T.C YILLIK RAPORU

2013 YILLIK RAPORU T.C. KAMU DENETÇİLİĞİ KURUMU 2013 YILLIK RAPORU Adres : Kavaklıdere Mah. Nevzat Tandoğan Cad. No : 4 Çankaya/ANKARA Telefon : 0...
Author: Ediz Nazlı
11 downloads 0 Views 12MB Size
2013

YILLIK RAPORU

T.C. KAMU DENETÇİLİĞİ KURUMU

2013 YILLIK RAPORU Adres : Kavaklıdere Mah. Nevzat Tandoğan Cad. No : 4 Çankaya/ANKARA Telefon : 0 312 465 22 00 Faks : 0 312 465 22 65 E-posta : [email protected] İnternet Adresi : www.kamudenetciligi.gov.tr Hazırlayanlar : İbrahim PEKTAŞ Buket HASANÇEBİ Abdulkadir ABDUŞOĞLU İlker ZİLAN Veli İlhan CEYLAN Aslı KAN

 

              4

İÇİNDEKİLER SUNUŞ................................................................................................................XIII 1. KAMU DENETÇİLERİNİN DEĞERLENDİRMELERİ.................................. 20 1.1. Kamu Denetçisi Sayın Zekeriya Aslan.......................................................................... 20 1.2. Kamu Denetçisi Sayın Serpil Çakın............................................................................... 22 1.3. Kamu Denetçisi Sayın Mehmet Elkatmış.................................................................... 24 1.4. Kamu Denetçisi Sayın Abdullah Cengiz Makas............................................................ 26 1.5. Kamu Denetçisi Sayın Muhittin Mıhçak...................................................................... 28

2. KURUMA İLİŞKİN BİLGİLER....................................................................... 30 2.1. Görev, Yetki ve Sorumluluklar......................................................................................... 30 2.2. Teşkilât Yapısı................................................................................................................... 31 2.3. Bütçe.................................................................................................................................. 33 2.4. Fiziksel Altyapı ve Bilişim Altyapısı................................................................................. 34 2.5. İnsan Kaynakları............................................................................................................... 35

3. FAALİYETLER................................................................................................ 38 3.1. Eğitim Faaliyetleri............................................................................................................. 38 3.2. Paydaşlarla İlişkiler........................................................................................................... 39 3.2.1. Medya ile İlişkiler.................................................................................................. 39 3.2.2. Sivil Toplum Kuruluşları (Stk) İle İlişkiler........................................................ 40 3.2.3. Kamu İdareleriyle Yapılan Görüşmeler............................................................... 42 3.3. Uluslararası İlişkiler.......................................................................................................... 43 3.3.1. Projeler.................................................................................................................. 45 3.3.1.1. Kamu Denetçiliği Kurumunun Desteklenmesi Projesi............................ 45 3.3.1.2. Eşleştirme Sözleşmesi ........................................................................... 45 3.3.1.3. Teknik Yardım Sözleşmesi..................................................................... 45 3.3.1.4. İnsan Hakları Alanında Bireysel Başvuru Sisteminin Tanıtılması Projesi................................................................................ 46 3.3.1.5. Çocuk Hakları ve Çocuklar için Adalet Projesi...................................... 46

VII

YILLIK RAPOR 2013

3.3.1.6. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) İşbirliği ile Gerçekleştirilecek Proje........................................................................................... 46 3.3.2. Etkinlikler.............................................................................................................. 47 3.3.2.1. Avrupa Birliği Büyükelçileri Tanışma Toplantısı – 21/03/2013............. 47 3.3.2.2. Uluslararası Kamu Denetçiliği Sempozyumu –03/09/2013.................... 47 3.3.2.3. Avrupa Birliği Büyükelçileri İstişare Toplantısı – 12 /09/2013............... 48 3.3.2.4. İsveç Ombudsmanlık Sisteminin 300. Kuruluş Yıldönümü Kutlaması -26/10/2013........................................................................................... 49 3.3.3. Raporlar................................................................................................................. 49 3.3.3.1. Avrupa Birliği 2013 Türkiye İlerleme Raporu........................................ 50 3.3.3.2. Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiseri Raporu................................... 51 3.3.3.3. Avrupa’da Ombudsmanlığın Güçlendirilmesi Raporu........................... 51 3.3.3.4. AB 2012 Türkiye İlerleme Raporu hakkında Avrupa Parlamentosu İlke Kararı............................................................................................. 54 3.3.4. Çalışma Ziyaretleri............................................................................................. 54 3.3.5. Diğer Ziyaretler ve Görüşmeler........................................................................... 55 3.3.5.1. Lüksemburg Ombudsmanının Ziyareti - 27/03/2013............................. 55 3.3.5.2. Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi Heyetinin Ziyareti - 04/04/2013..... ..............................................................................................................56 3.3.5.3. UNICEF Bölge Direktörü Marie-Pierre Poirier’in Ziyareti 18/04/2013............................................................................................. 56 3.3.5.4. Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği Heyetinin Kurumumuzu Ziyareti- 07/05/2013....................................................... 56 3.3.5.5. Genişleme ve Komşuluk Politikasından Sorumlu Avrupa Komisyonu Üyesi Stefan Füle ile Görüşme (İstanbul) - 07/06/2013 ................................... 57 3.3.5.6. Avrupa İşkencenin Önlenmesi Komitesi Heyeti Ziyareti - 10/06/2013.... 57 3.3.5.7. Avrupa Konseyi Genel Sekreteri Thorbjorn Jagland’ın Ziyareti 25/06/2013............................................................................................. 57 3.3.5.8. Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiseri Nils Muižnieks’in Ziyareti 04/07/2013............................................................................................. 58 3.3.5.9. Avrupa Birliği Türkiye Delegasyonu Başkanı Büyükelçi Jean-Maurice

VIII

YILLIK RAPOR 2013

Ripert’in Ziyareti - 09/07/2013.............................................................. 58 3.3.5.10. Birleşmiş Milletler Türkiye Mukim Koordinatörü Kamal Malhotra’nın Ziyareti - 11/07/2013............................................................................ 58 3.3.5.11. Avrupa Ombudsmanı Nikiforos Diamandouros’un Ziyareti - .................. 02/09/2013........................................................................................... 59 3.3.6. Uluslararası Ağlara Katılım.................................................................................. 59 3.3.6.1. Avrupa Ombudsman Ağı ...................................................................... 59 3.3.6.2. Avrupa Ombudsman Enstitüsü.............................................................. 59 3.4. Diğer Faaliyetler................................................................................................................ 60 3.4.1. Kurumsal Yapılanma............................................................................................ 60 3.4.2. Mevzuat Çalışmaları............................................................................................. 61 3.4.3. Kurumsal Tanıtım ve Toplantılar........................................................................ 61

4. ŞİKÂYET BAŞVURULARINA İLİŞKİN BİLGİLER...................................... 63 4.1. Şikâyetlerin İncelenme Usulü ve Süreci........................................................................... 63 4.2. Genel İstatistiki Bilgiler.................................................................................................... 70 4.3. Konu Alanlarına Göre Şikâyetler ve Öne Çıkan Hususlar.............................................. 78 4.3.1. Çalışma ve Sosyal Güvenlik................................................................................... 78 4.3.2. Ekonomi, Maliye ve Vergi..................................................................................... 80 4.3.3. Orman, Su, Çevre ve Şehircilik............................................................................. 81 4.3.4. Enerji, Sanayi, Gümrük ve Ticaret........................................................................ 82 4.3.5. Ulaştırma, Basın ve İletişim.................................................................................. 82 4.3.6. Sağlık..................................................................................................................... 83 4.3.7. Eğitim-Öğretim, Gençlik ve Spor......................................................................... 84 4.3.8. Bilim-Sanat, Kültür ve Turizm............................................................................. 84 4.3.9. Ailenin Korunması................................................................................................ 85 4.3.10. Engelli Hakları....................................................................................................... 85 4.3.11. Kadın ve Çocuk...................................................................................................... 90 4.3.12. İnsan Hakları......................................................................................................... 90 4.3.13. Adalet, Milli Savunma ve Güvenlik...................................................................... 91 4.3.14. Mülteci ve Sığınmacı Hakları ile Nüfus ve Vatandaşlık....................................... 92

IX

YILLIK RAPOR 2013

4.3.15. Sosyal Hizmetler.................................................................................................... 92 4.3.16. Kamu Personel Rejimi.......................................................................................... 93 4.3.17. Mülkiyet Hakkı...................................................................................................... 94 4.3.18. Gıda, Tarım ve Hayvancılık.................................................................................. 95 4.3.19. Diğer Konu ve Alanlar.......................................................................................... 95 4.3.20. Mahalli İdarelerce Yürütülen Hizmetler.............................................................. 96

5. UZLAŞMA YOLUYLA ÇÖZÜLEN ŞİKÂYETLER......................................... 97 5.1. Yol çalışması esnasında açılan ve çevre için tehlike arz eden sorunun giderilmesi.......................................................................................................... 97 5.2. Tedavinin hastaya yakın yerde sürdürülmesi.................................................................. 97 5.3. Deprem zararının tazmin edilmesi.................................................................................. 98 5.4. İdarenin vatandaşlara karşı tutum ve davranışları.......................................................... 98 5.5. Camiye uzun süre din görevlisi atanmaması................................................................... 98 5.6. Derslerin eş değerliklerinin kabul edilmesi..................................................................... 98 5.7. Bedelli askerlik ücretinin eksik ödenmesi........................................................................ 99 5.8. Yapılan sosyal yardımın sürdürülmesi............................................................................. 99 5.9. Bilgi edinme başvurusuna idarenin cevap vermemesi....................................................100 5.10. İşten çıkış tarihinin düzeltilmesi...................................................................................100 5.11. Adli sicil kaydının silinmesi...........................................................................................101 5.12. Trafik cezasının zamanında tebliğ edilmemesi.............................................................101 5.13. Fatura bilgisinin verilmemesi........................................................................................101 5.14. Bilirkişi raporunun mahkemeye gönderilmemesi........................................................101 5.15. Sağlık raporunun iade edilmemesi................................................................................101 5.16. Harcırah ödenmemesi....................................................................................................102 5.17. İhtisas süresinin hizmet puanına sayılmaması..............................................................102 5.18. Kıdem tazminatının ödenmemesi.................................................................................102 5.19. Stajyerlik başvurusunun reddi.......................................................................................103 5.20. Ölüm aylığı bağlanana kadar sağlık giderlerinin ödenmemesi....................................103 5.21. Öğrenim ve katkı kredisi borcunun silinmesi...............................................................103 5.22. Haksız yere kredi dosya masrafı tahsil edilmesi............................................................103 5.23. Resen takdir edilen matrah üzerinden alınan verginin düzeltilmesi............................104

X

YILLIK RAPOR 2013

5.24. Emekli maaşının hatalı hesaplanması............................................................................104 5.25. Konferansa katılım bedelinin ödenmesi hakkında Kuruma yapılan İngilizce başvuru...............................................................................................104

6. TAVSİYE VE RET KARARLARI.................................................................. 105 6.1. Tavsiye Kararı Örnekleri..................................................................................................105 6.1.1. Şahıs arazisine kamulaştırmasız el atma.............................................................105 6.1.2. Kişisel verilerin gizliliğinin sağlanması koşuluyla sosyal inceleme raporlarının verilmesi...........................................................................105 6.1.3. Hasar tespit tutanağının ilgili idare tarafından eksiksiz hazırlanmaması.........106 6.1.4. İmar planındaki arazi tahsislerinin değiştirilmesi..............................................106 6.1.5. Çevirme kanalı çevresinde yeterli önlemin alınmamasının sebep olduğu zararın tazmini..................................................................................................................107 6.1.6. Sınav tarihlerinin çakışması................................................................................107 6.1.7. İdare tarafından onaylanan eğitsel filmin kişinin rızası dışında üçüncü kişilere verilmesi...............................................................................................................108 6.1.8. 1 Mayıs olaylarında kolluğun orantısız güç kullanımı ve idari makamların beyanı ile çocuğun mağduriyeti.......................................................................................109 6.1.9. Bütünleme sınav hakkının yeniden tanınması....................................................112 6.1.10. Eğitim materyallerinin zamanında alınmaması.................................................114 6.1.11. Suriye Arap Cumhuriyeti sınırları içerisinde taşınmaz malları bulunan vatandaşlarımızın malları....................................................................................117 6.1.12. Trafik para cezası kararının iptali.......................................................................120 6.1.13. Silah taşıma ruhsatının yenilenmesi....................................................................121 6.1.14. Genel bilgi toplama sorgulamaları......................................................................122 6.1.15. Başörtüsü..............................................................................................................124 6.1.16. Taksim Gezi Parkı protestoları............................................................................132 6.1.16.1. Yürütülen arabuluculuk çalışmaları.................................................. 132 6.1.16.2. Şikâyetlerin değerlendirilmesi............................................................ 133 6.1.16.3. Hukuki değerlendirme....................................................................... 134 6.1.16.3.1. Birinci Ayrım................................................................................136 6.1.16.3.2. İkinci Ayrım..................................................................................137

XI

YILLIK RAPOR 2013

6.1.16.4. Bu iki ayrım gözetilerek yürütülen inceleme ve araştırma sonucu, aşağıdaki hukukî sonuçlara ulaşılmıştır.....137 6.1.16.4.1. İdarenin hukuka bağlılığının mutlaklığı açısından...................... 137 6.1.16.4.2. Olayların başlangıcı ve evreleri itibarıyla müdahale açısından.. 139 6.1.16.4.3. Polisin zor kullanma yetkisi açısından........................................ 143 6.1.16.4.4. Aşırı ve orantısız şekilde göz yaşartıcı biber gazı kullanımı açısından.......................................................................................... 145 6.1.16.4.5. Tazyikli su, plastik mermi ve diğer müdahale araçlarının aşırı ve orantısız şekilde kullanımı iddiaları açısından.................................. 147 6.1.16.5. Hakkaniyete uygunluk ...................................................................... 148 6.1.16.6. Sonuç ve değerlendirme...................................................................... 149 6.1.16.7. Kamu başdenetçisince verilen tavsiye kararında şu tespit ve öneriler yer almaktadır...................................................................... 153 6.1.17. Arama yapma.......................................................................................................155 6.1.18. Seyahat özgürlüğü................................................................................................158 6.1.19. Cezaevine nakil ile cezaevi ziyaret saatlerinin uzatılması...................................159 6.1.20. Sosyal güvenlik destek priminin iadesi................................................................161 6.1.21. Emekli ikramiyesinin ödenmemesi.....................................................................162 6.1.22. Doğum borçlanmasının gerçekleştirilmesi.........................................................164 6.1.23. Daha ucuz ve muadil diz ortez bedelinin ödenmesi............................................166 6.1.24. Ölüm aylığının ödenmesi.....................................................................................167 6.1.25. Uzman öğretmen unvanı verilmesi.....................................................................168 6.1.26. Görevde yükselme sınavına girme hakkının tanınması......................................170 6.1.27. Tayin işleminin iptali...........................................................................................171 6.1.28. Uyarma cezasına itiraz hakkının tanınması ve cezanın iptali............................172 6.1.29. Anadolu Üniversitesinde ders muafiyeti talebi...................................................173 6.2 Ret Kararı Örnekleri........................................................................................................176 6.2.1 Engelli doktor istihdamı......................................................................................176 6.2.2 İş sağlığı ve güvenliği (C Sınıfı) uzmanlık sınavının müfredat değişikliği.........177 6.2.3 Özel öğretim kurumlarında burstan yararlandırılma........................................178 6.3 Tavsiye ve Ret Kararları Karşısında İdarenin Tutumu..................................................179

XII

YILLIK RAPOR 2013

7. TESPİT VE ÖNERİLER................................................................................. 181 7.1. Kamu Yönetimindeki Eksiklikler ve Çözüm Önerileri..................................................181 7.1.1. İyi yönetim ilkeleri...............................................................................................181 7.1.2. Türkiye’deki toplumsal olayların genel karakteri ve temel sorunlar..................181 7.1.3. Cezasızlık kültürü................................................................................................183 7.1.4. Toplumsal olaylara müdahalede görevli polislerin maruz kaldığı problemler ve zor çalışma şartları.......................................................................183 7.1.5. Kolluk sektörünün toplumsal olaylara müdahalesindeki politika önceliğinin belirlenmesi.......................................................................................187 7.1.5.1. Politikanın amacı.............................................................................. 188 7.1.5.2. Eğitim gerekleri.................................................................................. 188 7.1.5.3. Orantısız ve aşırı güç kullanımındankaçınma.................................... 188 7.1.5.4. Tıbbi yardım...................................................................................... 188 7.1.5.5. Olayların rapor edilmesi gerekleri...................................................... 189 7.1.5.5.1. Toplumsal olaylara müdahaledeki mevcut politikaların gözden geçirilmesi..........................................................................................189 7.1.6. Şehir Yöneticileri (Vali, Belediye Başkanı)..........................................................190 7.1.7. Siyasî Partilere düşen görevler.............................................................................191 7.1.8. Uluslararası kuruluşların Türkiye’deki toplumsal olaylara yaklaşımı...............192 7.1.9. Demokrasilerde bireylere tanınan haklar ve bireylerin sorumlulukları............192 7.1.10. İfadeyi açıklama ve toplanma özgürlüklerini düzenleyen mevzuatın çağın gerekleri karşısında gözden geçirilmesi..............................................................193 7.1.11. Etkili başvuru hakkı.............................................................................................194 7.1.12. Sosyal medya, kitle psikolojisi ve algı yönetimi konusunda alınması gereken tedbirler..................................................................................................195 7.1.13. Temel hak ve hürriyetlerin korunması ve geliştirilmesi mekanizmalarının kararlılıkla kurumsallaştırılması..........................................197 7.1.14. Ekonomi ...............................................................................................................197 7.1.15. Sosyal güvenlik ....................................................................................................198 7.1.16. Enerji....................................................................................................................198

XIII

YILLIK RAPOR 2013

7.1.17. İnsan hakları kurumları görev/yetki alanlarının belirlenmesi ve tek bir bağımsız kurumun yetkilendirilmesi..................................................................................201 7.1.18. Eğitim-Öğretim....................................................................................................202 7.2. Kurum Mevzuatına İlişkin Öneriler................................................................................203 7.2.1. İyi Yönetim ilkelerine Kanunda yer verilmesi.....................................................204 7.2.2. Özel hukuk tüzel kişilerinin Kanunda açıkça tanımlanması..............................204 7.2.3. Kamu Başdenetçisine veya görevlendireceği Kamu Denetçilerine resen inceleme ve incelememe yetkisinin verilmesi............................................205 7.2.4. Kamu Başdenetçisi veya görevlendireceği Kamu Denetçilerine yerinde inceleme yetkisinin verilmesi..................................................................205 7.2.5. Özgürlüğünden yoksun kişilerle yapılan her türlü görüşmenin (Yazılı veya Sözlü) gizliliğinin teminat altın aalınması......................................206 7.2.6. Özel raporların iletilmesi.....................................................................................206 7.2.7. Menfaati ihlal edilen kişilerin Kuruma başvurmasının sağlanması...................206 7.2.8. Başvuru dilinin düzenlenmesi.............................................................................206 7.2.9. Yabancılar tarafından yapılan başvurulara ilişkin düzenleme..........................207 7.2.10. İdari başvuru yollarının tüketilmesi şartının kolaylaştırılması.........................207 7.2.11. İdarelerden bilgi ve belge istenmesi.....................................................................208 7.2.12. Gizli bilgi ve belgelerin incelenmesi....................................................................208 7.2.13. Bilirkişi, tanık masrafları ve ücretleri..................................................................209 7.2.14. Kurumun önerisi doğrultusunda yapılan işlem veya eylemden dolayı ilgili mercie veya görevlilere sorumluluk yüklenmemesi........................209 7.2.15. Kamu Başdenetçisine Anayasa Mahkemesine başvuru ve adli/idari yargıda dava açabilme hakkının verilmesi..........................................................210 7.2.16. Kamu Denetçiliği Kurumunun Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinde açılan davalarla ilgili konumu.............................................................................210 7.2.17. Kamu Başdenetçisi ile Kamu Denetçilerinin dokunulmazlığı ile Kurum personel rejiminin değiştirilmesi.......................................................................................210 7.3. Diğer Mevzuat Hükümlerine İlişkin Değişiklik Önerileri.............................................211 7.3.1 Kamu Kurum ve Kuruluşlarında Çalışan Personelin Kılık ve Kıyafetine Dair Yönetmelik...................................................................................................211

XIV

YILLIK RAPOR 2013

7.3.2 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu.........................212 7.3.3 1379 Sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu..............................................................212 7.3.4 Makina ve Kimya Endüstrisi Kurumu Genel Müdürlüğü Personeli Görevde Yükselme ve Unvan Değişikliği Yönetmeliği......................................................213 7.3.5 Ösym Başkanlığı tarafından uygulanan sınav güvenlik tedbirleri....................213 7.3.6 Yaşlılık aylıkları arasında var olan farklılıkların giderilmesi.............................213 7.3.7 İlkokul Öğretmenleri Sağlık ve Sosyal Yardım Sandığı Aidat ve Sosyal Yardımlar Yönetmeliği........................................................................................214 7.3.8 5434 Sayılı Emekli Sandığı Kanunu.....................................................................214 7.3.9 3201 Sayılı Yurt Dışında Bulunan Türk Vatandaşlarının Yurt Dışında Geçen Sürelerinin Sosyal Güvenlikleri Bakımından Değerlendirilmesi Hakkındaki Kanun ile Kanunun uygulanmasına ilişkin alt düzenleyici normlar.................................................................................................................214 7.3.10 4342 Sayılı Mera Kanunu ile yenilenebilir kaynaklardan lisanssız elektrik enerjisi üretimine ilişkin mevzuat....................................................................................215 7.3.11 Sosyal destek primlerine ilişkin düzenlemeler....................................................215 7.3.12 2684 Sayılı İlköğretim ve Ortaöğretimde Parasız Yatılı veya Burslu Öğrenci Okutma ve Bunlara Yapılacak Sosyal Yardımlara İlişkin Kanun İle İlköğretim ve Ortaöğretim Kurumlarında Parasız Yatılılık, Burs ve Sosyal Yardım Yönetmeliği.............................................................................................215 7.3.13 Kolluk izleme mekanizmasının oluşturulması ile ilgili yürütülen yasa çalışması...............................................................................................................216 7.3.14 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun ve Hükümlü ve Tutukluların Ziyaret Edilmeleri Hakkında Yönetmelik................216 7.3.15 6831 Sayılı Orman Kanunu..................................................................................216 7.3.16 İcra ve İflas Kanunu.............................................................................................217

8. EKLER:............................................................................................................. 218

XV

YILLIK RAPOR 2013

SUNUŞ

Demokratik ve hukuka bağlı her yönetim anlayışında, idarelerin; katılımcı, şeffaf, insan hak ve özgürlüklerini esas alan, hizmetlerde halka yakınlığın, dürüstlüğün ve verimliliğin egemen olduğu bir kimliğe sahip olması gerekmektedir. Bu anlayışın bir yansıması olarak ‘haklara saygılı ve etkin’ kamu yönetiminde, bireylerin idarenin işleyişinde karşılaştıkları sorunları hızlı ve kolay bir şekilde ilgili makamlara iletebilmesi ihtiyacı doğmuştur. Halkın idareden kaynaklanan şikâyetlerini iletebilmesi esasına dayalı olan Ombudsmanlık Kurumu uygulamalarında, İsveç Kralı XII. Charles’ın Osmanlı Devletine sığınması ve misafir edilmesi

bir milat sayılmaktadır. Bu dönemde, Kral halkın şikâyetlerini dinleyerek idare ile halk arasındaki sorunlara çözüm bulmayı amaçlayan Kadılık sistemini incelemiş, ülkesinde bulunmadığı dönemde kendisi adına hareket edecek bir temsilci görevlendirmiştir. 1713 yılında ilk defa İsveç’te uygulamaya konulan Ombudsmanlığın 300. Yılının, bu mirasın sahibi olan ülkemizde İsveç Büyükelçililiğinin organizasyonunda kutlanmış olması da bu müessesenin menşeinin tekrar teyidi açısından çok önemlidir. Kamu Denetçiliği Kurumu, 2010 yılında yapılan referandumda Anayasamızın 74’üncü maddesinin yeniden düzenlenme-

XVII

YILLIK RAPOR 2013

siyle kurulmuş ve “Kamu Denetçisine başvurmak” anayasal bir hak olarak tanımlanmıştır. Kurumumuz, Anayasamızdan aldığı yetki ile idarenin her türlü eylem ve işlemleri ile tutum ve davranışlarına ilişkin şikâyetleri TBMM adına incelemekte ve araştırmaktadır. Bu görevi yerine getirirken, idari işlemler yalnızca hukuka uygunluk yönünden değil, hakkaniyete uygunluk yönünden de incelenmektedir. Kamu Başdenetçisi, Kuruma gelen şikâyetler üzerine idari uygulamada ya da hukukun uygulanmasında hata yapıldığına işaret edebilmektedir. Kararların geçersiz, açıkça hukuka ve hakkaniyete aykırı olduğunu veya iyi yönetişim ilkelerine aykırılık teşkil ettiğini belirtebilmektedir. Ayrıca kamu idaresi hatalı bir eylem veya işlemde bulunmuşsa, Kamu Başdenetçisi durumun gerektirdiği hallere göre değişik önerilerde bulunabileceği gibi tazminat ödenmesi gerektiği yönünde de tavsiyede bulunabilmektedir. Ayrıca, işlemin yeniden gözden geçirilmesini ya da ele alınmasını talep edebilmektedir. Bu bağlamda, Kamu idarelerinden Kurumun tavsiye niteliğindeki kararlarına uymaları beklenmektedir. Bu hem kamu idarelerinin hem de mahkemelerin iş yükünün azalmasına katkıda bulunacaktır. Toplumda rahatsızlık oluşturan konulara dikkat çekmek suretiyle, kamu hizmetlerinin kalitesini ve etkinliğini artıracak hususlardaki görüş ve önerilerimiz, tavsiye ve ret kararlarımız ile ilgili idareye

tebliğ edilmekte, yıllık raporlar aracılığıyla Yüce Meclisimize sunulmakta ve de halkımızla paylaşılmaktadır. Oldukça kısa bir zamanda fiziki ve hukuki altyapısını tamamlayarak faaliyete geçen Kurumumuz, aldığı çok sayıda şikâyet başvurusunun da gösterdiği üzere kamuoyunun ilgisini kazanmış, gerçekleştirdiği ulusal ve uluslararası faaliyetler ile adından sıkça söz ettirmiştir. Sivil toplum kuruluşları, basın ve medya gibi paydaşlarımızla yakın işbirliği kurmak suretiyle, Kurum faaliyetlerinin kamuoyu nezdinde bilinirliğinin artırılması da sağlanmıştır. Kurumumuzun faaliyete geçmesi uluslararası platformda da yoğun ilgi görmüş olup, pek çok raporda ülkemizde kamu yönetimi alanında kaydedilen en önemli gelişmelerden biri olarak değerlendirilmiştir. AB katılım müzakerelerinin ‘Yargı ve Temel Haklar’ başlıklı 23’üncü faslının gayrı resmî açılış kriterlerinden birini layıkıyla yerine getirmiş olmaktan duyduğumuz memnuniyetle, Kurumumuz, ülkemizin AB’ye üyelik hedefi çerçevesinde üzerine düşen katkıyı sağlama yönündeki kararlılığını sürdürecektir. Bilgilerinize takdim edilen yıllık rapor, öncelikle şikâyetlerin kabul edilmeye başlandığı 29/03/2013 tarihinden bu yana Kurumu işler hale getirmek ve insan kaynaklarımızı geliştirmek amacıyla gerçekleştirdiğimiz faaliyetler hakkında bilgi vermektedir. Ulusal ve uluslararası kamuoyunun verdiği desteğin önemine binaen,

XVIII

YILLIK RAPOR 2013

paydaşlarımızla ve uluslararası ilişkilerimiz konusunda açıklamalara da yer verilmektedir. Sonrasında, Kurumumuzun işleyişi ve aldığı karar türleri hakkında bilgi verilmekte, istatistiki veriler de sunularak aldığımız şikâyetlerde öne çıkan konular bilgilerinize sunulmaktadır.

hizmetinin standartlarını ve kalitesini artırmaya gayret eden ve doğası gereği tavsiye niteliğinde kararlar alan Kurumumuzun milletin yegâne temsilcisi olan TBMM’den alacağı desteğin, tavsiyelerimizin gecikmeksizin yerine getirilmesine katkı sağlayacağı açıktır.

