UZUN SÜREL EVDE BAKIM H ZMETLER VE BAKIM S GORTASI

Turkish Journal of Geriatrics 2007; 10 (2): 100-108 DERLEME UZUN SÜREL‹ EVDE BAKIM H‹ZMETLER‹ VE BAKIM S‹GORTASI ÖZ Sema O⁄LAK Nüfusun yafllanmas›, ...
Author: Pembe Karakaya
9 downloads 0 Views 235KB Size
Turkish Journal of Geriatrics 2007; 10 (2): 100-108

DERLEME

UZUN SÜREL‹ EVDE BAKIM H‹ZMETLER‹ VE BAKIM S‹GORTASI ÖZ Sema O⁄LAK

Nüfusun yafllanmas›, özürlülük ve kronik hastal›klardaki art›fl, sa¤l›k hizmetlerine olan talebin yükselmesine ve sa¤l›k harcamalar›n›n Gayri Safi Milli Has›la (GSMH) içindeki pay›n›n büyümesi bak›m gereksinimine olan talebin art›rmas›na, maliyet aç›s›ndan da yeni kaynaklar›n ve yöntemlerin aranmas›na neden olmufltur. Bununla birlikte; finansman sorunlar› yan›nda, mevcut yatak say›s›n›n yetersizli¤i, hizmetin verimli bir flekilde sa¤lanmamas› ve kalite güvenli¤i ile ilgili sorunlar kurumsal bak›m hizmetlerine alternatif aramaya yöneltmektedir. Evde bak›m hizmetlerinin, birey merkezli bak›m hizmeti olmas› yan›nda, sa¤l›k harcamalar› ve maliyetler yönünden de kurumsal bak›m hizmetlerine göre birçok üstünlüklerinin olmas›, bireyler ve hükümetler taraf›ndan tercih nedeni olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r. Toplumda yafllanma ve di¤er nedenlerle ortaya ç›kan bak›m gereksiniminde ailenin yetersiz kalmas› ve aile üzerindeki yükün artmas› ile uygun ve etkili bak›m hizmetlerini daha düflük maliyette, kapsaml› ve aile ile devletin rolü aras›nda dengeyi sa¤layacak olan evde bak›m sistemlerini gelifltirmek ve politika oluflturmak konusunda çaba gösterildi¤i görülmektedir. Türkiye’de de, evde bak›m hizmetlerine olan talepte son y›llarda ciddi bir art›fl olmaktad›r. Gerek kamu düzeyinde gerekse özel kurulufl düzeyinde evde bak›m hizmetlerine ilginin artmas›, bu hizmetlerin bak›m sigortas› kapsam›nda ele al›nmas› yönünde geliflmeler görülmektedir. Anahtar sözcükler: Uzun süreli bak›m, Evde bak›m Hizmetleri, Bak›m sigortas›, Yafll›l›k, Sosyal güvenlik.

REVIEW ARTICLE

LONG-TERM HOME CARE SERVICES AND CARE INSURANCE ABSTRACT

‹letiflim (Correspondance) Sema O⁄LAK Dokuz Eylül Üniversitesi Sa¤l›k Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu ‹ZM‹R Tlf: (0232) 412 47 20 e-mail: [email protected] Gelifl Tarihi: (Received)

18/11/2006

Kabul Tarihi: 06/03/2007 (Accepted) Dokuz Eylül Üniversitesi Sa¤l›k Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu ‹ZM‹R

The ageing of the population, the increase of disability and chronic sickness caused the increase of demand for the health care services. The fact that portion of the health expenses in the Gross Domestic Product (GDP) increased the demand of the need for care also caused new sources and methods to be searched for in terms of the cost. However, besides the financial problems, insufficiency of the present hospital beds, and that care services cannot be profitably provided, and the problems on quality assurance lead us to search for alternatives for institutional care services in plenty of various aspect come into being as the reason for preference. Home care services are also the individual-centered care services, and they have a lot of advantages compared with institutional care services in terms of health expenditures and costs, and this proves why those care services are preferred by both individuals and governments. Although need for care in societies, which happens due to aging, or some other reasons, is under the responsibility of the family many countries seeing recently that the family is being insufficient in meeting the basic care needs of the sick, disabled and elderly, and the family undergoes an increased burden, have been making efforts about developing low costing home care services systems and bringing forth a policy in order to provide overall balance of the role between the government and the family. Key words: Long-term of home care services, Long-term care insurance, Elderly, Social security.

100

UZUN SÜREL‹ EVDE BAKIM H‹ZMETLER‹ VE BAKIM S‹GORTASI

G‹R‹fi

Emak, yükseltmek, yeniden sa¤l›¤›na kavuflturmak amac›y-

vde bak›m hizmetleri, genel olarak; bireyin sa¤l›¤›n› koru-

c.

la sa¤l›k ve sosyal hizmetlerin profesyonel düzeyde veya aile bireyleri taraf›ndan bireyin kendi evinde ya da yaflad›¤› ortamda sunulmas›d›r. Sözü edilen bu hizmetler, hem sa¤l›k hem de sosyal hizmetleri içine alan genifl bir yelpazede bireyin gereksinimi do¤rultusunda yaflam kalitesi ve toplumsal sayg›nl›¤›n›n korunmas›n› da sa¤lamaktad›r (1). Bu anlamda evde bak›m hizmetleri genel olarak, kurum bak›m›n›n yerini alan, kurumlarda kal›fl gereksinimi azaltan ya da geciktiren hizmetler olarak ifade edilmektedir (2). Evde bak›m hizmetlerinin yöneldi¤i yafl gruplar›, a¤›rl›kl› olarak 65 yafl ve üzerindeki kronik ve uzun süreli bak›m› gereken yafll› hastalar›n yan›s›ra kronik hastal›¤› olan her yafl grubu, bebek ve çocuklar da çok yönlü bak›m hizmetlerini güvenli ev koflullar›nda alabilmektedirler. Avusturya’da 1998’de hizmeti alanlar›n %83’ü, Almanya’da %78’i, ABD’de %63’ü, 65 yafl ve üstündekileri oluflturmaktad›r (3). Ayr›ca, terminal dönemdeki kanserli yetiflkin ve çocuk hastalar›n onur ve sayg›nl›¤›n› korumak, yaflam›n son günlerini daha sevgi ve flefkatle geçirilmesini sa¤lamak amac›yla bak›m hizmetleri evde verilebilmektedir. Öte yandan, tedavisi olanaks›z ve ilerlemifl olan birçok hastalar›n ölümüne kadar bak›mlar›n›n evlerinde verilmesi tercih edilmektedir (4,5). Evde bak›m hizmetleri, özelli¤i gere¤i üç aç›dan s›n›fland›r›lmaktad›r. Birincisi; evde bak›m, yaln›zca t›bbi hizmetlerin verilmesi de¤il, ayn› zamanda bireyin gereksinim duyabilece¤i sosyal hizmetleri de içine almaktad›r. ‹kincisi; evde bak›m, k›sa süreli veya uzun süreli olarak sunulmaktad›r ve hizmet kapsamlar› ço¤u kez birbirinden oldukça farkl›l›k gösterebilmektedir. K›sa süreli sunulan evde bak›m hizmetleri, t›bbi hizmet a¤r›l›kl›d›r ve ço¤unlukla hastane sonras› nekahat dönemi içinde verilmektedir. Bu süre, genel olarak 30 gün ile s›n›rland›r›lm›flt›r. Uzun süreli evde bak›m hizmetleri ise, hem t›bbi hem de sosyal bak›m hizmetlerini kapsamakla birlikte, sosyal bak›m a¤›rl›kl›d›r ve 6 aydan daha fazla bak›m gereksiniminin duyulmas› durumundaki verilen hizmetleri içene almaktad›r (6). Üçüncüsü ise; farkl› meslek alanlar›ndaki uzman ya da yar› uzman kiflilerin verdikleri evde bak›m (formal care) ile aile bireylerinin verdikleri evde bak›md›r (informal care). Uzmanl›k düzeyinde verilen (formal care) evde bak›m hizmetleri genel olarak flu hizmetlerden oluflmaktad›r (7):

d.

