Anna KUCZUK Politechnika Opolska, Katedra Techniki Rolniczej i Lenej ul. Stanisawa Mikoajczyka 5, 45-271 Opole e-mail: [email protected]

THE CULTIVATION OF SUGAR BEET IN ORGANIC AND CONVENTIONAL FARMING SYSTEMS – PRODUCTION AND ECONOMIC ASPECTS Summary Sugar beet is one of the most important plants that are cultivated in Poland. It plays a meaningful role as a fundamental material for sugar production. The by-products of sugar beet are also very valuable source in animals’ feeding or in distillery industry. Sugar beet is demanding in respect of soil quality, climate conditions, and quality of place cultivation. It is cultivated in conventional system more often, but there is the interest of sugar industries to produce the sugar beet in Polish organic farms. However the cultivation requires especially treatment in agricultural science, work expenditure and area which guarantees profitability. Key words: sugar beet; cultivation; conventional system; ecological system; economic analysis; experimentation

UPRAWA BURAKA CUKROWEGO W EKOLOGICZNYM I KONWENCJONALNYM SYSTEMIE PRODUKCJI – ASPEKTY PRODUKCYJNO-EKONOMICZNE Streszczenie Burak cukrowy odgrywa znaczc rol jako surowiec dla produkcji cukru. Take uzyskiwane produkty uboczne stanowi cenne ródo w ywieniu zwierzt czy przemyle gorzelniczym. Rolina ta jest wymagajca pod wzgldem jakoci gleby, warunków klimatycznych i jakoci przygotowanego stanowiska. Czciej jest uprawiana w systemie konwencjonalnym. Pojawia si jednak zainteresowanie firm cukrowniczych upraw ekologicznego buraka cukrowego, lecz uprawa ta wymaga szczególnego podejcia do wymaga agrotechniki i nakadów pracy oraz okrelonej powierzchni, gwarantujcej jej opacalno . Sowa kluczowe: buraki cukrowe; uprawa; system konwencjonalny; system ekologiczny; analiza ekonomiczna; badania

wiono wyniki ekonomiczne produkcji buraka cukrowego, a take omówiono moliwoci produkcji buraka cukrowego w systemie ekologicznym w Polsce. Dane dotycz roku 2008.

1. Wstp Burak cukrowy, bdcy odmian buraka zwyczajnego (Beta vulgaris L. subsp. vulgaris), naley do rolin przemysowych, okopowych i stanowi znaczce ródo cukru w produkcji wiatowej. W 2009 r. powierzchnia uprawy buraka cukrowego w Polsce stanowia 1,7% powierzchni zasiewów (197 tys. ha). W roku 2010 wzrosa do 2% (211 tys. ha). Plony roliny osigaj redni warto ok. 540 dt ha-1 (2009 r.), najwysze w województwach lskim (638 dt ha-1), opolskim (630 dt ha-1) i wielkopolskim (608 dt ha-1) [3, 6]. Najwikszym udziaem w krajowej powierzchni zasiewów buraków cukrowych charakteryzuj si województwa: wielkopolskie – 20,7%, kujawsko-pomorskie – 18,6% oraz lubelskie – 16,3%. Najmniejszy odsetek krajowej powierzchni buraków cukrowych odnotowuje si w województwach: podlaskim – 0,1%, lubuskim – 0,5% oraz maopolskim i lskim – po 0,8% [5]. Uprawa buraka cukrowego w Polsce wystpuje przede wszystkim w systemie konwencjonalnym. Jak pokazuje praktyka rolnicza, brak jest w kraju upraw ekologicznych tej roliny, a ewentualna produkcja w którym z gospodarstw ekologicznych, sprzedawana jest po cenach konwencjonalnych i do konwencjonalnych przetwórni. Przyczyny tego zjawiska s róne zarówno natury agrotechnicznej, jak i rynkowej. Zaprezentowano wyniki produkcyjne uprawy buraka cukrowego w przykadowych gospodarstwach: ekologicznym i porównawczo – konwencjonalnym, zlokalizowanych na terenie województwa opolskiego. W artykule przedstaA. Kuczuk