Kırtasiyecilik ve bürokrasiden uzaklaşarak sorunlara hızlı ve etkin çözümler bulmak için, ‘uzlaşma ve arabuluculuk’ pratiği ile çözüme kavuşturulan şikâyetler hakkında da örnekler sunulmaktadır.

Öte yandan, geride bıraktığımız çalışma döneminde edindiğimiz tecrübeler, Kurumumuzun işlerliğinin artırılması için teşkilat kanunumuzda birtakım değişikliklerin yapılması gerekliliğini de ortaya çıkarmıştır. Raporun ‘Kurum Mevzuatına İlişkin Öneriler’ bölümünde gerekçelerini ayrıntılı olarak açıkladığımız yasal değişikliklerin bir an evvel hayata geçirilmesi, Kurumumuzun tam anlamıyla fonksiyonel hale gelmesinde büyük bir öneme sahiptir.

Takdir edersiniz ki, Kurumumuzun var oluş gayesi, yukarıda da ifade edildiği gibi, idareye her türlü işlem ve eylemiyle tutum ve davranışında hukuka, hakkaniyete ve iyi yönetim ilkelerine uygun davranması konusunda önerilerde bulunmaktır. Bu gayemiz doğrultusunda, aldığımız tavsiye kararlarından bazı örneklere de raporda yer verilmektedir. Böylece, rapor, yasal bir sorumluluğu yerine getirmekten öte, şikâyetlerin yoğunlaştığı, toplumda rahatsızlık oluşturan konulara dair tavsiyeleri, Yüce Meclisimize sunmakta ve halkımızın dikkatini çekmektir.

Birey ve devlet arasında bir köprü olma gayretindeki Kurumumuzun gerçekleştirdiği faaliyetleri sizlere aktarmak amacıyla hazırlanan bu raporun tüm halkımıza faydalı olmasını diliyorum.

Ancak, Einstein’ın da belirttiği gibi “Önyargıları kırmak atomu parçalamaktan zordur.” Toplumsal kültürümüzde yer almayan hesap verebilirlik ve şeffaflık ilkelerinin, bir kanuni düzenlemeyle veya bir kurumun kurulmasıyla birden bire tam manasıyla Türk idari sistemine yerleşmesini beklemek fazla iyimser bir yaklaşım olacaktır. Vatandaşlarımıza sunulan kamu

XIX

M. Nihat ÖMEROĞLU KAMU BAŞDENETÇİSİ

YILLIK RAPOR 2013

1. KAMU DENETÇİLERİNİN DEĞERLENDİRMELERİ 1.1. Kamu Denetçisi Sayın Zekeriya Aslan

şekilde idareyi denetleyebilmesidir. Burada amaçlanan, idarenin haksız eylem ve işlemlerinden, tutum ve davranışlarından kaynaklanan mağduriyetleri gidermektir.

Kamu yönetiminin dünyadaki değişmelere paralel olarak yeniden yapılandırılması konusu, her geçen gün ülkelerin gündeminde daha çok yer etmektedir. Bu noktada, kamu hizmetleriyle ilgili vatandaşın idareden kaynaklanan şikâyetlerini en aza indiren, idarenin haksız uygulamaları karşısında kişilerin haklarını hakkaniyete de uygun bir şekilde koruyabilen, vatandaş odaklı yönetim anlayışının ülkemizde de yerleşmesi büyük önem arz etmektedir.

Kökeni Osmanlı Devletine dayanan, resmi olarak ilk defa İsveç’te hayata geçtiği kabul edilen ve uzun yıllar İskandinav ülkelerinde uygulama alanı bulan Ombudsmanlık Kurumu, özellikle 1950’li yıllardan sonra diğer ülkelerin kamu yönetimlerinde varlık bulmaya başlamıştır. Ülkemizde de kamu hizmetlerinin işleyişinde bağımsız ve etkin bir şikâyet mekanizması oluşturmak ve idare ile bireyler arasındaki uyuşmazlıkları etkin ve hızlı

Hukuk devletinin en temel ilkelerinden biri; vatandaşların idarenin haksız eylem ve işlemlerine karşı başvurabilecekleri hukuki yolların bulunması ve bu

20

YILLIK RAPOR 2013

bir şekilde çözüme kavuşturmak amacıyla,

6328 sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu ile Kamu Denetçiliği Kurumu oluşturulmuştur. Kurum, idarenin her türlü eylem ve işlemleri ile tutum ve davranışlarını; insan haklarına dayalı adalet anlayışı içinde, hukuka ve hakkaniyete uygunluk yönlerinden, iyi yönetim ilkelerini de gözeterek incelemek, araştırmak ve önerilerde bulunmakla görevlidir. Bu kapsamda; Denetçiliğimce Kurumun şikâyetleri almaya başladığı tarihten bu yana sağlık, orman, su, çevre ve şehircilik, enerji, sanayi, gümrük ve ticaret, ulaştırma, basın ve iletişim ile diğer konu ve alanlarda yapılan şikâyet başvuruları iyi yönetim ilkeleri kapsamında hukuka

21

ve hakkaniyete uygunluk yönlerinden incelenmiştir. Ayrıca şikâyet başvurularının incelenmesinde idare ile birey arasında uzlaştırıcı bir rol üstlenilmeye çalışılmıştır. Ombudsmanın insan haklarının korunması ve hukuk devletinin geliştirilmesinde sahip olduğu değerli rol, AB tarafından da kabul edilmektedir. Birlik üyesi olma yolunda büyük yol alan ülkemizde yeni olan, ancak geçmişi tarihimize dayanan Kamu Denetçiliği Kurumunun, hukuk devleti ilkesinin yerleşmesine ve bireylerin haklarının korunup geliştirilmesine katkı sağlamada önemli bir kurum olma yönünde önemli adımlar atacağına ve bu yönde idarelere rehber olacağına inanmaktayım.

YILLIK RAPOR 2013

1.2. Kamu Denetçisi Sayın Serpil Çakın

Her geçen gün değişen ve gelişen dünya düzeninde ülkelerin siyasi, ekonomik ve sosyal yapılarında yenilikler yaşanmaktadır. Yaşanan savaşlar, ekonomik krizler ve doğal felaketler, devlet-birey menfaatleri ikileminde yönetim anlayışını bireyin ön plana çıkarılmasına yöneltmiştir.

İşte dünyada bilinen adı ile Ombudsmanlık Kurumu, kişiler ve kamu idareleri arasındaki sorunların kısa sürede ve bedelsiz çözülmesi için oluşturulmuş pratik bir yapıdır. Ülkemizdeki adıyla Kamu Denetçiliği Kurumu yöneten ve yönetilen arasında bir köprü, bir uzlaştırıcı vazifesi görmektedir. Aslında yönetenler de yönetilenler de insan, yani vatandaştır. Hatta bazen kişiler görevleri sebebiyle hem yöneten hem de yönetilen durumunda olabilirler. Dolayısıyla, bir konuda yöneten olan kişi, bir başka olayda yönetilen olabilir. Bu nedenle

Bireyi esas alan, onun refahı ve mutluluğundan devletin refahına ulaşmaya çalışan yeni dünya düzeninde kişiler veya kurumlar arasındaki ihtilafların hallinde de yeni bir sistem arayışıyla tahkim, uzlaşma, arabuluculuk gibi farklı çözüm yolları oluşturulmuştur.

22

YILLIK RAPOR 2013

Kamu Denetçiliği Kurumu gibi objektif ve tarafsız bir yapı, tüm vatandaşlar için gereklidir. Şikâyetleri almaya başladığımız tarihten bu yana, toplumun korunmaya muhtaç kesimleri olan kadın ve çocuklar, engelliler ve aileler; geleceğimizin teminatı olan nüfusumuzun en dinamik kesimine yönelik olarak eğitim-öğretim, gençlik ve spor; bir ülkenin en önemli katma değerlerinden bilim, sanat ve kendini en iyi ifade ettiği ve tanıttığı alanlar olan kültür, turizm gibi konulardaki şikâyetler incelenmektedir. 6328 sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu’nda özel olarak yer verilen kadın ve çocuk hakları başlığı, inceleme konularımız arasında özel bir yere sahiptir. Zira kadınlarımız ve çocuklarımız için oluşturulan teorik kuralların pratiğe aktarılması oldukça önemlidir. BM, Avrupa Konseyi ve AB gibi uluslararası kurumlar nezdinde kabul ettiğimiz ve iç hukuka aktardığımız metinlerde hakların varlığı ve çerçevesi düzenlenmiş, ancak sorun hep bu kuralların insan zihninde kabulü ve uygulanmasında yaşanmıştır. İşte kadın ve çocuk haklarından sorumlu denetçiliğimiz, bu alandaki mevzuata idarelerin uymasını sağlamak, mevzuattaki eksiklikleri tespit etmek ve TBMM’ye raporlamak suretiyle bu hakların korunmasına katkı sağlamaktadır. Ayrıca, diğer kurumlardan farklı olarak, ülkemiz çocuklarının, kendilerinin başvurabilecekleri bir yapıyla, Kurumumuz, çocuklar için de özel ve kendine münhasır hale gelmektedir. Ka-

23

dın ve çocuk haklarına verdiğimiz değerin bir diğer ifadesi de, Kamu Denetçiliği Kurumunun konunun kadın ve çocuk hakları olması halinde, menfaat ihlali şartını aramaksızın herkesin yapacağı şikâyeti kabul ediyor olmasıdır. Dolayısıyla duyarlılık sahibi tüm vatandaşlarımızla, hep birlikte sessiz kalan veya kalmak zorunda bırakılan kadınların ya da çocukların sesi olabilmekteyiz. Kadın ve çocuklar kadar önemli diğer bir konumuz ise engelli haklarıdır. Cinsiyeti, yaşı ne olursa olsun engelli olan bireyler de Kamu Denetçisine başvurarak idarenin işleyişiyle ilgili şikâyetlerini iletebilmektedirler. Kurumumuz, engelli bireylerimizin kamu idarelerinde karşılaştıkları engelleri aşmada ve varlıklarını duyurmalarında önemli bir destekçidir. Ülkemizdeki kadın, çocuk, engelli her bireyin idarenin işleyişi ile ilgili yaşadığı sıkıntıları ücretsiz, kısa sürede çözebilecek bir kurumun varlığını ve yanında olduğunu bilmesi, bu yolla sorunlarını çözmesi ya da çözememesi durumunda bunun gerekçelerini öğrenebilmesi, devlete olan güveni artıracak ve daha mutlu nesiller oluşmasına katkı sağlayacaktır. Osmanlı Devletinde de var olan ancak modern yapısıyla doğduğu topraklara geri dönen kamu denetçiliği sisteminin vatandaşla devlet arasındaki bağları güçlendireceğini düşünüyor, daha ileri demokrasi ve hukukun üstünlüğü ilkelerinin yerleşmesine büyük katkı sunacağına inanıyorum.

düşünüyor, daha ileri demokrasi ve hukukun ü katkı sunacağına inanıyorum. 

YILLIK RAPOR 2013

1.3. Kamu Denetçisi Sayın Mehmet Elkatmış

1.3. Ka

Kurum alan, k Devlet Türkçe kadısı müess Şarl'ın Kurumun temeli, kaynağını İslam hu- Kanunla kurulmuş ve yasa gereği 29/3/2013 İmparatorluğu'nda misafir edildiği 4,5 yıllık dön kukundan alan, kökeni Selçukluya kadar tarihinde faaliyetlerine başlamıştır. uzanan, Osmanlı Devletinde de yargısal işİş bölümü yönergesi çerçevesinde göve  ülkesine  döndüğünde  bu  müesseseden  esin levi bulunan ve Türkçe’ye “Başkadı” ya da rev alanıma giren konular ise, başta insan “Kadılar kadısı” olarak çevirebileceğimiz hakları olmak üzere, adalet, milli savunbir görevli atadığı da bilinmektedir.   Kadı-ul Kudat müessesesine dayanmakta-

ma, güvenlik, nüfus, vatandaşlık, mülteci

dır. İsveç Kralı XII. Şarl’ın (Demirbaş Şarl),

ve sığınmacı hakları ile sosyal hizmetler

başlıkları altında toplanmıştır. Aslında pek Ülkemizdeki adıyla Kamu Denetçiliği Kurumu is ği 4,5 yıllık dönemde, Osmanlı idare sis- çok konunun insan hakları kapsamında dekurulmuş ve yasa gereği 29/3/2013 tarihinde f temini incelediği ve ülkesine döndüğünde ğerlendirilebileceği günümüzde, denetçiliOsmanlı İmparatorluğunda misafir edildi-

bu müesseseden esinlenerek 1713 yılında

ğimiz, bu hakların korunmasında değerli

Ombudsman isimli bir görevli atadığı da

katkılar yapan bir role sahiptir.

İş  bölümü  yönergesi  çerçevesinde  görev  İnsanın, sadece insan olması hasebiyle alanım Ülkemizdeki adıyla Kamu Denetçiliği temel hak ve hürriyetlere sahip olduğu anolmak  üzere,  adalet,  milli  savunma,  güvenlik,  Kurumu ise, 29/6/2012 gün ve 6328 sayılı layışıyla, idarenin vatandaşların bu hak ve hakları  ile  sosyal  hizmetler  başlıkları  altında bilinmektedir.

24

 

  15

YILLIK RAPOR 2013

özgürlüklerini koruması ve güvence altına alması, çağdaş yönetim anlayışının bir gereğidir.

yönetimi anlayışını benimsemektedir. Temel hak ve hürriyetler; uluslararası sözleşmeler, Anayasamız ve kanunlar ile teminat altına alınmıştır. Ancak, insan haklarının yalnızca hukuki düzenlemelerle korunamayacağı gerçeğinden hareketle, kamu görevlileri ile toplumda da bu bilincin oluşturulması büyük önem arz etmektedir. Bu bilincin oluşmasında ve kamu idaresinin şeffaf, hesap verebilir ve iyi yönetim ilkeleri çerçevesinde sunduğu kamu hizmet kalitesinin arttırılmasında, Kurumumuzun olumlu yönde pek çok katkısı olacağına inanmaktayım

Vatandaşların temel hak ve hürriyetlerinin korunması ve idarenin her türlü eylem ve işlemleri ile tutum ve davranışlarında hukuka ve hakkaniyete uygunluğun sağlanması açısından, Kamu Denetçiliği Kurumu, devlet ile vatandaş ilişkilerinde önemli bir gelişmeyi temsil etmektedir. Kurumumuz, günümüz dünyasında, idarenin vatandaş karşısında her zaman üstün olduğu geleneksel idare anlayışının aksine, vatandaşı yönetimin bir parçası haline getiren, hatta onu merkeze koyan yeni kamu

25

YILLIK RAPOR 2013

1.4. Kamu Denetçisi Sayın Abdullah Cengiz Makas

11/12/2012 tarihindeki yeminin ardından ikincil mevzuat ve kurumsallaşma çalışmaları yaklaşık 3 ay gibi çok kısa bir sürede tamamlanmıştır. Böylece, kısıtlı süre ve yapılanmaya ilişkin pek çok zorluğa rağmen, yasanın öngördüğü 29/3/2013 tarihi itibariyle etkin bir şikâyet mekanizması başarıyla yürürlüğe konmuştur. Geldiğimiz nokta itibariyle çalışma ve sosyal güvenlik, mahallî idareler, ekonomi, finans ve maliye konularında yapılan şikâyet başvuruları, inceleme sürecinin her aşamasında hem ilgili idare hem de vatandaşla doğrudan ilişki kurmak suretiyle sonuçlandırılmaktadır.

ne klasik anlamda bir yargı kurumu, ne de bilinen anlamıyla bir denetim kurumudur. Bizim de temel misyonumuz idarenin uygulamalarında ve alt düzenlemelerde tüm dünyada moral politik ölçüt haline gelmiş olan hukukun evrensel normlarına ve iyi yönetim ilkelerine aykırı uygulamaları şikâyete bağlı olarak ortaya çıkarıp, onların “uygula ya da açıkla” ilkesi aracılığıyla düzeltilmesini sağlamaktır. İdare ve vatandaş arasında meydana gelen uyuşmazlıkların çözümünde, başta İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS), Anayasamız olmak üzere Avrupa Sosyal

Kamu Denetçiliği (ombudsmanlık),

26

YILLIK RAPOR 2013

Şartı, Avrupa Sosyal Güvenlik Kodu gibi uluslararası hukuk kaynakları temel referans olarak alınmaktadır.

önemli rol oynayacağına inanıyorum. Bu önemli yol ayrımında; bir yandan kurumsallaşma çalışmalarını sürdürürken bir yandan da şikâyet başvurularının sonuçlandırılması için fedakârca çalışan ve üstün gayret gösteren çalışma arkadaşlarımı tebrik ediyorum.

Ombudsmanlık mekanizmasının işlemeye başlamasının demokrasimizin gelişmesi ve insan hakları başta olmak üzere evrensel normların hem idari yapımız hem de mevzuatımıza yerleşmesinde çok

27

YILLIK RAPOR 2013

1.5. Kamu Denetçisi Sayın Muhittin Mıhçak

6328 sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu’nun 1’inci maddesinde açıklandığı üzere Kanunun amacının; “kamu hizmetlerinin işleyişinde bağımsız ve etkin bir şikâyet mekanizması oluşturmak suretiyle, idarenin her türlü eylem ve işlemleri ile tutum ve davranışlarını; insan haklarına dayalı adalet anlayışı içinde, hukuka ve hakkaniyete uygunluk yönlerinden incelemek, araştırmak ve önerilerde bulunmak” olduğu belirtilmiş ve Kamu Denetçiliği Kurumu oluşturulmuştur.

sındaki sorunları kısa sürede ve bir bedel ödenmeksizin çözmeyi hedeflemektedir. Bu hedef doğrultusunda İş Bölümü Yönergesiyle belirlenen alanlarda Kamu Denetçisi olarak şahsım ve beraber çalıştığımız uzmanlarla özverili bir şekilde şikâyetlerin sonuçlandırılmasına çalışılmış, özellikle şikâyet başvurucuları ile kamu hizmeti gören kuruluşlar arasında uzlaşmanın sağlanması, bu şekilde vatandaş ve devletin kucaklaşması için gayret edilmiştir. İş bölümü gereği “Kamu Personel Rejimi, Mülkiyet Hakkı ve Gıda Tarım ve Hayvancılık” konularında yaptığımız çalışma-

Kamu Denetçiliği Kurumu, kamu hizmeti yürüten kuruluşlar ile kişiler ara-

28

YILLIK RAPOR 2013

lar ve uzlaşmayı hedefleyen uygulamalar dikkate alınarak kurulduğumuz günden bu yana gerçekleştirdiklerimizle, tespit ve

29

önerilerimizin Türk kamu yönetiminde iyi yönetim ilkelerinin hayata geçirilmesine katkıda bulunacağına inanıyorum.

YILLIK RAPOR 2013

2. KURUMA İLİŞKİN BİLGİLER 2.1. Görev, Yetki ve Sorumluluklar Kurumumuz, 29/6/2012 tarihli ve 28338 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 6328 sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu ile kamu hizmetlerinin işleyişinde bağımsız ve etkin bir şikâyet mekanizması oluşturmak suretiyle, idarenin her türlü eylem ve işlemleri ile tutum ve davranışlarını; insan haklarına dayalı adalet anlayışı içinde, hukuka ve hakkaniyete uygunluk yönlerinden incelemek, araştırmak ve önerilerde bulunmak amacıyla kurulmuştur. TBMM Başkanlığına bağlı olan Kurum, kamu tüzel kişiliğini haiz olup, özel bütçelidir.

Öte yandan, Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu uyarınca (Geçici 1’inci madde), mahallî idarelerin, bağlı idarelerinin ve birliklerinin eylem ve işlemleri ile tutum ve davranışlarına karşı yapılacak şikâyetler 29/03/2014 tarihinden itibaren alınacaktır. Ancak anılan Kanun uyarınca, -Cumhurbaşkanının tek başına yaptığı işlemler ile resen imzaladığı kararlar ve emirler, -Yasama yetkisinin kullanılmasına ilişkin işlemler, -Yargı yetkisinin kullanılmasına ilişkin kararlar,

Şikâyet başvurusuna ise merkezi idare kapsamındaki tüm kamu idareleri ile sosyal güvenlik kurumları, mahalli idareler, mahalli idarelerin bağlı idareleri, mahalli idare birlikleri, döner sermayeli kuruluşlar, kanunlarla kurulan fonlar, kamu tüzel kişiliğini haiz kuruluşlar, kamu iktisadi teşebbüsleri, sermayesinin yüzde ellisinden fazlası kamuya ait kuruluşlar ile bunlara bağlı ortaklıklar ve müesseseler, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ve kamunun ortak, sürekli ve kamusal bir ihtiyacını karşılayan ve idarî düzenleme, denetim ve gözetim altında hizmet yürüten özel hukuk tüzel kişileri konu edilebilmektedir.

- Türk Silahlı Kuvvetlerinin sırf askerî nitelikteki faaliyetleri, Kurumun görev alanı dışındadır. Ayrıca, 6328 sayılı Kanun uyarınca, yargı organlarında görülmekte olan veya yargı organlarınca karara bağlanmış uyuşmazlıklar; sebepleri, konusu ve tarafları aynı olan ve daha önce sonuçlandırılan şikâyetler incelenmemektedir. Belirli bir konuyu içermeyen şikâyetler de Kurumun incelenme alanı dışındadır. Kurumumuz, kanunlara uygunluk, ayrımcılığın önlenmesi, ölçülülük, yetkinin kötüye kullanılmaması, eşitlik, tarafsızlık, dürüstlük, nezaket, şeffaflık, hesap

30

YILLIK RAPOR 2013

verilebilirlik, haklı beklentiye uygunluk, kazanılmış hakların korunması, dinlenilme hakkı, savunma hakkı, bilgi edinme hakkı, makul sürede karar verme, kararların gerekçeli olması, karara karşı başvuru yollarının gösterilmesi, kararın geciktirilmeksizin bildirilmesi, kişisel verilerin korunması gibi iyi yönetim ilkeleri açısından da idareye önerilerde bulunmaktadır. Bu sayede, kamu yönetimi alanındaki reformlarda ilerleme kaydedilmesine katkı sağlanmaktadır. Diğer bir ifadeyle, Kurumumuzun bireye idare karşısında eşit söz hakkı tanıyan, kötü yönetimden doğan haksızlıkları önleyen, hem kamudaki etkinliği hem de toplumsal memnuniyeti arttıran bir işlevi bulunmaktadır. Kurumumuz, temel hak ve özgürlükleri, hem ulusal hem de uluslararası düzen-

lemeler ışığında ele almaktadır. Diğer bir ifadeyle, başta Anayasamız olmak üzere, ulusal mevzuat, ülkemizin taraf olduğu uluslararası sözleşmeler, AİHM içtihatları, yüksek yargı kararları gibi metinler inceleme ve araştırmalarımızda temel referans noktalarımızdır.

2.2. Teşkilât Yapısı Kurum, Başdenetçilik ve Genel Sekreterlik’ ten oluşmaktadır. Başdenetçilik, Kamu Başdenetçisi ile Kamu Denetçilerinden müteşekkildir. Kanun uyarınca, Kurumumuz Başdenetçi tarafından yönetilmekte ve temsil edilmektedir. Başdenetçinin görevleri ise, - Kuruma gelen şikâyetleri incelemek, araştırmak ve idareye önerilerde bulunmak,

Kamu Başdenetçisi, Kamu Denetçileri ve Genel Sekreterimiz

31

YILLIK RAPOR 2013

- Bu Kanunun uygulanmasına ilişkin yönetmelikleri hazırlamak,

Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunun 15’inci maddesi ve diğer mevzuatla mali hizmetler birimi ve strateji geliştirme birimlerine verilen görevleri yapmak,

- Yıllık raporu hazırlamak, - Yıllık raporu beklemeksizin gerek gördüğü konularda özel rapor hazırlamak, - Raporları kamuoyuna duyurmak,

- Personelin izin ve emeklilik işlemlerini yürütmek,

- Yokluğunda kendisine vekâlet edecek denetçiyi belirlemek,

- Kurumda çalışan personelin özlük işleri ile sağlık ve sosyal hizmet faaliyetlerini yürütmek,

- Birisi kadın ve çocuk hakları alanında görevlendirilmek üzere, denetçiler arasındaki iş bölümünü düzenlemek,

- Kurumun görev alanıyla ilgili hususlarda bilişim sisteminin kullanılmasını sağlamak,

- Genel Sekreteri ve diğer personeli atamak, - Kanunlarla verilen diğer görevleri yapmaktır.

- Kanunlarla verilen veya Başdenetçilik tarafından verilen diğer işleri yapmaktır.

Denetçilerin görevleri ise; - Bu Kanunda verilen görevlerin yapılmasında Başdenetçiye yardımcı olmak,

Ancak, Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu’nda Kurumumuzun işlevsel olmasına hizmet edecek diğer birimler tanımlanmamaktadır. Kurumumuzun kuruluş amacını ifa etmede daha etkin ve verimli olması ile birimlerin işbirliği içerisinde çalışmasını sağlamak üzere Kamu Başdenetçiliğinin Olur’u ile ‘Teşkilat Yapısı Yönergesi’ ve ‘Personelin Çalışma Usul ve Esaslarına İlişkin Yönerge’ yürürlüğe konulmuştur.

