redakcja naukowa

Agnieszka Sopihska

Wspofczesne przedsi^biorstwo Teoria i praktyka

i OFICYNA WYDAWNICZA

OFICYNA WYDAWNICZA SZKOtA GtOWNA HANDLOWA W WARSZAWIE WARSZAWA2012

Alina Kozarkiewicz

Rozdziat 18

PLURALIZM PARADYGMATYCZNY WSPOLCZESNYCH BADAN NAD ZARZADZANIEM PROJEKTAMI

Rosnace zainteresowanie tematyk^ zarzadzania projektami, ktore mozna zaobserwowac w Polsce w ostatnich latach, przejawia sie^ na wiele sposobow - min. przez wzrost liczby ksiazek, szkoleii, blogow internetowych z tego zakresu. Waznym impulsem dla rozwoju tych zainteresowah staly si§ liczne projekty unijne realizowane w calej Polsce i popularyzowane w mediach oraz oferty pracy dla specjalistow - menedzerow projektow. Zarzadzanie projektami niesie ze soba nie tylko obietnice^ pracy, pozyskania funduszy unijnych lub rozwiazywania problemow przedsiebiorstw przez wdrazanie zasad zarzadzania przez projekty. Zarzadzanie projektami stanowi ogromnie wazny, interesujacy, wieloaspektowy obszar badan naukowych. Zarzadzanie projektami jako obszar wiedzy w naukach o zarzadzaniu rozwin^lo sif po drugiej wojnie swiatowej i jest rezultatem polaczenia nauk inzynieryjnych zwiazanych z wytwarzaniem broni i zaawansowanego sprz^tu wojskowego oraz badan operacyjnych - optymalizacji przebiegu projektu w ograniczonym czasie i przy ograniczonych zasobach. Po poczatkowym intensywnym rozwoju matematycznego modelowania i optymalizacji, w zarzadzaniu projektami pojawiaty si§ kolejno nowe koncepcje bazujace na osi^gni^ciach roznych obszarow wiedzy, takich jak rachunkowosc, finanse, socjologia itp. Opracowywano i wdrazano nowe techniki i narz^dzia zarzadzania - pojawity si^ m.in. mapy interesariuszy, rachunek kosztow docelowych

