UNIWERSYTET TRZECIEGO WIEKU

UNIWERSYTET TRZECIEGO WIEKU EWANGELIE SYNOPTYCZNE Po Zmartwychwstaniu, a przed Wniebowstąpieniem, Jezus zostawił Apostołom polecenie, które przekazani...
Author: Karolina Król
12 downloads 0 Views 138KB Size
UNIWERSYTET TRZECIEGO WIEKU EWANGELIE SYNOPTYCZNE Po Zmartwychwstaniu, a przed Wniebowstąpieniem, Jezus zostawił Apostołom polecenie, które przekazani w Ewangeliach św. Marek o św. Mateusz: , Mk 16,15-20: „Rzekł (Jezus) do nich: Idźcie na cały świat i głoście Ewangelię wszelkiemu stworzeniu. Kto uwierzy i przyjmie chrzest, będzie zbawiony, a kto nie uwierzy, będzie potępiony. Tym zaś, którzy uwierzą, te znaki towarzyszyć będą: w imię moje złe duchy będą wyrzucać, nowymi językami mówić będą, węże do ręki brać będą, i jeśliby co zatrutego wypili, nie będzie im szkodzić. Na chorych ręce kłaść będą, i co odzyskają zdrowie. Po rozmowie z nimi Pan Jezus został wzięty do nieba.” Łk 24,44-51: „Potem rzekł do nich: To właśnie znaczyły słowa, które mówiłem do was, gdy byłem jeszcze z wami. Musi się wypełnić wszystko, co napisane jest o Mnie w Prawie Mojżesza, u Proroków i w Psalmach. I rzekł do nich: Tak jest napisane: Mesjasz będzie cierpiał i trzeciego dnia zmartwychwstanie; w imię Jego głoszone będzie nawrócenie i odpuszczenie grzechów narodom począwszy od Jerozolimy. Wy jesteście świadkami tego. Oto Ja ześlę na was obietnicę mego Ojca. Wy zaś pozostaniecie w mieście, aż będziecie przyobleczeni mocą z wysoka. Potem wyprowadził ich ku Betaniii podniósłszy ręce błogosławił ich. A kiedy ich błogosławił, rozstał się z nimi i został uniesiony do nieba”. Najpierw Apostołowie i uczniowie głosili naukę Jezusa w Jerozolimie, potem w Palestynie, wreszcie w innych krajach Imperium Rzymskiego. Dzieje rozszerzania się nauki Jezusa opisują Dzieje Apostolskie (do pierwszego uwięzienia św.Pawła). Dzieje napisane zostały zatem w końcu lat 60-tych. Najwcześniej napisane zostały Listy Św. Pawła – najstarszym Listem Pawiowym i także pierwszym NT jest 1 List do Tesaloniczan z ok. 50/5` roku (druga podróż Apostoła Pawła). Ewangelie zostały napisane później: Ewangelia św. Marka w latach 60-70; św. Mateusza przyjmuje się lata 65 – 90; Ewangelia św. Łukasza – lata 50-90 (Ewangelia św. Jana – ok. 100 r.) Nowy Testament składa się z ksiąg: Ewangelia Marka, Mateusza, Łukasza, Jana, Listy św,Pawła: 1-2 do Tesaloniczan, 1-2 do Koryntian, do Galatów, do Filipin, filemona, do Rzy-

mian, do Efezjan, Kolosan 1-3 do Tymoteusza, do Tytusa; Listy Katolickie: ś.Jakuba, 1-2 św. Piotra św.Judy, 1-3 św.Janai Apokalipsa sw.Jana.