- Başdenetçi tarafından verilen görevleri yapmaktır. Kurumun idari ve mali işleriyle sekretarya hizmetlerini yerine getiren Genel Sekreterlik’in görevleri ise; - Kurumun büro işlemini yürütmek, - Personelin şahsi dosyalarını tutmak, - Kurumun arşiv hizmetlerini yürütmek,

Kanunda öngörüldüğü şekliyle Kurumumuzun organizasyon şeması ise aşağıdaki gibidir:

- 10/12/2003 tarihli ve 5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile 22/12/2005 tarihli ve 5436 sayılı Kamu

32

YILLIK RAPOR 2013

  2.3. Bütçe  Kamu  Denetçiliği  Kurumu,özel  bütçeli  bir  kurum  olarak  harcamaları  konusunda  özerkliğe sahiptir.  

Tablo-1: Kamu 2.3. Bütçe 

2.3. Bütçe Kamu  Denetçiliği 

Haziran  2012’de  kurulmuş  olan  Kurumumuz,  faaliyetlerine  2013  yılı  mali  yılbaşından  sonra  başlamıştır.  Bu  nedenle  yıl  içerisinde  Maliye  Bakanlığınca  tahsis  edilen  yeni  kurulacak  idarelerin  ihtiyaçlarını  karşılama  ödeneğinden  Kurumumuza  15.575.000  TL    Denetçiliğiaktarılmıştır. Tahsis edilen ödeneklerin dağılımı ise şu şekildedir;  Kurumu Organizasyon Şeması Tablo­2: 2013 yl ödeneklerinin dağlm 

TOPLAM ÖDENEK Kurumu,özel  bütçeli  bir  kurum  olarak  harcamaları  konusunda 

özerkliğe sahiptir.   Kamu Denetçiliği Kurumu, özel bütçe-

li bir kurum olarak kurulmuş  harcamaları konusunda Haziran  2012’de  olan  Kurumumuz,  faaliyetlerine  2013  yılı  mali  yılbaşından  özerkliğe sahiptir. Bu  nedenle  yıl  içerisinde  Maliye  Bakanlığınca  tahsis  edilen  yeni  sonra  başlamıştır. 

kurulacak  idarelerin  ihtiyaçlarını  karşılama  ödeneğinden  Kurumumuza  15.575.000  TL  Haziran 2012’de kurulmuş olan Kuaktarılmıştır. Tahsis edilen ödeneklerin dağılımı ise şu şekildedir; 

rumumuz, faaliyetlerine 2013 yılı mali Tablo­2: 2013 yl ödeneklerinin dağlm  yılbaşından sonra başlamıştır. Bu nedenle   yıl içerisinde Maliye Bakanlığınca tahsis Tablo-2: 2013 yılı ödeneklerinin edilen yeni kurulacak idarelerin ihtiyaçla  21 dağılımı rını karşılama ödeneğinden Kurumumuza   15.575.000 TL aktarılmıştır. Tahsis edilen Ülkenin genel ekonomik koşulları diködeneklerin dağılımı ise şu şekildedir; kate alınarak tasarruf anlayışı içerisinde ha2013 yılı içerisinde ödenekler, ağırlık- zırlanan 2014 yılı bütçesiyle, kamuoyunda lı olarak personel giderleri, kurum hizmet henüz tanınmaya başlanan Kurumumuzun binasının tadilat ve tefrişatı ile kurumsal hizmet kalitesinin daha yüksek standartalt yapının oluşturulmasına yönelik kulla- larda gerçekleştirilmesi amaçlanmaktadır. nılmıştır.

    21

33

 

 

 

YILLIK RAPOR 2013

2.4. Fiziksel Altyapı ve Bilişim Altyapısı

bilgi işlem merkezi kaynağı olarak sunucu bilgisayar üzerinden kurumsal ağ yapısı oluşturulmuş ve internet ihtiyacını sağlamak üzere fiber internet hizmeti alınmış, kurumsal e-posta hizmete açılmıştır.

Kurumumuz geçici olarak 02/12/201221/03/2013 tarihleri arasında Kamu Gözetimi, Denetimi ve Muhasebe Standartları Kurumu binasında hizmet vermiştir. Sonrasında, Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (eski Sivil Savunma Genel Müdürlüğü) binasında faaliyetlerine devam etmiştir. Kurumun kalıcı olarak hizmet vereceği bina ise (Sayıştay Ek Binası) Maliye Bakanlığı tarafından tahsis edilmiş, TBMM’nin destekleri ile ihalesi sonuçlandırılarak tadilat işlemlerine başlanmıştır. 2014 yılının ilk çeyreğinde, kalıcı binada hizmet verilmesi planlanmaktadır.

Bilgi işlem sisteminin kurulumu için gerekli olan donanım (sunucular, ağ cihazları, donanımsal güvenlik cihazı vb.) ihtiyacı tespit edilerek hızla temin edilmesi için gerekli işlemler de gerçekleştirilmiştir. Bu ihtiyaçların belirlenmesinde, felaket senaryoları göz önünde bulundurulmuş, mevcut kaynaklarla uyum gözetilmiş, çıkabilecek problemlerin üstesinden gelebilecek modeller tasarlanmıştır. Kurumumuzun tanınırlığını artırmak ve Kurumumuza erişimi sağlamak amacıyla, “www.kamudenetciligi.gov.tr, www. kamudenetcisi.gov.tr, www.ombudsman. gov.tr” kurumsal internet adresleri alınmış olup, internet sitemiz hızlı bir şekilde hiz-

Kamu hizmetlerinin ağırlıklı olarak elektronik ortamda sunulduğu günümüzde, Kurumumuz da hizmetlerini elektronik araçlar vasıtasıyla sunmak üzere çalışmalarını hızla sürdürmektedir. Bu çerçevede,

TBMM Ziyareti

34

YILLIK RAPOR 2013

mete açılmıştır. Aynı zamanda, e-başvuru sistemi de hızla tamamlanarak hizmete girmiştir. Ayrıca, SSL sertifikası ile web sayfası ve e-başvuru sistemi için güvenli bağlantı hizmeti sağlanmıştır.

ise 28/11/2012 tarihinde TBMM Dilekçe ve İnsan Haklarını İnceleme Komisyonlarından oluşan Karma Komisyonda seçilmişler ve 11/12/2012 tarihinde yemin ederek görevlerine başlamışlardır. Genel Sekreterimiz Sayın Mustafa Tutulmaz ise 08/01/2013 tarihinde göreve başlamıştır.

Anılan internet sayfamız yanında, çocukların Kurumumuz hakkında bilgi sahibi olmaları ve Kurumumuza kolay erişmelerini sağlamaya yönelik UNICEF ile birlikte yürütülen proje kapsamında “Çocuk Ombudsmanlığı” internet sayfası tasarlanmıştır.

Yeni kurulmuş olan Kurumun uzman personel ihtiyacını karşılamak amacıyla, doktora yapmış üniversite öğretim elemanları veya kamu kurum ve kuruluşlarında görevli olup, mesleğe özel yarışma sınavı ile girilen ve belirli süreli meslek içi Kırtasiyeciliğin ve israfın engellenmeeğitimden sonra özel bir yeterlik sınavı sosi ile iyi yönetim ilkelerini ilk önce kendi nunda atanmış olanlardan bir defaya mahKurumumuzda hayata geçirmek adına, her sus olmak üzere, kamu denetçiliği uzmanı türlü belgenin elektronik ortamda hazırolarak atama yapılmıştır. Kamu denetçiliği lanması ve arşivlenmesi için “Elektronik uzmanı olarak atanlarda mesleklerinde en Belge Yönetim Sistemine” (EBYS) geçiş çaaz beş yıllık deneyime sahip olmaları şarlışmaları başlatılmıştır. EBYS, elden teslim tı da aranmıştır. Uzman alımında, kamu edilen, internet yolu ile iletilen (özellikle idaresinin farklı kurum ve kuruluşlarında e-başvuru) ve Kurum içerisinde yapılaçalışmış olan kişilerin istihdam edilmesine cak olan tüm yazışmaların elektronik orözen gösterilmiştir. Böylece, çeşitli kurum tamda yürütülmesini ve arşivlenmesini, Tablo­3:Personel Saylar   ve kuruluşlardan bilgi ve deneyim birikişikâyetlerin tek sistemden takip edilebilmesini, daha verimli istatistiki bilgi alınmasını, sağlıklı raporlamanın yapılabilmesini sağlayacaktır.

2.5. İnsan Kaynakları 27/11/2012 tarihinde TBMM Genel Kurulunca seçilen Kamu Başdenetçisi M. Nihat ÖMEROĞLU, 05/12/2012 tarihinde yemin etmiştir. Kamu Denetçilerimiz

Tablo-3: Personel Sayıları

       

35

YILLIK RAPOR 2013

Kamu Başdenetçisi ile Kamu Denetçileri

minin Kuruma aktarılması sağlamıştır. Bunlarla birlikte, idare kapsamındaki kurum ve kuruluşlar ile hâkim ve savcılar, kendilerinin muvafakatleri alınmak kay-

dıyla Kurumda görevlendirilebilmektedirler. Böylece, Kurumun ihtiyacı olacak her konuda, konusunda uzman kişilerin idarenin muvafakati beklenmeksizin istihdam

Tablo- 4: Personelin Unvana Göre Dağılımı

36

YILLIK RAPOR 2013

Tablo-5: Personelin Cinsiyetlerine Göre Dağılımı

Tablo-6: Personelin Eğitim Durumuna Göre Dağılımı

edilmesinin önü açılmıştır.

yer alan tablolarda gösterilmektedir.

Kurumumuz, hali hazırda 93 kadrolu ve 23 geçici personel olmak üzere toplam 116 personelden oluşmakta olup, personelimize ait doluluk, unvan, cinsiyet ve eğitim vb. durumlarına ait dağılımlar aşağıda

Ayrıca, 50 adet Kamu Denetçiliği Uzman Yardımcısı kadrosuna atama yapılması için çalışmalar tamamlanmış ve 12/01/2014 tarihinde ÖSYM tarafından gerçekleştirilecek yazılı sınav için ilan yapılmıştır

37

YILLIK RAPOR 2013

3. FAALİYETLER 3.1. Eğitim Faaliyetleri

Emniyet Genel Müdürlüğü Bilgilendirme Toplantısı Birbirinden farklı alanlarda eğitimleri ve kurumsal deneyimleri bulunan personelin, bilgi seviyelerini birbirine yaklaştırmak, yeni bilgiler edinmesini sağlamak ve böylece kurumsal kapasitemizi arttırmak amacıyla, muhtelif konularda hizmet içi eğitimler alınmıştır. Bu çerçevede, Kamu Denetçiliği Uzmanlarına TODAİE tarafından “Oryantasyon Eğitimi”, AB Bakanlığı tarafından AB konusunda eğitim, Hacettepe Üniversitesi Hukuk Fakültesince temel hukuk eğitimi ile başta yönetici asistanları ve danışma personeli olmak üzere yar-

dımcı hizmetlerde görev yapan personele “protokol ve halkla ilişkiler eğitimi” verilmiştir. Tüm personele yönelik kişisel gelişim seminerleri de düzenlenmiştir. Ayrıca, aldığımız şikâyet başvuruları hakkındaki bilgi eksikliklerini gidermek amacıyla da çeşitli kurum ve kuruluşlardan hizmet içi eğitimler alınmıştır. Bu doğrultuda, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Enerji Piyasası Düzenleme ve Denetleme Kurulu, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu

38

ulaşmasını temin etmek için elzemdir. Bu desteğin sağ unsur olarak ortaya çıkmaktadır. 

Kurumun  tanınırlığına  katkı  veren  basın  ve  medya aktarmakta,  faaliyetlerin  topluma  duyurulmasını  sağl Kuruma  geri  bildirimlerde YILLIK bulunmaktadır.  Böy RAPOR 2013 kurulabilmektedir. 

temsilcileri tarafından bu kurumların görevleri, faaliyet alanları ve işleyişleri hakkında ilgili uzmanlarımıza yıl içerisinde çeşitli tarihlerde eğitimler verilmiştir.

ğerli bir unsur olarak ortaya çıkmaktadır.

Yeni  kurulmuş  olan Kurumun,görünürlüğünü arttırma Kurumun tanınırlığına katkı veren hazırlanmış  ve  ulusal  medyada  yayımlanmak  üzere basın ve medya da, idaredeki eksikleri gönderilmiştir. Ayrıca, tanıtım amaçlı 4 farklı dilde (T Kuruma aktarmakta, faaliyetlerin topluafiş hazırlanmış, uygun görülen yerlere asılması için tü

Emniyet Genel Müdürlüğü, “Gösteri, yürüyüş ve toplumsal olaylara müdahale esasları”, “Asayiş olaylarına yönelik uygulamalar”, “Yargıtay içtihatları ve AİHM kararları”, “Trafik güvenliği ve uygulamaları, “Yabancıların vatandaşlık, mülteci ve sığınmacı hakları ve muhtemel durumlar”, “Milli güvenlik ve terör olayları”, “Basılı yayınlar, sanat ve kültürel haklar konusunda uygulamalar” ve “Adli ve idari görevler dışında polisin görev aldığı uygulamalardan doğan sorunlar” konularında Kurum uzmanlarına bilgilendirmelerde bulunmuştur.

Kamu Başdenetçisi  basn mesuplar ile   Kamu Başdenetçisi basın mensupları ile TBMM’de  görüştü  TBMM’de görüştü.

ma duyurulmasını sağlamakta ve halkın nabzını tutarak Kuruma geri bildirimlerde   bulunmaktadır. Böylece, birey ile etkili iletişim kurulabilmektedir. Yeni kurulmuş olan Kurumun, görünürlüğünü arttırmak amacıyla, iki farklı kamu spotu hazırlanmış ve ulusal medyada yayımlanmak üzere RTÜK aracılığı ile ilgili yerlere gönderilmiştir. Ayrıca, tanıtım amaçlı 4 farklı dilde (Türkçe, İngilizce, Arapça ve Kürtçe) afiş hazırlanmış, uygun görülen yerlere asılması için tüm valiliklere gönderilmiştir.

3.2. Paydaşlarla İlişkiler 3.2.1. Medya ile İlişkiler Anayasal hak olarak tanınan “Kamu Denetçisine başvurma hakkı” konusunda vatandaşı bilinçlendirmek ve idarenin iyi yönetim ilkelerine uygun işleyişini sağlamak için basın kuruluşları ile etkin ve sürekli ilişkilerin tesis edilmesi büyük önem arz etmektedir.

Basına verilen değerin bir ifadesi olarak, Kurumun şikâyet başvurularını almaya başladığı ilk aylarda Kamu Başdenetçisi Sn. M. Nihat Ömeroğlu, İstanbul’da ileri gelen medya temsilcilerini ziyaret etmiş ve sonrasında TBMM’de düzenlenen bir kahvaltıda basın mensuplarıyla bir araya

Doğası gereği tavsiye niteliğinde kararlar alan Kuruma verilecek toplumsal destek, çözüm önerilerinin idarelerce yerine getirilmesini ve toplumun tüm kesimlerine ulaşmasını temin etmek için elzemdir. Bu desteğin sağlanmasında, tanınırlık de-

39

Basına  veril Kurumun  ş başladığı  ilk  a Nihat  Ömeroğ temsilcilerini TBMM’de  dü mensuplarıyl  

  26

YILLIK RAPOR 2013

gelmiştir.

STK’lardan gelen başvuruları da kabul ediyor olması ve onlarla ilişkilerini geliştirme gayreti, bu değerin bilincinde olmasının bir ifadesidir.

Kamu Başdenetçisi ile Denetçileri, basın ve medya temsilcileri ile gerçekleştirdikleri diğer görüşmelerde Kuruma bireylerin erişimi başta olmak üzere, gelen şikâyet başvuruları, Kurumun faaliyetleri ve tavsiye kararları hakkında görüşmelerde bulunmuşlardır. Bu görüşmelere ilişkin liste ise Ek-1’de sunulmaktadır.

Ayrıca, STK’lara insan hakları, temel hak ve özgürlükler, kadın hakları, çocuk hakları ve kamuyu ilgilendiren genel konuları ilgilendiren, doğrudan hak kaybına uğrayan kişinin şikâyet başvurusunda bulunmadığı veya bulunamadığı hallerde, Kurumumuza başvuruda bulunabilme imkânının tanınması da, onları idare-birey uyuşmazlıklarında çözüm sürecinin bir parçası haline getirmektedir.

3.2.2. Sivil Toplum Kuruluşları (STK) ile İlişkiler Bireyin haklarını kolektif olarak savunma amacı taşıyan ve demokrasinin vazgeçilmez unsurları olan bu kuruluşlar, Kurumun idare ile bireyi uzlaştırma görevinde, bireye ulaşabilmesini sağlayan köprüler olarak değerlendirilmektedir. Birey ve devlet arasında arabulucu olma gayretindeki Kurum da, faaliyetlerinde demokrasinin beşiği bu kuruluşların sahip olduğu önemi göz önünde bulundurmaktadır. Kurumun

tüzel

kişiliklere

Bu çerçevede, toplumda yankı bulan başta Taksim Gezi Parkı ve 1 Mayıs olaylarındaki insan hakları ihlallerine ilişkin Kuruma yapılan şikâyetlerde olduğu gibi diğer şikâyet başvurularında da, telafisi güç ve imkânsız zararların doğduğu değerlendirilmesi halinde, idari başvuru yollarının tüketilmesi beklenmeden şikâyetler değerlendirilmekte, insan haklarına yönelik yapılan bu şikâyetlerde menfaat ihlali şartı aranmaksızın STK’lardan gelen şikâyet başvuruları da kabul edilmektedir. İdari başvuru yollarının tüketilmesi ile menfaat ihlâli şartının aranmadığı Taksim Gezi Parkı protestolarındaki insan hakları ihlâllerine ilişkin şikâyet başvurularında da, Kamu Başdenetçisi Sn. M. Nihat Ömeroğlu, Kamu Denetçisi Sn. Mehmet Elkatmış ile Kurum uzmanları, yerinde in-

sahip

Başdenetçi M. Nihat Ömeroğlu ile Denetçi Mehmet Elkatmış, Taksim Gezi Parkına ilişkin şikâyetleri yerinde incelemek üzere İstanbul’da STK temsilcileri ile görüşmelerde bulundu.

40

YILLIK RAPOR 2013

celeme yapmak üzere İstanbul’da İstanbul Valisi, İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı ve beraberindeki heyet, Uluslararası Af Örgütü, Mimarlar Odası, Şehir Plancıları Odası, Tabip Odası, İnsan Hakları Derneği, Mazlum-Der gibi STK temsilcileri, şikâyet başvurucuları ile protestolara katılan kişilerle görüşmelerde bulunmuştur.

yönetici ve temsilcilerine Kuruma başvuru yöntemleri ile verilen kararlar hakkında bilgi verilmiştir. Çalıştay’da engelli bireylerin idareye ilişkin sorunları, eğitim, sağlık, mali ve sosyal haklar, istihdam ve idareye erişim konularındaki sıkıntıları ile Kurumdan beklentileri hakkında da değerlendirmeler yapılmıştır. Engelliler tarafından, çalıştay öncesi Kurumu ve çalışma esaslarını tam manasıyla bilmedikleri için başvuruda bulunmadıkları, bundan sonra idareyle sorunlarının çözümünde Kuruma sıkça başvuracakları bildirilmiştir.

Yunan Ombudsmanlık Kurumunun 15’inci kuruluş yıldönümü nedeniyle 1213/11/2013 tarihlerinde Atina’da düzenlenen uluslararası sempozyuma konuşmacı olarak katılan Kamu Başdenetçisi M. Nihat ÖMEROĞLU, ziyaret çerçevesinde Yunanistan’da yaşayan Türk vatandaşı Rum azınlığın sorunlarını dinlemek amacıyla “İstanbullu Rumların Evrensel Federasyonu” ve “İmrozlular Derneği” yetkilileri ile görüşmeler gerçekleştirmiştir. Sn. Ömeroğlu, ayrıca Atina-Koridalos Cezaevini ziyaret ederek, tutuklu bulunan vatandaşlarımızla görüşmelerde bulunmuş, onların sorunları ile istek ve şikâyetlerini kayıt altına almış, ilgili idarelere rapor halinde sunulmasını planlamıştır.

STK’larla yapılan bir diğer görüşme ise, Kamu Denetçisi Sn. Mehmet Elkatmış’ın İstanbul’da Musevi, Ermeni ve Süryani cemaati ruhani liderleriyle yaptığı görüşmelerdir. Bu temaslarda, Kurum hakkında bilgi verilerek bu cemaatlerin sıkıntılarına ilişkin şikâyet başvuruları değerlendirilmiştir. Başta UNICEF işbirliğinde yürütülen faaliyetler olmak üzere, gerçekleştirdiği uluslararası projelerde Kurumun STK’lara da yer vermesi, Kamu Başdenetçisi ile Kamu Denetçilerinin bu kuruluşlarla görüşmelerde bulunması, onlara verilen önemin bir diğer göstergeleridir.

Ayrıca, 24/12/2013 tarihinde de Ankara’ da “Engelli Bireylerin İdarelerle Yaşadıkları Sorunların Çözümünde Yeni Bir Mekanizma: Kamu Denetçiliği Kurumu” konulu bir çalıştay düzenlenmiştir. Bu bağlamda, Ankara’dan ve farklı illerden katılım sağlayan 18 sivil toplum kuruluşunun

Ancak, her ne kadar STK’lar Kurumumuza başvuruda bulunuyor olsa da, bu kuruluşlardan gelen şikâyet başvurusu sayısının beklenenden az olduğu değer-

41

YILLIK RAPOR 2013

lendirilmektedir. Kurumumuzun etkinliğinin ve tanınırlığının artmasıyla, gelecek şikâyet başvurularının da artacağı düşünülmektedir. Kamu Başdenetçisi çilerinin görüşmede ları STK’ların listesi yer almaktadır.

ile Denetbulundukise Ek-2’de

yönetim ilkeleri doğrultusunda faaliyet gösterilmesini, sorunların uzlaşma ile çözülmesini, çözüm için Kurum tarafından yapılacak önerilerin etkin bir şekilde uygulanmasını sağlamak temel amaç olarak görülmektedir.

Bu amaçla, idare nezdinde üst düzeyde irtibat birimlerinin kurulması sağlanmakta ve şikâyet başvuruları kapsamında 3.2.3. Kamu idareleriyle yapılan da ilgili idareyle yazılı ve sözlü temaslar görüşmeler kurulmaktadır. İdareyle yapılan görüşKamu Denetçiliği Kurumu, bireyin meler neticesinde, Sosyal Güvenlik Kuruidare ile uyuşmazlıklarına çözüm getirmek 3.2.3. Kamu idareleriyle yaplanmunda görüşmeler ve Maliye Bakanlığında üst düzey için faaliyette bulunmaktadır. Dolayısıyla, irtibat birimleri kurulmuş olup, şikâyet Kamu  Denetçiliği  bireyin  idare  ile  uyuşmazlıklarına  çözüm kamu idareleri ile etkin birKurumu,  iletişim, uzlaşbaşvuruları hakkındaki bilgi alışverişinin faaliyette  bulunmaktadır.  kamu  idareleri  ile  etkin  bir  ileti manın sağlanması ve hayata geçmesiDolayısıyla,  için bu birimler aracılığıyla yürütülmesi sağsağlanması  ve  hayata  için  elzemdir.  Yeni  kurulmuş  olduğu  elzemdir. Yeni kurulmuş olduğugeçmesi  da göz lanmıştır. bulundurulduğunda,  önünde bulundurulduğunda,Kurumun  Kurumun kuruluş  amacı  ile  çalışma  usul  ve  e Kurumun tanıtılması amacıyla, idarelerine anlatılması gereği ortaya çıkmaktadır.   kuruluş amacı ile çalışma usul ve esaslaTBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisrının kamu idarelerine anlatılması gereği Dilekçe odaklı  Komisyonu ve Kamu İkti- anlayış İdare  ile  yapılan  görüşmelerde,  yonu, vatandaş  kamu  hizmeti  ortaya çıkmaktadır. sadi Teşebbüsleri Komisyonu da ziyaret ilkeleri doğrultusunda faaliyet gösterilmesini, sorunların uzlaşma ile çöz İdare ile yapılan görüşmelerde, vatanedilmiştir. için  Kurum  tarafından  yapılacak  önerilerin  etkin  bir  şekilde  uygulanm daş odaklı kamu hizmeti anlayışı ile iyi temel amaç olarak görülmektedir.  Ayrıca, OYAK hakkında Kuruma yapılan başvurularda sıklıkla gündeme getirilen “emekli Bu amaçla, idare nezdinde üs olan Türk Silahlı Kuvvetleri personeline OYAK tarafından ikramiyelebirimlerinin  kurulması  sa rin rütbe esasına göre ödendiği, astsubayşikâyet  başvuruları  kapsam ların OYAK yönetiminde edilmedi- ve  idareyle  temsilyazılı  sö ği ve yedek subaylardan kesilen aidatların kurulmaktadır.  İdareyle  yap iade edilmediği” şikâyetleriyle ilgili OYAKGüvenlik  neticesinde,  Sosyal  temsilcileri ile bilgilendirme ve çalışma Maliye  Bakanlığı’nda  üst  toplantısı yapılmış, ayrıntılı bilgi alınmışKamu Denetçisi Zekeriya Aslan, şikâyet  birimleri  kurulmuş  o Kamu Denetçisi Zekeriya Aslan, şikâyet konularıyla konularyla ilgililrle görüşmek üzere İstanbul  ilgili görüşmek üzere İstanbul Orman Bölge tır. başvurularına  hakkındaki  b Müdürlüğünü ziyaret etti. Orman Bölge Müdürlüğünü ziyaret etti

sağlanmıştır. 

bu 

birimler 

aracılığıyla

42 Kurumun  tanıtılması  amacıyla,  TBMM  İnsan  Haklarını  İnceleme  Komis Komisyonunu ve Kamu İktisadi Teşebbüsleri Komisyonu da ziyaret edilm

YILLIK RAPOR 2013

Kurumun idare ile yapmış olduğu diğer temaslara; Hazine Müsteşarlığı, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, Sermaye Piyasası Kurulu, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu, Türkiye Bankalar Birliği, Devlet Personel Dairesi Başkanlığı, Türkiye İş Kurumu, Kamu İhale Kurumu, Vergi Denetim Kurulu, Türkiye Belediyeler Birliği, Sincan Ceza İnfaz Kurumu, İstanbul Orman Bölge Müdürlüğü yöneticileri ile gerçekleştirilen görüşmeler de örnek olarak verilebilir.

dişah adına halkın şikâyetlerini dinlemekle görevli kadılık müessesesine dayanan Ombudsmanlık kurumunun Avrupa’daki ilk uygulamasına, Rusya karşısında kaybettiği savaş neticesinde Osmanlı Devletine sığınan ve bir süre misafir edilen Kral 12. Charles’ın 1713 yılında, ülkesinde bulunmadığı dönemde kendisini temsil etmek üzere bir görevli yetkilendirmesiyle birlikte İsveç’te rastlanmaktadır. 1809 yılında İsveç Anayasasında yapılan değişiklikle, modern anlamda, vatandaşların haklarını koruyacak, yürütme ve yargı organlarından bağımsız bir Parlamento Ombudsmanlık Kurumu kurulmuştur. Daha sonra İskandinav ülkelerinde (1920’de Finlandiya’da, 1955’te Danimarka’da ve 1962’de Norveç’te) kurulan kurumlar ile Ombudsmanlık önce Avrupa’ya ardından tüm dünyaya yayılmıştır.

