanie uczniowi mocnych (uzdolnień) i słabych stron, a przede wszystkim sposobów pracy nad nimi, d) planowanie rozwoju ucznia, rozwijania jego uzdolnień, pokonywania ewentualnych trudności, e) motywowanie ucznia do dalszych postępów w nauce. Jeśli wynik klasyfikacji śródrocznej ucznia wskazuje na to, że poziom osiągnięć edukacyjnych ucznia uniemożliwi bądź utrudni mu kontynuowanie nauki w klasie programowo wyższej, szkoła umożliwia uczniowi uzupełnienie braków w następujący sposób: a) szczegółowe przedstawienie przez nauczyciela przedmiotu braków, pisemne wskazanie treści, które są niezbędne do opanowania przez ucznia, b) oferta dodatkowych kart pracy, zadań i ćwiczeń pozwalających na przezwyciężenie trudności, c) konsultacje indywidualne z nauczycielem przedmiotu.

9. Wszystkie oceny są dla ucznia i jego rodziców jawne, dostępne w dzienniku elektronicznym po zalogowaniu się. Sprawdzone i ocenione prace pisemne są udostępniane na zasadach określonych w Statucie Szkoły. 10. Oceny podlegają uzasadnieniu przez nauczyciela (w sposób określony w Statucie szkoły). II. Cele kształcenia – wymagania ogólne. 1. Znajomość środków językowych. Uczeń posługuje się podstawowym zasobem środków językowych (leksykalnych, gramatycznych, ortograficznych oraz fonetycznych), umożliwiającym realizację pozostałych wymagań ogólnych w zakresie tematów wskazanych w wymaganiach szczegółowych.

2. Rozumienie wypowiedzi. Uczeń rozumie bardzo proste, krótkie wypowiedzi ustne artykułowane wyraźnie i powoli, w standardowej odmianie języka, a także proste i krótkie wypowiedzi pisemne w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych. 3. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń samodzielnie formułuje bardzo krótkie, proste i zrozumiałe wypowiedzi ustne i pisemne, w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych. 4. Reagowanie na wypowiedzi. Uczeń uczestniczy w prostej rozmowie i w typowych sytuacjach, reaguje w sposób zrozumiały, adekwatnie do sytuacji komunikacyjnej ustnie lub pisemnie, w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych. 5. Przetwarzanie wypowiedzi. Uczeń zmienia formę przekazu ustnego lub pisemnego w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych. III. Wymagania na poszczególne oceny Kryteria oceniania ogólne POZIOM PODSTAWOWY

Znajomość środków językowych

OCENA NIEDOSTATECZNA Uczeń nie spełnia kryteriów na ocenę dopuszczającą.

OCENA DOPUSZCZAJĄCA - zna niewiele podstawowych słów i wyrażeń - popełnia liczne błędy w ich zapisie i wymowie - zna część wprowadzonych struktur gramatycznych - popełnia liczne błędy leksykalnogramatyczne we wszystkich typach zadań

OCENA DOSTATECZNA - zna część wprowadzonych słów i wyrażeń - popełnia sporo błędów w ich zapisie i wymowie - zna większość wprowadzonych struktur gramatycznych - popełnia sporo błędów leksykalnogramatycznych w trudniejszych zadaniach

OCENA DOBRA - zna większość wprowadzonych słów i wyrażeń - zwykle poprawnie je zapisuje i wymawia - zna wszystkie wprowadzone struktury gramatyczne - popełnia nieliczne błędy leksykalnogramatyczne

Rozumienie wypowiedzi

Uczeń nie spełnia kryteriów na ocenę

- rozumie polecenia nauczyciela, ale w

- rozumie polecenia nauczyciela

- rozumie polecenia nauczyciela

OCENA BARDZO DOBRA - zna wszystkie wprowadzone słowa i wyrażenia - poprawnie je zapisuje i wymawia - zna wszystkie wprowadzone struktury gramatyczne - popełnia sporadyczne błędy leksykalnogramatyczne, które zwykle potrafi samodzielnie poprawić - rozumie polecenia

OCENA CELUJĄCA Uczeń spełnia kryteria na ocenę bardzo dobrą oraz wykazuje się wiedzą wykraczającą poza te kryteria.