Wyjaśnianie terminów: e w a n g e l i a - termin ten występuje a) w nauczaniu Jezusa, b) w przepowiadaniu pierwotnego Kościoła, 3) w sposób szczególny w Ewangelii sw. Marka a) Nauczanie Jezusa – słowo „ewangelia” wskazuje na dobrą nowinę o nadejściu i realizowaniu się przepowiedni Starego Testamentu Królestwa Bożego (np. Mt 4,23; 9,35; 11,5; 24,14; Mk 1,14; Łk 4,18-21; 7,22; 8,1; 16,16). b) Przepowiadanie pierwotnego Kościoła – słowo greckie „ewangelia czy ewangelizować” (euangelidzestai , euangelion) określa nowinę o nadejściu i obecności oczekiwanego Królestwa Bożego.Kośiół pierwotny określa tym słowem definitywne wydarzenie, mianowicie prawdę o decydującej i ostatecznej interwencji Boga w Jezusie Chrystusie dla zbawienia człowieka. Ga 1,6-9 - istnieje tylko jedna ewangelia 1 Kor 15,1.3-4 „Dałem wam poznać dobra nowinę… Dz 10,36 - Bóg …posłał słowo synom Izraela, zwiastując im dobra nowinę… Na pojęcie „ewangelia” składaja się cechy: a) Bóg interweniuje w dzieje świata w zasadniczy sposób, b) ta interwencja dokonuje się w osobie i dziele Jezusa Chrystusa, c) celem tej interwencji jest dobro człowieka. c) Ewangelia św. Marka Słowo „ewangelia” występuje w Mk 8 razy (u Mt – 4, u Łk -0 ), znaczy : 1)

w Mk 1,1 –„Początek Ewangelii o Jezusie Chrystusie” -tytuł dzieła; jest to ewangelia Jezusa Chrystusa, ale można mówić: ewangelia o Jezusie Chrystusie. Czyli Mk opowiada o Chrystusie, i że Ewangelia jest Jego dziełem.

2)

Słowo „ewangelia należy do terminologii misyjnej” (np. Mk 1,14.15; 13,10; 14,9; 16,15); wskazuje na przepowiadania Chrystusa, przepowiadania Kościoła, jest dobrą nowiną od Boga. Ewangelia skierowana jest do wszystkich ludzi.

3)

Dwa teksty Mk 8,35; 10,29 posiadają zwrot „z powodu Mnie i ewange-

lii”. Zwrot ten utożsamia Chrystusa z jego ewangelią. Głoszona i spisana w Koście-

le ewangelia uobecnia osobę, słowa, i dzieła Jezusa Chrystusa. Ewangelia uobecnia słowa ale i osobę Jezusa, Jego dzieło zbawcze. Jest jednym ze sposo bów obecności Chrystusa w Kościele. Dlatego Księga ta jest otaczana szczeg-ól ną czcią; uroczyście wnosi się ją do kościoła, kładzie na ołtarzu itp. Ewangelie nie są biografiami Jezusa we współczesnym rozumieniu, trzeba je odczytywać w duchu czasu, w jakim powstały (Konst. o Objawieniu) : „Celem odszukania intencji hagiografów, należy między innymi uwzględnić również rodzaje literackie. Całkiem inaczej ujmuje się i wyraża prawdę w tekstach historycznych rozmaitego typu, czy prorockich, czy w poetyckich, czy innego rodzaju literackiego. Musi więc komentator szukać sensu, jaki hagiograf w określonych okolicznościach, warunkach swego czasu i swej kultury zamierzał wyrazić i rzeczywiście wyraził”. E w a n g e l i e synoptyczne – Trzy Ewangelie: Marka, Mateusza, Łukasza są nazywane synoptycznymi. Słowo „synopsis” oznacza: spojrzeć obejmując całość, przedstawić cos w taki sposób, że można całość ogarnąć jednym spojrzeniem. Trzy pierwsze Ewangelie cechuje podobieństwo treści, układu materiału, podobieństwo nawet języka, słownictwa, stylu. Dlatego zestawia się je obok siebie, by można było objąć je jednym rzutem oka. Obok podobieństw, istnieją i różnica. Wyjaśnienie podobieństw literackich i różnic pomiędzy trzema Ewangeliami (Mt, Mk, Łk) określa się jako problem synoptyczny. Propozycji rozwiązania jest kilka, ale najbardziej znana jest „teoria dwóch źródeł” Teoria dwóch źródeł zakłada pierwszeństwo Marka przed Mateuszem i Łukaszem Przemawia za tym: porządek perykop u synoptyków, językowe i rzeczowe zmiany dokonane przez Mateusza i Łukasza w materiale Marka, proporcje ilościowe tekstu Marka i dwóch pzostałych synoptyków. Mateusz i Łukasz czerpaliby materiał rzeczowy z Marka i źródła Q, a każdy z własnego do datkowego materiału: (np. Mt i Łk mówią o dzieciństwie Jezusa, ale mają różne teksty) Mt i Źródło własne MT\t

Q źródło własne Łk

Ewangelie Mt Łk zawierają treści Mk. Samodzielnym tekstem Mk jest ukazanie sięe Jezusa Apostołom przy posiłku (14,16-18), Wniebowstąpienie (16,19).Łk i Mt mają treści dot. dzieciństwa Jezusa z różnych źródeł. Istnieją też teorie usiłujące dać pierwszeństwo Ewangelii Mateusza. Jedna z nich dopuszcza istnienie Mateusza w języku aramejskim, z której miałby korzystać Łukasz i Marek. Teoria ta nie uwzględnia literackichego układu i teologicznych koncepcji Ewangelii Marka.