3.3. Uluslararası İlişkiler Ombudsman, insan haklarına saygılı ve hukukun üstünlüğü anlayışının egemen kılındığı bir kamu idaresinin oluşturulmasını teşvik eden ve idare ile bireyler arasında bir anlamda arabuluculuk görevi gören kurumdur. Bu doğrultuda, Avrupa ülkelerinin büyük bir çoğunluğu, vatandaşlarının hak ve menfaatlerinin korunması amacıyla değişik adlar altında (İspanya’da Halkın Savunucusu, Fransa’da Hakların Savunucusu, Lüksemburg’a Arabulucu, vb.) ve geniş yetkilerle donatılmış Ombudsmanlık kurumlarını kurmuşlardır. Uluslararası Ombudsman Enstitüsü verilerine göre günümüzde dünya genelinde yaklaşık 140 ülkede, ulusal, bölgesel veya yerel düzeyde Ombudsmanlık kurumları bulunmaktadır.

Ombudsmanlığın Avrupa’da yaygınlaşmaya başladığı dönemlerde İskandinav ülkelerinde kurulmuş olan modeller örnek alınmış olmakla birlikte, bugün her ülke kendi ihtiyaçları doğrultusunda farklı yetkilere sahip kurumlar ihdas etmiş durumdadır. Bu anlamda, Ombudsmanlığın görev alanı ve yetkilerinin sınırları ülkeden ülkeye farklılıklar göstermektedir. Avrupa’daki Ombudsmanlık kurumlarının bazıları idareden kaynaklı temel hak ihlalleri ile ilgilenirken bir kısmı da idarenin iyi yönetim ilkeleri kapsamında faaliyet

Sunuşta da ifade edildiği üzere, geçmişi Osmanlı Devleti yönetim sisteminde pa-

43

YILLIK RAPOR 2013

göstermesine odaklanmaktadır. Bazı kurumlar vatandaşlardan gelen şikâyetlerin incelenmesi neticesinde yalnızca tavsiye kararları verme yetkisine sahipken, Polonya örneğinde olduğu gibi bazıları, şikâyet konusunu mahkemeye taşımaya ve bu davalara savcı yetkisini haiz olarak iştirak edebilmektedir. Ayrıca bazı Ombudsmanlar, kanunların Anayasa’ya aykırılığı iddiasıyla Anayasa Mahkemesine başvurma hakkına da sahiptir.

Mevzuatına İlişkin Öneriler” bölümünde paylaşılmaktadır. Diğer yandan, Kurumun kuruluşu, ülkemizde insan haklarının korunması ve kamu idaresinin iyileştirilmesi alanında hayata geçirilen düzenlemelerin başında gelmektedir. Bu doğrultuda kaydedilen ilerleme, başta Avrupa Birliği olmak üzere birçok uluslararası kurum ve kuruluş tarafından yakından takip edilmekte ve belirli dönemlerde yayımlanan raporlara konu olmaktadır. Kurumumuz bu raporları, gerçekleştirmekte olduğumuz çalışmaların uluslararası platformdaki değerlendirmesi olarak görmekte ve bu doğrultuda, Kurumumuzca gerçekleştirilen faaliyetlerin dış paydaşlarımızla doğru bir şekilde paylaşılması adına azami özen göstermektedir. Kurum, uluslararası ilke ve standartların takip edilmesi ile iyi uygulama örneklerinin ülkemize aktarılmasına büyük önem atfetmektedir. Bu doğrultuda uluslararası gelişmeleri takip etmek, uluslararası işbirliğine yönelik projeler geliştirmek, etkinlikler düzenlemek ve Kurumumuzun uluslararası ilişkilerini yürütmek üzere Başdenetçilik Makamı Oluru ile Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Birimi kurulmuştur. Geride bıraktığımız çalışma döneminde, Genelge ile belirlenen görev tanımı kapsamında gerçekleştirilen faaliyetler bu bölümde bilgilerinize takdim edilmektedir.

6328 sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu Avrupa’daki iyi uygulama örnekleri dikkate alınarak hazırlanmış ve bu süreçte başta Avrupa Ombudsmanı Nikiforos Diamandouros olmak üzere birçok kişi ve kurumun görüşlerine başvurulmuştur. Ancak, kanuni düzenlemeler her ne kadar kapsamlı bir çalışma neticesinde hazırlanmış olsalar da, teoride planlanan sistemin uygulamaya yansımaları farklı olabilmektedir. Nitekim gerçekleştirilen yurtdışı çalışma seyahatleri, Kurumumuzu konu alan raporlarda yer alan görüşler ve uluslararası mevzuatın incelenmesi neticesinde, ülkemizde günümüz ihtiyaçlarına cevap verecek daha fonksiyonel bir Ombudsmanlık kurumunun tesis edilmesi adına Kanunun özellikle birtakım yetkiler bakımından yeniden düzenlenmesinin gerekli olduğu ortaya çıkmıştır. Bu yönde hazırlıklar hâlihazırda devam etmekte olup konuya ilişkin öneriler raporun “Kurum

44

YILLIK RAPOR 2013

3.3.1. Projeler

Birliği üyesi ülkelerdeki muadil kurumların iyi uygulama örneklerinin Kuruma aktarılması ve böylece Kurum kapasitesinin güçlendirilmesi hedeflenmektedir.

3.3.1.1. Kamu Denetçiliği Kurumunun Kurulmasının Desteklenmesi Projesi

Sözleşmenin uygulamaya başlamasına ilişkin tüm hazırlıklar tamamlanmış olup, 24 aylık uygulama süresinin 2014 yılı Şubat ayı itibarıyla başlaması öngörülmektedir.

2011 yılı Finansman Anlaşması kapsamında Türkiye Cumhuriyeti ve Avrupa Birliği tarafından ortak finanse edilen 2.134.550 Avro bütçeye sahip Proje, Eşleştirme (twinning) ve Teknik Yardım (technical assistance) olmak üzere 2 bileşenden oluşmaktadır. Projenin Kuruma devredilmesiyle birlikte, proje bileşenlerinin uygulamaya geçmesi için gerekli çalışmalara başlanmıştır.

3.3.1.3. Teknik Yardım Sözleşmesi Kurumun kamuoyu nezdindeki tanınırlığının arttırılmasını amaçlayan teknik yardım bileşeni kapsamında; bölgesel konferanslar, uluslararası sempozyum ve yurtdışı tanıtım günü düzenlenmesi, anket çalışmaları yapılması ve Kurum hakkında bilgilendirici dokümanların hazırlanması planlanmaktadır. Bu faaliyetlerin, şikâyetlerin alınmaya başlandığı 2013 yılı Mart ayı öncesinde ve sonrasında gerçekleştirilen tanıtım faaliyetlerinin ikinci aşaması özelliğini taşıması planlanmaktadır.

3.3.1.2. Eşleştirme Sözleşmesi Eşleştirme sözleşmesine gelen tekliflerin değerlendirilmesi neticesinde İspanya-Fransa Ombudsmanlık Kurumlarından oluşan konsorsiyumunun teklifi uygun bulunmuştur. Seçim sürecinin tamamlanmasının ardından, proje ortakları olan İspanyol ve Fransız Ombudsmanları temsilcileri ile Haziran ayı içerisinde bir araya gelinerek Eşleştirme Sözleşmesinin hazırlıklarına başlanmış ve Avrupa Komisyonuna iletilen taslak sözleşmenin uygun bulunduğu Kasım ayında taraflara bildirilmiştir.

Teknik Yardım Sözleşmesiyle ilgili hazırlıklara başlanması için Eşleştirme Sözleşmesi’ne ilişkin devam etmekte olan çalışmaların neticelenmesi beklenmiştir. Kurumun değişen ihtiyaçları çerçevesinde güncellenen ve kapsamı yeniden belirlenen teknik yardım bileşeninin taslak şartnamesi ilgili kurumlara gönderilmiş olup, ihale sürecinin 2014 yılı ikinci çeyreğinde tamamlanarak uygulama aşamasına geçil-

Eşleştirme bileşeni kapsamında yapılacak olan ihtiyaç analizi neticesinde gerçekleştirilecek eğitimler, çalıştaylar, çalışma ziyaretleri vb. faaliyetler ile Avrupa

45

YILLIK RAPOR 2013

mesi hedeflenmektedir.

prosedürlerini tanıtan rehber kitapçıkların hazırlanması öngörülmektedir. Böylece, vatandaşlarımızın bireysel başvuru usullerine ilişkin bilgilendirilmesiyle, yasal mevzuatın uygulamaya tam ve etkin olarak yansıtılması hedeflenmektedir.

Proje kapsamında gerçekleştirilecek faaliyetlerin detayları, Kamu Başdenetçisinin başkanlığında mutat aralıklarla toplanan Proje Ekibi toplantıları çerçevesinde belirlenmektedir.

Projenin açılış toplantısı, 1 Ekim 2013 tarihinde gerçekleştirilmiş ve Kamu Başdenetçisi programa konuşmacı olarak katılım sağlamıştır. Açılış toplantısının ardından, Kurumumuzun görev alanı ve yetkileri ile başvuru prosedürü hakkında yapılan sunum ile katılımcılar bilgilendirilmiştir.

3.3.1.4. İnsan Hakları Alanında Bireysel Başvuru Sisteminin Tanıtılması Projesi İnsan hakları alanında ülkemizde son yıllarda hayata geçirilen yeni düzenlemeler ve tesis edilen kurumlara ilişkin kamuoyunun bilgilendirilmesini amaçlayan; Kamu Denetçiliği Kurumu, Anayasa Mahkemesi ile Türkiye İnsan Hakları Kurumunun faydalanıcıları olduğu ve İngiltere Büyükelçiliği tarafından finanse edilen proje, Avrupa Birliği Bakanlığı koordinasyonunda yürütülmektedir. Proje kapsamında, uygulama aşamasında belirlenecek olan illerde eğitimler düzenlenmesi ve başvuru

3.3.1.5. Çocuk Hakları ve Çocuklar için Adalet Projesi Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF) Türkiye Temsilciliği ile yapılan toplantılar neticesinde hazırlanan Ortak Çalışma Programı ile yakın dönemde yapılacak işbirliğinin kapsamı belirlenmiştir. Bu doğrultuda imzalanan Protokol ile Kurum, hâlihazırda devam etmekte olan Çocuk Hakları ve Çocuklar için Adalet Projesinin “Çocuk Hakları Savunuculuğu ve Çocuk Haklarının İzlenmesi” başlığı kapsamındaki faaliyetlerde Paydaş Kurum olarak tanımlanmış ve eğitim, çalıştay, seminer vb. etkinliklerde kullanılmak üzere 65.000 dolarlık bir bütçe tahsis edilmiştir.

3.3.1.6. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) İşbirliği ile Gerçekleştirilecek Proje

Kamu Başdenetçisi “İnsan Hakları Alanında Bireysel Başvuru Sisteminin Tanıtılması Projesi’nin açılış toplantısındaki sunuşu

46

YILLIK RAPOR 2013

Birleşmiş Milletler Türkiye Mukim Koordinatörü tarafından temsil edilen Birleşmiş Milletler Kalkınma Fonu Programı (UNDP), Türkiye’nin kalkınma politikalarının uygulanmasının yanında insan hakları alanında güçlendirilmesine de destek vermektedir. Yapılan görüşmeler neticesinde, Kurumumuzun kurumsal yapısının güçlendirilmesine ilişkin bir projenin hayata geçirilmesi üzerinde anlaşma sağlanmıştır. Uygun finansman imkânlarının araştırılmasına ilişkin çalışmaların devam ettiği proje kapsamında, yeni kurulmuş olan Kurumun kurumsal kapasitesinin ve mevzuatının iyi uygulama örnekleri ışığında değerlendirilmesi ve çözüm önerilerinin sunulması hedeflenmektedir.

3.3.2. Etkinlikler 3.3.2.1. Avrupa Birliği Büyükelçileri Tanışma Toplantısı – 21/03/2013 Kurumun şikâyet başvurularını almaya başladığı 29 Mart 2013 tarihinden önce Avrupa Birliği Büyükelçilerine yönelik Kurum ev sahipliğinde hazırlanan tanışma etkinliği kapsamında, Avrupa Birliği Türkiye Delegasyonu Başkanı ve AB üye ülkeleri Büyükelçileri onuruna 21 Mart 2013 tarihinde bir öğle yemeği düzenlenmiştir. Kurumun gerçekleştirdiği ilk organizasyon olma özelliğini taşıyan toplantıda, Kamu Başdenetçisine yöneltilen sorulara verilen cevaplar ve yapılan açıklamalar

Büyükelçiler tarafından memnuniyetle karşılanmış ve Avrupa ülkelerindeki iyi uygulama örneklerinin ülkemize kazandırılmasının sağlayacağı olumlu etki vurgulanmıştır.

3.3.2.2. Uluslararası Kamu Denetçiliği Sempozyumu –03/09/2013 Kurum, Avrupa Ombudsmanlık ailesinin en son ferdi olarak, uluslararası gelişmeleri yakından takip etmekte ve özellikle Avrupa ülkelerinin tecrübeleri ışığında iyi uygulama örneklerinin ülkemize kazandırılması yönünde gerekli işbirliği imkânlarını araştırmaktadır.

Bu hedef doğrultusunda, Avrupalı meslektaşlarımız ile henüz yolun başınKurum,  Avrupa  Ombudsmanlık  ailesinin  e dayken bir araya gelerek Ombudsmanlık yakından takip etmekte ve özellikle Avrupa  müessesesine ilişkin bilgi paylaşımında örneklerinin  ülkemize  kazandırılması  bulunmak arzusuyla, Uluslararası Kamu araştırmaktadır.    Denetçiliği Sempozyumunun düzenlenmesine karar verilmiştir. Bu  hedef  doğrultusunda,  Avrupalı  meslekt

araya  gelerek kapsamında Ombudsmanlık  Sempozyum Avrupa müesseses arzusuyla,  Uluslararası  Kamu  Ombudsmanı Nikiforos Diamandou- Denetçiliği verilmiştir.  ros 2 Eylül 2013 tarihinde Kurumu ziya-

Sem Nik tar Ka bir Ba tar

ön De verilmesi  ve  Kurumumuzun  yetki  ve  görev 47 çekilmesi fırsatının elde edilmiş olmasıdır.    Uluslararas Kamu Denetçiliği Sempozyumu Açlş   Uluslararası Kamu Denetçiliği Sempozyumu Açılış Toplants  Toplantısı

Sempozyum,  Kamu  Başdenetçisi  M.  Nihat  Diamandouros,  Avrupa  Parlamentosu  Türki Recep  Tayyip  Erdoğan  ve  TBMM  Başka

YILLIK RAPOR 2013

Uluslararası Kamu Denetçiliği Sempozyumu

ret etmiş ve ardından Kamu Başdenetçisi başkanlığındaki heyetle birlikte; Adalet Bakanı, Avrupa Birliği Bakanı, Başbakan, TBMM Başkanı ve Cumhurbaşkanı tarafından kabul edilmiştir. Bu ziyaretlerin en önemli sonucu, faaliyetlerimiz hakkında Devletin üst makamlarına doğrudan bilgi verilmesi ve Kurumumuzun yetki ve görev alanına ilişkin bir takım hususlara dikkat çekilmesi fırsatının elde edilmiş olmasıdır.

ramın öğleden sonraki ilk oturumunda, İspanya, Fransa, Belçika, Danimarka ve Yunanistan Ombudsmanlarının katılımlarıyla Avrupa’daki Ombudsmanlık uygulamalarına ilişkin görüş alışverişinde bulunulmuştur. İkinci oturumda ise, akademisyenler tarafından Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu’nun uygulanması ve işlevselliği üzerine sunumlar gerçekleştirilmiştir. Sempozyum, 4 Eylül 2013 tarihinde İstanbul’da gerçekleştirilen kültürel program ile başarılı bir şekilde tamamlanmıştır.

Sempozyum, Kamu Başdenetçisi M. Nihat Ömeroğlu, Avrupa Ombudsmanı Nikiforos Diamandouros, Avrupa Parlamentosu Türkiye Raportörü Ria Oomen-Ruijten, Başbakan Recep Tayyip Erdoğan ve TBMM Başkanı Cemil Çiçek’in açılış konuşmaları ile başlamıştır. Prog-

3.3.2.3. Avrupa Birliği Büyükelçileri İstişare Toplantısı – 12 /09/2013 Kamu Başdenetçisi, Avrupa Birliği üyesi ülkelerin Büyükelçilerinin güncel

48

YILLIK RAPOR 2013

meselelerde görüş alışverişinde bulunmak üzere mutat aralıklarla yaptıkları istişare toplantısının Eylül ayı programına konuşmacı olarak davet edilmiştir. AB Dönem Başkanı olan Litvanya Büyükelçiliği’nin ev sahipliğinde gerçekleştirilen toplantı, Kurumun görev ve yetkileri, faaliyetleri ve Kuruma yapılan şikâyet başvurularına ilişkin bilgi verme fırsatını sağlamıştır.

fermana atıfta bulunularak, demokrasinin temel kurumlarından biri haline gelen Ombudsmanlığın, Kamu Denetçiliği Kurumunun kurulması ile doğduğu topraklara geri dönmüş olmasından duyulan memnuniyet ifade edilmiştir. Bu program, günümüzde tüm dünyaya mal olmuş olan Ombudsmanlık kurumunun tarihi geçmişinin araştırılması yönünde önümüzdeki 3.3.2.4. İsveç  Ombudsmanlk dönemde yapılacak çalışmalara vesile ola26/10/2013:  caktır.

Toplantıda yöneltilen sorular, Kurum faaliyetlerinin Büyükelçiler tarafından yakından takip edildiğini göstermiştir. Ayrıca, toplantı sonrasında alınan olumlu geri bildirimler, Kurumun çalışmalarında kısa bir süre içerisinde belirli bir standardı yakaladığını ortaya koymuştur.

İsveç Bü etkinlik yıldönüm İsveç’te  yayılan  uygulam Büyükel misafiri (Demirb atıfta  bu gelen  O Kral 12. Charles’ın Fermanı ile  doğ 3.3.3. Raporlar memn Kral 12. Charles’n Ferman  Bilindiği üzere, Türkiye, Helsin- olan  O dünyaya  mal 1999 olmuş  ki Zirvesi ile Avrupa Birliği’ne aday ülke yönünde önümüzdeki dönem statüsü kazanmış ve bu doğrultuda Bir-

3.3.2.4. İsveç Ombudsmanlık Sisteminin 300. Kuruluş Yıldönümü Kutlaması -26/10/2013 İsveç Büyükelçiliği ile Kurumumuz tarafından düzenlenen ortak bir etkinlik ile İsveç Ombudsmanlık siteminin kuruluşunun 300. yıldönümü kutlanmıştır. Modern anlamda ilk kez 1809 yılında İsveç’te kurulan ve buradan önce Avrupa’ya ardından tüm dünyaya yayılan Ombudsmanlık sisteminin Osmanlı Devleti uygulamasından ilham alındığının vurgulandığı etkinlikte İsveç Büyükelçisi tarafından yapılan konuşmada, Osmanlı Devleti’nin misafiri olarak Edirne’de ikamet etmekte olan Kral 12. Charles’ın (Demirbaş Şarl) 26 Ekim 1713 tarihinde ülkesine yazdığı

 

liğe tam üyelik hedefinin sağladığı motivasyonla geride bıraktığımız son 15 yılda, 3.3.3. Raporlar 

49

Bilindiği  üzere,  Türkiye,  199 kazanmış  ve  bu  doğrultuda  B bıraktığımız son 15 yılda, ins

YILLIK RAPOR 2013

insan hakları ile temel hak ve özgürlükler alanlarında reform niteliğinde birçok değişiklik hayata geçirilmiştir. Bu çalışmalar kapsamında yalnız yasal mevzuat yenilenmemekte, bireyin devlet karşısındaki konumunun yeniden tanımlanması suretiyle, birey, devlet mekanizması karşısında güçlendirilmektedir.

budsmanlık) sisteminin kurulması tavsiye edilmeye başlanmıştır. Nitekim Kamu Denetçiliği Kurumunun kurulması 2012 yılı AB İlerleme Raporu’nda memnuniyet verici bir gelişme olarak karşılanmış ve Kurumun görev alanına ilişkin birtakım önerilerde bulunulmuştur. 2013 İlerleme Raporu’nda yer alan değerlendirmeler, Kurumumuzun teşkilatlanması aşamasında sarf edilen gayretin Komisyon tarafından yakından izlenildiğini göstermektedir. Kurumumuzun 3 ay gibi kısa bir sürede faal hale gelmesi, vatandaşlarımızın haklarının korunması yolunda atılan önemli bir adım olarak nitelendirilmiş ve uygulamaya ilişkin doğru yönde birçok adımın atıldığı vurgulanmıştır.

Ülkemizde yaşanan bu gelişmeler, başta Avrupa Birliği olmak üzere birçok uluslararası kurum ve kuruluş tarafından yakından takip edilmekte ve belirli dönemlerde yayımlanan raporlarda ele alınmaktadır. Kurum, bu raporları, milli kültürümüzün muasır medeniyetler seviyesine çıkarılması hedefiyle gerçekleştirilen çalışmalar hakkında uluslararası camianın geri bildirimleri olarak değerlendirmekte ve bu çalışmaların mahiyetinin doğru bir şekilde anlatılabilmesi noktasında azami özen göstermektedir.

Bununla birlikte, kamuoyu nezdinde Kurumumuzun güvenilirliğinin artırılması adına, Kurumumuz yetkilerinin resen inceleme ve yerinde inceleme yetkileri ile genişletilmesinin gerekliliğine ve verilecek tavsiye kararlarının Meclis tarafından takip edilmesinin önemine özellikle vurgu yapılmıştır.

3.3.3.1. Avrupa Birliği 2013 Türkiye İlerleme Raporu Avrupa Birliği’ne aday ve potansiyel aday ülkelerin müktesebata uyum alanında kaydettiği ilerlemeler Avrupa Komisyonu tarafından hazırlanan yıllık İlerleme Raporları vasıtasıyla değerlendirilmektedir. Ülkemizde bu doğrultuda kaydedilen gelişmeler 1998 yılından beri düzenli olarak raporlanmakta olup, 2004 yılından itibaren, kamu idaresinin etkinliğinin artırılması için Kamu Denetçiliği (Om-

Raporda yer alan değerlendirmeler ışığında, Avrupa Ombudsman Ağında (European Network of Ombudsmen) yer alan kurumların iyi uygulama örnekleri doğrultusunda Kurumun güçlendirilmesi ve Kanunun yeniden düzenlenmesine ilişkin çalışmalara önümüzdeki dönemde hız

50

YILLIK RAPOR 2013

değerlendirmelerde bulunmuş ve Venedik Komisyonu kararları ışığında Kuruma verilen yetkilerin yeniden gözden geçirilmesinin faydalı olacağını belirtmiştir. Bu bağlamda Komiser, Kanunda yapılacak düzenleme ile özellikle insan hakları ihlalleri söz konusu olduğunda Kamu Denetçiliği Kurumunun resen inceleme yapma yetkisi ile güçlendirilmesinin gerekliliğine dikkat çekmiştir.

verilecektir.

3.3.3.2. Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiseri Raporu Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiseri Nils Muižnieks, insan hakları konusunda incelemelerde bulunmak üzere 1-5 Temmuz 2013 tarihleri arasında İstanbul ve Ankara’da, içerisinde Kamu Denetçiliği Kurumunun da bulunduğu bir dizi ziyaretler gerçekleştirmiştir.

3.3.3.3. Avrupa’da Ombudsmanlığın Güçlendirilmesi Raporu

Komiser, ziyaret sonrasında, başta kolluk kuvvetlerinin toplumsal olaylardaki tutumları ile insan haklarının korunmasına ilişkin yasal ve kurumsal çerçeve olmak üzere, insan hakları konularındaki uygulamaya ilişkin değerlendirmelerini içeren bir rapor yayımlamıştır.

İnsan haklarının korunması ve hukukun üstünlüğünün sağlanmasında Ombudsmanlık kurumunun oynadığı önemli role rağmen Avrupa Konseyi üyesi bazı ülkelerde, Ombudsmanlık kurumunun siyasi baskıya maruz kalması veya mali sıkıntılar nedeniyle bütçesinde ciddi anlamda kısıntıya gidilmesi gibi olumsuz gelişmeler yaşanmaktadır.

Toplumsal olaylarda kolluk kuvvetlerinin tutumu ve toplanma özgürlüğü hakkının kullanımına ilişkin detaylı değerlendirmelerde bulunulan raporda, insan haklarının korunmasına ve yaygınlaştırılmasına yönelik yasal ve kurumsal ihtiyaçlara dikkat çekilmekte ve bu bağlamda insan haklarına saygı gösterilmesine katkıda bulunacak ulusal insan hakları yapılarının tesis edilmesinin önemi vurgulanmaktadır.

Bu nedenle Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi, Ombudsmanlık Kurumlarının desteklenmesi ve benzer tehditlerden korunması adına bir araştırma yapılmasına karar vermiş ve “Avrupa’da Ombudsmanlık Kurumunun Güçlendirilmesi” konulu raporun hazırlanması için bir raportör görevlendirmiştir.

Kamu Denetçiliği Kurumunun kurulmuş olması ise bu yönde atılmış önemli bir adım olarak belirtilmektedir. Komiser, Kanun hükümleri çerçevesinde Kurumun yetki alanı ve faaliyetleri üzerine kapsamlı

Raportör görevi kapsamında kurumsal anlamda ilk ziyaretlerini, önce, Avrupa’da Ombudsmanlık kurumunu ilk kuran ülkelerden biri olan ve kurum mo-

51

YILLIK RAPOR 2013

görüşen Avrupa Ombudsmanı Nikiforos Diamandouros, ziyaretler esnasında yukarıda ifade edilen ihtiyaçların altını özellikle çizmiş ve Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu’nun uluslararası standartlar çerçevesinde yeniden gözden geçirilmesini önermiştir.

deli dünyada birçok ülke tarafından örnek alınan Danimarka Ombudsmanına, ardından en son kurulan kurum olması nedeniyle Kurumumuza gerçekleştirmiştir. Devamında tamamlanan çalışmalar neticesinde rapor nihai halini almıştır. Raporda, Avrupa Konseyi üyesi ülkelerdeki mevcut Ombudsmanlık uygulamaları değerlendirilmekte ve çalışma esnasında karşılaşılan iyi uygulama örneklerinin altı çizilerek Ombudsmanlık kurumunun güçlendirilmesi için birtakım öneriler sunulmaktadır. Bunlar içinde en dikkat çekenleri:

Bu noktada, Kurumun aldığı tavsiye kararlarında Anayasamızın yanında uluslararası norm ve standartlar ile Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihatlarının üst norm olarak değerlendirildiğinin altını çizmek yerinde olacaktır.

1- Uluslararası standartlar ve Avrupa standartları ışığında Ombudsmanlık kurumlarının mevzuatlarının gözden geçirilmesi: Uluslararası uygulamalar doğrultusunda önerilecek değişikliklerden (bu raporda ve diğer uluslararası metinlerde de özellikle vurgulanan) Kurumumuzca en önemli görülenleri; resen ve yerinde inceleme ve araştırma yapabilme yetkisinin Kurumumuza tanınmasıdır.