Uczeń spełnia kryteria na ocenę 132

dopuszczającą.

niewielkim stopniu rozwiązuje zadania na słuchanie - rozumie ogólny sens przeczytanych tekstów, ale w niewielkim stopniu rozwiązuje zadania na czytanie

- częściowo poprawnie rozwiązuje zadania na czytanie i słuchanie

- poprawnie rozwiązuje zadania na czytanie i słuchanie

nauczyciela - poprawnie rozwiązuje zadania na czytanie i słuchanie - zwykle potrafi uzasadnić swoje odpowiedzi

bardzo dobrą oraz wykazuje się umiejętnościami wykraczającymi poza te kryteria.

Tworzenie wypowiedzi

Uczeń nie spełnia kryteriów na ocenę dopuszczającą.

- przekazuje część istotnych informacji - wypowiedzi nie są zbyt płynne i są dość krótkie - wypowiedzi są częściowo nielogiczne i niespójne - stosuje słownictwo i struktury odpowiednie do formy wypowiedzi - popełnia sporo błędów, które nie zakłócają komunikacji

- przekazuje wszystkie istotne informacje - wypowiedzi są zwykle płynne i mają odpowiednią długość - wypowiedzi są logiczne i zwykle spójne - stosuje bogate słownictwo i struktury - popełnia nieliczne błędy

- przekazuje wszystkie informacje - wypowiedzi są płynne i mają odpowiednią długość - wypowiedzi są logiczne i spójne -stosuje bogate słownictwo i struktury - popełnia sporadyczne błędy

Uczeń spełnia kryteria na ocenę bardzo dobrą oraz wykazuje się umiejętnościami wykraczającymi poza te kryteria.

Reagowanie na wypowiedzi

Uczeń nie spełnia kryteriów na ocenę dopuszczającą.

- przekazuje niewielką część istotnych informacji - wypowiedzi nie są płynne i są bardzo krótkie - wypowiedzi są w dużym stopniu nielogiczne i niespójne - stosuje wąski zakres słownictwa i struktur - liczne błędy czasami zakłócają komunikację - czasami reaguje na wypowiedzi w prostych i typowych sytuacjach życia codziennego - zadaje najprostsze pytania, które wprowadzono w podręczniku i czasami odpowiada na nie

- zwykle reaguje na wypowiedzi w prostych i typowych sytuacjach życia codziennego - odpowiada na większość pytań oraz zadaje niektóre z nich

- zwykle poprawnie reaguje na wypowiedzi w prostych sytuacjach życia codziennego - zadaje pytania i odpowiada na nie

- poprawnie reaguje na pytania i wypowiedzi w prostych sytuacjach życia codziennego - samodzielnie zadaje pytania i wyczerpująco odpowiada na nie

Uczeń spełnia kryteria na ocenę bardzo dobrą oraz wykazuje się umiejętnościami wykraczającymi poza te kryteria.

133

Przetwarzani Uczeń nie spełnia e wypowiedzi kryteriów na ocenę dopuszczającą.

- zapisuje niewielką część informacji z tekstu słuchanego lub czytanego

- zapisuje część informacji z tekstu słuchanego lub czytanego

- zapisuje lub przekazuje ustnie większość informacji z tekstu słuchanego lub czytanego

- zapisuje lub przekazuje ustnie informacje z tekstu słuchanego lub czytanego

Uczeń spełnia kryteria na ocenę bardzo dobrą oraz wykazuje się umiejętnościami wykraczającymi poza te kryteria.

Inne kryteria

- okazuje zainteresowanie przedmiotem - rzadko jest aktywny na lekcji - często nie jest przygotowany do zajęć - często nie odrabia pracy domowej

- czasami okazuje zainteresowanie przedmiotem - czasami jest aktywny na lekcji - zwykle jest przygotowany do zajęć - zwykle odrabia pracę domową

- okazuje zainteresowanie przedmiotem - jest aktywny na lekcji - zwykle jest przygotowany do zajęć - regularnie odrabia pracę domową

- okazuje duże zainteresowanie przedmiotem - jest bardzo aktywny na lekcji - jest przygotowany do zajęć - regularnie odrabia pracę domową

Uczeń spełnia kryteria na ocenę bardzo dobrą oraz wykazuje się umiejętnościami wykraczającymi poza te kryteria, tj.: - wykonuje zadania dodatkowe - samodzielnie doskonali swoje umiejętności językowe - samodzielnie szuka innych informacji - pomaga innym

- zwykle nie okazuje zainteresowania przedmiotem - zwykle nie jest aktywny na lekcji - zwykle nie jest przygotowany do zajęć - zwykle nie odrabia pracy domowej