a. Hemflirelik hizmetleri: Bireyin evine düzenli veya belirli aral›klarla uzman hemflirelerin ziyaretleri ve evde hemflirelik hizmetleri b. Destek sa¤l›k hizmetleri: Psikoterapi, fizik tedavi, ayak bak›m›, konuflma ve meflguliyet tedavisi gibi bireyin hare-

TÜRK GER‹ATR‹ DERG‹S‹ 2007; 10(2)

e.

f.

g.

h.

i.

ketini ve evde birine muhtaç olmadan yaflamas›na yard›m edecek hizmetler Gündüz/Gece bak›m›: Gündüz/gece bak›m merkezlerinde bak›ma muhtaç bireye gereksinimine uygun hizmet Kiflisel bak›m (öz bak›m): Bak›ma muhtaç bireyin banyo yapt›r›lmas›, giyinmesine yard›m vb. gibi günlük yaflam aktivitelerinin yerine getirilmesine yard›mc› olacak hizmetler Ev ifllerine yard›m, ev düzeninin yeniden oluflturulmas›: Evin temizlik, ütü ve al›flverifl gibi hizmetlerine yard›m hizmetleri ile daha güvenli yaflamay› sa¤layacak ev düzeni de¤iflikliklerinin yap›lmas›d›r. Örne¤in, kap›, kilit onar›m›, çat› onar›m›, ç›k›fl rampalar› oluflturmak, banyo güvenli¤i oluflturmak, tekerlekli sandalyenin evde dolafl›m›ndaki engelleri ortadan kald›rmak vb. Sosyal destek: Bireyin al›flverifline yard›m, randevular›na götürülmesi, faturalar›n›n ödenmesi, sosyal etkinliklere ve arkadafl ziyaretlerine götürülmesini sa¤layacak hizmetler G›da ve beslenme hizmetleri: Evinde yemek haz›rlama ve piflirme ifllevini yerine getiremeyenlere evlere yemek da¤›t›m hizmetleri, sa¤l›k e¤itimi vb. Dan›flmanl›k hizmetleri: Bireyin haklar› ve sorumluluklar› ile ilgili öneri ve dan›flmanl›k hizmetleri ile bireyin istek ve flikayetlerinin ele al›nd›¤› hizmetler Bak›c›lar için destek hizmetler: Evde bak›m› üstlenen gerek aile bireyleri gerekse para karfl›l›¤›nda hizmet sunan bak›c›lara sa¤lanacak hizmetleri kapsamaktad›r. Bu hizmetler, iki flekilde verilmektedir. Birincisi; Geçici Bak›m (Respite care): Bak›c›lar›n belirli dönemlerde dinlendirilmesi ya da izinli say›lmas› durumunda, söz konusu hizmetlerin geçici bir süre için kurumlarda (bak›mevi benzeri yerlerde) verilmesidir. ‹kincisi; Bak›c› Destek Kurulufllar›: Bu kurulufllar, bak›c›lar›n daha iyi hizmet vermelerini sa¤layacak e¤itim, bilgi, dan›flmanl›k ve bak›c› haklar› gibi temel konularda bak›c›lar›n desteklenmesini hedeflemektedir.

K›sa Süreli Evde Bak›m Hizmetleri Sosyal, ekonomik, demografik etkenler, aile yap›lar›n›n de¤iflmesi, göçmenlik, kentsel ve k›rsal sosyal çevre de¤iflimleri, yoksulluk gibi faktörler, ailelerin birinci derecede görev almalar›n› giderek zay›flatmaktad›r. Söz konusu bak›m› yüklenen aile bireylerinin çok yönlü bak›m becerilerini baflarmalar› zor olabildi¤i gibi, e¤er aile bireyleri yeterli bilgi ve donan›ma sahip de¤ilse (bak›m sorumlulu¤unu yerine getirmek, basit cihazlar› kullanabilmek vb gibi), eskisinden daha kötü olabilecek sonuçlar do¤urabilmektedir. Bu nedenle, özellikle evde t›bbi hizmetler günümüzde konusunda bilgi birikimi olan multidisipliner ekip anlay›fl›yla yerine getirilmektedir (8).

101

LONG-TERM HOME CARE SERVICES AND CARE INSURANCE

K›sa süreli evde bak›m hizmetlerinin temel hedefi, t›bbi bak›m ve rehabilitasyon gibi bireyin en k›sa sürede kendi kendine yetebilecek duruma gelmesini sa¤layacak hizmetlerin bireyin evinde sa¤lanmas›d›r (9). Bu hizmetler birey merkezli olup, yeniden sa¤l›¤›na kavuflmas›, sa¤l›k düzeyinin yükseltilmesi, e¤itim ve dan›flmanl›k hizmetleri ile ailesi ve kendisine sa¤l›k sorunlar›yla bafl edebilece¤i temel becerilerin kazand›r›lmas›n› sa¤layacak birçok disiplini kapsayan hizmetlerle bir bütünlük içinde verilmektedir (10). K›sa süreli evde bak›m hizmetleri olarak; hekimlik, hemflirelik hizmetleri, meflguliyet tedavisi, konuflma tedavisi, fizik tedavi, ayak bak›m›, beslenme ve sosyal hizmetlerin verilmesini içermektedir. Örne¤in, ameliyat sonras› bak›m, cerrahi kaynakl› yara bak›m›, solunum tedavisi, fiziksel ve meflguliyet tedavisi, konuflma, dil geliflimi tedavisi, hasta ve bak›m verenin e¤itimi, damar içi ve beslenme tedavisi ile enjeksiyon uygulamalar› vb. gibi oldukça genifl bir alan› kapsamaktad›r. Evde k›sa süreli t›bbi bak›m, birçok ülkede genellikle sa¤l›k sigortas› içinde, kamu kaynaklar›yla finanse edilebilmekte ve düzenlenebilmektedir. Sözü edilen hizmetler; devlet kurulufllar›, yerel yönetimler, sivil toplum kurulufllar› ve kar amaçl› kurulufllar taraf›ndan sa¤lanabilmektedir (11-13). Uzun Süreli Evde Bak›m Hizmetleri Uzun süreli evde bak›m hizmetlerinin hedefi, bak›m hizmetlerine sürekli olarak gereksinim duyan kronik hastalar, yafll›lar ve özürlülerin sa¤l›¤›n› korumak; bak›ma muhtaçl›k derecelerinin daha da artmas›n› önlemek; hastal›k ve özürlülü¤ün ortadan kald›r›lamad›¤› durumlarda olabildi¤ince ba¤›ms›z yaflamay› sa¤layacak e¤itim ve beceriler kazand›rmak ve profesyonel anlamda kaliteli bak›m hizmetlerini sunmakt›r (14). Bak›ma muhtaçl›k; günlük yaflam aktiviteleri ve yard›mc› yaflam aktivitelerinden en az birini yard›ms›z olarak yerine getirememe durumudur (15,16). Günlük yaflam aktivitelerinin (ADLs) ve yard›mc› günlük yaflam aktivitelerinin (IADLs) yerine getirilmesinde zorluk çekme ve biliflsel yetersizlik, zorunlu gözetim alt›nda tutulma gereksinimi, bak›m hizmetlerinden yararlanma koflulu olarak birçok ülkede kullan›lmaktad›r. Baz› ülkelerde yafla ba¤l› oluflabilecek sa¤l›k ve bak›m sorunlar›ndan dolay› bak›ma muhtaç olanlar da kapsam içine al›nm›flt›r. Bu yaklafl›ma benzer flekilde, Qureshi ve arkadafllar› da, uzun süreli evde bak›m›n temel amac›n›; yaflam kalitesinin korunmas›, çevresel koflullara uyum, kiflisel bak›m becerilerinin yeniden kazand›r›lmas›, kendisini de¤erli ve sayg›n hissetmesi, kültürel, bireysel ve dinsel görüfllerine uygun bak›m›n sunulmas› ve ailesinin de bak›m plan›n›n içinde yer almas› olarak belirtmifllerdir (17).

