0 ^0 5 %1 r

Z oddziału chorób w e w n ę trz n y c h szp ita la Ś w . Ł azarza w K rakow ie.

W sprawie diazoreakcyi Ehrlicha w moczu n apisał

Dr. Antoni Krokiewicz, p rym aryusz.

Diazoreakcya Ehrlicha w moczu nie znalazła dotychczas rozleglejszego zastosowania dla celów klinicznych. Po­ chodzi to ztąd, iż zdania klinicystów, co do jej znaczenia, są różnorodne, i gdy jedni przypisują pojawieniu się diazo­ reakcyi Ehrlicha w moczu pewną wartość, inni stanowczo jej zaprzeczają. A przecież okoliczność, iż diazoreakcya nie występuje nigdy w moczu fizyologicznym, lecz tylko w pe­ wnych moczach patologicznych, naprowadza na myśl ja k ie ­ goś' ściślejszego jej związku z pewnemi sprawami choro­ bo wem i. W celu wyrobienia sobie własnego sądu, o ile diazo­ reakcya Ehrlicha w moczu ma znaczenie dla klinicysty w pojedynczych przypadkach chorobowych, przedsięwziąłem cały szereg badań w tym kierunku, przy ozem zużytkowa­ łem wszystek m ateryał szpitalny, znajdujący się przez siedm miesięcy w moim oddziale. Diazoreakcyę wykonywałem przy pomocy kolegów sekundaryuszy i praktykantów codziennie, w każdym przypadku chorobowym, w godzinach przedpołu­ dniowych i sam ściśle zapisywałem każdorazowy wynik,

2 uwzględniając dokładnie przebieg kliniczny. W każdym przy­ padku zejścia śmiertelnego porównywałem, o ile przebieg kliniczny i rozpoznanie kliniczne odpowiadały zmianom ana­ tomicznym. Przy wykonywaniu diazoreakcyi posługiwałem się zawsze odczynnikiem , każdego dnia świeżo sporządzo­ nym, według przepisu Ehrlicha, a mianowicie: 50 cctm. od­ czynu Nr. I. (Acid. sulphanil. 5,0, Acid. hydroclilor. conc. p. 50.0; Aquae destdl. 1000,0) mieszałem z 1 cctm. od­ czynu Nr. II. (Natri nitrosi 0,50, Aquae destill. 100,0); cztery cctm. tak sporządzonego rozczynu mieszałem w pro­ bówce z takąż samą ilością moczu badanego i po wstrzą­ śnięciu probówki dolewałem doń 1 cctm. amoniaku. W ra­ zie dodatniego wyniku, t. j. pojawienia się diazoreakcyi, ciecz w probówce przybierała zabarwienie krwawoczerwone, lub burgundowoczerwone a również i piana, po powtórnem silniejszem zakłóceniu probówki. Nadmienić należy, iż tylko zabarwienie krwawoczerwone, lub burgundowoczerwone, jest charakterystyczne dla diazoreakcyi Ehrlicha w moczu; wszel­ kie inne zbliżone zabarwienie, n. p. pomarańczowoczerwone, nie jest dla niej właściwe. Diazoreakęyę Ehrlicha w moczu wykonałem 16,167 razy w 1,105 przypadkach chorobowych, mianowicie: 1) w przebiegu chorób narządu oddechowego 2) w przebiegu chorób narządu krążenia . . 8) w przebiegu chorób narządu trawienia 4) w przebiegu chorób nerkowych . . . 5) w przebiegu chorób układu nerwowego . 6) w przebiegu chorób krwi i nieprawidłowej przemiany niateryi .

64-83 razy w 435 przyp. choroby 2015

„

107

„

826

,

70

»

1151

„

65

*

990

„

75

»

%72

„

24

,

,

3 7) w przebiegu zatruć ostrych . . . . . 8) w przebiegu rozmięk­ czenia kości . 9) w przebiegu duru brzusznego . . . . 10) w przebiegu zimnicy (malaryi) . . . . 11) w przebiegu róży •12) w przebiegu goścca stawowego i mięśnio­ wego . . . 13) w przebiegu zapale­ nia rzeźączkowego m i ę ś n i ...................... 14) w przebiegu stłucze­ nia c i a ł a ...................... 15) w przebiegu ro p n i, ropnicy, posocznicy . 16) w przebiegu zapale­ nia gruczołu przyuszn e g o ............................. 37) w przebiegu nowo­ tworów . . . .

64 razy w

13 przyp. choroby

47

„

6

„

836

.

40

.

971

„

67

„

22

, „

12

178

„

20

4

„

1

883

.

48

Przechodząc do poszczególnych rzecz się ma następująco :

„

2

101

16167

„

1105 spraw

chorobowych

1. C horoby narządu o d d ech o w ego . a) D ł a w c o w e z a p a l e n i e p ł u c i o p ł u c n y . ( Pleuropneumonia crouposa). W 88 przypadkach zapalenia płuc włóknikowego wykonano diazoreakcyę 873 razy. Diazoreakcya Ehrlicha nie jest stałym objawem w zapaleniu płuc włó­ ku iko wem. W 11 przypadkach, w których nastąpiło zejście śmiertelne, jedynie tylko z powodu zapalenia płuc włókni­ kowego, bez jakiegokolwiek innego powikłania, przez cały 1*

czas spostrzegania klinicznego ani razu nie stwierdzono wy­ niku dodatniego; w 3 zaś tylko przypadkach, i to w przy­ padku jednym , gdzie, obok zapalenia płuc włóknikowego, dołączyło się i ropne zapalenie worka osierdziowego (pericarditis tibrino- purulenta), zakończonych zejściem śmiertelnem, można było stwierdzić przy kaźdem badaniu diazoreakcyę. Pomiędzy przypadkam i wyleczonymi były kilka­ krotnie i ciężkie zapalenia obustronne płuc, których okres wynosił 11 dni. Ujemny wynik badania na diazorealccyę,. pomijając przypadki zejścia śmiertelnego, stwierdzić można było w 47 przypadkach chorobowych; dodatni zaś, pomija­ jąc również przypadki śmiertelne, — w 33 przypadkach. W jednym przypadku ciężkiego obustronnego zapalenia płuc gdzie przez cały tydzień gorączka wynosiła 40° C., tylko dwa razy można było zanotować w ynik dodatni diazoreakcyi pomimo, źe wykonywano ją codziennie przez 25 dni, gdyż chory z powodu ciężkiego nasilenia sprawy chorobowej bardzo powoli przychodził do zdrowia. W 21 przypadkach, pomimo źe gorączka w zapaleniu płuc dochodziła 39° C ., brak był zupełny diazoreakcyi. W 15 przypadkach zapalenia płuc obustronnego nie zauważono wcale diazoreakcyi. W przy­ padkach, w których w ystąpiła diazoreakcya, utrzym ywała się ona zazwyczaj do przełom u, poczem nagle spadała; w rzadkich przypadkach i po przełamaniu się gorączki utrzy­ mywała się nadal przez kilka dni acz w słabszem nasileniu. W przebiegu z g o r z e l i p ł u c (gangraena pulmonum), w następstwie zapalenia płuc włóknikowego, badano diazoreakeyą w 3 przypadkach: w 2-ch nie stwierdzono ani razu diazoreakcyi pomimo wykonania jej 88 razy. W jednym przy­ padku, który zakończył się śmiercią, a sekcya stwierdziła jedynie tylko zgorzel płuc, wykonano 62 razy diazoreakcyę; w drugim przypadku chory opuścił szpital prawie zupełnie wyleczony a wykonano ją 26 razy. Natomiast w trzecim przy­ padku, gdzie wykonano 8 razy diazoreakcyę zawsze z wy­ nikiem dodatnim, sekcya stwierdziła: Gangraena pulmonis