187 186

Alina Kozarkiewicz

i wartosc wypracowana, a rozwoj informatyki przyczynil sif do powstania i implementacji wielu roznorodnych systemow informatycznych wspomagajacych zarzadzanie projektami. Z czasem, obok zarzadzania pojedynczymi projektami, pojawiiy sif koncepcje zarzadzania programami, portfelami projektow i organizacjami zorientowanymi projektowo. Zarzadzanie projektami z obszaru wiedzy mif dzy inzynieri^ a badaniami operacyjnym stalo sif obszarem kompleksowym, o wielu kontekstach i roznorodnosci problematyki badawczej'. W rozwoju zarzadzania projektami bardzo wyraznie dostrzec mozna rolf, jak^ odegrala sfera praktyki przedsif biorstw, ktore - z punktu widzenia obserwowanych tendencji - szybko zaakceptowaiy podejscie bazujace na orientacji projektowej w wielu dzialaniach podstawowych i pomocniczych. Praktyka zarzadzania projektami otrzymata zreszt^ ogromne wsparcie ze strony organizacji profesjonalnych, takich jak Project Management Institute (USA) czy International Project Management Association (Europa), ktore przyczyniaj^ sif do popularyzacji wiedzy i jej rozwoju przez publikacje, systemy doksztalcania i certyfikacji w zakresie zarzadzania projektami. Wiedza o zarzadzaniu projektami jest jednak przede wszystkim tworzona i rozwijana dzifki osrodkom akademickim i badawczym. Z punktu widzenia ewolucji badaii naukowych w obszarze zarzadzania projektami nalezy podkreslii, ze nadal dominujacym modelem myslenia o zarzadzaniu projektami jest myslenie jako o wiedzy ,,praktycznej", aplikowanej i sprawdzanej w warunkach realnych organizacji. Taki model prowadzenia badari naukowych, skierowanych na poszukiwanie najlepszej ,,metody" zarzadzania, pojawil sif w latach 50. i nadal jest licznie reprezentowany na swiecie. Do tego nurtu nalezy badania dotycz^ce krytycznych czynnikow sukcesu projektow, zasad organizacji zespotow projektowych, porownywania skutecznosci metodyk itp. W potowie lat 90. pojawiiy sif prace krytyczne wobec zbyt waskiego postrzegania projektow oraz prace proponujace alternatywne orientacje badawcze. Waznym nurtem w dyskursie nad projektami staly sif badania spoteczne, oparte na teoriach organizacyjnych i behawioralnych, wykorzystujace jakosciowe melody badawcze (np. etnografif), dostrzegajace w projekcie rezultat dzialari spolecznych, funkcjonuj^cy w spotecznym kontekscie, podlegajacy dynamicznym i nieprzewidywalnym zmianom2. Na poczatku tego wieku krag problemow i zainteresowari badaczy rozszerzylo pojawienie sif zwolennikow spotecznej teorii krytycznej i ich radykalnych hasel emancypacyjnych3. Wspolczesne badania w za1 Szerzej na temat ewolucji badari nad zarzadzaniem projektami ra.in. w pracach: S. Cicmil, D. Hodgson, New possibilitiesfor project management theory: a critical engagement, ..Project Management Journal" 2006, vol. 37, nr 3, s. 111-122; J. Packendorff, Inquiring into the temporary organization: new directions for project management research, ..Scandinavian Journal of Management" 1995, vol. 11 no 4, s. 319-333; J. Soderlund, Building theories of project management: past research, questionsfor thefuture, ..International Journal of Project Management" 2004, vol. 22, s. 183-191. 2 J. Packendorff, Inquiring into..., op.cit, s. 319-333; K. Sahlin-Andersson, A. Soderholm (eds.), Beyond project management - New perspectives on the temporary-permanent dilemma, Liber, Malmo 2002. 3 S. Cicmil, D. Hodgson, New possibilities..., op.cit., s. 111-122.

rzadzaniu projektami sifgaja^ zatem znaczenie dalej niz badanie praktyki gospodarczej i popularyzowanie najlepszych praktyk. W ramach ewolucji badan nad zarzadzaniem projektami wyksztaicity sif rozne szkoiy i osrodki mysli naukowej, reprezentuj^ce rozne orientacje badawcze i rozne metodologie. Celem rozdzialu jest analiza zarzadzania projektami jako kompleksowego, interesuj^cego obszaru w badaniach naukowych oraz wskazanie wielosci paradygmatow i roznorodnosci metod badawczych. Zarzadzanie projektami, podobnie jak inne subdyscypliny nauk spolecznych, jest tym obszarem, w ktorym pojawia sif pluralizm paradygmatow, wynikaj^cych z odmiennych zalozen ontologicznych i epistemologicznych. W zarzadzaniu projektami jedni badacze poszukuj^ uniwersalnej teorii dotycz^cej projektow, a inni dowodz% braku takiej prawdy uniwersalnej, opieraj^ badania na znanych teoriach ekonomicznych i spolecznych, rozwijajac je na podstawie badan nad projektami. Co wazne, rozwoj wiedzy i badan nad projektami pozostaje pod wptywem innych niz akademickie organizacji, w tym organizacji profesjonalnych, firm konsultingowych i informatycznych. Badania naukowe staj^ sif zatem nie tylko sposobem na poszukiwanie prawdy, ale takze niestety - koniecznym warunkiem dla ograniczania wplywu niesprawdzonych, ale doskonale opakowanych ,,prawd" i chwydiwych hasel gloszonych przez ,,autorow bestsellerow".