Ewangelia według Św. Marka Tekst Ewangelii nie wymienia imienia autora. Poznajemy je dopiero z tekstu Papiasza, biskupa Hierapolis we Frygii na pocz,atku IIw. Tekst Papiasza (podany za: J.Czerski, Ewangelie synoptyczne, Opole 1996, 87): „A oto, co powiedział Prezbiter: Marek był tłumaczem Piotra i spisał starannie to, co zapamiętał, lecz nie według porządku, AK to przez Pana zostało powiedziane lub uczynione, ponieważ on Pana nie słyszał, ani też mu nie towarzy szył, lecz dopiero później – jak powiedziałem - towarzyszył Piotrowi, które swoje nauki układał według potrzeb. Nie przedstawił jednak żadnej syntezy słów Pana. Dlatego Marek nie ponosi żadnej winy za to, że pisał tak jak pamiętał. Troszczył się tylko o to, aby z tego, co usłyszał niczego nie opuścić, ani tez nie przekręcić”. Zatem Papiasz (którego cytuje Euzebiusz)1 powołuje się na tradycję przekazaną przez Jana Prezbitera i podaje trzy wskazówki: 1) autor drugiej ewangelii był słuchaczem i tłumaczem Piotra, 2) wiernie przekazał nauczanie Piotra, 3) nie przestrzegał porządku chronologicznego, bo przekazywał słowa Piotra nauczającego. – Autor był więc interpretatorem nauczania Piotra. Co wiemy o Marku? Dzieje Apostolskie 12,12.25; 13,37 mówią o „Janie zwanym Markiem”: „Po zastanowieniu się (Piotr) poszedł do Marii, matki Jana, zwanego Markiem”(Dz 12,12) „Barnaba i Paweł, wypełniwszy swoje zadania, powrócili z Jerozolimy, zabierając ze sobą Jana, zwanego Markiem” (Dz 12,25) Za czasów rzymskich znany był zwyczaj nadawania dwóch imion; znamy imię Szaweł-Paweł, Jan-Marek, Juda-Radeusz i In. W oparciu o dane Dziejów Apostolskich można powiedzieć: Jan Marek był synem Marii w Jerozolimie, w której domu zbierała się wspólnota chrześcijanska. Do jej domu udał si,e Piotr po uwolnieniu. Maria musiała być bogata niewiastą, skoro miała służącą Rode. Ma1

Papiasz – teolog, biskup Hierapolis; IIw.; Euzebiusz, historyk, biskup Cezarei, IIIw.

rek uczestniczy w pierwszej podróży Pawła i Barnaby (Dz 13,5), lecz odłącza się w Perge w Pmfilii. Kiedy Barnaba chce go zabrać w druga podróż, dochodzi do ostrego starcia z Pawłem i Barnaba odjeżdża z Markiem na Cypr (Dz 13,39), a Paweł zabiera w podróż Sylasa. Marek był Judejczykiem – przemawiają za tym arameizmy i hebraizmy w tekście Ewangelii, językiem ojczystym był jednak język grecki, o czym świadczy styl jego ewangelii. Z tekstu Kol4,10 („Pozdrawia was Arystarch, współwięzień i Marek, kuzyn Barbaby” oraz i Flm 24 („Pozdrawia się Epafras…oraz Marek…moi współpracownicy) zdaje się wynikać, że Marek (pogodzony pomocnikiem Pawłem) był pomocnikiem Pawła. Natomiast z tekstu 1 P 5,13 („Pozdrawia was ta, która jest w Babilonie razem z wami wybrana, oraz Marek, mój syn”) wynika, że Marek zetknął się w Rzymie z Piotrem. Papiasz , Euzebiusz twierdzą, że Marek spisał Ewangelię głoszoną przez Piotra. Szczegółowo opisuje wydarzenia, w których bierze udział Piotr: Mk 1,29-38 „Zaraz po wyjściu z synagogi przyszedł z Jakubem i Janem do domu Szymona i Andrzeja…” (uzdrowienie teściowej Piotra) Mk 5,37-43 Mk 9,2-8