5 sin. ss. perforatione in cavum pleuriticum sin. Hypoplasia vasorum. Sepsis. b) Z a p a l e n i e p ł u c n i e ż y t o w e , (Bronchopneumonia lobularis). W zapaleniu płuc nieżytowem, z charakterem zapalenia płuc grypowego (influencyjnego), wykonano w 21 przypadkach 136 razy diazoreakcyę, zawsze z wynikiem ujem­ nym, W 1 tylko przypadku dwa razy można było zauwa­ żyć diazoreakcyę. Gorączka w tych przypadkach spostrzega­ nych dochodziła 38'9° 0 .; wszystkie zakończyły się po­ myślnie. c) Z a p a l e n i e n i e ż y t o w e o s k r z e l i . (Bronchitis). W przebiegu nieżytu oskrzelowego, połączonego z gorączką wykonano 94 razy diazoreakcyę w 14 przypadkach choro­ bowych, zawsze z wynikiem ujemnym. d) Z a p a l e n i e o p ł u c n e j . (Exsudatum pleuriticum). W 13 przypadkach zapalenia s u r o w i c z o w ł ó k n i k o w e g o o p ł u c n e j wykonano diazoreakcyę w moczu 137 razy, pra­ wie zawsze z wynikiem ujemnym. Diazoreakcya w przebiegu zapalenia surowiczowłóknikowego opłucnej nie ma donioślej­ szego znaczenia, gdyż w jednym przypadku, zakończonym śmiercią, pomimo wykonania jej 36 razy, był jej brak, a w innych od czasu do czasu, — chociaż rzadko, — poja­ wiała się. Natomiast w przypadku zapalenia r o p n e g o o p ł u ­ c n e j , w którym sekcyą wykazała: Exsudatum pleuriticum purulentum sin ..ss. compressione et atelectasi pulmonis sin. Bronchitis purulenta. Peritonitis chronica adhaesiva. P erl-e t parametritis adhaesiva — diazoreakcya dała wynik zawsze dodatni. W przypadku tym wykonano diazoreakcyę 65 razy. e) G r u ź l i c a p ł u c . (Phthisis tuberculosa pulmonum). W przebiegu gruźlicy wykonano 4598 razy diazoreakcyę w 235 przypadkach. W ykonywano ją codziennie i to: w 5 przypadkach przez 91— 90 dni w 2 „ „ 8 4 —80 , w 5 „ „ 8 0 - 7 0 ,,

6 w 7 przypadkach przez 70—60 dni w 7 „ „ 60— 50 „ w 11 „ „ 50—40 w 20 „ „ 40— 30 ,, w 7 „ „ 30— 20 „ w 70 „ „ 20 — 10 „ a w pozostałych przypadkach po kilka razy i tylko w 8,. w których nie stwierdzono gorączki, wykonano diazoreakcyę po razu. W 96 przypadkach wypadła diazoreakcya doda­ tnio, a w 139 ujemnie. W 71 przypadkach, w których dia­ zoreakcyę stwierdzono, nastąpiła śmierć (reszta usunęła się z pod obserwacyi szpitalnej; zawsze jednak można było za­ uważyć znaczne pogorszenie w porównaniu ze stanem, jak i chorzy przedstawiali w chwili przyjęcia do szpitala). W kilku przypadkach (9) można było pierwotnie stwierdzić w szczy­ tach płucnych nieznaczne zmiany, a jeśli diazoreakcya w y ­ stąpiła, sprawa chorobowa przybierała zawsze przebieg ostry i kończyła się niepomyślnie. Niejednokrotnie mogliśmy zau­ ważyć, iż diazoreakcya wyprzedziła badanie bakteryologiczne i stanowiła wobec nieznacznych zmian gruźliczych w szczy­ tach płu cnych, bardzo ważną wskazówkę dla ocenienia sprawy chorobowej. Również stwierdzono, iż diazoreakcya nie zależy od ilości prątków w plwocinach. U chorego, u któ­ rego wykonano 70 razy diazoreakcyę z wynikiem ujemnym, pomimo kilkakrotnego wykazania w plwocinach bardzo zna­ cznej ilości prątków gruźliczych, przebieg choroby był wcale korzystny, gdyż chory ze znacznem stosunkowo polepszeniem opuścił szpital. W innych zaś przypadkach, gdzie nie znale­ ziono pierwotnie w plwocinach prątków gruźliczych, a mimo to wystąpiła w moczu diazoreakcya, przebieg gruźlicy przy­ bierał charakter ostry. W 139 przypadkach, w których diazoreakcyi ani razu nie stwierdzono w przebiegu gruźlicy płuc, chorzy opuścili szpital ze znacznem polepszeniem. W 5 przypadkach g r u ź l i c y p r o s ó w k o w e j p ł u c i n a r z ą d ó w w e w n ę t r z n y c h (Tuberculosis miliaris),, stwierdzonych sekcyą, wykonano 49 razy diazoreakcyę za­

7 wsze z wynikiem dodatnim. Zaznaczyć wypada, iz we wszy­ stkich tych przypadkach diazoreakcya występywała bardzo silnie; zwykła jednak na dzień lub dwa dni przed śmiercią tracić na nasileniu. Pojawienie się stałe diazoreakcyi w prze­ biegu gruźlicy prosówkowej płuc i innych narządów we­ wnętrznych stanowi bardzo ważny czynnik rozpoznawczy dla tej choroby. Doświadczyliśmy tego w przypadku, gdzie wszystkie przypady chorobowe przez 18 dni, a mianowicie ogólna sinica, liczba 40 oddechów na minutę, rozsiany nie­ żyt drobnych oskrzelków, wysoka gorączka o torze przeryw a­ nym i to głównie występująca rano, poty etc. przemawiały za sprawa prosówkową w miąższu płucnym. Tymczasem brak diazoreakcyi w moczu wykluczał gruźlicę prosówkową, co też w dalszym przebiegu klinicznym zyskało zupełne po­ twierdzenie. Biegunka w następstwie o w r z o d z e ń g r u ź l i c z y c h j e l i t a nie wpływa ujemnie na pojawienie się diazoreakcyi Ehrlicha w moczu, jeśli i płuca są dotknięte gruźlicą. Roz­ legle wrzody gruźlicze w jelitach stwierdzono sekcyą w 56 przypadkach; w innych przypadkach można było zawsze o istnieniu ich wnioskować, uwzględniając zmiany w płu­ cach, z obrazu klinicznego, t. j. ciągłych i uporczywych biegunek, połączonych z morzyskiem. K r w o t o k p ł u c n y nie wpływa ujemnie na pojawie­ nie się diazoreakcyi. Na 11 przypadków krw otoku płucnego stwierdzono w 6 przypadkach diazoreakcyę. W przypadkach tych przebieg sprawy chorobowej był niekorzystny, połą­ czony z wysoką gorączką, a czas spostrzegania klinicznego po krwotoku wynosił od 5— 48— 68 dni. W 4 przypadkach nie stwierdzono diazoreakcyi, chociaż czas spostrzegania kli­ nicznego po krwotoku wynosił 40 dni; chorzy też z pole­ pszeniem opuścili szpital. Natomiast w jednym przypadku u mężczyzny, gdzie wśród krwotoku nastąpiło zejście śmier­ telne, badanie na diazoreakcyę, codziennie wykonywane po­ przednio przez 16 dni, dało wynik ujemny. W przypadku tym stwierdzono na stole sekcyjnym nieznaczne zmiany g ru ­