IV. Treści nauczania i wymagania szczegółowe Uczeń posługuje się podstawowym zasobem środków językowych (leksykalnych, gramatycznych, ortograficznych oraz fonetycznych), umożliwiającym realizację pozostałych wymagań ogólnych w zakresie następujących tematów: 1. Człowiek 1. przedstawić siebie i inną osobę 1. dane personalne 2. opisać wygląd zewnętrzny oraz ubiór swój i innych osób 2. wygląd zewnętrzny 3. opisać charakter swój i innych osób 3. cechy charakteru 4. wyrazić podstawowe uczucia i emocje 4. uczucia i emocje 5. opisać zainteresowania swoje i innych 134

5. zainteresowania 6. problemy etyczne

6. wypowiedzieć się na temat współczesnych problemów etycznych np. dyskryminacja, eksperymenty genetyczne

2. Dom - miejsce zamieszkania, opis domu, pomieszczeń domu i ich wyposażenia, wynajmowanie mieszkania, kupno i sprzedaż mieszkania

1.podać adres, opisać zewnętrznie dom, 2.wymienić poszczególne pomieszczenia domu/mieszkania wraz z meblami i wyposażeniem, 3.zrozumieć i sformułować ogłoszenie, 4.wynająć mieszkanie w agencji nieruchomości oraz bezpośrednio w rozmowie z właścicielem

3. Szkoła 1. przedmioty nauczania, oceny i wymagania, życie szkoły, system oświaty 2. kształcenie pozaszkolne

1. wymienić poziomy i typy szkół, przedmioty nauczane w szkole i oceny oraz scharakteryzować życie szkoły (życie klasy, uroczystości szkolne, kalendarz szkolny) 2. opowiedzieć o alternatywnych sposobach zdobywania wiedzy

4. Praca 1. wymienić podstawowe zawody i opisać je 1. zawody i związane z nimi czynności 2. odpowiedzieć na ogłoszenie o pracę, napisać CV i list motywacyjny, prowadzić 2. warunki pracy i zatrudnienia, praca dorywcza, rynek pracy rozmowę o pracę, opisać kompetencje i obowiązki pracownika 5. Życie rodzinne i towarzyskie 1. okresy życia 2. członkowie rodziny 3. koledzy, przyjaciele 4. czynności życia codziennego 5. formy spędzania czasu wolnego 6. święta i uroczystości 7. styl życia, konflikty i problemy

1. opisać charakterystyczne etapy życia człowieka 2. wymienić i opisać członków rodziny 3. opowiedzieć o przyjaciołach 4. opisać typowy dzień 5. scharakteryzować typowe sposoby spędzania czasu wolnego 6. wymienić i opisać wybrane święta francuskie 7. scharakteryzować zasady życia społecznego (w szkole, w domu, w bloku…) 8.opisać typowe problemy (w relacji z nauczycielami, rodzicami…)

6. Żywienie 1. artykuły spożywcze 2. posiłki i ich przygotowanie 3. diety 4. lokale gastronomiczne

1. wymienić podstawowe produkty spożywcze 2. wymienić i opisać wybrane dania kuchni francuskiej i posiłki oraz podać przepis kulinarny 3. wybrać lokal, zarezerwować stolik, zamówić posiłek w barze, kawiarni, restauracji

7. Zakupy i usługi 1. rodzaje sklepów, towary 2. sprzedawanie i kupowanie 3. reklama

1. wymienić nazwy sklepów i kupowanych w nich towarów 2. kupić i sprzedać wybrane towary 3. opisać i zinterpretować reklamę 4. skorzystać z wybranych usług, w tym usług internetowych 135

4. korzystanie z usług 5. środki płatnicze 6. banki 7. ubezpieczenia

5. opisać sposoby płacenia za zakupy i usługi

8. Podróżowanie i turystyka 1. środki transportu, informacja turystyczna, baza noclegowa, wycieczki, zwiedzanie 2. wypadki

1. wymienić środki transportu, uzyskać informacje na temat komunikacji publicznej, dokonać rezerwacji, kupić bilet 2. wymienić miejsca noclegowe, zarezerwować pokój 3. zaplanować i opisać wycieczkę oraz wakacje

9. Kultura 1. dziedziny kultury, twórcy i ich dzieła, uczestnictwo w kulturze 2. media

1. wymienić dziedziny kultury, wybranych twórców, ich dzieła, opowiedzieć o swoim uczestnictwie w kulturze 2. wymienić wybrane media i opisać je

11. Zdrowie 1. samopoczucie, choroby, ich objawy i leczenie 2. higieniczny tryb życia 3. uzależnienia 4. ochrona zdrowia 5. niepełnosprawni