102

Evde Bak›m Hizmetlerinde Aile Bireyi veya Bak›c›n›n Rolü Kurum ve evde bak›m hizmetlerinin giderek artmas›na karfl›n ülkemizde ve dünyada evde bak›m, büyük ço¤unlukla aile bireyleri taraf›ndan verilmektedir. Bu durum, yaln›zca ekonomik nedenlerden de¤il, ayn› zamanda sosyal ve kültürel nedenlerden ve evde bak›m›n “ailenin temel bir görevi” olarak görülmesinden kaynaklanmaktad›r. Aile bireylerinin bak›m›nda ise, büyük ço¤unlu¤unun kad›nlardan (efl, k›z, gelin) olufltu¤u görülmektedir. Birçok Avrupa ülkesinde aile bireyi bak›m s›kl›¤› yaklafl›k %80-90 aras›nda de¤iflmektedir (18). Ancak, çal›flma yaflam›na kad›nlar›n kat›lmas›yla birlikte bak›ma muhtaç bireylerin bak›m›nda aile bireylerinin yerini, belirli bir ücret karfl›l›¤›nda çal›flan bak›c›lar ya da kurumsal bak›m seçene¤i almaktad›r (19). Geliflmifl ülkeler bak›m yükünün, ekonomik ve sosyal nedenlerle alt›ndan kalkamayacak boyutlara ulaflaca¤›n› öngördüklerinden ailenin desteklenmesini hedef alan bak›m sigortas› kapsam›nda yasal düzenlemelere sosyal politikalar› içinde yer verdikleri görülmektedir (9). Nitekim, Almanya, Avusturya, Hollanda, ‹srail ve Japonya’da sosyal güvenlik sistemi içinde “bak›m sigortas›” uygulamalar› yer almaktad›r. Bunun yan›nda, sosyal hizmet uygulamalar› içindeki düzenlemeleri içinde ‹ngiltere, Norveç, ‹sveç, Almanya ve Hollanda’da devletin, bak›c› aile bireylerini destekleyen uygulamalar› söz konusudur (20). Birçok ülkenin de, sosyal güvenlik ve mali düzenlemelerle bu grubun haklar›n› gözetecek, sosyal ve ekonomik avantajlar sa¤layacak çabalar içinde olduklar› görülmektedir (21). Ülkemizde de, devletin bak›m hizmetleri sa¤lamadaki yetersizli¤i ve bak›m hizmetlerini veren kurulufllar›n maddi aç›dan getirdi¤i ek külfet nedeniyle yafll›, özürlü ve kronik hastalar›n bak›m› büyük ölçüde aile üyeleri ve/veya gönüllü bak›c›lar taraf›ndan yürütülmektedir (9). Bak›m rolü, bak›c› aile bireyini çok yönlü etkilemektedir. Birincisi; fiziksel ve ruhsal sa¤l›¤› olumsuz yönde etkilenmektedir. ‹kincisi; sosyal yaflamlar›n› etkilemekte, son olarak da; çal›flma hayatlar› kesintiye u¤ramaktad›r. Ayr›ca, emeklilik, sosyal güvenlik haklar› ço¤u kez bak›m verme zorunlulu¤u nedeniyle kaybedilmektedir. Günümüzde Uluslararas› Çal›flma Örgütü (ILO), bak›m hizmetinin ister aile bireyi, ister resmi bir kurum isterse para karfl›l›¤›nda sa¤lans›n, bak›m verme iflinin, normal ifl gibi kabul görülmesi gerekti¤ini (ekonomik güvence, tan›nma, sayg›nl›k) savunmaktad›r (6,9). Çal›flmalar, aile bireyleri olmaks›z›n uzun süreli evde bak›m hizmetlerinin yürütülmesinin olanaks›z oldu¤unu göstermektedir. Bak›m yükünün zorluklar› aç›s›ndan ve bak›m verme sorumluluklar›n›n uzun y›llar devam etmesini sa¤lamak için birçok ülkede uygulanan bak›m sigorta sistemleri de bak›ma muhtaç olanlar›n uzun süreli bak›m gereksinimini tümüy-

TURKISH JOURNAL OF GERIATRICS 2007; 10(2)

UZUN SÜREL‹ EVDE BAKIM H‹ZMETLER‹ VE BAKIM S‹GORTASI

le karfl›layamamaktad›r. Kuflkusuz, bak›m sigorta sistemlerinin amac›, tümüyle ailenin yerini almak de¤il, ailenin bak›m sorumlulu¤unu bir ölçüde de olsa azaltabilmeye yöneliktir. Çünkü, bak›m rollerinin devam etmesi, bak›ma muhtaç bireylerin hastane veya bak›m merkezlerine yat›fl›n azalt›lmas›nda önemli bir etken olmaktad›r. Bu yüzden, evde bak›m hizmetleri ile aile bak›m› yan›nda profesyonel bak›m hizmetleri (hekim, hemflire, terapist, sosyal hizmet uzman›, sosyal bak›m çal›flan›, bak›c› elaman) birlikte destek sa¤lanmaktad›r. Sözü edilen bu hizmetler, çok farkl› ve yap›daki hizmet seçenekleri sunarak, aile bireylerinin omuzlar›ndaki bask›y› bir ölçüde azalt›lmas›nda etkili olabilmektedir. Ayr›ca, yasal anlamda güvence alt›na al›nm›fl oldu¤unun bilinmesi, bak›m›n devam›n›n sa¤lanmas›nda aile bireylerine büyük güvenlik duygusu vermektedir.

BAKIM S‹GORTASI ‹Ç‹NDE EVDE BAKIM H‹ZMETLER‹ vde bak›m hizmetleri, sa¤l›k ve sosyal hizmetlere olan ta-

Elebin h›zla artmas› yan›nda baz› hastal›klarda sa¤l›k harcamalar›n› azaltan, birey memnuniyetini sa¤layan, insanlar›n özellikle tercih ettikleri bir hizmet olarak birçok ülkede ciddi anlamda yatakl› tedavi kurumlar›na alternatif olarak görülmekte ve bak›m sigortas› düzenlemeleri içinde evde bak›m hizmetleri uygulamalar›na yer verilmektedir. Bilindi¤i gibi, dünya nüfusunun yafllanmas›, ailenin küçülmesi ve kad›n›n çal›flma hayat›na kat›lmas›, uzun süreli bak›m›n finansman›n› zorlamakta ve mevcut sosyal güvenlik sistemi yetersiz kalmaktad›r. Bu ba¤lamda, bak›m sigortas› günümüzde çok daha fazla önemli hale gelmifltir. Bu konuda öncü olan ülkelerin gerek finansman kayna¤›, gerekse uygulama aç›s›ndan alabilece¤imiz birçok deneyim ve örnekler bulunmaktad›r (6,22). Örne¤in, Avusturya; 1994 y›l›nda Federal Bak›m Paras› Yasas› ile mental, fiziksel ve duygusal anlamda bak›ma muhtaç özürlülerin sürekli bak›ma muhtaç olmas› ve bu durumun 6 ay sürmesi ve bak›m gereksiniminin ayda 50 saatten fazla olmas› durumunda bak›m paras› ödenmekte ve bunun finansman› da tümüyle vergilerle karfl›lanmaktad›r. Almanya’da ise, 1995 y›l›nda yürürlü¤e giren Bak›m Sigortas› Yasas›n›n finansman› yap›s›, zorunlu sosyal sigorta primlerine dayand›r›lmaktad›r. Japonya’da ise, 2000 y›l›nda yürürlü¤e giren Bak›m Sigortas› Yasa’s›n›n finansman›, %50’si çal›flan ve emeklilerden kesilen sosyal sigorta primleri ile %50’si vergilerden oluflan karma bir yap›ya sahiptir. Danimarka ise, bak›ma muhtaçlar için bak›m› tümüyle vergilerden karfl›lamaktad›r. Bak›m Hizmetinden Yararlanma; Uzun süreli evde bak›m hizmetlerinde, bak›ma muhtaçl›k derecesi esas al›nmaktad›r. Birçok ülkede, ulusal düzeyde tek bir de¤erlendirme ölçe¤i kullan›lmaktad›r veya bu yönde ola¤anüstü çaba göste-