8 źlicze w szczytach płucnych, krw otok do jam y płucnej wskutek pęknięcia naczynia krwionośnego, nieliczne owrzo­ dzenia gruźlicze w jelitach ; przeważnie jednak zmiany zna­ cznego zwyrodnienia tłuszczowego mięśnia sercowego i in­ nych narządów wewnętrznych. Zm arły okazywał za życia bardzo znaczny stopień ogólnej niedokrewności, przyezem od czasu do czasu występował u niego stan podgorączkowy. Z chwilą stwierdzenia w moczu diazoreakcyi Ehrlicha rokowanie w gruźlicy jest prawie zawsze niepomyślne. Za­ zwyczaj bowiem, skoro się ona raz pojawi, więcej nie ustę­ puje i tylko, co do nasilenia, waha się, a tern samem sta­ nowi zapowiedź szybkiego przebiegu gruźlicy. W bardzo tylko rzadkich przypadkach, — gdyż według naszego do­ świadczenia tylko w 2-ch przypadkach, — wydarzyło się, że chorzy po opuszczeniu szpitala i dostaniu się na długi czas w warunki korzystniejszego bytu, a szczególnie lepszej w entylacyi, nie okazywali diazoreakcyi przy powtórnem przyjęciu ich do szpitala i dopiero po dłuższym tu pobycie, występy wała u nich znów diazoreakcya, zgodnie z pogor­ szeniem ogólnego stanu. Powikłanie gruźlicy płuc i jelit z z a p a l e n i e m p r z e ­ w l e k ł e m n e r e k (amyloidosis renum, nephritis chronica) powoduje wynik ujem ny ze względu na diazoreakcyi Ehrli­ cha w moczu. (Wogóle nie mogliśmy nigdy stwierdzić przy zapaleniu przewlekłem nerek, bez powikłania ze sprawą gru­ źliczą, diazoreakcyi). W jednym tylko przypadku, -— na 3 dni przed śmiercią, otrzymaliśmy diazoreakcyi w moczu, — a odnośny protokół sekcyjny opiewał: „Cavernae parvae tuberculosae utriusąue apicis pulmonum. Peribronchitis caseosa. Endocarditds verrucosa recens mitralis. Degeneratio amyloidea renum "; w 6 zaś przypadkach, w których nastąpiło zejście śmiertelne w przebiegu gruźlicy narządów wewnętrznych, powikłanej zmianami przewlekłem! w nerkach, był brak dia­ zoreakcyi do końca życia, przyezem w pojedynczych przy­ padkach chorobowych wykonano diazoreakcyi od 8 — 90 razy. Nadmienić należy, iż odnosi się to do zmian przewie-

9 Mych w nerkach; białkomocz bow iem , który występuje w ostrym przebiegu gruźlicy narządów wewnętrznych, nie paraliżuje wystąpienia diazoreakcyi w moczu. Ropnie w ner­ kach, a w ogóle ropnica, jako powikłanie gruźlicy narządów wewnętrznych, nie wpływa ujemnie na pojawienie się diazo­ reakcyi. W jednym bowiem przypadku, gdzie autopsja stw ierdziła: Phthisis pulmonum. Peribronchitis caseosa nodosa. TJlcera tbc. intestinorum. Peritonitis suppurativa exsudativa. Nephritis apostematosa. Pyämia, 7 razy przed śmiercią wy­ konana diazoreakcya dała zawsze wynik dodatni. Gruźlica j a m y o t r z e w n o w e j , wobec nieznacznych zmian w płucach i jelitach, nie daje diazoreakcyi w moczu. Spostrżeżenie to opiera się na 4-ch przypadkach, z których jeden zakończył się śmiercią. W tym ostatnim przypadku wykonano 44 razy diazoreakcyę, prawie zawsze z wynikiem ujemnym, a se k c ja w ykazała: Peribronchitis tuberculosa lobi superioris pulmonis sin. Bronchitis purulenta. Bronchiectases. Peritonitis tbc. adhaesiva. Tuberculosis nodosa lienis. Leptomeningitis /ibrosa. Atropina musculi cordis. Anasarca maj. gradus. Anaemia permagna univ. Jeśli gruźlica umiejscowią się przeważnie w n a r z ą ­ d z i e m o c z o p ł c i ,o w y m, diazoreakcya Ehrlicha w moczu nie zawsze występuje. W jednym przypadku u kobiety 80letniej, u której z powodu rychłego zejścia śmiertelnego, wykonano zaledwie 3 razy diazoreakcyę z wynikiem ujem ­ nym, sek c ja stwierdziła: Endometritis et salpingitis tbc. Tu­ berculosis peritonei. W drugim przypadku, u dziewczyny 14latniej z pierwotną gruźlicą nerki prawej, występowała dia­ zoreakcya Ehrlicha w moczu tylko od czasu do czasu i wska­ zywała zawsze na rozpad ogniska serowatego w miąższu nerkowym, skoro poprzedzała krwawe moczenie, tudzież po­ jaw ianie się prątków gruźliczych w rozpadłych bryłkach se­ rowatych, pośród osadu moczowego się znajdujących. R o p i e n i e n a t l e g r u ż l i c z e m (abscessus frigidus) może wywoływać diazoreakcyę Ehrlicha w moczu, która po

10 otwarciu ropnia ustępuje. Nerki jednak nie mogą przedsta­ wiać naówczas cech przewlekłego zapalenia. Jeśli w przebiegu gruźlicy płuc dołączy się z g o r z e l p ł u c (Grangräna pulmonum), diazoreakcyi może brakować. Dowodzi tego przypadek chorobowy, w którym 47 razy w y­ konano diazoreakcyę, zawsze z wynikiem ujemnym. f) R o z e d m a p ł u c . (Emphysema pulmonum). W 53 przypadkach rozedmy płuc wykonano 580 razy diazoreak­ cyę. Zawsze w ynik jej był ujemny. Największa liczba reakcyj w pojedynczym przypadku wynosiła 30, 32, 35, 46razy. Zejście śmiertelne nastąpiło w 11 przypadkach i do tych przypadków należy odnieść największą ilość spostrze­ żeń. W każdym przypadku można było stwierdzić objawy niedomogi mięśnia sercowego, w mniejszem lub w większem nasileniu. Biegunka i białkomocz, jako wyraz zastoju żylnego w trzewach brzusznych, nie wpływały na diazoreakcyę.. Dusznica piersiowa (asthma bronchiale) towarzyszyła 2 razy. II. V itia C O r d i s . W przebiegu chorób narządu krążenia wykonano 2016 razy diazoreakcyę w 107 przypadkach,, a mianowicie: w przebiegu Endarteritis chroń. Endoca.rdit. aort. chr. n „ mitral. ii chroń....................... Endocard. mitr. Myou card........................ w przebiegu Pericardit. chr. adhaes. Myocarditis chroń. n Insuff. m. cordis in u ind. C. kyphoscoliosi

603 razy w 132 ti u

34 przyp. 5 n

732

n

»

35

n

19 85 353

11 u ii

n n n

2 5 19

n n „

92

n

11

7

n

n

11 107

n

2016

Prawie w każdym pojedynczym przypadku wykony­ wano znaczniejszą liczbę diazoreakcyj: od 34—98. W 20-tu przypadkach, w czasie spostrzegania klinicznego, nastąpiło zejście śmiertelne. Zazwyczaj diazoreakcya nie występowała.

11 w moczu w przebiegu zaburzeń w narządzie krążenia; w rzadkich przypadkach i to skoro poczynały się objawy znaczniejszej niedomogi mięśnia sercowego, w ytw arzały się zawały krwawe w płucach, lub dołączała się n. p. sprawa zapalno-ropna w tkance podskórnej, lub w narządach we­ wnętrznych, można było ją stwierdzić w moczu, jako zja­ wisko przemijające. Nie zawsze jednak w czasie niedomogi mięśnia sercowego pojawiała się w moczu diazoreakcya Ehrlicha; w kilku przypadkach, w których nastąpiło zejście śmiertelne i gdzie sekcya nie wykazała żadnego powikłania, pomimo wykonywania diazoreakcyi 48, 65, 66 razy, otrzy­ mywaliśmy w ynik ujemny. Diazoreakcya w przebiegu zabu­ rzeń w narządzie krążenia nie jest przeto zjawiskiem stałem ; w razie jednak wystąpienia jej w moczu stanowi częstokroć zapowiedź znaczniejszej niedomogi mięśnia sercowego; z chwilą polepszenia się stanu mięśnia sercowego zw ykła ustępować.

