Beata Domañska-Szaruga* Anna Maria Rak** Beata Domañska-Szaruga, Anna Maria Rak

Wykluczenie kredytowe jako istotny czynnik rozwoju instytucji parabankowych Wykluczenie kredytowe jako istotny czynnik rozwoju...

Wstêp Zjawiska kryzysowe, ubo¿enie spo³eczeñstwa oraz zaostrzenie wymogów przy udzielaniu kredytów powoduje, ¿e powiêksza siê liczba osób dotkniêtych wykluczeniem kredytowym. Staj¹ siê oni klientami firm po¿yczkowych dzia³aj¹cych na rynku nieregulowanym okreœlanych mianem parabanków. Wzrost znaczenia parabanków w zakresie finansowania potrzeb klientów indywidualnych sk³ania regulatorów rynku do analizy zarówno skali zjawiska, jak te¿ ryzyka, które generuje, oraz do podjêcia prac nad wypracowaniem standardów funkcjonowania równoleg³ego systemu bankowego. Celem artyku³u jest okreœlenie wp³ywu sytuacji na rynku kredytów konsumpcyjnych w Polsce na skalê wykluczenia kredytowego i korzystanie z us³ug po¿yczkowych instytucji usytuowanych poza regulowanym systemem bankowym. W rozwa¿aniach skupiono siê na analizie regulacji prawnych oraz danych statystycznych dotycz¹cych polskiego sektora finansowego.

1. Wykluczenie kredytowe jako obszar wykluczenia finansowego Z wykluczeniem mamy do czynienia, gdy jednostka pozbawiona jest pe³nego uczestnictwa w spo³eczeñstwie [Szopa, Szopa, 2011, s. 13-14; Richardson, Le Grand, 2002, s. 11; Giddens, 2004, s. 347; Reimer, 2004, s. 77]. Oznacza to niemo¿noœæ uczestnictwa w ¿yciu gospodarczym, politycznym i kulturowym z powodu braku dostêpu do zasobów, dóbr i instytucji, ograniczenia praw spo³ecznych oraz deprywacji potrzeb [Szarfenberg, 2006, s. 22 i nast.]. Nale¿y podkreœliæ, ¿e tak ujmowane wykluczenie z jednej strony zamyka dostêp do zasobów, z drugiej zaœ strony ju¿ ogra*

Dr, Katedra Nauk Ekonomicznych, Wydzia³ Nauk Ekonomicznych i Prawnych, Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach, e-mail: [email protected] ** Dr, Katedra Nauk Ekonomicznych, Wydzia³ Nauk Ekonomicznych i Prawnych, Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach, e-mail: [email protected]

86

Beata Domañska-Szaruga, Anna Maria Rak

niczony dostêp do zasobów mo¿e powodowaæ spo³eczn¹ ekskluzjê w innych wymiarach lub obszarach, co z regu³y utrwala gorsz¹ pozycjê wykluczonych i ich rodzin [Szarfenberg, 2005, s. 31]. W literaturze podaje siê wiele cech wykluczenia, jednak szczególnie podkreœla siê wielowymiarowoœæ tego zjawiska [Silver, 1994; Fr¹ckiewicz, 2005]. Podobnie rozleg³ym i z³o¿onym zjawiskiem jest wykluczenie finansowe, tote¿ trudno o jego jednoznaczne zdefiniowanie. Termin wykluczenie finansowe sensu stricte rozumiany jest jako brak dostêpu do rachunku bankowego, natomiast w szerokim ujêciu oznacza dostêp do oferty finansowej na gorszych warunkach [Dziawgo, 2013, s. 160]. Wykluczenie finansowe traktowane jest czêsto jako pierwotne w stosunku do spo³ecznego. Ten kierunek zale¿noœci charakteryzuje jednak kraje Europy Zachodniej, natomiast w Polsce zauwa¿alna jest odwrotna prawid³owoœæ: wykluczenie spo³eczne bywa przyczyn¹ wykluczenia finansowego [Iwanicz-Drozdowska, B³êdowski, 2011, s. 27]. Wed³ug Luisy Anderloni i Emanuele Marii Carluccio, wykluczenie finansowe to trudnoœci, jakich doœwiadczaj¹ osoby o niskich dochodach i znajduj¹ce siê w niekorzystnej sytuacji spo³ecznej w korzystaniu z us³ug finansowych, które s¹ im potrzebne. Do takich us³ug mo¿na zaliczyæ posiadanie konta i mo¿liwoœci dokonywania rozliczeñ bezgotówkowych, dostêp do kredytu o „rozs¹dnym” poziomie oprocentowania czy te¿ budowanie nawet niewielkich oszczêdnoœci, z uwzglêdnieniem niestabilnej sytuacji zawodowej [Anderloni, Carluccio, 2007, s. 7]. Tak rozumiane wykluczenie finansowe mo¿na rozpatrywaæ dwojako: –