TÜRK GER‹ATR‹ DERG‹S‹ 2007; 10(2)

rilmektedir. Tek tip de¤erlendirme sistemi, derecelendirme süreçlerinin standardize edilmesine de yard›mc› olabilmektedir. Bak›m hizmetlerinden yararlanmada en az 6 ay devam eden bir bak›m gereksinimi dikkate al›nmaktad›r. K›sa süren bak›m hizmetleri, bak›m sigortas› kapsam›nda de¤erlendirilmemektedir. Hemen her ülkede, bireyin bak›ma muhtaç olup olmad›¤›na ve bak›m hizmeti alma gereksiniminde, bak›m derecelendirme sistemi uygulanmaktad›r. Buna göre, bireyin baflkalar›n›n yard›m›na günlük, haftal›k ya da ayl›k olmak üzere hangi s›kl›kta gereksinim duyaca¤› bak›m saati saptanmaktad›r. Bireyin gereksinim duyaca¤› olas› bak›m›n saat say›s›, bak›ma muhtaçl›k derecesini belirlemektedir. Bak›m Sigortas›n›n Kapsam›; Bak›m hizmetlerinden yararlanmada, bak›ma muhtaç olunan saat esas al›nmaktad›r. Örne¤in, Almanya ve ‹srail’de günde en fazla 2 saat ev hemflirelik hizmetleri karfl›lan›rken, Hollanda’da en fazla 3 saat olabilmektedir. Almanya bak›m sigortas›nda, en alt düzeyde sunulan bak›m, gereksinim duyulan bak›m›n %37’sini olufltururken, en yo¤un bak›m gereksiniminde de bu say›, %44’ü olabilmektedir. ‹srail’de 1.derecede bak›m için, haftada 17.5 saat gerekmesine karfl›n yaln›zca haftada 10 saat sunulmaktad›r. Buna göre yaklafl›k %57’si bak›m sigortas› taraf›ndan karfl›lanmaktad›r. Baz› durumlarda gereksinimin %35’i bak›m sigortas› taraf›ndan karfl›lanmaktad›r. Avusturya’da en yo¤un bak›m gereksiniminin %16’s› karfl›lanmakta, en az bak›m gereksinimi durumunda da (ayda 180 saatten fazla) 40 saat hemflirelik bak›m› ve 80 saat ev yard›mlar› olmak üzere %44’ü karfl›lanmaktad›r. Japonya’da bak›m gereksiniminin karfl›lanmas›nda kapsam genifl tutulmufltur. Önemle vurgulanmas› gereken bir di¤er nokta ise, birçok ülkede k›sa süreli evde bak›m genel olarak sa¤l›k sigortas› içinde yer al›rken, uzun süreli evde bak›m, sa¤l›k ve sosyal hizmetlerin bir bölümü veya farkl› bir program olarak sunulabilmektedir. Ayr›ca, bak›m sigortas› kapsam› içinde; hizmet sunumu, bak›m paras› ve evde bak›m› kolaylaflt›r›c› cihaz ve teknolojik hizmetlerden yararlanma durumu sözkonusudur. Bak›m paras›, hem do¤rudan hem de dolayl› flekilde ödenebilmektedir. Do¤rudan ödeme, bak›m hizmeti alan bireye ya da bak›c›s›na yap›labildi¤i gibi, belirli giderlerde vergiden muaf tutulma, vergi indirimi veya ulafl›m giderlerinde belirli indirim yap›lmas› gibi, dolayl› ödemeler fleklinde de olabilmektedir (23,24). Genel olarak ülkelere bak›ld›¤›nda, bak›m paras›, ayl›k sunulan hizmetin parasal de¤erine göre daha düflüktür. Örne¤in Almanya’da bak›m paras›, hizmet de¤erinin %45-53’ü aras›ndad›r. ‹srail’de bak›m paras› ancak, gereksinim duyulan hizmetin sunulmamas› durumunda tercih edilmekte ve hizmet de¤erinin yaklafl›k %80’ine karfl›l›k gelmektedir (6).

103

LONG-TERM HOME CARE SERVICES AND CARE INSURANCE

Bak›ma Muhtaçl›¤› De¤erlendirme Sorumlu¤u; Sigorta kurulufllar› taraf›ndan yap›labildi¤i gibi ba¤›ms›z bir kurum/kurulufl da yapabilmektedir. Bu hizmetlerden yararlanmada objektif, özerk ve tek de¤erlendirme ölçütleri kullan›lmaktad›r. Ülkelerde, bak›ma muhtaçl›¤›n de¤erlendirilmesinde hekim, hemflire ve sosyal hizmet uzman› gibi kendi alan›nda uzmanlara yer verilebildi¤i gibi, birçok meslek uzmanlar›ndan oluflmufl bak›m ekibi de olabilmektedir. Söz konusu de¤erlendirme, çok yönlü ve birey gereksinimine uygun olarak yap›lmaktad›r. Aile Bireylerinin Bak›m› (informal care); Kuflkusuz ki, bak›m sigorta yasalar›, bak›ma muhtaç olanlar›n uzun süreli bak›m gereksinimini tümüyle karfl›layamamaktad›r. Bu nedenle, bireyin bak›m›nda ailesi, bak›m›n sunumunda ve finansman›nda sorumlu olmaktad›r. Bak›m sigorta yasas›n›n amac›, tümüyle ailenin yerini almak de¤il, ailenin bak›m sorumlulu¤unu bir ölçüde de olsa azaltabilmektir. Bak›m sigortas›nda çeflitli flekillerde sunulacak olan profesyonel bak›m yan›nda aile bak›m›n› destekleyen vergi indirim, emeklilik ve ücret ödeme vb uygulamalar mevcuttur. Finansman; Geliflmifl ülkelerde bak›ma muhtaçl›k riski ve bunun gerçekleflmesi sonucunda oluflabilecek sorunlar›n çözümünde sosyal güvenlik sistemi içinde bak›m› güvenceye alan sistemler gelifltirilmektedir. Bak›m sigortas›, bak›ma muhtaç bireyin bak›m hizmetleri gereksinimini, sosyal güvenlik sistemleri içinde çözüm bulmaya çal›flan bir uygulamad›r. Bir baflka deyiflle, uzun süreli bak›m› tümüyle ailenin sorumlulu¤una b›rakmayan, bak›m› için toplumsal dayan›flma anlay›fl› çerçevesinde sosyal ve maddi deste¤in verilmesinin kaç›n›lmaz oldu¤u görüflüne dayanmaktad›r (14,25). Sözü edilen uygulama ile bak›ma muhtaç bireye sunulan evde veya kurumsal bak›m hizmetlerinin gider art›fllar› ve gelir kay›plar› oluflacak finansman sorunlar›na bir çözüm getirilmek istenmektedir. Uzun süreli bak›ma muhtaçl›ktan kaynaklanan sorunlara karfl› oluflturulan sosyal güvenlik sistemleri içinde birçok model ortaya ç›km›flt›r. Hangi model tercih edilirse edilsin, bak›ma muhtaçl›k riskine karfl› al›nmas› gereken önlemler ve bak›ma muhtaç bireylere tan›nan sosyal haklar genel olarak benzerlik göstermektedir. Bak›m sigortas›n› finansman›, tüm ülkeler için önemli bir konudur. Devletin katk› düzeyi, özel sigortalar›n rolü ve sosyal sigorta prim ödemeleri ülkeden ülkeye farkl›l›k göstermektedir (26). Ülkeler, bak›m sigortas›n›n finansman politikalar›n›n oluflturulmas›nda befl temel soru üzerinde durmaktad›rlar (27). a. Bak›m hizmetlerinden kimler yararlanacak? b. Hizmetlerden yararlanma hakk› nas›l belirlenecek?