2- İnsan hakları ve temel özgürlüklerin korunması için kesinlikle gerekli olmadığı sürece Ombudsman benzeri kurumların sayısının artırılmaması: Kurum, raporda belirtilen, Ombudsman benzeri kurumların sayısının artırılmaması yönündeki görüşe katılmaktadır. İdari işleyişten kaynaklanan konularda birden fazla kuruma şikâyet başvurusunda bulunulmasına imkân sağlayacak yasal düzenlemelerin yapılmasının ve yeni kurumların ihdas edilmesinin kurumlar arasında yetki çatışmasına ve bireyin mevcut çözüm yollarını anlayabilmesinde karışıklığa neden olabileceği değerlendirilmektedir. (Bkz: İnsan Hakları Kurumları Görev/Yetki Alanlarının Belirlenmesi ve Tek Bir Bağımsız Ku-

3 Eylül 2013 tarihinde Ankara’da gerçekleştirilen Uluslararası Kamu Denetçiliği Sempozyumu’na, Avrupa ülkelerinden katılım sağlayan Ombudsmanların ortak görüşü de bu yöndedir. Sempozyum kapsamında Ankara’ya gelen ve Adalet Bakanı, Avrupa Birliği Bakanı, Başbakan, TBMM Başkanı ve Cumhurbaşkanı ile

52

YILLIK RAPOR 2013

rumun Yetkilendirilmesi)

herhangi bir engel bulunmamasına rağmen inceleme faaliyetleri noktasında Avrupa Konseyi kararları kapsamında bir takım eksiklikler bulunmaktadır. Bunların en başında, kurumun resen inceleme (own initiative/ex-officio investigations) yapamaması gelmektedir. Kurumun, herhangi bir konuda inceleme yapabilmesi için, menfaati ihlal edilen kişi (bazı özel konularda diğer üçüncü kişiler) tarafından konuya ilişkin şikâyet başvurusunda bulunulması gerekmektedir. Şikâyet başvurusu olmaksızın, basın veya kamuoyu aracılığıyla öğrenilen bilgiler ışığında resen herhangi bir inceleme başlatılamamaktadır. Ombudsmanın resen inceleme yapma yetkisine sahip olması gerekliliği, AKPM’nin 1615 (2003) sayılı tavsiye kararının 7’nci maddesinde de açıkça vurgulanmaktadır.

Bu bağlamda, Kamu Denetçiliği Kurumu ile benzer görev alanına sahip birimler kurulsa dahi, uygulamada meydana gelebilecek yetki çatışmalarının önüne geçebilmek ve Avrupa Konseyi kararlarında da vurgulandığı üzere birey nezdinde tek bir şikâyet merciinin varlığını muhafaza edebilmek adına; şikâyet başvurularını kabul etmeye yalnızca Kamu Denetçiliği Kurumunun yetkili olması, diğer kurum/ kurulların ise izleme ve raporlama faaliyetlerini yerine getirmek üzere görevlendirilmesi önem arz etmektedir. Zira, Kurum, idarenin sadece işlem ve eylemlerini değil, tutum ve davranışlarını; yalnızca hukuka uygunluk değil, aynı zamanda hakkaniyete uygunluk (yerindelik) yönünden de incelemeye, araştırmaya ve idareye önerilerde bulunmaya yetkilidir. Bu açıdan bakıldığında, Kurum diğer kurumlardan farklı olarak “yerindelik incelemesi” yetkisine de sahiptir.

Raporda ifade edilen bir diğer husus ise gözaltı yeri/tutukevi/tevkifevlerine hiçbir kısıtlama olmaksızın giriş hakkıdır. Bu konunun da, resen inceleme yetkisi ile paralel olarak değerlendirilmesi uygun olacaktır. Kurum şikâyet konusunun ancak insan haklarına, temel hak ve özgürlüklere, kadın ve çocuk haklarına ilişkin olması halinde yerinde inceleme ve araştırma (on-site investigations) yapabilmektedir. Bunun dışında, herhangi bir şikâyet başvurusunda bulunulmaksızın, Kurumun çeşitli vasıtalarla edindiği bilgiler ışığında idarenin hatalı olduğunu düşündüğü ko-

3- Kurumun bilgi ve belgeye erişimi ile denetim faaliyetleri önündeki engellerin kaldırılması: Kurumun bilgi ve belgeye erişimi Kanun ile açık bir şekilde garanti altına alınmıştır. Bu kapsamda, Devlet sırrı niteliğindeki bilgi ve belgeler dahi Başdenetçi veya görevlendireceği Denetçi tarafından yerinde incelenebilmektedir. Kurumun bilgiye erişimi konusunda

53

YILLIK RAPOR 2013

konusunda bir Kamu Denetçisinin görevlendirilmiş olması da memnuniyetle karşılanmıştır.

nularda resen inceleme yetkisi bulunmamaktadır. TBMM tarafından seçilen, bağımsızlığı ve tarafsızlığı kanun ile teminat altına alınmış olan Başdenetçi ve Denetçilerden oluşan Kamu Denetçiliği Kurumunun, kendi inisiyatifiyle (resen) ve yerinde inceleme yapma yetkisine sahip olması gerekliliği, 1615 (2003) sayılı tavsiye kararında ve Rapor’da açıkça vurgulanmaktadır. Kamu Denetçiliği Kurumunun bu yetkiye sahip olmaması, insan hakları ihlalleri ile mücadele etme noktasında bir eksiklik olarak değerlendirilmektedir

Diğer yandan, 2013 Türkiye İlerleme Raporu’na ilişkin hazırlanan taslak İlke Kararı’nda, Gezi Parkı olaylarına ilişkin Kamu Denetçiliği Kurumuna yapılan şikâyetler doğrultusunda başlatılmış olan incelemelerin memnuniyetle karşılandığı ifade edilmiştir.

3.3.4. Çalışma Ziyaretleri Kurum, uluslararası ilke ve standartların takip edilmesi ve iyi uygulama örneklerinin ülkemize kazandırılmasına büyük önem vermektedir. Bu doğrultuda, şikâyet başvurularının kabul edilmeye başlandığı dönemle eş zamanlı olarak Kamu Denetçileri başkanlığındaki 5 farklı heyet ile 5 Avrupa ülkesine (Danimarka, İngiltere, İsveç, Norveç, Polonya) çalışma ziyaretleri düzenlenerek bu vizyon hayata geçirilmiştir. Ziyaretler neticesinde, Avrupa’daki Ombudsmanlık uygulamaları hakkında kapsamlı bilgi edinilmiş ve iyi uygulama örnekleri yasal mevzuatın izin verdiği ölçüde ülkemiz uygulamasına aktarılmıştır.

3.3.3.4. AB 2012 Türkiye İlerleme Raporu hakkında Avrupa Parlamentosu İlke Kararı Avrupa Parlamentosu, Avrupa Komisyonu tarafından her yıl düzenli olarak hazırlanan İlerleme Raporu’na mukabil İlke Kararı yayımlamaktadır. Bu kapsamda, 2012 İlerleme Raporuna ilişkin hazırlanan İlke Kararı’nda, Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu’nun çıkarılması ve ilk Kamu Başdenetçisinin atanması memnuniyetle karşılanmış, Kamu Başdenetçisinin, kamu hizmetlerinde halkın şeffaflığa ve hesap verebilirliğe olan güvenini artırması gerekliliği vurgulanmış ve kurum içi karar alma süreçlerinin düzenleneceği yönetmeliğin Kurumun bağımsızlığını ve tarafsızlığını teminat altına alması gerektiği belirtilmiştir. Ayrıca, çocuk hakları

Bunun yanında yurtdışında gerçekleştirilen uluslararası etkinliklere imkânlar dâhilinde iştirak edilmeye özen gösterilmiş ve bu ziyaretler kapsamında Kurum çalışmalarına ilişkin katılımcılara detaylı bilgi verilmiştir. Gerçekleştirilen ziyaretlerin listesi EK-4’te yer almaktadır.

54

YILLIK RAPOR 2013

Çalışma Ziyaretleri

3.3.5.1. Lüksemburg Ombudsmanının Ziyareti 27/03/2013

3.3.5. Diğer Ziyaretler ve Görüşmeler Kurum, kurulduğu ilk günden itibaren uluslararası kurumların yoğun ilgisi ile karşılaşmıştır. Genel anlamda tebrik mahiyetinde gerçekleştirilen ziyaretlerde Kurumun görev ve yetkileri ile faaliyetlerine ilişkin bilgi paylaşımında bulunulmuştur. Geride bıraktığımız yıl içerisinde Kurum ile görüşmelerde bulunan uluslararası heyetlere ilişkin bilgi sunulmaktadır:

Lüksemburg Ombudsmanı Lydie Err, Lüksemburg Ankara Büyükelçisi Arlette Conzemius ile birlikte 27 Mart 2013 tarihinde Kurumumuzu ziyaret etmişlerdir. Şikâyet başvurularının kabul edileceği 29 Mart tarihinden önce gerçekleştirilen ziyaret kapsamında Kurumumuzun yetki ve görev alanına ilişkin değerlendirmelerde bulunulmuştur.

55

YILLIK RAPOR 2013

3.3.5.2. Avrupa Konseyi Parlamen- Mart 2013 tarihinde Kurumumuza gerçekterler Meclisi Heyetinin Ziyareti - leştirdikleri ziyaret kapsamında gündeme gelen kurumlar arası işbirliği imkânlarının 04/04/2013

araştırılması önerisi, 11 Nisan 2013’te UNICEF’e yapılan ziyaret neticesinde olgunlaşmış ve hâlihazırda uygulanmakta olan “Çocuk Hakları ve Çocuklar İçin Adalet” projesinin “Çocuk Hakları Savunuculuğu ve Çocuk Hakları İzleme” başlığı altındaki faaliyetlere Kurumun da paydaş olarak dâhil edilmesi üzerinde mutabık kalınmıştır.

Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi (AKPM), Ombudsmanlık Kurumlarının desteklenmesi ve zaman zaman karşılaştıkları siyasi baskı ve mali problemlerin tespit edilmesi adına bir araştırma yapılmasına karar vermiş ve “Avrupa’da Ombudsmanlık Kurumunun Güçlendirilmesi” konulu raporun hazırlanması için bir raportör görevlendirmiştir.

Bu doğrultuda hazırlanan 65.000 dolar bütçeye sahip Ortak Eylem Planı 18 Nisan 2013 tarihinde, UNICEF Orta ve Doğu Avrupa ile Bağımsız Devletler Topluluğu Bölge Direktörü Marie-Pierre Poirier’in de hazır bulunduğu toplantıda Kamu Başdenetçisi M. Nihat Ömeroğlu ve UNICEF Türkiye Temsilcisi Ayman Abulaban tarafından imzalanmıştır.

Raportör Jordi Xucla, bu görevi kapsamında önce, kurum modeli dünyada birçok ülke tarafından örnek alınan Danimarka Ombudsmanını, ardından en son kurulan kurum olması nedeniyle Kurumumuzu ziyaret etmeyi tercih etmişlerdir. 4 Nisan 2013 tarihinde gerçekleştirilen ziyarete AKPM Türk Grubu Başkanı Sivas Milletvekili Nursuna Memecan eşlik etmiştir. Raportör, görev süresi sonunda Ombudsmanlık kurumlarının güçlendirilmesi ve desteklenmesine ilişkin tavsiyelerini içeren raporu AKPM’nin onayına sunmuştur. Raporda yer alan tavsiyelere ilişkin detaylı bilgiye ‘Raporlar’ başlığı altında yer verilmiştir.

3.3.5.4. Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği Heyetinin Kurumumuzu Ziyareti -07/05/2013 Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (BMMYK) Türkiye Temsilcisi Carol Batchelor’ın başkanlığındaki heyet, 7 Mayıs 2013 tarihinde Kurumumuzu ziyaret etmiştir. Heyetin Kurum mevzuatı hakkında bilgilendirildiği toplantıda sığınmacı ve mültecilere ilişkin güncel konularda da görüş alışverişinde bulunulmuştur.

3.3.5.3. UNICEF Bölge Direktörü Marie-Pierre Poirier’in Ziyareti 18/04/2013 UNICEF Türkiye Temsilcisi Ayman Abulaban ve beraberindeki heyetin 14

56

tarihinde Kurumumuza gerçekleştirdikleri ziyaret kapsamında gündeme gele arası  işbirliği  imkânlarının  araştırılması  önerisi,  11  Nisan  2013’te  UNICE ziyaret  neticesinde  olgunlaşmış  ve  hâlihazırda  uygulanmakta  olan  “Çocuk Çocuklar için Adalet” projesinin “Çocuk Hakları Savunuculuğu ve Çocuk Hak YILLIK RAPOR 2013 başlığı altındaki faaliyetlere Kurumun da paydaş olarak dâhil edilmesi üzerin kalınmıştır. 

3.3.5.5. Genişleme ve Komşuluk 3.3.5.6. Avrupa İşkencenin ÖnlenPolitikasından Sorumlu Avrupa mesi Komitesi Heyeti Ziyareti Bu doğrultuda hazırlanan 65.000 dolar bütçeye sahip Ortak Eylem Planı 18 Komisyonu Üyesi Stefan Füle ile 10/06/2013 tarihinde,  UNICEF - 07/06/2013 Orta  ve  Doğu  Avrupa  ile  Bağımsız  Devletler  Toplu Görüşme (İstanbul) Periyodik ziyaretlerini gerçekleştir-

Direktörü  Marie‐Pierre  Poirier’in  de  toplantıda  Kamu Başdenetçisi ve beraberindeki mekhazır  üzere bulunduğu  Türkiye’de bulunan Jean-Pi-Kamu  Baş Nihat  Ömeroğlu  ve  İstanbul’da UNICEF  Türkiye  Temsilcisi  Ayman  heyet, 7 Haziran 2013 tarihinde erre Restellini başkanlığındaki AvrupaAbulaban  gerçekleştirilen “Küresel Sorunlar Karşıİşkencenin Önlenmesi Komitesi heyeti, 10 imzalanmıştır. 

sında Türkiye ve Avrupa Birliği İçin OrHaziran 2013 tarihinde Kurumu ziyaret tak Bir Gelecek” konulu Konferansa katıederek Kurum çalışmaları hakkında bilgi 3.3.5.4. 07/05/2013 –Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komis lım sağlamıştır. Konferans çerçevesinde, almışlardır. Heyetinin Kurumumuzu Ziyareti   Genişleme ve Komşuluk Politikasından 3.3.5.7. Avrupa (BMMYK)  Konseyi Genel Birleşmiş  Milletler  Mülteciler  Yüksek  Komiserliği  Türkiye  Tem sorumlu Avrupa Komisyonu üyesi Stefan Sekreteri Thorbjorn Jagland’ın Zi-Kurumum Batchelor’ın  başkanlığındaki  heyet,  7  Mayıs  2013  tarihinde  Füle ve Avrupa Birliği Türkiye Delegasyareti - 25/06/2013 etmiştir.  Heyetin  Kurum  hakkında  bilgilendirildiği  toplantıda  s yonu Başkanı Jean-Maurice Ripert mevzuatı  ile ikili Avrupa Konseyi Genel Sekreteri görüşmelerde bulunulmuştur. Görüşmemültecilere ilişkin güncel konularda da görüş alışverişinde bulunulmuştur.  Thorbjorn Jagland, Türkiye’ye gerçekleşler kapsamında, Gezi Parkı protestolarına tirdiği ziyaret programı çerçevesinde 25 ilişkin son gelişmeler de ele alınmıştır. 3.3.5.5. 07/06/2013 ­ Genişleme ve Komşuluk Politikasndan Soru Haziran 2013 tarihinde Kurumu ziyaret Avrupa Komisyonu Üyesi Stefan Füle ile Görüşme (İstanbul):  etmişlerdir. Türkiye’deki güncel gelişmeKamu ziyarette Başdenetçisi  lerin ele alındığı Jagland’a,ve beraberind Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi Türk Haziran  2013  tarihinde  Grubu Başkanı Nursuna Memecan ­ ile 3.3.5.7. 25/06/2013  Avrupa  Ko gerçekleştirilen  “Küresel  Sorunlar Türkiye Cumhuriyeti’nin Avrupa Komis-

Ziyareti  Türkiye  ve  Avrupa  Birliği  için Gelecek”  konulu  Konferans   sağlamıştır.  Konferans  Avrupa  çe K Genişleme  ve  Komşuluk  Po Türkiye’ye sorumlu Avrupa Komisyonu üyesi çerçevesin ve  Avrupa  Birliği  Türkiye  D etmişlerdi Başkanı  Jean‐Maurice  Ripert  ziyarette  görüşmelerde  bulunulmuştur. 

M. Nihat Ömeroğlu - AB Genişlemeden Sorumlu M. Nihat Ömeroğlu­AB Genişlemeden Sorumlu  Komiser Stefan Fühle görüşmesi Komiser Stefan Fühle ile görüşmesi kapsamında,  Gezi  Parkı Meclisi  protestolT Avrupa Konseyi Genel Sekreteri 

son gelişmeler de ele alınmıştır.  

Avrupa Konseyi Genel Sekreteri Thorbjorn Jagland’ın Kurumumuzu ziyareti Thorbjorn 

Türkiye  C Daimi Tem 3.3.5.6. 10/06/2013 ­ Avrupa İşkencenin Önlenmesi Komitesi Heyeti Z Jagland’nKurumuziyareti 

57 Periyodik ziyaretlerini gerçekleştirmek üzere Türkiye’de bulunan Jean‐Pier 3.3.5.8. ­  Avrupa  başkanlığındaki  Avrupa  İşkencenin  Önlenmesi 04/07/2013  Komitesi  heyeti,  10  Ha Muižnieks’in Ziyareti  tarihinde Kurumu ziyaret ederek Kurum çalışmaları hakkında bilgi almışlard

YILLIK RAPOR 2013

yonu nezdinde Daimi Temsilcisi Büyükelçi Engin Soysal eşlik etmişlerdir.

Kurumumuzu ziyaret etmiştir. AB müzakere sürecine ilişkin görüş alışverişinde bulunulan toplantıda, Gezi Parkı protestoları kapsamında Kurumumuza ulaşan şikâyet başvurularına ilişkin izlenecek prosedür hakkında da bilgi verilmiştir. Ayrıca,   2014 yılı itibarıyla uygulamaya başlaması planlanan “Kamu Denetçiliği Kurumunun Desteklenmesi Projesi” hakkında değerlendirmelerde bulunulmuştur.

3.3.5.8. Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiseri Nils Muižnieks’in Ziyareti - 04/07/2013 Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiseri Nils Muižnieks ve beraberindeki heyet, 4 Temmuz 2013 tarihinde Kurumumuzu ziyaret etmiştir. Muižnieks ziyaretinde, Kamu Denetçiliği Kurumunun görev ve yetkileri ile güncel gelişmeler doğrultusunda Gezi Parkı protestolarına ilişkin çalışmalar hakkında bilgi almıştır. Protestolarda gündeme gelen polisin orantısız güç kullandığı yönündeki iddialara ilişkin etkin soruşturma yapılmasının önemli olduğunu belirten Muižnieks, Kamu Denetçiliği Kurumunun vereceği kararların da bu noktada büyük önem taşıdığını ifade etmiştir. Bir hafta süreyle Türkiye’de bulunan Komiser, incelemeleri neticesindeki görüş ve tavsiyelerini rapor halinde yayımlamıştır. Raporun Kurumumuzu ilgilendiren bölümüne ilişkin özet bilgiye ‘Raporlar’ başlığı altında yer verilmiştir.

AB Türkiye Delegrasyonu Başkanı Büyükelçi Jean-Maurice Ripert’in Kurumumuzu Ziyareti

3.3.5.10. Birleşmiş Milletler Türkiye Mukim Koordinatörü Kamal Malhotra’nın Ziyareti - 11/07/2013 Birleşmiş Milletler Türkiye Mukim Koordinatörü ve Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı Türkiye Mukim Temsilcisi Kamal Malhotra, 11 Temmuz 2013 tarihinde Kurumumuzu ziyaret etmiştir. Ziyarette, BM organları ile işbirliğinin geliştirilmesi kararlaştırılmış ve 2014 yılının son çeyreğinde başlayacak olan Evrensel Periyodik İnceleme (Universal Periodic

3.3.5.9. Avrupa Birliği Türkiye Delegasyonu Başkanı Büyükelçi Jean-Maurice Ripert’in Ziyareti 09/07/2013 AB Türkiye Delegasyonu Başkanı Büyükelçi Jean-Maurice Ripert ve beraberindeki heyet, 9 Temmuz 2013 tarihinde

58

YILLIK RAPOR 2013

3.3.6. Uluslararası Ağlara Katılım

Review) süreci hakkında görüş alışverişinde bulunulmuştur.

3.3.6.1. Avrupa Ombudsman Ağı

3.3.5.11. Avrupa Ombudsmanı Nikiforos Diamandouros’un Ziyareti - 02/09/2013

1996 yılında kurulan Avrupa Ombudsman Ağı (European Network of Ombudsmen), ulusal ve yerel Ombudsman kurumlarını bir araya getirerek kurumlar arası işbirliğinin artırılmasını ve tecrübe paylaşımını hedeflemektedir. 35 farklı Avrupa ülkesinden 99 üyesi bulunan Ağ bünyesinde, Avrupa Ombudsmanı ve Avrupa Parlamentosu Dilekçe Komitesi de yer almaktadır.

Uluslararası Kamu Denetçiliği Sempozyumu kapsamında Ankara’da bulunan Avrupa Ombudsmanı Nikiforos Diamandouros 2 Eylül 2013 tarihinde Kurumu ziyaret etmiş ve ardından Kamu Başdenetçisi başkanlığındaki heyetle birlikte; Adalet Bakanı, Avrupa Birliği Bakanı, Başbakan, TBMM Başkanı ve Cumhurbaşkanı tarafından kabul edilmiştir. Bu ziyaretlerin en önemli sonucu, Kurum faaliyetleri hakkında Devletin üst makamlarına doğrudan bilgi verilmesi ve Kurumumuzun yetki ve görev alanına ilişkin bir takım hususlara dikkat çekilmesi fırsatının elde edilmiş olmasıdır.

Kurum, Avrupa Ombudsman Ağı’na katılımını teyit etmiş ve 16-17 Eylül 2013 tarihlerinde İrlanda’nın başkenti Dublin’de düzenlenen Avrupa Ombudsman Ağı 9. Ulusal Seminerine katılım sağlamıştır. Avrupa Ombudsmanı ile kurulan ilişkiler neticesinde Ombudsman Ağı’na katılım, 2013 yılı Avrupa Birliği İlerleme Raporu’nda da olumlu bir gelişme olarak değerlendirilmiş ve Avrupa’daki muadil kurumlarla daha yakın işbirliği kurmak suretiyle iyi uygulama örneklerinin Türkiye’ye kazandırılması teşvik edilmiştir.

3.3.6.2. Avrupa Ombudsman Enstitüsü Ombudsman kurumları arasında  bilgi ve tecrübe değişimini amaçlayan ve Avusturya merkezli bir kuruluş olan Avrupa Ombudsman Enstitüsü’nün (Euro-

Nikiforos Diamandouros ile Cumhurbaşkanımızın görüşmesi

59

YILLIK RAPOR 2013

da bu yapısı ayrıntılı olarak düzenlenmemiş olan Kurumumuzda, eksikliklerin koordinasyon içerisinde giderilmesi amacıyla yoğun çalışmalar yapılmıştır. Bu çerçevede “Kamu Denetçiliği Kurumu Personelinin Çalışma Usul ve Esaslarına İlişkin Yönerge” Kamu Başdenetçiliği Makamının onayı ile yürürlüğe girmiştir. Yönerge ile Kamu Başdenetçiliği ve Genel Sekterliğe bağlı birimler ile bu birimlerin görevleri belirlenmiştir. Ayrıca, TODAİE ile işbirliği içerisinde “Örgütsel Yapılanma ve Araştırma Projesi” çalışmaları tamamlanarak teşkilât yapımızın değerlendirildiği ‘Örgüt Raporu’, bu yapıya uygun kadroların belirlendiği ‘Norm Kadro El Kitabı’ ve ‘Norm Kadro Kılavuzu’ hazırlanmıştır.

Nikiforos Diamandorous ile M. Nihat Ömeroğlu görüşmesi

pean Ombudsman Institute) hâlihazırda Avrupa’nın 37 farklı ülkesinden 107 üyesi bulunmaktadır.

Bununla birlikte, Etik Komisyonu, Kamu Denetçiliği Kurumu Disiplin Kurulu ile Yüksek Disiplin Kurulu oluşturulmuş, Kurumumuz çalışanlarının psikolojik tacizden (mobbing) korunması amacıyla da bir iç genelge yayımlanmıştır.

Uluslararası işbirliğinin geliştirilmesi hedefi çerçevesinde, Enstitüye katılım sağlanmasına ilişkin gerekli çalışmalar gerçekleştirilmiş ve Enstitü Genel Sekreterliği’nden alınan 27 Eylül 2013 tarihli yazı ile Kurumumuzun 19 Eylül 2013 tarihi itibarıyla üyeliğinin gerçekleştiği teyit edilmiştir.

Başbakanlık İdareyi Geliştirme Başkanlığı tarafından yürütülen ve tüm kamu kurumlarının teşkilat yapılarının yer aldığı Devlet Teşkilatı Veri Tabanına kurum teşkilât yapısı veri girişi yapılmış ve birim kodları oluşturulmuştur.

3.4. Diğer Faaliyetler 3.4.1. Kurumsal Yapılanma Faaliyete geçtiğimiz kısa süre zarfında, örgüt yapısı olarak Türkiye’de herhangi bir benzeri bulunmayan ve mevzuatında

Kalkınma Bakanlığınca talep edilen beş yıllık dönem çalışmalarımıza yön verecek misyon, vizyon, amaç ve hedeflerin

60

YILLIK RAPOR 2013

belirlendiği stratejik planın ise 2016-2020 dönemi için hazırlanması uygun görülmüştür.

çiliği Uzmanlığı Yönetmeliği” ve “Kamu Denetçiliği Kurumu Disiplin Amirleri Yönetmeliği”ise 28/03/2013 tarihli ve 28601 sayılı mükerrer Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

Ayrıca, “İç Kontrol ve Ön Mali Kontrole İlişkin Usul ve Esaslar Hakkındaki Yönetmelik” kapsamında gerçekleştirilecek olan ön mali kontrol faaliyetinin yürütülmesi sağlanmıştır. Kapsamlı olarak hazırlanacak olan İç Kontrol Eylem Planına yönelik faaliyetler de devam etmektedir.

Görev dağılımı ve yetkilerin belirlenmesi için “İmza Yetkileri Yönergesi” ile “Kamu Denetçilerinin İş Bölümüne İlişkin Yönerge” ise, Kamu Başdenetçiliği Oluru ile 29/03/2013 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Destek hizmetleri kapsamında, Kurumun evrak, arşiv, genel temizlik, yemek, güvenlik, ulaşım, alım, satım, yapım, kiralama, vb. işlemleri ihtiyaçlar doğrultusunda yürütülmektedir.