1. wymienić wybrane dyscypliny sportu i używany w nich sprzęt sportowy 2. opisać wydarzenie sportowe 3. opowiedzieć o wybranych dyscyplinach sportu wyczynowego

12. Nauka i technika 1. odkrycia naukowe, wynalazki 2. obsługa i korzystanie z podstawowych urządzeń technicznych 3. technologie informacyjno-komunikacyjne 4. awarie

1. opisać wybrane dokonania naukowe 2. opisać jak działa prosty sprzęt np. telefon komórkowy 3. wymienić nowe technologie informacyjne i opisać je np. Internet

13. Świat przyrody 1. klimat 2. rośliny i zwierzęta 3. krajobraz 4. zagrożenia i ochrona środowiska naturalnego, klęski żywiołowe 5. katastrofy 6. przestrzeń kosmiczna

1. opisać pogodę 2. wymienić nazwy wybranych zwierząt i roślin 3. opisać krajobraz (morze, góry, wieś) 4. wypowiedzieć się na temat zagrożeń środowiska, zanieczyszczenia i ekologii 5. wymienić i opisać wybrane katastrofy naturalne 6. wypowiedzieć się na temat wybranych kwestii dotyczących kosmosu np. badań kosmicznych

14. Państwo i społeczeństwo

1. wypowiedzieć się na tematy społeczne i polityczne 136

1. konflikty wewnętrzne i międzynarodowe, przestępczość, polityka społeczna, 2. gospodarka 3. struktura państwa, urzędy 4. organizacje społeczne i międzynarodowe

2. wypowiedzieć się na tematy gospodarcze np. handel, usługi 3. opisać strukturę państwa i wymienić urzędy państwowe 4. wymienić i opisać wybrane organizacje społeczne i międzynarodowe

15. Elementy wiedzy o krajach obszaru nauczanego języka oraz o kraju ojczystym z uwzględnieniem kontekstu międzykulturowego oraz tematyki integracji europejskiej, w tym znajomość problemów pojawiających się na styku różnych kultur i społeczności.

Wypowiedzieć się na wybrane tematy z zakresu kultury i cywilizacji krajów obszaru języka nauczanego oraz odnieść je do kontekstu polskiego

Obszary podlegające ocenianiu: 1. Testy ( po każdym rozdziale) 2. Kartkówka ze słówek 3. Kartkówka z gramatyki (obejmująca jedno lub więcej struktur gramatycznych) 4. Kartkówka z czytania ze zrozumieniem (obejmująca szerszy zakres umiejętności) 5. Kartkówka ze słuchanie ze zrozumieniem (obejmująca szerszy zakres umiejętności) 6. Kartkówka z wypowiedzi pisemnej (obejmująca znajomość leksyki, gramatyki, ortografii i interpunkcji) 7. Odpowiedź ustna – (obejmująca od 1 do 3 godzin lekcyjnych) 8. Czytanie na głos 9. Aktywność ucznia na lekcji 10.Zadanie domowe 11. Inna aktywność ucznia (gazetka, plakat, mini-projekt, prezentacja multimedialna)

Procentowy przelicznik ocen: (testy, kartkówki, sprawdziany): 1. Ocena dopuszczająca: 45% 2. Ocena dostateczna: 60 % 3. Ocena dobra: 75% 4. Ocena bardzo dobra: 90% 5. Ocena celująca: ponad program

