The Investigation of Strategic Planning Models of Universities (A Case study: Iran s Higher Education)

Farname Inc. The Investigation of Strategic Planning Models of Universities (A Case study: Iran’s Higher Education) Sana Safari, Esmaeil Safari, Moha...
23 downloads 0 Views 793KB Size
Farname Inc.

The Investigation of Strategic Planning Models of Universities (A Case study: Iran’s Higher Education) Sana Safari, Esmaeil Safari, Mohammadreza Sarmadi, Mehran Farajollahi

Downloaded from edcbmj.ir at 2:26 +0430 on Friday June 8th 2018

Department of Educational Sciences, Faculty of Humanities, Payame Noor University, Tehran,Iran

Article Information

Abstract

Article history:

Background and Aims: The aim of this paper is evaluating and analyzing the previous studies of Iran’s higher education strategic planning.

Received: 2017/01/21 Accepted: 2017/09/09 Available online: 2017/10/23

Methods: Since this is a review-analytical study, the data collecting was done in the form of documentation and review of previous studies. In addition to presenting a summary of the previous articles, this article has analyzed them in brief.

EDCBMJ 2017; 10(5): 397-406

Results: This studies contain some notable points that can be deal with several levels as follows: lack of attention to how to operationalize strategies (at micro, middle and macro levels) in the studied area, lack of determining financial resources in the process of implementing changes in strategies, assuming the university as a commodity in the process of reviewing strategies.

Corresponding author at: Esmaeil Safari Department of Educational Sciences, Faculty of Humanities, Payame Noor University, Tehran,Iran Tel: 09169413845

Email: [email protected]

Conclusions: Finally what has been considered in this article is that since universities and higher education differ in nature from organizations and enterprises (in terms of area, period, consensus, value systems, clients, etc.), so some changes need to be applied in provided models. Having identified these differences, universities can change the traditional model to improve their knowledge and participation in this process, and strategic planning will always provide them with better results. KeyWords: planning, strategy, higher education, university

Copyright © 2016 Education Strategies in Medical Sciences. All rights reserved.

How to cite this article:

safari S, safari E, sarmadi M R, farajollahi M. The Investigation of Strategic Planning Models of Universities(A Case study: Iran’s Higher Education) . Educ Strategy Med Sci. 2017; 10 (5) :397-406

‫دوماهنامه علمی پژوهشی راهبردهای آموزش در علوم پزشکی‬

793

‫آذر‪-‬دی ‪6931‬‬ ‫‪www.edcbmj.ir‬‬ ‫مقاله پژوهشی‬

‫علم‬ ‫دوماهناهم ی‬

‫راهبرداهی آموزش رد علوم زپشکی‬

‫هش‬ ‫ژپو ی‬

‫‪Farname Inc.‬‬

‫مطالعه مدلهای برنامهریزی استراتژیک دانشگاهها‬ ‫(مطالعه موردی‪ :‬آموزش عالی ایران)‬ ‫ثنا صفری ‪ ،‬اسماعیل صفری ‪ ،‬محمدرضا سرمدی ‪ ،‬مهران فرج اللهی‬

‫گروه علوم تربیتی‪ ،‬دانشکده علوم انسانی‪ ،‬دانشگاه پیام نور‪ ،‬تهران‪ ،‬ایران‬

‫تاریخچه مقاله‬ ‫دریافت‪1315/11/20 :‬‬ ‫پذیرش‪1316/26/18 :‬‬ ‫انتشار آنالین‪1316/28/21 :‬‬ ‫‪EDCBMJ 2017;10(5):397-406‬‬

‫نویسنده مسئول‪:‬‬ ‫اسماعیل صفری‬ ‫گروه علوم تربیتی‪ ،‬دانشکده‬ ‫علوم انسانی‪ ،‬دانشگاه پیام نور‪،‬‬ ‫تهران‪ ،‬ایران‬

‫تلفن‪51931996190 :‬‬ ‫پست الکترونیک‪:‬‬ ‫‪[email protected]‬‬

‫زمینه و اهداف‪:‬‬

‫هدف از نگارش این مقاله‪ ،‬ارزیابی و تحلیل مطالعات پیشین است که پیرامون برنامهریزی‬

‫استراتژیک در آموزش عالی ایران انجامشده است‪.‬‬ ‫روش بررسی‪ :‬ازآنجاییکه ایم مقاله ای مروری ـ تحلیلی است‪ .‬جمعآوری اطالعات بهصورت اسنادی بوده و بر‬ ‫اساس بررسی مطالعات قبلی انجامگرفته است‪ .‬در این بررسی عالوه بر اینکه خالصهای از مقاالت پیشین طرح شده‪ ،‬به‬ ‫تحلیل اجمالی آنها نیز توجه شده است‪.‬‬

‫یافتهها‪:‬‬

‫در این مقاالت اغلب از مدل خاصی برای برنامه ریزی استراتژیک در حوزۀ مطالعاتی استفاده شده‪ ،‬که‬

‫برخی نکته های آ ن از چند نظر مهم بوده و نگارنده به آن پرداخته است‪ :‬بیتوجهی به چگونگی عملیاتی کردن‬ ‫استراتژیها (خرد‪ ،‬میانه و کالن) در سطح محیط در دستِ بررسی‪ ،‬تعیین نکردن منابع مالی در فرایند اجرای تغییر‬ ‫استراتژیها و کاال فرض کردن دانشگاه در فرایند بررسی استراتژیها‪.‬‬ ‫نتیجهگیری‪ :‬آنچه نهایتاً در این مقاله به آن توجه شده‪ ،‬بیان این مطلب است که چون طبیعت دانشگاه و آموزش‬ ‫عالی با طبیعت سازمانها و بنگاههای کسبوکار محور( به لحاظ زمینه‪ ،‬بازه زمانی‪ ،‬اجماع‪ ،‬سیستم ارزشی‪ ،‬مشتریان و ‪)...‬‬ ‫متفاوت است‪ ،‬باید در مدلهای ارائه شده تغییراتی داد‪ .‬با شناخت این تفاوتها‪ ،‬دانشگاهها میتوانند مدل سنتی را‬ ‫بهگونهای تغییر دهند که شناخت و مشارکت آن ها در این فرایند بهبود یابد و همواره برنامهریزی استراتژیک با نتایج‬ ‫بهتری حاصل شود‪.‬‬

‫کلمات کلیدی‪:‬‬

‫برنامهریزی‪ ،‬استراتژی‪ ،‬آموزش عالی‪ ،‬دانشگاه‬

‫کپیرایت ©‪ :‬حق چاپ‪ ،‬نشر و استفاده علمی از این مقاله برای مجله راهبردهای آموزش در علوم پزشکی محفوظ است‪.‬‬

‫مقدمه‬ ‫یکی از چالشهای دائمی سازمانها در دنیای امروز محیط‬ ‫است و آنچه در محیط از همه مهمتر است‪ ،‬تغییرات و شتاب آن‬ ‫است‪ .‬سازمانها همواره با موجی از تغییرات روبهرو هستند که‬ ‫مسائل مختلفی چون فرصت و تهدید را برای آنها ایجاد میکند‪.‬‬ ‫تا قبل از فرارسیدن موج انقالب صنعتی در جهان‪ ،‬شتاب و‬ ‫ماهیت تغییرات و تحوالت آنگونه بود که سازمانها توان‬ ‫همگون سازی و همراهی با امواج تغییرات را داشتند؛ ولی با گذر‬ ‫زمان‪ ،‬توان سازمانها برای شناخت امواج تغییرات و مدیریت‬ ‫آنها کاهش یافت و این بُعد جدید از مسئله‪ ،‬سازمانها را‬ ‫واداشت تا به جای استقبال از تغییرات و امواج پسین آن‪ ،‬حداقل‬ ‫هالها ی از آن را از قبل برای خود ترسیم کرده و خود را آماده‬ ‫کنند یا حتی یک گام جلوتر رفته و تحولآفرین شوند‪ .‬این‬ ‫آمادهسازی‪ ،‬ازلحاظ نظری و آکادمیک در چارچوب مباحثی از‬

‫قبیل برنامهریزی‪ ،‬برنامهریزی استراتژیک و مدیریت و تفکر‬ ‫استراتژیک نشان داده شده است‪ .‬برنامهریزی استراتژیک یک‬ ‫برنامهریزی آیندهنگر و نیت آن آفریدن آیندهای بهتر است‪ .‬انجام‬ ‫فرایند برنامهریزی استراتژیک نیازمند مدلی مناسب است‪.‬‬ ‫مدلهای مختلفی برای فرایند برنامهریزی استراتژیک انواع‬ ‫سازمانها وجود دارد که استفاده از آنها میتواند نتایج متفاوتی‬ ‫به دنبال داشته باشد‪ .‬لذا باید برای هر سازمانی با توجه به‬ ‫ویژگیهای آن سازمان‪ ،‬مدل مناسبی برای برنامهریزی انتخاب‬ ‫کرد‪ ،‬تا نتیجۀ مطلوب حاصل شود‪.‬‬ ‫از جمله سازمانهای مهم و مؤثر در جهان امروز‬ ‫سازمانهای آموزشی هستند‪ .‬سازمانهایی که الگوی کلیۀ نهادها‪،‬‬ ‫مؤسسات و سازمانهای رسمی جامعه برای تبدیل انسانهای خام‬ ‫و مستعد به انسانهای سالم‪ ،‬خالق‪ ،‬بالنده‪ ،‬متعادل و رشد‬ ‫‪793‬‬