Kamu kurum ve kuruluşlarındaki personelin görevlendirilmesine yönelik olarak, 6328 sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu’nun 28’inci maddesinde yapılan değişiklik 02/08/2013 tarihli ve 28726 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

Öte yandan, Kamu Başdenetçisi başkanlığında, kurumsal iletişim ve koordinasyonu arttırmak için Kamu Denetçileriyle “Haftalık Koordinasyon Toplantısı”, Koordinatör Uzmanlarla 15 günde bir “Değerlendirme Toplantıları” ve Uzmanlarla “Aylık Değerlendirme Toplantıları” yapılmaktadır.

Ayrıca, “Yangın Önleme ve Söndürme Yönergesi”, “Yayın Yönergesi” ile “Kamu Denetçiliği Kurumu Personelinin Çalışma Usul ve Esaslarına İlişkin Yönerge” de yürürlüğe girmiştir. Karşılaşılan sorunlar ile edinilen tecrübeler doğrultusunda, Kurumun verimliliğini arttırmak amacıyla mevzuat değişikliği çalışmaları ise devam etmektedir.

3.4.2. Mevzuat Çalışmaları “Kamu Denetçiliği Kurumu Personeli Görevde Yükselme ve Unvan Değişikliği Yönetmeliği 19/03/2013 tarihli ve 28592 sayılı mükerrer Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

3.4.3. Kurumsal Tanıtım ve Toplantılar

Kanunun uygulanmasını gösteren “Kamu Denetçiliği Kurumu Kanununun Uygulanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik” ile“Kamu Denet-

Kurum, personelin bilgilendirilmesine ve kurumlar arası diyaloğa sağladığı katkıyı göz önünde bulundurarak başta insan hakları olmak üzere, faaliyet alanını

61

Kamu  kurum  ve  kuruluşlarındaki  personelin  görevlendirilme sayılı  Kamu  Denetçiliği  Kurumu  Kanununun  28’inci  madde 02/08/2013 tarihli ve 28726 sayılı Resmi Gazete’ de yayımlana

Ayrıca,  “Yangın  Önleme  ve  Söndürme  Yönergesi”,  “Yayın Denetçiliği  Kurumu  Personelinin  Çalışma  Usul  ve  Esaslar yürürlüğe girmiştir. 

YILLIK RAPOR 2013

ilgilendiren toplantı, seminer, çalıştay vb. faaliyetlere katılımı önemsemektedir. Bu çerçevede, - Avrupa Konseyi ile Adalet Bakanlığı işbirliğinde yürütülen “Türkiye’de İfade ve Medya Özgürlüğü” projesi kapsamında “Türkiye’de İfade ve Medya Özgürlüğü” konulu konferansa, - TODAİE tarafından gerçekleştirilen “II. Kamu Etiği Kongresi” ne,

kın Gaziosmanpaşa Üniversitesi tarafından Karşılaşılan  sorunlar  ile  edinilen  tecrübeler  doğrultusunda düzenlenen “Kadın ve Çocuk Haklarında arttırmak amacıyla mevzuat değişikliği çalışmaları ise devam e Etkin Bir Mekanizma: Kamu Denetçiliği 3.4.3. Kurumsal Tantm ve Toplantlar olarak Kurumu” konferansına konuşmacı katılarak Kurum bilgilendirilmesine  hakkında bilgi ve  vermiş, Kurum,  personelin  kurumlar  arası  diya kadın ve çocuk haklarına verilen önemi önünde  bulundurarak  başta  insan  hakları  olmak  üzere,  faa toplantı,  s dile getirmiştir.

faaliyetlere  k Bu çerçevede

- Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İnsan Hakları Merkezi ile AB Türkiye Delegasyonu tarafından düzenlenen, devlet, sivil toplum ve DIHAA arasındaki etkileşim ile genel olarak insan hakları alanında karşılaşılan sorunların analiz edilmesini konu eden “Değişimin Kolaylaştırıcısı Olarak, Demokrasi ve İnsan Hakları için Avrupa Aracı – DIHAA” seminerine,

  45

 

Serpil Çakın Gaziosmanpaşa Üniversitesi’nde düzenlenen konferansa konuşmacı olarak katıldı

- Düzenli ve düzensiz (kaçak) göçmenler ayrımı ile bu konuda görevli olan farklı kurum ve kuruluşlar arasında net bir görev dağılımı yapılması, bu iki grubun haklarının ve sorumluluklarının belirlenmesi gerektiğinin belirtildiği “Düzensiz Göçe İlişkin Strateji Belgesi ve Eylem Planı GeliştirilmesiDüzensiz Göçmenler Odağında Göçmenlerle ilgili İnsan Hakları, Uluslararası Standartlar ve İlkeler Çalıştayı”na katılım sağlanmıştır. Ayrıca, Kamu Denetçisi Sn. Serpil Ça-

62

‐Avrupa  Kon işbirliğinde  İfade  ve  M

YILLIK RAPOR 2013

4. ŞİKÅYET BAŞVURULARINA İLİŞKİN BİLGİLER 4.1. Şikâyetlerin İncelenme Usulü ve Süreci nizmadır.

Genel olarak, şikâyet başvurusu; idarenin her türlü eylem ve işlemleri ile tutum ve davranışları neticesinde hak ve özgürlükleri veya menfaatleri ihlal edilen gerçek ve tüzel kişilerin, ilgili idareye yapacakları başvurularının ardından kullanabilecekleri bir mekanizma olarak tanımlanabilmektedir.

- Başvurularda sadece hukuka aykırılık iddiası değil iyi yönetim ilkeleri ile hakkaniyete aykırılık da ileri sürülebilir. İdarenin işlem ve eylemleri ile tutum ve davranışı sonucu hak ve özgürlükleri veya menfaatleri ihlal edilen gerçek ve tüzel kişiler Kuruma başvuruda bulunmaktadırlar. Bu tanım çerçevesinde, tüm bireyler yanında; şirketler, sivil toplum kuruluşları, dernekler, vakıflar, sendikalar vb. tüzel kişiler Kuruma başvuru hakkına sahiptir. Ayrıca, tabiiyet ve mütekabiliyet (karşılıklılık) şartı aranmaksızın yabancı ülke vatandaşları da Kuruma şikâyetlerini iletebilmekte ve şikâyetleri Kurumca sonuçlandırılmaktadır.

Şikâyet başvurularının genel nitelikleri şu şekilde sıralanabilir: - Şikâyet başvurusunun amacı, kendisine hizmet için var olan, ancak kendisinden güçlü kamu idaresi karşısında, bireyin haklarının insan olarak onuruna yakışır şekilde korunmasına katkı sağlamaktır. - Şikâyet başvurusunun varlık nedeni, idarenin millet adına yargı dışında denetimidir. Kamu denetçisine başvurma hakkı 12/09/2010 referandumu neticesinde tanınan Anayasal bir haktır.

Şikâyet başvurusunun insan hakları, temel hak ve özgürlükler, kadın hakları, çocuk hakları ve kamuyu ilgilendiren genel konulara yönelik olması halinde, doğrudan hak ve özgürlüğü veya menfaati ihlal edilen kişiler değil, gerçek ve tüzel üçüncü kişiler de başvuruda bulunabilmektedir. Bireyler yanında dernekler ve vakıflar gibi sivil toplum kuruluşları da idarenin denetimi mekanizmasında aktif rol alabilmektedir. Ayrıca, şikâyet başvu-

- Şikâyet başvurusu, iç denetim, teftiş gibi diğer denetim yolları ile yargı, idareye başvuru gibi hak arama yollarına bir alternatif değildir. Diğer bir anlatımla, şikâyet başvurusu, idarenin yargı dışında TBMM adına dışsal denetimine katkı sağlayacak bir meka-

63

YILLIK RAPOR 2013

rusu kanuni temsilci veya vekil tarafından da yapılabilmektedir.

gerçekleştirmediklerinin altını çizmekte yarar görülmektedir. Valilik veya kaymakamlıklar, şikâyetleri tarih ve sayı vermek suretiyle kayıt altına aldıktan sonra şikâyet başvurusunu ve varsa eklerini en geç 3 iş günü içerisinde doğrudan Kuruma göndermektedirler.

Şikâyet başvurusu, Kuruma veya Kurumun gerekli gördüğü yerlerde açacağı bürolara; elden, posta, e-posta (iletisim@ ombudsman.gov.tr), faks veya elektronik başvuru sistemi yoluyla ulaştırılmaktadır. Ancak, faks veya elektronik posta yoluyla yapılan başvurulara ait dilekçe asıllarının 15 gün içerisinde Kuruma gönderilmesi gerekmektedir. Aksi takdirde, şikâyet başvurusu geçersiz sayılmaktadır.

Şikâyet başvurusunun, Kurum şikâyet bürosunca kayıt altına alınması sonrasında, konusuna göre başvuru ilgili Kamu Denetçisine havale edilmektedir. Kamu Denetçisi ise şikâyeti uzmana ileterek inceleme ve araştırma sürecini başlatmaktadır.

“Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu’nun Uygulanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik” ekinde yer alan “Gerçek Kişiler için Şikâyet Başvuru Formu” veya “Tüzel Kişiler için Şikâyet Başvuru Formu” doldurulmak suretiyle Kuruma başvurulabilmektedir. Yönetmelikte belirlenen zorunlu bilgi ve belgelerin sunulması koşuluyla form kullanılmadan da şikâyet başvurusu yapılabilmektedir.

Şikâyetler, ilk önce “ön inceleme”ye tabi tutulmaktadır. Bu aşamada yapılan incelemede, - Kurumun görev alanına girmeyen, - Süresi içerisinde yapılmayan, - Kurumda incelenmekte ve araştırılmakta olan bir şikâyet başvurusuyla veya Kurum tarafından daha önce sonuçlandırılan bir şikâyetle sebepleri, konusu ve tarafları aynı olan,

Diğer taraftan, haklı bir nedenin bulunması halinde başvuru yapılan yerde formun doldurulmasına yardımcı olunmak suretiyle sözlü şikâyette de bulunulabilmektedir.

- Yargı organlarında görülmekte veya yargı organlarınca karara bağlanmış uyuşmazlıklara ilişkin olan, - Başvuru usulüne uygun olmayan,

Ayrıca, illerde valilikler ve ilçelerde kaymakamlıklar aracılığıyla da şikâyet başvurusu yapılabilmektedir. Ancak, burada, valilik ya da kaymakamlığın şikâyet başvurusuna ilişkin herhangi bir inceleme

- Başvuruda bulunması gereken isim, adres, unvan gibi zorunlu bilgileri içermeyen, - Menfaat ihlali içermeyen,

64

YILLIK RAPOR 2013

Şikâyetler hakkında‘İncelenemezlik Kararı’ verilerek başvuru sahibi, gerekçesiyle birlikte karar hakkında yazılı olarak bilgilendirilmektedir.

İdari başvuru yollarının tüketilmediğinin tespiti halinde ise, “Gönderme Kararı” verilmekte ve Karar, şikâyet başvurusunun gereğinin yapılması için ilgili idareye, bilgi olarak başvuru sahibine bildirilmektedir. Kurum tarafından verilen gönderme kararlarıyla şikâyetçi, ilgili idareye çözüm için başvurmuş olarak değerlendirilmekte ve idari başvuru yollarının tüketilmesi şartı sağlanmış olmaktadır. Diğer bir ifadeyle, şikâyet, işlem tesis etmesini sağlamak üzere Kurum aracılığıyla ilgili idareye bildirilmektedir.

Ön inceleme aşamasında ele alınan bir diğer husus ise, şikâyetçinin Kuruma başvurmadan önce ilgili idareye başvurarak idari başvuru yolunu tüketip tüketmemesidir. Kuruma başvuruda bulunabilmek için, idarî işlemden doğan zararın giderilmesinin üst makamdan, üst makam yoksa işlemi yapmış olan makamdan, özel kanunlarda belirtilmiş olması halinde ise bu makamlardan, idarî dava açma süresi içinde istenmesi gerekmektedir.

Şikâyetlerin ön incelemesi, Şema-1’de sunulmaktadır:

65

YILLIK RAPOR 2013

Şema-1: Öninceleme aşaması

66

YILLIK RAPOR 2013

Yapılan ön inceleme neticesinde bir şikâyetin başka bir Kamu Denetçisinin görev alanına girdiğinin tespit edilmesi halinde, Kamu Denetçisi tarafından‘Şikâyet Kaydının Kapatılması Kararı’ verilmekte ve şikâyet ilgili Kamu Denetçisine gönderilmektedir.

olmaktadır. Ancak, şikâyetin bu yolla çözülemediği hallerde, şikâyet konusu hakkında bilgi ve belgeler ile şikâyet hakkındaki değerlendirmeler ilgili idareden talep edilmekte ve böylece idareye de söz hakkı tanınmaktadır. İdare, istenilen bilgi ve belgeleri derhal elektronik posta yoluyla Kurum elektronik posta adresine, bu isteğin tebliğ edildiği tarihten itibaren en geç otuz gün içinde de asıllarını Kuruma göndermekle yükümlüdür. Bu süre içinde istenen bilgi ve belgeleri haklı bir neden olmaksızın vermeyenler veya eksik verenler hakkında Başdenetçi veya Denetçinin başvurusu üzerine ilgili merciin soruşturma açma zorunluluğu bulunmaktadır. Soruşturma açılmasına ilişkin işlem ve soruşturma sonucu hakkında ilgili merci Kurumu bilgilendirmekle mükelleftir.

“İncelenemezlik” ve “Gönderme” kararlarının verilmesine gerek olmadığının tespiti halinde ise, inceleme ve araştırma aşamasına geçilmektedir. Şikâyetlerin sebepleri ve konuları aynı olanlar için ‘Birleştirme Kararı’ alınmakta ve birden fazla şikâyet tek bir şikâyet dosyası olarak incelenmektedir. İnceleme aşamasında, bürokrasi ve kırtasiyecilikle çözümü geciktirmemek için, öncelikle şikâyetin en kısa sürede nasıl sonuçlandırılacağına ilişkin bir değerlendirme yapılmaktadır. Söz konusu şikâyetin herhangi bir yazışmaya yer verilmeden çözülebileceği kanaatine varılırsa, ilgili idare ile (telefonla veya bizzat) görüşmeler yapılmaktadır. Yapılan görüşmelerde şikâyet konusu olayla ilgili bilgi verilip, ilgili idareden çözüm için işlem tesis etmesi istenmektedir. İlgili idare, şikâyet konusu olayı çözüme kavuşturması halinde Kurumla irtibata geçerek konunun çözüme kavuşturulduğunu bildirmektedir. Böylece, Ombudsmanlık sisteminin temelindeki ‘uzlaşma ve arabuluculuk pratiği’ hızlı ve etkin bir şekilde hayata geçirilmiş

Devlet sırrı veya ticarî sır niteliğindeki bilgi ve belgeler, yetkili mercilerin en üst makam veya kurulunca açıkça gerekçesi belirtilmek suretiyle verilmeyebilir. Ancak, devlet sırrı niteliğindeki bilgi ve belgeler Başdenetçi veya görevlendireceği Denetçi tarafından yerinde incelenebilmektedir. İncelenen devlet sırrı niteliğindeki bilgi ve belgeler açıklanamamakta ve kararda bunlara yer verilememektedir. Başdenetçi veya denetçiler, inceleme ve araştırma konusuyla ilgili olarak özel veya teknik bilgiyi gerektiren hâllerde ala-

67

YILLIK RAPOR 2013

nında uzman kişileri bilirkişi olarak görevlendirilebilmekte, tanık veya ilgili kişilerin dinlenmesine karar verebilmektedirler.

ilkelerine yaraşır şekilde zamanında, açık ve gerekçeli cevap vermediği (Örneğin Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu gibi) belirlenmiştir. Bu durum ise, şikâyetlerin etkin ve hızlı çözülmesini engellemektedir. İdareden talep edilen bilgi ve belge, hem idareye şikâyete konu olay hakkında söz hakkı tanımakta hem de Kurum tarafından konunun hukuka ve hakkaniyete uygun şekilde değerlendirilmesinde kaynak teşkil etmektedir.

Kurum tarafından yapılan görüşmeler ve yapılan yazışmalar neticesinde; bazı idarelerin şikâyet konusu olayla ciddi olarak ilgilendiği, konunun bir an önce çözümü için gerekli çalışmaları yaptığı (Örneğin Sağlık Bakanlığı, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü, Orman ve Su İşleri Bakanlığı gibi) görülmüştür. Ancak bazı idarelerin ise şikâyet konusu olayla ilgili bilgi ve belge isteme taleplerimize iyi yönetim

İnceleme süreci, Şema-2’de sunulmaktadır:

Şema-2: İnceleme Aşaması

68

YILLIK RAPOR 2013

İnceleme ve araştırma sonucu şikâyetin yerinde olduğu kanaatine varılması hâlinde “Tavsiye Kararı” verilmektedir. Kararda idareye hatalı davranıldığının kabulü, zararın tazmini, işlem yapılması veya eylemde bulunulması, mevzuat değişikliğinin yapılması, işlemin geri alınması, kaldırılması, değiştirilmesi veya düzeltilmesi, uygulamanın düzeltilmesi, uzlaşmaya gidilmesi, tedbir alınması konularında önerilerde bulunulmaktadır.

İnceleme ve araştırma sonucunda şikâyetin yerinde olmadığı kanaatine varılması hâlinde ise “Ret Kararı” verilmektedir. Ayrıca, şikâyetçinin başvurusundan vazgeçmesi, şikâyetçi gerçek kişi ise ölümü veya tüzel kişi ise tüzel kişiliğinin sona ermesi, şikâyet konusu talebin ilgili idare tarafından yerine getirilmesi, inceleme ve araştırma devam ederken şikâyet konusu hakkında dava açılması durumlarında Kurumumuz tarafından “Karar Verilmesine Yer Olmadığına Dair Karar” verilmektedir. Kurumun tarafları uzlaştırmasıyla şikâyet konusu olaydaki hatalı işlemin idare tarafından düzeltilmesi halinde de bu karar alınmaktadır. Şema-3’te ise karar türleri gösterilmektedir.

İlgili merci, tavsiye doğrultusunda tesis ettiği işlemi, aldığı önlemi veya tavsiye edilen çözümü uygulanabilir nitelikte görmediği takdirde bunun gerekçesini otuz gün içinde Kuruma göndermek zorundadır.

Şema-3: Karar Türleri

69

YILLIK RAPOR 2013

Başdenetçilik, kararın verilmesinden sonra sonucu etkileyebilecek bilgi ve belgelerin ortaya çıkması durumunda şikâyet hakkında yeniden inceleme ve araştırma yapabilmektedir. Tavsiye ve Ret Kararları, Kamu Denetçisinin önerisi üzerine, bizzat Kamu Başdenetçisi tarafından verilmektedir. Kamu Başdenetçisi, şikâyet başvurusu ile şikâyete ilişkin tüm bilgi ve belgeleri, gerek ulusal gerekse uluslararası mevzuat hükümleri çerçevesinde incelemekte ve hakkaniyet boyutunu da göz önünde bulundurarak idareye önerilerde bulunmaktadır. Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu, tüm kararların Kamu Başdenetçisi tarafından alınmasını öngörmektedir. Ancak, Kamu Başdenetçisi, bürokratik işlemlerin azaltılarak verimliliğin arttırılmasını sağlamak amacıyla, Tavsiye ve Ret kararları hariç, diğer kararların (İncelenemezlik, Gönderme ve Başvurunun Geçersiz Sayılmasına ilişkin Karar, Birleştirme ve Şikâyet Kaydının Kapatılmasına İlişkin Karar, Karar Verilmesine Yer Olmadığına Dair Karar) Kamu Denetçileri tarafından verilmesini, İmza Yetkileri Yönergesi çerçevesinde yetki devriyle uygun bulmuştur. Bu kararlar zaman zaman Kamu Başdenetçisi tarafından denetlenmektedir. Kamu Başdenetçisi bu kapsamda devrettiği yetkileri, işlerin yürütümü ihtiyaç duyulan hallerde geri alabilecektir.

70

4.2. Genel İstatistiki Bilgiler Kurum tarafından kamu hizmetlerinin işleyişinde bağımsız ve etkin bir şikâyet mekanizması oluşturularak, 29/03/2013 tarihi itibarıyla elden, posta, e-posta, faks ve e-başvuru sistemi (on-line) aracılığı ile şikâyet başvuruları alınmaya başlanmıştır. 31/12/2013 itibarıyla Kuruma yapılan şikâyet başvurularının sayısı 7638’dir. Başvuruların büyük çoğunluğu (yaklaşık olarak % 57’si) internet sayfasında yer alan “e-başvuru” sistemi aracılığı ile yapılmıştır. Başvuru şekline ilişkin veriler Tablo7’de gösterilmektedir. Faks Elden Posta E-posta TOPLAM

Sayı 211 365 2136 4356 570 7638

Yüzde 2,8 4,8 28,0 57,0 7,5 100,0

Tablo-7: Başvuru Şekilleri Kuruma yapılan başvuruların % 27’lik önemli bir kısmı “kamu personel rejimi” ne yöneliktir. Yaklaşık olarak %15’i “eğitim-öğretim, gençlik ve spor” alanında, %12’si “çalışma ve sosyal güvenlik” alanında, yüzde 11’i “ekonomi, maliye ve vergi” alanındadır. Şikâyet konularının dağılımı Tablo8’de sunulmaktadır:

YILLIK RAPOR 2013

Sayı

Yüzde

2142

28,0

1203

15,8

888

11,6

Ekonomi, Maliye ve Vergi

784

10,3

Adalet, Milli Savunma ve Güvenlik

455

6,0

271

3,5

263

3,4

239

3,1

198

2,6

166

2,2

158

2,1

Engelli Hakları

87

1,1

Sosyal Hizmetler

46

0,6

37

0,5

Kadın ve Çocuk Hakları 3

32

0,4

Bilim-Sanat, Kültür ve Turizm

32

0,4

Gıda, Tarım ve Hayvancılık

28

0,4

Ailenin Korunması

13

0,2

Mahalli idarelerce yürütülen hizmetler

455

6,0

141

1,8

7638

100,0

Kamu Personel Rejimi

Mülkiyet Hakkı Enerji, Sanayi, Gümrük ve Ticaret

TOPLAM

Tablo-8 Şikâyet konuları

71

YILLIK RAPOR 2013

İdareler bazında şikâyetlerin dağılımı ise Tablo-9’da gösterilmektedir:

Tablo-9: Şikâyet edilen idareler

72

YILLIK RAPOR 2013

“Kamu Denetçilerinin İş Bölümüne İlişkin Yönerge” ile Kamu Denetçilerimiz arasında konu alanlarına göre iş bölümüne gidilmiştir. Bu çerçevede, Kamu Denetçilerimize değişen oranlarda başvurular gelmektedir. Kamu Denetçilerine gönderilmiş şikâyetlere ilişkin bilgiler Tablo-10’da sunulmaktadır:

Tablo-10: Kamu Denetçilerine havale edilen şikâyetler

Tablo-11: Kamu Denetçilerine havale edilen şikâyetler (%)

73

YILLIK RAPOR 2013

7638 şikâyet başvurusunun 6097 tanesi Kurumumuz tarafından sonuçlandırılmıştır. Kurum tarafından % 35 oranında “İncelenemezlik Kararı”, %37 oranında ”Gönderme Kararı” ve %6 oranında “Başvurunun Geçersiz Sayılması” kararı verilmiştir. Verilen karar türlerine ilişkin bilgiler Tablo-12’deki gibidir:

Tablo-12: Karar Türleri Kamu Başdenetçisi ile Kamu Denetçileri tarafından incelenen dosya sayısı ile verilen kararlara ilişkin istatistik tablolarda sunulmaktadır:

Tablo-13: Kamu Başdenetçisi Sayın M. Nihat Ömeroğlu tarafından verilen kararlar

74

YILLIK RAPOR 2013

Tablo-14: Kamu Denetçisi Sayın Zekeriya Aslan tarafından verilen kararlar

Tablo-15: Kamu Denetçisi Sayın Serpil Çakın tarafından verilen kararlar

Tablo-16: Kamu Denetçisi Sayın Mehmet Elkatmış tarafından verilen kararlar

75

YILLIK RAPOR 2013

Tablo-17: Kamu Denetçisi Sayın Abdullah Cengiz Makas tarafından verilen kararlar

Tablo-18: Kamu Denetçisi Sayın Muhittin Mıhçak tarafından verilen kararlar

76

YILLIK RAPOR 2013

Kamu Denetçileri tarafından verilen kararların ortalama değerlendirme sürelerine ilişkin bilgi ise Tablo-19’da sunulmaktadır:

Tablo-19: Ortalama değerlendirme süreleri Bölgelere göre başvuruların dağılımına bakıldığında, en fazla başvurunun %27 gibi bir oranla “Marmara Bölgesinden”, %23’ünün ise “İç Anadolu Bölgesinden” yapıldığı belirlenmiştir. Başvuruların yüzde 1’lik kısmı ise yurtdışından alınmıştır.

Tablo-20: Bölgelere göre şikâyet başvurularının dağılımı

77

YILLIK RAPOR 2013

Başvuruların en fazla yapıldığı il, nüfus büyüklüğüyle de orantılı olarak İstanbul’dur. Başvuruların % 18’unu alan İstanbul’u, %13 ile Ankara ve % 5 ile İzmir takip etmektedir.

Tablo-21: İllere göre şikâyet başvurularının dağılımı

4.3. Konu Alanlarına Göre Şikâyetler ve Öne Çıkan Hususlar 4.3.1. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bu alandaki şikâyetlerin Tablo-22’de gösterilen konularda toplandığı değerlendirilmiştir.

Tablo-22: Çalışma ve sosyal güvenlik alanındaki şikâyetlerin dağılımı

78

YILLIK RAPOR 2013

si, Her ne kadar farklı sosyal güvenlik kuruluşlarının ve bunlara ilişkin mevzuatın tek çatı altında toplanmasıyla ülkemizde sosyal güvenlik alanında bir reform gerçekleştirilmişse de, konunun nüfusumuzun tamamını ilgilendirmesi ile bu alanda günümüze kadar pek çok düzenlemenin yapılmış olması sebepleriyle, Kurumumuza çok sayıda ve farklı konularda şikâyet başvurusu yapılmıştır. Şikâyet başvuruları sınıflandırıldığında ise, i) Farklı sosyal güvenlik kuruluşlarından (SSK, BAĞ-KUR ve Emekli Sandığı) emekli olanlar ile aynı sosyal güvenlik kuruluşundan emekli olmakla birlikte emekli olunan tarihteki aylık hesaplama yöntemine ilişkin mevzuat değişiklikleri nedeniyle farklı yaşlılık aylığı ödenmesi (prim ödeme gün sayıları,sigortalılık süresi, ödenen prim miktarı gibi çeşitli parametrelerin emekli aylıklarında meydana getirdiği farklılıklar), ii) Emekli Sandığına tabi çalışmış bulunmakla birlikte farklı bir sosyal güvenlik kuruluşundan emekli olunması sonrası, Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından emekli olunan tarihteki katsayılar üzerinden hesaplanan ikramiyelerin, Türk Lirasından altısıfır atıldığı gerekçesiyle, altı basamağının silinerek ödenme-

79

iii) Geçmişte hizmet akdine (Sosyal Sigortalar Kurumu-SSK) istinaden çalışılmış olunması rağmen, sonrasında farklı bir sosyal güvenlik kuruluşuna tabi olarak çalışırken gerçekleşen doğumlar için, son tabi olunan sosyal güvenlik kuruluşunun SSK olmaması sebebiyle doğum borçlanması yapma hakkının tanınmaması, iv) Emekli olunduktan sonraki dönemde hizmet akdine istinaden veya kendi nam ve hesabına çalışanlarla ilgili olarak, kişilerin fiili ve gerçek çalışmasının tespitine yönelik araştırma yapılmadan, sadece vergi dairesi kayıtlarındaki mükellefiyet bilgilerine dayanarak geçmişe yönelik sosyal güvenlik destek prim borcu çıkarılması, bu borcun kişilerin emekli aylıklarından kesinti yapılmak suretiyle tahsil edilmesi, v) Herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşundan emekli olduktan sonra sermaye şirketi ortağı olan sigortalıların emekli aylıklarından sosyal güvenlik destek primi kesilmesi işlemi ile ilgili olarak; bu primin kesileceği dönemin belirlenmesi sırasında, Sosyal Güvenlik Kurumunca, şirket ortağının vergi dairesinden mükellefiyetinin terkin edildiği tarihin değil, şirketin tasfiyesine ilişkin kararın Ticaret Sicili

YILLIK RAPOR 2013

Gazetesi’nde yayımlandığı tarihin esas alınması sonucunda, fiili ve gerçek çalışmanın bulunmadığı döneme ilişkin sosyal güvenlik destek primi borcu çıkarılması, vi) Çalışma hayatında bir dönem isteğe bağlı olarak tescili yapılan sigortalıların, söz konusu dönemlere ilişkin prim borcunun, SGK tarafından sigortalılara bildirilmeyip, borcun emeklilik başvurusu sırasında öğrenilmesi, Hususlarının sıklıkla şikâyete konu edildiği tespit edilmiştir.

4.3.2. Ekonomi, Maliye ve Vergi Bu alanlarda, Kurumumuza farklı konularda çok sayıda münferit şikâyet başvurusu gelmiş olmakla birlikte, şikâyetler sınıflandırıldığında, bunların aşağıda belirtilen ve Tablo-23’te de gösterilen konularda yoğunlaştığı görülmektedir.

Tablo-23: Ekonomi, maliye ve vergi alanındaki şikâyetlerin dağılımı i) Bankacılık ve finans sektörüne ilişkin olarak, müşteri ilişkileri, standart sözleşmeler ve bu sözleşmelerde büyük ölçüde banka çıkarlarının gözetilmesi şikâyet konusu edilmektedir. Bu doğrultuda, bankaların müşterilerden aldığı hesap işletim ücreti, dosya masrafı, ipoteğin fekki ücreti, kredi kartı aidatı vb. konularda, ii) Bireysel emeklilik sisteminden ayrılanlardan yapılan stopaj kesintilerinin 6327 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun Geçici 1’inci maddesi uyarınca iadesi hakkında, iii) Konut Edindirme Yardımı hak sahiplerine yapılan geri ödemelerle ilgili,

80

YILLIK RAPOR 2013

iv) Tasfiye halindeki bankalar nezdindeki mevduatın mudilerine ödenmesi talebiyle ilgili, v) Kimi idarelerin şikâyetçilerin taleplerine iyi yönetim ilkeleri çerçevesinde cevap vermemesi hakkında, vi)

Kurumların yapmış olduğu ihalelere ilişkin,

vii) Kurumlar ile bankalar arasında yapılan maaş ve özlük ödemelerine ilişkin promosyon sözleşmelerinde çalışanların aleyhine hükümler bulunması konusunda, viii)

Vergi kayıp ve kaçakçılığı konusunda,

şikâyet başvuruları alınmıştır.

4.3.3. Orman, Su, Çevre ve Şehircilik Toplumumuzun yeni tanıştığı alanlar olmakla birlikte, bu alandaki şikâyet başvurularının imar ve iskân işlemleri, yapı kooperatifleri, çevresel etki değerlendirme (ÇED) raporları, kentsel dönüşüm, TOKİ konutlarının uygun şekilde teslim edilmemesi, çevre kirliliği (hava, su ve ses kirliliği), doğal afetler sonucu oluşan zararların tazmini, orman köylülerine ilişkin mevzuatın güncel olmaması ve 2B arazileri konularında yoğunlaştığı belirlenmiştir. Başvuruların değerlendirilmesinden Tablo-24’teki başlıkların öne çıktığı belirlenmiştir:

Tablo-24: Orman, su, çevre ve şehircilik alanındaki şikâyetlerin dağılımı

81

YILLIK RAPOR 2013

4.3.4. Enerji, Sanayi, Gümrük ve Ticaret Her ne kadar bu alanda faaliyet gösterenler, kamu hukuku tüzel kişileri olmasa da, Kanunumuz uyarınca kamu hizmeti yürüten özel hukuk tüzel kişileri hakkındaki şikâyetlerin de Kurumumuz görev alanı içerisinde olmasından dolayı, bu alanlardaki şikâyetler kabul edilmiştir. Şikâyet alanlarında öne çıkan konular ise Tablo-25’teki gibidir:

Tablo-25: Enerji, sanayi, gümrük ve ticaret alanlarındaki şikâyetlerin dağılımı Bu konulardaki şikâyetler çoğunlukla, dağıtım şirketlerinin (elektrik, doğalgaz) hizmetleri ile bunların denetimindeki boşluktan kaynaklanan sorunlar, kaçak elektrik kullanım bedellerinin kişilere haksız şekilde yansıtılması, elektrik, doğalgaz vs. fatura bedellerinin yüksek olması, lisanssız elektrik üretimindeki mevzuat eksikliği, tüketici hakem heyeti karar alma sürelerinin uzunluğu, maden ruhsatlarının düzenlenmesi ve denetimi ile gümrük işlemleri hakkındadır.

4.3.5. Ulaştırma, Basın ve İletişim Kamu hizmetinin özel hukuk tüzel kişilerince yerine getirildiği bu alanda, tarife ve faturalandırma konusunda yaşanan sorunlar, cep telefonun IMEI numarasının klonlanması, GSM operatörlerine ait baz istasyonlarının insanların sağlığını kötü yönde etkilemesi, OGS-HGS geçişlerindeki sorunlar, genel ahlâka aykırı reklam yayınları, yazılı ve görsel yayın kuruluşlarının denetimi, yetki belgeleri (SRC, K1 vs.), hızlı tren istasyonu için yer belirlenmesinde yaşanan sorunlar temel şikâyet konularını oluşturmaktadır. Bu başlık altındaki şikâyetlerin konularına göre dağılımı ise Tablo-26’da gösterilmektedir:

82

YILLIK RAPOR 2013

Tablo-26: Ulaştırma, basın ve iletişim alanlarındaki şikâyetlerin dağılımı

4.3.6. Sağlık Bu alanda gelen şikâyetlerin ise; sağlık çalışanlarının sorunları (özellikle doktor nöbetleri), başta bilgi edinme hakkı kapsamındakiler olmak üzere hasta hakları, sağlık çalışanlarının hasta ve yakınlarına yönelik tutum ve davranışları (cinsiyet, siyasi görüş gibi sebeplerle yapılan ayrımcılık, nezaketsiz davranış vb.), hastanelerin hizmet kalitesi, tedavide yaşanan aksaklıklar, tıbbi kötü uygulamalar (malpraktis) konularında yoğunlaştığı belirlenmiştir. Konularına göre şikâyetlere ilişkin bilgiler ise Tablo-27’de gösterilmektedir:

Tablo-27: Sağlık alanındaki şikâyetlerin dağılımı

83

YILLIK RAPOR 2013

4.3.7. Eğitim-Öğretim, Gençlik ve Spor

Tablo-28: Eğitim-öğretim alanındaki şikâyetlerin dağılımı Bu konudaki şikâyetlerde öğretmenlik mesleğinin icrası ve çeşitli sınav uygulamalarına yönelik sorunlar karşımıza çıkmaktadır. Spor ve gençlik konularında ise, spor federasyonları, gençlik çalışma ve projeleri konuları öne çıkmaktadır. Şikâyetlerin dağılımı Tablo-28’de gösterilmektedir.

4.3.8. Bilim-Sanat, Kültür ve Turizm Toplam 31 şikâyet başvurusunun alındığı bu alanda, başvuruların tabiat ve kültür varlıklarının korunmasında yoğunlaştığı tespit edilmiştir. Bu başlık altında alınan şikâyetlere ilişkin konu dağılımı Tablo-29’daki gibidir:

Tablo-29: Bilim, sanat, kültür ve turizm alanlarındaki şikâyetlerin dağılımı

84

YILLIK RAPOR 2013

4.3.9. Ailenin Korunması Ailenin korunması başlığı altında aile bütünlüğünün korunması hakkında başvuruların öne çıktığı belirlenmiştir. Bu alandaki şikâyetlere ilişkin bilgiler ise Tablo-30’da sunulmaktadır:

Tablo-30: Ailenin korunması hakkındaki şikâyetlerin dağılımı

4.3.10. Engelli Hakları Engelli hakları ile ilgili şikâyetler, binek araçlarda katma değer vergisinden de muafiyet gibi mali haklara ilişkin taleplerle, Özürlü Memur Seçme Sınavı’nın (ÖMSS) her yıl yapılması ve kadro talebi gibi atama konularıyla ilgilidir. Şikâyetlere ilişkin bilgiler ise Tablo-31’de yer almaktadır.

Tablo-31: Engelli hakları ile ilgili şikâyetlerin dağılımı

85

YILLIK RAPOR 2013

Kurumumuz tarafından 24/12/2013 tarihinde gerçekleştirilen “Engelli Bireylerin İdarelerle Yaşadıkları Sorunların Çözümünde Yeni Bir Mekanizma: Kamu Denetçiliği Kurumu” başlıklı çalıştaya katılan Sivil Toplum Kuruluşlarının temsilcileri öncelikle, Birleşmiş Milletler Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşmeye Ek İhtiyari Protokolün onaylanmasını beklediklerini ifade etmişlerdir.

gerektiği belirtilmiş, bu hususun devletin istihdam politikalarında öncelikli olması talep edilmiştir. Engellilere özel eğitim veren kurumlardaki az sayıdaki eğitimcinin de bu konuda yetersiz olduğu; bu gruptaki eğitimcilerin sayısının artırılmasının ve daha donanımlı olmalarının beklendiği ifade edilmiştir. Eğitim sistemindeki kavramlaştırmaların, müfredatın ve uygulamaların değiştirilmesi ve geliştirilmesi: Engelli vatandaşlarımız kendileri için daraltılmış ders müfredatı uygulanmasının olumsuz sonuçlar doğurduğunu, iş ararken zorlandıklarını belirtmişlerdir. Ayrıca müfredatta yer alan engelli bireyleri rencide edici ifadelerin acilen düzeltilmesi talep edilmektedir. Kimi okullarda yöneticilerin engelli öğrencileri kaydetmekten imtina ettikleri ya da aileyi uzaklaştırmaya varan uygulamaları bulunduğu; bu tip uygulamaların engellenmesi gerektiği vurgulanmıştır.

Ayrıca, engelli vatandaşlarımızın “birey” olmalarından kaynaklanan eğitim, sağlık gibi en temel haklarına ve diğer kamu hizmetlerine erişmekte güçlük çektikleri belirtilmiş, bazı düzenlemelerle bu sorunların biran evvel aşılabileceği ifade edilmiştir. Anılan çalıştayın sonuçları özetle aşağıda sunulmuştur:

Eğitimle İlgili Sorunlar Eğitimle ilgili erişim sorunları: Eğitim alanındaki en önemli sorunların erişimle ilgili olduğunu ifade edilmiştir. Bunlar; eğitim alanlarına (mekânsal) erişim, eğitim materyallerine erişim ve evrensel standartlarda kaliteli eğitime erişim olarak sıralanmaktadır.

ÖSYM tarafından gerçekleştirilen sınavlarla ilgili sorunlar: Her sınavdan önce engelli bireylerden rapor istenmesinin önüne geçilmesi gerektiği; bu sorunun “engelli veri tabanı” oluşturulmasıyla çözülebileceği dile getirilmiştir. Ayrıca, sınavlarda görevli okuyucuların eğitimli olması, dijital sınav imkânları vb. hizmetlerin sunulması beklenmektedir. ÖSYM sınav kılavuzlarındaki ayrımcı ifadelerin

İlk öğretimden üniversiteye eğitimcilerin engelli bireyler konusunda eğitimi: İlk ve orta öğretimdeki branş ve rehberlik öğretmenleri ile üniversitelerdeki öğretim üyelerinin engelli bireyleri yetiştirebilmek amacıyla özel eğitim almaları

86

YILLIK RAPOR 2013

ve engelliler için bölüm kısıtlamalarının kaldırılması beklenmektedir.

tındaki kişilerin bu kurumlardan mezun edilmesi zorunluluğunun eğitimlerinin yarım kalmasına sebebiyet verdiği belirtilmiştir.

Akademik eğitimde bölüm seçiminde engelli bireylere karşı ayrımcılık yapıldığı iddiası: Engelli bireylerin üniversitelerde arzu ettikleri her bölüme giremediği, ayrıca engellilerin akademik kaynaklara ulaşmakta sıkıntılar yaşadığı belirtilmiştir. Bu amaçla, her engel grubuna akademik eğitim verilebilmesi için çalışmalar yapılmasının gerektiği ifade edilmiştir.

Toplumun engelsiz bireyleri de kapsayacak şekilde engeller konusunda eğitilmesi: Engeli olmayan bireylerin engelli bireylerle bir arada yaşamayı öğrenmesi gerektiği; bu kapsamda, engelsiz bireylerin engelli bireyler hakkında en küçük yaşlardan itibaren bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi gerektiği ifade edilmiştir.

Hizmet içi eğitim: Engelli bireylerin kamu görevlerine atanmalarını müteakiben aldıkları hizmet içi eğitimlerin zayıf olduğu, bu konuda engelli bireyler için ayrı bir eğitim hazırlığı yapılmasının gerekliliği ve yöneticilerin engelli bireyler hakkında daha bilinçli davranmalarının beklendiği belirtilmiştir.

Engelli bireylerin ailelerine de eğitimler verilmesi: Başta anneler olmak üzere ebeveynlerin ve ailelerin eğitilmesi gerektiği belirtilmiştir. Eğitsel tanımlamalardaki hataların giderilmesi: Rehber danışmanlık merkezlerinde uygulama yapanların yeterliliğe sahip kişiler olmadığı, kullanılan testlerin günümüze uygun olmadığı ve dolayısıyla engelli bireylere yanlış yönlendirmeler yapılabildiği belirtilmiştir. Normal ve üstün zekâya sahip olan bireylerin zihinsel engellilerle birlikte yönlendirilebildikleri, en başından eğitsel değerlendirmelerin doğru yapılması gerektiği dile getirilmiştir.

Kaynaştırma eğitimleri için gerekli altyapının oluşturulması: Kaynaştırılmış eğitimin engelli bireylere uygun altyapı sağlanıp dezavantajlarının giderildiği zaman mümkün olduğu dile getirilmiştir. Aksi halde engelli bireylerin engelsiz bireylerle aynı şartlarda yarışmaları gerektiği belirtilmiştir.

Bütün engelliler için eğitim sisteminde engelin özelliğinin dikkate alınması: Engellilerin engel türüne göre farklı sorunları bulunmaktadır. Bu ayrımlar gözetilerek engeli olan olmayan herkese bütüncül ve eşit bir eğitim fırsatı sunul-

Özel eğitim ve özel rehabilitasyon kurumlarındaki standardın yükseltilmesi: Özel eğitim kurumlarında verilen 8 saatlik eğitimin uluslararası standartların gerisinde ve yetersiz kaldığı, 23 yaşın al-

87

YILLIK RAPOR 2013

malıdır. Bu amaçla, engellilerin ihtiyaç duyduğu loop indüksiyon sistemi vb. yazılım ve donanımların da başta eğitim kurumları olmak tüm kamu idarelerine kurulması beklenmektedir.

ğin kontrolü ile engelliliğin azaltılabileceği belirtilmiştir. Sağlık mevzuatının hayata geçirilmesi: Hastanelerce engelli ve yaşlı vatandaşlara öncelik tanınması gerektiği yönündeki mevzuatın uygulanması gerektiği ifade edilmiştir.

Sağlık Hizmetleri ile İlgili Sorunlar Sağlık hizmetlerine erişim sorunları: Hastanelerdeki görüntüleme cihazlarının, tekerlekli sandalyelerin, tuvaletlerin, yatakların, ambulansların ve diğer makine ve teçhizatın ortopedik engelliler için uygun olmadığı belirtilmiştir. Ayrıca, sağlık hizmeti veren kurumların engelli bireylerin sorunlarını anlatabilecekleri işaret dili tercümanı, ilaçlarla ilgili işaret dili videosu ya da görme engelliler için kabartmalı hastane planı vb. tertibatı ve personeli sağlaması talep edilmiştir.

Bakanlıkların ortak kullandıkları engelli veri tabanı olması: Rehabilitasyon belgesi için bile belgenin aslının istendiği, bunun yerine ortak veri tabanı olması gerektiği belirtilmiştir. Sağlık hizmeti verenlerin engelli bireyler konusunda farkındalıklarının artırılması: Yapacakları işlemler konusunda doktorların ve diğer sağlık personelinin engelli bireyleri aydınlatması gerektiği, sağlık çalışanlara bunun eğitiminin verilmesinin gerektiği dile getirilmiştir.

Hastane raporlarına ilişkin sorunlar: Ortak kriterler olmadığı için tanılamada sorunlar yaşandığı, değişik hastanelerden alınan raporlarda farklı engel yüzdelerinin yer alabildiği, raporların alınma süresinin 7-8 ay sürebildiği ve bunun hak kaybına sebebiyet verdiği, engellilik oranlarında uluslararası standartların dikkate alınması gerektiği belirtilmiştir.

Mali-Sosyal Haklar ile İstihdam ile İlgili Sorunlar Engelli bireyin sosyal bakım ile ilgili hizmetlerde bireyin ailesi üzerinden değil kendisi üzerinden düzenleme yapılması, bunun bir “hak” olarak ele alınması talep edilmiştir. İstihdam ile sosyal yardımların uyumsuzluğu: Sosyal yardımların istihdamı destekleyecek şekilde tekrar düzenlenmesi arzu edilmektedir.

Önleyici tıbbın daha etkin kullanılması: Önleyici tıp vasıtasıyla engellerin bir kısmını ortadan kaldırmanın mümkün olduğu, ana rahmindeki bebe-

Kamu kurumlarında engellilerin

88

YILLIK RAPOR 2013

araç ve gereçlerinin temininde yaşadıkları sorunlar: Engellilerin ihtiyaç duyduğu cihaz ve protezlerin katkı payı alınmaksızın verilmesi ve özel sektöre uygulanan kontrollerin daha sıkı olması talep edilmiştir.

istihdamı: Mesleğe giren engelli bireyler için uygun cihazların ve donanımların sağlanması, A grubu kariyer meslekler ile hâkimlik ve savcılığa engellilerin de atanabilmesi için gerekli düzenlemelerin yapılması, 4857 sayılı Kanun uyarınca kamu kurumlarınca istihdamı zorunlu olan engelli sayısının %3 (alt) sınırının kamu kurumunda çalışan toplam kişi sayısına göre değil, mesleklere göre belirlenmesi talep edilmiştir.

Ağır engellilik: Ağır engelli olmayan bireylerin refakatçilerine indirim uygulamasının yapılmamasının sorunlar yaşattığı, çözüm olarak sağlık raporunda “refakatçiye ihtiyacı vardır” ibaresinin bulunabileceği önerilmiştir.

Engelli bireylerin mesleki eğitimlerindeki eksiklikler: İŞKUR ve Mesleki Yeterlilik Kurumunun engelli bireyleri engel türüne göre mesleklere doğru yönlendirme konusunda gerekli çalışmaları yapması gerektiği; meslek eğitim uzmanlarının sayıca ve donanım olarak ihtiyacı karşılamaktan uzak olduğu ifade edilmiştir. Bu amaçla akademisyenlerden destek alınması önerilmiştir.

Erişim ile İlgili Sorunlar ve Engelli Bireylerin Toplumla Bütünleştirilmesi (Çevrenin Engelli Bireyler İçin Uyumlaştırılması vb.) Tüm kamu kurumlarında erişilebilirlik: Hak temelli evrensel tasarımın olması, herkesin tüm kamu hizmetlerine erişebilmesi için tedbirlerin alınması gerektiği belirtilmiştir.

Bakım ücretlerinin amacına uygun kullanılması: Engelli bireye yapılan doğrudan transferlerin kişiyi istihdamdan geri bırakması nedeniyle, bu transferlerin engelli bireyi istihdama katacak şekilde olması gerektiği belirtilmiştir.

Kamuda ve özelde ulaşılabilir ve erişilebilir kentlerin oluşturulması: Kentlerimizin sadece engelli bireylere göre değil toplumun her kesimine göre ulaşılabilir ve erişilebilir hale getirilmesi, özel işyerlerine ruhsat verilirken erişilebilirliğe dikkat edilmesi, ulaşım hizmetleri ve ulaşım araçlarının erişilebilirliğe uygun hale getirilmesi talep edilmiştir.

Mevzuat değişiklikleri: Tüm kamu kurumlarında görevde yükselme/unvan alma konularında engelli bireyler için uygun düzenlemelerin yapılması gerektiği belirtilmiştir.

Kültür sanattan yararlanma konusunda da engellerin kaldırılması: Kültür sanat mekânlarının giriş çıkış, oturma yer-

Engellilerin ihtiyaç duydukları özel

89

YILLIK RAPOR 2013

lerinin vb. engelliler için uygun hale getirilmesi beklenmektedir. Engelli bireylerin acil hatlara ulaşımı: Engelli bireylerin 112, 155 gibi acil hatlara ulaşamadıkları, bu alanda öncelikle işitme ve konuşma engelli bireyler olmak üzere tüm engel türleri için çözümler üretilmesi gerektiği ifade edilmiştir.

4.3.11. Kadın ve Çocuk Kurumumuza bu konularla ilgili yapılan başvurular, beklenenin oldukça altında gerçekleşmiştir. Dikkat çeken konular ise, kadınlara sigortalılıklarının başlamasından önceki doğumları için de doğum borçlanması yapabilme hakkının verilmesine ilişkin mevzuat değişikliği talepleri ve boşanmış ailelerde velayetin verildiği tarafın çocuğu göstermemesi sonucu, icra yolu ile çocuğu görmenin tarafları maddi yönden fazla yıpratması sebebiyle, çocuğu görme izninin icra kurumundan alınması gerektiği hakkındadır. Bu alandaki şikâyetlere ilişkin bilgiler ise Tablo-32’de sunulmaktadır:

Tablo-32: Kadın ve çocuk hakları hakkındaki şikâyetlerin dağılımı

4.3.12. İnsan Hakları İnsan hakları alanında toplam 263 başvuru yapılmıştır. Başvuruların, “düşünce, vicdan, inanç ve ibadet özgürlüğü” ile “yaşam hakkı, maddi ve manevi varlığın korunması ve kötü muamele” konularında yoğunlaştığı belirlenmiştir. Bu alandaki şikâyetlerin dağılımı Tablo-33’teki gibidir:

Tablo-33: İnsan hakları hakkındaki şikâyetlerin dağılımı

90

YILLIK RAPOR 2013

Ayrıca, 28 Şubat sürecinde kamu kurum ve kuruluşlarında çalışanlardan inancı gereği, yaşam tarzı ve ideolojik düşüncesi sebebiyle çalıştıkları kamu kurumlarından atıldıklarını iddia edenlerin geriye dönük olarak haklarının iade edilmesine, 12 Mart sürecinde maruz kalınan işkence ve kötü muamele sebebiyle maddi ve manevi tazminat verilmesine, şikâyetçilerin bilgi edinme ve dilekçe haklarının ilgili kurumlarca ihlal edildiğine dair başvurular mevcuttur. Bu alanda toplumuzda da geniş yankı bulan kolluk kuvvetlerinin toplantı ve gösteri yürüyüşü sırasında vatandaşlara orantısız güç kullanmasıyla ilgili şikâyetler de alınmıştır.

4.3.13. Adalet, Milli Savunma ve Güvenlik Genel olarak ilk derece mahkemelerince verilen mahkûmiyet kararlarına ilişkin başvurular bulunmaktadır. Ayrıca, yüksek mahkemelerdeki temyiz incelemelerinin kısa sürede sonuçlandırılamadığına, ceza infaz kurumlarındaki mahkûmlara kötü muamelede bulunulduğuna, bu kurumlardaki fiziksel şartların kötü olduğuna, ceza infaz kurumları arasında nâkil taleplerinin olumsuz karşılandığına, vatandaşların almış oldukları avukatlık hizmetlerinin yerine getirilme şekline ilişkin başvurular yapılmaktadır. Milli savunma ve güvenlik konularında ise, askerlik hizmetini yedek subay olarak yapanların, görev süresi boyunca maaşlarından OYAK adına kesinti yapıldığına, bu süre bittikten sonra ise kesilen aidatların iade edilmediğine, kesilen bu aidatların kendilerine ödenmesine, Türk Silahlı Kuvvetlerinde görev yapmakta olan çeşitli rütbelerdeki askeri personelin disiplinsizlik nedeniyle resen emekliliğe sevk edilerek askerlikle ilişkilerinin kesildiğine, ayrıca radara yakalanan ve trafik cezası alan sürücülerin yaşadıkları mağduriyet ile trafik fahri müfettişlerinin işlemlerine ilişkin başvurular yapılmaktadır. Başvurulara ilişkin bilgiler tabloda gösterilmektedir

Tablo-34: Adalet, milli savunma ve güvenlik konusundaki şikâyetlerin dağılımı

91

YILLIK RAPOR 2013

4.3.14. Mülteci ve Sığınmacı Hakları ile Nüfus ve Vatandaşlık Mülteci ve sığınmacı haklarına ilişkin olarak henüz çok fazla başvuru alınmamış olup, yapılan başvurular insan hakları alanında faaliyet gösteren sivil toplum kuruluşları tarafından yabancılar adına yapılmıştır. Başvurularda öne çıkan hususlar, sığınma başvurusunun Türk makamlarınca usulüne uygun alınmadığı ve sığınmacının geri gönderme merkezinde tutulduğu iddialarına ilişkindir. Nüfus ve vatandaşlık konularında ise, kişilerin nüfus bilgilerinde yapılan hatalar sebebiyle yaşanılan mağduriyetlerin ilgili nüfus müdürlükleri tarafından giderilmediği yönünde başvurular bulunmaktadır. Bu başlıktaki şikâyetlere ilişkin sayısal bilgiler ise aşağıdaki tabloda yer almaktadır:

Tablo-35: Mülteci ve sığınmacı hakları ile nüfus ve vatandaşlık konularındaki şikâyetlerin dağılımı

4.3.15. Sosyal Hizmetler Bu başlıktaki şikâyetler, 2022 sayılı “65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Kanun” kapsamında yapılan yardım başvuruları, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı tarafından verilen yardımların zaman zaman kesintiye uğratılması sebebiyle yaşanan mağduriyetler, 3294 sayılı “Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Kanunu” kapsamında ikamet ettikleri il/ilçede bulunan sosyal yardımlaşma ve dayanışma vakıflarına yardım alabilmek için müracaat eden kişilerin taleplerinin söz konusu vakıflarca gerekli inceleme ve araştırma yapılmadan reddedilmesi, bazı şehit ve gazi yakınlarının mevzuat gereği yararlanmaları gereken imkânlardan faydalanamamaları hakkındadır.