137

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA OBCEGO II (FRANCUSKI, NIEMIECKI) POZIOM IV.1 DLA UCZNIÓW KONTYNUUJĄCYCH NAUKĘ I. Zasady ogólne. 11. Wymagania edukacyjne są zgodne ze Statutem Szkoły. 12. W ramach oceniania przedmiotowego nauczyciel rozpoznaje poziom i postępy w opanowaniu przez ucznia wiadomości i umiejętności w stosunku do wymagań edukacyjnych wynikających z podstawy programowej danego etapu edukacyjnego i realizowanego programu nauczania. W tym celu na początku klasy pierwszej jest przeprowadzony test diagnostyczny, którego wyniki podlegają porównaniu z kolejnymi testami diagnostycznymi przeprowadzanymi w trakcie cyklu kształcenia. 13. Ocenianiu podlegają osiągnięcia edukacyjne ucznia, tj. stan wiedzy i umiejętności uczniów oraz i jego postępy. 14. O zakresie wymagań edukacyjnych, kryteriach i sposobach oceniania oraz trybie poprawiania oceny nauczyciel informuje uczniów na lekcji organizacyjnej. 15. Wymagania edukacyjne są dostosowane do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia (m.in. na podstawie orzeczeń, opinii ppp oraz w wyniku rozpoznania indywidualnych potrzeb przez pracowników placówki). 16. Ocenę śródroczną i roczną wyraża się w sześciostopniowej skali - od 1 do 6. 17. Główną funkcją oceniania bieżącego jest monitorowanie pracy ucznia i przekazywanie mu informacji o jego osiągnięciach edukacyjnych poprzez wskazanie, co uczeń robi dobrze, co i jak wymaga poprawy oraz jak powinien dalej się uczyć. 18. Ocenianie bieżące ma za zadanie umożliwić: a) informowanie ucznia, rodzica i nauczyciela o poziomie osiągnięć edukacyjnych oraz postępach ucznia, b) udzielanie uczniowi pomocy w nauce poprzez przekazanie mu informacji o tym, co zrobił dobrze i jak powinien się dalej uczyć; c) wskazywanie uczniowi mocnych (uzdolnień) i słabych stron, a przede wszystkim sposobów pracy nad nimi, d) planowanie rozwoju ucznia, rozwijania jego uzdolnień, pokonywania ewentualnych trudności, e) motywowanie ucznia do dalszych postępów w nauce. 19. Jeśli wynik klasyfikacji śródrocznej ucznia wskazuje na to, że poziom osiągnięć edukacyjnych ucznia uniemożliwi bądź utrudni mu kontynuowanie nauki w klasie programowo wyższej, szkoła umożliwia uczniowi uzupełnienie braków w następujący sposób: a) szczegółowe przedstawienie przez nauczyciela przedmiotu braków, pisemne wskazanie treści, które są niezbędne do opanowania przez ucznia, b) oferta dodatkowych kart pracy, zadań i ćwiczeń pozwalających na przezwyciężenie trudności, c) konsultacje indywidualne z nauczycielem przedmiotu. 20. Wszystkie oceny są dla ucznia i jego rodziców jawne, dostępne w dzienniku elektronicznym po zalogowaniu się. Sprawdzone i ocenione prace pisemne są udostępniane na zasadach określonych w Statucie Szkoły. 21. Oceny podlegają uzasadnieniu przez nauczyciela (w sposób określony w Statucie szkoły). 138

II. Cele kształcenia – wymagania ogólne. 6. Znajomość środków językowych. Uczeń posługuje się w miarę rozwiniętym zasobem środków językowych (leksykalnych, gramatycznych, ortograficznych oraz fonetycznych), umożliwiającym realizację pozostałych wymagań ogólnych w zakresie tematów wskazanych w wymaganiach szczegółowych. 7. Rozumienie wypowiedzi. Uczeń rozumie proste, typowe wypowiedzi ustne artykułowane wyraźnie, w standardowej odmianie języka, a także proste wypowiedzi pisemne w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych. 8. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń samodzielnie formułuje krótkie, proste i zrozumiałe wypowiedzi ustne i pisemne, w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych. 9. Reagowanie na wypowiedzi. Uczeń uczestniczy w rozmowie i w typowych sytuacjach, reaguje w sposób zrozumiały, adekwatnie do sytuacji komunikacyjnej ustnie lub w formie prostego tekstu, w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych. 10. Przetwarzanie wypowiedzi. Uczeń zmienia formę przekazu ustnego lub pisemnego w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych. III. Wymagania na poszczególne oceny Kryteria oceniania ogólne POZIOM PODSTAWOWY

Znajomość środków językowych

OCENA NIEDOSTATECZNA Uczeń nie spełnia kryteriów na ocenę dopuszczającą.

Rozumienie

Uczeń nie spełnia

OCENA DOPUSZCZAJĄCA - zna niewiele podstawowych słów i wyrażeń - popełnia liczne błędy w ich zapisie i wymowie - zna część wprowadzonych struktur gramatycznych - popełnia liczne błędy leksykalnogramatyczne we wszystkich typach zadań - rozumie polecenia

OCENA DOSTATECZNA - zna część wprowadzonych słów i wyrażeń - popełnia sporo błędów w ich zapisie i wymowie - zna większość wprowadzonych struktur gramatycznych - popełnia sporo błędów leksykalno-gramatycznych w trudniejszych zadaniach

OCENA DOBRA - zna większość wprowadzonych słów i wyrażeń - zwykle poprawnie je zapisuje i wymawia - zna wszystkie wprowadzone struktury gramatyczne - popełnia nieliczne błędy leksykalnogramatyczne

OCENA BARDZO DOBRA - zna wszystkie wprowadzone słowa i wyrażenia - poprawnie je zapisuje i wymawia - zna wszystkie wprowadzone struktury gramatyczne - popełnia sporadyczne błędy leksykalnogramatyczne, które zwykle potrafi samodzielnie poprawić

OCENA CELUJĄCA Uczeń spełnia kryteria na ocenę bardzo dobrą oraz wykazuje się wiedzą wykraczającą poza te kryteria.