‫‪Downloaded from edcbmj.ir at 2:26 +0430 on Friday June 8th 2018‬‬

‫اطالعات مقاله‬

‫چکیده‬

‫مجله راهبردهای آموزش در علوم پزشکی ▐سال ‪ 01‬شماره ‪▐ 5‬آذر‪-‬دی ‪0791‬‬

‫روش بررسی‬ ‫روش اسنادی روشی کیفی است که پژوهشگر تالش‬ ‫میکند با استفادۀ نظاممند و منظم از دادههای اسنادی‪ ،‬به کشف‪،‬‬ ‫استخراج‪ ،‬طبقهبندی و ارزیابی مطالب مرتبط با موضوع پژوهش‬ ‫خود اقدام کند‪ .‬در روش اسنادی‪ ،‬پژوهشگر دادههای پژوهشی‬ ‫خود دربارۀ کنشگران‪ ،‬وقایع و پدیدههای اجتماعی را از بین‬ ‫منابع و اسناد جمعآوری میکند‪ .‬روش اسنادی یعنی تحلیل آن‬ ‫دسته از اسنادی که شامل اطالعات دربارۀ پدیدههایی است که‬ ‫قصد مطالعۀ آنها را داریم‪ .‬روش اسنادی مستلزم جستجوی‬ ‫توصیفی و تفسیری است‪ .‬در این روش عالقۀ پژوهشگر این است‬ ‫که از فهم مقاصد و انگیزههای اسناد و متون یا تحلیلهای تأویلی‬ ‫‪799‬‬

‫‪Downloaded from edcbmj.ir at 2:26 +0430 on Friday June 8th 2018‬‬

‫یافتهاند و از دیگر سو تأمینکنندۀ نیازهای نیروی انسانی جامعه‬ ‫در سطوح مختلف در بخشهای متفاوت فرهنگی‪ ،‬اجتماعی و‬ ‫اقتصادی هستند‪ .‬بخش مهم و بزرگی از این مسئولیت به عهدۀ‬ ‫آموزش عالی و دانشگاهها است‪ .‬آموزش عالی بهعنوان یکی از‬ ‫سازمانهای آموزشی و نیز منبعی عظیم و غنی نقش مهمی در‬ ‫زندگی بشر دارد که تاکنون از این منبع غنی بهرهبرداری کاملی‬ ‫نشدهاست‪ .‬آموزش عالی موضوعی دائمی برای دولتها و نیز‬ ‫موضوعی محوری دربارۀ پیشرفت و موفقیت ملتها بوده است؛ و‬ ‫به دلیل تغییرات وسیع و گستردۀ نظام آموزش عالی و همچنین‬ ‫باال بودن تقاضای اجتماعی آموزش عالی و با در نظر گرفتن‬ ‫موانع‪ ،‬محدودیتها و چالشهای نوین آموزش‪ ،‬ضروری است‬ ‫برنامۀ استراتژیکی در این زمینه تدوین شود‪ .‬بدون شک‬ ‫سازمانهای امروزی بهویژه دانشگاهها و مراکز آموزش عالی‪ ،‬با‬ ‫توجه به شرایط خاص کشور متأثر از تحوالت سیاسی‪ ،‬اجتماعی‪،‬‬ ‫اقتصادی‪ ،‬فرهنگی و تکنولوژیکی هستند و همواره با این عوامل‬ ‫تأثیرگذار خارجی‪ ،‬محیط درونی آنها هم تغییر میکند‪ .‬در‬ ‫برنامهریزی استراتژیک‪ ،‬دانشگاه یک سیستم پویا است که‬ ‫تاثیراتی از بیرون میپذیرد و به سهم خود تاثیراتی بر بیرون‬ ‫میگذارد‪ .‬از سوی دیگر‪ ،‬دانشگاه سازمانی پیچیده است و‬ ‫ویژگیهایی دارد که بر فرهنگ دانشگاه تأثیر میگذارد‪.‬‬ ‫یکی از ویژگیهایی که در سند چشمانداز جمهوری اسالمی‬ ‫ایران در افق ‪ 0111‬خورشیدی برای جامعۀ ایران در نظر‬ ‫گرفتهشده است‪ ،‬برخورداری از دانش پیشرفته و پویا در تولید‬ ‫علم و فناوری‪ ،‬متکی بر سهم برتر منابع انسانی و سرمایۀ‬ ‫اجتماعی در تولید ملی است [‪.]0‬‬ ‫نقشۀ جامع علمی کشور پس از تصویب در شورای عالی و‬ ‫ابالغ آن به دستگاههای مسئول در عرصۀ علم‪ ،‬فناوری و نوآوری‪،‬‬ ‫نیازمند ظرفیتسازی کافی و تدارک الزامات تحقق عملی آن‬ ‫است؛ تا بستر مناسب برای اجرا و پیادهسازی آن فراهم شود [‪.]2‬‬ ‫در سالهای اخیر مؤسسات آموزش عالی تغییرات مهمی را‬ ‫درزمینۀ نقش و جایگاه خود در جوامع در حال تحول از جامعۀ‬ ‫صنعت محور به جامعۀ دانایی محور تجربه کردهاند‪ .‬برای اینکه‬ ‫دانشگاهها منبعی از ایدههای جدید و سرمایههای فکری هستند‬ ‫که بهرهوری را در کلیت اقتصاد جهانی تحت تأثیر قرار داده و‬ ‫نقش راهبردی را در توسعه به عهده گرفتهاند‪]7[ .‬‬ ‫از آنجا که یکی از ویژگیهای نظام آموزشی آرمانی‪ ،‬تالش‬ ‫مستمر برای ارتقای کیفیت آن است و حرکت بالنده در مسیر‬ ‫کمال باید به رسالتی مهم تبدیل شود‪ ،‬ضرورت دارد این مهم با‬ ‫سیاستهای کالن کشور هماهنگ باشد که خود نیازمند تفکر و‬ ‫تعمق بیشتری است[‪ ]1‬و وجود یک برنامهریزی استراتژیک‬

‫مناسب میتواند راهگشایی مناسب برای عملی کردن این‬ ‫سیاستها باشد‪ .‬فرایند برنامهریزی استراتژیک سه مرحله دارد‪:‬‬ ‫تدوین استراتژیها‪ ،‬اجرای استراتژیها و ارزیابی استراتژیها‪.‬‬ ‫مقصود از تدوین استراتژی این است که مأموریت شرکت‬ ‫تعیین شود‪ ،‬عواملی که سازمان را در محیط بیرونی تهدید‬ ‫میکنند یا فرصتهایی را به وجود میآورند و نیز نقاط قوت و‬ ‫ضعف درونی سازمان شناسایی شوند‪ .‬همینطور تعیین هدفهای‬ ‫بلندمدت‪ ،‬در نظر گرفتن استراتژیهای گوناگون و انتخاب‬ ‫استراتژیهای خاص برای ادامۀ فعالیت‪]5[ .‬‬ ‫این مقاله بر آن است روند تغییرات در نظام آموزش عالی‬ ‫را که بهنوبۀ خود جزئی از سازمانهای نظام اجتماعی است‪ ،‬از‬ ‫طریق مطالعاتی که قبالً صورت گرفته‪ ،‬بررسی کند‪ .‬برای همین‪،‬‬ ‫نویسنده در نظر دارد که مطالعهای اجمالی بر تحقیقات گذشته را‬ ‫در راستای فعالیت علمی خود قرار دهد تا بتواند به هدف‬ ‫مطالعاتی خود که همانا تحلیل مدلهای پیشنهادی و بررسی‬ ‫آنها در تحقیقات پیشین است بپردازد‪ .‬با توجه به مطالب فوق‪،‬‬ ‫بررسی این مهم مستلزم طرح تعدادی پرسش است تا این‬ ‫پرسشها بهعنوان مبنایی برای بررسی تحقیقات قبلی باشد و از‬ ‫طرف دیگر محوری برای رسیدن به بیان ویژگیهای مدلی‬ ‫مناسب برای دستیابی به برنامهریزی استراتژیک درزمینۀ آموزش‬ ‫عالی شود‪ .‬پرسشهای مطرحشده در این زمینه را میتوان چنین‬ ‫بیان کرد‪:‬‬ ‫ مطالعات قبلی در زمینۀ ارائۀ مدلها چه استراتژیهایی‬‫برای بالندگی آموزش عالی ارائه کردهاند؟ آیا این استراتژیها‬ ‫جامعیت دارند؟ آیا کاربردی هستند؟ مطالعات انجامشده تا چه‬ ‫اندازه معرف کل جامعهاند؟ مدلهای ارائهشده در مطالعات قبلی‬ ‫متکی بر مبنای نظری مرتبط هستند؟ آیا از بین مدلهای‬ ‫ارائهشده میتوان به یک مدل تلفیقی دستیافت؟‬

‫ثنا صفری و همکاران | مطالعه مدلهای برنامهریزی استراتژیک دانشگاهها‪.....‬‬

‫یافته ها‬ ‫بیان فرضیات‪:‬‬ ‫با توجه به مطالب ارائهشده در قسمت قبلی‪ ،‬محقق چند‬ ‫فرضیه را در راستای دستیابی به اهداف این مطالعه در نظر دارد‪:‬‬ ‫‪ .0‬بررسی مدلهای مطالعات قبلی ‪ .2‬جامعیت در استراتژیهای‬ ‫این مطالعات ‪ .7‬کاربردی بودن استراتژیها ‪ .1‬قدرت‬ ‫تعمیمپذیری مطالعات انجامگرفته شده ‪ .5‬در نظر گرفتن مبنایی‬ ‫نظری در تدوین مدلهای ارائهشده ‪ .1‬بیان ویژگیهای مدل‬ ‫تلفیقی از بین مدلهای ارائهشده‪.‬‬ ‫فرضیات فوق به ما کمک خواهد کرد تا ازیکطرف به‬ ‫بررسی و تحلیل مطالعات قبلی بپردازیم و از طرف دیگر به نتایج‬ ‫جامعتری درزمینۀ موردمطالعه دستیابیم‪ .‬بنابراین ابتدا به بیان‬ ‫مطالعات قبلی اشاره میکنیم؛ سپس به ارزیابی و تحلیل آنها‬ ‫خواهیم پرداخت‪.‬‬ ‫سابقۀ مطالعاتی‪:‬‬ ‫‪ Yazdanpanah‬پژوهشی دربارۀ دانشگاه شهید بهشتی با‬ ‫عنوان الگوی نشانگرهای ارزیابی عملکرد مراکز آموزش عالی در‬ ‫فرایند برنامهریزی راهبردی انجام داده است‪ .‬هدف این پژوهش‬ ‫استقرار داشبورد راهبردی برای سنجش عملکرد با استفاده از‬ ‫کارت امتیازی متوازن است‪ .‬روش پژوهش‪ ،‬کاربردی و از نوع‬ ‫توصیفی است و ابزار گردآوری دادهها شامل مطالعۀ منابع‬ ‫کتابخانهای‪ ،‬مدارک‪ ،‬اسناد و همچنین پرسشنامه و مصاحبۀ‬ ‫جهتدار با خبرنگاران و مدیران است؛ و جامعۀ آماری آن شامل‬ ‫‪ 71‬نفر از مدیران و کارشناسان بوده که از این تعداد ‪71‬‬ ‫پرسشنامه عودت داده شد که پس از محاسبۀ ضریب اهمیت هر‬ ‫گویه‪ ،‬سنجههای ارزیابی عملکرد انتخاب شده و به ابعاد کارت‬

‫‪111‬‬

‫‪Downloaded from edcbmj.ir at 2:26 +0430 on Friday June 8th 2018‬‬

‫یک متن خارجشده و آنرا بهعنوان زبان مکتوب و گفتمان‬ ‫نوشتاری نویسنده‪ ،‬بپذیرد و به آن استناد کند [‪.]1‬‬ ‫از آنجاییکه نگارش این مقاله بهصورت مروری ـ تحلیلی‬ ‫است‪ ،‬جمعآوری اطالعات بهصورت اسنادی بوده و بررسی‬ ‫مطالعات قبلی به روش مرور نظاممند انجام شده است‪ .‬ابتدا از‬ ‫روش تقلیلِ داده به تلخیص پژوهشهای گذشته دربارۀ مدلهای‬ ‫برنامهریزی استراتژیک در دانشگاههای ایران پرداخته سپس‬ ‫براساس مطالعۀ نظریههای مرتبط‪ ،‬ویژگیهای برنامهریزی‬ ‫استراتژیک دانشگاهی تلخیص و در قالب مقولههایی برای نقد ذکر‬ ‫شدهاند و پس از آن براساس این مقولهها بهنقد منفی پژوهشهای‬ ‫انجامشده و تحلیل اجمالی آنها پرداختهشده است‪ .‬در این راستا‬ ‫از جدول مفهومی برای طبقهبندی و تقلیل دادههای مربوط به هر‬ ‫پژوهش و نقد آنها استفاده شده است‪.‬‬

‫امتیازی متوازن تخصیصی داده شدند و در نهایت کلیۀ‬ ‫فرضیههای پژوهش در سطح معناداری ‪ ٪5‬تأیید شدندکه‬ ‫بهموجب آن مدل کارت امتیازی متوازن با ترکیب مؤلفههای‬ ‫تلفیقی مدل پیشنهادی برای ارزیابی عملکرد دانشگاه‪ ،‬مناسب‬ ‫تشخیص داده شد[‪ Jafari Vishkaei .]3‬در پژوهش خود با‬ ‫عنوان«ارائۀ مدل مناسب برنامهریزی راهبردی دانشگاه پیام نور‬ ‫استان تهران‪ ،‬از طریق روش پژوهش توصیفی – پیمایشی» و با‬ ‫استفاده از روش نمونهگیری تصادفی ساده ‪ 59‬نفر از مدیران‪،‬‬ ‫معاونین و رؤسای مراکز و واحدهای استان تهران را انتخاب کرده‬ ‫و با استفاده از پرسشنامۀ پژوهشگرساخته و با استفاده از آزمون‬ ‫کایدو به بررسی و تحلیل شاخصهای بسترسازی سازمانی‪،‬‬ ‫تحلیل ذینفعان‪ ،‬قوانین فرا ـ سازمانی‪ ،‬تدوین مأموریت‪،‬‬ ‫تجزیهوتحلیل محیط داخل و خارج‪ ،‬تعیین اهداف بلندمدت و‬ ‫تدوین و انتخاب استراتژی در فرایند برنامهریزی استراتژیک‬ ‫پرداخته و درنهایت به این نتیجه رسیده است که مدل پیشنهادی‬ ‫پژوهش‪ ،‬مدل مناسبی برای آن مرکز است [‪.]9‬‬ ‫‪ Hajipour‬پژوهشی دربارۀ دانشگاه امام صادق(ع) دارد که‬ ‫در آن با استفاده از روش پژوهشی ـ کاربردی از نوع اکتشافی به‬ ‫دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی پرداخته است‪ .‬جامعۀ آماری‬ ‫این پژوهش شامل ‪ 71‬نفر از متخصصان در حوزۀ پژوهش از حوزۀ‬ ‫ریاست‪ ،‬معاونین و دانشکدهها هستند که همۀ آنها بهعنوان‬ ‫نمونه انتخاب شدهاند‪ .‬در این پژوهش برای جمعآوری دادهها‬ ‫برای تدوین اهداف بلندمدت‪ ،‬از مطالعۀ اسنادی و برای شناسایی‬ ‫نقاط قوت و ضعف‪ ،‬از پرسشنامۀ پژوهشگرساخته براساس مدل‬ ‫زنجیرۀ ارزش استفادهشده و برای شناسایی فرصتها و تهدیدها از‬ ‫پرسشنامه و جلسات هماندیشی با گروه صاحبنظران استفادهشده‬ ‫است‪ .‬به منظور تحلیل دادهها در بخش مطالعۀ اسنادی از تحلیل‬ ‫محتوا و در بخش پرسشنامهها ضریب اهمیت و میانگین هر‬ ‫شاخص محاسبه و درنتیجه به شناسایی اهداف بلندمدت‪ ،‬نقاط‬ ‫قوت و ضعف درونی و فرصتها و تهدیدهای بیرونی و تدوین‬ ‫استراتژی پژوهشی دانشگاه منتج شده است[‪.]01‬‬ ‫‪ Bagheri‬در پژوهش خود پیرامون حوزۀ آموزش دانشگاه‬ ‫امام صادق (ع) باعنوان طراحی و تدوین الگوی برنامهریزی‬ ‫استراتژیک در دانشگاههای مأموریت محور‪ ،‬با استفاده از روش‬ ‫میدانی به گردآوری دادهها پرداخته است‪ .‬جامعۀ آماری این‬ ‫پژوهش شامل مدیران‪ ،‬اعضای هیئتعلمی و دانشجویان هستند‬ ‫که تعداد ‪ 11‬نفر از آنها به روش نمونهگیری غیرتصادفی هدفمند‬ ‫انتخابشدهاند‪ .‬او ابتدا از طریق مطالعۀ کتابخانهای به تهیۀ مدل‬ ‫پیشنهادی برنامهریزی استراتژیک دانشگاه پرداخته است‪ .‬سپس با‬ ‫استفاده از پرسشنامۀ پژوهشگر ساخته و بهرهگیری از تکنیک‬

‫مجله راهبردهای آموزش در علوم پزشکی ▐سال ‪ 01‬شماره ‪▐ 5‬آذر‪-‬دی ‪0791‬‬

‫جدول نتایج تحقیقات قبلی و ایرادات وارده‬ ‫عنوان‬

‫روش شناسی‬

‫مدل پیشنهادی‬

‫‪ -0‬برنامهریزی‬ ‫استراتژیک پژوهشی‬ ‫در دانشگاهها و‬ ‫مؤسسات آموزش‬ ‫عالی (دانشگاه امام‬ ‫صادق ع) سال ‪0731‬‬

‫کاربردی –‬ ‫اکتشافی تحلیل‬ ‫محتوا –‬ ‫پرسشنامه‬

‫مدل خط مشی‬ ‫هاروارد – مدل‬ ‫مزیت رقابتی‬

‫نتیجهگیری‬

‫ایرادات وارده‬

‫تهیه جداولی از اهداف بلند مدت‬ ‫مجموعه زیر نقاط قوت و ضعف درونی‪،‬‬ ‫فرصتها و تهدیدهای بیرونی را‬ ‫استراتژیها‬

‫‪ -0‬عدم توجه به چگونگی عملیاتی کردن استراتژیها ‪ -2‬در نظر نگرفتن ابعاد‬ ‫داخلی و خارجی بهصورت هم زمان در بررسی و تحلیل استراتژیها‪ -7.‬عدم تعیین‬ ‫منابع مالی و مادی در فرایند اجرای تغییر استرانژی ها‪ -1 .‬نامشخص بودن‬ ‫هماهنگیها در فرایند تغییر الگوها در دانشگاه‪ -5.‬کاالیی شدن دانشگاه در فرایند‬ ‫بررسی استراتژیها‪ -1.‬در نظر نگرفتن شرایط کارکردی ساختارهای دانشگاه‪ -3.‬عدم‬ ‫توجه به تعیین تغییرات مورد لزوم در استراتژیها با توجه به بُعد زمانی‪ -3.‬عدم‬ ‫دستیابی به یک استراتژی جدید در ارائه یک مدل مفهومی‪ -9.‬عدم توجه به ساختار‬ ‫مقاالت و تحقیقات کیفی‪ -01.‬ارائه نتیجهگیریهای سطحی درزمینهٔ برنامهریزی‬ ‫راهبردی در آموزش عالی‪ -00.‬چند گانگی در روش شناسی‪ -02.‬عدم استفاده و‬ ‫بکارگیری یک ساختار نظری در تدوین و شناخت استراتژیهای طرحشده‪ -07.‬نگاه‬ ‫ارزش مدارانه نسبت به طرح مدلهای استراتژیک پیشنهادی‪ -01.‬عدم ارائه یک‬ ‫نتیجهگیری منسجم‪ -05.‬تفکیک دانشگاهها به لحاظ رسالت و جنبۀ کارکردی بودن‬ ‫آنها نسبت به دانشگاههای دیگر‬

‫‪110‬‬

‫‪Downloaded from edcbmj.ir at 2:26 +0430 on Friday June 8th 2018‬‬

‫توفان مغزی به گردآوری دادهها و سپس تحلیل آنها با استفاده‬ ‫از میانگین و محاسبۀ شاخص ضریب اهمیت پرداخته و در نهایت‬ ‫اهداف کالن‪ ،‬نقاط قوت‪ ،‬ضعف‪ ،‬فرصت‪ ،‬تهدیدها و استراتژی را‬ ‫تدوین کرده است[‪.]00‬‬ ‫‪ Khastar‬و دیگران در تحقیقی به بررسی برنامهریزی‬ ‫راهبردی دانشگاهها بر مبنای چرخۀ حیات سازمانی در دانشگاه‬ ‫پرداختهاند‪ .‬این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر روش‬ ‫جمعآوری اطالعات‪ ،‬از نوع توصیفی ـ پیمایشی است‪ .‬جامعۀ‬ ‫آماری نیز شامل کارکنان مدیریتی و غیرمدیریتی‪ ،‬اعضای‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه آزاد اسالمی و اعضای سازمانهاییاند که در‬ ‫محیط ویژۀ دانشگاه قرار دارند‪ .‬در این پژوهش‪ ،‬مفهوم چرخۀ‬ ‫حیات سازمانی با ماتریس ‪ SWOT‬ترکیبشده و با استفاده از‬ ‫مدل سهشاخگی‪ ،‬عوامل چهارگانۀ ماتریس‪ SWOT‬در قالب سه‬ ‫دسته عوامل ساختاری‪ ،‬محتوایی و زمینهای طبقهبندیشدهاند‪.‬‬ ‫درنتیجهگیری به این امر اشاره شده که راهبرد کمینه کردن نقاط‬ ‫ضعف و بیشینه کردن استفاده از فرصتها باید به کار گرفته شود‪.‬‬ ‫برای جلوگیری از اشباع و افول سازمانی باید به دنبال انجام‬ ‫اقدامات ابتکاری و بهرهگیری از نوآوری در سازمان بود‪ .‬نهایتاً در‬ ‫حوزۀ پژوهش پیشنهاد میشود که واحد ارتباط صنعت با دانشگاه‬ ‫در این مؤسسه تقویت و پشتیبانی شود [‪.]02‬‬ ‫‪ Shabbooey‬در پژوهشی باعنوان مدل مناسب فرایند‬ ‫برنامهریزی راهبردی دانشگاهها(مطالعۀ موردی‪ :‬دانشگاه شیراز)‬ ‫این موضوع رابررسی کرده است که کدامیک از فرایندهای‬ ‫برنامهریزی راهبردی برای برنامهریزی در دانشگاه مورد مطالعه‬ ‫کاربرد دارد؟ روش تحقیق استفاده شده توصیفی از نوع پیمایشی‬ ‫و جامعۀ آماری آن‪ 53 ،‬نفر از مدیران‪ ،‬خبرگان و صاحبنظران‬ ‫دانشگاه شیرازاست‪ .‬در این راستا از مراحل فرایند برنامهریزی‬ ‫راهبردی ارائه شدۀ ‪ Hunger‬و ‪ Wheelen‬شامل بررسی نقاط‬

‫قوت و ضعف محیط داخلی‪ ،‬بررسی فرصتها و تهدیدهای محیط‬ ‫خارجی و تدوین استراتژی با استفاده از پرسشنامۀ استاندارد‪،‬‬ ‫شرایط فوق ارزیابی شده است؛ که با توجه به تأیید تمام‬ ‫فرضیهها‪ ،‬مدل مفهومی ارائهشده‪ ،‬مدل مناسبی برای فرایند‬ ‫برنامهریزی راهبردی دانشگاه شیراز است[‪.]07‬‬ ‫‪ Jhany shkyb‬و همکارانشان پژوهشی با عنوان برنامهریزی‬ ‫استراتژیک آموزشی گروه محیط زیست دانشکدۀ منابع طبیعی‬ ‫دانشگاه تهران ارائه کردهاند‪ .‬در این تحقیق اطالعات مورد نیازِ‬ ‫پژوهش از طریق تکمیل پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه با هیئتعلمی و‬ ‫کارشناسان گروه آموزشی و بررسی گزارشها و مستندات موجود‬ ‫تهیه شده است‪ .‬این پژوهش با بررسی محیط درونی و محیط‬ ‫بیرونی‪ ،‬گروه محیط زیست دانشکدۀ منابع طبیعی دانشگاه تهران‬ ‫را با استفاده از تحلیل ‪ SWOT‬بررسی کرده است‪ .‬براساس نتایج‬ ‫حاصل نمرۀ نهایی سازمان در ماتریس ارزیابی عوامل درونی با‬ ‫‪ 1/197‬و در ماتریس عوامل بیرونی برابر با ‪ 1/175‬تعیین شد‪.‬‬ ‫بهاینترتیب گروه آموزشی بررسیشده در موقعیت استراتژیک‬ ‫محافظهکارانه قرار دارد‪ .‬در ادامۀ کار در این تحقیق برای مشخص‬ ‫کردن جذابیت و اولویت نسبی استراتژیها اقدام به تشکیل‬ ‫ماتریس برنامهریزی استراتژیک کمی شده است که براساس نتایج‬ ‫آن‪ ،‬به ترتیب استراتژیهای راهاندازی قطب علمی محیط زیست و‬ ‫راهاندازی رشتههای جدید پاسخگوی نیازهای اجرایی بهمنزلۀ‬ ‫استراتژیهای برتر مشخص شدند [‪.]01‬‬ ‫در ادامه‪ ،‬خالصۀ نتایج تحقیقات قبلی و ایرادات وارده به‬ ‫آنها به تفکیک هر تحقیق در در قالب جدول مفهومی زیر ارائه‬ ‫شده است‪:‬‬

‫ثنا صفری و همکاران | مطالعه مدلهای برنامهریزی استراتژیک دانشگاهها‪.....‬‬

‫مطالعه میدانی‬

‫‪ -7‬ارائه مدل مناسب‬ ‫برنامهریزی راهبردی‬ ‫دانشگاه پیام نور‬ ‫استان تهران ‪0739‬‬ ‫سال‬

‫توصیفی –‬ ‫پیمایشی‬

‫‪ -1‬الگوی نشانگرهای‬ ‫ارزیابی عملکرد مراکز‬ ‫آموزش عالی در‬ ‫فرآیند برنامهریزی‬ ‫راهبردی (مطالعه‬ ‫مورد دانشگاه شهید‬ ‫بهشتی) ‪0739‬‬