104

c. Finansman› hangi kaynaklardan sa¤lanacak? d. Bu hizmetler nas›l sunulacak (Hizmet sunum stratejileri ve yöntemleri)? e. Bak›m hizmetleri sistemi içinde sa¤l›k ve sosyal hizmetlerin entegrasyonu nas›l sa¤lanacak? Tüm bunlar› içine alabilen kapsaml› ve bak›ma muhtaçlara sunulacak hizmetlerin yüksek kaliteli, ailenin finansal, fiziksel ve duygusal yükünü hafifletecek uygulamalar›n tercih edilmesinin kamu sorumlulu¤u aç›s›ndan önemli oldu¤u savunulmaktad›r (28). Bunun yan›nda, bak›m sigortas›n›n finansman›nda, ülkelerin ekonomik yap›lar›, siyasal tercihleri ve sosyal hedeflerle iliflkileri kadar, sosyo-kültürel de¤erler ve kurumsal yap›lar aç›s›ndan da birtak›m farkl›l›klar önemli rol oynamaktad›r (29). Bu nedenle finansman kayna¤›nda da birbirinden farkl› bir yap› ortaya ç›kabilmektedir. Afla¤›da, finansman kayna¤› olarak befl yaklafl›m›n esas al›nd›¤› görülmektedir (24,28,30). a. Vergiye dayal› (genel vergilerden finanse edilen) b. Sosyal sigorta: (primler yoluyla finanse edilmektedir, gereksinime ve prim oran›na göre hizmet ya da bak›m paras› verilmektedir.) c. Özel sigorta: (gönüllülük temelinde bak›m sigortas›) d. Kamu destekli özel sigorta: (devletin para yard›m›, vergi teflvikleri veya ortakl›k düzenlemeleri gibi) e. Özel tasarruflar (cepten ödeme): (bireyin yüklenece¤i tam risk) Bak›m sigortas›nda sa¤l›k ve sosyal hizmetleri temel bir insan hakk› olarak kabul eden ve her bireye eflit ve ücretsiz sunuldu¤u yaklafl›m yan›nda, bu hizmetleri pazar ekonomisi kurallar› çerçevesinde ele alan ya da her iki anlay›fl› içeren karma uygulamalar da mevcuttur. Sosyal güvenlik ve özel sigorta veya cepten harcamalar aras›ndaki denge, bak›m sigortas›nda bir di¤er önemli göstergedir. Uygulamada, birçok geliflmifl ülke, hem sosyal güvenlik hem de özel sigorta finansman›na dayanmaktad›r (30,31).

TÜRK‹YE’DE SA⁄LIK VE SOSYAL H‹ZMETLERDE MEVCUT DURUM lkemiz henüz genç ve dinamik bir nüfus yap›s›na sahip ol-

Ümas›na karfl›n yap›lan öngörüler gelecekte çok h›zl› bir fle-

kilde yafllanaca¤›n› ortaya koymaktad›r (32). 2005 y›l› verilerine göre, 72 milyon olan Türkiye nüfusunun gelecek 10-15 y›lda de¤iflerek bugünün geliflmifl ülkelerindeki benzer bir da¤›l›ma ulaflaca¤›n› göstermekte ve %5.9 olan 65 yafl üstündeki nüfusun toplam, 2025 y›l›nda %9’a olaca¤› öngörülmektedir (33-35). 2002’de gerçeklefltirilen Türkiye Özürlüler Araflt›rmas› verilerine göre, %12.29 olan özürlü nüfusun içinde kronik hastal›klara ba¤l› özürlülük s›kl›¤› %9.7’dir (36).

TURKISH JOURNAL OF GERIATRICS 2007; 10(2)

UZUN SÜREL‹ EVDE BAKIM H‹ZMETLER‹ VE BAKIM S‹GORTASI

Türkiye’nin do¤ufltan beklenen ortalama yaflam süresi 2003 y›l› için 68.7’dir. OECD ülkeleri ile k›yasland›¤›nda ortalama beklenen yaflam süresi en k›sa olmas›na ra¤men 2045-2050 y›llar› için ortalama 78 y›l olaca¤› varsay›lmaktad›r (37,38). Ülkemizde kifli bafl›na düflen yatak say›s›n›n yan›nda hekim ve hemflire say›s›n›n da OECD ülkeleri ortalamas›n›n alt›nda kalmas› yan s›ra, yataklar›n büyük bir bölümü de etkin ve verimli kullan›lmamaktad›r (39-41). Ayr›ca, etkin taburculuk planlamas›n›n yetersizli¤i ve evlerine gidecek hastalar›n ve di¤er bak›ma muhtaç bireylerin bak›m›n›n evde devam edebilmesi olanaklar›n›n yoklu¤u/yetersizli¤i, hastane kal›fl süresini uzatan faktörlerden birini oluflturmaktad›r. Taburcu olduktan sonra bak›m›n›n sürdürülmesine iliflkin sistematik yaklafl›m›n olmamas› ve hastane d›fl›nda bak›m hizmetlerinin sa¤l›k sigortas› taraf›ndan karfl›lanmamas›, bak›m gereksinimi olanlar›n söz konusu hizmetleri ya özel sa¤l›k sigortas› ya da kendi kiflisel harcamalar›yla karfl›lamak zorunda kalmalar›na neden olmaktad›r (42). 1961 y›l›nda yürürlü¤e giren 224 say›l› Yasa ile, daha çok koruyucu hizmetler anlam›nda anne ve çocuk sa¤l›¤› ve e¤itimi yönünden evde bak›m hizmetine yer verilmifl olmakla birlikte, evde bak›m hizmetlerinin sa¤l›k hizmetleri içindeki yeri bugünkü anlam›yla yer almad›¤› görülmektedir. Günümüzde, Sa¤l›k Bakanl›¤› bünyesinde yürürlükte olan sa¤l›k hizmetleri, yatarak veya ayaktan tedaviyi kapsamakla birlikte evde bak›m hizmetlerine yer verilmemifltir. Maliye Bakanl›¤› Bütçe Uygulama Talimatlar›nda da, sa¤l›k hizmetleri sunumunda evde bak›m hizmetlerinin ücretlerinin ödemesine iliflkin uygulama henüz oluflturulmam›flt›r. Son y›llarda evde bak›m hizmetlerine talebinin artmas›, özel evde bak›m kurulufllar›n›n say›s›nda art›fl meydana getirmifltir. Ülkemizde evde bak›m hizmetlerin sunumunda ve denetiminde boflluk olmas›, Sa¤l›k Bakanl›¤› taraf›ndan sözü edilen kurulufllar›n aç›lma koflullar›, çal›flma flekli ve denetlenmesi ile ilgili olarak 2005 y›l›nda “Evde Bak›m Hizmetleri Sunumu Hakk›nda Yönetmelik” yürürlü¤e konulmufltur (43). Öte yandan, Emekli Sand›¤›, Sosyal Sigortalar Kurumu (SSK) ve Ba¤-Kur gibi sosyal sigorta kurumlar›n›n sa¤l›k sigortas› içinde evde bak›ma olanak tan›yan ve bu hizmetlerin finansman›n› sa¤layan bir yap›lanma oluflturulmam›flt›r. Mevcut sa¤l›k sigortas›, yaln›zca ayaktan yatarak tedavi ve ilaç harcamalar›n› karfl›lamaktad›r. Son y›llarda nüfus yap›s›n›n de¤iflmesi ile aktüeryal dengenin bozulmas›, mevcut sosyal güvenlik sisteminin t›kanmas›, gelir da¤›l›m dengesizli¤i, SSK, Ba¤-Kur ile Emekli Sand›¤›’n›n finansman aç›klar›n›n ekonomiyi olumsuz etkilemesi ve tüm ülkeyi kapsayacak flekilde bir sosyal güvenlik sisteminin yoklu¤u gibi temel nedenler mevcut sosyal güvenlik sisteminin