III. C horoby narządu tr a w ie n ia . a) W przebiegu zaburzeń w p r z e w o d z i e p o k a r m o w y m (żołądka i jelit) wykonano diazoreakcy w 56 przypadkach 482 razy a mianowicie: w 6 przypadkach Catarrhus ventriculi acid. • . 68 razy . 79 n „ gastroduodenalis w 8 Gastritis acuta . . . . w 4 . 25 » w 3 Gastroenteritis choleriformis. . 8 11 M . 79 w 10 Catarrhus ventriculi mucosus 11 n w 6 TJlcus ventriculi rotundum. . . 113 17 n w 4 Enteritis follicularis. . 79 17 n . 11 11 w 11 Dysenteria . ii . 6 n w 1 Typhlitis stercoralis . n Coprostasis . . . . . 3 11 w 2 ii w 1 Stenosis intestinorum eperiton. ehr. 11 ii ii w 56 482 n W e wszystkich tych przypadkach diazoreakcya wypa­ dła ujemnie i tylko w przebiegu zapalenia mieszkowego je ­ lit, w okresie ropienia (Enteritis follicularis in stadio suppu-

12 rationis), od czasu do czasu, zgodnie z pojawieniem się gorą­ czki, można było zauważyć i diazoreakcyę w moczu. Nad­ mieniamy jednak, iż nie należy mieszać odczynu bilirubinowego w przypadkach żółtaczki, który występuje po dolaniu do moczu żółtaczkowego odczynnika Elirlicha (kwas sulfanilinowy, kwas solny, azotyn sodowy), powodując zabarwienie burgundowo-czerwono, atoli znika po podaniu amoniaku. b) W przebiegu c h o r ó b w ą t r o b y wykonano diazo­ reakcyę w 14 przypadkach 844 razy. W 9 przypadkach m a r s k o ś c i z a n i k o w e j m i ą ż s z u w ą t r o b o w e g o (Cirrhosis hepatis atrophica) wykonano diazoreakcyę 239 ra z y —• i to w 2 przypadkach po 90 razy, a w innych po kilka lub kilkanaście razy. Sekeyą stwierdzono w 2 przypadkach roz­ poznanie kliniczne. Nadmienić należy, iż jeśli nie zachodzi powikłanie marskości miąższu wątrobowego ze zmianami przewlekłem! nerek, występuje w moczu od czasu do czasu diazoreakcya niezależnie od bilirubiny. Natomiast nie stwier­ dzono ani razu diazoreakcyi w przebiegu 4 przypadków k a m i c y ż ó ł c i o w e j (Chole.lithiasis) podczas przesuwania się kamyków żółciowych (Colica hepatica), pomimo 38° C. gorączki i wykonania diazoreakcyi 89 razy. W jednym tylko przypadku, gdzie sekcya stwierdziła z a p a l e n i e b ł o n i c z e ś c i a n y w o r e c z k a ż ó ł c i o w e g o (Cholecystitis diphteritica e cholelitbiasi. Abscessus hepatis) i r o p n i e w m i ą ż ­ s z u w ą t r o b o w y m , w ciągu 16-dniowej obserwacyi kli­ nicznej , każdego dnia można było zauważyć diazoreakcyę Ehrlicha w moczu. IV. MorbllS B r i g h t i . W przebiegu przewlekłego zapale­ nia nerek wykonano diazoreakcyę Ehrlicha w moczu 1151 razy w 65 przypadkach chorobowych. W 14 przypadkach nastąpiło zejście śmiertelne z powodu zapalenia przewlekłego nerek, przyczem oględziny pośmiertne nie wykazały ża­ dnego powikłania. Liczba doświadczeń w pojedynczym przy­ padku wynosiła 76, 66, 65, 52, 40, 36 (2 razy), 32, 80 (5 razy); zresztą wykonano diazoreakcyę w pojedynczych przypadkach po kilka lub kilkanaście razy. W ynik zawsze

13 był ujemny nawet i wtedy, gdy w przebiegu zapalenia prze­ wlekłego nerek dołączyła się krótkotrw ała gorączka z po­ wodu powikłania z zapaleniem dławcowem migdałków (tonsillitis crouposa), lub z zapaleniem miąźszowem migdałków (tonsillitis parenchymatosa). Tylko w 2 przypadkach u cho­ rych, u których poprzednio przez dłuższy czas z powodu cierpienia skóry stosowano zewnętrznie przetwory chryzorabinowe, występowała diazoreakcya od czasu do czasu w sła­ bym stopniu.

V. C horoby układu n erw o w eg o . W przebiegu chorób nerwowych wykonano 990 razy diazoreakcyę Ehrlicha w moczu, w 75 przypadkach choro­ bowych, a mianowicie w przebiegu: Neurasthenia . . . . 60 razy w 8 przyp H y s t e r i a ....................... 36 „ w 7 n E p i l e p s i a ....................... 168 „ w 11 !) Paralysis agitans . 10 „ w 1 ii Chorea major . . . . 3 „ w 1 V Mbs. Basedovi . . . . 15 „ w 2 n Idiotismus-Cretin. 18 „ w 2 n Oommotio cerebri . 9 „ w 2 n „ medidlae spin. 19 „ w 1 rr Paralysis nervi fac. 22 % w 1 n Pacchymening haem. 2 „ w 1 ii „ öervicalis hypertroph..................... 1 „ w 1 n Tumor ad basim cerebri 33 „ w 5 n Apoplexia cerebri. Hemipl. 115 „ w 5 n Dementia, (Seleros. diss.) . 53 „ w 3 ii Paralysis bulbaris . 38 „ w 1 n Tabes dorsualis . 134 „ w 4 n Sclerosis lateralis . 23 , w 3 n Myelitis transversa . ~. 109 „ w 9 n Syringomyelia . . . . 54 „ w 1 n Neuritis ischiadica . 68 a w 6 n 990 a w 75 n

14 W e wszystkich przypadkach nie stwierdzono ani razu diazoreakcyi Ehrlicha w moczu, pomimo źe w przypadku zapalenia przerostowego opony rdzenia pacierzowego w czę­ ści szyjnej (Pacehymeningitis hypertrophica cervicalis) na­ stąpiło zejście śmiertelne wśród głębokiej odleżyny na ku­ prze i za życia kilkakrotnie spostrzegano ciepłotę 38° C. a odczyn wykonano na kilka dni przed śmiercią. Liczba do­ świadczeń ograniczała się do kilkunastu w pojedynczym przypadku; niekiedy jednak dochodziła wcale pokaźnej ilo­ ści i tak n. p. w wiądzie rdzenia pacierzowego (Tabes dorsualis) po 80 i 42 razy, w udarze mózgowym (apoplexia cerebri) 99 razy; w padaczce (epilepsia) 116 razy itd.

VI. C horoby krw i i n iep raw id łow ej przem iany m ateryi. a) W przebiegu u i e d o k r e w n o ś c i . wykonano 326 razy diazoreakcyę Ehrlicha w moczu, w 22 przypadkach chorobowych, a mianowicie: w przebiegu Ghloranaemia wykonano 70 razy W 9 przyp Haemophilia 10 77 W 1 77 77 71 Anaemia per­ 77 niciosa . 73 77 w 4 77 17 Hydraemia p . ;; dysenteriam 104 77 w 5 77 Leucaemia w 2 30 r> 77 Pseudoleucaemia 39 77 w 1 77 77 77 W e wszystkich tych przypadkach diazoreakcya w y­ padła ujemnie. W przypadkach białaczki prawdziwej i wrzekomej można było niejednokrotnie stwierdzić gorączkę wyż­ szą nad 39° C. W jednym przypadku złośliwej niedokrewności postępowej, białaczki i choroby Hodgina nastąpiło zejście śmiertelne, a sekcya nie w ykazała żadnego powikłania. b) W 2 przypadkach c u k r ó w k i (diabetes mellitus), gdzie ilość cukru wahała między 7 '5 % a 9 '5 % , wykonano 46 razy diazoreakcyę. Diazoreakcya w przebiegu cukrówki dawała wynik ujemny i tylko raz w przypadku, który, za­ kończył się śmiertelnie, zauważono w przebiegu krwawego

15 zawału płucnego ■ diazoreakcyę w moczu. Sekcya w tym przypadku w ykazała: Embolia arteriae pulmonalis utriusque. Ilyperaemia passiva renum et hepatis. Gcmgraena lobi superioris d. post infarctum.

VII. Z a tru cia o s tr e W u stroju . W przebiegu zatrucia ustroju w y s k o k i e m , g a z a m i , a l k a l o i d a m i , m e t a 1o i d a r n i wykonano w 13 przypadkach 64 razy diazoreak•eyę, a m ianowicie: w przebiegu ostrego zatrucia w y s k o k i e m .........................w w przebiegu ostrego zatrucia tlenkiem węgla . . . . w w przebiegu ostrego zatrucia k o k a i n ą ............................... w w przebiegu ostrego zatrucia morfiną w w przebiegu ostrego zatrucia kwasem karbolowym . w w przebiegu ostrego zatrucia f o s f o r e m ............................... w

5 przyp. wykonano 42 razy 1

„

„

1 „

1

„

„

2

„

1

„

„

2

,,

1

„

„

3

„

4

„

„

13

„;

nigdy nie otrzymano diazoreakcyi w moczu. W szystkie przy­ padki były wkrótce po zatruciu leczone w szpitalu i zakoń­ czyły się pomyślnie, prócz zatrucia CO.