2. Cel i zakres Prowadzona ewidencja zdarze agrotechnicznych w obu gospodarstwach oraz mierników ekonomicznych, pozwoliy na charakterystyk procesu wytwarzania i ocen jego opacalnoci. 3. Metody badawcze Materia do analizy stanowiy dostpne dane gospodarstw: ewidencja zdarze agrotechnicznych oraz ponoszonych kosztów i uzyskiwanych przychodów. Wykorzystano bezporednie informacje pochodzce z gospodarstw. Analiza dotyczy gospodarstw z terenu województwa opolskiego: ekologicznego gospodarstwa rolnego pooonego w powiecie kdzierzy sko-kozielskim oraz w gospodarstwa konwencjonalnego zlokalizowanego w powiecie prudnickim. Ponadto opis problemu wsparto informacjami uzyskanymi z firmy Südzucker, która nadzorowaa produkcj ekologicznego buraka cukrowego w gospodarstwie Borzysawice w latach 2008-2010 [7]. 4. Wymagania glebowe w uprawie buraka cukrowego Burak cukrowy naley do rolin wymagajcych dobrego stanowiska, dlatego powinno si ono charakteryzowa od19

„Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering” 2012, Vol. 57(4)

w gospodarstwie odznaczaj si dobr zasobnoci w skadniki pokarmowe, utrzymywane s w dobrej kulturze rolnej, nawoone wasnym obornikiem, pochodzcym z chowu trzody chlewnej. Poza naturalnym nawoeniem stosowane jest take nawoenie chemiczne, oraz chemiczna ochrona rolin. W gospodarstwie wystpuje do znaczna mozaikowato gleb, w zwizku z powyszym uprawa buraka cukrowego na powierzchni 1 ha przypada na gleby o klasie bonitacji I-IIIb.

czynem gleby w przedziale 6,0-7,5, gbok warstw orn oraz brakiem podeszwy punej. Wana jest co najmniej rednia zasobno gleby w skadniki pokarmowe, odpowiedni poziom próchnicy i jej wilgotno. Buraki powinny by uprawiane na tym samym stanowisku nie czciej ni co 4 lata, a samo stanowisko winno odznacza si dobrym stanem fitosanitarnym pola. Zgodnie z wymogami dobrej praktyki rolniczej najlepszymi przedplonami dla buraków cukrowych s zboa ozime, ziemniaki i roliny strczkowe. Wane jest take stosowanie midzyplonów, oczyszczajcych stanowisko (np. gorczyca). Naley jednoczenie zwraca uwag na czysto stanowiska od chwastów, które zwaszcza w systemie ekologicznym mog wystpowa do intensywnie [2].

5.2. Podozmian, odmiany Z uwagi na pozostawianie bardzo dobrego stanowiska, najlepszym przedplonem dla buraka cukrowego s roliny motylkowate. Nieco gorszym, lecz najczciej stosowanym, s zboa i ziemniaki. W gospodarstwie ekologicznym, gdzie dobrze opracowany podozmian stanowi podstaw ochrony gleby, a wic i plantacji buraka cukrowego przed szkodnikami, chorobami i chwastami, roliny motylkowate powinny by czsto obecne, a dodatkowym zabiegiem wspomagajcym odchwaszczanie i sprzyjajcym pozostawieniu czystego stanowiska jest siew midzyplonów. W ekologicznym gospodarstwie rolnym zastosowano 5-letni podozmian uwzgldniajcy roliny strczkowe, motylkowate, ich wsiewki oraz rónorodno midzyplonów. W roku przyjtym do analizy, przedplonem dla buraka cukrowego, uprawianego na powierzchni 1 ha bya pszenica ozima orkisz, po której zasiano mieszank poplonu cierniskowego (facelia + gorczyca + wyka + groch). Podozmian stosowany w prezentowanym gospodarstwie przedstawiono w tab. 1.