odmowa œwiadczenia us³ug przez instytucjê rynku finansowego potencjalnym lub dotychczasowym klientom ze wzglêdu na sytuacjê dochodow¹ klienta,

–

gorsze warunki oferty produktowej (np. pobieranie wy¿szych op³at czy prowizji) dla klientów, którymi bank nie jest zainteresowany ze wzglêdów komercyjnych.

W strategii rozwoju obrotu bezgotówkowego w Polsce na lata 20092013 wykluczenie finansowe zdefiniowane jest miêdzy innymi jako niezdolnoœæ jednostek, gospodarstw domowych lub grup spo³ecznych do korzystania z niezbêdnych us³ug finansowych w odpowiedniej postaci [Strategia rozwoju, 2009, s. 54]. Z kolei w raporcie przygotowanym na zlecenie Komisji Europejskiej [zob. Financial Service, 2008] wykluczenie finansowe zosta³o okreœlone jako proces, w którym obywatele doœwiad-

Wykluczenie kredytowe jako istotny czynnik rozwoju...

87

czaj¹ problemów w dostêpie i/lub korzystaniu z produktów i us³ug finansowych na g³ównym rynku (mainstream market). Mimo wieloœci definicji mo¿na zauwa¿yæ, ¿e akcentuj¹ one problem efektywnego korzystania przez jednostkê z us³ug finansowych, w tym z us³ug bankowych. Uwypuklaj¹ przy tym powi¹zanie miêdzy wykluczeniem finansowym a wykluczeniem spo³ecznym oraz ekonomiczny wymiar tej relacji [Leyshon, Thrift, 1995, s. 312-341]. Wœród przyczyn wykluczenia finansowego wymieniane s¹ zarówno te, które le¿¹ po stronie wykluczonych, jak te¿ te, które le¿¹ po stronie instytucji rynku finansowego, przy czym najczêœciej w pierwszej grupie wskazuje siê na niski poziom wykszta³cenia, niski poziom dochodów, brak sta³ego zatrudnienia lub bezrobocie, podesz³y wiek (w tym emerytalny), zamieszkiwanie w ma³ej miejscowoœci [zob. Iwanicz-Drozdowska i inni, 2009, s. 12-13]. Zdecydowana wiêkszoœæ publikacji podejmuj¹ca tematykê wykluczenia finansowego analizuje to zjawisko w kontekœcie dostêpu do rachunku bankowego. Zauwa¿alnym jest nawet uto¿samianie wykluczenia finansowego z trudnoœciami w dostêpie do bankowoœci transakcyjnej. Czêsto mamy w takich przypadkach do czynienia z samowykluczeniem z powodu m.in. ceny us³ug. Pewn¹ rolê odgrywa te¿ brak zaufania do instytucji bankowych, swego rodzaju kult gotówki, obawa przed nowymi technologiami czy nawet trudnoœci w dostêpie do nowych technologii stosowanych w bankowoœci transakcyjnej. Wykluczenie finansowe obejmuje te¿ inne ni¿ bankowoœæ transakcyjna rodzaje us³ug finansowych. Bank Œwiatowy (World Bank) wyró¿nia cztery kluczowe obszary generuj¹ce wykluczenie finansowe [Dziawgo, 2013, s. 161]: transakcje bankowe, oszczêdzanie, kredytowanie, ubezpieczenia. W literaturze wyodrêbniane s¹ jeszcze bardziej szczegó³owe jego rodzaje, a mianowicie: wykluczenie oszczêdnoœciowe, kredytowe, p³atnicze, inwestycyjne, ubezpieczeniowe, emerytalne [KoŸliñski, 2010]. Wykluczenie kredytowe to sytuacja, w której osoby prywatne (gospodarstwa domowe) napotykaj¹ na powa¿ne trudnoœci w dostêpie do us³ug kredytowych w bankach b¹dŸ w ogóle pozbawione s¹ mo¿liwoœci zaci¹gniêcia kredytu/po¿yczki. Kredyt i po¿yczka stanowi¹ podstawowe instrumenty finansowe w sytuacji, gdy po¿¹dany zakup b¹dŸ konieczny wydatek przekracza bud¿et. Umo¿liwiaj¹ one dostêp do towarów i us³ug, a tak¿e pewn¹ okresow¹ amortyzacjê w przypadku nag³ego spadku dochodu [Dziawgo, 2013, s. 161].