18.1. Paradygmaty badawcze w zarzadzaniu projektami Aby przeanalizowac roznorodnosc orientacji badawczych wspolczesnych badari naukowych w zarzadzaniu projektami, wazne jest przypomnienie faktu, ze - podobnie jak inne subdyscypliny nauk o zarzadzaniu - zarzadzanie projektami jest obszarem wiedzy nauk spolecznych. Tym, co odroznia nauki spoteczne od nauk technicznych czy przyrodniczych, jest heterogenicznosc badawcza, wielosc paradygmatow, a nawet wystf pujace tzw. wojny naukowe (science war) mifdzy reprezentantami roznych orientacji badawczych4. Pojfcie paradygmatu pojawia sif w nauce w roznych znaczeniach. Pierwotne znaczenie, wprowadzone przez Kuhna w 1962 r., okreslalo paradygmat jako zbior pojf c i teorii definiujacych podstawy danej dyscypliny naukowej w okreslonym czasie. Wspolczesnie definiuje sif paradygmat jako zbior fundamentalnych i niemozliwych do weryfikacji zalozen co do natury swiata, rodzaj matrycy dyscyplinarnej, do ktorej naukowiec dostosowuje swoje obserwacje5 lub jako przyjfty sposob widzenia rzeczywistosci w danej dziedzinie wspolny dla pewnej grupy teoretykow6.

4

K. Lukka, The roles and effects of paradigms in accounting research, ..Management Accounting

Research" 2010, vol. 21, s. 110-115. 5 D. Jemielniak, Praca oparta na wiedzy, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008,s.51. 6 A. Jashapara, Zarzadzanie wiedzq. Zintegrowane podejscie, PWE, Warszawa 2006, s. 62.

188

Alina Kozarkiewicz

W naukach spolecznych, w tym w zarz^dzaniu, spor^ akceptacj§ uzyskala taksonomia paradygmatow zaproponowana przez Burrella i Morgana w 1979 roku7. U jej podstaw lezy przekonanie, ze kazdy z badaczy przyjmuje okreslone zalozenia filozoficzne dotycz^ce natury otaczaj^cego swiata (okresla ontologie), dotyczace pozyskiwania wiedzy, sposobu postrzegania i opisu swiata (okresla epistemologi^) oraz natury czlowieka. PrzyJ£cie powyzszych zlozeri oraz uwzglednienie dwoch kluczowych wymiarow: wolnej woli i determinizmu w przeci^ciu z subiektywizmem i obiektywizmem pozwolilo Burrellowi i Morganowi okreslic map§ paradygmatow nauk spolecznych, czyli pewnych wspolnot orientacji i perspektyw, ktore wia^ grupy teoretykow. Cztery kluczowe paradygmaty wedlug tej klasyfikacji to funkcjonalizm, interpretatywizm, radykalny humanizm i radykalny strukturalizm (por. rysunek 18.1). W badaniach nad zarzadzaniem projektami dominuje orientacja funkcjonalistyczna, jednak w ostatnich latach coraz liczniej reprezentowane s^ orientacje interpretatywne i oparte na teoriach krytycznych (radykalnym humanizmie).

18.2. Funkcjonalizm - gtowna orientacja badawcza w zarzgdzaniu projektami Glowny nurt badari naukowych w zakresie zarzadzania projektami bazuje na funkcjonalizmie, oparty jest na pozytywistycznej epistemologii badawczej i wykorzystuje ilosciowe badania praktyki gospodarczej. Funkcjonalizm w badaniach nad projektami wynika z zaprezentowanego na wstepie rozwoju wiedzy w tym obszarze - korzenie w badaniach operacyjnych i inzynierii w pewien naturalny sposob prowadz^ do postrzegania projektu jako realnego, obiektywnego, zorganizowanego, poddawanego replikacji zbioru dzialari i technik prowadzacych do powstania unikalnego produktu. Orientacja taka dominuje jednoznacznie w literaturze przedmiotu, zarowno w opracowaniach monograficznych, jak i publikacjach w najwazniejszych pismach naukowych z tego zakresu. W dyskursie naukowym dominuje przekonanie, ze immanentn^ cech^ projektow jest regularnosc, powtarzalnosc, mozliwosc modelowania, kontroli oraz sporz^dzania recept i wskazowekdla praktyki. Zalozenia o racjonalnosci, uniwersamosci i podejmowaniu decyzji wolnym od przekonari i wartosci prowadzq w konsekwencji do przekonania o mozliwosci obiektywnego opisu, testowania hipotez, tworzenia praw i predykcji. Mozliwe jest zatem tworzenie kanonu wiedzy podstawowej (np. PMBoK, czyli Project Management Body of Knowledge popularyzowany przez PMI), jej transfer, rozwoj w postaci zbiorow dobrych praktyk, analiz aplikacji poszczegolnych narzedzi lub propozycji nowych instrumentow zwiekszajacych efektywnosc menedzerow projektow. Niepowodzenie projektu analizowane jest

7 Porownaj np.: M. Kostera, Antropologia organizacji, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003; A. Jashapara, Zarzqdzanie wiedzq..., op.cit. lub L. Sulkowski, Struktura teorii naukowej w zarzqdzaniu, [w:] Podstawy metodologii badan w naukach o zurzqdzaniu, red. W. Czakon, Oficyna Welters Kluwer, Warszawa 2011.

Pluralizm paradygmatyczny wspolczesnych badan nad zarzqdzaniem projektami

189

z perspektyvvy zlego ustrukturalizowania celow, niekorzystnego wprywu interesariuszy, negatywnych (ale mozliwych do wyeliminowania) postawlub motywacji zespolu, niewlasciwej alokacji zasobow, presji czasowej itp.8 Prace o pozytywistycznej orientacji badawczej dotycz^ ogromnie szerokiego spektrum problemow, ale zasadniczo zmierzaja do wyjasnienia prawd uniwersalnych 6 projektach: o modelach przebiegu projektow, kluczowych czynnikach sukcesu, roli menedzerow, metodykach zarz^dzania, zasadach pomiaru osi^gni^c i wielu, wielu innych. Badania naukowe prowadzone w tym nurcie obejmuj^ propozycje niodeli opisowych i matematycznych oraz badania empiryczne praktyki gospodarczej w postaci ankiet, wywiadow i analizy dokumentacji (por. rysunek 18.1).

18.3. Badania interpretatywne Postulat opuszczenia ,,zelaznej klatki" racjonalnej orientacji badari nad zarzadzaniem projektami prezentuja^ badacze bed^cy zwolennikami paradygmatu interpretatywnego i jego podstawowych orientacji filozoficznych, czyli fenomenologii, ktora zaklada, ze ludzkie dziafania - a zatem projekt - sa. intencjonalne i nalezy je studiowac w ich bezposrednim kontekscie, czyli swiecie znaczen, jakie dane zjawisko ma dla aktorow spolecznych oraz konstruktywizmu spolecznego, ktory widzi w projekcie intersubiektywny model mentalny do interpretacji spolecznych dzialari i relacji9. Dla badaczy tej orientacji projekt jest kompleksowym tworem spofecznym, doswiadczeniem, jest rezultatem ludzkiego postrzegania i nazywania - czlowiek tworzy pewien obiekt badari, a nastepnie z biegiem czasu zapomina, ze jest on jedynie jego tworem, zostal przez niego nazwany i traktuje go jak zewnetrzny, realnie istniej^cy aspekt rzeczywistosci. Zarz^dzanie projektem jest natomiast dzialaniem realizowanym spolecznie, zdefiniowanym przez kontekst, indywidualne wartosci i szersze ramy strukturalne10. Opis projektow jako zjawisk spolecznych, zrozumienie procesu zarz^dzania projektami nie jest mozliwe bez opisu i poznania kontekstu spolecznego, historycznego, kulturowego, bez wnikniecia w spoleczn^ strukturf zespolu projektowego, a nawet w swiat odczuc i emocji. Na przyklad, wielosc i roznorodnosc presji spolecznych, jakim poddawany jest menedzer projektu, nie budzi watpliwosci - wdrazanie i nadzorowanie okreslonej metodyki, narzedzi i technik, postrzegane jako glowne zadanie mene8 Przykfadowe badania tego nurtu to np. P. Dietrich, P. Lehtonen, Successful management of strategic intentions through multiple projects - Reflections from empirical study, international Journal of Project Management" 2005, vol. 23, s. 386-391; O.I. Tukel, W.O. Rom, Analysis of the characteristics of projects in diverse industries, ,Journal of Operations Management" 1998, vol. 16, s. 43-61. 9 M. Kostera, Antropologia..., op.cit., s. 21, P. Jackson, J. Klobas, Building knowledge in projects: A practical application of social constructivism to information systems development, ..International Journal of Project Management" 2008, vol. 26, s. 329-337; S. Pellegrinelli, What's in a name: Project or programme?, ..International Journal of Project Management" 2011, vol. 29, s. 232-240. 10 S. Cicmil, T. Williams, J. Thomas, D. Hodgson, Rethinking project management: Researching the actuality of projects, ..International Journal of Project Management" 2006, vol. 24, s. 676.