- rozumie polecenia

- rozumie polecenia

- rozumie polecenia

Uczeń spełnia kryteria

139

wypowiedzi

kryteriów na ocenę dopuszczającą.

Tworzenie wypowiedzi

Uczeń nie spełnia kryteriów na ocenę dopuszczającą.

Reagowanie na wypowiedzi

Uczeń nie spełnia kryteriów na ocenę dopuszczającą.

Przetwarzanie wypowiedzi

Uczeń nie spełnia kryteriów na ocenę dopuszczającą.

nauczyciela, ale w niewielkim stopniu rozwiązuje zadania na słuchanie - rozumie ogólny sens przeczytanych tekstów, ale w niewielkim stopniu rozwiązuje zadania na czytanie - przekazuje niewielką część istotnych informacji - wypowiedzi nie są płynne i są bardzo krótkie - wypowiedzi są w dużym stopniu nielogiczne i niespójne - stosuje wąski zakres słownictwa i struktur - liczne błędy czasami zakłócają komunikację - czasami reaguje na wypowiedzi w prostych i typowych sytuacjach życia codziennego - zadaje najprostsze pytania, które wprowadzono w podręczniku i czasami odpowiada na nie - zapisuje niewielką część informacji z tekstu słuchanego lub czytanego

nauczyciela - częściowo poprawnie rozwiązuje zadania na czytanie i słuchanie

nauczyciela - poprawnie rozwiązuje zadania na czytanie i słuchanie

nauczyciela - poprawnie rozwiązuje zadania na czytanie i słuchanie - zwykle potrafi uzasadnić swoje odpowiedzi

na ocenę bardzo dobrą oraz wykazuje się umiejętnościami wykraczającymi poza te kryteria.

- przekazuje część istotnych informacji - wypowiedzi nie są zbyt płynne i są dość krótkie - wypowiedzi są częściowo nielogiczne i niespójne - stosuje słownictwo i struktury odpowiednie do formy wypowiedzi - popełnia sporo błędów, które nie zakłócają komunikacji

- przekazuje wszystkie istotne informacje - wypowiedzi są zwykle płynne i mają odpowiednią długość - wypowiedzi są logiczne i zwykle spójne - stosuje bogate słownictwo i struktury - popełnia nieliczne błędy

- przekazuje wszystkie informacje - wypowiedzi są płynne i mają odpowiednią długość - wypowiedzi są logiczne i spójne -stosuje bogate słownictwo i struktury - popełnia sporadyczne błędy

Uczeń spełnia kryteria na ocenę bardzo dobrą oraz wykazuje się umiejętnościami wykraczającymi poza te kryteria.

- zwykle reaguje na wypowiedzi w prostych i typowych sytuacjach życia codziennego - odpowiada na większość pytań oraz zadaje niektóre z nich

- zwykle poprawnie reaguje na wypowiedzi w prostych sytuacjach życia codziennego - zadaje pytania i odpowiada na nie

- poprawnie reaguje na pytania i wypowiedzi w prostych sytuacjach życia codziennego - samodzielnie zadaje pytania i wyczerpująco odpowiada na nie

Uczeń spełnia kryteria na ocenę bardzo dobrą oraz wykazuje się umiejętnościami wykraczającymi poza te kryteria.

- zapisuje część informacji z tekstu słuchanego lub czytanego

- zapisuje lub przekazuje ustnie większość informacji z tekstu słuchanego lub czytanego

- zapisuje lub przekazuje ustnie informacje z tekstu słuchanego lub czytanego

Uczeń spełnia kryteria na ocenę bardzo dobrą oraz wykazuje się umiejętnościami wykraczającymi poza te kryteria.