88

Beata Domañska-Szaruga, Anna Maria Rak

Podobnie jak w przypadku wykluczenia finansowego, w przypadku wykluczenia kredytowego mo¿na wskazaæ na dwa jego aspekty: – odmowê us³ug – bank odmawia udzielenia kredytu osobom, które nie maj¹ zdolnoœci kredytowej. Powoduje to szukanie innych ofert, np. w parabankach, – ograniczenie us³ug – stosowanie gorszych warunków kredytowania (wy¿sze oprocentowanie i prowizje) w przypadku osób, którymi bank nie jest zainteresowany ze wzglêdów komercyjnych i które maj¹ gorsz¹ zdolnoœæ kredytow¹. W konsekwencji klienci sami rezygnuj¹ z us³ugi, któr¹ uwa¿aj¹ za zbyt drog¹ (samo wykluczenie ze wzglêdu na cenê). Doœæ czêsto z powodu wykluczenia kredytowego klienci banków, którzy nie maj¹ zdolnoœci kredytowej, decyduj¹ siê na korzystanie z us³ug tzw. równoleg³ego systemu bankowego (bankowoœci równoleg³ej). Skala nieposiadania przez osoby fizyczne zdolnoœci kredytowej wykazuje bezpoœredni zwi¹zek z sytuacj¹ dochodow¹ gospodarstw domowych.

2. Sytuacja na rynku kredytów konsumpcyjnych Szeroko rozumiane zjawiska kryzysowe spowodowa³y aktywnoœæ legislacyjn¹, której efektem by³o zaostrzenie wymogów stawianych kredytobiorcom. Restrykcje te wymieniane s¹ czêsto jako jedna z przyczyn zmniejszenia wolumenu kredytów konsumpcyjnych dla gospodarstw domowych w bankach (rys. 1) i realizacji operacji kredytowych poza sektorem bankowym. Spadek wolumenu i dynamiki kredytów konsumpcyjnych nale¿y wi¹zaæ ze splotem kilku czynników. S¹ to [Raport o sytuacji..., 2012, s. 38, Informacja o sytuacji..., 2012, s. 19]: – kryzys finansowy – na skutek globalnego kryzysu finansowego dosz³o do zmian postaw czêœci gospodarstw domowych i banków, co prze³o¿y³o siê na ograniczenia poda¿y i popytu na kredyty, – proces samoregulacji ze strony banków – samoregulacja banków w sferze dzia³alnoœci kredytowej jest nastêpstwem silnego pogorszenia jakoœci kredytów konsumenckich w latach 2009-2010 i koniecznoœci¹ tworzenia wysokich odpisów, – Rekomendacja T – dotyczy kredytowania klientów detalicznych. Zdaniem instytucji rynku regulowanego regulacja ta spowodowa³a, ¿e istotna czêœæ konsumentów, która by³a przez nie obs³ugiwana, zmuszona zosta³a do poszukiwania finansowania poza systemem ban-

Wykluczenie kredytowe jako istotny czynnik rozwoju...