TÜRK GER‹ATR‹ DERG‹S‹ 2007; 10(2)

yeniden yap›land›r›lmas› gere¤ini ortaya ç›karm›flt›r (54). Reformun temel amac›, yoksullukla mücadelede daha etkin, mali aç›dan sürdürülebilir bir sosyal koruma sistemini yaratmakt›r. Bu ba¤lamda, sosyal güvenlik sisteminin tek çat› alt›nda toplanmas› ve genel sa¤l›k sigortas› (GSS) gibi temel düzenlemeler yap›lm›fl ve 31.05.2006 tarihinde 5510 say›l›, “Sosyal Sigortalar ve Genel Sa¤l›k Sigortas› Yasas›” olarak kabul edilmifltir. 01.07.2007 tarihinde yürürlü¤e girecek olan yasada da GSS içinde de evde bak›m hizmetlerinin finansman›na yönelik uygulama yer almam›flt›r. Sosyal yard›m ve sosyal hizmetler sistemimiz aç›s›ndan bak›ld›¤›nda da, durum o kadar yüz güldürücü de¤ildir. Toplam yatak kapasitesi 19.073 olan 232 huzurevi ve bak›mevinin, bugün ve gelecek y›llarda ülkemizdeki yafll›lar›n uzun süreli kurum bak›m›na yan›t verecek düzeyde olmad›¤› aç›kt›r (45). afll› ve özürlünün bak›m› denildi¤inde ço¤u kez birçok yafll›n›n ayn› çat› alt›nda yaflamlar›n› sürdürdükleri kurum a¤›rl›kl› bak›m› ifade etmektedir. Öte yandan, yafll›lar kurumlarda, kendilerini ifle yaramaz, kimsesiz ve terk edilmifl hissetmektedirler. Yafll› ve di¤er bak›ma muhtaçlar›, yaflad›¤› çevreden soyutlamadan, de¤iflik yafl gruplar›ndaki bireylerle iletiflim içinde ve aileleri ile birlikte olabilecekleri koflullar›n yarat›lmas›, onlar›n yaflam kalitesi ve onurlu yaflamlar› için son derece önemlidir (46,47). Bak›m sorunu ile ilgili di¤er bir olgu da, ülkemizde aile yap›s›n›n de¤iflmesi, kad›nlar›n çal›flma yaflam›nda daha fazla yer almas› ile söz konusu gruplar›n bak›m›, gelecek y›llarda daha da sorun olaca¤›d›r. Bak›m taleplerinin kurum bak›m› yoluyla karfl›lanmas›n›n ülkemiz altyap› ve finansal gerçe¤i ölçüsünde zor olmas›, bireyleri kendi evlerinde, aile bireyi taraf›ndan veya ücretli bak›c› bireyler taraf›ndan bak›lmas›na neden olmaktad›r. Bak›ma muhtaç özürlülerle ilgili, son y›llarda özürlüler alan›nda yap›lan etkili sosyal politikalar sayesinde sosyal hizmetler kapsam› içinde belirli bir düzeyde önemli say›labilecek çözümler üretilmifl oldu¤u görülmektedir. Özürlülerin bak›m hizmetlerine yeni bir boyut kazand›ran ve 01.07.2005 tarihli ve 5378 say›l› “Özürlüler Yasas›” (48) ile ilk kez bak›ma muhtaç özürlülere evde bak›m hizmeti olana¤› sa¤lanm›fl, 30.07.2006 tarihli ve 26244 say›l› üç ayr› yönetmelikle de, bak›m hizmetlerine, ücret ve ödemelerle ilgili usul ve esaslar belirlenmifltir (49). Ancak, bu düzenlemeden yararlanmada; sosyal güvenlik kurumlar›na tabi olmayan, ailesini kaybetmifl olanlar ile ailesi ekonomik veya sosyal yoksunluk içerisinde bulunan bak›ma muhtaç özürlüler evde ve kurumda ücretsiz olarak yararlanabilecekleri bir yap›ya kavuflturulmufltur. Bu aç›dan bak›ld›¤›nda, bak›m hizmetinden yararlanacak bak›ma muhtaç özürlü say›s› oldukça daralt›lm›flt›r. Primsiz sistem içinde getirilen evde bak›m güvencesinin, sosyal sigorta (prim-

105

LONG-TERM HOME CARE SERVICES AND CARE INSURANCE

li) bak›m güvencesi içinde di¤er bak›ma muhtaç özürlüleri de kapsayacak flekilde yer verilmesi gerekmektedir. Çünkü, bak›ma muhtaçl›k kendi bafl›na bir sosyal risk olmas› nedeniyle gelir durumundan ba¤›ms›z olarak bütün bak›ma muhtaçlar, sosyal bak›m güvence çat›s› alt›nda olmal›d›rlar.

EVDE BAKIM H‹ZMETLER‹ VE BAKIM S‹GORTASINA YÖNEL‹K ÖNER‹LER Ülkemizde “bak›m sigortas›” uygulamas›ndan söz edildi¤inde ilk akla gelen konunun, bu hizmetlerin nas›l finanse edilebilece¤i ile ilgili olmaktad›r. Evde bak›m, halihaz›rda yaln›zca özel bak›m sigortas› olan veya bu hizmetlerin bedelini ödeme gücüne sahip olanlar taraf›ndan al›nabilen bir hizmettir. Sözü edilen hizmetlerin kamu temelli ve sosyal güvenlik sistemi içinde yer almas›, hem sosyal devlet ilkesi, hem de sosyal adalet anlay›fl›n›n bir sonucu oldu¤u kabul edilmektedir. Büyüyen özel bak›m sigortas›n›n zorluklar› yan› s›ra, uzun süreli bak›m hizmeti için önemli oranlarda para ödenmesinin bireyi ve ailesini daha da yoksullaflt›rabilece¤i inanc›, bu hizmetlerin herkese kamu taraf›ndan sosyal güvenlik kapsam›nda verilmesi düflüncesini kuvvetlendirmifltir. Dünya Sa¤l›k Örgütü (DSÖ) de, bak›m hizmetinin genifl bir kitleye verilmesine ve sosyal koruman›n, sosyal güvenlik yoluyla sa¤lanmas›na iflaret etmektedir. En önemlisi de, bak›ma muhtaçl›¤› bir “normal yaflam riski” olarak de¤erlendirilmesi üzerinde durmaktad›r (30). Evde bak›m hizmetlerinin kamu kaynaklar›yla finanse edilmesi, sa¤l›k giderlerini denetim alt›na almas› ve özellikle yatakl› tedavi giderlerini azaltmas› aç›s›ndan sa¤l›k sisteminde önemli bir seçenek olarak de¤erlendirilmesi gerekmektedir. Gerçekten de, geliflmifl ve geliflmekte olan ülkelerde evde bak›m hizmetlerinin hastane ve di¤er kurum bak›m hizmetlerine göre sosyal ve ekonomik avantajlar› ile ilgili çok say›da çal›flma mevcuttur (50-52). Ülkemizde de, henüz yeni say›labilecek bir hizmet sektörü olmas› ve az say›da yap›lm›fl çal›flmalarda da, evde bak›m›n maliyet ve bireyin yaflam kalitesine yönelik pozitif bulgular oldu¤u görülmektedir. Evde bak›m hizmetleri ile ilgili yasal düzenlemenin yürürlü¤e girmesi ve bak›m sigortas› ile tüm vatandafllar› kapsamas› halinde, özellikle de yafll›lar ve kronik hastalar›n hastane yataklar›n› gereksiz kullan›m›n› azaltacakt›r. Türkiye’de oluflturulacak uzun süreli bak›m hizmetlerinin verilebilece¤i bak›m sigortas›n›n; tek bafl›na sosyal sigorta primleri ya da vergilerle finanse edilmesi, ülkemiz gerçe¤i aç›s›ndan gerçekçi görülmemektedir. Bu nedenle, sosyal sigorta primleri, vergiler ve hizmetin kullan›m› durumunda belirli katk› pay› ödemesi uygulamas›na yer verildi¤i karma bir model daha etkili olacakt›r. Özel bak›m sigortas› da uzun süreli bak›m hizmetleri aç›s›ndan desteklenmelidir.