‫کاربردی توصیفی‬

‫‪ -5‬برنامهریزی‬ ‫راهبردی دانشگاهها‬ ‫بر مبنای چرخه‬ ‫حیات سازمانی‬

‫توصیفی پیمایشی‬

‫‪ -1‬مدل مناسب‬ ‫فرایند برنامهریزی‬ ‫راهبردی در‬ ‫دانشگاهها (مطالعه‬ ‫موردی‪ :‬دانشگاه‬ ‫شیراز)‬

‫توصیفی پیمایشی‬

‫برنامهریزی‬ ‫استراتژیک آموزشی‬ ‫گروه زیست دانشکده‬ ‫منابع طبیعی دانشگاه‬ ‫تهران‬

‫توصیفی پیمایشی‬

‫مدل پیشنهادی‬ ‫محقق تحت عنوان‬ ‫مدل دانشگاههای‬ ‫مأموریت محور‬

‫ارائه یک مدل‬ ‫مفهومی بر اساس‬ ‫تلفیق مدلهای‬ ‫موجود‬

‫نتایج حاصل در این تحقیق نشان داده‬ ‫که اجزای در نظر گرفته شده‬ ‫در فرایند برنامهریزی استراتژیک آن‬ ‫دانشگاه حائز اهمیت بوده و مدل‬ ‫مناسبی برای آن مرکز محسوب خواهد‬ ‫شد‪.‬‬

‫‪ -0‬عدم توجه به چگونگی عملیاتی کردن استراتژیها ‪ -2‬در نظر نگرفتن ابعاد‬ ‫داخلی و خارجی بهصورت هم زمان در بررسی و تحلیل استراتژیها‪ -7.‬عدم تعیین‬ ‫منابع مالی و مادی در فرایند اجرای تغییر استرانژی ها‪ -1 .‬نامشخص بودن‬ ‫هماهنگیها در فرایند تغییر الگوها در دانشگاه‪ -5.‬کاالیی شدن دانشگاه در فرایند‬ ‫بررسی استراتژیها‪ -1.‬در نظر نگرفتن شرایط کارکردی ساختارهای دانشگاه‪ -3.‬عدم‬ ‫توجه به تعیین تغییرات مورد لزوم در استراتژیها با توجه به بُعد زمانی‪ -3.‬عدم‬ ‫دستیابی به یک استراتژی جدید در ارائه یک مدل مفهومی‪ -9.‬عدم توجه به ساختار‬ ‫مقاالت و تحقیقات کیفی‪ -01.‬ارائه نتیجهگیریهای سطحی درزمینهٔ برنامهریزی‬ ‫راهبردی در آموزش عالی‪ -00.‬چند گانگی در روش شناسی‪ -02.‬عدم استفاده و‬ ‫بکارگیری یک ساختار نظری در تدوین و شناخت استراتژیهای طرحشده‪ -07.‬نگاه‬ ‫ارزش مدارانه نسبت به طرح مدلهای استراتژیک پیشنهادی‪ -01.‬عدم ارائه یک‬ ‫نتیجهگیری منسجم‪ -05.‬تفکیک دانشگاهها به لحاظ رسالت و جنبۀ کارکردی بودن‬ ‫آنها نسبت به دانشگاههای دیگر‬

‫داشبورد راهبردی‬ ‫و کارت امتیازی‬ ‫متوازن‬

‫پی گیری روند نشانگرهای ارزیابی‬ ‫عملکرد در نرم افزار ‪ QPR‬موفقیت‬ ‫سنجش پیشرفت و اجرای راهبرد را در‬ ‫دانشگاه امکان پذیرترمی گرداند‪.‬‬ ‫همچنین کارت امتیازی متوازن با‬ ‫ترکیب مؤلفههای تلفیقی مدل‬ ‫پیشنهادی‪ ،‬برای ارزیابی عملکرد‬ ‫دانشگاه‪ ،‬مناسب تشخیص دادهشده‬ ‫است‪.‬‬

‫‪ -0‬عدم توجه به چگونگی عملیاتی کردن استراتژیها ‪ -2‬در نظر نگرفتن ابعاد‬ ‫داخلی و خارجی بهصورت هم زمان در بررسی و تحلیل استراتژیها‪ -7.‬عدم تعیین‬ ‫منابع مالی و مادی در فرایند اجرای تغییر استرانژی ها‪ -1 .‬نامشخص ودن‬ ‫هماهنگیها در فرایند تغییر الگوها در دانشگاه‪ -5.‬کاالیی شدن دانشگاه در فرایند‬ ‫بررسی استراتژیها‪ -1.‬در نظر نگرفتن شرایط کارکردی ساختارهای دانشگاه‪ -3.‬عدم‬ ‫توجه به تعیین تغییرات مورد لزوم در استراتژیها با توجه به بُعد زمانی‪ -3.‬عدم‬ ‫دستیابی به یک استراتژی جدید در ارائه یک مدل مفهومی‪ -9.‬عدم توجه به ساختار‬ ‫مقاالت و تحقیقات کیفی‪ -01.‬ارائه نتیجهگیریهای سطحی درزمینهٔ برنامهریزی‬ ‫راهبردی در آموزش عالی‪ -00.‬چند گانگی در روش شناسی‪ -02.‬عدم استفاده و‬ ‫بکارگیری یک ساختار نظری در تدوین و شناخت استراتژیهای طرحشده‪ -07.‬نگاه‬ ‫ارزش مدارانه نسبت به طرح مدلهای استراتژیک پیشنهادی‪ -01.‬عدم ارائه یک‬ ‫نتیجهگیری منسجم‪ -05.‬تفکیک دانشگاهها به لحاظ رسالت و جنبۀ کارکردی بودن‬ ‫آنها نسبت به دانشگاههای دیگر‬

‫ترکیب مدل‬ ‫ارزیابی ‪ SWOT‬و‬ ‫چرخه حیات‬ ‫سازمانی‬

‫راهبرد کمینه کردن نقاط ضعف و‬ ‫بیشینه کردن استفاده از فرصتها‬ ‫تقویت ارتباط صنعت با دانشگاه‬ ‫انجام اقدامات ابتکار آمیز و بهره گیری‬ ‫از نوآوری در دانشگاه برای جلوگیری از‬ ‫افول سازمانی‬

‫‪ -0‬عدم توجه به چگونگی عملیاتی کردن استراتژیها ‪ -2‬در نظر نگرفتن ابعاد‬ ‫داخلی و خارجی بهصورت هم زمان در بررسی و تحلیل استراتژیها‪ -7.‬عدم تعیین‬ ‫منابع مالی و مادی در فرایند اجرای تغییر استرانژی ها‪ -1 .‬نامشخص بودن‬ ‫هماهنگیها در فرایند تغییر الگوها در دانشگاه‪ -5.‬کاالیی شدن دانشگاه در فرایند‬ ‫بررسی استراتژیها‪ -1.‬در نظر نگرفتن شرایط کارکردی ساختارهای دانشگاه‪ -3.‬عدم‬ ‫توجه به تعیین تغییرات مورد لزوم در استراتژیها با توجه به بُعد زمانی‪ -3.‬عدم‬ ‫دستیابی به یک استراتژی جدید در ارائه یک مدل مفهومی‪ -9 .‬عدم استفاده و‬ ‫بکارگیری یک ساختار نظری در تدوین و شناخت استراتژیهای طرحشده‪ -01.‬عدم‬ ‫ارائه یک نتیجهگیری منسجم‬

‫تأیید اهمیت بررسی محیط داخلی و‬ ‫خارجی و تدوین استراتژی بهعنوان‬ ‫اجزای مدل مناسب برنامهریزی‬ ‫استراتژیک‬

‫‪ -0‬عدم توجه به چگونگی عملیاتی کردن استراتژیها ‪ -2‬عدم تعیین منابع مالی و‬ ‫مادی در فرایند اجرای تغییر استرانژی ها‪ -7.‬نامشخص بودن هماهنگیها در فرایند‬ ‫تغییر الگوها در دانشگاه‪ -1.‬کاالیی شدن دانشگاه در فرایند بررسی استراتژیها‪-5.‬‬ ‫در نظر نگرفتن شرایط کارکردی ساختارهای دانشگاه‪ -1.‬عدم توجه به تعیین‬ ‫تغییرات مورد لزوم در استراتژیها با توجه به بُعد زمانی‪ -3.‬عدم دستیابی به یک‬ ‫استراتژی جدید در ارائه یک مدل مفهومی‪ -3.‬عدم ارائه یک نتیجهگیری منسجم‪.‬‬

‫قرار گرفتن گروه آموزشی در موقعیت‪-‬‬ ‫استراتژیک محافظه کارانه‪.‬‬ ‫استراتژیهایراهاندازی قطب علمی‪-‬‬‫محیطزیستو راه اندازی رشتههای‪-‬‬ ‫جدید‪،‬پاسخگوینیازهای اجرایی به‬ ‫منزلهاستراتژیهایبرترمشخص شدند‪.‬‬

