INŻYNIERIA W ROLNICTWIE. MONOGRAFIE 16 ENGINEERING IN AGRICULTURE. MONOGRAPHS 16

WIESŁAW GOLKA

TRANSPORT W RODZINNYCH GOSPODARSTWACH ROLNYCH TRANSPORTATION IN RURAL FAMILY FARMS

Falenty 2014

WYDAWNICTWO ITP

INSTYTUT TECHNOLOGICZNO-PRZYRODNICZY Falenty, al. Hrabska 3, 05-090 Raszyn tel./fax 22 628-37-63; www.itep.edu.pl; e-mail: [email protected] DYREKTOR INSTYTUTU prof. dr hab. Edmund Kaca Oddział w Warszawie ul. Rakowiecka 32, 02-532 Warszawa tel. 22 542-11-00, fax 22 542-11-50 Kierownik Oddziału prof. dr hab. Aleksander Szeptycki KOLEGIUM REDAKCYJNE prof. dr hab. Aleksander Szeptycki – przewodniczący prof. dr hab. J.Lech Jugowar prof. dr hab. Zdzisław Wójcicki prof. dr hab. Jan Pawlak prof. dr hab. Krzysztof Wierzbicki Recenzenci dr hab. inż. Jan Kamionka, prof. nadzw., dr hab. inż. Maciej Kuboń

Kierownik Działu Wydawnictw: dr hab. inż. Halina Jankowska-Huflejt, prof. nadzw. Projekt okładki: Halina Jankowska-Huflejt Opracowanie redakcyjne: Barbara Wciślińska Skład komputerowy i przygotowanie do druku: Anna Wysocka

© Copyright by Instytut Technologiczno-Przyrodniczy w Falentach (ITP), 2014

ISBN 978-83-62416-69-1 ISSN 2083-9545

Adres redakcji: Instytut Technologiczno-Przyrodniczy Falenty, al. Hrabska 3, 05-090 Raszyn tel. 22 720-05-98; www.itep.edu.pl; e-mail: [email protected] Realizacja wydania: Agencja Wydawniczo-Poligraficzna „Gimpo” 02-778 Warszawa, ul. M. Grzegorzewskiej 8. Ark. wyd. 6,1. Nakład 200 egz.

Spis treści

Wykaz ważniejszych oznaczeń ……………………………………………………………….5 1. WPROWADZENIE …………………………….…………………………………………….7 2. PRZEGLĄD LITERATURY …………………………………………………………………8 2.1. Przemiany w rodzinnych gospodarstwach rolnych………………………………….8 2.2. Charakterystyka transportu rolniczego ……………………………………………..11 2.3. Zmiany zachodzące w transporcie rolniczym ……………………………………..14 3. CEL I ZAKRES PRACY ……………………………………………………………………18 4. METODYKA BADAŃ ………………………………………………………………………20 5. CHARAKTERYSTYKA BADANYCH GOSPODARSTW ……………………………….26 6. ANALIZA DZIAŁALNOŚCI TRANSPORTOWEJ GOSPODARSTW ……………...….30 6.1. Wielkość zadań przewozowych …..………………………………….……………30 6.2. Praca przewozowa ……………………………………………………………………31 6.3. Relacje przewozowe ………………………………………………………………….33 6.4. Sezonowość przewozów ……………………………………………………………..34 6.5. Transportochłonność produkcji rolnej……………………………………………….36 7. TECHNICZNE ŚRODKI TRANSPORTU………………………………………………...39 7.1. Środki przewozowe …………………………………………………………………...39 7.2. Ocena potencjału środków przewozowych…………………………………………43 7.3. Ładowność środków przewozowych ………………………………………………..46 7.4. Wykorzystanie własnych środków przewozowych ………………………………..46 7.5. Wiek własnych środków przewozowych ……………………………………………49 7.6. Środki techniczne do przeładunków ………………………………………………...50 8. KOSZTY TRANSPORTU W RODZINNYCH GOSPODARSTWACH ROLNYCH …..53 8.1. Koszty eksploatacji własnych środków transportu w gospodarstwach rolnych .....53 8.2. Struktura kosztów eksploatacji własnych środków transportu …………………...55 9. ENERGOCHŁONNOŚĆ TRANSPORTU W GOSPODARSTW ROLNYCH …………58 10. DOBÓR TECHNICZNYCH ŚRODKÓW TRANSPORTU …………………………….63 11. PODSUMOWANIE…………………………….………………………………………….69 12. WNIOSKI..................................................................................................................71 13. BIBLIOGRAFIA ……………………………………………………………………………72 Streszczenie …………………………………………………………………………………...75 ZAŁĄCZNIKI 1–3 …………………………………….………………………………………..77