5. Wyniki 5.1. Lokalizacja i warunki produkcyjne gospodarstw a) Analizowane gospodarstwo ekologiczne pooone jest w powiecie Kdzierzyn-Kole, gmina Pawowiczki, wie Borzysawice. Gmina posiada wiodcy rolniczo charakter i dobre warunki fizjograficzne do rozwoju rolnictwa. Jako gleb w gminie zostaa oceniona jako dobra i bardzo dobra. Dominuj tu gleby brunatne wytworzone przede wszystkim z lessów lub utworów lessowatych oraz czarnoziemy zdegradowane utrzymane w bardzo wysokiej kulturze i zapowiadajc wysokie plony niemal wszystkim rolinom. Wspóczynnik wielkoci wskanika waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej wyraa si liczb 102,7. Gmina zajmuje jednoczenie pierwsze miejsce w województwie i posiada tereny o najlepszych naturalnych warunkach umoliwiajcych intensywny rozwój rolnictwa. Gmin charakteryzuj nastpujce dane klimatyczne: suma opadów wynosi 650–700 mm, dugo okresu wegetacyjnego 210–220 dni, rednia roczna temperatura 8,5ºC [9]. Charakteryzuje je towarowa produkcja rolinna z przewag uprawy zbó, rzepaku, rolin strczkowych. Produkcj zwierzc stanowi na niewielk skal chów drobiu. W strukturze zasiewów co roku wystpuj take warzywa. Ogólna powierzchnia gruntów pod uprawami wynosi co roku 26 ha. Gospodarstwo dysponuje bardzo dobrymi, zasobnymi glebami, w klasach bonitacyjnych I, II, III oraz IV, z przewag gleb klasy II i III. W latach 2008-2010, przy wspópracy firmy Südzucker, prowadzono w gospodarstwie upraw buraka cukrowego na powierzchni 1 ha, na gruntach nalecych do II-IIIa klasy bonitacyjnej. Dobra zasobno gleb, wyeksponowanych na nasonecznienie, wprowadzanie do zasiewów rolin wzbogacajcych gleb w substancj organiczn i skadniki pokarmowe, stosowanie midzyplonów, wasnego nawozu kurzego, oraz prawidowa agrotechnika, zapewniy rolinom optymalne warunki do wzrostu i rozwoju. b) Porównywane gospodarstwo konwencjonalne pooone jest w gminie Lubrza, wie Lubrza, powiat Prudnik. Rolnictwo gminy Lubrza od wielu lat zaliczane jest do najlepszych w województwie. W rodkowej i poudniowej czci obszaru gminy dominuj grunty rolne posiadajce bardzo korzystne warunki dla produkcji rolnej. Wysoka kultura rolna i dobre gleby gwarantuj gminie najwysze lokaty w produkcji rolnej w województwie opolskim [10]. Ogólna powierzchnia gruntów wzitych pod uprawy rolnicze wynosi ok. 13 ha. Bonitacja gleb obejmuje klasy I-IV, na których uprawia si zboa, kukurydz oraz buraki cukrowe. Dodatkowo jako midzyplon siana jest gorczyca. Gleby A. Kuczuk

Tab. 1. Podozmian w gospodarstwie ekologicznym Borzysawice Table 1. Crop-rotation in organic farm Borzysawice Rolina w plonie gównym Ziemniaki Mieszanka zboowo-strczkowa+ + midzyplon (gorczyca biaa) Groch Pszenica orkisz + midzyplon (facelia + gorczyca + wyka + groch) Burak cukrowy* * 5 ton nawozu kurzego

Stanowisko pod upraw roliny byo przygotowywane przez kilka lat. W kadym roku prowadzono uprawy poniwne tak, by jak najskuteczniej oczyci mechanicznie gleb z chwastów. Podozmian uwzgldnia czste zasiewy midzyplonów, w skad których wchodzia gorczyca biaa ograniczajca zachwaszczenie oraz dziaajca antymtwikowo. Obecno midzyplonów w gospodarstwie ekologicznym poprawiaa struktur gleby oraz zabezpieczaa j przed utrat substancji organicznej, zwaszcza, e prowadzona produkcja zwierzca dostarczaa znikomych iloci nawozów naturalnych. Uprawy rolin strczkowych oraz wsiewki sprzyjay natomiast gromadzeniu azotu. Burak cukrowy uprawiano w analizowanym gospodarstwie, w systemie konwencjonalnym, w latach 90. XX w. Nie odnotowano wówczas wikszych problemów z wystpowaniem chorób czy szkodników, jednak stosowano czste zabiegi chemiczne ograniczajce i niszczce zachwasz20

„Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering” 2012, Vol. 57(4)

o ograniczeniu parowania wody z gleby, zwikszeniu jej aktywnoci biologicznej poprzez dokadne wymieszanie resztek poniwnych, zastosowanego wapna czy pobudzeniu nasion do kiekowania oraz zwalczaniu chwastów. W obu gospodarstwach mechaniczne niszczenie kiekujcych w okresie jesieni chwastów, miao due znaczenie. Pomogo w efekcie ograniczy nakady na pielgnacj buraka cukrowego ju podczas jego wzrostu, co zwaszcza w uprawie ekologicznej ma olbrzymie znaczenie wobec zakazu stosowania herbicydów. Odchwaszczanie ju na etapie uprawy poniwnej eliminuje take m.in. niektóre gatunki chwastów bdce ywicielami mtwika burakowego [11].

czenie. Po wieloletniej przerwie, podjto upraw buraka w systemie ekologicznym, a pielgnacj uprawy ograniczano przede wszystkim do przygotowania stanowiska, przez stosowanie poprawnego podozmianu, wielokrotnych zabiegów rcznego odchwaszczania plantacji oraz wykorzystania ekologicznych nasion odmiany Cesira, odpornej na chwocika buraka (Cercospora beticola). W gospodarstwie konwencjonalnym Lubrza stosowano 4-letni podozmian (tab. 2), uwzgldniajcy rolin midzyplonow (gorczyca). Przedplonem bezporednio poprzedzajcym upraw buraka cukrowego bya pszenica ozima. W latach wczeniejszych take dominoway uprawy zbó i kukurydzy, co byo w znacznej mierze zwizane z potrzebami paszowymi gospodarstwa. W uprawach wystpowaa mniejsza rónorodno, jednak gleba bya take wzbogacana uprawami midzyplonów. W gospodarstwie wykorzystano nasiona odmiany Jagoda (Rh), odpornej na rizomani - wirusow chorob buraka cukrowego przenoszon przez mikroorganizm glebowy Polymyxa betae. Jagoda odznacza si ponadto nisk zawartoci melasotworów oraz podwyszon tolerancj na chwocika buraka.

Tab. 3. Karta pola upraw buraka cukrowego ekologicznego w gospodarstwie Borzysawice Table 3. Field card of sugar beet cultivation in organic farm Borzysawice Zabiegi technologiczne Podorywka Uprawa przedsiewna Siew midzyplonu Nawoenie nawozem kurzym Zaoranie poplonu Wókowanie Uprawa Siew Obredlanie – trzykrotne Odchwaszczanie rczne Zbiór Odbiór – transport

Tab. 2. Podozmian w gospodarstwie konwencjonalnym Lubrza Table 2. Crop-rotation in conventional farm Lubrza Rolina w plonie gównym Kukurydza Mieszanka zboowa + midzyplon (gorczyca biaa) Pszenica ozima + midzyplon (gorczyca biaa) Burak cukrowy* *5 ton obornika

5.3. Siew Nasiona buraka cukrowego wysiano w obu gospodarstwach w kwietniu, w sposób tradycyjny, siewnikami punktowymi. W gospodarstwie ekologicznym obsada nasion na 1 ha uprawy wyniosa 111 000 sztuk (szeroko midzyrzdzi 45 cm, odlego midzy rolinami w rzdzie – 18 cm). W przypadku gospodarstwa konwencjonalnego, zastosowano podobn obsad – 100 000 szt. nasion na 1 ha uprawy (szeroko midzyrzdzi 45 cm, odlego midzy rolinami w rzdzie – 18 cm).

VIII.2007 VIII.2007 VIII.2007

Sposób wykonania Pug podorywkowy Brona Siewnik

XI.2007

Rozrzutnik

XI.2007 II.2008 III.2008 IV.2008

Pug Wóka Pug Siewnik

V.2008

Pielnik

V-VI-VIIVIII 2008 XI.2008 XI.2008

Rcznie – 300 godzin (4 pracowników) Kombajn Cignik

Tab. 4. Karta pola upraw buraka cukrowego w gospodarstwie Lubrza Table 4. Field card of sugar beet cultivation in farm Lubrza Zabiegi technologiczne

5.4. Uprawa roli, nawoenie, pielgnacja i ochrona W uprawie buraka cukrowego, bardzo wane jest ksztatowanie biologicznych, fizycznych i chemicznych waciwoci gleby, umoliwiajcych prawidowy wzrost i rozwój rolin od momentu siewu do zbioru. W agrotechnice roliny uprawa roli nie jest najefektywniejszym czynnikiem plonotwórczym. Jej plonotwórcze dziaanie w przecitnych warunkach siedliskowych wynosi od 3 do 8% [11]. Bardziej istotne jest wykorzystanie dobrych gleb pod upraw roliny oraz przygotowanie stanowiska w zmianowaniu. Zabiegi agrotechniczne w uprawie buraka cukrowego stosowane w obu gospodarstwach przebiegay podobnie, z wyjtkiem ochrony zastosowanej w zwalczaniu chwastów i nawoenia mineralnego (tab. 3, 4). W obu gospodarstwach przygotowanie do siewu buraka cukrowego rozpoczto od prac zwizanych z upraw cierniska po zbiorze przedplonu. Zabieg ten jest zwykle pytk ork, po której gleb spulchnia si bron lub kultywatorem, co miao miejsce w obu przypadkach. Wszystko to sprzyjaA. Kuczuk

Termin

Tremin

Uprawa cierniska Nawoenie obornikiem Kultywatorowanie Siew midzyplonu

VIII.2007 VIII.2007 VIII.2007 VIII.2007

Wapnowanie

IX.2007

Zaoranie poplonu

XI.2007

Uprawa wiosenna

III.2008

Bronowanie Nawoenie mineralne (NPK) Siew Ochrona chemiczna plantacji (chwasty) Zbiór Odbiór – transport

ródo: literatura [4]

III.2008 III-V-VI.2008 IV.2008 IV-V-VIIVIII.2008 XI.2008 XI.2008

Sposób wykonania Pug Rozrzutnik Kultywator Siewnik Siewnik nawozowy Pug Agregat uprawowy Brona rotacyjna Siewnik nawozowy Siewnik Opryskiwacz Kombajn Cignik

W gospodarstwie ekologicznym - zgodnie z przepisami odnoszcymi si do produkcji ekologicznej - nacisk pooono przede wszystkim na podozmian, mechaniczne zabiegi odchwaszczajce gleb przed siewem oraz ju w trakcie wzrostu, kilkukrotne rczne odchwaszczanie (cznie 21

„Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering” 2012, Vol. 57(4)

300 godzin, przepracowanych przez cztery osoby). Dodatkowo w gospodarstwie Borzysawice, w zakresie ochrony przed chwastami, wykonano trzykrotne obredlanie, które take sprzyjao spulchnieniu i przewietrzeniu gleby oraz ochronie przed szkodnikami. Gospodarstwo konwencjonalne, realizujc program rolnorodowiskowy, starao si wdraa zasady kodeksu dobrej praktyki rolniczej w odniesieniu do stosowania nawozów i chemicznych rodków ochrony rolin. Podozmian by poprawny z punktu widzenia przygotowania stanowiska pod upraw buraka cukrowego, uwzgldnia take midzyplony sprzyjajce oczyszczaniu stanowiska. W ochronie plantacji przed chwastami zastosowano w okresie kwiecie -maj opryski rodkami: Torero 500 S1 (2,5 l ha-1) – dwukrotnie, Safarii 50 WG (30 g ha-1) - jednokrotnie, Targa super 05 EC (15 l ha-1) – jednokrotnie. Dodatkowo, z uwagi na pojawienie si objawów wystpienia grzybów, dokonano interwencyjnego oprysku fungicydem Duet ultra 497 EC (1 l ha-1). Jedynym nawozem stosowanym w ekologicznym gospodarstwie by nawóz kurzy (5 t ha-1), wprowadzony w okresie jesieni i przyorany wraz z poplonem. Gleba wykazuje du zasobno, jednake podozmian stosowany w gospodarstwie dodatkowo spenia istotn rol nawozow oraz wzbogacajc gleb w substancj organiczn. W gospodarstwie konwencjonalnym z uwagi na wystpowanie ciszych gleb, nawóz naturalny wniesiono na wiosn, jesieni dawkowano wapno, celem uzupenienia jego niedoborów. Nawoenie mineralne zastosowano w iloci: N – 120 kg ha-1, P – 250 kg ha-1, K- 350 kg ha-1. Ponadto wykonano nawoenie intensywnym rodkiem dolistnym Basfoliar 36 extra w iloci 2 l ha-1.

W gospodarstwie ekologicznym zaobserwowano jednoczenie wikszy przyrost masy lici, w przypadku uprawy buraka na glebie klasy II, natomiast w przypadku czci plantacji rosncej na glebie klasy III, wystpi wikszy przyrost masy korzenia. Najprawdopodobniej wiksza poda skadników odywczych na glebach o lepszej bonitacji, bya przyczyn wikszego ulistnienia, w porównaniu do uprawy na glebie sabszej (rys. 1, 2).

Rys. 1. Korze i licie ekologicznego buraka cukrowego, uprawianego na glebie o III klasie bonitacji (wikszy korze , mniejsza ilo lici), M. Luks Fig. 1. Root and leaves of organic sugar beet, cultivated on III class of soil quality (bigger root and less number of leaves), M. Luks

5.5. Plonowanie i zbiór Burak cukrowy dobrze reaguje na ekologiczny sposób uprawy. Dane literaturowe [1] podaj, e plony korzeni czsto przekraczaj poziom 40 t ha-1 i s nisze o okoo 1015% od uzyskiwanych w uprawie konwencjonalnej, aczkolwiek czasami im dorównuj. Ekologiczny burak charakteryzuje si take czsto mniejszym wspóczynnikiem ulistnienia, w porównaniu z tym z upraw konwencjonalnych, co zapewne spowodowane jest mniejsz poda azotu. Parametry jakociowe buraka z upraw ekologicznych najczciej nie ustpuj tym z upraw konwencjonalnych. W obu gospodarstwach zbiór buraka cukrowego wykonano kombajnem i mia on miejsce na przeomie padziernika i listopada. Plonowanie korzenia buraka cukrowego w analizowanym gospodarstwie ekologicznym byo o 25% nisze w odniesieniu do rozpatrywanego gospodarstwa konwencjonalnego, jednake porównywalne z orientacyjn wysokoci plonowania roliny podawan w literaturze [8]. W tab. 5 zawarto wielko plonowania buraka cukrowego w obu gospodarstwach.