„I nie pozwolił nikomu iśc z sobą z wyjątkiem Piotra, Jakuba i Jana, brata Jakubowego… (córka Jara) „Po sześciu dnia Jezus wziął ze sobą Piotra, Jakuba i Jana i zaprowadził ich na górę osobno…(Przemienienie)

Mk 14,66-72 „Kiedy Piotr był na dole na dziedzińcu, przyszła jedna ze służących arcykapłana… (zaparcie się Piotra) Czas napisania Ewangelii sw. Marka Teksty Mk 13,2.14 mówią o zburzeniu świątyni przez Rzymian (miało miejsce w 70r.): „Jezus powiedział mu: ” Świątynia będzie zburzona, ale w przyszłości. Miejsce napisanie ewangelii Marka Tekst nie zawiera żadnych wskazówek dla określenia miejsca napisania Ewangelii św. Marka. Odpowiedź może być tylko hipotetyczna. Ewangelia adresowana jest do czytelników spoza Palestyny, mówiących po grecku – ponieważ 1) tłumaczy hebrajskie i aramejskie zwroty, slowa np. 3,17 – przydomek boanerges znaczy synowie gromu;

5,41- „rzekł do niej talita kum to znaczy: ”. 7,11 – „A wy mówicie: Jeśli kto powie ojcu lub matce Korban, to znaczy darem złożonym w ofierze jest to, co by ode mnie miało być wsparciem od ciebie” 14,36 – „I mówił: Abba, Ojcze, dla Ciebie wszystko jest możliwe…” 15,34 – „O godzinie dziewiątej Jezus zawołał donośnym głosem: Eloi, eloi lemaszabachthani, to znaczy: Boże mój, Bożę mój, czemuś Mnie opuścił” 2) objaśnia judejskie przepisy rytualne np. 7,3-4 , „Faryzeusze bowiem, i w ogóle Żydzi, trzymają się tradycji starszych, nie jedzą, jeśli sobie rąk nie obmywają, rozluźniając pięści” (chodzi o obm,ycie z nieświadomej nieczystości) 14,12 – „Zapytali Jezusa Jego uczniowie: ”. 5,42 - „Pod wieczór już, ponieważ było Przygotowanie, dzień przed szabatem, przy szedł Józef z Arymatei…” W tekście Ewangelii Marka sa tez latynizmy, które m.in. tłumacza greckie określenia np.Mk 12,42 – „…przyszłe też i jedna wdowa i wrzuciła dwa pieniążki, czyli jeden grosz” Mk.15,16 – „Żołnierze zaprowadzili Go na wewnętrzny dziedziniec, czyli Pretoriom”. Wymienione przkładowo cechy tekstu Markowego, oraz ine, zdają się wskazywać na Rzym (gdzie ewangelizował Piotr) jako miejsce napisania ewangelii markowej. Nie wszystkich te argumenty przekonują, wymieniają jako miejsce napisania ewangelii Marka Galileę, Dekapol, okolice Tyru i Sydonu czy Syrię, prowincje rzymską. Struktura i zarys treści ewangelii Marka Jest to pierwsza księga Nowego Testamentu. Wprowadziła rodzaj literacki zwany ewangelią. Jest dziełem oryginalnym, jednolitym tzn. że autor miał określona konstrukcję księgi i jej plan. Śledząc relacje Marka o działalności Jezusa zauważa się, że Jezus jest w ciągłym ruchu - pieszo czy łodzią przenosi się z jednego miejsca na inne. To przemieszczanie jest zaplanowane. Opowiadanie zaczyna się przygotowaniem Jezusa w Judei (Mk 1,1-13), potem jest działalność w Galilei )1,14-9,50), ostatni etap życia Jezusa w Jerozolimie (Mk 11-16). Przez ewangelie przewija się chrystologiczny motyw Syna Bożego. mamy tu teksty np.:

Mk 1,1 - „Początek Ewangelii o Jezusie Chrystusie, Synu Boży” Mk 1,11 – „A z nieba odezwał się głos: