Jarosław Balon Zakład Geografii Fizycznej, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków

TYPY KRAJOBRAZU POLSKI WYBRANE PROBLEMY JEGO WALORYZACJI

WPROWADZENIE

Mądre zarządzanie zasobami przyrody – wyzwanie XXI wieku Świadomość konieczności ochrony i sensownego kształtowania środowiska przyrodniczego jest dziś powszechna…

…przynajmniej w sferze deklaracji.

WPROWADZENIE

Konkretne decyzje planistyczne

podstawowy, zwykle wielostronny konflikt, dotyczący sposobu czy szerzej mówiąc – filozofii użytkowania konkretnego terenu. konflikty te najczęściej dotyczą terenów cennych przyrodniczo; skupiają one bowiem różne oczekiwania społeczne.

KONFLIKT W OBSZARACH CENNYCH PRZYRODNICZO

OBSZARY CENNE

KONIECZNOŚĆ OCHRONY

CENNE = ATRAKCYJNE PRESJA INWESTYCYJNA

OBSZARY ATRAKCYJNE

JEŚLI ATRAKCYJNE – NALEŻY KORZYSTAĆ UDOSTĘPNIĆ DLA ZWIEDZAJĄCYCH = WYPOSAŻYĆ W INFRASTRUKTURĘ = = ZABUDOWAĆ = ZAROBIĆ PIENIĄDZE

KONFLIKT W OBSZARACH CENNYCH PRZYRODNICZO

OBSZARY CENNE PRZYRODNICZO

DORAŹNY INTERES INTERES CZŁOWIEKA CZŁOWIEKA

?

INTERES DŁUGOFALOWY ŚRODOWISKA INTERES CZŁOWIEKA

KONFLIKT W OBSZARACH CENNYCH PRZYRODNICZO

„INWESTORZY” „W każdym obszarze atrakcyjnym trzeba inwestować”

„EKOLODZY” „Każdy atrakcyjny obszar jest na pewno cenny przyrodniczo”

MOŻLIWOŚCI REALIZACJI POLITYKI KRAJOBRAZOWEJ

Świadomość ważności planowania i zarządzania środowiskiem przyrodniczym wydaje się jednak w mniejszym stopniu dotyczyć krajobrazu Wynika to: a/ z niezrozumienia pojęcia krajobraz i/lub niejednoznacznego jego rozumienia, b/ z nie zauważania abiotycznych elementów krajobrazu (budowy geologicznej, rzeźby terenu, klimatu, wód), c/ z niedoceniania wizualnej części krajobrazu

MOŻLIWOŚCI REALIZACJI POLITYKI KRAJOBRAZOWEJ

Szansę na zmianę owej świadomości stwarza Europejska Konwencja Krajobrazowa.

Praktycznym efektem owej zmiany winna być przede wszystkim odpowiednia polityka szeroko rozumianych władz państwowych i samorządowych

MOŻLIWOŚCI REALIZACJI POLITYKI KRAJOBRAZOWEJ

KRAJOBRAZ to obszar, postrzegany przez ludzi, którego charakter jest wynikiem działania i interakcji czynników przyrodniczych i/lub ludzkich (Europejska Konwencja Krajobrazowa)

DEFINICJA TA NIEWĄTPLIWIE STWARZA REALNE MOŻLIWOŚCI KREOWANIA POLITYKI KRAJOBRAZOWEJ W POLSCE

ROLA EKOLOGII KRAJOBRAZU W POLITYKI KRAJOBRAZOWEJ

Gospodarowanie krajobrazem winno opierać się na szerokiej wiedzy o nim, gromadzonej przez różne dyscypliny naukowe

Szczególną rolę odgrywają tutaj badania holistyczne, w których krajobraz traktowany jest jako SYSTEMOWA CAŁOŚĆ

ROLA EKOLOGII KRAJOBRAZU W POLITYKI KRAJOBRAZOWEJ

Jedną z takich dyscyplin jest EKOLOGIA KRAJOBRAZU - nauka o zróżnicowaniu i funkcjonowaniu krajobrazu traktowanego jako całość, złożonego z powiązanych i wzajemnie na siebie oddziaływujących elementów

Ekologia krajobrazu zwana jest też w Polsce geoekologią, geografią krajobrazu oraz geografią fizyczną kompleksową.

ROLA EKOLOGII KRAJOBRAZU W POLITYKI KRAJOBRAZOWEJ

Ekologia krajobrazu – do jej podstawowych celów należy naukowe przygotowanie do zarządzania krajobrazem (Richling 2007)

Zarządzanie walorami środowiska, w tym także krajobrazem winno odbywać się zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju

Działania planistyczne powinny minimalizować szkodliwe skutki, wynikające z nadmiernej presji człowieka na krajobraz

ROLA EKOLOGII KRAJOBRAZU W POLITYKI KRAJOBRAZOWEJ

Stąd sprawą podstawowej wagi jest wypracowanie rozwiązań strukturalnych

Korzystanie z krajobrazu

Zachowanie unikalnych walorów krajobrazu

WALORYZACJA KRAJOBRAZU

Konieczność wypracowania metod możliwie obiektywnej oceny krajobrazu konkretnego obszaru, a zatem jego jakości, stopnia „cenności”, optymalnego przeznaczenia i sposobu wykorzystania przez człowieka.

WALORYZACJA KRAJOBRAZU

Praktyczne wykorzystanie wyników studiów na krajobrazem jest od wielu lat przedmiotem zainteresowania polskich ekologów krajobrazu.

Szczególną rolę odegrał tu ośrodek poznański, gdzie powstały podstawowe prace z tego zakresu (Bartkowski 1986, Sołowiej 1987), przede wszystkim dotyczące ocen czyli inaczej waloryzacji krajobrazu.

WALORYZACJA KRAJOBRAZU

Metodyka waloryzacji, czyli poszukiwania w krajobrazie pewnych określonych wartości, została wypracowana w stopniu przynajmniej zadawalającym. KRAJOBRAZ SUBSTACJE I ENERGIE

POZAMATERIALNE „UŻYTKI” KRAJOBRAZU

Mierzalne w jednostkach masy i energii

Niemierzalne; wymagają klasyfikowania typu „lepszy-gorszy”

Ocena może być precyzyjna

Ocena nie może być precyzyjna

WALORYZACJA KRAJOBRAZU SZCZEGÓŁOWA

OGÓLNA

Oceny dla konkretnych potrzeb

Oceny „całego” KRAJOBRAZU = REJESTRACJA stanu KRAJOBRAZU

OSADNICTWA BUDOWNICTWA PRZEMYSŁU ROLNICTWA REKREACJI TURYSTYKI GOSPODARKI LEŚNEJ

Bardzo ważne jest określenie maksymalnie szczegółowego CELU OCENY

Krajobraz w danym momencie czasu (np. przemiany krajobrazu, wartości krajobrazu, konflikty człowiek-krajobraz) Kondycja krajobrazu (np. stabilność krajobrazu, stopień przekształcenia przez człowieka)

WALORYZACJA KRAJOBRAZU

Przy dokonywaniu waloryzacji szczególną uwagę należy zwrócić na: a/ konieczność określenia maksymalnie szczegółowego celu oceny, b/ skalę opracowania, c/ dobór kryteriów oceny, d/ dobór metody oceny. Przy waloryzacji krajobrazu pojawiają się też pewne problemy metodologiczne, których właściwe rozstrzygnięcie może znacząco zaważyć na wyniku waloryzacji

WALORYZACJA KRAJOBRAZU

Nieporównywalność kategorii wartości

EKONOMICZNE

Zależą od poglądów człowieka, jego sytuacji, stanowiska, opinii innych osób, itd…

ESTETYCZNE

POZNAWCZE

ETYCZNE

UWAGA! Są zasadniczo nieporównywalne!

Trzeba je zestawiać przy konkretnych decyzjach planistycznych

WALORYZACJA KRAJOBRAZU

Problem reprezentatywności obszarów testowych (jeśli takie musimy wybrać)

WALORYZACJA KRAJOBRAZU

Dobór odpowiedniego pola podstawowego oceny

JEDNOSTKI PRZYRODNICZE (geokompleksy, zlewnie) POLA ADMINISTRACYJNE – gminy, powiaty, województwa, POLA GEOMETRYCZNE – kwadraty, trójkąty równoboczne, ośmiokąty foremne

WALORYZACJA KRAJOBRAZU

Optymalne z punktu widzenia waloryzacji krajobrazu są pola przyrodnicze.

TYPY KRAJOBRAZU POLSKI

J. Kondracki (1960) – jednostki krajobrazowe Polski w skali 1: 2 000 000; podział trójstopniowy A. Richling (1984, 1992) – jednostki krajobrazowe w skali 1: 500 000; Klasyfikacja jest czterostopniowa i zawiera: 4 klasy krajobrazu, 14 rodzajów krajobrazu 28 gatunków krajobrazu gatunki dzielą się jeszcze na odmiany.

TYPY KRAJOBRAZU POLSKI

TYPY KRAJOBRAZU POLSKI

Klasyfikacja ta, po pewnych modyfikacjach, może być bardzo dobrą podstawą do waloryzacji krajobrazu Polski.

PODSUMOWANIE

• Europejska Konwencja Krajobrazowa stwarza realne możliwości kreowania polityki krajobrazowej w Polsce; dobrze byłoby, gdyby jej wdrażanie stało się impulsem do owego kreowania. • Niezbędne jest przeprowadzenie oceny (waloryzacji) krajobrazów Polski; winno ono być całościowe i kompleksowe, by uniknąć podejmowania planistycznych decyzji, przypadkowych, pod wpływem różnego rodzaju lobbies. • Do waloryzacji krajobrazu Polski należy wykorzystać doświadczenia i dorobek polskiej ekologii krajobrazu. • Celowe byłoby powołanie zespołu badawczo-eksperckiego złożonego z przedstawicieli różnych dyscyplin naukowych zajmujących się krajobrazem; nie powinno wśród nich zabraknąć przyrodników a szczególnie ekologów krajobrazu. • Polska Asocjacja Ekologii Krajobrazu deklaruje swój twórczy udział w takim przedsięwzięciu.

PODSUMOWANIE

Zapraszam wszystkich do współpracy [email protected]