190

Alina Kozarkiewicz

dzera projektu, w istocie sprowadza sie do wspoluczestniczenia w okreslonych dzialaniach spolecznych, do ci^gfych negocjacji, dopasowywania si§ do spolecznego i politycznego kontekstu organizacji, odczuwania emocji, poglebiania doswiadczeri, rownowazenia racjonalnych decyzji z procesami ich legitymizacji11. Rysunek 18.1. Projekty i badania nad projektami w taksonomii Burella i Morgana Projekt jako przejaw ludzkiej egzystencji, efekt uwilciafi, wartoSci i wpiywow Badania zaangazowane, deskrypcja i wsparcie w poznaniu granic osobistego i spolecznego zniewolenia, emancypacji itp. Badania oparte na wejrzeniu w problem, osobiste osady i refleksje, brak neutralnoSci w interpretacji wynik6w

WolKawota

\Y

Pluralizm paradygmatyczny wspotczesnych badaii nad zarzadzaniem projektami

191

Metody badawcze tej orientacji s^ metodami jakosciowymi. Opieraj^ sie glownie na poglebionych studiach przypadkow i studiach porownawczyeh oraz badaniach etnograficznych, w ktorych wykorzystuje sie obserwacje biern^ i uczestnicza^, shadowing, wywiady i dyskusje (rysunek 18.1). Metody jakosciowe pozwalaj^ na odkrywanie specyficznych aspektow zarz^dzania projektami i pracy menedzerow projektow, nie w celu ich usprawnienia i poprawy efektow, ale dla mformowania praktyki i swobodnego, szerokiego dyskursu o problemach. Badania empiryczne prowadzone wprzedsifbiorstwach powinny prowadzic do nawiazania bliskich relacji mif dzy badaczami a kadra^ przedsi^biorstwa, a pol^czenie umiej^tnosci i doswiadczenia praktykow z wiedza^ i znajomosci^ metod badawczych naukowcow prowadzi do rozwoju wiedzy i tworzenia teorii opartych na realnie obserwowanych procesach. Typowym przykladem takiej jakosciowej, antypozytywistycznej orientacji badawczej jest skandynawska szkola zarz^dzania projektami12.