VIII R ozm ięk czenie k ości. (Osteomalacia). W przebiegu rozmiękczenia, kości wykonano 47 razy diazoreakcyę u 6 k o b iet; wynik zawsze był ujemny. Badaniu podlegały cięż­ sze przypadki Liczba doświadczeń w jednym przypadku wynosiła 30, a w drugim 13; zresztą ograniczono się do j e ­ dnorazowego badania. IX Dur brzuszny. (Typhus abdominalis). W durzę brzu­ sznym wykonano diazoreakcyę 836 razy w 40 przypadkach -chorobowych. Przeważnie były ciężkie przypadki dum brzu­ sznego w pełnym rozwoju; tylko w jednym przypadku chory znajdował się w leczeniu szpitalnem, z powodu za­ krzepu żyły udowej lewej , w następstwie przebytego duru

16 brzusznego. W każdym przypadku duru brzusznego z po­ czątku choroby, a mianowicie w I. i II. okresie klinicznym, zauważyć można było silną diazoreakcyę, która w III. okre­ sie klinicznym słabła znacznie, a w IV. brakowało jej. Jeśli pomimo wysokiej gorączki diazoreakcya słabiej wypadała, lub był jej brak, zawsze można było dobrze ro­ kow ać; jeśli zaś pomimo zmniejszenia s ię . gorączki, lub na­ wet jej ustąpienia, diazoreakcya utrzym ywała się w tym samym stopniu, albo nawet wzm agała się, stanowiło to za­ powiedź nawrotu lub zejścia śmiertelnego. W jednym zale­ dwie przypadku u nałogowego pijaka, po przebytym durzę brzusznym, można było jeszcze przez kilkanaście dni, w okre­ sie ozdrowienia, stwierdzić diazoreakcyę Ehrlicha w moczu. Na 40 chorych tylko dwie osoby zm arły z dum brzusznego; jedna w końcu II. okresu klinicznego i anatomicznego — bez powikłania, drugą z powodu powikłania duru brzusz­ nego ropniami płuc. W obu przypadkach diazoreakcya wy­ stępowała bardzo silnie aż pod koniec życia. Zresztą pomimo powikłań z zapaleniem ropnem ucha środkowego, lub głębo­ ki em i odleżynami (w 4 przypadkach), zgodnie z brakiem diazoreakcyi w moczu, nastąpiło wyzdrowienie. W jednym przypadku dur brzuszny przebiegał z pozorami: Nephrotyphus. Najwięcej w pojedynczym przypadku wykonano dia­ zoreakcyę 53, 46, 45 razy; najmniej 11 razy. W przypadku w którym chory okazywał zakrzep żyły udowej, w następ­ stwie przebytego duru brzusznego, wykonano 38 razy diazo­ reakcyę z wynikiem ujemnym. N a p o d s t a w i e n a s z e g o doświadczenia klinicznego uprawnieni jesteśmy do t w i e r d z e n a , iż d i a z o r e a k c y a w y s t ę p u j e z a ­ wsze w p i e r w s z y c h o k r e s a c h d u r u b r z u s z n e g o i stanowi dlań jeden z objawów chorobowych; t u d z i e ż , źe p o j a w i e n i e s i ę d i a z o r e a k c y i w d u r z ę b r z u s z n y m w s k a z u j e na s p r a w ę c h o r o b o w ą ro­ z w i j a j ą c ą się, a wi ę c t em s a m e m g r o ź n ą i ni e dozwalającą na dobre rokowanie, podczas gdy u s t ą p i e n i e j e j j e s t z a p o w i e d z i ą p o m y ś l n i e p rz e ­

17 b i e g a j ą c e g o d u r u b r z u s z n e g o . W y s t ą p i e n i e di azorealtcyi w okresie ozdrowienia wskaz uje na nawrot duru brzusznego. D iaz orea keya w durzę b r z u s z n y m , to d r o g o w s k a z d l a l e k a r z a . X. Zim nica. (Intermittens, — Malaria). W przebiegu zimnicy wykonano 337 razy diazoreakcyę w 61 przypad­ kach chorobowych. W 56 przypadkach można było stwier­ dzić ostry okres chorobowy; w 5 przypadkach zakażenie zimnicze przewlekłe, charakteryzujące się zabarwieniem ziemistem skóry i obrzękiem przewlekłym śledziony. Przewa­ żnie obraz chorobowy odpowiadał torowi zimnicy codziennej (Febris intermittens quotidiana), lub trzeciaczkowej (F. in­ termittens tertiana); w 2 tylko przypadkach torowi zimnicy czwartaczkowej (F. intermittens quartana), a w 3 przypad­ kach zimnica występowała pod postacią kliniczną nerwobó­ lów — i to dwa razy w zakresie nerwu oczodołowego gór­ nego (neuralgia supraorbitalis), a raz nerwów lędźwiowych (neuralgia lumbalis). W jednym przypadku, w przebiegu przewlekłego zakażenia zimniczego, przebiegającego za życia z objawami klinicznymi niedokrewności złośliwej, sekcya stwierdziła: Anaemia permagna. Melanosis hepatis ac lienis. W przypadku tym wykonano diazoreakcyę 4 razy z wyni­ kiem ujemnym. Zauważyć należy, ze często w okresie ostre­ go napadu zimniczego, — jednak nie zawsze, pomimo 40° C. gorączki, — występuje diazoreakeya; prawie zawsze brak jej w okresie dreszczów. Niejednokrotnie można było stwier­ dzić diazoreakcyę przez kilka dni po napadach zimnicy. W przypadkach zakażenia przewlekłego jadem zimniczym diazoreakeya tylko raz wystąpiła; zresztą zawsze w ynik jej był ujemny. XI. R óża. (Erysipelas). W przebiegu róży wykonano diazoreakcyę 887 razy w 59 przypadkach. Największa liczba w pojedynczym przypadku wynosiła 23, 35, 36, 37, 39, 52 razy; zresztą wykonywano ją po kilka lub kilkanaście razy. I tu nie można przypisać diazoreakcyi ważniejszego znacze­ nia. W jednym bowiem przypadku, który zakończył się Krokiewicz.-

2

18 śmiertelnie z powodu róży, diazoreakeya przez cały czas obserwacyi klinicznej wypadała ujemnie. Sekcya w danym przypadku stw ierdziła: Dermatitis bullosa ac phlegmonosa cruris sin. Pacchymeningitis haemorrhagica. Atheromatosis universalis. Podobnie i w przypadku klinicznego rozpozna­ nia Erysipelas cruris sin. ss. phlegmone, gdzie gorączka przez kilka dni dochodziła 39'4° C, nie można było stwierdzić w ciągu 17-dniowej obserwacyi klinicznej ani jednego razu dodatniego wyniku diazoreakcyi. Wogóle, na 56 przypadków róży, stwierdzono w 26 przypadkach diazoreakcyę. Zazwy­ czaj towarzyszyła ona cięższym postaciom róży, choć nie b rak jej było i przy lekkich. Należy też podnieść, iż dia­ zoreakeya nie zależała od gorączki. Niejednokrotnie wyda­ rzało się, iż gorączka już opadła, a diazoreakeya przez na­ stępnych kilka dni silnie występowała. Również i z obecno­ ści diazoreakcyi nie można wnioskować na skłonność szerze­ nia się róży, ja k to poucza doświadczenie kliniczne; nieraz bowiem zauważono brak diazoreakcyi Ehrlicha w moczu, cho­ ciaż sprawa chorobowa okazywała charakter róży wędrującej. Zapalenie r o p n e t k a n k i p o d s k ó r n e j (Phlegmone erysipelatosa) jako powikłanie róży nie wpływało na poja­ wienie się diazoreakcyi. Niemniej i zapalenie ropne w in­ nych narządach, ja k n. p. w jednym przypadku u kobiety, u której w następstwie silnej róży twarzy i głowy, połączo­ nej z wysoką, do 40° C. dochodzącą gorączką, dołączyło się zapalenie ropne gruczołu przyusznego (parotitis suppurativa sin.). W przypadku tym wykonano 35 razy diazoreakcyę zawsze z wynikiem ujemnym.

XII. Z apalenia g o ść c o w e . S tłu czen ia . a) Przypadków z a p a l e n i a s t a w ó w o s t r e g o l u b p r z y o s t r e g o (Polyarthritis rheumatica) leczono w szpitalu 53, a wykonano diazoreakcyę 910 razy. W 6 tylko przy­ padkach zapalenia ostrego stawów, przy gorączce 39° C. i zwyż, w ystąpiła w moczu diazoreakeya ; nadmienić jednak należy, iż okoliczność ta nie stała w związku ani z gorą­ czką ani ze stopniem nasilenia sprawy chorobowej. Często­

19 kroć bowiem można było zauważyć, iż pomimo dalszego trwania wysokiej gorączki i szerzenia się sprawy chorobo­ wej na dalsze stawy, diazoreakcya w moczu nie pojawiała się. Zresztą diazoreakcyi w moczu, w pozostałych 47 przy­ padkach chorobowych, nie można było stwierdzić, pomimo, że w kilkunastu przypadkach wykonywano ją przez dłuż­ szy czas. b) W przebiegu g o ś ć c a m i ę ś n i o w e g o (rheumatismus muscularis) wykonano diazoreakcyę w moczu w 14 przypadkach 61 razy; zawsze z wynikiem ujemnym. c) Również w 12 przypadkach z n a c z n i e j s z e g o s t ł u c z e n i a c i a ł a (contusio corporis), powikłanego nieraz ze złamaniem żeber, wykonano w moczu diazoreakcyę E h r­ lich a 101 razy, zawsze z wynikiem ujemnym. XIII. W 2 przypadkach z a p a l e n i a m i ę ś n i w na­ stępstwie zapalenia rzeżączkowego (Myositis gonorrhoica), przebiegającego wśród gorączki 38 5" C. wykonano 22 razy diazoreakcyę Ehrlicha w moczu, zawsze z wynikiem ujemnym. XIV. W przebiegu zapaleń r o p n y c h o g r a n i c z o ­ n y c h lub r o z s i a n y c h tudzież z g o r z e l i o b w o d o w e j wykonano 178 razy diazoreakcyę w 20 przypadkach choro­ bowych. W yłączyć tu należy wszelkie zapalenia ropne po­ wstałe w następstwie. Poszczególnie rzecz się przedstawia, ja k następuje: w przebiegu Angina follicularis wykonano 27 razy diazo­ reakcyę w 8 przyp. chor. w przebiegu Abscessus tonsillarum wykonano 9 razy diazo­ reakcyę w 3 przyp. chor. w przebiegu Furunculosis wykonano 2 razy diazoreakcyę w 1 przyp. chor. w przebiegu Mastitis suppurat. wykonano 3 razy diazoreak­ cyę w 1 przyp. chor. w przebiegu Exsudatum parametrit. pur. wykonano 5 razy diazoreakcyę w 2 przyp. chor.

20 w przebiegu Paranephritis supp, wykonano 19 razy diazoreakcyę w 1 przyp. chor. w przebiegu Exs. paratyphl. pur. Anus praet. wykonano 52 razy diazoreakcyę w 1 przyp. chor. w przebiegu Pyaemia p. pMegmone fern, wykonano 9 razy diazoreakcyę w 1 przyp. chor. w przebiegu Phlegmone retroperiton. wykonano 10 razy dia­ zoreakcyę w 1 przyp. chor. w przebiegu Gangraena utriusque ped. et cruris p. congelationem wykonano 4-2 razy diazoreakcyę w 1 przyp. chorob. W przebiegu zgorzeli obu stóp i przedudzi, w następstwie odmrożenia, ani razu, pomimo gorączki i wykonania 42 razy diazoreakcyi, nie uzyskano wyniku dodatniego. Chory oka­ zywał znacznego stopnia wynędznienie i został przeniesiony na oddział chirurgiczny, w celu odjęcia części obumarłych. W przypadkach ropni, czyraków i ropnicy stwierdzono za­ wsze, wraz z gorączkę, diazoreakcyę w m oczu; jednak zja­ wisku temu nie można przypisać żadnego donioślejszego zna­ czenia. XV. W jednym przypadku z a p a l e n i a g r u c z o ł u p r z y u s z n e g o (Parotitis serosa) wykonano 4 razy diazore­ akcyę, ale z wynikiem ujemnym. Chora naówczas gorącz­ kowała między 38°— 38'5° C.

XVI. N ow o tw o ry . R a k ż o ł ą d k a (Carcinoma ventriculi). Przypadków raka żołądka spostrzegano 35, a wykonano diazoreakcyę Ehrlicha w moczu w przebiegu tej sprawy chorobowej 574 razy. W 12 przypadkach nastąpiło zejście śm iertelne; zresztą chorzy na własne żądanie, aby uniknąć autopsyi, opuścili szpital. Nadmienić jednak należy, iż w tych przypadkach rozpoznanie nie ulegało żadnej wątpliwości. W e wszystkich przypadkach, z wyjątkiem gdzie obok raka żołądka znajdo­ wały się bardzo rozległe zmiany gruźlicze w płucach i gdzie zejście śmiertelne rychlej należy odnieść do sprawy gruźli­ czej (Phthisis florida pulmonum), niż do nowotworu rako-

21 w ego w żołądku i przerzutów rakowych w wątrobie, diazoreakcya dawała wynik ujemny. N i g d y w y b i t n e j d i a z o r e a k c y i E h r lic ha w m o c z u ni e s t w i e r d z i l i ś m y w przebiegu samego tylko raka w żołądku tak, że o k o l i c z n o ś ć tę p o d n o s i m y , j a k o ce c h ę r o z p o ­ znawczą pomiędzy innemi w pewnych wątpli­ wych p r z y p a d k a c h , w k tó ry c h , z powodu bar­ dzo p os un i ęt ej s p r a w y c h o r o b o w e j , r o z p o z n a ­ n i e k l i n i c z n e j n ż t o n i e m o ź e b n e , j uż t o t y l k o z pe w n e m p r a w d o p o d o b i e ń s t w e m p o s t a w i ć mo­ ż na . Nawet w przebiegu zapalenia posokowatego jam y brzu­ sznej, które nastąpiło w jednym przypadku wskutek prze­ bicia nowotworu rakowego żołądka do jam y otrzewnowej, a w drugim — jako powikłanie bez przebicia ściany żo­ łądka, nie otrzymaliśmy diazoreakcyi. W jednym przypadku w przebiegu raka żołądka, który zakończył się śmiercią z powodu peritonitis septica e perforatione, wykonano 101 razy diazoreakcyę; w drugim 83 razy. Zresztą ograniczano się do wykonania diazoreakcyi kilkanaście razy w pojedyn­ czym przypadku. Na uwagę 'zasługują dwa przypadki, w których brak diazoreakcyi, wbrew przebiegowi klinicznem u, przemawiał za nowotworem rakowym żołądka. N. N. p rz y ję tą z o stała do sz p ita la ze znacznym i obrzękam i. B a­ danie kliniczne było u tru d n io n e z tego pow odu, że treści żołądkow ej nie m ożna było u z y sk a ć; ch o ra bow iem nie w ym iotow ała, a założenie zgłębnika, z pow odu znacznego osłab ien ia, było niem ożliw e. O braz kli­ n iczn y p rzem aw iał za gruźlicą przew o d u pokarm ow ego i n a stęp o w ą w odnistością krw i (kydrem ia). C hora sk a rży ła się n a ból w dolnej części b rzucha, w p o sta ci rznięcia, p ojaw iającego się od czasu do c zasu w dzień i w n o c y ; m iała codziennie 8 —9 stolców w odnistych, tudzież przez cały przeciąg pob y tu w sz p ita lu g orączkow ała od 3 8 —89° C. (w ciągu 18 dnib B adaniem stw ierdzić tylko m ożna było w ypuk k ró t­ szy nad szczytem praw ego płuca, bez w ażniejszych cech, boleśność całego b rzu ch a, a pośród ja m y brzusznej guzy w ielkości orzechów w łoskich i ja j gołębich, któ ry to obraz je d n a k , w m iarę szybko w zra­ stającej opuch lin y ja m y brzu szn ej, ry ch ło się z atarł. Z tego p ow odu n a su w a ła się m yśl w czasie ob serw acy i klinicznej, iż w danym p rzy­