89

Rysunek 1. Wartoœæ kredytów konsumpcyjnych dla gospodarstw domowych (w mln z³)

ród³o: Opracowano na podstawie danych KNF.

kowym. Nie nale¿y jednak przeceniaæ wp³ywu Rekomendacji T na sytuacjê na rynku kredytów konsumpcyjnych, poniewa¿ mimo jej uchwalenia w niektórych bankach dosz³o do wzrostu akcji kredytowej [Rekomendacja T, 2010], – arbitra¿ regulacyjny – nast¹pi³a zmiana strategii niektórych banków specjalizuj¹cych siê w consumer finance, polegaj¹ca na przenoszeniu sprzeda¿y do firm po¿yczkowych dzia³aj¹cych w ramach grupy kapita³owej w celu ominiêcia regulacji istniej¹cych w systemie bankowym, – stopniowa sprzeda¿ czêœci portfela z³ych kredytów, – efekt bazy statystycznej (wysoka akcja kredytowa w 2008 r.), – wzrost konkurencji ze strony instytucji niebankowych (m.in. firmy udzielaj¹ce po¿yczek), która w przysz³oœci powinna siê jeszcze bardziej nasiliæ. Zjawiska kryzysowe, ubo¿enie spo³eczeñstwa oraz zaostrzenie wymogów przy udzielaniu kredytów powoduje, ¿e powiêksza siê liczba osób dotkniêtych wykluczeniem kredytowym. Du¿a czêœæ z nich staje siê klientami instytucji oferuj¹cych szybkie po¿yczki, które rozwijaj¹ siê, zwiêkszaj¹c sw¹ akcjê kredytow¹.

90

Beata Domañska-Szaruga, Anna Maria Rak

3. Realizacja operacji kredytowych w sektorze shadow banking Funkcjonuj¹cy obok sektora bankowego obszar rynku us³ug po¿yczkowych odgrywa w gospodarce coraz wiêksz¹ rolê. Ten tzw. równoleg³y system bankowy tworzy dodatkowe Ÿród³a kapita³u i us³ug finansowych dla szerokiej grupy konsumentów, jednoczeœnie generuj¹c potencjalne ryzyko dla ca³ego systemu. Z angielskiego okreœlamy to zjawisko jako shadow banking, natomiast w Polsce instytucje równoleg³ego systemu bankowego okreœlane s¹ najczêœciej mianem parabanków 1. Równoleg³y system bankowy okreœlany jest przez unijn¹ Radê Stabilnoœci Finansowej (FSB, Financial Stability Board) przy Komitecie Bazylejskim ds. Nadzoru Bankowego (BCBS, Basel Committee on Banking Supervision) jako „system poœrednictwa kredytowego, który obejmuje podmioty i dzia³ania poza regularnym systemem bankowym” [Shadow Banking..., 2011]. Wed³ug FSB do tego systemu mo¿na zaliczyæ nastêpuj¹ce podmioty [Sobolewski, Tymoczko, 2012, s. 153]: – przyjmuj¹ce œrodki finansowe (dzia³alnoœæ o charakterze zbli¿onym do gromadzenia depozytów), – dokonuj¹ce transformacji terminów zapadalnoœci lub transformacji p³ynnoœci, – zajmuj¹ce siê transferem ryzyka kredytowego, – stosuj¹ce bezpoœredni¹ lub poœredni¹ dŸwigniê finansow¹. W systemie finansowym funkcjonuj¹ zarówno instytucje z rynku regulowanego (np. banki), które podlegaj¹ nadzorowi finansowemu, jak równie¿ instytucje rynku nieregulowanego, które maj¹ prawo udzielaæ kredytu konsumenckiego ze œrodków w³asnych. Funkcjonuj¹ te¿ firmy, które przyjmuj¹ w ró¿nej formie wk³ady klientów bez wymaganych ku temu zezwoleñ, prowadz¹ wiêc dzia³alnoœæ nielegaln¹, œcigan¹ z mocy prawa. Ta grupa instytucji powoduje, ¿e zabarwienie pojêcia „parabank” staje siê negatywne. W literaturze trudno o jasn¹ definicjê parabanku. Najczêsciej parabankiem okreœla siê instytucjê finansow¹, która prowadzi dzia³alnoœæ polegajac¹ na oferowaniu produktów i us³ug podobnych do bankowych. Dzia³alnoœæ ta nie podlega licencjonowaniu i nadzorowi finansowemu. Dzia³alnoœæ parabanków nie jest wiêc objêta nak³adanymi przez prawo bankowe wymogami ostro¿noœciowymi, kapita³owymi, wymogami co do formy prawnej, brak jest te¿ gwarancji ochrony œrodków oraz ochrony 1

Pojêcia: równoleg³y system bankowy, shadow banking i parabanki funkcjonuj¹ w literaturze jako synonimy.