RADYKALNY

Subiektywizm

HUMAN1ZM

STRUKTURALIZM

Anarchistyczny

Wspolczesny marksizm

indywidualizm

Rosyjska teoria spoleczna

Francuski egzystencjalizm

Teoria konfliktu

Postmodernizm

18.4. Teoria krytyczna w badaniach nad zarza_dzaniem projektami

Obiektywizm

Teoria krytyczna INTERPRETATYWIZM

FUNKCJONALIZM

Hermeneutyka

Realizm

Fenomenologia

Pozylywizm

KLonstruktywizm

Teoria systemow spoiecznych Interakcjonizm Teoria dziatan spolecznych

Determinizm Projekt jako tymczasowa organizacja, jako tw6r spoleczny, zbior aktywno&i, relacji wewnetrznych i kontekstowych Badania deskryptywne, studia narracyjne dotyczace oczekiwan, dzialan, uczenia si? i uwiklan Badania etnograficzne, pogtebione studia przypadk6w

Projekt jako zbior Srodk6w i narzedzi do osiagania ce!6w Badania preskryptywne, normatywne, skierowane na poznanie i tworzenie uniwersalnych prawd i zasad, idealnych narzedzi planowania i kontroli projekt6w Badania duzych prob i studia wielu projektow, modelowanie matematyczne

Zrodto: Opracowanie wlasne na podstawie A. Jashapara, Zarzqdzanie wiedza. Zintegrowane podejscie, PWE, Warszawa 2006 s. 63, J. Packendorff, Inquiring into the temporary organization: new directions for project management research, ..Scandinavian Journal of Management" 1995, vol. 11 no 4, s. 319-333.

" P. Jackson, J. Klobas, Building knowledge..., op.cit., s. 330.

W Polsce mato popularity jest nurt badari opartych na paradygmatach radykalnych, w tym np. na teorii krytycznej (m.in. na pracach Marksa, Habermasa, Foucaulta), podkreslaj^cy konflikty i walk§ spoleczny, zaangazowany w prezentowanie i aktywne ograniczanie takich zjawisk jak spoteczne wykluczenie, wyzysk lub zniewolenie - chociaz w Europie odgrywa on istotn^ i tworcza^ role. Orientacja radykahia kladzie nacisk na projekt jako twor spoleczny, ulegaj^cy wpb/wom moralnosci i etyki, daj^cy przewagf jednyrn grupom spoiecznym, staj^c si^ w istocie narz^dziem spolecznej presji. Taka orientacja badawcza stata sie popularna w europejskich badaniach nad zarzadzaniem projektami na poczatku tego wieku. Reprezentowana jest m.in. przez badaczy skupionych wokol Bristol Business School, ktora organizuje warsztaty i wspiera dyskurs naukowy w tym nurcie13. W badaniach nad zarzadzaniem projektami, prowadzonych zgodnie z powyzsza^ orientacja, pojawiaj^ si§ prace bazuj^ce na metodach jakosciowych, w ktorych tematyce przejawia sif potrzeba uswiadomienia czytelnikowi, ze metodyki, techniki, struktury projektowe itp. moga^ stanowic narz^dzia manipulacji zespolem i jego menedzerem oraz wykorzystywania i ograniczania swobody tworczej zarz^dzaj^cych projektami (por. rysunek 18.1). Relacje oparte na sile i wladzy, wph/w organizacji projektowych na balans mif dzy prac^ a zyciem osobistym, rola zarz^dzaj^cych projektami w tworzeniu oligarchicznych elit korporacyjnych stanowi^ przykiady tematyki badari prowadzonych w nurcie krytycznym.

12 K. Sahlin-Andersson, A. Soderholm (eds.), Beyond project..., op.cit.; A. Kozarkiewicz, M. tada, A. Soderholm, Metody badawcze i uwarunkowania rozwoju skandynawskiej szkoly badan nad zarzadzaniem projektami, ,,Przeglad Organizacji" 2009, nr 1, s. 7-10; A. Kozarkiewicz, M. tada, A. Soderholm, Scandinavian school of project management research: theory oriented towards practice, ,,Organizacja i Kierowanie" 2008, nr 1, s. 23-38. 13 S. Cicmil, T. Williams, J. Thomas, D. Hodgson, Rethinking project..., op.cit., s. 675-686.

192

Alina Kozarkiewicz

Szersz^ dyskusj§ na temat na temat tej orientacji badawczej, tematyki badari i metodologii badawczej prezentuj^ m.in. Cicmil i Hodgson14.

