Dicle Bölgesi (TRC3)

Turizm Mevcut Durum Raporu

T.C. Dicle Kalkınma Ajansı Araştırma Strateji Geliştirme ve Programlama Birimi

2010

DİCLE BÖLGESİ TARIM SEKTÖR RAPORU

İçindekiler İçindekiler

TABLO LİSTESİ...................................................................................................................................................4 ŞEKİL LİSTESİ......................................................................................................................................................5 SUNUŞ.....................................................................................................................................................................7 1. DÜNYA, AVRUPA ve TÜRKİYE’DE TURİZM.................................................................................10 1.1 Genel Bilgiler.......................................................................................................................................10 2. DİCLE BÖLGESİ’NDE TURİZM...........................................................................................................13 2.1 Tarihçe.....................................................................................................................................................13 2.2 TRC3 Bölgesi Turizm Sektörü Genel Bilgileri..................................................................15 2.2.1 TRC3 Bölgesi Turizm Göstergeleri................................................................................16 2.2.1.1 Tesislere Giriş ve Konaklama Göstergeleri...........................................................16 2.2.1.2 TRC3 Bölgesi’ndeki Otel İşletmelerinin ve Tesislerin Genel Durumu....20 2.3 Turizm Sektörüne Yapılan Kamu Yatırımları....................................................................22 2.4 Bölge’ye Gelen Turist Profilleri................................................................................................23 2.5 Turizm Çeşitliliği..............................................................................................................................25 2.5.1 Mevcut Somut Kültürel Varlıklar....................................................................................25 2.5.2 Soyut Kültürel Varlıklar.......................................................................................................29 2.5.3 Mevcut Doğal Varlıklar........................................................................................................32 2.5.4 Yerel Etkinlikler.........................................................................................................................34 3. ANKET ÇALIŞMASI...................................................................................................................................36 3.1 Anket Hakkında Bilgiler.................................................................................................................36 3.1.1 Yöntem..........................................................................................................................................36 3.1.2 Amaç..............................................................................................................................................36 3.1.3 Anketten Elde Edilen Bulgular.........................................................................................36 GENEL DEĞERLENDİRME.........................................................................................................................40 KAYNAKÇA..........................................................................................................................................................41 EK………….................................................................................................................................................................43

03

Tablo Listesi

Tablo 1: Dünya Turizm Örgütü Turizm 2020 Vizyonu..................................................................................................... 11 Tablo 2: Gelen Yabancı Turist Sayıları (Milyon)................................................................................................................... 11 Tablo 3: Turizm Gelirleri (Milyar USD)...................................................................................................................................... 12 Tablo 4: 2009 yılına ait Tesis Sayıları, Oda ve Yatak Sayısı........................................................................................ 16 Tablo 5: 2009 Yılında Bazı Düzey 2 Bölgelerinin Yatak Kapasiteleri..................................................................... 17 Tablo 6: 2009 yılında Turizm İşletme Belgeli Tesislerin Konaklama Göstergeleri........................................ 18 Tablo 7: 2009 yılında Belediye Belgeli Tesislerin Konaklama Göstergeleri....................................................... 19 Tablo 8: TRC3 Bölgesi’nde Bulunan Yıldızlı Otel Sayıları............................................................................................. 20 Tablo 9: TRC3 Bölgesi’nde Bulunan Seyahat Acentaları............................................................................................. 21 Tablo 10: 2008, 2009, 2010 yıllarında Düzey 2 Bölgelerinde Turizm Sektörüne Yapılan Kamu Yatırım Miktarları....................................................................................... 23 Tablo 11: TRC3 Bölgesi Tescilli Sit Alanı ve Tescilli Yapı Sayıları................................................................................ 25 Tablo 12: TRC3 Bölgesindeki (Mardin, Batman, Siirt ve Şırnak) Tescilli Sit Alanlarının İlçelere Göre Dağılımı.................................................................................................... 26 Tablo 13: TRC3 Bölgesindeki (Mardin, Batman, Siirt ve Şırnak) Tescilli Kültür ve Tabiat Varlıklarının İlçelere Göre Dağılımı...................................................................... 27 Tablo 14: Dicle Bölgesi’nin Doğal Varlıkları............................................................................................................................. 33 Tablo 15: TRC3 Bölgesi’nde Düzenlenen Yerel Etkinlikler................................................................................................ 35 Tablo 16: İşletmelerde Hizmet Kalitesi ve Hizmet Sunumu Anlayışı......................................................................... 38

T.C. DİCLE KALKINMA AJANSI

DİCLE BÖLGESİ TARIM SEKTÖR RAPORU

Şekil Listesi

Şekil 1: 2001-2009 Yılları Arasında Türkiye’de Toplam Ziyaretçi Sayısı ve Turizm Geliri ........................ 12 Şekil 2: Yıllara Göre TRC3 Turizm İşletme Belgeli ve Belediye Belgeli Yatak Kapasitesi.......................... 16 Şekil 3: 2009 Yılında Yatak Kapasitesinin Düzey 2 Bölgelerine Göre Dağılımı................................................ 18 Şekil 4: 2001-2010 Yılları Arasında Turizm Sektörünün Kamu Yatırımları İçerisindeki Yüzdesel Dağılım........................................................................................................................................ 22 Şekil 5: Türkiye’de Turizm Sektörüne 2001-2010 Yılları Arasında Yapılan Kamu Yatırımları................................................................................................................................................................... 22 Şekil 6: Turizm Sektörüne Yapılan Kamu Yatırımlarının Düzey 2 Bölgelerine Göre Dağılımı................... 23 Şekil 7: TRC3 Bölgesi Sınır Kapılarından Giren Yabancıların Milletlerine Göre Dağılımı 2009 (Avrupa OECD Ülkeleri Vatandaşları) .................................................................................................................... 24 Şekil 8: 2005-2008 Yılları Arasında Nusaybin ve Habur Sınır Kapısından Giriş Yapan Suriye ve Irak Vatandaşları Sayıları........................................................................................................................... 24 Şekil 9: TRC3 Bölgesine Gelen Yabancıların Sınır Kapılarına ve Yıllara göre Dağılımı................................ 25 Şekil 10: 2009 Yılı İçerisinde Tesislere Gelen Müşteri Sayısının Aylara göre Dağılımı.................................. 37 Şekil 11: TRC3 Tarla Bitkileri Dağılımı 2009 Yılı İçerisinde Tesislerde Konaklayan Müşterilerin Ülke Dağılımı............................................................................................................................................. 37

05

DİCLE BÖLGESİ TARIM SEKTÖR RAPORU

Sunuş Turizm, ekonomik, sosyal, kültürel ve çevresel anlamda ülkeler ve bölgeler üzerinde güçlü bir etkiye sahip olup dünya ekonomisinde zamanla hızla gelişen sektörlerden biri olmuştur. Emek yoğun faaliyetlerin turizmde büyük bir paya sahip olması özellikle gelişmekte olan ülke ve bölgelerde turizmin ulusal ve bölgesel kalkınmada önemli araç haline gelmesini sağlamıştır. Gelirleri arttıran ve verimliliği yüksek olan turizm sektörü aktif olduğu yerlerde sosyal yapıyı etkileyen önemli bir faktördür. Ekonomik gelişmelere büyük katkıları olan turizm, toplumun sahip olduğu gelenek ve kültür üzerinde de etkiye sahiptir. Ekonomik, sosyal ve kültürel anlamda gelişmekte olan ülke ve bölgelerin kalkınmasında katkıları olan turizm sektörünün geliştirilmesi bulunduğu bölgenin refah seviyesinin de yükselmesini sağlayacaktır. Bir bölgede bu kadar önemli etkileri olan turizm sektörünün kesintisiz bir şekilde gelişmesini devam ettirmesi için mevcut potansiyelin doğru bir şekilde değerlendirilmesi zorunlu hale gelmiştir. 9. Kalkınma Planı’nda sürdürülebilir turizm yaklaşımının TRC3 Bölgesi’nde de benimsenmesi ve uygulanmaların bu yönde gerçekleşmesi gerektiği belirtilmektedir. Bölgesel Gelişme Özel İhtisas Komisyonu Raporu’na göre Türkiye’de geçmiş yıllarda yapılan “İl Turizm Ana Planları” idari birim olarak il ile sınırlı kalınca, çevre illerin turizm potansiyeli ihmal edilmiş, birbirini tamamlayan turistik faaliyetlerin tasarlanması ve uygulanması sağlanamamış dolayısıyla bölgesel düzeyde var olan potansiyelin yetersiz değerlendirilmesine sebep olmuştur. Bununla birlikte, sosyal doku-turizm-turizm girişimciliği-sanayileşme-çevre ve benzeri unsurların bütüncül bir bakış açısı ile analiz edilmemesi birbiri ile çelişen uygulamalara yol açabilmektedir. 1990-2005 dönemlerini kapsayan 1989 GAP Master Planı’nda turizm sektörünün gelişmesi için stratejiler genel olarak belirlenmiş, turizm; öncelikli sektör olarak TRC3 Bölgesi illeri arasında gösterilmemiştir. 2002-2010 yıllarını kapsayan GAP Bölge Kalkınma Planı’nda ise kültür varlıklarının korunmasına yönelik adımlar atılmış, TRC3 Bölgesi illerinden Mardin ve Şırnak’ta bulunan kültürel değerlerin restorasyonun ve düzenlenmesinin yapılması, Mardin Kenti’nin ve Hasankeyf’in Dünya Kültür Mirası Listesi’ne alınması hedeflenmiştir.1 Türkiye, evrensel ve kültürel değerlerin özellik ve güzelliklerin dünyaya tanıtılması ve uluslararası kuruluşların da katkılarıyla korunarak gelecek kuşaklara aktarılması amacıyla, Avrupa Konseyi Bülteni’nde “Avrupa Bir Ortak Miras Kampanyası” çerçevesinde Fransa ve Almanya ile birlikte örnek ülke olarak gösterilmiştir. Dünya Kültür ve Doğal Mirasını Koruma Sözleşmesi 1975 yılında yürürlüğe girmiş, hâlihazırda da yürürlükte olup sürekli güncellenmekte ve birçok ülkenin katılımı sağlanmaya çalışılmaktadır. UNESCO Dünya Miras Sözleşmesi’ne 1983 yılında imza atan Türkiye Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü’nün sorumluluğu altında birtakım çalışmalar yürütmektedir.2 Bu kapsamda Türkiye, Dünya Miras Listesine 9 yeri kayıt ettirirken, geçici listede 26 varlık bulunmaktadır. “Mardin Kültürel Peyzaj Alanı” da UNESCO Dünya Miras Listesi’ne önerilmektedir. GAP Kültür ve Turizm Gelişim Bölgesi, Turizm Stratejisi 2023 kapsamında 9 tematik bölge arasında önerilirken, Dicle Bölgesi, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından Turizm Merkezi

1 Dokuzuncu Kalkınma Planı 2007-2013, Bölgesel Gelişme Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara, 2008. 2 Emekli, Gözde. Avrupa Birliği’nde Turizm Politikaları ve Türkiye’de Kültürel Turizm, Türkiye’de Kültürel Turizme İlişkin Yapılan Çalışmalar, Ege Coğrafya Dergisi, 99-107, İzmir, 2005.

7

ve Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişme Bölgesi olarak belirlenmemiştir. Turizm Gelişim Koridorları arasında bulunan İnanç Turizmi Koridoru ise Tarsus’tan başlayıp Gaziantep, Şanlıurfa ve Mardin yörelerini kapsamaktadır. Turizm Stratejisi Eylem Planı 2007-2013 kapsamında Mardin’in de içinde yer aldığı Kültür Kentlerinde kültür turizmi canlandırılarak marka kültür kentlerinin oluşturulması yer almaktadır. Marka kent olarak seçilen illerde gerekli mimari düzenlemeler için kültürel varlıklar tespit edilerek önceliklerine göre restore edilecek ve kültürel varlıklara uygun fonksiyonlar kazandırılacak, özel bütçeleme çalışmaları yapılacak ve yerel fonlar geliştirilecektir. Bu illerin ayrıca altyapı ve üstyapı eksiklikleri giderilecek ve konaklama kapasiteleri geliştirilecektir.3 GAP Eylem Planı’na göre Güneydoğu Anadolu Bölgesi Kültür Envanteri Projesi hayata geçirilecektir. 1. SODES (Sosyal Destek Programı) kapsamında “GAP İlleri Tarih, Kültür ve Turizm Dokümantasyon Merkezi” projesi Artuklu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü tarafından yürütülmektedir. DPT tarafından SODES çerçevesinde desteklenip Mardin Valiliği’nin koordinasyonunda yürütülmektedir. Dokuz GAP ilinin (Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, Şanlıurfa ve Şırnak) kitap, makale, tez, arşiv belgeleri gibi alanlara ilişkin açıklamalı bibliyografyası oluşturulacak ve kitap olarak yayınlanacaktır. İkinci aşamada ise, bu bibliyografyalarda yer alan yayınların satın alınmasıyla bir kütüphane oluşturulacak ve akademisyen ve araştırmacıların kullanımına açılacaktır.4 Kültür ve İnanç turizmi açısından önem arz edecek tarihi yapıları barındıran Bölge’de, kültürel mirasın açığa çıkması ve korunması için çeşitli çalışmalar yürütülmektedir. GAP Eylem Planı’nda, Ekonomik Kalkınmanın Gerçekleştirilmesi ekseninde, Mardin yeni inanç ve kültür merkezlerinden biri seçilmiş, bu amaçla ilde gerekli düzenlemeler, altyapılar ve tanıtım çalışmaları yapılacağı belirtilmiştir. GAP Bölge Kalkınma Planı Uygulama Programı kapsamında “Antik Kentten Yeniden Yerleşime Dara” projesi yürütülmektedir. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından özel bir şirkete hazırlatılan “ GAP Bölgesi Turizm Envanteri ve Turizm Geliştirme Planı”nda “Dara-Anastasiopolis”, Mardin’in en önemli arkeolojik kaynağı olarak görülmektedir. Bu boyut “Bu kaynak üzerine yerleşmiş olan Oğuz Köyü’nün yapılacak arkeolojik değerlendirme çerçevesinde kısmen veya tamamen başka bir bölgeye kaydırılması ve kazıların tamamlanarak çevre düzenlemesinin yapılması Mardin turizmi üzerinde çok olumlu etkiler yaratacağı gibi Şanlıurfa-Kızıltepe güzergâhı ile bölgeye gelen turistlerin Cizre istikametine devam etmeleri için önemli bir sebep oluşturacaktır” şeklinde tanımlanmaktadır. GAP Bölgesi’nde Kültürel Mirası Geliştirme Programı kapsamında GAP illerine uygulanan projelerin %29’u TRC3 Bölgesi’nde gerçekleşmiştir. Tanıtım ve el sanatlarına yönelik “Mardin’de Anadolu Kültür Bileşenleri İçinde Süryani Yaşam Biçiminin Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Açıdan İncelenmesi” adlı proje, telkari işçiliğinin geliştirilmesi, tanıtıma yönelik bilgilendirme panoları, Mardin Rehberi, yine Mardin ili için kültür ve inanç turizmini canlandırmak amacı ile Deyrulzafaran Manastırı restorasyonu ve Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi’nin oluşturulması gibi projeler bu kapsamda uygulanmıştır. Batman ilinde el sanatlarının korunup yaşatılması ve yöresel motiflerin değişik materyallerle el sanatlarına yansıması üzerine proje geliştirilmiştir. Şırnak’ta Cizre İnanç Parkı’nın Restorasyonu, el sanatlarına yönelik Şırnak El Sanatlarını Yaşatma ve Geliştirme, Siirt’e Has Tiftik Dokumacılığının Geliştirilmesi projeleri de Kültürel Miras Hibe Programı Kapsamında uygulanan projelerdendir.5 Mardin Valiliği’nin Katılım öncesi Yardım Aracı (IPA) çerçevesinde Mardin Kültürel-Turizm Merkezi Projesi 2009 yılında kabul edilmiştir. Bölgesel Rekabet Edilebilirlik Operasyonel Programı kapsamında olan bu proje ile Mardin ili özelinde kültür ve inanç turizminin canlandırılması ile sosyo-ekonomik iyileşme sağlanması ve neticesinde bölgesel rekabet edebilirliğin ve istihdam kapasitesinin arttırılması, bölgesel sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyleri arasındaki farkların azaltılması hedeflenmekte, Eski Mardin’in turizm alt yapısının iyileştirilmesi ve Mardin için bir Turizm Tanıtım Planının geliştirilmesi ve uygulanmasıyla, turizm gelirlerinde artış sağlanması amaçlanmaktadır.6

3 Türkiye Turizm Stratejisi 2023, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2007. 4 http://www.artuklu.edu.tr/Pages.asp?Id=38 5 Güneydoğu Anadolu’da Kültürel Mirasın Korunması ve Turizmin Geliştirilmesi 6 T.C. Mardin Valiliği Proje Koordinasyon Merkezi, www.mardinproje.gov.tr

T.C. DİCLE KALKINMA AJANSI

DİCLE BÖLGESİ TURİZM SEKTÖR RAPORU

Zengin tarih ve kültürel mirasa sahip olan fakat diğer bölgelere göre sosyo-ekonomik açıdan geri kalmış TRC3 Bölgesi için turizm, kalkınma farklılıklarını azaltacak bir sektördür. Bu amaçla hazırlanan TRC3 Bölgesi Turizm Mevcut Durum Raporu, Dünya, Avrupa ve Türkiye’de turizm sektörü ile ilgili genel bilgilerden, Dicle Bölgesi’nde turizm sektörü içerisinde TRC3 Bölge illerinin kültürel zenginliğinin oluşmasını sağlayan tarihsel gelişiminden, sektörün sahip olduğu bölgesel göstergelerden, sektöre yapılan kamu yatırımlarından, Dicle Bölgesi’ne gelen turist profillerinden, Bölge’deki turizm çeşitliliğini oluşturan unsurlardan ve Bölge’deki konaklama tesislerine uygulanan anket çalışmasından oluşmaktadır. Bölge’deki turizm sektörü için önem arz eden bu unsurların detaylı olarak tanımlanması turizm açısından mevcut potansiyeli ortaya çıkaracak, kaynakların doğru ve etkili kullanılmasına yardımcı olacaktır.

9

1. DÜNYA, AVRUPA VE TÜRKİYE’DE TURİZM 1.1 Genel Bilgiler Turizm, yatırımların ve ekonomik faaliyetlerin artmasını sağlayacak, birçok sektördeki işletmelerin mevcut kapasitelerini ve iş hacimlerini geliştirmesini tetikleyecek bir etkiye sahiptir. Bulunduğu yerde; geliri ve istihdam oranını arttırmak, sosyal ve kültürel hayata tesir etmek, bunun yanında, bulunduğu bölgenin ulusal ve uluslararası düzeyde tanıtımını sağlamak gibi çok yönlü etkileri vardır. Oluşturacağı bu etkilerle, turizm, özellikle gelişmekte olan ülkelerde bölge kalkınmasına büyük katkı sağlayabilmektedir. Dünyada yaklaşık 300 milyon insanın istihdamını sağlayan turizm sektörü uluslararası ölçekte geniş iş olanakları yaratmaktadır. Dünyada her 16 çalışandan biri turizm sektöründe olup uluslararası sermaye yatırımlarının yaklaşık %7’si bu alana yapılmaktadır.7 Turizm, uluslararası ilişkiler ve ekonomik anlamda kapsadığı faaliyetler açısından dünyada ve ülkemizde önem kazanması gereken bir sektör haline gelmiştir. Turizm sektörü gün geçtikçe artan öneminden dolayı dünya ölçeğinde ve bölgesel düzeylerde yoğun bir rekabet ortamındadır. Dünya Turizm Örgütü’nün (DTÖ) hazırladığı Turizm 2020 Vizyonu Raporuna göre, 2020 yılında turist sayısı 1,6 milyara, harcamaları ise 2 trilyon dolara ulaşacaktır. Aşağıdaki tablodan da görüleceği gibi DTÖ tarafından turizm sektörünün yıllık % 4,1 oranında büyüyeceği öngörülerek küresel ekonomiden daha hızlı bir şekilde gelişeceği tahmin edilmektedir. Rapora göre, 2020 yılında en fazla turist çekecek üç bölge sırasıyla Avrupa (717 milyon), Doğu Asya ve Pasifik (397 milyon) ve Amerika (282 milyon) olacaktır. 1995 yılında pazar payı %60 iken 2020 yılında pazar payının %46’a düşeceği tahmin edilen Avrupa, buna rağmen dünyada en fazla turist çeken bölgesi olacaktır. 8 DTÖ 2020 vizyonu bu şekilde öngörülerde bulunurken, Türkiye Turizm Stratejisi 2023 belgesi de Türkiye için uzun vadeli bir turizm stratejisi oluşturmuştur. Bu stratejinin ana hedefi Türkiye’nin 2023 yılında dünyanın en çok turist çeken ve en fazla turizm geliri elde eden ilk 5 ülkesinden biri olmasıdır. 7 Emekli, Gözde. Avrupa Birliği’nde Turizm Politikaları ve Türkiye’de Kültürel Turizm, Ege Coğrafya Dergisi, 99-107, İzmir, 2005. 8 World Tourism Organization, http://www.world-tourism.org/facts/2020.html

T.C. DİCLE KALKINMA AJANSI

DİCLE BÖLGESİ TURİZM SEKTÖR RAPORU

Tablo 1 : Dünya Turizm Örgütü Turizm 2020 Vizyonu

Kaynak: World Tourism Organization

Tablo 2’de de görüleceği üzere, 2008 yılında dünya üzerinde en çok turistin ziyaret ettiği ülkelerin sıralamasında Türkiye 25 milyon yabancı turist sayısı ile 8. sıradadır. Dünya Ticaret Örgütü’nün en son yayınladığı istatistiklere göre 2009 yılında gelen yabancı turist sayısında Türkiye 7. sıraya yükselerek Almanya, Malezya ve Meksika’yı geride bırakmıştır. Türkiye, 25.5 milyon turistle, dünyada en çok turist çeken 7. ülke konumunda bulunmaktadır. Tablo 2 : Gelen Yabancı Turist Sayıları (Milyon)

Kaynak: UNWTO World Tourism Barometer, Nisan 2010

Türkiye, Dünya Turizm Örgütü’ne göre 2008 yılında patlak veren küresel ekonomik krize rağmen turizm sezonunu başarılı bir biçimde geçiren ülkeler arasında yerini almıştır. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın verilerine göre 2008 yılında Türkiye’ye gelen yabancı turist sayısı bir önceki yıla oranla % 13 artmış ve turist sayısı 26 431 124’e ulaşmıştır. Bu rakam 2009 yılında ise 27 347 977’ye, 2010 yılında ise 28 510 852’ye yükselmiştir. 9 Turizm sektöründen elde edilen gelire bakıldığı zaman ise Türkiye 2008 yılında bir önceki seneye göre bir sıra yükselerek yaklaşık 22 milyar dolarla, dünyada en çok turizm geliri elde eden ülkeler konumunda 9. sıraya oturmuştur. 2009 yılında ise bir önceki yıla göre Türkiye’de Turizm gelirleri biraz düşüş göstererek 21,3 milyar dolara, 2010 yılında ise 20,8 milyar dolara gerilemiştir. Tablo 3 incelendiğinde, en çok turizm geliri elde eden 10 ülke arasında, Türkiye’nin daha alt sıralarda olduğu görülmektedir. 9 Turizm Geliri ve Gideri, GSMH ve GSYİH, İhracat ve İthalat ile Ortalama Harcamalar, Turizm İstatistikleri, Kültür ve Turizm Bakanlığı, http://www.kultur.gov.tr/

11

Tablo 3 : Turizm Gelirleri (Milyar USD)

Kaynak: UNWTO World Tourism Barometer, Nisan 2010

2009 yılında dünyada en çok turist çeken 7. ülke konumundayken, Türkiye’nin turizm geliri açısından 9. sırada yer alması, üst gelir turist grubunun yanında orta ve alt gelire sahip çoğunluğun ülkeyi tercih ettiği ortaya çıkmaktadır. Diğer ülkelerle karşılaştırıldığı zaman Türkiye’de turistlerden yeterince gelir elde edilemediği görülmektedir. Buna rağmen gelen turist sayısı açısında Türkiye’nin dünyada ilk 10’da yer alması, TRC3 Bölgesi için de büyük avantaj sağlamaktadır. Ülkeye gelen turistlerin Bölge’ye çekilebilmesi, Bölge’nin turizm gelirlerini de arttıracaktır. Böylece ülkenin sahip olduğu zengin turizm potansiyeli kullanılması, Bölge’de turizme dayalı kalkınmanın gerçekleşmesini mümkün olabilecektir. Şekil 1: 2001-2009 Yılları Arasında Türkiye’de Toplam Ziyaretçi Sayısı ve Turizm Geliri

Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı

Türkiye’nin 2008 yılı turizm geliri 2007’ye göre %18,7 artışla 21,9 milyar dolar olarak kaydedilirken, 2009 yılında 21,3 milyar dolar, 2010 yılında ise 20,8 milyar dolar gelir elde edilmiştir. Dünya’da 2008 sonunda patlak veren krizin etkileri Türkiye’de 2009 ve 2010 yıllarında hissedilmiştir. Dünya ekonomisinin kötüye gitmesinden, petrol fiyatlarının artmasından ve kur farklarındaki ani değişmelerden ötürü Avrupa başta olmak üzere tüm dünyada turizmin büyümesinde bir durgunluk yaşanmıştır. 10 Buna rağmen Türkiye’de 2008, 2009 ve 2010 yıllarında bir önceki seneye göre gelen turist sayısı artış göstermiş, turizm gelirlerinde büyük bir düşüş yaşanmamıştır. Türkiye her iki kategoride de dünya sıralamasında birer basamak yükselmiştir. 10 Dünya’da ve Türkiye’de Turizm 2008, Turizm Raporları, Turizm İstatistikleri, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Araştırma ve Değerlendirme Daire Bşk. http://www.kultur.gov.tr/

T.C. DİCLE KALKINMA AJANSI

DİCLE BÖLGESİ TURİZM SEKTÖR RAPORU

2. DİCLE BÖLGESİ’NDE TURİZM Dicle Bölgesi’nin sahip olduğu kültürel ve doğal varlığın oluşturduğu turizm potansiyeli geçmişten günümüze çeşitli sebeplerden dolayı yeterince değerlendirilememiştir. Bölgedeki mevcut varlıkların yeterince araştırılamaması, güvenlik ve ulaşım problemlerinin yarattığı sorunlar sebebiyle TRC3 Bölgesi’nde turizm, geç ele alınmış bir sektör olarak karşımıza çıkmaktadır. Güvenlik ve ulaşım problemlerinin geçmişe nazaran daha iyi durumda olması, kültür varlıklarının araştırılmasına önem gösterilmesi, Bölge’deki turizm sektörünü de önceki yıllara göre canlandırmıştır. Kültür ve inanç turizminin çarpan etkisinin, diğer bir turizm çeşidi olan deniz, kum ve güneş turizminin çarpan etkisinden daha fazla olduğu bir gerçektir. Deniz turizmi profilindeki turist, vaktinin çoğunu otelde ve denizde geçirirken, kültür turizmi için gelen turist, vaktinin çoğunu dışarıda geçirmektedir. Bu nedenle, kültür ve inanç turizmi açısından ciddi bir potansiyel barındıran TRC3 Bölgesi, gelen turistlerin daha çok harcama yapması açısından avantajlı durumdadır. Bölgeye has ürünler ilgi çekmekte, bu durumdan Bölge esnafı da kazanç sağlamaktadır. Bölgeye özgü ürünlerin markalaşmasıyla bu alandaki kazanç ve dolayısıyla turizm gelirleri artacaktır. Alternatif turizm çeşitleriyle de sektörün çarpan etkisi daha geniş bir alana yayılabilecektir.

2.1 Tarihçe TRC3 Bölgesi kendi topraklarında birçok medeniyetlere beşiklik etmiştir. Bölge, tarihsel gelişiminden kaynaklı olarak kendi içerisinde geçmişte çeşitli isimler almıştır. Mardin doğusu ile Dicle Nehri’nin batısını kapsayan alana Turabbin (Hizmetkârlar Dağı) Bölgesi denmektedir. Mardin çevresinde dik yamaçlara sahip olan Turabdin, Dicle Nehri’nin güney sahilinden başlayarak Suriye sınırına kadar devam etmektedir. Bölge, Mezopotamya Ovası ve Dicle Nehri ile bütünleşmiştir.11 Turabdin Bölgesi; Mardin-Merkez, Yeşilli, Ömerli, Savur, İdil, Dargeçit, Nusaybin İlçesi’nin kuzeyini ile Batman’ın Hasankeyf İlçesini ve Şırnak’ın Cizre İlçesi’nin kuzeyini kapsamaktadır. Romalıların doğunun eski topluluklarından almış oldukları Turabdin (Hizmetkârlar Dağı) adı, daha sonraları 14. Yüzyıldan itibaren kurulan manastırlarda yaşayan keşişlere atfedilerek, Hıristiyan bakış açısına göre “ Tanrı Hizmetkârları Dağı’na” dönüşmüştür. 12 TRC3 Bölgesi’nde hüküm süren Hititler, Medler, Asurlular, Persler, Sasaniler, Romalılar, Samiler, Babiller, Urartular, Emeviler, Abbasiler, Akadlar, Safeviler Artuklular, Akkoyunlular, Bizanslılar, Selçuklular ve Osmanlılar günümüze kadar birçok iz ve kalıntı bırakmışlardır. TRC3 Bölgesi’ne yerleşmiş medeniyetlerin tarihsel gelişimi ile zamanla zengin bir kültürel miras ortaya çıkmıştır.

11 Erkanal, Hayat. Geçmişten Günümüze Nusaybin Sempozyumu; Mezopotamya’ya Açılan Kapı: Nusaybin: Tur Abdin, T.C. Nusaybin Kaymakamlığı, Nusaybin – Mardin, 27-28 Mayıs 2004. 12 Güneydoğu Anadolu Projesi Bölge Kalkınma Planı Uygulama Programı, T.C. Başbakanlık GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı, Ankara, 2002.

13

Mardin Fırat ve Dicle nehirleri arasında bulunan Mezopotamya bölgesi, tarih boyunca birçok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Yukarı Mezopotamya havzasında yer alan Mardin, bölgenin en eski şehirlerinden biridir. Mardin’in kuruluşu Eski Yakın Doğu tarihine göre Subariler zamanına dayanmaktadır. 1911-1929 yılları arasında Alman Arkeologu Baron Marvan Oppenheim’in yaptığı kazılardan elde ettiği, Sümer ve Babil katları arasında bulunan kiremitler, Subariler’in MÖ.4500-3500 arasında Mezopotamya’da yaşamış olduğunu göstermektir. Mardin, Sümer Kralı Lugarzergiz tarafından MÖ.2850 yılında Akdeniz’e kadar uzandığı sefer sırasında egemenlik altına alınmıştır. Sümerler, şehircilik, sulama ve tarım alanında ileri bir seviyeye ulaşmış; yaptıkları geniş fetihler sonucunda güçlerini kaybedince M.Ö. 2820’de yani 30 yıl sonra Mardin’i Akadlar’a bırakmışlardır.13 Mardin ve çevresinde, daha sonrasında sırasıyla Mitanniler, Hititler, Asur Aramiler, İskit-Kimmer-Med, Babiller, Persler, Büyük İskender, Makkadonya, Selevkos, Abgarlar (Urfa Krallığı) -Dikran, Roma, Sasaniler, Araplar-Emeviler-Abbasiler, Hamdaniler, Mervaniler, Selçuklular- Türkmenler, Artuklular, Karakoyunlular, Akkoyunlular, Safeviler ve Osmanlılar egemenlik kurmuşlardır. Arap-İslam fetihlerine kadar askeri mevki niteliğinde olan Mardin, Arap fetihleriyle birlikte gelişmeye başlamış ve hanedanın başkenti olduğu Artuklu döneminde gerçek ve parlak bir “kent” halini almıştır.14 Mardin’nin adına ilişkin çeşitli açıklamalar vardır. Bir kısma göre Süryanice “Merdo”dan, kimine göre Ermenice “Mardi”den, kimine göre de “Marde” adlı bir kavimden gelmektedir. 1923 yılında Cumhuriyet’in ilanı ile birlikte Mardin, Türkiye Cumhuriyeti’nin illerinden biri olmuştur.15

Batman Batman’ın tarihi hakkında en eski bilgiler halk hikâyeleri, mitler ve Heredot tarihinde verilmektedir. Bu bilgilere göre MED kralı Abtyagestin’in torunu Kyros karşıtı Erpagazso M.Ö. 550 yılında yenilince Med asilzadeleri arasındaki utancından dolayı (diğer bir görüşe göre de Kyros Pres egemenliği altında kalmamak için) Med’lerin yaşadığı Media bölgesinin kuzey batı ucundaki topraklara çekilerek bu bölgeye yerleşmiştir. M. Ö. 546’da karaçalı, sazlık ve bataklıktan oluşan bu bölgenin ortasında yapay bir adacık oluşturup, adına “Han Obası” anlamına gelen “Elekhan” denilmiştir. 194 yıl bağımsız ve mutlu bir dönem geçiren Elekhan’ı, 352 yılında Büyük İskender ele geçirmiştir. Daha sonra burası Lesepkoslar, Partlar, Romalılar, Sasani ve Bizans’ın egemenlikleri altına girmiştir. Bölge, Artuklular, Moğollar, İlhanlılar, Celaliler, Karakoyunlu (Pezreşe), Akkoyunlular ve 1500 yılında da Savefiler’in eline geçmiştir. Şimdi Batman’a bağlı ilçelerden olan Hasankeyf, Dicle Nehri’nin üzerinde, Turabdin ve Mardin yörelerini Botan, Bitlis ve Van bölgelerine bağlayan tarihsel bir geçit noktasıdır. Hasankeyf Roma ve Bizans dönemlerinde çok önemli bir sınır kalesiydi. Bu dönemlerde Kefa (Cepha) adıyla bilinen yerleşim, Hısn’d Keyfo, Hısnkeyfa adlarını da almıştır. 1515 yılında, 4. Murat Bağdat seferi sırasında kendisine çok yardım eden Turhan oğlu Mahmut Paşa’ya Elekhan’ı içine alan Batman suyu ile Botan suyu arasında kalan bölgenin tamamını vermiştir. Bu gelişmeden sonra Elekhan adı değişikliğine uğrayarak halk dilinde Elah ve daha sonra “İluh” ismini almıştır. İluh köy birimi olarak kayıtlara geçmiş ve Siirt vilayeti, Elmedin kazasına bağlı olarak varlığını devam ettirmiştir. Bugünkü Batman Çayı’nın 1926-27 yılı ilkbaharında taşması sonucu Elmedine yerleşim birimi haritadan silinmiş ve İluh köyü Beşiri (Kobin) ilçesine bağlanmıştır. Batman isminin nereden geldiği hakkında görüşler olmayıp, bir görüşe göre bugünkü Batman Çayı’nın adı 1950’li yılların başında Iluh Köyü’ne verilmiştir. Yaygın olan görüşe göre de Iluh Köyü’nün aşağı kısmında ilk deneme kulesi kurulduğunda TPAO’nun tesislerinin bulunduğu bölgeye bakmaktan gelen “Batman” adı verilmiştir. İluh, 1937 yılında bucak haline getirilmiştir. 1940’lı yılların sonları ile 1950’li yılların başlarında bölgede var olan petrol filizlerinin değerlendirilmesi sonucunda İluh bucağında her alanda büyük ilerlemeler yaşanmıştır. Bunun üzerine 2 Eylül 1957 tarihinde bucak, ilçe teşkilatı olarak kabul edilmiştir. 1955 genel nüfus sayımında İluh nüfusunun 4713 olarak kaydedilmesiyle 2 Kasım 1955 yılında Belediye teşkilatı kurulmuştur. 1990 yılına kadar çok hızlı bir gelişme gösteren Batman, 16 Mayıs 1990 tarih ve 3647 sayılı kanunla Türkiye’nin 72. ili olmuştur. 16

13 http://www.mardinkulturturizm.gov.tr/, 14 http://www.mardin.gov.tr/turkce/tarihi/tarihcetarihdekiyeri.asp S. Aydın, K. Emiroğlu, O. Özel, S. Ünsal, Mardin Aşiret-Cemaat-Devlet, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, İstanbul, 2001. 15 http://www.mardinkulturturizm.gov.tr/, • http://www.mardin.gov.tr/turkce/tarihi/tarihcetarihdekiyeri.asp 16 http://www.batmankulturturizm.gov.tr/

T.C. DİCLE KALKINMA AJANSI

DİCLE BÖLGESİ TURİZM SEKTÖR RAPORU

Şırnak Şırnak topraklarında birçok medeniyetler kurulmuş, bu topraklar buğdayın ilk kullanıldığı, tekerleğin, yazının bulunduğu ve kullanıldığı uygarlıkları bünyesinde barındırmıştır. 19800 yıllık bir geçmişi olan Tufan olayının Şırnak ili sınırlarında bulunan Cudi dağında noktalandığına inanılmaktadır. Bu nedenle Şırnak, tarihsel olduğu kadar dinsel bakımdan da önem taşımaktadır. Cizre’nin Hz. Nuh tarafından tufan öncesi kurulduğu söylenirken, ikinci kez Nuh ve oğulları tarafından inşa edildiğinde Şırnak’ın da yazlık ve yayla olarak kullanıldığı söylenmektedir. Şırnak, Tufan ve Nuh anlamına gelmektedir. Bu nedenle şehre “Nuh Nebi Kenti” denir. Şırnak’ın bulunduğu bölge; Guti, Babil, Med, Asur, Pers, Sasani İslam İmparatorluğu, Emevi, Abbasi, Selçuklu, Eyyubi ve Osmanlı hâkimiyetinde kalmıştır. Tarihte birçok önemli devletin başkentini de kendi topraklarında barındıran Şırnak’ta, Birinci Babil devletinin başkenti Babil (Kebeli Köyü) Cizre sınırları içindedir. Guti (Gudi) İmparatorluğu’nun başkenti olan Bajarkard ise Silopi ilçesi topraklarındadır. 1517’de Osmanlı devletinin egemenliği alanındaki topraklar arasına katılan Şırnak yöresi, Bitlis, Cizre ve Hakkâri beyleri tarafından özerk bir biçimde yönetilmiştir. Önemli kervan yollarının kavşağında yer alan Cizre ve Şırnak, stratejik bakımdan asırlarca önemini korumuştur. Daha önce Şırnak, Cizre’ye bağlı bir yer iken Cumhuriyet döneminde Siirt iline bağlı bir ilçe haline gelmiştir. 18 Mayıs 1990 tarihinde de il statüsüne kavuşmuştur. 17

Siirt Siirt, Mezopotamya ve Anadolu uygarlıklarının kesiştikleri alanda kurulmuştur. Bu yüzden kuzeyinde ve güneyinde ortaya çıkan medeniyetler, yörenin kültürel gelişmesinde etkili olmuştur. Siirt adının Sami Dili’nden geldiği öne sürülmektedir. Bazı kaynaklarda bu adın, Keldani Dili’nden, kent anlamına gelen Keert (Kaa at) sözcüğünden kaynaklandığı yazılıdır. Süryaniler kente Seerd (halk diliyle Sert) demişlerdir. 19. yüzyılda da Sert, Seerd, Sört, Sairt olarak söylenmiş, günümüzde de Siirt biçimiyle benimsenmiştir. Siirt İli’nde yapılan yüzey araştırmalarında Neolitik, Kalkolitik, Tunç ve Helenistik, Roma, Bizans–İslam ve Yakınçağ’ı kapsayan dönemlere ait buluntular ortaya çıkarılmıştır. M.Ö. 3000’lerde yörede hâkimiyet kuran Hurriler’den sonra sırasıyla Hitit, Urartu, Asur, Med ve Pers’ler de buraya egemen olmuşlardır. Siirt, Samiler, Babiller, Urartular, Emeviler, Abbasiler, Romalılar, Bizanslılar, Artuklular, Akkoyunlular, Safeviler, Selçuklular ve Osmanlılar gibi medeniyetlere de beşiklik etmiştir. 26 Eylül 1919 yılında 48 Sayılı Heyet-i Umumiye Kararı ile bağımsız sancak haline getirilen Siirt, 1923 yılında Cumhuriyet’in ilanıyla beraber il olarak kabul edilmiştir. 18

2.2 TRC3 Bölgesi Turizm Sektörü Genel Bilgileri TRC3 Bölgesi’nin tarih boyunca farklı uygarlıkları bünyesinde barındırmasından kaynaklanan kültürel zenginliğinin doğru yerlerde kullanılması Bölge’nin kalkınmasına büyük katkı sağlayacaktır. Bu katkının Bölge’de geniş bir alanda kendini hissettirmesi için turizm sektörünün etkin bir şekilde ele alınması gerekmektedir. Kültür ve inanç turizminin yanında, termal turizm, gençlik turizmi, iş turizmi, vb. turizm çeşitleriyle Bölge’nin sahip olduğu mevcut potansiyel değerlendirilmelidir. Emek yoğun olan ve birçok alanda istihdam yaratan turizm sektöründen Bölge, yıllardır tam anlamıyla yararlanamamıştır. Turizm sektörünün bölgesel düzeylerde yoğun bir rekabet ortamında olduğu göz önünde bulundurulursa, eldeki potansiyelin doğru ve etkin kullanmanın önemi daha çok ortaya çıkmaktadır. Bölge’yi özel kılan özelliklerin tespit edilmesi, eldeki mevcut kaynakların verimli ve doğru bir şekilde turizmi geliştirmek amaçlı kullanılması gerekmektedir.

17 Şırnak Kültür Envanteri, Şırnak Valiliği, 2009. http://www.sirnakkulturturizm.gov.tr/, http://www.sirnak.bel.tr/ 18 http://www.siirtkulturturizm.gov.tr/, http://www.siirt.bel.tr/

15

2.2.1 TRC3 Bölgesi Turizm Göstergeleri 2.2.1.1 Tesislere Giriş ve Konaklama Göstergeleri TRC3 Bölgesi’ne gelen turistin konaklamasını sağlayacak yatak kapasiteleri dikkate alınarak Bölge’nin yıllar itibari ile sergilediği eğilim aşağıdaki tabloda görülmektedir. Aşağıdaki şekil incelendiğinde 2006 yılından 2009 yılına doğru hem Belediye Belgeli Tesislerin hem de Turizm İşletme Belgeli Tesislerin yatak kapasitelerinin hızlı bir artış eğiliminde olduğu görülmektedir. Bu artış büyük oranda Mardin’deki tesislerin yatak kapasitelerinin artışından kaynaklanmaktadır. 2000-2009 yılları arasında Mardin dışındaki diğer TRC3 illerinde Turizm İşletme Belgeli ve Belediye Belgeli yatak sayılarında düşüş yaşanırken, Mardin’de 1.071 artış olup yatak sayısı 2009 yılı sonunda toplam 1.843 olmuştur. Batman’da 157 kadar düşüş gerçekleşmiş yatak sayısı 2009 yılı sonunda 859, Şırnak’ta 206 kadar düşüş gerçekleşmiş yatak sayısı 553 olmuş, Siirt’te ise Belediye Belgeli yatak sayılarında 111 kadar düşüş gerçekleşmiş yatak sayısı 2009 yılı sonunda 153 olmuştur. Şekil 2: Yıllara Göre TRC3 Turizm İşletme Belgeli ve Belediye Belgeli Yatak Kapasitesi

Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı, TÜİK: Bölgesel İstatistikler, 2010

Tablo 4: 2009 yılına ait Tesis Sayıları, Oda ve Yatak Sayısı

Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı, TÜİK: Bölgesel İstatistikler, 2010

19 TÜİK, Bölgesel İstatistikler, 2010, http://tuikapp.tuik.gov.tr/Bolgesel/menuAction.do

T.C. DİCLE KALKINMA AJANSI

19

DİCLE BÖLGESİ TURİZM SEKTÖR RAPORU

Yukarıdaki tabloda görüleceği üzere, GAP illeri arasında Turizm Yatırım Belgeli Tesisler dışında kalan toplam İşletme Belgeli ve Belediye Belgeli Tesis sayısı açısından Gaziantep 74 tesis sayısı ile bölgede en fazla tesis sayısına sahip olan ildir.20 TRC3 Bölgesi’ndeki İşletme belgeli ve belediye belgeli tesisler toplamı, GAP Bölgesi’nde yer alan tesisler toplamının %17’sini oluşturmaktadır. Toplam işletme ve belediye belgeli tesis sayısı içerisinde 22 rakamı ile Mardin TRC3 Bölgesi’nde ilk sırayı almaktadır. Diğer TRC3 illerinden Batman ve Şırnak’ta 7, Siirt’te 4 tesis bulunmaktadır. Batman’da Turizm Yatırımı Belgeli Tesis bulunmazken, Siirt’te de Turizm İşletme Belgeli tesis yoktur. Turizm Yatırımı Belgesi almış işletmeler dışında yatak sayısı açısından GAP illeri arasında yine Gaziantep 5.550 ile ilk sırada olup TRC3 illeri arasından Mardin 1.843 yatak sayısı en çok yatak kapasitesine sahip olan ildir. Batman 859, Şırnak 553 ve Siirt 153 yatak sayısına sahiptir. Kültür ve Turizm İl Müdürlükleri’nden elde edilen en güncel verilere göre Turizm Yatırımı Belgesi almış işletmeler dışında Mardin’de Turizm İşletme Belgeli ve Belediye Belgeli Tesislerin toplam yatak kapasitesi 1.729, Batman’da 899, Şırnak’ta 713 ve Siirt’te 181’dir.

Tablo 5: 2009 Yılında Bazı Düzey 2 Bölgelerinin Yatak Kapasiteleri

Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı, TÜİK: Bölgesel İstatistikler, 2010

Kültür ve inanç turizmi açısından TRC3 Bölgesi ile benzer özellikler gösteren diğer Düzey 2 Bölgelerine bakıldığında, TRC3 Bölgesi 5.483 yatak sayısı ile kültür ve inanç turizmi merkezleri arasında en düşük yatak kapasitesine sahip olan bölgedir. Aşağıdaki şekilde de görüldüğü gibi 27.369 yatak sayısı ile TR71 Bölgesi (Kırıkkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir, Kırşehir), turizm alanında benzer özellikler gösteren diğer Düzey 2 Bölgeleri arasında en fazla yatak kapasitesine sahip bölgedir.

20 Tesislerinin Belgelendirilmesine ve Niteliklerine İlişkin Yönetmelik, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü, http://www.ktbyatirimisletmeler.gov.tr

17

Şekil 3: 2009 Yılında Yatak Kapasitesinin Düzey 2 Bölgelerine Göre Dağılımı

Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2010

TRC3 Bölgesi’nde yatak kapasitesinin yıllar içerisindeki dağılımına bakıldığında, Şekil 2’de de görüleceği üzere yatak sayısında 2006 yılından 2009’a doğru bir artış meydana gelmiştir. Fakat bu artışa rağmen mevcut yatak kapasitesinin yetersiz olduğu hem sahada yapılan görüşmelerde hem de göstergelerde görülmektedir. 21 Aşağıdaki tablolarda yer alan göstergelere göre 2009 yılında Turizm İşletme Belgeli Tesislerin doluluk oranı 27,2 iken, Belediye Belgeli Tesislerde doluluk oranı 27,5’dir. TRC3 Bölgesi yerli ziyaretçi bakımından doluluk oranlarında Türkiye genelinin üzerinde rakamlar sergilemektedir. Türkiye’de Turizm İşletme Belgeli tesislerde yerli turist doluluk oranları %13,5 iken TRC3 Bölgesi’nde %25,6’dır. Belediye Belgeli Tesislerde ise yerli turist doluluk oranı Türkiye’de %17,2 iken TRC3 Bölgesi’nde %24,2’dir.

Tablo 6: 2009 yılında Turizm İşletme Belgeli Tesislerin Konaklama Göstergeleri

Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2010 *TRC3 Bölgesi Ortalama Kalış Süresi ve Doluluk Oranları Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın verileri kullanılarak hesaplanmıştır.

21 Mardin Kent Konseyi-Turizm Komisyonu, Mardin Belediyesi Meclis Toplantı Salonu, 07.06.2010. Kalkınma Kurulu Kültür, Turizm ve Spor İhtisas Komisyonu, Siirt Öğretmenevi, 13.07.2010.

T.C. DİCLE KALKINMA AJANSI

DİCLE BÖLGESİ DİCLE BÖLGESİ TURİZMTARIM SEKTÖR SEKTÖR RAPORU RAPORU

Tablo 7: 2009 yılında Belediye Belgeli Tesislerin Konaklama Göstergeleri

Kaynak: TÜİK: Bölgesel İstatistikler, 2010 *TRC3 Bölgesi Ortalama Kalış Süresi ve Doluluk Oranları Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın verileri kullanılarak hesaplanmıştır.

Kültür ve Turizm İl Müdürlüklerine göre 2009 yılında Mardin’e yaklaşık 803.000’i yerli ve 110.000’i yabancı ziyaretçi olmak üzere toplam 913.000 ziyaretçi gelmiştir. Şırnak’a yine 2009 yılında 13.789’u yerli ve 1.788’i yabancı olmak üzere toplam 15.577 ziyaretçinin geldiği aynı yılda Batman’a ise yaklaşık 750.000 kişinin geldiği tahmin edilmektedir. . TRC3 Bölgesi içerisinde Turizm İşletme Belgeli ve Belediye Belgeli İşletme Tesislerine toplam geliş sayısı açısından Mardin 118.177 giriş sayısı ile ilk sırada yer alırken, Batman 55.557 ile ikinci sırayı, Şırnak 31.602 ile üçüncü sırayı ve Siirt 15.655 giriş sayısı ile son sırada yer almaktadır. Dicle Bölgesi’ne gelen ziyaretçilerin yaklaşık %54’ünün Mardin’de, %25’inin Batman’da, %7’sinin Siirt’te, % 14’ünün ise Şırnak’ta konakladığı göze çarpmaktadır. Bölge’deki toplam tesislere giriş sayısı (220.991) Türkiye’de ki toplam tesislere giriş sayısı içerisinde (45.065.161) yalnızca %0,49’luk bir pay tutmaktadır. Bu rakamlara göre Mardin iline gelen turistlerin 365 güne eşit dağıldığı ve ilde konaklamak isteyebilecekleri varsayılırsa, günde aynı anda en az 2,501 turisti konaklatabilecek bir kapasiteye ihtiyaç duyulmaktadır. Mardin turizminin özellikle ilkbahar ve son bahar aylarında yoğunlaştığı ve hafta sonlarında tepe değerlerine ulaştığı düşünülürse bu mevsimlerde ve hafta sonlarında aynı anda 2,501 yatağın çok üzerinde bir konaklama hizmeti sunulmasına ihtiyaç vardır. Dolayısıyla, Mardin’deki toplam turizm işletme ve belediye belgeli tesislerdeki mevcut 1.843 yatak kapasitesi dönemsel olarak yetersiz kalmaktadır. Mardin’de konaklayan turist sayısının Mardin’i ziyaret eden turist sayısı içerisinde çok küçük bir pay oluşturması ilde konaklama imkânlarının yetersiz olmasıyla kısmen açıklanabilir; fakat tesis sayısının artması ilde konaklayan turist sayısını arttırmak için yeterli bir sebep değildir. Tesis sayısının artışı, fiyat konusunda her bütçeye uygun alternatiflerin varlığı, hizmet kalitesi ve ildeki turizm faaliyetlerinin çeşitliliğiyle desteklendiği ölçüde geceleyen turist sayısını da arttıracaktır. Batman ve Şırnak için gelen turist sayısına göre yatak kapasitesi hesaplandığında Şırnak’ın yatak kapasitesinin çok da yetersiz olmadığı yönünde bir sonuç çıksa da Kültür ve Turizm Bakanlığı verilerine göre hazırlanan yukarıdaki tabloda ildeki yatak kapasitesine dahil edilmiş olan Turizm Yatırım Belgeli tesislerin henüz faaliyete geçmemiş olması, Şırnak Merkez ve mevcut durumda otellerin bulunduğu Cizre arasındaki mesafenin uzak olması sebebiyle Şırnak’ta da gelen ziyaretçilerin konaklama sıkıntısı yaşamasıyla sonuçlanmaktadır. Batman’ın ise İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü tarafından açıklanan ziyaretçi sayılarında yüksek bir rakam alması büyük oranda Hasankeyf’ten kaynaklanmakta, Hasankeyf’e gelen turistlerin çoğunluğu ya GAP turları kapsamında ilçeye günübirlik uğramakta ve başka bir yerde konaklamakta ya da Bölge içinden günübirlik gelmektedir. Hasankeyf’te 1 adet pansiyon dışında konaklanabilecek tesis bulunmaması ilçenin sadece günübirlik gezi destinasyonu olarak değerlendirilebilmesine sebep olmaktadır. İlçede, Ilısu HES projesine bağlı olarak turizm konusunda yaşanan belirsizlik bu alanda yeni yatırımlar da yapılmamasına zemin oluşturmuştur. Siirt’te ise turizm işletmesi belgeli tesis bulunmaması, Tablo 92’e göre ilde olduğu ifade edilen Turizm Yatırım Belgeli 1 tesisin henüz faaliyete geçmemiş olması ve Belediye Belgeli tesislerin doluluk oranlarının diğer 3 ilin, TRC3 ve TR ortalamalarının çok üzerinde olması ildeki konaklama ihtiyacının boyutlarına işaret etmektedir.

19

Yerli turistlerin TRC3 Bölgesi’nde ortalama kalış süreleri Türkiye ortalamalarına daha yakın iken, yabancı turistlerin ortalama kalış süreleri Türkiye ortalamalarının altında kalmaktadır. Özellikle yabancı turistlerin Bölge’de kalış sürelerinin düşük olması; hizmet kalitesinin düşüklüğü, turizmdeki çeşitliliğin azlığı ve eğlence yerlerinin çok kısıtlı olmasından kaynaklanabilmektedir.

2.2.1.2 T . RC3 Bölgesi’ndeki Otel İşletmelerinin ve Tesislerin Genel Durumu TRC3 Bölgesi’nde bulunan tesislerin çoğu Turizm İşletme Belgesi almaya uygun değildir. Tablo 8’de de görüleceği gibi Bölge’de 5 tane 4 yıldızlı, 7 tane 3 yıldızlı ve 3 tane de 2 yıldızlı otel bulunmaktadır. Siirt’te ise yıldızlı otel yoktur. TRC3 Bölgesi’nde 5 yıldızlı otel bulunmamaktadır. Aşağıdaki tabloda yer alan verilere ek olarak, Mardin ilinde 2 tane 5 yıldızlı otel ve 3 tane 4 yıldızlı otel; Midyat ve Kızıltepe ilçelerinde de 1’er tane 4 yıldızlı otel inşaat halindedir.

Tablo 8: TRC3 Bölgesi’nde Bulunan Yıldızlı Otel Sayıları

Kaynak: Kültür ve Turizm İl Müdürlükleri, 2010

Mardin’in yöresel yaşam tarzına göre uyarlanmış ve bölgeye gelen turistin daha çok ilgisini çekecek şekilde tasarlanmış butik otellerinin sayısı da gittikçe artmaktadır. Şu anda Mardin’de 3 tane, Midyat’ta da 1 tane butik otel faaliyettedir. Midyat’ta 1 tane butik otelin inşaatı devam etmektedir. 22 Bölge’nin il ve ilçelerinde önemli termal su kaynakları bulunmasına rağmen tesisler işletmecilik konusunda yetersizdirler. TRC3 Bölgesi’nde Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın belirlediği Termal Turizm İşletme Belgeli Tesis bulunmamaktadır. Batman’ın Kozluk ilçesinde 1 tanesi 4 yıldızlı ve Sağlık Bakanlığı Kaplıca Tesis İşletme Belgeli olmak üzere 2 tane termal turizm tesisi bulunmaktadır. Şırnak’ta ise İl Özel İdaresi tarafından 2005 yılında Hısta kaplıcalarında yapılan 168 yatak kapasiteli kaplıca tesisi ise henüz özel sektörde alıcı bulamamış ve faaliyete geçememiştir. 23 Bölge Planı çerçevesinde Dicle Bölgesi kapsamındaki il ve ilçelerinde bulunan 26 konaklama tesisine yapılan Anket Çalışması’na göre, TRC3 Bölgesi’nde yer alan tesisler turizm çeşitlerinden en çok Kültür-İnanç Turizmi ve İş Turizmine yönelmiş vaziyettedir. Bölge’nin tanıtımının yapılmaması, profesyonel rehberlik hizmetlerinin olmaması ve güvenlik sorunu Bölge’deki turizm sektörünün gelişmesini engellemekte dolayısıyla konaklama tesislerinin de sektörden aldığı payı azaltmaktadır. 24 TRC3 Bölgesi’ndeki tesisler hizmet kalitesi ve hizmet çeşitliliği açısından Türkiye’deki gelişmiş illerde bulunan diğer tesislere göre yetersiz görülmektedirler. Mardin İli dışında TRC3 Bölgesi’nde turizm sektörüne yönelik eğitim veren Meslek Yüksek Okulu veya üniversite düzeyinde bir bölüm bulunmamaktadır. Artuklu Üniversitesi’ne bağlı olarak kurulan Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulu gelecek eğitim-öğretim yılında öğrenci almayı planlamaktadır. Bölge’deki gençler yaz aylarında batı ve güneydeki şehirlere giderek mevsimlik olarak turizm sektöründeki işlerde çalışmaktadırlar. 25 22 Mardin, Batman, Şırnak ve Siirt Kültür ve Turizm İl Müdürlükleri 23 Şırnak İl Özel İdaresi, 2009 Faaliyet Raporu 24 TRC3 Turizm Mevcut Durum Raporu, Anket Çalışması, DİKA, 2010 25 GAP Bölge Kalkınma Planı Uygulama Programı, “Antik Kentten Yeniden Yerleşime Dara” Projesi, Hasankeyf Belediyesi

T.C. DİCLE KALKINMA AJANSI

DİCLE BÖLGESİ TURİZM SEKTÖR RAPORU

Anket çalışmasına göre işletmeler, ürün/hizmet fiyatlarını çoğunlukla sunulan hizmetin kalitesi ve ekonominin genel durumu ölçütlerine göre belirlemektedirler. Yiyecek ve içecek hizmeti veren tesislerin bazılarında fiyat listesi bulunmamaktadır. Bu tesislerdeki çalışanların iş kıyafetleri, yiyecek ve içecek yerlerinin hijyenikliği yeterince denetlenmemektedir. Konaklama tesislerin çoğu kalifiye personel eksikliği, tesis sayılarının ve yatak kapasitelerinin, tur düzenleyen acentelerin yetersiz olması gibi sorunlarla karşılaşmaktadırlar. 26 Anket sonuçlarına göre, Bölge’deki tesislerin sıklıkla kullandıkları pazarlama araçları arasında reklam ve halkla ilişkiler faaliyetleri yer almaktadır. İşletmelerin kullandığı pazarlama araçları arasında “kişisel satış”ın da yaygın olması işletmelerin “grup satışı” ya da acenta faaliyetlerine yeterince başvurmadığını göstermektedir. Müşterilerin tesise geliş kanalının %55 oranla seyahat acenteleri vasıtasıyla olması bu durumu doğrulamaktadır. 27 Seyahat acentaları, paket turları hazırlama ve oluşturmaya, turizm amaçlı konaklama, ulaştırma, gezi, spor ve eğlence hizmetlerini görmeye yetkili olan ticarî kuruluşlardır. Yapılan saha görüşmelerinde Bölge’deki otellere müşteri gönderen acentaların genellikle Bölge dışında olduğu belirtilmiştir. Aşağıdaki tabloda da gösterilen, Bölge’de bulunan seyahat acentaları ise daha çok biletleme, yerel turlar ve hac organizasyonlarında faaliyet göstermektedir.

Tablo 9: TRC3 Bölgesi’nde Bulunan Seyahat Acentaları

Kaynak: Türkiye Seyahat Acentaları Birliği (TÜRSAB), 2010

TRC3 Bölgesi’nin tüm illerinde, tüm seyahat acentalığı hizmetlerini sunan A grubu acenta olmasına rağmen, uluslararası kara, deniz ve hava ulaştırma araçları ile (A) grubu seyahat acentalarının düzenleyecekleri turların biletlerini satan B grubu acenta Siirt’te bulunmamaktadır. 28 TRC3 Bölgesi’nde bulunan toplam 41 tane acenta, GAP Bölgesi’nde bulunan seyahat acentalarının %26’sını oluşturmaktadır. GAP Bölgesi’nde bulunan acentalar Türkiye’nin %2,6’sını oluştururken, TRC3 Bölgesi Türkiye’nin sadece % 0,7’sini oluşturmaktadır. Bu durum seyahat acenta faaliyetlerinin Güneydoğu Anadolu Bölgesi genelinde yeterince gelişmemiş olduğunu ortaya koymaktadır. Turist çekme açısından turizm sektöründe çok önemli yeri olan seyahat acentalarının Bölge’de güçlendirilmesi, yatay ve dikey bağlantılarının geliştirilmesi ve sundukları hizmetlerin çeşitlendirilmesinin Bölge turizmine ve tanıtıma yapacağı katkılar çok açıktır.

26 Mardin Kent Konseyi-Turizm Komisyonu, Mardin Belediyesi Meclis Toplantı Salonu, 07.06.2010. Kalkınma Kurulu Kültür, Turizm ve Spor İhtisas Komisyonu, Siirt Öğretmenevi, 13.07.2010. 27 TRC3 Turizm Mevcut Durum Raporu, Anket Çalışması DİKA, 2010 28 Seyahat acentaları gördükleri hizmetlere göre üç grupta toplanırlar: A Grubu Seyahat Acentaları: Tüm seyahat acentalığı hizmetlerini ifa ederler. B Grubu Seyahat Acentaları: Uluslararası kara, deniz ve hava ulaştırma araçları ile (A) grubu seyahat acentalarının düzenleyecekleri turların biletlerini satarlar. C Grubu Seyahat Acentaları: Yalnız Türk vatandaşları için yurt içi turlar düzenlerler. Ayrıca, B ve C grubu seyahat acentaları, kendilerine A grubu seyahat acentalarınca verilen hizmeti yerine getirir ve bu acentaların ürünlerini tanıtır, pazarlar veya satar. A grubu seyahat acentasının, B veya C grubu seyahat acentasına gerçekleştirmeleri için vereceği görevin bir yazı ya da sözleşme ile belgelenmesi gerekir. Bu görev, A grubu seyahat acentası hizmetine giren bir paket tur veya turun tamamının B veya C grubu seyahat acentasınca düzenlenmesi şeklinde olamaz. Seyahat Acentası Nedir, Kültür ve Turizm Bakanlığı http://www.kultur.gov.tr/

21

2.3 Turizm Sektörüne Yapılan Kamu Yatırımları Türkiye’de turizm sektörünün toplam kamu yatırımları içerisindeki payı %1’in altındadır. Bu durum turizmde yatırımların kamudan özel sektöre yönelmesinden kaynaklanmaktadır. Özel sektörün turizmde daha çok kendini hissettirmesiyle, 2001 yılından itibaren sektöre yapılan kamu yatırımlarında düşüş olduğu Şekil 4’te de görülmektedir. Şekil 4: 2001-2010 Yılları Arasında Turizm Sektörünün Kamu Yatırımları İçerisindeki Yüzdesel Dağılımı

Kaynak: Devlet Planlama Teşkilatı (DPT)

Turizm sektörünün diğer sektörlerle karşılaştırıldığı zaman kamu yatırımları içerisindeki payının küçük olmasına rağmen, Türkiye’de bu sektöre yapılan kamu yatırımları yıllar içerisinde (2004 ve 2008 yılları hariç) artış eğilimi göstermiştir. 2009 yılında sektöre yapılan yatırım yaklaşık 143 milyon iken 2010 yılında ise 169 milyon civarındadır. Şekil 5: Türkiye’de Turizm Sektörüne 2001-2010 Yılları Arasında Yapılan Kamu Yatırımları (Milyon)

Kaynak: Devlet Planlama Teşkilatı (DPT)

T.C. DİCLE KALKINMA AJANSI

DİCLE BÖLGESİ TURİZM SEKTÖR RAPORU

Tablo 10: 2008, 2009, 2010 yıllarında Düzey 2 Bölgelerinde Turizm Sektörüne Yapılan Kamu Yatırım Miktarları

Kaynak: Devlet Planlama Teşkilatı (DPT)

Turizm çeşitliliği açısından benzer özellikler gösteren TRC3 Bölgesi ve diğer Düzey 2 Bölgeleri ile karşılaştırma yapıldığında Bölge’nin kamu yatırımları açısından diğer bölgelere göre oldukça düşük bir paya sahip olduğu görülmektedir. 2008, 2009 ve 2010 yılları içerisinde TRC3 Bölgesi’ne yapılan kamu yatırımları toplamı 360.621 TL’dir. Bölge; TR71, TR72, TRC2 ve TRC3 Bölgeleri’ne yapılan toplam kamu yatırımlarının sadece %2’sine sahiptir. Özel sektörün yeterince yatırım yapmadığı TRC3 Bölgesi’ne göre diğer bölgelerin daha avantajlı olduğu düşünüldüğünde, Bölge’de turizm sektörüne yapılan kamu yatırımlarının arttırılması gerekmektedir. Bölge’deki turizm sektörünün geliştirilebilmesi ve canlı tutulabilmesi için özel sektör yatırımları ile birlikte kamu yatırımları da sektörün dinamiklerini harekete geçirecek destekleyici rolü üstlenmelidir.

Şekil 6: Turizm Sektörüne Yapılan Kamu Yatırımlarının Düzey 2 Bölgelerine Göre Dağılımı

Kaynak: Devlet Planlama Teşkilatı (DPT)

2.4 Bölge’ye Gelen Turist Profilleri TRC3 Bölgesi’ne sınır kapılarından gelen yabancı sayısı, günübirlik de olsa Bölge’de hizmet almaktadır. Sınır kapılarından giriş yapan yabancıların sayısı Bölge’ye gelen turistlerin profilleri hakkında da bilgi verebilmektedir. Bölge’ye Suriye ve Irak’tan, Mardin’nin Nusaybin ilçesinde bulunan Nusaybin Sınır Kapısı ve Şırnak’ın Silopi ilçesinde bulunan Habur Sınır Kapısı’ndan girilmektedir. Bu sınır kapıları Türkiye’deki başka bölgelere geçiş amacıyla da ziyaretçiler tarafından kullanılabilmektedir. Bunun yanında, iş turizmi potansiyelinin doğru kullanılması sonucu Bölge’ye çoğunlukla iş amaçlı gelen ziyaretçilerin daha sonra farklı amaçlarla da gelmesi sağlanabilir. Dicle Bölgesi’ne daha çok Avrupa OECD ülkeleri vatandaşları gelmektedir. Şekil 7’de de görüldüğü üzere, gelen yabancı ziyaretçilerin çoğu Avrupa ülkelerinden olan Almanya, Hollanda, İsveç ve Norveç vatandaşlarıdır.

23

Şekil 7: TRC3 Bölgesi Sınır Kapılarından Giren Yabancıların Milletlerine Göre Dağılımı 2009 (Avrupa OECD Ülkeleri Vatandaşları)

Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı29

2005- 2009 yılları arasında Nusaybin ve Habur Sınır Kapıları’ndan giriş yapan Suriye ve Irak vatandaşları sayıları yıllar içerisinde artış göstermiştir. 2009 yılında Bölge’ye 43.236 Suriye vatandaşı gelirken, 161.403 Irak vatandaşı gelmiştir. Şekil 8: 2005-2009 Yılları Arasında Nusaybin ve Habur Sınır Kapısından Giriş Yapan Suriye ve Irak Vatandaşları Sayıları

Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı29

TRC3 Bölgesi’ne 2000-2008 yılları arasında Nusaybin ve Habur Sınır Kapılarından gelen ziyaretçi sayısı 2006 yılından bu yana artış eğilimi göstermektedir. Nusaybin Sınır Kapısının kapasitesinin yetersiz olmasından kaynaklı olarak, aşağıdaki grafikte de görüleceği gibi Habur Sınır Kapısı’ndan girişler daha fazladır. 2009 yılında

29 Sınır Giriş-Çıkış İstatistikleri, Turizm İstatistikleri, Kültür ve Turizm Bakanlığı, http://www.kultur.gov.tr/

T.C. DİCLE KALKINMA AJANSI

DİCLE BÖLGESİ TURİZM SEKTÖR RAPORU

Nusaybin Sınır Kapısından 50.986 giriş gerçekleşirken, Habur Sınır Kapısı’ndan 204.957 giriş gerçekleşmiştir. Nusaybin Sınır Kapısı’nın yeniden yapılandırılması sonucu bu kapıdan girişler de artacak ve böylece Bölge’ye daha çok ziyaretçi gelebilecektir. Şekil 9: TRC3 Bölgesine Gelen Yabancıların Sınır Kapılarına ve Yıllara göre Dağılımı 2000-2009

Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı

TRC3 Bölgesi’ndeki tesislere uygulanan anket sonuçlarına göre, 2009 yılında Bölge’ye gelip konaklama tesislerinde kalan yabancı turistlerin çoğu sırasıyla Irak, Almanya, Suriye, Belçika ve Hollanda vatandaşlarıdır. Tesislerin gelir grubuna göre hedeflediği pazar ise üst gelir ve orta gelir gruplarıdır.

2.5 Turizm Çeşitliliği 2.5.1 Mevcut Somut Kültürel Varlıklar Tarih boyunca farklı dini inanışlar paralelinde farklı kültürlerin ekseninde yer alan TRC3 Bölgesi bünyesinde dinsel, tarihsel ve kültürel değerlere sahip camiler, türbeler, manastırlar, kiliseler ve benzeri yapıtlar barındırmaktadır. Seksene yakın manastır ve kilisenin bulunduğu Turabidin bölgesinde cami, medrese ve türbeler dışında farklı dinlerin de kutsal mekânları bulunmaktadır. 30 TRC3 Bölgesi tescil edilmiş taşınmaz kültür varlıkları ve sit alanları dışında hâlihazırda tescil edilmemiş, arkeolojik kazı çalışmalarıyla ortaya çıkacak birçok kültür varlıkları bulundurmaktadır. Tablo 11: TRC3 Bölgesi Tescilli Sit Alanı ve Tescilli Yapı Sayıları

Kaynak: Türkiye Kültür Mirasları Veri Tabanı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü 31 30 Hasankeyf Turizm Gelişmesi Kavramsal Olabilirlik Analizi, Belde Proje ve Danışmanlık Ticaret Ltd. Şti, Ankara Nisan 2009. 31 Türkiye Kültür Mirasları, 2010. http://www.kulturvarliklari.org/kve/, T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, http://www.kulturvarliklari.gov.tr/belge/1-45342/illere-gore-tek-yapi-olcegindeki-tescilli-yapilar.html

25

Türkiye Kültür Mirasları Veri Tabanı bilgilerine dayanarak oluşturulan yukarıdaki tabloya göre, Mardin’de 41, Batman’da 7, Şırnak’ta 2 ve Siirt’te 6 olmak üzere TRC3 Bölgesi’nde toplam 56 tescilli sit alanı vardır. Bölge’deki tek yapı ölçeğinde toplam tescilli yapılara bakıldığı zaman ise; Mardin’de 967, Batman’da 79, Şırnak’ta 66, Siirt’te 105 olmak üzere TRC3 Bölgesi’nde toplam 1217 tane tescilli yapı bulunmaktadır. Kültür ve Turizm Bakanlığı Diyarbakır Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü’nden alınan veriler Türkiye Kültür Mirasları Veri Tabanı verilerine göre farklılık göstermekle beraber, daha güncel olan bu verilere göre Mardin Merkez ve İlçelerinde 1127, Batman Merkez ve ilçelerinde toplam 83, Şırnak Merkez ve ilçelerinde 75, Siirt Merkez ve ilçelerin de 108 olmak üzere, TRC3 Bölgesi toplam 1393 tescilli yapı ve yeri, bünyesinde barındırmaktadır. Mardin’de tescilli yapıların çokluğu ilde özgün kentsel dokunun günümüze dek iyi bir şekilde korunmuş olmasından kaynaklıdır.

Tablo 12: TRC3 Bölgesindeki (Mardin, Batman, Siirt ve Şırnak) Tescilli Sit Alanlarının İlçelere Göre Dağılımı

Kaynak: Türkiye Kültür Mirasları, Kültür ve Turizm Bakanlığı Veri Tabanı (KTBKVE) 32 , Eylül 2010

32 http://www.kulturvarliklari.org/

T.C. DİCLE KALKINMA AJANSI

DİCLE BÖLGESİ TURİZM SEKTÖR RAPORU

Tablo 13: TRC3 Bölgesindeki (Mardin, Batman, Siirt ve Şırnak) Tescilli Kültür ve Tabiat Varlıklarının İlçelere Göre Dağılımı

Kaynak: Türkiye Kültür Mirasları, Kültür ve Turizm Bakanlığı Veri Tabanı (KTBKVE) 33 , Eylül 2010

33 Türkiye Kültür Mirasları, http://www.kulturvarliklari.org/kve/

27

Somut Kültürel Varlıklar Mardin

Batman

M.Ö.4500’ den başlayarak klasik anlamda yerleşim gören Mardin; Subari, Sümer, Akad, Babil, Mitaniler, Asur, Pers, Bizans, Araplar, Selçuklu, Artuklu, Osmanlı Dönemi’nden kalma birçok yapıyı bünyesinde barındıran, yaşayan bir açık hava müzesi görünümündedir. Mardin UNESCO Dünya Kültür Mirası Listesi’ne adaydır. Mardin merkez, Midyat merkez, Savur ilçe merkez ve Dara Ören yeri özgün yapılarıyla kentsel sit alanı olarak tescil edilmiştir.

insanların burada bulunan nehirler kıyısındaki on bin yıllık yerleşimlerinin ve kültür birikiminin bir göstergesidir.

Mardin’in tarihi yapıları arasında; Mardin Kalesi, Kız Kalesi (Kalat’ül Mara-Lorna Jurek), Erdemeşt Kalesi, Arur Kalesi, Dara Kalesi (Daras Anastasiupolis), Rabbat Kalesi, Dermetinan Kalesi, Zarzavan Kalesi (Sammachisacane), Savur Kalesi, Aznavur Kalesi, Rahabdium Kalesi (Hafemtay), Merdis Kalesi, (Marin) ve Haytam Kalesi (Turbdin-Dimitriyus), El Nıhman Kalesi bulunmaktadır. İpek Yolu güzergâhında olması nedeniyle Mardin ili ve çevresinde han ve kervansaraylar da mevcuttur. Önemli bir İnanç Turizmi merkezi olan Mardin’de; Ulu Cami (Cami-i Kebir), Zeynel Abidin Camii ve Türbesi, Koçhisar Camii (Kızıltepe Ulu Camii), Melik Mahmut (Bab Es Sur) Camii, Abdullatif (Latifiye) Camii, Zinciriye (Sultan İsa) Medresesi, Şehidiye Medresesi ve Camii, Sıtti Radviyye (Hatuniyye Medresesi), Kasımiye Medresesi, Cihangirbey Zaviyesi, Sultan Musa Türbesi, Mor Behnam (Kırklar)Kilisesi, Meryemana Kilisesi ve Patrikhane, Mor Yusuf Kilisesi (Surp Hovsep), Deyrulzafaran Manastırı (Mor Hananya), Deyru’lumur Manastırı (Mor Gabriyel), Mor Yakup Manastırı (Nusaybin), Midyat Meryemana Manastırı ve Mor Dımet Manastırı önemli dini yapıtlardandır. Şu anda Mardin Müzesi olarak bilinen bina 1895 yılında Antakya Patriği İgnatios Behnam Banni tarafından Süryani Katolik patrikhanesi olarak yaptırılmıştır. Dara Harabeleri; Mardin’in güneydoğusuna 30 km. uzaklıkta Oğuz Köyü’ndedir. Burası eski Mezopotamya bölgesinin en ünlü kentidir. Dara Kent Kalıntıları, kayalar içinde oyulmuş çevresi 8–10 kilometreyi bulan geniş bir alana yayılmıştır. Buralarda mağara evler vardır. Kent kalıntıları içinde kilise, saray, çarşı ve depoları, zindan, tophane ve su bendi halen görülebilmektedir. Ayrıca köyün etrafında kayalara oyulmuş 6–7 kadar mağara eve rastlanır. Bunların tarihi Geç Roma (Erken Bizans) dönemine kadar gider.

Batman’da geçmişin izlerini taşıyan tarihi yapıtlardan Pertükân Kalesi, Beksi Kalesi, Kandil Kalesi, Rabat Kalesi, Bozikân Kalesi, Kozluk (Hezo) Kalesi ve Hasankeyf Kalesi bulunmaktadır. Batman (Malabadi) Köprüsü, tarihi Hasankeyf İlçesi ören yeri (Zeynel Bey Kümbeti, İmam Abdullah Zaviyesi, Dicle Köprüsü, Memikan Köprüsü, Kale Kapıları, Büyük ve Küçük Saraylar, Ulu Camii, Mağara Kiliseler, Mağara Mescitler, su yolları ve top yekûn Hasankeyf Harabeleri ile Mor-Kiryakus Manastırı, Mor Aho Manastırı, El-Rızk Camii, Sultan Süleyman Camii, Koç Camii, Seyit Bilal Türbesi, İmam Abdullah Türbesi, Zeynel Bey Türbesi Batman ilinin önemli tarihi ve dini eserlerini oluşturmaktadırlar. Hasankeyf ören yeri, mağaralarıyla, kalesiyle, kent harabesiyle, vadileri ve kanyonlarıyla çok geniş bir alana yayılmış, açık müze konumundadır. Hasankeyf ilçe merkezi bir bütün halinde 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu kapsamındadır. 1978 yılında Kültür Bakanlığı tarafından 1.derece tarihi ve arkeolojik sit ilan edilmiştir. Hasankeyf Örenyeri, Hasankeyf Mağaraları, Hasankeyf Kalesi, Yol Geçen Hanı, Zeynel Bey Kümbeti, İmam Abdullah Zaviyesi, Mor Aho Manastırı, Ulu Camii, Kesme Köprü Mağaraları, Hasankeyf Köprüsü, Hasankeyf’te bulunan önemli eserlerdir. Sahadan elde edilen bilgilere göre Hasankeyf’te bulunan mağaralarda insanlar 1971 yılına kadar yaşamışlar. Mağaraların bazıları restoran olarak kullanılmaktadır. Ilısu Barajı’nın yapım işlemleri nedeniyle kazı ve kurtarma çalışmalarına hız verilmiştir. Batman Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Abdüsselam Uluçam’ın bilimsel başkanlığında 2008 yılından beri kazı ve restorasyon çalışmaları yürütülmektedir. 34

Mardin’de; Gızzelin (İplikDokuma), Şakolin ve Firiye Mağarası, Midyat Linveyri Şifa, Kefilsannur, Şenköy Kefilmelep, Kefilmardin, Hapisnas, Tınat, Savur Kıllıt, Kızıltepe Hanika ve Salah, Nusaybin Hessinmeryem ve Sercahan, Mazıdağı Gümüşyuva ve Avrıhan, Derik Derinsu, Dırkıp, Haramiye Mağaraları vardır. Batman İlinde kültür ve tabiat varlığı niteliğindeki tarihi eserler, höyükler, tümülüsler, kaya mezarları ve mağara konutlar,

34 Hasankeyf Turizm Gelişmesi Kavramsal Olabilirlik Analizi, Belde Proje ve Danışmanlık Ticaret Ltd. Şti, Ankara Nisan 2009.

T.C. DİCLE KALKINMA AJANSI

DİCLE BÖLGESİ TURİZM SEKTÖR RAPORU

Somut Kültürel Varlıklar Şırnak

Siirt

Şırnak ili sahip olduğu zengin tarihi değerleri ile turistik açıdan önemli kültürel varlıklara sahiptir. Cudi Dağında Hz.Nuh’un gemisine ait mıh denilen büyük çiviler ve tahta kalıntıları mevcut olduğu söylenmektedir.

Siirt inanç turizmi açısından önemli dini ve tarihi yapıtlar barındırmaktadır. Ulu Cami, Cumhuriyet Camii, Veysel Karani Hz. Türbesi, İbrahim Hakkı ve Hocası, İsmail Fakirullah Türbesi, Sultan Memduh Türbesi, Şeyh Muhammed El Hazin Türbesi, Hadervis Kilisesi ve Mir Yakup Manastırı burada bulunmaktadır.

Kasrik Beldesinde Gutilerden kalma köprü, taştan yontulmuş sulama kanalı ve tarihi kalıntılar bulunmaktadır. Cizre İlçesindeki Yasef Köprüsü (Cizre Köprüsü), Hz. Nuh Türbesi, Mem-u Zin Türbesi, Kırmızı Medrese, İsmail Ebul–İz Müzesi ve Birca Belek Kalesi, Cizre Kalesi, Cizre Ulucami, Cizre Mir Abdal Camii, Cizre Nuh Peygamber Camii, Mehmet Ağa Kasrı, Güçlükonak İlçesindeki Fenikelerden kalma Finik Kalesi ve İdil İlçesindeki Merkez Cami ve Süryanilerden kalma çok sayıda kilise bulunmaktadır. Babil, Asur, Med, Guti, Selçuklu, Osmanlı, Rum, Arap, Emevi, Abbasi dönemlerine ait arkeolojik ve etnografik eserlerin bulunduğu, büyük fizikçi ve 60 makine mucidi İsmail Ebul-iz El Cezeri Müzesi Cizre ilçesinde bulunmaktadır.

İl merkezindeki dini yapıtların yanı sıra Hz. Veysel Karani’nin türbesinin bulunduğu Baykan İlçesi ve Hz. İsmail Fakirullah ile dini ilimlerin yanı sıra matematikten astronomiye tüm pozitif bilimlerin de işlendiği 58 esere sahip İbrahim Hakkı Hz.lerinin türbesinin bulunduğu Aydınlar (Tillo) ilçesi dini yönden önemli ziyaret yerlerini oluşturmaktadır. Erzen Ören Yeri, Derzin Kalesi, İnce kaya (Kormas) Kalesi, İrun Kalesi, Şirvan (Küfre) Kalesi Siirt’in diğer kültürel varlıklarındandır.

Finik Ören Yeri, Şah Ören Yeri, Cizre’nin Kuzeydoğusunda, Çağlayan Köyü’ndeki Şah Ören Yeri, Babil Ören Yeri, Kasrik Ören Yeri, Şırnak-Cizre karayolunun 30 km üzerinde yer alan Kasrik Ören Yeri, Bazebde Ören Yeri ve Bezebde Ören Yeri Şırnak’taki ören yerlerindendir.

2.5.2 Soyut Kültürel Varlıklar TRC3 Bölgesi barındırdığı zengin somut kültürel varlıkların yanında zengin bir soyut kültürel mirasa sahiptir. Bölge’de Yezidi, Ermeni ve Süryani Hıristiyan cemaatleri çok yaygın olarak kendini göstermektedir. TRC3 Bölgesi’nde yer alan ve Süryani Hıristiyanları tarafından kutsal kabul edilen Turabdin Bölgesi, en eski Hıristiyan gelenek ve göreneklerini günümüze taşımıştır. Burada en eski dil kabul edilen ve Hz. İsa’nın ana dili olan Aramice konuşulmaktadır. 35 Farklı dil, gelenek ve görenekler, bölgenin yaşayan önemli soyut kültürel varlıkları arasındadır. Bölge’de geleneksel olarak düğün ve diğer özel günlerde davul zurna eşliğinde oynanan halk oyunları36, aşk, ayrılık, kan davaları ve aşiretler arasındaki çekişmeleri konu alan türküler, uzun havalar, yöreye özgü giyim kuşamlar, geleneksel el sanatları ve yemek kültürü ile efsane ve destanlar Bölge’nin soyut kültürel varlıklarını oluşturmaktadır. İlahi ve tarihi bir aşk olayı olan Mem-u-Zin, Ermeni halk edebiyatının en ünlü eseri olan Sasuntsi Tavit (Sasun’lu Tavit) (Sasonlu Davut), Yezidi inancına göre yarı tanrı özelliklerine sahip olan ve kutsal kabul edilen Melek Tavus, yılanların şahı anlamına gelen Şahmaran (şah-ı meran) Bölge’ye has destan ve simgelerdir. Bölge’ye özgü el sanatları, yemekler ve diğer turistik ürünler turizm sektörünü canlandırırken bölge kültürünün yaşatılmasına da katkıda bulunmaktadır. Bu ürünlerin pazarlanması da bölgeyi daha bir çekici hale getirmektedir. 35 Hasankeyf Turizm Gelişmesi Kavramsal Olabilirlik Analizi, Belde Proje ve Danışmanlık Ticaret Ltd. Şti, Ankara Nisan 2009. 36 İkiayak, Üçayak, Yerinde, Şıhani, Bablekan, Sınvan, Kulungi, Ağır, Berite Bölge’de oynanan başlıca oyunlardır.

29

El Sanatları Mardin Mardin’de eski çağlardan beri testi-çanak-çömlek, demircilik, bakırcılık, kalaycılık, kuyumculuk, gümüşçülük (telkari), iğne oyası, Midyat El Nakışı, tohum iğnesi, yorgancılık, oyacılık, boyacılık (Sibbeğ), dericilik (Dabbağ), sabunculuk, dokumacılık, Şal ü Şapik, kilimcilik, halıcılık (yün ve ipek), semercilik, keçecilik, tahta oymacılığı (Kakmacılık), sedef işlemeciliği, Halburculuk (Gürgen işlemeciliği), taş oymacılığı gibi geçmişten günümüze kadar yapılan yöreye has el sanatlarındandır. Mardin’in ilçelerinden olan Midyat, taş işçiliğinin en güzel örneklerini barındırmaktadır. Mardin’in bu çok önemli ilçesi telkari diye bilinen gümüş işçiliğiyle de ünlüdür. Telkari tekniği ile yapılan gümüşçülük daha çok Midyat kökenli Süryani ustalar tarafından icra edilmektedir.

Batman Batman ve yöresinde geleneksel el sanatları olarak önem arz edenlerin başında dokumacılık gelmektedir. Dokuma sanatı Hasankeyf’te 5-6 esnaf tarafından halen icra etmektedir. Diğer el sanatları; kadınlar tarafından evlerde yapılan iğne oyası, dantel, kaneviçe üzerinde nakış, yün çorap, kazak ve benzeri el örme işleridir. Bunun yanında son yıllarda çok kazançlı bir hal alan kilim ve halı dokumacılığı da Batman’da yapılmaktadır.

Mardin geleneksel evlerinin en önemli özelliği taş işçiliğidir. Evlerin yapımında kolay işlenebilen sarı kalker taşı kullanılmıştır. Taş evler sert iklime dayanıklıdır. Evlerin kapı ve pencereleri, sütuncuklar, kemerler ve Mardin’e özgü motiflerle bezenmiştir.

Şırnak

Siirt

Şırnak’ta asırlar boyu köylerde ve göçebe çadırlarında, klasik kilim tezgâhlarında elle dokuma sonucu üretilen Şırnak (Jirki, Guyan) kilimleri, büyük bir gelişme göstermiştir. Motif ve desen zenginliğinin sıra sıra dokunduğu “Şırnak Kilimleri” hakiki yün iplik ve kök boya uygulamasıyla elde edilmektedir. Şırnak kilimlerinde kullanılan tüm desenler yöreye hastır ve kilim üzerindeki şekiller, bölge insanının yaşantısından, doğanın şekil ve özelliklerinden esinlenilerek oluşturulmuştur. Şal-Şapik dokumacılığı, ipek halıcılığı, parzun, hurcizin (at heybesi), turik, mizer dokumacılığı, iğne oyaları, boncuk oyaları, koza oyaları, yün oyaları, mum oyaları, dokuma oyaları, tığ ve firkete oyaları Şırnak’a ait diğer el sanatlarını oluşturmaktadır. Kalık keçi derisinden, raşık tiftikten yapılan ayakkabılardır. 37

Siirt iline has bir el sanatı olan kilim ve Siirt battaniyesi, tiftiğin tamamen el emeği ile dokunmasına dayalı yöreye özgü bir sanat olup sadece bu kentte dokunmaktadır.

37 Şırnak Kültür Envanteri, Şırnak Valiliği, 2009. Şal: Erkeğin boyuna göre dikilir. Geniş boru paçalı olup pantolon olarak giyilir. Şapik: Göynek yani gömlek yerine geçen kollu giysidir.

T.C. DİCLE KALKINMA AJANSI

Örgüsü ve çözgüsü tamamen yün olan Siirt Kilimleri ve battaniyeleri kök boya ile boyanması nedeniyle yıllarca güzelliklerini muhafaza etmektedirler. Bunun yanında kök boya Jirkan kilimleri yörenin turistik ürünleri arasındadır. Bakır işlemeciliği Siirt’teki bir diğer el sanatıdır. Geçmişte kullanılan genellikle iki veya üç katlı olan “cas” evleri, Siirt’in geleneksel ev yapısının örneklerindendir. “Cas Evleri” yazın serin kışın sıcak tutma özelliklerine sahiptir. Alçı taşından elde edilen ve çabuk donan “cas” evlerin dış yüzeyine sürülmüştür. Evlerin pencere ve kapıları da Siirt’e has oymalarla süslenmiştir.

DİCLE BÖLGESİ TURİZM SEKTÖR RAPORU

Yöre Yemekleri Mardin Mardin’in kendine özgü yemekleri, yörede yetişen bitkilerin yardımı ve yaşam tarzının belirleyiciliğiyle geleneksel bir boyut kazanmıştır. Yöreye has baharatlar kullanılarak lezzeti arttırılan geleneksel yemekler arasında, ikbebet (içli köfte), sembusek (kapalı Lahmacun), ırok (kızartılmış içli köfte), kibe, kitel raha, kuzu çevirme, kaburga, lebeniyye, ve zerde sayılabilir. Badem Şekeri, Midyat Kavunu, üzümü, Yeşilli Kirazı ve Derik Zeytini Mardin’e özgü ürünlerdendir.

Batman Bol yağlı et yemekleri yanında, içli köfte, taze ve kurutulmuş sumaklı dolma, bumbar ve bağırsak dolmaları, Şam börek (kapalı Lahmacun) ve çok yaygın olan çiğ köfte ile birlikte yöreye özgü tiftik kıçıl denilen ve çamurdan yapılmış ocaklarda pişirilen tandır ekmeği ve taş ekmeği “Hevra”, perde pilavı, mercimek ve yayla çorbaları Batman mutfağının başlıca yemekleri arasında yer alır.

Şırnak Kutlık, Serbidev, Perde Pilavı, Kibe, Hekeheşandi, Şımşıpe, Meyre (mehir), Birinzer, Mahmılatık, Fıreydin, Suryaz çeşitleri Şırnak’taki yöresel yemeklerdendir. 38

Siirt Siirt’e özgü yemekler arasında, Büryan (Perive) et yemeği ve fes şeklinde tencerelerde pişirilen Perde Pilav vardır. Siirt Fıstığı ve Pervari Balı yöreye özgü olan diğer ürünlerdir.

38 Kutlık: Bulgur ve yarmanın hamur haline getirilip, pişirildikten sonra yumurtaya bulanıp kızartılmasıyla yapılır. Serbidev: Yarmanın pişirilip içinin açılmasıyla içine kurut (keşk-çortan) suyu ve yağ dökülür, kavurma parçaları Perde pilavı: yufkanın içine baharat, badem ve tavuk etinin karıştırıldığı pilav konur ve fırında pişirilir. Kibe: İşkembe, bağırsak dolması. Hekeheşandi: Yumurta bulanmış kıymalı pilavın kızartılması. Şımşıpe: Kabak, soğan, patlıcan, domates dolması. Meyre (mehir): Kabak ve pancar yapraklarının ayran ile karışımı. Birinzer: Pirinç, şeker karışımından oluşur. Mahmılatık: İnce bulgur ve mayalı hamurdan oluşur, turşu gibi kullanılır. Fıreydin: Ceviz ve şeker karışımının serpildiği saç ekmeğinin kızgın yağda kızartılması. Suryaz: Suryaz otu ve kavurmayla yapılır.

dizilir.

31

2.5.3 Mevcut Doğal Varlıklar TRC3 Bölgesi’nde yer alan illerin yer yer benzerlik gösteren yer yer de kendilerine özgü doğal güzellikleri barındıran özellikleri bulunmaktadır. Turizm sektöründeki gelişmenin yeterli düzeyde olmadığı Bölge’de, turizm tesisleri ve rekreasyon alanları da nitelik ve nicelik olarak arzu edilen seviyede gelişememiş, Bölge’nin bünyesinde barındırdığı doğal varlıklar zaman ihmal edilmiştir. Türkiye’de jeotermal; bir turizm ve sağlık değeri olarak bilinmekten çok bir maden kaynağı olarak görülüyordu. Yasal çerçevenin 1993 yılında değişmesi ile kaplıcalar sağlık turizminde farklı bir yer edinmiştir. Sağlık turizmi içerisinde medikal ve geriatri; yaşlı turizmi (yaşlı sağlığı) olarak da algılanmaktadır. Termal turizmin popülerliğinin arttığı bugünlerde, TRC3 Bölgesi’ndeki mevcut jeotermal kaynaklar açısından var olan potansiyel değerlendirilmelidir. Mardin’in Dargeçit ilçesi sınırları içerisindeki Germ-i Ab Kaplıcası, şifalı suları ile yörenin en önemli termal merkezidir. Şırnak’ın Güçlükonak ilçesinde, Dicle Nehri kıyısında bulunan Ista Kaplıcası, Bölge’nin en yüksek ısılı sıcak su kaynağı olup mevcut debinin arttırılabileceğini gösteren hidrojeolojik şartlar mevcuttur. Şırnak’ın Beytüşşebap ilçesinde Zümrüt Dağı Kaplıcası, İl merkezinin 30 km kuzeydoğusunda Besta Kaplıcası, Güçlükonak ilçesinde Belkıs (Nebi Süleyman) diğer adıyla Hesta Kaplıcası, merkez Kumçatı Beldesi’nde de Nasfaran Kaplıcası bulunmaktadır. Burada bulunan kaplıcaların rehabilite edilmesi gerekmektedir. Zümrüt Kaplıca’sını oluşturan kaynağın yanında yapılan tesislerden havuzlar kalmış, diğer tesisler faaliyet göstermemektedirler. 26 Siirt’te Botan Çayı kenarında Billoris (Sağlarca) Kaplıcası, il merkezi yakınlarında Lif Kaplıcası bulunmaktadır. Bölge’nin il ve ilçelerinde önemli termal su kaynakları bulunmasına rağmen tesisler işletmecilik konusunda yetersizdirler. TRC3 Bölgesi’nde Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın belirlediği Termal Turizm İşletme Belgeli Tesis bulunmamaktadır. Batman’ın Kozluk ilçesinde 1 tanesi 4 yıldızlı, Sağlık Bakanlığı Kaplıca Tesis İşletme Belgeli olmak üzere 2 tane termal turizm tesisi bulunmaktadır. Termal Turizm dışında mevcut doğal varlıklarıyla Bölge’de akarsu turizmi, gençlik turizmi, Kamp ve Karavan Turizmi, av turizmine ve mağara turizmine uygun yer ve mekânlar bulunmaktadır. Mardin’de Gümüş Çayı, Çağçağ Suyu ve Savur Çayı’nın yanı sıra Seyhan Deresi ve Yeşilli Gülzar Deresi bulunmaktadır. Savur-Midyat çevresinden ve birçok suyun toplanmasıyla oluşan Çağçağ suyu Karasu ve Beyazsu kaynaklarından güçlenir. Dicle ve Fırat nehirlerinin kolları il topraklarında koridor oluşturmuştur. Dicle Vadisi ile Kızıltepe, Mardin ve Nusaybin Ovaları güzel bir manzara sunmaktadırlar. Mardin ilçelerinden biri olan Yeşilli, yemyeşil bir vadinin içinde mesire yerleriyle ün salmıştır. Mardin merkeze yakın olan Zinnar Bağları ve Nusaybin İlçesi’ndeki Beyazsu, dağ ve doğa yürüyüşü yapılabilecek yerlerdir. Nusaybin ve Midyat arasında bulunan Beyazsu, Karasu, merkezde Bakırkırı, Zınnar Bahçeleri, Sultanköy Piknik ve Mesire Bahçeleri, Kızıltepe ilçesinde Gurs Şelaleleri, Savur Meyve Bahçeleri ve Yeşilli Vadisi kamp kurmaya ve piknik yapmaya elverişli alanlardır. Mardin’de tilki, tavşan, keklik, karabatak, çulluk, yaban ördeği ilde yaşayan başlıca yaban hayvanlarıdır. Batman’da Dicle Nehri, Batman, Sason, Sorkan, Kulp Çayı Garzan ve Pisiyar Çayları, Gürbüz ve Aydınlı Dereleri, Gercüş - Kırkat Göleti ile Kozluk Ceffan Göleti bulunmaktadır. Gercüş - Kırkat Göleti 1984 yılında DSİ tarafından yapılmış olup sulama amaçlı iken Kozluk Ceffan Göleti elektrik amaçlı yapılmıştır. Sason Çayı, Mart ve Nisan aylarında rafting sporuna uygun hale gelip hızlı bir şekilde akışını sürdürmektedir. Hasankeyf İlçesi ve kırsalında hem doğal hem de insan eliyle oyulmuş mağaralar, Dicle Nehri ve yan kolları olan Batman ve Garzan Çaylarında sportif olta balıkçılığı, Mereto, Aydınlık ve Raman Dağlarında doğa yürüyüşü ve kış sporları gibi çeşitli turizm aktivitelerine uygun yerlerdir. Tavşan, keklik, bıldırcın, toykuşu, tahtalı güvercin, yabani ördek, kaz, su samuru, sansar, porsuk Batman’da en çok avlanan hayvanlardır. Bunların dışında Raman Dağında dağ koyunu, KozlukSason ilçelerinde dağ keçisi bulunmaktadır. Hezil Çayı, Çağlayan Çayı, Kızılsu Çayı, Dicle Nehri Şırnak’ın başlıca akarsularını oluşturmaktadırlar. Habur Çayı’nın kolu olan Hezil Çayı Irak ve Suriye sınırını çizer. İl topraklarından ve bu sulardan daha fazla yararlanmak

T.C. DİCLE KALKINMA AJANSI

DİCLE BÖLGESİ TURİZM SEKTÖR RAPORU

amacıyla GAP kapsamında Cizre Barajı yapılacaktır. Beytüşşebap ilçesinde bulunan Faraşin Yaylası yayla turizmi için uygun bir yerdir. Cudi dağı, Şahköy Çağlayanı, Herekol Dağı, dağ ve doğa yürüyüşü yapmaya elverişli alanlardır. Fakat güvenlik sorunu şu anda bu potansiyelin kullanımına engel oluşturmaktadır. Şırnak İli’nin en önemli akarsuyu olan ve Kızılsu, Habur ve Hezil Çaylarının beslediği Dicle Nehri, akarsu turizmine elverişlidir. Kızılsu sportif olta balıkçılığı yapmak için uygun bir çaydır. İlin orman kuşağına giren dağlık kesimleri yaban hayvanları için elverişli barınaklar oluşturmaktadır. En çok rastlanan yaban hayvanları tilki, tavşan, çulluk, keklik, ördek, kaz, turna ve bıldırcındır. Botan Suyu (Uluçay), Reşinan Suyu, Garzan Çayı, Kezer Çayı ve Başur Çayı Siirt’in önemli akarsularını oluştururlar. Siirt’in Pervari ilçesinde Çemikari, Cema ve Herekol Yaylaları ile Şirvan ilçesinde Baçova Yaylası bulunmaktadır. Yöre halkı ve göçerler yaz mevsimini bu yaylalarda geçirirlerken, spor kulüpleri tarafından da buralarda hazırlık kampları düzenlemektedir. Siirt Merkez İlçede bulunan Atatürk Orman Çiftliği, Botan, Başur ve Kezer Çayları kıyısı kamp yapmaya uygun diğer yerlerdir. Botan (Uluçay) Vadisi ve Behrancı Vadisi Siirt’in güzel doğal varlıkları arasındadır. 39 Siirt’te doğal mağaralar suya karşı direnci az olan kalkerlerin erimesi ile ortaya çıkmış ve genellikle vadi boylarında yoğunlaşmıştır. Bunların en ünlüleri Botan Mağaralarıdır. Siirt ilinde av turizminde bol miktarda keklik vardır. Av mevsimi genellikle Ekim-Şubat dönemini kapsar. Bunun dışında her zaman akarsularda balık avlamak mümkündür. Tablo 14: Dicle Bölgesi’nin Doğal Varlıkları

   

Mardin  

Batman  

Kaplıcalar  

Germ-­‐i  Ab   Kaplıcası,  

Kozluk,  Taşlıdere  

Nehir,  Çay,  Dere,  Vadi,   Yayla,  Bağ-­‐Bahçe  

Dağlar  ve  Mağaralar  

Şırnak   Siirt   Besta  Kaplıcası,   Zümrüt  Dağı   Billoris  Kaplıcası,  Lif   Kaplıcası,  Hısta   Kaplıcası   Kaplıcası,  Nasfaran   Kaplıcası  

Gümüş  Çayı,   Çağçağ  Suyu,  Savur   Botan  Suyu   Çayı,  Seyhan   Dicle  Nehri,   (Uluçay),  Reşinan   Deresi,  Yeşilli   Batman,  Sason,   Gülzar  Deresi,   Suyu,  Garzan  Çayı,   Sorkan,  Kulp  Çayı   Beyazsu,  Karasu,   Dicle  Nehri,  Hezil   Kezer  Çayı  ve  Başur   Garzan  ve  Pisiyar   Bakırkırı,  Zınnar   Çayı,  Çağlayan  Çayı,   Çayı,  Cema  ve   Çayları,  Gürbüz  ve   Bahçeleri,   Kızılsu  Çayı,  Faraşin   Herekol  Yaylaları  ile   Aydınlı  Dereleri,   Baçova  Yaylası,   Sultanköy  Piknik  ve   Yaylası   Gercüş  -­‐  Kırkat   Mesire  Bahçeleri,     Botan  (Uluçay)   Göleti  ile  Kozluk   Gurs  Şelaleleri,   Vadisi  ve  Behrancı   Ceffan  Göleti   Savur  Meyve   Vadisi   Bahçeleri,  Yeşilli   Vadisi   Gızzelin   (İplikDokuma),   Şakolin  ve  Firiye   Mağarası,    Linveyri   Şifa,  Kefilsannur,   Şenköy  Kefilmelep,   Kefilmardin,   Mereto,  Aydınlık  ve   Hapisnas,  Tınat,   Raman  Dağları,   Hasankeyf   Kıllıt,  Hanika  ve   Mağaraları   Salah,   Hessinmeryem  ve   Sercahan,   Gümüşyuva  ve   Avrıhan,  Derinsu,   Dırkıp,  Haramiye   Mağaraları  

Cudi,  Namaz,   Gabar,  Herekol   Dağları,  

Botan  Mağaraları  

  39 Erkanal, Hayat. Geçmişten Günümüze Nusaybin Sempozyumu; Mezopotamya’ya Açılan Kapı: Nusaybin: Tur Abdin, T.C. Nusaybin Kaymakamlığı, Nusaybin – Mardin, 27-28 Mayıs 2004.

33

2.5.4 Yerel Etkinlikler Turizm faaliyetleri açısından farklılaştırılmış ve bütünleştirilmiş etkinliklerin yürütülmesi bölgelerdeki turizm sektörünün canlanmasını sağlamaktadır. Bu nedenle, yörede geleneksel olarak düzenlenen yerel etkinlikler, fuarlar, sergiler ve kongreler, Bölge’de turizmi hareketlendirir. TRC3 Bölgesi’nde yıl içerisinde çeşitli yerel etkinlikler düzenlenmektedir. Bu etkinlikler Bölge halkının sosyal ve ekonomik hayatını hareketlendirirken, Bölge’ye de renklilik ve canlılık katmaktadır. Son yıllarda TRC3 Bölgesi’nde sosyal ve ekonomik hayatı canlandıran etkinlikler artmıştır. 27 Nisan 2009’da, Mardin Artuklu Üniversitesi Atatürk Kültür Merkezi’nde, Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası’nın verdiği konser Mardin halkı tarafından büyük ilgi görmüştür. Her sene GAP Bölgesi illerinden birinde gerçekleştirilmesi düşünülen ve hedef kitlesinin; başta GAP Bölgesi il ve ilçelerindeki gençlerden, yurt içinden ve yurt dışından gelen gençlerden, gençlik STK’larından ve gençlik alanında çalışan gönüllü ve profesyonellerden oluşan Gapgenç Festivali’nin ilki 08-11 Mayıs 2009 tarihleri arasında Mardin’de, ikincisi de 07-10 Mayıs 2010 tarihleri arasında Batman’da gerçekleştirilmiştir. Festival, bölgedeki gençler ile ulusal ve uluslararası gençler arasında kültürlerarası bir diyalog oluşturan ve karşılıklı etkileşimi sağlayan, gençlik turizminin de gelişmesine katkı sunan önemli bir etkinliktir. Yine kültürel ve sanatsal açıdan büyük önem taşıyan Mardin Bienali’nin tanıtım çalışmaları 21-26 Ekim 2009’da yapılmış, GAP İdaresi Başkanlığı ve Mardin Valiliği’nin desteği ile 4 Haziran- 5 Temmuz 2010 tarihleri arasında Mardin Bienali düzenlenmiştir. 30’u yabancı 61 sanatçının eserlerini buluşturan Mardin Bienali, İstanbul ve Sinop’tan sonra Türkiye’nin bir diğer bienali olma unvanına sahiptir. Mardin Sabancı Kent Müzesinde, 20 Haziran - 04 Temmuz 2010 tarihleri arasında, 40 farklı ünlü bilim adamı, yazar-çizer ve sanatçı tarafından GAP Kültür Birliği kapsamına giren illerde, lise kuşağından seçilen üst düzey yeteneklere atölye eğitiminin verileceği Akademi GAP’ın açılışı yapılmıştır. 40 Son yıllarda düzenlenen ve Bölge halkının sosyal ve ekonomik hayatına katkı sağlayan bu etkinliklerin yanında Mardin, Batman, Şırnak ve Siirt’te uzun zamandan beri geleneksel olarak gerçekleşen yerel etkinlik ve sosyal faaliyetler aşağıdaki tabloda gösterilmektedir.

40 http://www.gapkulturturizm.gov.tr/

T.C. DİCLE KALKINMA AJANSI

DİCLE BÖLGESİ TURİZM SEKTÖR RAPORU

Tablo 15: TRC3 Bölgesi’nde Düzenlenen Yerel Etkinlikler

Kaynak: Mardin, Batman, Şırnak ve Siirt Kültür ve Turizm İl Müdürlükleri

35

3. ANKET ÇALIŞMASI 3.1 Anket Hakkında Bilgiler Anket; Mardin, Batman, Şırnak ve Siirt’in içinde yer aldığı TRC3 Bölgesi kapsamındaki il ve ilçelerinde bulunan 88 adet konaklama tesisine, 17 Temmuz 2010 - 7 Eylül 2010 tarihleri arasında uygulanmıştır. Çalışma, Bölge’deki 88 konaklama tesisine gönderilmiş, bu tesislerden 26 tanesi ankete katılmıştır. Gönderilen anket, işletme yöneticileri ve sorumluları tarafından doldurulmuştur.

3.1.1 Yöntem Mardin Artuklu Üniversitesi Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulu Öğretim Görevlisi Yrd. Doç Dr. Lokman Toprak’ın yardımlarıyla hazırlanan anket, işletmelere gönderilmeden önce Kalkınma Kurulu Kültür, Turizm ve Spor İhtisas Komisyonu’nda paydaşların öneri ve eleştirilerine sunulmuştur. Karşılıklı görüş alışverişlerinden sonra anket işletmelere gönderilmek üzere hazır hale gelmiştir. DİKA’yı tanıtan ve bu çalışmanın amaçlarını içeren bir üst yazı ile beraber anket 88 konaklama tesisine faks ve/veya posta, e-posta yolu ile gönderilmiştir. Yapılan telefon görüşmeleri ile anketin takibi yapılmış ve 26 tanesinden geri dönüş alınabilmiştir. Geri dönüş alınan kurumların çoğu Bölge’de önde gelen turizm işletmeleri ve kamu misafirhaneleri olmuştur.

3.1.2 Amaç Anket; Bölge’deki işletmelerin yapısını, niteliklerini, sunulan hizmetleri, geleceğe yönelik planlarını, pazarlama stratejilerini, faaliyetlerini, işletmeye gelen müşteri profilini ve Bölge’ye geliş kanallarını, işletme sahibi olarak turizm işletmecilerinin Bölge’de turizm sektöründe gördükleri temel sorunları saptamak amaçlarıyla hazırlanmıştır.

3.1.3 Anketten Elde Edilen Bulgular Ankete katılan 24 konaklama tesislerinden 9 tanesi misafirhane, 3 tanesi butik otel,4 tanesi 4 yıldızlı, 5 tanesi 3 yıldızlı, 3 tanesi de 1-2 yıldızlı otellerdir. Kalan 2 diğer tesis sınıflarını belirtmemişlerdir. Tesisler, 3 ve 4 yıldızlı oteller ile rekabet halindedir. Otellerin tesis mülkiyet türü sorulduğunda verilen cevapların yarıdan fazlası aile işletmesi olduğu yönündedir. Sahip olunan belge çeşidine göre ise kamu misafirhaneleri ve Turizm İşletme Belgeli Tesislerin çoğunlukta olduğu görülmüştür. TRC3 Bölgesi’nde yer alan tesisler turizm çeşitlerinden en çok Kültür-İnanç Turizmi ve İş Turizmine yönelmiş vaziyettedir. Hedef pazarlarını hem iç hem de dış pazar olarak belirlemişlerdir. Müşterilerin tesise geliş kanalı çoğunlukla (%55) seyahat acenteleri vasıtasıyla olmaktadır. İşletmeler ürün/hizmet fiyatlarını çoğunlukla sunulan hizmetin kalitesi ve ekonominin genel durumu ölçütlerine göre belirlemektedirler. Bölge’deki tesisler pazarlama araçlarından genellikle reklam ve halkla ilişkileri kullanmaktadırlar. Pazarlama

T.C. DİCLE KALKINMA AJANSI

DİCLE BÖLGESİ TURİZM SEKTÖR RAPORU

araçları arasında bulunan kişisel satış da işletmeler tarafından yaygın kullanılmaktadır. Tesisler için gelir grubuna göre en çok orta gelir hedef grup haline gelirken, tesislerin birçoğu üst gelir grubunu da hedeflemektedir. Şekil 10’da 2009 yılı içerisinde işletmelere gelen müşteri sayısının aylara göre dağılımı verilmiştir. Buna göre ilkbahar ve sonbahar mevsimleri ziyaretçilerin yoğunlaştığı zamanlardır. Müşteri yoğunluğunun en fazla yaşandığı aylar ise sırasıyla Ekim, Eylül, Mayıs ve Nisan ayları olmuştur.

Şekil 10: 2009 Yılı İçerisinde Tesislere Gelen Müşteri Sayısının Aylara göre Dağılımıa

Şekil 11’de 2009 yılında tesislerde en çok konaklayan müşterilerin ülke dağılımları verilmiştir. Buna göre işletmelerde sırasıyla Irak, Almanya, Suriye, Hollanda ve ABD vatandaşları ağırlıklı olarak konaklamışlardır.

Şekil 11: 2009 Yılı İçerisinde Tesislerde Konaklayan Müşterilerin Ülke Dağılımı

37

İşletmelerin gelirlerini oluşturan kalemlerin yaklaşık %74’ü konaklamadan elde edilen gelirlerden oluşurken, %20’si yiyecek ve içeceklerden, geri kalan ise eğlence, turistik eşya, vb. gelirlerden oluşmaktadır. Tesislerin gider kalemlerini oluşturan kalemlerin yaklaşık %50’si elektrik, su, telefon, SSK, vb giderlerin dâhil olduğu genel giderlerden oluşmaktadır. Giderlerin %38’ni personel giderleri oluştururken, geri kalan harcamalar tanıtımpazarlama ve komisyonlara ayrılmaktadır. Konaklama tesislerine gelen müşteri profiline bakıldığında, erkek sayısının, kadın sayısının yaklaşık 2 katı olduğu, gelenlerin çoğunun 21-35 ve 36-45 yaş aralığında olduğu ve evli çiftlerin bekâr kişilerden fazla olduğu görülmektedir. Tesise geliş türlerine göre ise işletmeye doğrudan gelen müşterilerin tur ile beraber gelen kişilerden daha fazla olduğu ortaya çıkmaktadır. Bölge’deki 24 konaklama tesisinin yaklaşık %33’ü yurtiçindeki tanıtım faaliyetlerine katılırken, bu tesislerin yalnızca %8’i yurtdışındaki tanıtım faaliyetlerine katılmıştır. İşletmelerin %75’i Otel Yönetimi Sistemlerini, %12,5’i Elektronik Rezervasyon, diğer%12,5’i Merkezi Rezervasyon Sistemini kullanmaktadır. Tesisler, ürün/hizmet fiyatlarını genelde sunulan hizmetlerin kalitesi ve ekonominin genel durumuna göre belirlemektedirler. Gelir grubuna göre hedefledikleri Pazar ise çoğunlukla orta gelir ve üst gelir grubudur. Reklam ve halkla ilişkiler tesislerin en çok kullandığı pazarlama araçlarını oluştururken, kişisel satış aracının da sıklıkla başvurulan bir pazarlama aracı olduğu gözlemlenmektedir. Seyahat acenteleri Bölge’de müşterilerin tesislere en geniş geliş kanalıdır. Aşağıdaki tablodan da detaylı olarak görüleceği gibi konaklama tesisleri, işletmeden memnun ayrılan müşterilerini hem Bölge hem de tesis için en iyi tanıtım aracı olarak görmektedirler. Hizmet kalitesi açısından mevcut ürünlerin kusursuz bir şekilde yapılması gerekliliğini savunurken, bu hizmeti çoğunlukla gerçekleştirdiklerini belirtmektedirler. Tesislerin yaklaşık %96’sı personellerinin müşteriye özel olduğunu hissettirdiklerini, gelen taleplerin hemen gerçekleşmesini sağladıklarını ve müşterilerinin işletmeye karşı bağlılıklarının oluştuğunu söylemektedirler. Yine tesislerin yaklaşık %96’sı gelen müşterilerini veri tabanına kaydetmektedirler. Müşteri memnuniyeti açsısından işletmelerin sunulan ürün ve hizmetlere önem verdikleri, hizmet kalitesinin öneminin farkında oldukları görülmektedir.

Tablo 16: İşletmelerde Hizmet Kalitesi ve Hizmet Sunumu Anlayışı

T.C. DİCLE KALKINMA AJANSI

DİCLE BÖLGESİ TURİZM SEKTÖR RAPORU

Tesislere önümüzdeki dönemler için iş geliştirme planları sorulduğunda yatak ve hizmet kapasitelerini geliştirerek ve gerekli restorasyonları yaparak kalite standartlarını yükseltmeyi amaçladıklarını belirtmektedirler. Hizmet kalitelerini geliştirmek ve müşteri sayısını arttırmak için gerekli personel eğitimini sağlamak, halkla ilişkiler, satış- pazarlamaya yönelik düzenlemeler yapmak istemektedirler. Anket sonuçlarına göre, Bölge’nin tanıtımının yapılmaması, profesyonel rehberlik hizmetlerinin olmaması ve güvenlik sorunu Bölge’deki turizm sektörünün gelişmesini engellemekte dolayısıyla konaklama tesislerinin de sektörden aldığı katkıyı azaltmaktadır. TRC3 Bölgesi’ndeki tesisler hizmet kalitesi ve hizmet çeşitliliği açısından Türkiye’deki gelişmiş illerde bulunan diğer tesislere göre yetersiz görülmektedirler.

39

Genel Değerlendirme Turizm sektörü gün geçtikçe artan öneminden dolayı yoğun bir küresel ve yerel rekabete sahne olmaktadır. Zengin tarih ve kültürel mirasa sahip olan fakat diğer bölgelere göre sosyo-ekonomik açıdan geri kalmış TRC3 Bölgesi için turizm, kalkınma farklılıklarını azaltacak bir sektördür. Mardin, Batman, Şırnak ve Siirt önemli bir tarihi ve kültürel mirasa sahip iller olarak kültür ve inanç turizmi için dünyada pek az şehrin sahip olduğu bir avantaja sahiptirler. Bölge dünyadaki kültür turizmi merkezleriyle rekabet edebilecek özgünlükte bir yapıya sahiptir. Sadece Türkiye’de değil dünya çapında tanınan Hz. Nuh, Ebu’l İz El Cezeri, Veysel Karani hazretlerinin türbeleri ile Mardin taş evleri, Hasankeyf, Dara Antik Kenti, Malabadi Köprüsü, Mem u Zin tarihi yapıları turizm açısından çok değerli varlıklardır. Bölge birçok kaplıcası, doğal güzellikleri, kömür ve petrol gibi yer altı kaynakları ve Beyaz Su, Dicle gibi yer üstü kaynaklarıyla da eko-turizm ve doğa turizmi potansiyeli barındırmaktadır. Bölge’nin sahip olduğu kültürel ve doğal varlığın oluşturduğu turizm potansiyeli geçmişten günümüze çeşitli sebeplerden dolayı yeterince değerlendirilememiştir. Bölge’deki mevcut varlıkların yeterince araştırılamaması, güvenlik ve ulaşım problemlerinin yarattığı sorunlar sebebiyle TRC3 Bölgesi’nde turizm, geç ele alınmış bir sektör olarak karşımıza çıkmaktadır. Güvenlik ve ulaşım problemlerinin geçmişe nazaran daha iyi durumda olması, kültür varlıklarının araştırılmasına önem gösterilmesi, Bölge’deki turizm sektörünü de önceki yıllara göre canlandırmıştır. Buna rağmen turizmin içinde bulunduğu mevcut durum henüz bölge insanı için önemli bir gelir kaynağı yaratmaktan uzaktır. Turizm çeşitliliği açısından benzer özellikler gösteren TRC3 Bölgesi ve diğer Düzey 2 Bölgeleri ile karşılaştırma yapıldığında Bölge’nin turizmde kamu yatırımları açısından diğer bölgelere göre oldukça düşük bir paya sahiptir. Özel sektörün yeterince yatırım yapmadığı TRC3 Bölgesi’ne göre diğer bölgelerin daha avantajlı olduğu düşünüldüğünde, Bölge’de turizm sektörüne yapılan kamu yatırımlarının arttırılması gerekmektedir. Bölge’deki turizm sektörünün geliştirilebilmesi ve canlı tutulabilmesi için özel sektör yatırımları ile birlikte kamu yatırımları da sektörün dinamiklerini harekete geçirecek destekleyici rolü üstlenmelidir. Bölge’ye gelen turist sayısının en önemli göstergesi olan tesislere giriş sayısı Türkiye genelinin çok küçük bir payını oluşturmaktadır. Bu da Bölge’nin Türkiye’nin turist çekim merkezlerinden bir tanesi olmadığının en önemli kanıtıdır. Bölge’ye gelen turist sayısının bu kadar düşük olmasının nedenlerinin başında ulusal ve uluslararası arenada Bölge’deki mevcut turizm zenginliğinin tanıtımının yapılamaması ve Bölge’deki turizm altyapısının yetersizliği gelmektedir. TRC3 Bölgesi’ni kapsayan, zenginliklerini ortaya koyan bir kültür envanteri henüz yapılmamıştır. Bölge’de turizm sektörü henüz yeterince profesyonel istihdam yaratmamaktadır. Bölgedeki turistik merkezler, daha geniş kapsamlı olan bölgesel ölçekteki turlara ancak günübirlik olarak dâhil olabilmektedir. Ülkeye gelen turistlerin yeterli tanıtım ve sağlanan imkânlarla Bölge’ye çekilebilmesi ve Bölge’deki turistik faaliyetler çeşitlendirilerek Bölge’de para harcamaları sağlandığında, Bölge’nin turizm gelirlerinin artacağı ve Bölge’de özellikle Mardin ilinde turizme dayalı kalkınmanın gerçekleşebileceği öngörülmektedir. Batman ve Şırnak ise son yıllarda yerel termal turizm imkânlarıyla öne çıkmakta, Siirt ise bölgesel inanç turizminde önemli bir yer tutmaktadır. Öte yandan, Bölge illerinden Mardin ve Şırnak Türkiye’nin ve Avrupa’nın Orta Doğu’ya açılan kapısı konumundadır. Sınır kapıları Bölge’de iş turizminin canlanması açısından da önem arz etmektedirler. TRC3 Bölgesi’ne Nusaybin ve Habur sınır kapılarından gelen yabancı sayısı, günübirlik de olsa Bölge’de hizmet almaktadır. Suriye ve Irak’tan gelen ziyaretçiler için Bölge, alışveriş ve konaklama merkezi olarak görülebilmektedir. Bölge’ye çekilecek turistin gereksinimlerini karşılayacak konaklama tesislerinin, kapasitelerini ve hizmet kalitelerini geliştirmeye ihtiyaçları vardır. Türkiye ile karşılaştırıldığı zaman; Bölge’ye gelen turistin konaklamasını sağlayacak tesis sayıları ve yatak kapasiteleri oldukça yetersiz, tesislerin hizmet kalitesi de düşüktür. Bölge’de turizm aktivitelerinin çeşitliliğinin, eğlence ve kültür merkezleri, alışveriş merkezleri gibi yerlerin yetersiz olması Bölge’ye gelen turistin kalış süresinin kısa olmasına sebep olmaktadır. Ulaşım ağlarının ve seferlerinin yeterince gelişememesi, yeşil alanların azlığı ve mekânsal kalitenin düşük olması, Bölge’ye gelen turist sayısını ve turistlerin Bölge’de kalış ortalamalarını etkileyen diğer faktörlerdir.

T.C. DİCLE KALKINMA AJANSI

DİCLE BÖLGESİ TURİZM SEKTÖR RAPORU

KAYNAKÇA 1. Belde Proje ve Danışmanlık Ticaret Ltd. Şti. Hasankeyf Turizm Gelişmesi Kavramsal Olabilirlik Analizi, Ankara, Nisan 2009. 2. Dokuzuncu Kalkınma Planı 2007-2013, Bölgesel Gelişme Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara, 2008. 3. Dünya’da ve Türkiye’de Turizm 2008, Turizm Raporları, Turizm İstatistikleri, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Araştırma ve Değerlendirme Daire Bşk. http://www.kultur.gov.tr/ 4. Emekli, Gözde. Avrupa Birliği’nde Turizm Politikaları ve Türkiye’de Kültürel Turizm, Türkiye’de Kültürel Turizme İlişkin Yapılan Çalışmalar, Ege Coğrafya Dergisi, 99-107, İzmir, 2005. 5. Erkanal, Hayat. Geçmişten Günümüze Nusaybin Sempozyumu; Mezopotamya’ya Açılan Kapı: Nusaybin: Tur Abdin, T.C. Nusaybin Kaymakamlığı, Nusaybin – Mardin, 27-28 Mayıs 2004. 6. GAP Kültür ve Turizm Birliği, http://www.gapkulturturizm.gov.tr/ 7. Hasankeyf Belediyesi, GAP Bölge Kalkınma Planı Uygulama Programı, “Antik Kentten Yeniden Yerleşime Dara” Projesi, 2010. 8. Mardin Artuklu Üniversitesi, http://www.artuklu.edu.tr/ 9. Mardin, Batman, Şırnak ve Siirt Belediyesi, Ağustos 2010. 10. Mardin, Batman, Şırnak ve Siirt Kültür ve Turizm İl Müdürlükleri, Ağustos 2010. 11. Mardin, Batman, Şırnak ve Siirt Valilikleri İl Brifingleri, 2009. 12. S. Aydın, K. Emiroğlu, O. Özel, S. Ünsal, Mardin Aşiret-Cemaat-Devlet, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, İstanbul, 2001. 13. Şırnak İl Özel İdaresi, 2009 Faaliyet Raporu, 2009. 14. Şırnak Kültür Envanteri, Şırnak Valiliği, 2009. http://www.sirnakkulturturizm.gov.tr/ 15. T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı. Dokuzuncu Ulusal Kalkınma Planı Bölgesel Gelişme Özel İhtisas Komisyonu Raporu. Ankara: DPT, 2008. 16. T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı. GAP Master Planı Final Raporu. Ankara: DPT, 1989. 17. T.C. Başbakanlık GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı, Güneydoğu Anadolu Projesi Bölge Kalkınma Planı Uygulama Programı, Ankara, 2002. 18. T.C. Başbakanlık Güneydoğu Anadolu Projesi Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı, GAP Turizm Master Planı, BPM Barlas İmar Planlama Müşavirlik Ltd. Şti. Şanlıurfa: GAP BKİ, 2010. 19. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. Turizm İstatistikleri: Turizm Geliri ve Gideri, GSMH ve GSYİH, İhracat ve İthalat ile Ortalama Harcamalar. Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü, 26 Ekim 2010. http://www.kultur.gov.tr/TR/belge/1-74210/turizm-geliri-ve-gideri-gsmh-ve-gsyih-ihracat-ve-ithala-.html

41

20. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. Turizm Raporları, Turizm İstatistikleri: Dünya’da ve Türkiye’de Turizm 2008. Araştırma ve Değerlendirme Daire Başkanlığı, 13 Eylül 2010. http://www.kultur.gov.tr/TR/belge/1-66628/turizm-raporlari.html 21. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Türkiye Turizm Stratejisi Eylem Planı 2007-2013. Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü, Ankara, 2007. 22. T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, http://www.kulturvarliklari.gov.tr/belge/1-45342/illere-gore-tek-yapi-olcegindekitescilliyapilar.html 23. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. Tesislerinin Belgelendirilmesine ve Niteliklerine İlişkin Yönetmelik. Yatırım ve İşletmelerGenel Müdürlüğü, 21.06.2000 http://www.ktbyatirimisletmeler.gov.tr/belge/1-37252/turizm-tesisleri-islemleri.html 24. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. Seyahat Acentası Nedir. Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü, 2010. http://www.ktbyatirimisletmeler.gov.tr/belge/1-38395/seyahat-acentalari-islemleri.html 25. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. Sınır Giriş-Çıkış İstatistikleri, Turizm İstatistikleri, 2010. http://www.kultur.gov.tr/ 26. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. Turizm Geliri ve Gideri, GSMH ve GSYİH, İhracat ve İthalat ile Ortalama Harcamalar, Turizm İstatistikleri, 2010. http://www.kultur.gov.tr/ 27. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. Türkiye Turizm Stratejisi 2023, Ankara, 2007. 28. T.C. Mardin Valiliği Proje Koordinasyon Merkezi, www.mardinproje.gov.tr 29. Toprak, Lokman. Bölgeler Arası Kalkınma Farklılıklarını Gidermede Turizmin Rolü: Güneydoğu Anadolu Bölgesi Örneği Doktora Tezi. İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ekim 2008. 30. Türkiye İstatistik Kurumu. Bölgesel İstatistikler, 2010, http://tuikapp.tuik.gov.tr/Bolgesel/menuAction.do 31. Türkiye Kültür Mirasları, 2010. http://www.kulturvarliklari.org/kve/ 32. UNWTO, World Tourism Barometer: Committed to Tourism, Travel and the Millennium Development Goals. Madrid, World Tourism Organization, Spain, April 2010.

T.C. DİCLE KALKINMA AJANSI

DİCLE BÖLGESİ TURİZM SEKTÖR RAPORU

EK ANKET FORMU Ankete Katılan Yöneticinin; Yaşı: Eğitimi:

Cinsiyet:

Sektörde çalışmaya başlama yılı:

İşletmedeki görevi:

1-Otel sınıfınız nedir? a)1-2Yıldızlı b)3 Yıldızlı

d) Butik Otel

c)4 Yıldızlı

2-Tesis mülkiyet türünüz nedir? a)Ulusal zincir b) Uluslararası zincir Mülkiyet

c) Aile İşletmesi

3-Tesisinize ait belge çeşidiniz nedir? a) Turizm İşletme Belgeli b) Turizm Yatırım Belgeli

e)Pansiyon

d) Ortaklı İşletme

c) Belediye Belgeli

e)Bireysel

d) Kamu Misafirhanesi

4-Tesisiniz aşağıdaki otel çeşitlerinden hangisi ile rekabet halindedir? a) 5 Yıldızlı b) 4 Yıldızlı c) 3 Yıldızlı d) Diğer (Lütfen Belirtiniz) 5-Tesisinize 2009 yılı içerisinde aşağıdaki ülkelerden kaç ziyaretçi gelmiştir? Almanya İngiltere Fransa İspanya İtalya Belçika Hollanda

Danimarka İsviçre Romanya ABD Uzak Doğu Suriye Irak

Diğer (Hangi ülkeler, kaç kişi)

6- 2009 yılında hangi aylarda kaç kişi gelmiştir? Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran

Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık

43

7- 2009 yılı içerisinde tesise gelen turistlerin cinsiyet, yaş ve medeni durumları, geliş türleri Cinsiyet Sayı

Yaş Sayı

Medeni Durum Sayı

Geliş Türü Sayı

Kadın

...-20

Bekar

Doğrudan

Erkek

21-35 arası

Evli

Tur ile beraber

36-45 arası

Toplam

Toplam

Toplam

46-55 arası 56-...

8-Tesisiniz hangi turizm çeşidine yönelmiş vaziyettedir? a) Kültür ve İnanç Turizmi b) Tatil turizmi c) İş turizmi d) Sağlık Turizmi .

e) Diğer (Lütfen Belirtiniz) ..

9-Müşterilerinizin genelde tesise/bölgeye geliş kanalı aşağıdakilerden hangisidir? a) Seyahat acentesi b. Satış temsilcileri ziyaretleri c. Akraba / Tanıdık tavsiyesi d) Gazete, TV, internet ve dergi reklamı e) Kitap ve broşür f) Diğer (Lütfen Belirtiniz) 10-Hedef pazarınız aşağıdakilerden hangisidir? a) İç Pazar b) Dış Pazar c) Hem İç Pazar hem Dış Pazar 11- İşletmenizde kullandığınız sistemler hangileridir? a)Elektronik Rezervasyon Sistemi (Internet kullanımı) b) Otel yönetimi sistemleri c) Merkezi rezervasyon sistemi d) Global Dağıtım sistemleri e) Diğer (Lütfen Belirtiniz) 12, 13 ve 14. sorular için birden fazla seçenek işaretleyebilirsiniz. 12-Ürün/hizmet fiyatını hangi ölçütlere göre belirlersiniz? a) Sunulan hizmetlerin kalitesi b) Rakiplerin fiyat düzeyleri c) Ekonominin genel durumu d) Hedef grubunuzun ekonomik durumu e) Diğer (Lütfen Belirtiniz) 13-Tesisiniz için hangi pazarlama araçlarını kullanıyorsunuz? a) Reklâm b) Kişisel satış c) Halkla ilişkiler d) Diğer (lütfen belirtiniz) 14- Tesisinizin gelir grubuna göre hedeflediği pazar hangisidir? a) Üst Gelir Grubu b) Orta Gelir Grubu c) Alt Gelir Grubu 15-Yüzde olarak gelirlerinizi oluşturan kalemlerin oranları nelerdir? Konaklama Eğlence Turistik Eşya

T.C. DİCLE KALKINMA AJANSI

Yiyecek - İçecek Diğer (Lütfen Belirtiniz)

DİCLE BÖLGESİ TURİZM SEKTÖR RAPORU

16- Yüzde olarak giderlerinizi oluşturan kalemlerin oranları nelerdir? Personel Komisyonlar (Tur Operatörleri, Seyahat Acenteleri)

Tanıtım ve pazarlama Genel Giderler (Elektrik, Su, Telefon, SSK, vs.)

17- İşletme olarak TRC3 Bölgesi’ne (Mardin, Batman, Siirt, Şırnak) veya işletmenize yönelik yurt İÇİNDE herhangi bir tanıtım faaliyetine dâhil oldunuz mu? (Cevabınız Evet ise bu çalışmalara kaç kez katıldınız?)

18-İşletme olarak TRC3 Bölgesi’ne (Mardin, Batman, Siirt, Şırnak) veya işletmenize yönelik yurt DIŞINDA herhangi bir tanıtım faaliyetine dâhil oldunuz mu? (Cevabınız Evet ise bu çalışmalara kaç kez katıldınız?)

19- Tesisinizi diğer tesislerden farklılaştıran ürün veya hizmet özellikleri nelerdir?

20- Önümüzdeki dönemler için iş geliştirme planlarınız var mı? Neler yapmak istiyorsunuz?

21- TRC3 Bölgesi’ndeki turizm sektörünün en önemli sorunları sizce nedir?

45

22-Aşağıda yer alan hizmetler işletmenizde sunulmakta mıdır? (Evet/Hayır) Sunduğunuz hizmetlerin önemlilik düzeyleri sizce nedir? (Düzey 1- Önemsiz, Düzey 2- Önemli, Düzey 3- Çok Önemli) Hizmet Mevcut ürünlerin sunumu kusursuz bir şekilde yapılmaktadır. Yeni hizmet ve ürünler tüketiciden gelen talepler doğrultusunda geliştirilmektedir. İşletmede sunulan ürünler sürekli olarak, kısa sürelerde yenilenmektedir. Personel ürün geliştirme aşamasında etkin rol üstlenmektedir. Her türlü teknolojik imkân sunulmaktadır. Gelen müşteriler veri tabanına kaydedilmektedir. Veri tabanında kayıtlı müşterilerle sürekli iletişim halinde bulunulmaktadır. İşletmenizin bölgenin kültürünü yansıtması müşteri sayısının artışında etkindir. İşletmenizin dekorasyonu sunulan atmosfer, konfor müşteri sayısının artışında etkindir. Personeliniz müşteriye özel olduğunu hissettirmektedir. Müşterilerinizin taleplerinin hemen gerçekleştirilmesi sağlanır. İşletmenizde pazar araştırması ve pazarlama planı yapılmaktadır. Müşterilerinizin işletmeye karşı bağlılığı oluşmaktadır. İşletmeden memnun ayrılan müşterileriniz, hem bölge hem de tesis için en iyi tanıtım aracıdır.

T.C. DİCLE KALKINMA AJANSI

Evet/Hayır Düzey