22 p adku m a się do czynienia z zagęszczeniem gruźliczem szczytu płu ca praw ego, w rz o d am i gruźliczym i w je lita c h i gru źlicą gruczołów krez­ kow ych (C ondensatio apicis p u lm o n is d extri. U lcera tu b erc u lo sa intestin o ru m . T abes m esaraica). Jedynie b ra k w m oczu d iazoreakcyi przez cały czas spostrzegania klinicznego, k tó ra w przebiegu ow rzodzeń g ru ­ źliczych w y stę p u je, n a p ro w a d z a ł n a sp ra w ę n o w o tw o ro w ą i w m yśl tego rozp o zn an o ra k a w żołądku i p rzerzu ty n a sieci i p o śró d g ruczo­ łów k rezkow ych. (C arcinom a v en tricu li. M etastases c arc in o m a to sae o m en ti ac g lan d u la ru m m esara ic a ru m ). Nie ulega zatem w ątpliw ości, iż w d an y m p rzy p ad k u odnieść należy gorączkę i b iegunkę do sp ra w y posoczniczej (sekcya w y k azała C arcinom a e x u lc era n s v en tricu li), w y ­ w ołanej ro zp ad em tk an k i now otw orow ej, a trafn o ść ro z p o zn a n ia kli­ nicznego n a le ży zaw dzięczyć sta łe m u u jem n e m u w ynikow i d iaz o rea k ­ cyi E h rlic h a w m oczu. D iazoreakcyę w ow ym p rzypadku w ykonyw ano codziennie, przez 18 dni, aż do śm ierci. W drugim p rz y p ad k u w skazów ki etyologiczne i o braz kliniczny p rzem aw iały za m arsk o ścią z an ik o w ą w ą tro b y (cirrh o sis h e p atis a tro pbica). M ożna było stw ierdzić niezw ykłe n a d u ży w a n ie w ódki, bardzo znaczny sto p ień opuch lin y ja m y brzusznej, m niej kończyn dolnych, b ra k bólów i w ym iotów w czasie 14 dniow ego pob y tu w szpitalu. B a­ d anie pły n u w ilości 6 litrów , w ypuszczonego z ja m y b rzu szn ej, w y­ kazało treść ja s n ą , czystą, żółto b u rsz ty n o w ą, co p rzem aw iało przeciw zm ianom zapalnym n a otrzew nej. W ykonano 10 ra zy diazoreakcyę z w ynikiem ujem nym , poczem ch o ry zm arł. Sekcya stw ierd ziła no w o ­ tw ór rak o w y żo łąd k a o u tk a n iu g a la reto w atem i przerzu ty liczne n a otrzew nej. Z w ażyw szy, iż w edług naszego dośw iadczenia, w przebiegu m arskości zanikow ej w ą tro b y w ystępuje od czasu do czasu diazoreakcya, niezależnie od b iliru b in y w m oczu, bylibyśm y u z y sk a li trafne ro zp o zn an ie kliniczne, u w z g lęd n iają c b ra k jej w ciągu naszej dziesięciorazow ej obserw acyi.

Inne przypadki raka żołądkowego nie przedstawiały za życia żadnej trudności, co do pewności rozpoznania klini­ cznego. b) W przypadku r a k a g a r d z i e l ą (Carcinoma oesophagi), który zakończył się śmiertelnie wykonano 9 razy diazoreakcyę z wynikiem ujemnym. c) W przypadku r a k a w ą t r o b y (Carcinoma hepatis) wykonano 5 razy diazoreakcyę, z wynikiem ujemnym. d) W przypadku r a k a t r z u s t k i (Carcinoma pancreatis) wykonano raz diazoreakcyę, z wynikiem ujemnym.

23 e) W przypadku r a k a o d b y t n i c y (Carcinoma recti) wykonano 3 razy diazoreakcyę, z wynikiem ujemnym. W e wszystkich tych przypadkach nastąpiło zejście śmiertelne, a sekcya stwierdziła przerzuty nowotworowe w na­ rządach wewnętrznych i gruczołach chłonnych jam y brzu­ sznej. f) R a k m a c i c y (Carcinoma uteri). W 7 przypadkach rozległego raka macicy wykonano 179 razy diazoreakcyę Ehrlicha w moczu. U chorych, dotkniętych rakiem macicy, w 3 przypadkach znajdowały się rozległe zmiany nowotwo­ rowe w pęcherzu, a w jednym przypadku w pochwie i od­ bytnicy. W e wszystkich przypadkach można było stwier­ dzić zmiany nieżytowe pęcherza, w większym lub mniej­ szym stopniu. Nigdy w przebiegu raka macicy nie zauwa­ żono diazoreakcyi Ehrlicha w moczu; w jednym tylko przy­ padku, w przebiegu bardzo rozległego raka macicy, pęche­ rza i odbytnicy stwierdzono, na 105 obserwacyj, diazoreak­ cyę w moczu 8 ra z y ; zresztą zawsze b y ł brak takowej. W przypadku tym to krótkotrw ałe pojawienie się diazore­ akcyi Ehrlicha w moczu należy odnieść do sprawy choro­ bowej, która naówczas zaznaczyła się wysoką gorączką, obrzękiem nogi lewej, dreszczami i obecnością krw i w moczu. Po tych 8 razach znikła aż do śmierci diazoreakcya w mo­ czu. Sekcya tłómaczy nam to zjawisko, skoro uwzględnimy rozpoznanie anatom iczne: Carcinoma exulcerans vaginae, uteri, recti. Metastases carcinomatosae in parametrio. Fistula recens vesicovaginalis et vaginorectalis. Exsudatum purulentum saccatum in cavo Douglasi. Peritdpitis fibrinopurulenta. H ydronephrosis renis d. Phlegmone cruris sin. Thrombosis venae cruralis sin. Atrophia musculi cordis. W szystkie przypadki raka macicy zakończyły się śmier­ telnie. W raku macicy zatem brak diazoreakcyi Ehrlicha w moczu, jeśli nie dołącza się ostra ropna sprawa gorącz­ kowa. g) Nieco odmienniej ma się rzecz w przypadkach r a k a j a j n i k a (Carcinoma ovarii). W dwóch przypadkach raka

24 jajnika wykonano 111 razy diazoreakcyę w moczu, zawsze z wynikiem dodatnim. W 1 przypadku sekcya stwierdziła: Carcinoma ooarii d. Metastases carcinomatosae łiepatis ac gl. lymphaticarum abdominis. Endocarditis verrucosa recens; w* drugim przypadku protokół Oględzin pośmiertnych opiewał: Carcinoma ovarii utriusque. Carcinosis peritonei et omenti. Peritonitis serofibrinosa traumatica (p. punctionem abdominis). Atrophia musculi cordis. W tym ostatnim przypadku wyko­ nano za życia diazoreakcyę 105 razy zawsze z wynikiem dodatnim. Tyle co do diazoreakcyi Ehrlich a w moczu w przyto­ czonych powyżej sprawach chorobowych. Uwzględniając wynik naszych spostrzeżeń dochodzimy do następujących wniosków: 1) D i a z o r e a k c y a E h r l i c h a w m o c z u n i e m a ż a d n e g o d o n i o ś l e j s z e g o z n a c z e n i a t a k ze s t a n o ­ wiska dyagnostycznego jak i prognostycznego w z a p a l e n i u p ł u c k r u p o w e m i n i e i y t o w e m. » n i e ­ żytach oskrzelowych, w zapaleniu op łu cn ej, w zgorzeli płuc, w rozedmie płucnej, w choro­ bach narządu krążenia, trawienia, układu ner­ wowego, w ch orobach krwi i nieprawidłowej przemiany materyi, w przebiegu zatruć ostrych w y s k o k i e m , m e t a l o i d a m i , a l k a l o i d a m i i gazami, w p r z e b i e g u r o z m i ę k c z e n i a k o ś c i , z i m n i c y i mal a r y i , g o ś ć c a s t a w o w e g o i m i ę ś n i o w e g o , róży, z a p a l e ń m i ę ś n i na tle r z e ź ą c z l c o w e m , s t ł u c z e ń ciała, zakażeń ro pny ch i posok owa ty ch , zapale­ nia gru c zo łu przy usznego. 2) W c h o r o b a c h n e r k o w y c h , o i l e o n e n i e p o l e g a j ą na z a t r u c i u l e c z n i c z y m i ś r o d k a m i b a r ­ w i k o w y m i , n. p. c h r y z o r a b i n ą — d i a z o r e a k c y i E h r l i c h a w m o c z u n i g d y s t w i e r d z i ć ni e można. 3) W p r z y p a d k a c h r a k a ż o ł ą d k a , g a r d z i e l ą , odbytnicy, trzustki, wątroby i macicy — brak

d i a z o r e a k c y i E h r li c h a z a w s z e w m o c z u . J e ś l i w przypadkach raka macicy wystąpi k ró tk o ­ trwała d iazoreakc ya E h rli c h a w moczu, świad­ c z y to o d o ł ą c z e n i u się r o z l e g l e j s z e g o z a p a l e ­ nia w t k ank ac h, 4) W p r z y p a d k a c h p i e r w o t n e g o r a k a j a j n i ­ ków z n a s t ę p o w y m i p r z e r z u t a m i na sieci i otrze­ w n e j d i a z o r e a k c y a w y s t ę p u j e w moczu. 5) W g r u ź l i c y p ł u c p o j a w i e n i e s i ę d i a z o r e ­ a k c y i w moczu w s k a z u j e na n i e p o m y ś l n e roko­ wanie, a m i an o wi ci e na p r z e b i e g o st ry s pr a w y chorobowej. Częstokroć diazoreakcya wyprz e­ dza tu b ad a ni e h a k t e ryołogiczne. Jeśli zmiany w p ł u c a c h są n i e z n a c z n e , a w m o c z u w y s t ę p u j e diazoreakcya Ehrlicha, sprawa chorobowa ry­ c hł o się k o ń c z y n i e p o m y ś l n i e . O b e c n o ś ć d i a z o ­ r e a k c y i w m o c z u n i e s t o i w z a l e ż n o ś c i od i l o ś c i p r ą t k ó w w p l w o c i n a c h . Moż e b y ć w p l w o c i n a c h dużo p r ą t k ó w , a j e d n a k j e ś l i nie m o ż n a s t w i e r ­ dzić w moc z u d i a z o r e a k c y i E h r l i c h a , r o k o w a ­ n i e n a r a z i e n i e j e s t zl e. B i a ł k o m o c z , j a k o w y ­ r az g o r ą c z k i w g r u ź l i c y , nie p o z b a w i a w a r u n ­ ków dla p o w s t a w a n i a d i a z o r e a k c y i w moczu; p o d o b n i e i o w r z o d z e n i a g r u ź l i c z e w j e l i t a c h i t o­ w a r z y s z ą c a im b i egunka . N a t o m i a s t n i e m a dia­ zo reakcyi w moczu, jeśli, obok zmian g ru ź li ­ czych w płucach, istnieje przewlekłe zapalenie nerek. Zgorzel p ł u c , jako pow ikłanie gruźlicy płuc, częstokroć paraliżuje wystąpienie diazo­ r e a k c y i w moczu. B a r d z o o b n i ż a w a r t o ś ć p r o ­ gnostyczną diazoreakcyi w gruźlicy płuc skłon­ n o ś ć do k r w i o t o k ó w p ł u c n y c h . N a ń w c z a s b o ­ wiem z m i a n y w p ł u c a c h i w ogól e w n a r z ą d a c h wewnętrznych nieznaczne, brak diazoreakcyi w m o c z u a mi mo to p r z e z n a g ł e p ę k n i ę c i e z w y ­ rodniałej gruźlicze ściany naczynia, w skutek K roki ewicz.

2#

n. p. g w a ł t o w n e g o k a s z l u , m o ż e p r z y j ś ć d o s i l ­ n e g o k r w o t o k u i n i e s p o d z i e w a n e g o z e j ś c i a śm ie rt el ne go. W p r z y p a d k a c h u s a d o w i e n i a się s p r a w y g ru ź l i c z e j p r z e w a ż n i e na b ł o n a c h s u r o w i c z y c h pośród gruczołów chłonnych, narządu rucho­ wego i m o c z o p ł c i o w e g o , d i a z o r e a k cy a E h r l i c h a w mo c z u al bo w c a l e nie z n a c h o d z i się, lub t y l k o ' od c z a s u do c z a s u . Z a w s z e w y s t ę p u j e d i a z o r e akeya Eh r licha w moczu w p rz y p a d k a h gruźlicy prosówkowej i tylko czasami, przed sama śmier­ c i ą , s ł a b n i e co d o n a s i l e n i a . 6) W d u r z ę b r z u s z n y m , — n a w e t w p o s t a c i poronnej i lekkiej, — występuje diazoreakcya E h r l i c h a w m o c z u z a w s z e w I. i II. o k r e s i e c h o ­ r o b o wy m ; później s łabni e, lub z u p e ł n i e znika. D i a z o r e a k c y ę E h rl i c h a w moczu, w prz ebiegu d u r u b r z u s z n e g o , m o ż n a n a w e t , z d a n i e m n a s z e m, u w a ż a ć j a k o j e d e n z o b j a w ó w c h o r o b o w y c h . Do­ póki d i a z o r e a k c y a E h rl i c h a w moczu, w prze­ b iegu d u r u b r z u s z n e g o , i s tn ie je , nie można uwa­ ż a ć s p r a w y c h o r o b o w e j , j a k o p r z e ł a m u j ą c e j s ię , nawet pomimo pozornie dobrego prz ębi egu kli­ n i c z n e g o . P o j a w i e n i e się d i a z o r e a k c y i w m o c z u w okr esie ozdrowienia w sk az u je prawie zawsze na n a w r ó t d u r u b r z u s z n e g o . 7) W p r z y p a d k a c h w ą t p l i w y c h i d a l e k o p o ­ suniętych raków żołądka i gruźlicy przewodu pokarmowego, brak stały diazoreakcyi Ehrli­ c h a w m o c z u p r z e m a w i a za r o z p o z n a w a n i e m tej pierwszej s pra wy chorobowej. W ogóle na podstawie nasz ych doświadczeń, j e s t e ś m y u p r a w n i e n i do t w i e r d z e n i a , ź e d i a z o ­ re akcya jest jednym z bardzo ważnych czynni­ k ó w r o z p o z n a w c z y c h i p r o g n o s t y c z n y c h dla le­ karza klinicysty w przypadkach gruźlicy płuc i d u r u b r z u s z n e g o . Ś m i a ł o r z e c m o ż e m y , i ż di a-

27 z o r e a k c y a E h r 1i c h a w m o c z u , t o d r o g o s k a z w r o ­ kowa niu dla k l i n ic y s ty , w każ dym p r z y p a d k u duru brzusznego, a prawie zawsze i w gruźlicy płuc. W celu wyświecenia, od czego zależy diazoreakcya w moczu, wykonywaliśmy odpowiednie doświadczenia z to­ ksynami jadu gruźliczego, jadu duru brzusznego, róży, ro­ pnego, użyczonymi nam uprzejmie przez D ra Batkę z za­ kładu higienicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego. Mogliśmy jednak stwierdzić, iż ona nie zależy od powyższych toksyn. Również nie zależy od obecności peptonów w moczu. Z uw agi, iż diazoreakcya' różnie się zachowuje ze względu na okres chorobowy w durzę brzusznym i gruźlicy płuc, nie możemy jej uczynić zależną od ilości antitoksyn w ustroju. Prawdopodobnie więc przyczynę powstawania diazoreakcyi Ehrlicha w moczu odnieść należy do obecności w moczu naówczas jakiegoś wytworu rozpadowego istot biał­ kowatych komórek, bliżej nam nieznanego. O ile ta hipoteza zasługuje na uw agę, może w przyszłości uda się wykazać. W Krakowie 1 czerwca 1898 r.

O sobne odbicie z „ P rz eg ląd u L ek a rsk ieg o 11 1898. N r. 30, 31 i 32. K rak ó w

1 8 9 8 . — « .D r u k a r n i a U n i w e r s y t e t u J a g i e l l . , p o d

z a rzą d em

J . F ilip o w s k ie g o .