Wykluczenie kredytowe jako istotny czynnik rozwoju...

91

tajemnicy bankowej. Fakt ten rodzi pytania o generowanie przez rynek bankowoœci równoleg³ej ryzyka systemowego i odpornoœæ regulowanego sektora bankowego na szoki p³yn¹ce z systemu równoleg³ego. W warunkach polskich parabank kojarzy siê najczêœciej z instytucj¹ po¿yczkow¹, która oferuje alternatywne do bankowego finansowanie krótkoterminowych potrzeb gospodarstw domowych i/lub przyjmuje œrodki finansowe na zasadach podobnych do przyjmowania depozytów przez banki. Instytucje te rozwijaj¹ siê doœæ dynamicznie, wykorzystuj¹c przewagê, jak¹ daj¹ im nad bankami niektóre regulacje wprowadzane w systemie bankowym. Skala funkcjonowania równoleg³ego systemu bankowego zwi¹zana jest zreszt¹ bezpoœrednio z poziomem restrykcyjnoœci przepisów w regulowanej czêœci rynku. Liczba podmiotów zaliczanych do kategorii parabanków, które zajmuj¹ siê poœrednictwem kredytowym, jest stosunkowo du¿a w porównaniu z liczb¹ banków, natomiast wartoœæ ich aktywów w porównaniu z aktywami systemu bankowego – doœæ ma³a (poni¿ej 1% aktywów rynku bankowego). Udzia³ po¿yczek dla ludnoœci udzielanych przez parabanki (rys. 2) w ogóle finansowania ich potrzeb kredytowych jest równie¿ niewielki (2-3%) i na chwilê obecn¹ nie ma istotnego wp³ywu na ca³oœæ rynku finansowania konsumenckiego. Zjawisko finansowania potrzeb konsuRysunek 2. Zad³u¿enie i nowe kredyty w instytucjach parabankowych w Polsce w latach 2011 i 2012 (w mld z³)

ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie szacunków specjalistów portalu Finansowysupermarket.pl [http://prasa.finansowysupermarket.pl/--polrocze-2012-r-na- rynku-instytucji-para-bankowych, dostêp dnia 27.02.2013].

92

Beata Domañska-Szaruga, Anna Maria Rak

mentów przez parabanki wygl¹da inaczej, jeœli wzi¹æ pod uwagê liczbê klientów korzystaj¹cych z ich us³ug. Szacuje siê, ¿e parabanki obs³uguj¹ znaczn¹ (do 20%) liczbê po¿yczaj¹cych Polaków, udzielaj¹c wzglêdnie niewielkich po¿yczek [Ksiê¿opolski, 2012, s. 114 i nast.]. Wed³ug prof. Ma³gorzaty Zaleskiej, shadow banking charakteryzuje siê okreœlonymi przewagami nad bankowoœci¹ tradycyjn¹ [Zaleska, 2012, s. 16]. Wynikaj¹ one m.in. ze swobody prowadzenia dzia³alnoœci w formie shadow banking, z wiêkszej anonimowoœci klientów oraz z bardziej przystêpnego ni¿ w bankach sposobu komunikowania siê z klientem. Nale¿y siê te¿ spodziewaæ wzrostu rynku shadow banking m.in. ze wzglêdu na wzrost liczby bezrobotnych i wykluczonych oraz coraz ostrzejsze regulacje nadzorcze wobec banków, a tak¿e fakt, ¿e mimo zapowiedzi legislacyjnych znaczna czêœæ us³ug shadow banking bêdzie nadal wyjêta spod regulacji.