140

Inne kryteria

- zwykle nie okazuje zainteresowania przedmiotem - zwykle nie jest aktywny na lekcji - zwykle nie jest przygotowany do zajęć - zwykle nie odrabia pracy domowej

- okazuje zainteresowanie przedmiotem - rzadko jest aktywny na lekcji - często nie jest przygotowany do zajęć - często nie odrabia pracy domowej

- czasami okazuje zainteresowanie przedmiotem - czasami jest aktywny na lekcji - zwykle jest przygotowany do zajęć - zwykle odrabia pracę domową

- okazuje zainteresowanie przedmiotem - jest aktywny na lekcji - zwykle jest przygotowany do zajęć - regularnie odrabia pracę domową

- okazuje duże zainteresowanie przedmiotem - jest bardzo aktywny na lekcji - jest przygotowany do zajęć - regularnie odrabia pracę domową

Uczeń spełnia kryteria na ocenę bardzo dobrą oraz wykazuje się umiejętnościami wykraczającymi poza te kryteria, tj.: - wykonuje zadania dodatkowe - samodzielnie doskonali swoje umiejętności językowe - samodzielnie szuka innych informacji - pomaga innym

IV. Treści nauczania i wymagania szczegółowe Uczeń posługuje się podstawowym zasobem środków językowych (leksykalnych, gramatycznych, ortograficznych oraz fonetycznych), umożliwiającym realizację pozostałych wymagań ogólnych w zakresie następujących tematów:

1. Człowiek 1. dane personalne 2. wygląd zewnętrzny 3. cechy charakteru 4. uczucia i emocje 5. zainteresowania 6. problemy etyczne

1. przedstawić siebie i inną osobę 2. opisać wygląd zewnętrzny oraz ubiór swój i innych osób 3. opisać charakter swój i innych osób 4. wyrazić podstawowe uczucia i emocje 5. opisać zainteresowania swoje i innych 6. wypowiedzieć się na temat współczesnych problemów etycznych np. dyskryminacja, eksperymenty genetyczne

2. Dom - miejsce zamieszkania, opis domu, pomieszczeń domu i ich wyposażenia, wynajmowanie mieszkania, kupno i sprzedaż mieszkania

1.podać adres, opisać zewnętrznie dom, 2.wymienić poszczególne pomieszczenia domu/mieszkania wraz z meblami i wyposażeniem, 3.zrozumieć i sformułować ogłoszenie, 4.wynająć mieszkanie w agencji nieruchomości oraz bezpośrednio w rozmowie z właścicielem

3. Szkoła

1. wymienić poziomy i typy szkół, przedmioty nauczane w szkole i oceny oraz 141

1. przedmioty nauczania, oceny i wymagania, życie szkoły, system oświaty 2. kształcenie pozaszkolne

scharakteryzować życie szkoły (życie klasy, uroczystości szkolne, kalendarz szkolny) 2. opowiedzieć o alternatywnych sposobach zdobywania wiedzy

4. Praca 1. wymienić podstawowe zawody i opisać je 1. zawody i związane z nimi czynności 2. odpowiedzieć na ogłoszenie o pracę, napisać CV i list motywacyjny, prowadzić 2. warunki pracy i zatrudnienia, praca dorywcza, rynek pracy rozmowę o pracę, opisać kompetencje i obowiązki pracownika 5. Życie rodzinne i towarzyskie 1. okresy życia 2. członkowie rodziny 3. koledzy, przyjaciele 4. czynności życia codziennego 5. formy spędzania czasu wolnego 6. święta i uroczystości 7. styl życia, konflikty i problemy

1. opisać charakterystyczne etapy życia człowieka 2. wymienić i opisać członków rodziny 3. opowiedzieć o przyjaciołach 4. opisać typowy dzień 5. scharakteryzować typowe sposoby spędzania czasu wolnego 6. wymienić i opisać wybrane święta francuskie 7. scharakteryzować zasady życia społecznego (w szkole, w domu, w bloku…) 8.opisać typowe problemy (w relacji z nauczycielami, rodzicami…)

6. Żywienie 1. artykuły spożywcze 2. posiłki i ich przygotowanie 3. diety 4. lokale gastronomiczne

1. wymienić podstawowe produkty spożywcze 2. wymienić i opisać wybrane dania kuchni francuskiej i posiłki oraz podać przepis kulinarny 3. wybrać lokal, zarezerwować stolik, zamówić posiłek w barze, kawiarni, restauracji

7. Zakupy i usługi 1. rodzaje sklepów, towary 2. sprzedawanie i kupowanie 3. reklama 4. korzystanie z usług 5. środki płatnicze 6. banki 7. ubezpieczenia