106

SONUÇ a¤›m›zda yafllanma ve beraberinde ortaya ç›kan kronik

Çhastal›k ve özürlülü¤ün artmas›, sosyal politikalar üzerinde büyük bir bask› unsuru oluflturmaya bafllam›flt›r. Çünkü bu art›fl, ortalama yaflam süresinin uzamas› ile birlikte bak›ma muhtaçl›¤›n artmas›na, sa¤l›k harcamalar›n›n tahmin edilenin ötesine ç›kmas›na ve alternatif bak›m sistemlerinin gelifltirilmesine neden olmufltur. Tüm dünya ülkeleri taraf›ndan, bak›ma muhtaçlar›n temel gereksinimlerini karfl›layacak, uygun ve etkili bak›m hizmetlerini daha düflük maliyette, etkili, kapsaml› ve aile ile devletin rolü aras›nda uygun dengeyi sa¤layacak olan k›sa ve uzun süreli evde bak›m hizmetlerini gelifltirme ve politika oluflturma konusunda çaba gösterilmektedir. Bireye uygun bak›m sistemi oldu¤u kabul edilen evde bak›m hizmetleri, tüm geliflmifl ve geliflmekte olan ülkelerde h›zla kurum bak›m sisteminin yerini almaya bafllam›flt›r. Tüm bu geliflmeler de, sosyal politikalar üzerinde çok önemli etki yapmaya bafllam›fl ve sa¤l›k ve sosyal gereksinimlerle ilgili yasal düzenlemelerin yeniden gözden geçirilmesine ve bak›m sigortas› ile ilgili uygulamalar›n yürürlü¤e konulmas›na neden olmufltur. Ülkemizde de yafll›l›k, özürlülük ve kronik hastal›klar›n artmas› ve hastane sonras› bak›m hizmetlerine olan talebin yükselmesi, gelecek y›llarda sa¤l›k harcamalar›nda ciddi bir art›fl olaca¤›n›n iflaretlerini vermektedir. Türkiye’de kamu taraf›ndan desteklenen gerek k›sa süreli gerekse uzun süreli evde bak›m hizmetlerine yönelik tüm vatandafllar› içine alan yasal düzenleme ve organizasyon oluflturulmam›flt›r. Bak›ma muhtaçlar› sosyal korumay› amaçlayan mevcut yasal düzenlemelerin iflleyifli, k›sa süreli ve uzun süreli evde bak›m almas› bak›m›ndan yetersizdir. Öte yandan, bak›ma muhtaç özürlülere yönelik 5378 say›l› yasa ile özürlülerin evde bak›m hizmetleri, bak›m güvence sisteminin sosyal güvenlik sistemi içinde sosyal yard›m ve sosyal hizmetler çerçevesinde ele al›nmas›, ülkemiz aç›s›ndan bafllang›ç olarak sevindirici olmakla birlikte, kapsam› aç›s›ndan yeterli görülmemektedir. Sosyal güvenlik sistemi aç›s›ndan bak›ma muhtaçl›k bir sosyal risk olarak alg›lanmad›¤› için, özürlüler d›fl›nda kalan bak›ma muhtaç bireylerin bak›m› güvence alt›na al›nmam›flt›r. Bu durum, özellikle sosyal bak›m güvence kapsam› d›fl›nda kalan aile bireylerini sosyal ve ekonomik yönden etkilemeye devam edecektir. Geliflmifl ülkelerin, bak›m sigortas› uygulamalar›n›n, yaln›zca gelir düzeyi düflük olanlara de¤il, gelir durumu iyi olanlar› da içine alacak flekilde oluflturulmaya do¤ru bir çaba içinde olduklar› görülmektedir. Ülkemizin AB’ye aday ülke olma sürecinde, bu ülkelerde örneklerini gördü¤ümüz gibi, kamu temeline dayanan ve sosyal güvenlik sistemi içinde bir bak›m sigortas›n›n yer almas›, sosyal refah anlay›fl›n›n bir sonucudur.

TURKISH JOURNAL OF GERIATRICS 2007; 10(2)

UZUN SÜREL‹ EVDE BAKIM H‹ZMETLER‹ VE BAKIM S‹GORTASI

Hangi nedenden dolay› olursa olsun, bak›ma muhtaç duruma düflmüfl bireylerin sosyal koruma alt›na al›nmas› ve bir sosyal hak olarak ülkelerin kendi flartlar›na uygun olarak oluflturacaklar› bak›m sigortas› sistemi içinde yer almalar›, sosyal güvenli¤in temel hedeflerindendir.

3.

tury from a World Health Organization Perspective, An Anno-

IHS Health Econ, Edited by the Fedaration of Austrian Social

World Health Organization. Home-Based and Long-Term Care, Home Care Issues and Evidence, Edited by; Havens, B.

Sosyal Politikalar. T.C. Baflbakanl›k Aile ve Sosyal Araflt›rma-

1999.p.2

lar Genel Müdürlü¤ü ve ‹SAV (‹slamî ‹limler Araflt›rma Vakf›);

Thome B, Dykes AK, Hallberg IR. Home care with regard to

sons in Europe, Aging Clinical and Experimental Research.

Nahcivan, Ö.N. Evde Bak›m Sürecinde Hastada Geliflen Tehli-

16. Feder J, Komisar L, H Niefield M. Long-term care in the Uni-

Review.

Journal

of

Clinical

gresi Kitab›, Marmara Üniversitesi Hemflirelik Yüksekokulu ve T›p Fakültesi. 24-26 Eylül 1998. ‹stanbul, pp. 213-214. Aksayan S, Cimete G. Kronik Hastal›kl› Bireylerin Evde Bak›m

ted States; An Overview. Health Affairs, 2000; 19(3):40-56. 17. Qureshi H, Nicholas E. A new conception of social care outcomes and its practical use in assessment with older people. Research Policy and Planning, 2001;19(2):11-25.

Gereksinimleri, Olanaklar› ve Tercihleri, I.Ulusal Evde Bak›m Kongresi Kitab›, Marmara Üniversitesi Hemflirelik Yüksekoku-

Home Care Association 12. Annual Confference, 2002; November 22-23, Vancouver-B.C, pp18.

Brodsky J, Habib J, Mizrahi I. Long-Term Care Laws in Five

19. Picard L, Comas-HA, Font CJ, et al. Modelling an entitlement

Developed Countries, A Review. JDC Brookdale Institute of

to long-term care in Europe: Projections for long-term care Ex-

Gerontology and Human Development, Jerusalem, World He-

penditure to 2050. 6th. European Sociological Association

alth Organization, 2000.

Conference, Murcia,Spain, 2003; September 23-27, Research

Australian Government Department of Health and Ageing;

Network on Ageing in Europe, pp1-52.

Community Care For Older People and People with Disabiliti-

20. Hurst J, et al. Trends in long-term care in OECD countries: evi-

es: Explaining the Home and Community Care Program, Eri-

dence from recent OECD studies and preliminary findings from

flim: 17.04.2005,http://www.health.gov.au/internet/wcms/

a study of 19 countries. AARP International Long-Term Care.

publishing.nsf/Content/hacc-pub_commcare.htm Robinson R. The Finance and Provision of Long Term Care for Elderly People in the UK: Recent Trends, Current Policy and Future Prospects. Journal of Population and Social Security, Social Security Study. 2002; 1:2. 9.

2002;14:293-299.

18. Hilman L. Maximum impact-looking to the future. Canadian

lu ve T›p Fakültesi. 24-26 Eylül 1998. ‹stanbul, pp. 79.

8.

Aile Sempozyumu; ‹stanbul; 02.-04.12.2005 15. Joel ME, Dufour-KS. Financing systems of care for older per-

Nursing,

Literature

ke Belirtilerinin De¤erlendirilmesi, I. Ulusal Evde Bak›m Kon-

7.

Security Institions. 2001. 14. Seyyar A. Yafll›l›¤a Ba¤l› Bak›m Sorunlar›na Çözüm Olarak

2003;12:860-872.

6.

the EU: The EU is ageing:even when expanding eastward. Fo-

Journal Social Security by the Institute for Advanced Studies,

tic

5.

nal of Advanced Nursing.2004;46 (4): 417-429. 13. Horfmarcher M.M, Riedel M. Development of Age Structure in

Havens B. Home Care Issues at the Approach of the 21st Cen-

Definition, Care Recipients, Content and Outcome: Systema-

4.

Patients with Long-Term Conditions: Literature Review. Jour-

analysis or chance?, Health System Watch, Suplement of the

tated Bibliograpy. World Health Organization, Canada, 1999. 2.