Zakoriczenie Projekty i zarzadzanie projektami stanowi^ obecnie interesujacy przedmiot dociekari dla badaczy z roznych dyscyplin nauk spolecznych i ekonomicznych. Wielosc paradygmatow, zatozeri badawczych, tematow, metod itd. stanowi z jednej strony zaletf tego obszaru badari, przyciagajac zainteresowania socjologow, psychologow, matematykow i fmansistow, z drugiej strony stanowic moze pewna^ wadf, wywolujac niezrozumienie lub lekcewazenie niektorych rywalizujacych orientacji badawczych. Jednak istotne jest na pewno poznanie tradycji badawczych oraz zrozumienie sii i oddzialywaii na procesy badawcze roznorodnych instytucji i osrodkow tworzenia i popularyzacji wiedzy. Badania nad projektami stanowi^ coraz cz^sciej temat polskich publikacji, a pojemnosc tematyki, moda, powszechne zainteresowanie i aktualnosc problematyki pozwalaja^ przewidywac ich dalszy, dynamiczny rozwoj. Bibliografia Cicmil S., Hodgson D., New possibilities for project management theory: a critical engagement, ..Project Management Journal" 2006, vol. 37, nr 3, s. 111-122. Cicmil S., Williams T., Thomas J., Hodgson D., Rethinking project management: Researching the actuality of projects, ..International Journal of Project Management" 2006, vol. 24, s. 675-686. Dietrich P., Lehtonen P., Successful management of strategic intentions through multiple projects - Reflections from empirical study, ..International Journal of Project Management" 2005, vol. 23, s. 386-391. Jackson P., Klobas J., Building knowledge in projects: A practical application of social constructivism to information systems development, ..International Journal of Project Management" 2008, vol. 26, s. 329-337. Jashapara A., Zarzqdzanie wiedzq. Zintegrowane podejscie, PWE, Warszawa 2006. Jemielniak D., Praca oparta na wiedzy, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008. Kostera M., Antropologia organizacji, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003. Kozarkiewicz A., Lada M., Soderholm A., Metody badawcze i uwarunkowania rozwoju skandynawskiej szkoly badan nad zarzqdzaniem projektami, ..Przeglad Organizacji" 2009 nr 1, s. 7-10. 14 S. Cicnul, D. Hodgson, New possibilities..., op.cit., s. 111-122; S. Cicmil, T. Williams, J. Thomas, D. Hodgson, Rethinking project..., op.cit., s. 675-686.

Pluralizm paradygmatyczny wspokzesnych badari nad zarzqdzaniem projektami

193

Kozarkiewicz A., Lada M., Soderholm A., Scandinavian school of project management research: theory oriented towards practice, ,,Organizacja i Kierowanie", 2008, nr 1, s. 23-38. Lukka K., The roles and effects of paradigms in accounting research, ,,Management Accounting Research" 2010, vol. 21, s. 110-115. Packendorff J., Inquiring into the temporary organization: new directions for project management research, ..Scandinavian Journal of Management" 1995, vol. 11, no 4, s. 319-333. Pellegrinelli S., What's in a name: Project or programme?, ..International Journal of Project Management" 2011, vol. 29, s. 232-240. Sahlin-Andersson K., Soderholm A. (eds.), Beyondproject management - New perspectives on the temporary-permanent dilemma, Liber, Malmo 2002. Soderlund J., Building theories of project management: past research, questionsfor the future, ..International Journal of Project Management" 2004, vol. 22, s. 183-191. Sulkowski L., Struktura teorii naukowej w zarzadzaniu, [w:] Podstawy metodologii badan w naukach o zarzqdzaniu, red. W. Czakon, Oficyna Wolters Kluwer, Warszawa 2011. Tukel O.I., Rom W.O., Analysis of the characteristics of projects in diverse industries, .Journal of Operations Management" 1998, vol. 16, s. 43-61.