Contents

List of important signs.…………………............................................................................ 5 1. INTRODUCTION..........................................................................................................7 2. REVIEW OF LITERATURE..........................................................................................8 2.1. Transformation in agricultural family farms ........................................................8 2.2. Characteristics of agricultural transport............................................................11 2.3. Changes in agricultural transport .....................................................................14 3. OBJECT AND SCOPE OF STUDY............................................................................18 4. RESEARCH METHOD...............................................................................................20 5. CHARACTERISTICS OF SURVEYED FARMS .........................................................26 6. RESULTS ANALYSIS OF STUDIES ON TRANSPORTATION ACTIVITY ...............30 6.1. Quantity of transportation tasks ..........................................................................30 6.2. Transport work (tonne-kilometers) ......................................................................31 6.3. Transport distances.............................................................................................33 6.4. Seasonality of transportation...............................................................................34 6.5. Transport demand in agricultural production ......................................................36 7. TECHNICAL MEANS OF TRANSPORT ....................................................................39 7.1. Means of transport (vehicles) .............................................................................39 7.2. Evaluating the potential for transport vehicles ....................................................43 7.3. Loading capacity of transport vehicles ................................................................46 7.4. Use of own transport vehicles in farm .................................................................46 7.5. Age of own transport vehicles .............................................................................49 7.6. Technical means for handling .............................................................................50 8. COST OF TRANSPORT IN AGRICULTURAL FAMILY FARMS ...............................53 8.1. Operating cost of own transport vehicles ............................................................53 8.2. Structure of operating costs of own transport means..........................................55 9. ENERGY DEMAND FOR TRANSPORTATION IN FAMILY FARMS ........................58 10. SELECTION OF TECHNICAL MEANS OF TRANSPORT ......................................63 11. RECAPITULATION ..................................................................................................69 12. CONCLUSIONS .......................................................................................................71 13. BIBLIOGRAPHY ......................................................................................................72 Summary ........................................................................................................................76 ATTACHMENTS 1–3 .....................................................................................................77

Streszczenie Celem pracy było przeprowadzenie analizy działalności transportowej rodzinnych gospodarstw rolnych na przykładzie 10 gospodarstw, w których przeprowadzono badania ankietowe w latach: 1992, 2002 oraz 2009 r. W pracy zawarto ponadto: charakterystykę gospodarczą i transportową badanych gospodarstw, prognozy rozwoju rodzinnych gospodarstw rolnych, oraz prognozy wyposażenia w środki transportowe do 2030 r., koszty eksploatacji środków transportu, energochłonność technologii transportu, metody doboru technicznych środków transportu dla gospodarstw rolnych. W wyniku przeprowadzonych badań stwierdzono, że masa przewozowa ogółem –1 –1 w badanych gospodarstwach zwiększyła się z 18 t·ha UR w 1992 r. do 27 t·ha UR w 2009 r. Transportochłonność produkcji rolniczej, wyrażona wielkością pracy przewozowej przypadającej na 1 tys. złotych zmniejszyła się z 26 tkm w 1992 r. do 10 tkm w 2009 r. W badanym okresie nastąpił też znaczny spadek liczby samochodów ciężarowych, będących na wyposażeniu gospodarstw rolnych. Potwierdzają to wyniki kolejnych spisów rolnych. Podstawowym środkiem transportu w gospodarstwach rolnych są ciągniki z przyczepami uniwersalnymi. Średni wiek przyczep w badanych gospodarstwach wzrósł z 11 lat w 1992 r. do 18 lat w 2009 r. Nie występuje wyraźny trend do zmniejszania bądź zwiększania się ładowności przyczep, największą średnią ładowność przyczep stwierdzono w największych gospodarstwach. W przeliczeniu na ha UR, wykorzystanie przyczep zmalało z 11,8 –1 –1 h·ha UR w 1992 r. do 3,9 h·ha UR w 2009 r. Wyniki przeprowadzonych obliczeń kosztów eksploatacji własnych środków transportowych gospodarstw wskazują, że decydujący wpływ na wysokość kosztów eksploatacji środków transportu mają koszty paliw (39% kosztów ogółem) oraz amortyzacja, a następnie wynagrodzenia za pracę. Udział tych ostatnich w kosztach eksploatacji zmniejszył się z biegiem lat (1992 r. – 23%, 2009 r. – 15%). Odnotowano natomiast systematyczny wzrost udziału kosztów paliw w kosztach eksploatacji środków transportu od 27% w 1992 r. do 39% w 2009 r. W pracy przedstawiono też przegląd metod doboru środków transportu dla rodzinnych gospodarstw rolnych, proponując jednocześnie metodę opartą na analizie sporządzonych dla gospodarstwa rolnego tzw. kart technologicznych.

Summary The aim of the study was to analyze the transport activities in family farms on the example of 10 farms on which surveys were carried out in the years 1992, 2002 and 2009. This work has also included: economic and transport characteristics of tested farms, forecasts for family farms, forecasts regarding equipping with transport vehicles by 2030, transport operating costs, energy consumption of transport technologies, methods of selection of technical means for transportation tasks in farms. The research found that the total transportation mass in the surveyed farms in–1 –1 creased from 18 t∙ha AL (arable land) in 1992 to 27 t∙ha AL in 2009. Transport demand in agricultural production, expressed as quantity of transport work (tkm) attributable to one thousand PLN, decreased from 26 tkm in 1992 to 10 tkm in 2009. In the analyzed period, there was also a significant decrease in the number of trucks used in farms. This is confirmed by the results of the successive agricultural censuses. Tractors with universal trailers are the basic mean of transport in agricultural farms. The average age of trailers in the surveyed farms increased from 11 years in 1992 to 18 years in 2009. There is no a clear trend to decrease or increase the capacity of trailers, the highest average load of trailers was found in the largest farms. In terms of 1 ha of arable land –1 –1 the use of trailers decreased from 11.8 h∙ha AL in 1992 to 3.9 h∙ha AL in 2009. The results of calculations of the operating costs of the farms own transport means indicate the decisive influence of fuel costs on the total operating costs of transport means (39% of total costs), amortization charges and wages are the next important factors. However their share in the operating costs was decreasing over the years (2009 – 15%). But it has been observed the regular growth of fuel cost share in the total operating costs – from 27% in 1992 to 39% in 2009. In the paper there has been also presented a review of the methods of selecting the transport means for family farms with simultaneous proposition of the method based on analysis of, so called, technological sheets prepared for the farms.