‫‪ -0‬عدم تعیین منابع مالی و مادی در فرایند اجرای تغییر استرانژی ها‪ -2.‬نامشخص‬ ‫بودن هماهنگیها در فرایند تغییر الگوها در دانشگاه‪ -7.‬کاالیی شدن دانشگاه در‬ ‫فرایند بررسی استراتژیها‪ -1.‬عدم توجه به تعیین تغییرات مورد لزوم در استراتژیها‬ ‫با توجه به بُعد زمانی‪ -5.‬عدم دستیابی به یک استراتژی جدید در ارائه یک مدل‬ ‫مفهومی‪ -1.‬عدم ارائه یک نتیجهگیری منسجم‪.‬‬

‫فرایند برنامهریزی‬ ‫راهبردی‬ ‫‪Hungher‬‬ ‫و‬ ‫‪Wheelen‬‬

‫مدل ارزیابی‬ ‫‪SWOT‬‬

‫‪112‬‬

‫‪Downloaded from edcbmj.ir at 2:26 +0430 on Friday June 8th 2018‬‬

‫‪ -2‬طراحی و تدوین‬ ‫الگوی برنامهریزی‬ ‫استراتژیک در‬ ‫دانشگاههای مأموریت‬ ‫محور (مطالعه موردی‬ ‫دانشگاه امام صادق)‬ ‫‪ 0731‬سال‬

‫بهره گیری از روشهای معمول در‬ ‫سازمانهای تجاری برای برنامهریزی در‬ ‫سازمانهای مأموریت محور‬ ‫ دستیابی به مدل نظری خاص برای‬‫دانشگاههای مأموریت محور‬ ‫ دیدگاه خالقانه و سیستمی به مقوله‬‫آموزش در دانشگاه‬

‫‪ -0‬عدم توجه به چگونگی عملیاتی کردن استراتژیها ‪ -2‬در نظر نگرفتن ابعاد‬ ‫داخلی و خارجی بهصورت هم زمان در بررسی و تحلیل استراتژیها‪ -7.‬عدم تعیین‬ ‫منابع مالی و مادی در فرایند اجرای تغییر استرانژی ها‪ -1 .‬نامشخص بودن‬ ‫هماهنگیها در فرایند تغییر الگوها در دانشگاه‪ -5.‬کاالیی شدن دانشگاه در فرایند‬ ‫بررسی استراتژیها‪ -1.‬در نظر نگرفتن شرایط کارکردی ساختارهای دانشگاه‪ -3.‬عدم‬ ‫توجه به تعیین تغییرات مورد لزوم در استراتژیها با توجه به بُعد زمانی‪ -3.‬عدم‬ ‫دستیابی به یک استراتژی جدید در ارائه یک مدل مفهومی‪ -9.‬عدم توجه به ساختار‬ ‫مقاالت و تحقیقات کیفی‪ -01.‬ارائه نتیجهگیریهای سطحی درزمینهٔ برنامهریزی‬ ‫راهبردی در آموزش عالی‪ -00.‬چند گانگی در روش شناسی‪ -02.‬عدم استفاده و‬ ‫بکارگیری یک ساختار نظری در تدوین و شناخت استراتژیهای طرحشده‪ -07.‬نگاه‬ ‫ارزش مدارانه نسبت به طرح مدلهای استراتژیک پیشنهادی‪ -01.‬عدم ارائه یک‬ ‫نتیجهگیری منسجم‪ -05.‬تفکیک دانشگاهها به لحاظ رسالت و جنبۀ کارکردی بودن‬ ‫آنها نسبت به دانشگاههای دیگر‬

‫مجله راهبردهای آموزش در علوم پزشکی ▐سال ‪ 01‬شماره ‪▐ 5‬آذر‪-‬دی ‪0791‬‬ ‫بحث‬

‫‪117‬‬

‫‪Downloaded from edcbmj.ir at 2:26 +0430 on Friday June 8th 2018‬‬

‫تحلیل تحقیقات پیشین‪:‬‬ ‫با توجه به مطالب ارائهشده پیرامون تحلیل تحقیقات‬ ‫پیشین‪ ،‬نکات مطرحشده در ذیل تأمل برانگیز و درخور بررسی‬ ‫خواهند بود‪.0 :‬توجه نکردن به چگونگی عملیاتیکردن‬ ‫استراتژیها در سطوح خرد‪ ،‬میانه و کالن در سطح محیط مورد‬ ‫بررسی‪.2 .‬در نظر نگرفتن ابعاد داخلی و خارجی بهصورت همزمان‬ ‫در بررسی و تحلیل استراتژیها‪.7 .‬تعیین نکردن منابع مالی و‬ ‫مادی در فرایند اجرای تغییر استراتژیها(نقاط ضعف و تهدیدها)‪.‬‬ ‫‪ .1‬نامشخص بودن هماهنگیها در فرایند تغییر الگوها در‬ ‫سازمان(دانشگاه)‪.5 .‬کاالیی شدن دانشگاه در فرایند بررسی‬ ‫استراتژیها‪ .1 .‬در نظر نگرفتن شرایط کارکردی ساختارهای‬ ‫دانشگاه به صورت جامع و همهجانبه‪ .3 .‬توجه نکردن به تعیین‬ ‫تغییرات الزم در استراتژیها با توجه به بُعد زمانی(کوتاهمدت‪،‬‬ ‫بلندمدت و میانمدت)‪ .3 .‬دستنیافتن به یک استراتژی جدید‬ ‫در ارائۀ یک مدل مفهومی‪.9 .‬توجه نکردن به ساختار مقاالت و‬ ‫تحقیقات کیفی‪ .01 .‬ارائۀ نتیجهگیریهای سطحی درزمینۀ‬ ‫برنامهریزی راهبردی در آموزش عالی‪ .00 .‬چندگانگی در‬ ‫روششناسی برای تحلیل نتایج تحقیق‪ .02 .‬استفاده نکردن و‬ ‫بهکارنگرفتن یک ساختار نظری در تدوین و شناخت‬ ‫استراتژیهای طرحشده‪ .07 .‬نگاه ارزشمدارانه در برخی مقاالت‬ ‫نسبت به طرح مدلهای استراتژیک پیشنهادی درزمینۀ آموزش‪.‬‬ ‫‪ .01‬ارائۀ نکردن یک نتیجهگیری منسجم پیرامون آنچه در یک‬ ‫مقاله در قالب طرح نتیجهگیری و خروجیهای دادهها باید در نظر‬ ‫گرفته شود‪ .05 .‬تفکیک دانشگاهها از نظر رسالت و جنبۀ‬ ‫کارکردی آنها نسبت به دانشگاههای دیگر در برخی مقاالت‬ ‫ارائهشده‪.‬‬ ‫با توجه به انتقاداتی که در باال به آنها اشاره شد‪ ،‬بیان چند‬ ‫نکته در زمینۀ تدوین استراتژیهایی که در مدلهای تحقیقات‬ ‫پیشین بیان شده ضروری است‪:‬‬ ‫دیدگاههای بررسی شده در تحقیقات پیشین عموماً به‬ ‫پویایی و پیچیدگی دانشگاهها کمتر توجه داشتهاند‪ ،‬بهطوریکه‬ ‫گاهی دانشگاه را سیستمی بسته در نظر میگرفتند و به تأثیر‬ ‫عوامل محیطی در دانشگاه توجه نداشتند‪ .‬به همین دلیل تصور‬ ‫میشد که میتوان آیندهای مشخص را پیشبینی کرده و اهداف‬ ‫دقیقی را برای دانشگاه تدوین کرد و تحصیل درونی دانشگاه را بر‬ ‫مبنای دادههای کمی انجام داد‪ Cope .‬معتقد است که با‬ ‫برنامهریزی معمول(کالسیک) فرض میکند که سیستم‬ ‫دانشگاهی سیستمی بسته است که در آن میتوان برنامهای منظم‬ ‫و واقعی طرح کرد‪ .‬درصورتیکه در برنامهریزی استراتژیک فرض‬