Zakoñczenie Nadmierne rozluŸnienie polityki kredytowej banków w latach 2007-2009 doprowadzi³o do pogorszenia jakoœci kredytów konsumpcyjnych, co sk³oni³o banki do samoregulacji i zaostrzenia polityki kredytowej. Ograniczenie kredytów konsumpcyjnych nast¹pi³o te¿ na skutek wprowadzenia regulacji nadzorczych. Konsekwencj¹ tych posuniêæ jest m.in. wzrost liczby osób dotkniêtych wykluczeniem finansowym i korzystanie przez nie w wiêkszym stopniu z po¿yczek zaci¹ganych w instytucjach parabankowych. Te decyzje staj¹ siê czêsto przyczyn¹ pauperyzacji gospodarstw domowych na skutek niewspó³miernych do dochodów d³ugów. Og³oszona niedawno nowa wersja Rekomendacji T [Rekomendacja T..., 2013] prawdopodobnie nieznacznie wp³ynie na sytuacjê na rynku kredytowym, z pewnoœci¹ jednak nie cofnie przedstawionych wy¿ej niekorzystnych tendencji. W kontekœcie prowadzonych rozwa¿añ nale¿y zauwa¿yæ, ¿e nie mo¿na traktowaæ regulowanego i nieregulowanego sektora finansowego/ /bankowego jako dwóch niezale¿nych systemów. Nale¿y je traktowaæ jako jeden system wzajemnie siê przenikaj¹cy i uzupe³niaj¹cy. Dodatkowo nale¿y zwróciæ uwagê na fakt, i¿ uczestnikami shadow banking s¹ czêsto same banki, a konkretniej – wydzielone z banków spó³ki i fundusze. Jest to arbitra¿ regulacyjny polegaj¹cy na przenoszeniu czêœci dzia³alnoœci, zwykle dzia³alnoœci przeregulowanej, w obszar nieobjêty dzia³aniami regulacyjnymi. Pokusa przenoszenia dzia³alnoœci banków zwi¹zanej

Wykluczenie kredytowe jako istotny czynnik rozwoju...

93

z du¿ym ryzykiem (a tak¹ jest niew¹tpliwie kredytowanie) do sektora nieregulowanego bêdzie te¿ ros³a wraz z wchodzeniem w ¿ycie przepisów Bazylei III. Mo¿e siê wiêc okazaæ, ¿e spowoduje to jeszcze bardziej dynamiczny wzrost sfery okreœlanej mianem bankowoœci równoleg³ej czy bankowoœci cienia.

Literatura 1. Anderloni L., Carluccio E.M. (2007), Access to Bank Account and Payment Services, in: New Frontiers in Banking Services. Emerging Needs and Tailored Products for Untapped Markets, Anderloni L., Braga M.D., Carluccio E.M. (red.), Springer Verlag, Berlin–Heidelberg. 2. Dziawgo D. (2013), Obs³uga klienta masowego, w: Bankowoœæ, Zaleska M. (red.), C.H. Beck, Warszawa. 3. Fr¹ckiewicz L. (2005), Wykluczenie spo³eczne w skali makro- i mikroekonomicznej, w: Wykluczenie spo³eczne, Fr¹ckiewicz L. (red.), Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice. 4. Giddens A. (2004), Socjologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004. 5. Informacja o sytuacji banków w okresie styczeñ–wrzesieñ 2012 r. (2012), UKNF, Warszawa, www.knf.gov.pl, dostêp dnia 27.08.2013. 6. Iwanicz-Drozdowska M., B³êdowski P. (2011), w: Edukacja i œwiadomoœæ finansowa, Iwanicz-Drozdowska M. (red.), SGH, Warszawa. 7. Iwanicz-Drozdowska M., Matuszyk A., Nowak A.K., Kitala R. (2009), Produkty finansowe i edukacja finansowa w Polsce na tle wybranych krajów wysoko rozwiniêtych. Raport z badañ, Warszawa. 8. KoŸliñski T. (2010), Wykluczenie p³atnicze w Polsce i innych krajach Unii Europejskiej, referat na konferencjê nt. Jak zmniejszyæ wykluczenie finansowe w Polsce?, NBP, Warszawa. 9. Ksiê¿opolski R. (2012), Finansowanie potrzeb konsumenckich przez parabanki w Polsce, w: Instytucje parabankowe na rynku us³ug bankowych w Polsce, Kotliñski G., Waliszewski K. (red.), CeDeWu, Warszawa. 10. Leyshon A., Thrift N. (1995), Geographies of financial exclusion: financial abandonment in Britain and United States, „Transactions of the Institute of British Geographers” 1995, vol. 20, no. 3. 11. Raport o sytuacji banków w 2011 r. (2012), UKNF, Warszawa. 12. Reimer B. (2004), Social Exclusion in a Comparative Context, „Sociologia Ruralis”, vol. 44, no. 1.