Algera M, Francke LA, Kerkstra A, et al. Home Care Needs of

cus: Acut care and long-term care: An interface according to

KAYNAKLAR 1.

12

2003;October 22, Washington DC. 21. World Health Organization; Lessons for Long-Term Care Policy, 2002 WHO/NMH/CCL/02.1. 22. Jacobzone, S. Ageing and Care For Frail Elderly Persons: An Overview of International Perspectives. Labour Market and So-

World Health Organization; Current and Future Long-Term

cial Policy - Occasional Papers No:38, 1999. OECD 40.

Care Needs, 2002. www.who.int./ncd/Long-term-care, Eri-

23. Pijl M. When Private Care Goes Public, Payment For Care, A

flim; 12.05.2005 10. Home Care & Palliative Care;. Recommendations to Increase

Compartive Overview, (Evers A, Pijl M, Ungerson C [eds]), European Centre Vienna, Avebury.1994, pp7-12.

Awareness, Access and Integration, A Review of Provincial/

24. Seyyar A. Bak›ma muhtaçlar›n sosyal güvenli¤i. Sakarya Üni-

Territorial Programs. Executive Summary. Canadian Home

versitesi Bas›mevi. Yay›n No: 35. Adapazar›, 1999, pp130-

Care Association. 2003;Ottawa. Ontario. March

131.

11. World Health Organization, Current and Future Long-Term

25. Commonwealth of Australia; Review of Pricing Arrangements

Care Needs, 2002. www.who.int./ncd/Long-term-care, Eri-

in Residential Aged Care, Long Term Aged Care, International

flim; 12.05.2005

Perspectives, Background Paper, 2003;(3):127.

TÜRK GER‹ATR‹ DERG‹S‹ 2007; 10(2)

107

LONG-TERM HOME CARE SERVICES AND CARE INSURANCE

26. Bergman H, Beland F, Perrault A. The Global Challenge of

42. Tanl› S. Evde Bak›m Hizmetlerinin Firmalaflt›r›lmas›: Bir ‹fllet-

Understanding and Meeting the Needs of the Frail Older Popu-

me Plan› Önerisi” ‹stanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü-

lation. Aging Clinical and Experimental Research, 2002;

sü ‹flletme Fakültesi Hastane ve Sa¤l›k Kurulufllar›nda Yönetim

14:223-225.

Bilim Dal›, Yay›nlanmam›fl Yüksek Lisans Tezi, ‹stanbul, 1996,

27. Brodsky J, Habib J, Hirschfeld M, Siegel B. Care of the frail elderly in developed and developing countries: The experience and the challenges. Aging Clinical and Experimental Research. 2002;14:279-286. 28. ‹kegami N, Campbell CJ. Choices, policy logics and problems in the design of long-term care systems. Social policy and administration, 2002;36(7):719-739. 29. Devlet Planlama Teflkilat›; Sa¤l›k Hizmetlerinde Etkinlik Özel ‹htisas Komisyonu Raporu, Sekizinci Befl Y›ll›k Kalk›nma Plan›, Yay›n No:DPT:2561-Ö‹K:577. Ankara. 2001; s.118-119

pp 40. 43. T.C.Sa¤l›k Bakanl›¤›, Evde Bak›m Hizmetleri Sunumu Hakk›nda Yönetmelik, 10.03.2005 tarih ve 25751 say›l› Resmi Gazete. www.saglik.gov.tr. 44. Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤›, Sosyal Güvenlik Kurumu; (2005) Sosyal Güvenlik Sisteminde Reform, www.calisma.gov.tr; Eriflim: 17.04.2005 45. Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu, Yafll› Hizmetleri Dairesi Baflkanl›¤›, http://www.shcek.gov.tr.

30. Gibson JM, Gregory RS, Pandya MS. Long-term care in deve-

46. Kahramano¤lu E. Yafll›l›k ve Sa¤l›kl› Sosyal Çevre, Yaflam Bo-

loped nations: A brief Overview. AARP Public Policy Institute

yu Sosyal Hizmet, Prof. Dr. Sema Kut’a Arma¤an, Hacettepe

2003.

Üniversitesi Sosyal Hizmetler Yüksekokulu Yay›n No:4, Anka-

31. Commission of the European Communities. Europe’s Respon-

ra, 1999, pp 290-293.

se to World Ageing Promoting Economic and Social Progress

47. Ersoy AF, Arpac› F. Evde tek bafl›na yaflayan yafll›n›n bak›m ge-

in an Ageing World a Contribution of the Europen Commissi-

reksinimlerini karfl›lama durumlar›n›n incelenmesi. II. Ulusal

on to the 2. World Assembly on Ageing. 2002; COM143 final

Yafll›l›k Kongresi Kitab›, Denizli Belediyesi, Pamukkale Üniver-

32. Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤› Sosyal Güvenlik Kurumu Baflkanl›¤›; a.g.e., pp15. 33. Savas B. Serdar et al. Health Care Systems in Transition: Turkey In: Thomson S. Mossialos E (eds). European Observatory on Health Care Systems, Copenhagen; 2002:4(4). 34. TÜB‹TAK Vizyon2023 Teknolojik Öngörüsü Projesi, Sa¤l›k ve ‹laç Paneli Sa¤l›k Hizmetleri Altgrubu Rapor-1, Ankara, 2003;pp2.

sitesi, Yafll› Sorunlar› araflt›rma Derne¤i, 9-12 Nisan 2003, Denizli, pp 237-239. 48. Özürlüler Kanunu (Özürlüler ve Baz› Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde De¤ifliklik Yap›lmas› Hakk›nda Kanun), Kanun No: 5378, Kabul Tarihi: 01.07.2005, www.ozida.gov.tr. 49. Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlü¤ü; Özürlüler Kanunu, Bak›ma Muhtaç Özürlülerin Tesbiti ve

35. American Health Association, “Issues of Cost-Effectivenes for

Bak›m Hizmeti Esaslar›n›n Belirlenmesine ‹liflkin Yönetmelik,

Home and Community-Based Services for Long-Term Care”

Bak›ma Muhtaç Özürlülere Yönelik Resmi Kurum ve Kurulufllar

Health Services Research and Evaluation, August 26, 2003,

Bak›m Merkezleri Yönetmeli¤i, Bak›ma Muhtaç Özürlülere Yö-

pp1-3. 36. Devlet ‹statistik Enstitüsü, www.die.gov.tr/yillik/05_saglik.pdf. 37. Devlet ‹statistik Enstitüsü, www.die.gov.tr. 38. OECD Health Data 2005, www.oecd.org, Eriflim:10.09.2005 39. Devlet ‹statistik Enstitüsü, www.die.gov.tr; OECD Health Data 2005, www.oecd.org, Eriflim:10.09.2005. 40. Y›ld›r›m S. Sa¤l›k Hizmetlerinde Harcama ve Maliyet Analizi, Devlet Planlama Teflkilat›, Sosyal Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlü¤ü, Yay›n No: 2350, 1994, pp16-17.

nelik Özel Bak›m Merkezleri Yönetmeli¤i; www.ozida.gov.tr. 50. Coast J, Richards HS, Peters JT, et al. Hospital at Home or Acute Hospital Care? A Cost Minimisation Analysis, British Medical Journal 1998;316(7147):1801-1806. 51. Melin Anna-L, Hakansson S, Bygren OL The cost-effectiveness of rehabilitation in the home: a study of Swedish elderly, American Journal of Public Health, 1993;83(3):356-362. 52. Jones J, Wilson A, Parker H, Wynn A, et al. Economic evalu-

41. Morlock L, Waters H, Lyles A, Özsar› H, Aktulay G. Sa¤l›kl› Bir

ation of hospital at home versus hospital care: cost minimisati-

Gelecek: Sa¤l›k Reformu Yolunda Uygulanabilir Çözüm Öneri-

on analysis of data from randomised controlled trial, British

leri, Yay›n No: TÜS‹AD-T/2004-09/380, Eylül 2004, pp65.

Medical Journal,; 319:1547-1550.

108

TURKISH JOURNAL OF GERIATRICS 2007; 10(2)