‫بر این است که دانشگاه سیستمی باز است که سازماندهی آن با‬ ‫توجه به اطالعاتی که از محیط درونی و بیرونی وارد سیستم‬ ‫میشود باید دائماً تغییرکند‪ .‬دانشگاهها و مراکز آموزش عالی از‬ ‫نظر ماهیت نیز با سازمانهای تجاری تفاوت دارند‪ .‬بسیاری از‬ ‫سازمانهای تجاری موفق کار خود را با کارفرمایانی شروع‬ ‫میکنند که بهخوبی میتوانند از استعدادهای بینظیرشان بهره‬ ‫گیرند یا برای نیازهای مبرم بازار دست به تولید بزنند‪ .‬با رشد‬ ‫تدریجی این قبیل تجارتها‪ ،‬کارفرمایان مسئولیت نظارت بر‬ ‫تغییرات بازار را بر عهده گرفتند و کوشیدند تا در این عرصه پیش‬ ‫بروند و جای پای خود را در بازار محکم کنند و استعدادهای‬ ‫منحصربهفردشان را به منصۀ ظهور برسانند‪ .‬حال آنکه دانشگاهها‬ ‫منابع مالی اضافی اندکی تولید میکنند و به میزان زیادی به‬ ‫کمکها ی افراد ذینفعِ خارج از دانشگاه برای حفظ اقتدار و ادامۀ‬ ‫فعالیت خود وابستهاند‪ .‬این وابستگی موجب میشود که افراد‬ ‫ذینفع‪ ،‬نفوذ چشمگیری در امور دانشگاه و فعالیتهای آن داشته‬ ‫باشند‪ .‬بهعالوه این وابستگی موجب محدودیت انتخاب نیز‬ ‫میشود و این ضرورت را ایجاد میکند که منابع و ترجیحات این‬ ‫شرکای خارجی‪ ،‬در برنامهریزی راهبردی لحاظ شود‪.‬‬ ‫یکی دیگر از مهمترین عناصر در ساخت استراتژی‪ ،‬مفهوم‬ ‫تناسب یا شایستگی بین عوامل بیرونی و عوامل سازمانی (درونی)‬ ‫است که در تحقیقات پیشین کمتر به آنها توجه شده است‪.‬‬ ‫‪ Ansoff‬پنج مرحله را در الگوی خود تعیین میکند‪:‬‬ ‫‪.0‬تصمیمهای متنوعسازی بنگاه ‪ .2‬فاصلۀ بین موقعیت کنونی و‬ ‫موقعیت متنوعسازی بنگاه(آینده) ‪ .7‬بازبینی اهداف ‪ .1‬فهرست‬ ‫قابل قبول اهداف ‪.5‬تصمیمگیری‪.‬‬ ‫مفاهیمی که ‪ Ansoff‬بهکار میبرد الهامبخشِ مدیریت و‬ ‫برنامهریزی دانشگاهی است‪ ،‬به شرطی که در شبیهسازی‬ ‫موقعیتهای دانشگاهی و موقعیتهای بنگاهها افراط نشود‪.‬‬ ‫یکی دیگر از عواملی که باید در بحث استراتژیها مدنظر‬ ‫قرارداد هماهنگی و پذیرش تغییر در سازمان است‪ .‬به عبارتی‪،‬‬ ‫بحرانیترین چالش پیش روی بیشتر نهادهای آموزش عالی ایجاد‬ ‫ظرفیت برای پذیرش تغییر و تحول است‪ .‬باید موانعی را برطرف‬ ‫کنیم که ما را از پاسخگویی به نیازهای جوامعی که بهسرعت در‬ ‫حال تغییرند بازمیدارند‪ .‬همچنین فرایندها و ساختهای اداری‬ ‫غیرضروری را کنار گذاشته و در چارچوبهای موضوعی و‬ ‫ترتیبات کنونی کنکاش کنیم‪ .‬دانشگاهها باید فعالیتهای آموزشی‬ ‫خود را بهگونهای برنامهریزی کنند که تقویت و توسعۀ‬ ‫((مهارتهای جنبی)) را جایگزین برنامههای آموزشی سنتی کنند‬ ‫که زمانی بهمنظور تهیۀ برنامههای درسی‪ ،‬بهکار میرفتند‪.‬‬ ‫برنامههای درسی آموزشی و علمی باید در تمام سطوح‪ ،‬ارزش و‬

‫ثنا صفری و همکاران | مطالعه مدلهای برنامهریزی استراتژیک دانشگاهها‪.....‬‬

‫اهمیت توسعۀ تواناییها و مهارتهای دانشجویان را در بر بگیرد‬ ‫[‪.]05‬‬

‫نتیجه گیری‬ ‫چون طبیعت دانشگاه و آموزش عالی با سازمانها و‬ ‫بنگاههای کسبوکارمحور متفاوت است‪ ،‬باید در مدلهای‬ ‫ارائهشده تغییراتی داد‪ .‬با شناخت این تفاوتها‪ ،‬دانشگاهها‬ ‫میتوانند مدل سنتی را بهگونهای تغییر دهند که شناخت و‬ ‫مشارکت آنها در این فرایند بهبود یابد و برنامهریزی استراتژیک‬ ‫با نتایج بهتری برای آنها همراه باشد‪ .‬تفاوتهایی که باید در‬ ‫مدل برنامهریزی استراتژیک برای دانشگاهها با سایر سازمانها در‬ ‫نظر گرفته شود عبارتاند از‪:‬‬ ‫‪ .0‬زمینه‪ :‬چون برنامهریزی استراتژیک معمو ًال مستلزم‬ ‫ایجاد تغییراتی در سازمان است‪ ،‬زمینۀ محافظهکارانۀ دانشگاه‬ ‫ایجاب میکند که در برنامهریزی استراتژیک به زمینه دانشگاه‬ ‫توجه ویژهای شود‪ .2 .‬بازۀ زمانی‪ :‬به دلیل زمینۀ محافظهکارانه و‬ ‫ماهیت فعالیتها در دانشگاهها‪ ،‬تغییرات در آن نهادینه است‪.‬‬ ‫بنابراین میتوان بازۀ زمانی بلندتری در برنامهریزی استراتژیک‬ ‫دانشگاه در نظر گرفت؛ بازۀ زمانی برنامهریزی استراتژیک در‬ ‫مدلهای کسبوکارمحور‪ ،‬معموالً دو تا سه سال و در دانشگاهها‬ ‫‪111‬‬

‫‪Downloaded from edcbmj.ir at 2:26 +0430 on Friday June 8th 2018‬‬

‫از موارد مهمی که باید در فرایند استراتژیها در نظر داشت‪،‬‬ ‫نگاه کارکردی به برنامهریزی و تحلیل کارکردی از شرایط موجود‬ ‫است که در مطالعات پیشین کمتر به آن توجه شده است‪ .‬هدف‬ ‫از تحلیل کارکردی این است که هر یک از اعضاء با استفاده از‬ ‫دیدگاه سازندۀ خود قوتها و ضعفهای هر راهکار را تشخیص‬ ‫دهند‪ .‬تحلیل کارکردی این امکان را فراهم میکند تا کارشناسان‬ ‫متبحر‪ ،‬جزئیات را نمایان کنند که در غیر این صورت ممکن است‬ ‫برای تیم برنامهریزی مشهود نباشد‪ .‬با تکمیل این تحلیل‪ ،‬تیم‬ ‫برنامهریزی براساس راهکارهای مطرحشده‪ ،‬رهبری را در جریان‬ ‫گذاشته‪ ،‬پیشنهاد هایی را در ارتباط با یک راهکار طرح کرده و‬ ‫برای آن پیشنهاد دلیل و منطق میآورند‪ .‬در نهایت آخرین عنصر‬ ‫از یک تحلیل کارکردی‪ ،‬تصمیمگیری است‪ ،‬که بهتر است به‬ ‫شکل سندی مکتوب باشد [‪.]01‬‬ ‫در نظر گرفتن آموزش عالی بهعنوان فرایندی تجاری و‬ ‫تبادلی آنچنانکه در حوزۀ اقتصاد به آن توجه میشود‪ ،‬از دیگر‬ ‫عواملی است که در برنامهریزیهای استراتژیک در مطالعات‬ ‫پیشین بر آن تکیه شده است‪.‬‬ ‫بهطورکلی میتوان تمایز جامعۀ صنعتی و دانش را چنین‬ ‫خالصه کرد که اولی مبتنی بر فناوری ماشینی است و دومی را‬ ‫یک فناوری هوشمند شکلداده است‪ .‬اگر سرمایه و کار مهمترین‬ ‫شاخصهها ی ساختاری جامعۀ صنعتی در نظر گرفته شود‪،‬‬ ‫اطالعات و دانش را میتوان از شاخصههای جامعۀ پساصنعتی یا‬ ‫جامعۀ دانش برشمرد‪ .‬بنابراین میتوان نتیجه گرفت که سازمان‬ ‫اجتماعی یک بخش پساصنعتی‪ ،‬تفاوت بسیار زیادی با یک بخش‬ ‫صنعتی خواهد داشت‪ Legrew .‬یکی از متفکرین نوین تعلیم و‬ ‫تربیت این تمایز را در بخش آموزشی در دو پارادایم متفاوت‬ ‫میبیند و مینویسد‪« :‬بسیاری از نهادهای آموزش عالی» در حال‬ ‫تحرک برای بازسازی زیرساختها‪ ،‬طراحی مجدد سیاستها و‬ ‫سازماندهی ارتباطات خارجی خود هستند تا بتوانند امتیازات‬ ‫رقابتیشان را در محیط شاهراههای اطالعاتی حفظ کنند‪ .‬کاالهای‬ ‫صنعتی در واحدهای مجزا و قابلشناسایی تولید شده و مانند یک‬ ‫قرص نان یا یک اتومبیل مبادله و خریدوفروش میشوند‪ .‬این‬ ‫تبادل را قواعد حقوقی خاصی کنترل میکنند و کاالی مورد‬ ‫مبادله نیز به مصرف میرسد و تمام میشود؛ اما اطالعات و‬ ‫دانش‪ ،‬کاالهایی نیستند که به مصرف برسند و تمام شوند بلکه‬ ‫حتی مصرف نهتنها از حجم آنها نمیکاهد‪ ،‬بلکه میتواند سبب‬ ‫افزایش آنها نیز بشود‪ .‬بنابراین میتوان گفت که دانش محصولی‬