Rys. 2. Korze i licie ekologicznego buraka cukrowego, uprawianego na glebie o II klasie bonitacji (mniejszy korze , wiksza masa lici), M. Luks Fig. 2. Root and leaves of organic sugar beet, cultivated on II class of soil quality (smaller root and larger number of leaves), M. Luks

Tab. 5. Plonowanie buraka cukrowego w gospodarstwie ekologicznym i konwencjonalnym Table 4. Yield of sugar beet in organic and conventional farm Gospodarstwo Ekologiczne – Borzysawice Konwencjonalne – Lubrza Dane literaturowe A. Kuczuk

Plon korzeni buraka cukrowego [dt/ha]

W przypadku gospodarstwa ekologicznego, cukrowania Südzucker, gwarantujca odbiór surowca, ocenia plon cukru na 85 dt ha-1 oraz jego polaryzacj na 20,6% [7]. W przypadku gospodarstwa konwencjonalnego polaryzacja ksztatowaa si na poziomie 17%.

460 600 400-450

22

„Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering” 2012, Vol. 57(4)

1 ha buraków cukrowych w obu typach gospodarstw. Pomimo e dopaty stanowi istotny element przychodów w produkcji rolniczej, w tym uprawy buraków cukrowych, w gospodarstwie ekologicznym, dochód z 1 ha uprawy, z pominiciem dopat, mia wynik dodatni. W gospodarstwie konwencjonalnym natomiast odwrotnie – dopaty zdecydoway o dodatnim wyniku dochodu rolniczego. Take efektywno ekonomiczna produkcji buraka cukrowego ksztatowaa si korzystniej w przypadku gospodarstwa ekologicznego. Gospodarstwo ekologiczne nie ponosio istotnych kosztów bezporednich produkcji poza kupnem nasion ekologicznych, znacznie droszych w porównaniu z nasionami konwencjonalnymi oraz kosztami zabiegów mechanicznych (praca cignika, kombajnu). Jednake, jak zaznaczono wyej, znaczcy udzia w kosztach ogóem mia najem pracy rcznej, zwizanej z potrzeb kilkukrotnego odchwaszczania plantacji.

6. Koszty i przychody produkcji buraka cukrowego Uprawa buraków cukrowych naley do bardziej kosztochonnych w porównaniu z upraw innych rolin. Dla przykadu plantatorzy buraków cukrowych wydatkowali w 2007 r. na 1 ha 5096 z, podczas gdy w przypadku kukurydzy – 2krotnie mniej, a yta – a 5,2-krotnie mniej. Zaznaczy naley take, e obserwuje si cige droenie rodków produkcji. Roliny okopowe nale do bardzo pracochonnych, a uprawa buraków cukrowych wymaga wicej nakadów pracy ogóem ni rzepaku czy zbó [12]. Porównujc ponoszone koszty produkcji oraz uzyskiwane przychody w porównywanych gospodarstwach, zauwaa si rónice w kosztach bezporednich na korzy gospodarstwa ekologicznego. W gospodarstwie ekologicznym zwraca uwag element znacznych kosztów zwizanych z rcznym odchwaszczaniem plantacji. W tab. 6 i 7 zamieszczono kalkulacj kosztów oraz przychodów uprawy

Tab. 6. Rachunek produkcji i kosztów uprawy buraka cukrowego w gospodarstwie ekologicznym Table 6. Calculation of production and costs of sugar beet cultivation in ecological farm Wyszczególnienie Produkcja: Korze buraka Inne przychody: Dopata cukrowa Dotacje bezporednie Dotacja - „rolnictwo ekologiczne” Razem przychody Koszty bezporednie produkcji: Nasiona ekologiczne Koszty cignika, kombajnu Razem koszty bezporednie Koszty ogólnogospodarcze Najem pracy ludzkiej Suma kosztów Dochód rolniczy/1 ha uprawy Dochód rolniczy/1 ha uprawy – bez dopat Efektywno ekonomiczna uprawy

Jednostka

Ilo

Cena

Warto

t

46,00

159,00

7320,00 1814,70 596,45 790,00 10521,15

j.s. godz.

1,40 24,50

1000,00

godz.

300,00

6,00

1000,00 1095,00 2095,00 700,00 1800,00 4595,00 5926,15 2725,00 1,78

Tab. 7. Rachunek produkcji i kosztów uprawy buraka cukrowego w gospodarstwie konwencjonalnym Table 7. Calculation of production and costs of sugar beet cultivation in conventional farm Wyszczególnienie Produkcja: Korze buraka Inne przychody: Dotacje bezporednie Dopata cukrowa Razem przychody Koszty bezporednie produkcji: Nasiona Nawozy mineralne Ochrona rolin Koszty cignika, kombajnu Razem koszty bezporednie Koszty ogólnogospodarcze Suma kosztów Dochód rolniczy/1 ha uprawy Dochód rolniczy/1 ha uprawy – bez dopat Efektywno ekonomiczna

A. Kuczuk

Jednostka

Ilo

Cena

Warto

t

60,00

85,00

5100,00 596,45 2367,00 8063,45

23

j.s.

1,00

godz.

22,00

600,00

600,00 1463,00 1749,00 948,00 4760,00 700,00 5460,00 2603,45 -360,00 1,48

„Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering” 2012, Vol. 57(4)

Po stronie przychodów uwag zwraca cena surowca uzyskanego w gospodarstwie ekologicznym. Bya ona ok. 100% wysza w porównaniu z cen surowca konwencjonalnego. Pomimo wic niszego zbioru, gospodarstwo ekologiczne posiadao wiksz warto produkcji i jednoczenie miao gwarantowany odbiór caoci zbioru przez firm Südzucker.

8. Wnioski Charakterystyka produkcji buraka cukrowego przedstawiona w artykule pozwala na stwierdzenie, e uprawa moe by opacalna w ekologicznych gospodarstwach rolnych pod warunkiem wystpowania dogodnych warunków glebowych oraz zastosowania poprawnego podozmianu, przygotowujcego gleb pod zasiew roliny. Decydujc rol odgrywa take moliwo uzyskania wyszej ceny za wyprodukowany surowiec ekologiczny, zwaszcza w sytuacji niszego plonowania roliny oraz znaczco wyszych nakadów pracy. W analizowanym przypadku gospodarstwo ekologiczne miao zagwarantowany odbiór przez firm Südzucker, po cenie okoo 50% wyszej ni w przypadku konwencjonalnego produktu. Naley jednak zaznaczy, e gospodarstwa ekologiczne sprzedaj swoje produkty w znacznej mierze wedug cen rynkowych i rzadko maj moliwo uzyskania w polskich warunkach rynkowych cen istotnie wyszych. W obu zaprezentowanych gospodarstwach istotn cze dochodów stanowiy dopaty. Ich brak nie powodowaby jednak wystpienia ujemnego dochodu w gospodarstwie ekologicznym, gównie z racji korzystnej ceny sprzeday surowca. W gospodarstwie ekologicznym wystpiy nisze koszty bezporednie produkcji, natomiast doszed element kosztu pracy zwizanej z pielgnacj plantacji przed zachwaszczeniem. Rolnicy prowadzcy gospodarstwa ekologiczne nie wykazuj zainteresowania produkcj cukrowego buraka ekologicznego z powodu braku dogodnych warunków glebowych do jego produkcji, duych nakadów pracy zwizanych z utrzymaniem plantacji, a take braku moliwoci sprzeday buraka jako produktu ekologicznego, po korzystniejszych cenach.

7. Szanse produkcji ekologicznego buraka cukrowego w Polsce Moliwo rodzimej produkcji ekologicznego buraka cukrowego s obecnie ograniczone, a przyczyn tego stanu rzeczy naley upatrywa w problemach zarówno natury agrotechnicznej/ produkcyjnej, jak i rynkowej. Brak zainteresowania rolników produkcj buraka cukrowego wynika najczciej z powodu nie dysponowania dogodnymi warunkami glebowymi, które s istotnym wyznacznikiem powodzenia uprawy i uzyskania stabilnych, dobrych jakociowo plonów. Kolejny problem dotyczy pielgnacji uprawy i duych nakadów pracy przeznaczonych na przygotowanie stanowiska, a zwaszcza na odchwaszczanie ju istniejcej plantacji. Wobec niemonoci zastosowania chemii rolnej, rolnicy ekologiczni wanie z uwagi na wystpujce due zachwaszczenie plantacji i konieczno bardzo czstego mechanicznego i rcznego odchwaszczania – rezygnuj z uprawy tej roliny. Jednym z czynników decydujcych o efektywnoci wykorzystania poniesionych nakadów jest take skala uprawy. Plantacje buraczane powierzchniowo due zapewniaj relatywnie najwyszy dochód, wic zachodzi potrzeba koncentracji produkcji tego surowca. Taka jednak sytuacja praktycznie nie wystpuje w polskich gospodarstwach ekologicznych. Obok problemów z dobr jakoci gleby, gospodarstwa ekologiczne charakteryzuje najczciej niewielka powierzchnia i due rozdrobnienie. Stwarza to problem dla potencjalnego odbiorcy ekologicznego buraka cukrowego, który jest zainteresowany odbiorem duych partii surowca, ze wzgldnie skoncentrowanej powierzchni uprawy. W efekcie brak jest wic take zainteresowania skupem ekologicznego buraka ze strony polskich cukrowni. W latach 2008-2010 w województwie opolskim firma Südzucker prowadzia badania nad wdroeniem szerszej produkcji, i tym samym byo to prób zachcenia rolników ekologicznych do produkcji buraka cukrowego. W roku 2008 produkcj buraka cukrowego wdroono w dwóch gospodarstwach ekologicznych z terenu województwa opolskiego (Borzysawice, Grodków), na cznej powierzchni ok. 2 ha. W kolejnych latach, z uwagi na wystpienie silnego zachwaszczenia w jednym z gospodarstw (Grodków), produkcja bya kontynuowana ju tylko w jednym gospodarstwie. Wedug opinii firmy Südzucker, produkcja ekologicznego cukru staje si opacalna przy minimum 300 ha powierzchni upraw buraka cukrowego, na wzgldnie skoncentrowanej powierzchni. Pomimo zainteresowania skupem ekologicznego buraka cukrowego (w przypadku tej cukrowni), gwarantowanego odbioru surowca po korzystnych cenach oraz chci wydzielenia linii produkcyjnej na potrzeby wytwarzania cukru ekologicznego, nie udao si zachci rolników do uprawy buraka cukrowego na wiksz skal. Warto podkreli, i obserwuje si rosnce zapotrzebowanie konsumentów oraz przetwórców na ekologiczny cukier. Przetwórcy ekologiczni wykorzystujcy produkt oraz podmioty wprowadzajce go w obrót, wobec deficytu krajowego ekologicznego cukru, zmuszeni s w takiej sytuacji zaopatrywa si w droszy cukier ekologiczny pochodzcy z innych krajów.

A. Kuczuk

9. Bibliografia [1] Adamiak J., Adamiak E.: Wpyw rónych form nawoenia organicznego na wysoko i jako plonu buraka cukrowego. Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczej w Szczecinie, 1996, 172, s. 3-8. [2] Kodeks dobrych praktyk w produkcji buraków cukrowych. Pod red. M. Bzowskiej-Bakalarz i A. Bieganowskiego, Lublin: Wydawnictwo Instytutu Agrofizyki im. Bohdana Dobrza skiego PAN, 2008. [3] May Rocznik Statystyczny Polski, 2011. [4] Mdrala D.: Agrotechnika uprawy buraka cukrowego – porównanie uprawy w systemie ekologicznym i konwencjonalnym. Praca dyplomowa inynierska pod kierunkiem A. Kuczuk, PO, Opole, 2009. [5] Raport z wyników Powszechnego Spisu Rolnego 2010. GUS Warszawa, 2011. [6] Rocznik Statystyczny Rolnictwa 2010, GUS, Warszawa, 2011. [7] Serwis plantatorski – dowiadczenia, wyniki 2008. Strona internetowa firmy Südzucker, www.suedzucker.pl [8] Skrócone normatywy produkcji rolnej. CDR Radom, 2010. [9] Strategia rozwoju dla gminy Pawowiczki na lata 2011-2021, Wykonawca firma ALBEKO, Pawowiczki, 2011. [10] Studium uwarunkowa i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Lubrza, autorska pracowania Architektury i urbanistyki, Opole, 2010. [11] Uprawa buraka cukrowego w gospodarstwach ekologicznych. Pod. red. J. Tyburskiego – materiay dla rolników, CDR Radom, 2004. [12] Zitek I.: Koszty uprawy buraka cukrowego, IERiG, strona internetowa Krajowego Zwizku Plantatorów Buraka Cukrowego, www.kzpbc.com.pl

24

„Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering” 2012, Vol. 57(4)