1. wymienić nazwy sklepów i kupowanych w nich towarów 2. kupić i sprzedać wybrane towary 3. opisać i zinterpretować reklamę 4. skorzystać z wybranych usług, w tym usług internetowych 5. opisać sposoby płacenia za zakupy i usługi

8. Podróżowanie i turystyka 1. środki transportu, informacja turystyczna, baza noclegowa, wycieczki, zwiedzanie 2. wypadki

1. wymienić środki transportu, uzyskać informacje na temat komunikacji publicznej, dokonać rezerwacji, kupić bilet 2. wymienić miejsca noclegowe, zarezerwować pokój 3. zaplanować i opisać wycieczkę oraz wakacje

9. Kultura 1. dziedziny kultury, twórcy i ich dzieła, uczestnictwo w

1. wymienić dziedziny kultury, wybranych twórców, ich dzieła, opowiedzieć o swoim uczestnictwie w kulturze 142

kulturze 2. media

2. wymienić wybrane media i opisać je

11. Zdrowie 1. samopoczucie, choroby, ich objawy i leczenie 2. higieniczny tryb życia 3. uzależnienia 4. ochrona zdrowia 5. niepełnosprawni

1. wymienić wybrane dyscypliny sportu i używany w nich sprzęt sportowy 2. opisać wydarzenie sportowe 3. opowiedzieć o wybranych dyscyplinach sportu wyczynowego

12. Nauka i technika 1. odkrycia naukowe, wynalazki 2. obsługa i korzystanie z podstawowych urządzeń technicznych 3. technologie informacyjno-komunikacyjne 4. awarie

1. opisać wybrane dokonania naukowe 2. opisać jak działa prosty sprzęt np. telefon komórkowy 3. wymienić nowe technologie informacyjne i opisać je np. Internet

13. Świat przyrody 1. klimat 2. rośliny i zwierzęta 3. krajobraz 4. zagrożenia i ochrona środowiska naturalnego, klęski żywiołowe 5. katastrofy 6. przestrzeń kosmiczna

1. opisać pogodę 2. wymienić nazwy wybranych zwierząt i roślin 3. opisać krajobraz (morze, góry, wieś) 4. wypowiedzieć się na temat zagrożeń środowiska, zanieczyszczenia i ekologii 5. wymienić i opisać wybrane katastrofy naturalne 6. wypowiedzieć się na temat wybranych kwestii dotyczących kosmosu np. badań kosmicznych

14. Państwo i społeczeństwo 1. konflikty wewnętrzne i międzynarodowe, przestępczość, polityka społeczna, 2. gospodarka 3. struktura państwa, urzędy 4. organizacje społeczne i międzynarodowe

1. wypowiedzieć się na tematy społeczne i polityczne 2. wypowiedzieć się na tematy gospodarcze np. handel, usługi 3. opisać strukturę państwa i wymienić urzędy państwowe 4. wymienić i opisać wybrane organizacje społeczne i międzynarodowe

15. Elementy wiedzy o krajach Wypowiedzieć się na wybrane tematy z zakresu kultury i cywilizacji krajów obszaru obszaru nauczanego języka oraz o kraju ojczystym z języka nauczanego oraz odnieść je do kontekstu polskiego uwzględnieniem kontekstu międzykulturowego oraz tematyki integracji europejskiej, w tym znajomość problemów pojawiających się na styku różnych kultur i społeczności. 143

Obszary podlegające ocenianiu: 1. Testy ( po każdym rozdziale) 2. Kartkówka ze słówek 3. Kartkówka z gramatyki (obejmująca jedno lub więcej struktur gramatycznych) 4. Kartkówka z czytania ze zrozumieniem (obejmująca szerszy zakres umiejętności) 5. Kartkówka ze słuchanie ze zrozumieniem (obejmująca szerszy zakres umiejętności) 6. Kartkówka z wypowiedzi pisemnej (obejmująca znajomość leksyki, gramatyki, ortografii i interpunkcji) 7. Odpowiedź ustna – (obejmująca od 1 do 3 godzin lekcyjnych) 8. Czytanie na głos 9. Aktywność ucznia na lekcji 10.Zadanie domowe 11. Inna aktywność ucznia (gazetka, plakat, mini-projekt, prezentacja multimedialna) Procentowy przelicznik ocen: (testy, kartkówki, sprawdziany): 1. Ocena dopuszczająca: 45% 2. Ocena dostateczna: 60 % 3. Ocena dobra: 75% 4. Ocena bardzo dobra: 90% 5. Ocena celująca: ponad program

144