‫اجتماعی است و سؤال دربارۀ هزینه‪ ،‬قیمت یا ارزش آن کامالً با‬ ‫سؤال دربارۀ ارزش کاالهای اقتصادی متفاوت است[‪.]03‬‬ ‫از دیگر موارد مهم در تدوین استراتژیها اهمیت دادن به‬ ‫عملیاتی کردن و مدیریتکردن آنها در سطوح بلندمدت‪،‬‬ ‫کوتاهمدت و میانمدت است‪.‬‬ ‫مدیریت استراتژیک یک فرایندِ در حال پیشرفت است که از‬ ‫سه مرحلۀ اصلی تشکیل میشود‪ :‬الف‪ .‬شناسایی اهداف‬ ‫کوتاهمدت‪ ،‬بلندمدت‪ ،‬سندِ چشمانداز و مأموریتهای استراتژیک‬ ‫یک سازمان و تحلیل شرایط کنونی آن؛ ب‪ .‬پیادهسازی و توسعۀ‬ ‫استراتژیهای ویژۀ سازمان؛ ج‪ .‬ارزیابی‪ ،‬انطباق یا تغییر این‬ ‫استراتژیها در صورت نیاز‪.‬‬ ‫متخصصان فن استراتژی و محققان‪ ،‬مدلهایی برای‬ ‫جنبههای مختلف مدیریت استراتژیک معرفی کردهاند که برای‬ ‫عملیاتی کردن آنها در دانشکدهها میبایست ویژگیهایی را برای‬ ‫این روشهای استراتژیک قائل شد‪ :‬حاصل یک طرح دقیق باشد؛‬ ‫حاوی مجموعهای از جزئیترین کارهای ساده باشد‪ ،‬سند‬ ‫چشمانداز آن را شخص ریاست دانشکده تنظیم کند‪ ،‬سند‬ ‫چشمانداز دانشکده در راستای سند چشمانداز دانشگاه تنظیم‬ ‫شود‪ ،‬سند چشمانداز‪ ،‬مجموعهای از برنامههای سازمانیافته باشد‬ ‫و آن را کمیتهای برنامهریزی کند‪ ،‬برای کاهش ریسکها‬ ‫پیشبینی داشته باشد و پیامد تمامی برنامهها را مدنظر داشته‬ ‫باشد [‪.]03‬‬

0791 ‫دی‬-‫ ▐آذر‬5 ‫ شماره‬01 ‫مجله راهبردهای آموزش در علوم پزشکی ▐سال‬ ‫ نیاز به مشخص کردن مشتریان سازمان‬،‫برای تعریف مأموریت‬ .]09[ ‫ مشکل است‬،‫دارد‬ ‫تقدیر و تشکر‬ ‫از تمامی اساتید بزرگوار دانشگاه پیام نور تهران که ما را در‬ .‫ سپاسگزاریم‬،‫این امر یاری نمودند‬

Downloaded from edcbmj.ir at 2:26 +0430 on Friday June 8th 2018

‫تأییدیه اخالقی‬ ‫مالحظات اخالقی و قانونی در ذکر مطالب و بیان خالصه‬ .‫محتوای پژوهشهای گذشته رعایت شد‬ ‫تعارض منافع‬ ‫ فرایند نگارش و فرایند داوری‬،‫هیچگونه تعارضی در منافع‬ .‫مقاله بین نویسندگان وجود نداشت‬ ‫منابع مالی‬ ‫ از حمایت مادی هیچ نهادی برخوردار‬،‫برای انجام دادن رساله‬ .‫نبودهایم‬

‫ در دانشگاهها و مؤسسات‬:‫ اجماع‬.7 .‫اغلب پنج سال یا بیشتر است‬ ‫ به دلیل اهمیت حاکمیت مشارکتی در مدیریت‬،‫آموزش عالی‬ ،‫دانشگاه و نقش کلیدی مشارکت اعضای هیئتعلمی در آن‬ ‫ از ابتدای فرایند برنامهریزی استراتژیک‬،‫دستیابی به اجماع‬ ‫ضرورت دارد؛ چون در دانشگاه برنامهریزی استراتژیک از پایین به‬ ‫ اصول ارزشی حاکم بر‬:‫ سیستم ارزشی‬.1 .‫باال انجام میشود‬ ‫دانشگاهها با اصول ارزشی حاکم بر سازمانهای کسبوکار محور‬ ‫ در دانشگاهها برای آموزش افراد جامعه به مدت‬.‫متفاوت است‬ .‫ چنین نیست‬،‫طوالنی سرمایهگذاری میشود؛ اما در کسبوکارها‬ ‫ نیازمند اتخاذ رویکردی متفاوت در‬،‫این تفاوت در سیستم ارزشی‬ ‫ به عبارتی برای‬.‫برنامهریزی استراتژیک برای دانشگاههاست‬ ‫برنامهریزی استراتژیک در دانشگاهها نمیتوان از مدلهایی‬ .‫استفاده کرد که محور آنها صرفاً مبتنی بر بازگشت سرمایه است‬ .‫ مشتریان دانشگاهها کامالً تعریفشده نیستند‬:‫ مشتریان‬.5 ‫ کارکنان و جامعه میتوانند بهعنوان مشتریان‬،‫دانشجویان‬ ‫ بنابراین استفاده از مدلهایی که‬.‫دانشگاهها در نظر گرفته شوند‬

References 1.

Sokhansanj R. Upstream Fifth Economic Development Plan Documents, v: 1, Iran. Office administration and public relations vice president for strategic planning and oversight. Tehran 2008.

9.

2.

Specialized Scientifice Council of the map. Mapping Science, Supreme Council of the Cultural Revolution, d. Tehran. 2007.

3.

Ayati M, Ghorani S. Quality development of curricula by knowledge management in higher education.HEC 2010 1; (2); 153-172.

10. Bagheri M, Delpesnd J. Strategic Planning Model in Mission-Based Universities Case Study: Educational Domain of Imam Sadiq University(A.S). SMT 2008 2; (1): 125-182.

4.

5.

6.

7.

8.

University of Tehran. Second Five-Year Plan in 1390-1394. Avilable from ut.ac.ir/file/download/page/1449385019-barnameyedovom.pdf.. Accessed 2011. David FR. Strategic management, translated by parsaeian and Erabi, Cultural Research Bureau. 2000. Sadeghi Fasaei S, Erfanmanesh A. Methodological Principles of Documentary Research in Social Sciences, Case Study: The Impact of Ungradedness on the Iranian Family. SC 2016 (2): 61-91. Yazdanpanah A, Ehsani A. Pattern markers for evaluating the performance of higher education institutions in the strategic planning process. Case: Shahid Beheshti University. HRM 2011 1; (5): 129154. Jafari Vishkaei F. Provide an appropriate model for strategic planning of Payam Noor University of Tehran. Master's thesis. Payam Noor university.IRANDOC 2009.

115

Hajipour B, Soltani M. Strategic planning of research in universities and higher education institutions Study of Imam Sadiq (AS). SMT 2008 2; (1): 183- 224.

11. Khastar H, Batmani M A, Omidian M. Universities strategic planning based on organizational life cycle: A Case Study. MIU 2016 4; (2): 227-240. 12. Shabbooey A, Iyranban S J, The appropriate model university strategic planning process Case Study: Shiraz University. Avilable from Http://Www.civilica.com /Paper-MCED02MCED02_149. Accessed 2016. 13. Jhany shkyb F, Danekar A, Aalipour M, Yousefi A.Strategic educational planning for department of environment natural resources faculty, university of Tehran. NE 2016 (2): 201-212. 14. Hosseini M, Ahmadi S, Motafeghi Zenouz S, Naderi S. Straw Model: Strategic Planning process in higher education distance learning approach. Avilable from http:// www.civilica.com/Paper-ICSM05ICSM05_136. Accessed 2011. 15. Pisel KP, Ritz JM. Strategy for Planning, Designing, and Managing Distance and Distributed Learning at the University. Distance and Distributed Learning Environments: FYCTTE 2005:35-64.

.....‫ثنا صفری و همکاران | مطالعه مدلهای برنامهریزی استراتژیک دانشگاهها‬ 16. Javdani H. Examining the impact of globalization on Iranian universities and academics. Magiran 2009 :33- 34.

Downloaded from edcbmj.ir at 2:26 +0430 on Friday June 8th 2018

17. Moadi M, Nabaei N. A strategic planning model for colleges universities. Avilable from http:// www.civilica.com/Paper-ICBDE01-ICBDE01_186. Accessed 2014 Desember 17. [Persian]

111

18. Deardorff DS, Williams G. Synergy leadership in quantum organizations. FC 2006:19-21. 19. Lerner, AL. A Strategic Planning Primer for Higher Education. Avilable from http:// grapevine.laspositascollege.edu. Accessed 1999.

Suggest Documents