94

Beata Domañska-Szaruga, Anna Maria Rak

13. Rekomendacja T dotycz¹ca dobrych praktyk w zakresie zarz¹dzania ryzykiem detalicznych ekspozycji kredytowych (2010), KNF, Warszawa. 14. Rekomendacja T dotycz¹ca dobrych praktyk w zakresie zarz¹dzania ryzykiem detalicznych ekspozycji kredytowych (2013), KNF, Warszawa. 15. Richardson L., Le Grand J. (2002), Outsider and Insider Expertise: The Response of Residents of Deprived Neighbourhoods to an Academic Definition of Social Exclusion, „CASE Papers” no. 57. 16. Shadow banking: Strengthening Oversight and Regulation, Recommendations of the Financial Stability Board, http://www.financialstabilityboard.org/publications/r_111027.pdf, dostêp dnia 27.08.2013. 17. Silver H. (1994), Social Exclusion and Social Solidarity: Three Paradigms, „International Labour Review” 1994, vol. 133. 18. Sobolewski P., Tymoczko D. (2012), Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2011 r., NBP, Warszawa. 19. Strategia rozwoju obrotu bezgotówkowego w Polsce na lata 2009-2013 (projekt) (2009), NBP, ZBP, Koalicja na rzecz Obrotu Bezgotówkowego i Mikrop³atnoœci. 20. Szacunki specjalistów portalu Finansowysupermarket.pl, http://prasa. finansowysupermarket.pl/--polrocze-2012-r-na-rynku-instytucji-parabankowych, dostêp dnia 27.02.2013. 21. Szarfenberg R. (2005), Od trzech elementarnych strategii badawczych do programu badañ wykluczenia spo³ecznego, w: Wykluczenie spo³eczne, Fr¹ckiewicz L. (red.), Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice. 22. Szarfenberg R. (2006), Marginalizacja i wykluczenie spo³eczne, Instytut Polityki Spo³ecznej, Uniwersytet Warszawski, Warszawa. 23. Szopa B., Szopa A. (2011), Wykluczenie finansowe a wykluczenie spo³eczne, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, „Zeszyty Naukowe”, nr 11. 24. Zaleska M. (2012), Szara bankowoœæ, „Gazeta Bankowa”, nr 9. Streszczenie Wykluczenie finansowe to sytuacja, w której osoby fizyczne napotykaj¹ na obiektywne lub subiektywne przeszkody w dostêpie do us³ug rynku finansowego. Wœród obszarów tak rozumianego wykluczenia wyró¿nia siê m.in. wykluczenie kredytowe oznaczaj¹ce brak mo¿liwoœci zaci¹gniêcia kredytu

Wykluczenie kredytowe jako istotny czynnik rozwoju...

95

w banku. Osoby dotkniête tym rodzajem wykluczenia s¹ potencjalnymi klientami sektora shadow banking. W artykule scharakteryzowano zjawisko wykluczenia kredytowego oraz jego przyczyny. Omówiono równie¿ sytuacjê na rynku kredytów konsumpcyjnych, a tak¿e czynniki rozwoju shadow banking w Polsce. Rozwa¿ania oparto na analizie regulacji prawnych oraz danych statystycznych dotycz¹cych polskiego sektora finansowego. Wskazano te¿ na zagro¿enia wynikaj¹ce z dzia³alnoœci po¿yczkowej instytucji znajduj¹cych siê na marginesie regulacji i nadzoru.

S³owa kluczowe kredyt, sektor finansowy, shadow banking

Loan exclusion as an important factor in the development of shadow banking (Summary) Financial exclusion is a situation when individuals have to face with an objective or subjective barriers with an access to the services of the financial market. So called loan exclusion, which means lack of possibility of bank loan, appears in such type of exclusion. People affected by this type of exclusion are potential shadow banking customers. This paper describes the phenomenon of loan exclusion and its reasons. The Author also discusses the situation in the consumer loan market and the reasons for the development of shadow banking in Poland. The researches are based on an analysis of legal regulations and statistical data of Polish financial sector. Author also points out the risks arising as a result of the institutions existing at the margins of regulation and supervision.

Keywords credit, financial sector, shadow banking