92

YILLIK RAPOR 2013

Tablo-36: Sosyal hizmetler konusundaki şikâyetlerin dağılımı

4.3.16. Kamu Personel Rejimi Bu alanda, gerek personel alımı, atama, nakil, yer değiştirme ilgili konular, gerekse kamu personelinin mali haklarına yönelik ek gösterge, makam, görev tazminatı ve diğer mali haklar şikâyet konusu edilmektedir. Şikâyet başvurularının kurumsal bazda incelenmesinden; 482 adet şikâyet sayısıyla en çok şikâyetin Milli Eğitim Bakanlığı hakkında yapıldığı görülmektedir. Bu şikâyetlerin yapıldığı alanların incelenmesinden 293’nün personel alımı, atama, nakil ve yer değiştirme, 59’unun ek gösterge, makam ve görev tazminatı ile diğer mali haklar, 42’sinin görevde yükselme ve unvan değişikliği alanlarında yapıldığı tespit edilmiştir. Şikâyet sayısı bakımından ikinci sırada yer alan Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile Devlet Personel Başkanlığına karşı yapılan 458 şikâyetin tamamının Kamu Personel Rejimi alt başlığında toplandığı görülmektedir. Bu şikâyetlerin çoğunlukla yapıldığı alanların incelenmesinden 130’unun personel alımı, atama, nakil ve yer değiştirme 59’unun ek gösterge, makam ve görev tazminatı ile diğer mali haklar, 29’unun kadro ve/veya pozisyonlar, 16’sının emeklilik işlemleri, kalanının ise diğer alt başlıklarda yapıldığı tespit edilmiştir. İçişleri Bakanlığı ile ilgili olarak yapılan 184 şikâyet başvurusunun 32’si Emniyet Genel Müdürlüğüne karşı yapılmıştır. Toplam 221 şikâyet başvurusunun 184’i kamu personel rejimi kapsamındadır. Yapılan şikâyetlerin 50’si personel alımı, atama, nakil ve yer değiştirme, 29’i kamu personeline ilişkin diğer konulara yöneliktir. Maliye Bakanlığına karşı yapılan 131 şikâyet başvurusunun yapıldığı alanların incelenmesinden 51’inin ek gösterge, makam ve görev tazminatı ile diğer mali haklara, 19’unun personel alımı, atama, nakil ve yer değiştirmeye yönelik olduğu anlaşılmıştır. Başbakanlığa karşı yapılan 84 şikâyet başvurusunun 25’i personel alımı, atama, na-

93

YILLIK RAPOR 2013

kil ve yer değiştirme, 10’u ek gösterge, makam ve görev tazminatı ile diğer mali haklara ilişkindir. Adalet Bakanlığına karşı yapılan 82 şikâyet başvurusunun 39’unun personel alımı, atama, nakil ve yer değiştirme, 11’inin ek gösterge, makam ve görev tazminatı ile diğer mali haklara yönelik olduğu görülmüştür.

Tablo-37: Kamu personel rejimi konusundaki şikâyetlerin dağılımı Yeni kurulan kurumumuzda ekonomik imkânlar, personel sayısı, teşkilatlanma ve uzmanlaşma alanlarındaki birtakım sıkıntılar nedeniyle, kamu personel rejimindeki sorunların çözümü için sempozyumlar, seminerler, çalıştaylar vb. etkinlikler düzenlenememiş veya öneriler sunulamamıştır. Ancak, kamu personel rejimi alanındaki sorunların çözümünde eşitlik, liyakat, kıdem, bölgeler arası denge vb. konuların dikkate alınması gerektiği değerlendirilmektedir.

94

YILLIK RAPOR 2013

4.3.17. Mülkiyet Hakkı Toplam 234 başvurunun alındığı bu alanda, şikâyetlerin taşınır ve taşınmaz mal mülkiyetinde yoğunlaştığı belirlenmiştir. Bu başlıktaki şikâyetlere ilişkin bilgiler Tablo- 38’ de sunulmaktadır:

Tablo-38: Mülkiyet hakkı konusundaki şikâyetlerin dağılımı

4.3.18. Gıda, Tarım ve Hayvancılık 28 adet başvurunun alındığı bu alandaki şikâyetlerin “tarımsal kredi ve teşvikler” ile “gıda üretimi, güvenliği ve güvenirliği” konularında toplandığı görülmektedir.

Tablo-39: Gıda, tarım ve hayvancılık konularındaki şikâyetlerin dağılımı

95

YILLIK RAPOR 2013

4.3.19. Diğer Konu ve Alanlar Şahsi borç ilişkileri, özel firmaları şikâyet, vatandaşların birbirleri arasındaki uzlaşmazlıklar gibi diğer konu ve alanlarda da başvurular alınmıştır. Bunlara ilişkin bilgiler iise Tablo- 40’ taki gibidir:

Tablo-40: Diğer konu ve alanlardaki şikâyetlerin dağılımı

4.3.20. Mahalli İdarelerce Yürütülen Hizmetler 6328 sayılı Kanun, mahalli idarelerce yürütülen hizmetlere ilişkin şikâyetlerin 29/03/2013 tarihinden itibaren alınmasını öngörmektedir. Kuruma bildiren şikâyetlere ilişkin bilgiler ise aşağıda sunulmaktadır:

Tablo-41: Mahalli idarelerce yürütülen hizmetlere ilişkin şikâyetlerin dağılımı5.

96

YILLIK RAPOR 2013

5. UZLAŞMA YOLUYLA ÇÖZÜLEN ŞİKÅYETLER Ombudsmanlık uygulaması, anlaşmazlıkların taraflar arasında uzlaşmayla bertaraf edilmesi temeline dayanmaktadır. Dolayısıyla, şikâyetlerin bürokrasi ve kırtasiyeciliğe meydan vermeden telefonla veya yüz yüze görüşmelerle çözülmesi, ön incelemeden sonra uyguladığımız bir pratiktir. Böylece, birey ile idare arasında bir köprü olma gayretindeki Kurumumuz, yanlış anlaşılmalardan, bilgi eksikliğinden, uygulamadaki gecikmelerden kaynaklan şikâyetleri, kaynağında hızlı bir şekilde çözüme kavuşturabilmektedir.

tarafından yapılan dere ıslah çalışmaları sırasında konutunun bitişiğinde açılan ve 6 ay boyunca kapatılmayan çukurun kapatılması talebiyle Kurumumuza başvurmuştur.Yapılan uzlaştırma çalışmaları sonucunda söz konusu çukur ilgili idare tarafından kapatılmış, şikâyetçinin talebi ilgili idare tarafından yerine getirilmiştir.

5.2. Tedavinin hastaya yakın yerde sürdürülmesi2 Şikâyetçinin ortodonti tedavisine ihtiyaç duyan oğlunun Konya Selçuk Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesinde başlanan tedavisi devam ederken, Kahramanmaraş’a tayini çıkmıştır. Şikâyetçinin, Kahramanmaraş’ta diş hekimliği fakültesi bulunmaması nedeniyle en yakın yer olan Gaziantep Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesinde tedaviye devam edilmesini istemesine rağmen, Sosyal Güvenlik Kurumu ödemelerinde yaşanabilecek sorunlar gerekçe gösterilerek talebinin yerine getirilmemesi üzerine Kurumumuza başvurmuştur. Yapılan uzlaştırma girişimleri sonucunda, şikâyete konu tedavinin Gaziantep Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesinde devam edilmesi sağlanmış ve bu kapsamda şikâyetçinin talebi ilgili idare tarafından yerine getirilmiştir.

Diğer bir ifadeyle, uzlaşma yoluyla şikâyetlerin çözülmesinin, iyi yönetim ilkelerinin bir yansıması olarak değerlendirilmesi uygun olacaktır. Bu sayede birey, sahip olduğu bilgi edinme, dinlenilme, savunma gibi haklarını kullanabilmekte; idare ise makul sürede işlem tesis ederek eşit, tarafsız, hesap verebilir ve şeffaf hale gelmektedir. Uzlaşma yoluyla çözüme kavuşturduğumuz şikâyetlerden bazılarına aşağıda yer verilmiştir:

5.1. Yol çalışması esnasında açılan ve çevre için tehlike arz eden sorunun giderilmesi1 Şikâyetçi, DSİ 22. Bölge Müdürlüğü 1

Karar No:01.2013/47

2

97

Karar No:01.01.2013/430

YILLIK RAPOR 2013

5.3. Deprem zararının tazmin edilmesi3

5.5. Camiye uzun süre din görevlisi atanmaması5

Şikâyetçi, 2011 yılında Van ilinde meydana gelen deprem nedeniyle konutunda oluşan hasarın tazmini talebinin dikkate alınmadığı gerekçesiyle Van Valiliği hakkında şikâyette bulunmuştur. Van Valiliği ile yapılan yazışmalar sonucunda, şikâyete konu deprem hasar bedelinin Van Valiliği tarafından şikâyetçinin hesabına yatırılması sağlanmıştır.

İstanbul ili, Kadıköy ilçesinde ikamet eden vatandaşlar tarafından, Söğütlüçeşme Camisine bir yıldır imam hatip atanmamış olması nedeniyle yapılan şikâyet başvurusu üzerine Kurumumuzca yapılan uzlaştırma girişimleri neticesinde Kadıköy Müftülüğü tarafından söz konusu camiye imam hatip ataması yapılmıştır.

5.6. Derslerin eşdeğerliklerinin kabul edilmesi6

5.4. İdarenin vatandaşlara karşı tutum ve davranışları4

Gaziantep Üniversitesi ElektrikElektronik Mühendisliği Bölümü öğrencileri olan 3 şikâyetçi, başvurularında, 2012-2013 eğitim öğretim yılı bahar döneminde ERASMUS öğrenci değişim programı kapsamında Danimarka Teknik Üniversitesi’nde eğitim aldıklarını belirtmişlerdir. Başvurularında, ayrıca, eğitim süresince anılan üniversiteden 2 öğrencinin 4 ders ve 30 kredi, 1 öğrencinin ise 3 ders ile 30 kredi almak suretiyle dönemlik ders yükünü tamamlayarak mezun olmaya hak kazandıklarını da ifade etmişlerdir. Şikâyet başvurucuları, Gaziantep Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Elektrik-Elektronik Bölümü’nün ders saydırma taleplerini reddetmesi neticesinde, iki öğrencinin mezun olamamasının ve bir öğrencinin de eğitim süresinin 1 dönem

Şikâyetçinin, Esenyurt Tapu Müdürlüğünde yaşanan aksaklıklar ve çalışanların tutum ve davranışlarına ilişkin başvurusu üzerine yapılan yazışmalar sonucunda; Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Başmüfettişliğince yerinde inceleme yapılması sağlanmıştır. Başmüfettişliğin gerçekleştirdiği inceleme sonucunda tanzim edilen raporda; çeşitli idari tedbirlerin alınması gerektiği sonucuna varıldığı, söz konusu tedbirlerin uygulanması için talimat verildiği ifade edilmiş, şikâyetçi ile yapılan şifahi görüşmede de bu husus teyit edilmiştir.

3 4

Karar No: 01.2013/83 Karar No: 01.2013/560

5 6

98

Karar No: 01.2013/75 Karar No. 02.2013/497-498-499

YILLIK RAPOR 2013

uzamasının mağduriyete neden olduğunu belirtmişlerdir.

Milli Savunma Bakanlığı, Kurumumuza gönderdiği cevabi e-posta mesajında, U.K.’nin durumunun yeniden tetkik edildiğini ve borcunu ödeyebilmesini teminen kendisine ek süre verilmesine karar verildiğini, ödeme belgesinin Yenimahalle Askerlik Şubesi Başkanlığına ulaştırması halinde, işlemlerinin dövizle askerlik hizmeti kapsamında sonuçlandırılacağını belirtmiştir.

İnceleme sürecinde Gaziantep Üniversitesi Rektörlüğü ve Mühendislik Fakültesi Dekanlığı ile ayrı ayrı görüşmeler yapılmış, konunun uzlaşıyla çözümlenmesi tavsiye edilmiştir. Üniversite yetkilileri konuyu tetkik ederek Kurumumuza değerlendirmelerinin sonucu iletmiş ve şikâyetçilerin mağduriyetlerinin giderileceğini beyan etmişlerdir. Böylece, şikâyetçilerin aldıkları derslerin eşdeğerlikleri kabul edilerek şikâyet uzlaşı yoluyla çözüme kavuşturulmuştur.

Bakanlık ayrıca, U.K’nin Askerlik Şubesince kendisine bildirilen miktar üzerinden ödeme yapmasına rağmen, yürürlükteki mevzuat kapsamında eksik borcu varmış gibi işlem yapılmasında kendisine atfedilecek bir kusuru bulunmadığını belirterek, mağduriyetinin önlenmesi için eksik ödemesini tamamlamasını müteakip işlemlerinin şikâyetçinin talep ettiği gibi önceki mevzuat hükümlerine göre yürütüleceğini kaydetmiştir. Böylelikle, Kurumumuzun girişimiyle kısa bir süre içinde uzlaşıyla şikâyet çözüme kavuşturulmuştur.

5.7. Bedelli askerlik ücretinin eksik ödenmesi7 U.K.’nin annesi S.S., Kurumumuza şikâyet başvurusunda bulunarak, oğlunun “eksik ödeme yaptığı öne sürülerek” dövizle askerlik kapsamından haksız yere çıkartıldığını, öte yandan eksik ödeme iddiasının idarenin hatasından kaynaklandığını, Milli Savunma Bakanlığına başvurdukları halde olumlu yanıt alamadıklarını belirtmiştir. Şikâyetçi, ödemelerinin dövizli askerlik başvurusu yapıldığı zaman yürürlükte olan mevzuat hükümleri çerçevesinde yeniden gözden geçirilmesini, oğlunun tekrar kapsam içine alınması ve adına terhis belgesi düzenlenmesini talep etmiştir. 7

5.8. Yapılan sosyal yardımın sürdürülmesi8 Şikâyetçi başvurusunda, 03/08/2007 tarihinden itibaren hükümlü olduğunu, maddi durumu iyi olmadığından 2010 yılında Başbakanlık SHÇEK Genel Müdürlüğü tarafından oğluna bir yıl süreli

Karar No: 03.2013/255

8

99

Karar No: 03.2013/116

YILLIK RAPOR 2013

nakdi yardım yapıldığını, sonrasında ise yardımın kesildiğini, bu sebeple oğluna tekrar yardım yapılabilmesi için Denizli Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüğüne ve Baklan Kaymakamlığına başvuruda bulunduğunu, ancak başvuruları neticesinde başvurularına cevap verilmediğini ve kendisine herhangi bir yardım yapılmadığını da belirtmiştir. Kurumumuzca yapılan inceleme neticesinde, Baklan Kaymakamlığından herhangi bir yardım talep edilmediği, diğer taraftan Denizli Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüğü tarafından şikâyetçinin oğluna yapılan nakdi yardımın 01/01/2011 tarihinden itibaren hiç ara verilmeden devam ettiği, Aralık 2013 tarihine kadar devam edecek olan bu yardımın 5 ay daha ödeneceği anlaşılmıştır. Kurumumuzca yapılan girişim neticesinde adı geçen İl Müdürlüğü tarafından yardımın süresinin sona ereceği tarih olan Aralık 2013’te ailenin başvurusu beklenmeksizin şikâyetçinin durumunun yeniden değerlendirileceği belirtilmiş, şikâyet böylece çözüme kavuşturulmuştur.

5.9. Bilgi edinme başvurusuna idarenin cevap vermemesi9 Şikâyetçi, Kurumumuza başvurusunda, BİMER aracılığıyla Adalet Bakanlığı Ceza ve Tevkif Evleri Genel Müdürlüğüne 9

Karar No: 03.2013/285

başvuruda bulunduğunu, ancak başvurusu ile ilgili olarak kendisine herhangi bir bilgi verilmediğini belirtmektedir. Kurumumuz, anılan Genel Müdürlük’ten söz konusu şikâyet başvurusu hakkında gerekli girişimlerde bulunmasını talep etmiştir. Sonrasında, şikâyetçinin BİMER vasıtasıyla ilgili kuruma iletmiş olduğu dilekçesinin adli ve idari yönden gereğinin yapılması için Adıyaman Cumhuriyet Başsavcılığı’na gönderildiği, Adıyaman E Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu Disiplin Amirliği tarafından yapılan disiplin soruşturması sonucunda “Disiplin Cezası Verilmesine Yer Olmadığına dair Karar” verildiği, adli yönden ise soruşturmanın halen devam ettiği ile ilgili şikâyetçiye gerekli bilginin verildiği öğrenilmiştir.

5.10. İşten çıkış tarihinin düzeltilmesi10 Şikâyetçi, Kurumumuza başvurusunda SGK Adana İl Müdürlüğüne işten çıkış tarihinin düzeltilmesi ve kendisine bildirilmesi hakkında verdiği dilekçesine, Müdürlük tarafından herhangi bir cevap verilmediğini belirtmiştir. Bunun üzerine, Kurumumuz anılan il müdürlüğü ile görüşmelerde bulunmuştur. Bu görüşmeler neticesinde, hizmete ilişkin gerekli bilgilerin, ilgili işyeri tarafından SGK’ya verildiği, sisteme 28/10/2008 olarak kay10

100

Karar No: 03.2013/328

YILLIK RAPOR 2013

dedilen işten çıkış tarihinin 16/01/2013 tarihi olarak düzeltildiği, ayrıca konunun SGK Denetmeni tarafından da incelendiği ve şikâyetçiye gerekli bilginin verildiği öğrenilmiştir.

5.11. Adli sicil kaydının silinmesi11 Şikâyetçi, adli sicil kaydının silinmesi için Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğüne başvuruda bulunmuş, fakat talebiyle ilgili herhangi bir işlem yapılmamıştır. Kurumumuzca yapılan girişim sonucunda, şikâyetçiye ait kaydın 5352 sayılı Adli Sicil Kanununun 9’uncu maddesi gereğince adli sicil kaydından çıkartılması ve aynı Kanunun 10. maddesi gereğince istenildiğinde verilmek üzere arşiv kaydına alınması sağlanmıştır.

5.12. Trafik cezasının zamanında tebliğ edilmemesi12 Şikâyetçi, radar uygulaması sonucu hız limiti ihlali cezası aldığını ve cezanın kendisine zamanında tebliğ edilmemesinden dolayı indirim hakkını kaybettiğini iddia etmiştir. Kurumumuzca yapılan girişim sonucunda, şikâyete konu işlemle ilgili olarak Isparta İl Emniyet Müdürlüğünce, idarenin hatasından dolayı meydana gelen hak kaybının telafisi için gereğinin yapıldığı öğrenilmiştir.

5.13. Fatura bilgisinin verilmemesi13 Şikâyetçi, Anadolu Yakası Elektrik Dağıtım A.Ş (AYEDAŞ)’nin geçmişe yönelik fatura bilgisini kendisine vermemesi üzerine şikâyette bulunmuştur. Kurumumuz girişimleriyle, AYEDAŞ’ın gerekli bilgi ve belgeleri şikâyetçiye göndermesi sağlanmıştır.

5.14. Bilirkişi raporunun mahkemeye gönderilmemesi14 Şikâyetçi başvurusunda, Antalya 2’nci İdare Mahkemesinde görülmekte olan dava dosyasının incelenmek üzere İstanbul Adli Tıp Kurumu Başkanlığına gönderildiği ve incelemenin uzun süredir devam etmesi nedeniyle hak kaybına uğradığını belirtmiştir. Kurumumuz, İstanbul Adli Tıp Kurumu Başkanlığı ile irtibata geçerek bilirkişi raporunun şikâyetçiye gönderilmesini sağlamıştır.

5.15. Sağlık raporunun iade edilmemesi15 Şikâyetçi, 2010 yılında bedensel engelli olduğuna ilişkin hastaneden aldığı sağlık kurulu raporunun aslını Gaziantep İli Şahin bey Askerlik Şubesine verdiğini, yapılan muayene sonucu “askerliğe elverişli değildir” raporu aldığını, ancak sağlık Karar No: 03.2013/382 Karar No: 03.2013/71 ve Karar No: 03.2013/456 15 Karar No: 03.2013/234 13

Karar No: 03.2013/523 12 Karar No: 03.2013/3103 11

14

101

YILLIK RAPOR 2013

kurulu raporunun kendisine iadesi yönündeki talebinin askerlik şubesi tarafından reddedildiğini belirtmiştir. Milli Savunma Bakanlığı ile yapılan yazışma neticesinde, özürlü sağlık kurulu raporunun aslının teslim tutanağı karşılığı şikâyetçiye iade edilmesi sağlanmıştır.

5.16. Harcırah ödenmemesi16 Şikâyetçi, Kurumumuza başvurusunda, Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. yetkililerinin talebiyle atama işlemleri esnasında göç harcırahı istemeksizin naklinin yapılmasını kabul ettiğine dair noter onaylı bir belge aldığını ve bu belgeye istinaden kendisine harcırah ödenmeksizin atamasının gerçekleştirildiğini, Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. bünyesinde çalışan ve tayini harcırahız yapılan benzer durumdaki başka bir şahsa ise İş Mahkemesi kararı doğrultusunda harcırahının yasal faizi ile birlikte ödendiğini belirtmiş ve kendisine de harcırahın ödenmesini talep etmiştir. Şikâyetçi ile Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş Genel Müdürlüğü arasında Kurumumuz girişimiyle uzlaşma sağlanarak, şikâyetçinin harcırahını alması sağlanmıştır.

5.17. İhtisas süresinin hizmet puanına sayılmaması17 Toplam 5 yıl ihtisas yapmış olan 16 17

Karar No: 05.2013/655 Karar No: 05.2013/1038

şikâyetçinin ihtisas süresinin hizmet puanına sayılmaması ve bu nedenle atamalarda mağdur olması hakkında yaptığı şikâyet başvurusunda idari başvuru yollarını tüketmediği görülmüştür. Ancak, şahsın mağduriyeti ve lehinde olan mevzuatın açıklığı dikkate alınarak, şikâyetin uzlaşmayla çözülmesi yoluna gidilmiştir. Kurumumuzca yapılan incelemeler ve görüşmeler neticesinde, şikâyetçinin hizmet puanı durumuna ilişkin düzeltilmiş döküm Sağlık Bakanlığından temin edilerek hizmet puanının düzeltilmesi sağlanmış ve şikâyetçi bu durum hakkında bilgilendirilmiştir.

5.18. Kıdem tazminatının ödenmemesi18 Şikâyetçi başvurusunda DSİ 15’nci Bölge Müdürlüğü bünyesinde topoğraf olarak görev yapmakta iken emekli olduğunu, daha önce memuriyette geçen toplam 4 yıl 6 aylık hizmetine ait kıdem tazminatı talebinin SGK tarafından uygun bulunmasına rağmen, halen ödeme yapılmadığını belirtmiştir. 15’inci Bölge Müdürlüğü Personel ve Eğitim Şube Müdürlüğü ile yapılan görüşmede, konunun Genel Müdürlüğe bildirildiği, anılan genel müdürlüğün ise gerekli düzenlemeleri yapmak suretiyle 18

102

Karar No: 05.2013/805

YILLIK RAPOR 2013

şikâyetçinin talebini yerine getirdiği Kurumumuza bildirilmiştir.

sağlık güvencesine kavuşturulması sağlanmıştır.

5.19. Stajyerlik başvurusunun reddi19

5.21. Öğrenim ve katkı kredisi borcunun silinmesi21

Şikâyetçi, başvurusunda, 17 yaşındaki oğlunun okul başarı durumunun yeterli olmasına rağmen, düşük ortalamaya sahip sınıf arkadaşlarının stajyerlik başvurusunu kabul eden Türk Standartları Enstitüsünün (TSE), oğlunun başvurusunu reddettiğini belirtmiştir.

Şikâyetçi, üniversite öğrenimi esnasında Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumundan öğrenim veya katkı kredisi almadığı halde, sistemde borcunun görünmesi üzerine Kurumumuza başvuruda bulunmuştur.

Kurumumuzca TSE İnsan Kaynakları Daire Başkanlığı ile görüşülerek, stajyerlik başvurusunun yeniden değerlendirilmesi sağlanmıştır.Yedek kontenjandan ve stajdan vazgeçenlerden doğan boşluktan istifade ile şikâyetçinin oğlunun staja başlatılabileceği tarafımıza bildirilmiştir.

Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu Genel Müdürlüğü Bilgi Edinme Birimi ile yapılan görüşme neticesinde, şikâyete konu olan borcun sistemdeki hatadan kaynaklandığı Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumunca anlaşılmış ve gerekli düzeltmelerin yapılması sağlanmıştır.

5.20. Ölüm aylığı bağlanana kadar sağlık giderlerinin ödenmemesi20

5.22. Haksız yere kredi dosya masrafı tahsil edilmesi22

Eşi vefat eden şikâyetçi, başvurusunda eşinin vefatından ölüm aylığının bağlandığı tarihe kadar geçen süre zarfında sağlık giderlerinin SGK tarafından karşılanmadığını belirtmektedir. Ankara Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğü ile yapılan görüşme üzerine, SGK tarafından ilgiliye ölüm aylığı bağlanması ve 19 20

Karar No: 05.2013/1039 Karar No: 04.2013/647

Şikâyetçi, Türkiye Vakıflar Bankası A.Ş.’nin kullandırdığı kredi ile ilgili olarak dosya masrafı tahsil etmesi üzerine Kurumumuza şikâyet başvurusu yapmıştır. İdari başvuru yollarının tüketilmeden Kurumumuza başvuruda bulunulduğu tespit edilen olayda, ilgili idareye Gönderme Kararı alınmış, idarenin 21 22

103

Karar No: 05.2013/174 Karar No: 04.2013/439

YILLIK RAPOR 2013

şikâyetçiden tahsil ettiği dosya masrafının ödenmesi böylece sağlanmıştır.

5.23. Resen takdir edilen matrah üzerinden alınan verginin düzeltilmesi23 Aydın-Efeler Vergi Dairesi Müdürlüğü Takdir Komisyonu tarafından resen takdir edilen matrah üzerinden alınan vergi ve cezaya ilişkin olarak Kurumumuza şikâyet başvurusu yapılmıştır. Aydın Vergi Dairesi Başkanlığından alınan bilgi ve belgelerin incelenmesiyle, şikâyetçinin kirada oturduğu zamanın doğru bir şekilde tespit edilmesi sağlanmış, Kurumumuz girişimiyle idare hatalı değerlendirmede bulunduğunu kabul etmiş ve yanlış yapılan tarhiyatın düzeltilmesi sağlanmıştır.

5.24. Emekli maaşının hatalı hesaplanması24 SGK tarafından ilgilinin emekli maaşının hatalı hesaplanması konusunda şikâyet başvurusu yapılmıştır. 23 24

Karar No: 04.2013/964 Karar No: 04.2013/975

İstanbul Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğü ile yapılan görüşme neticesinde, şikâyetçinin emekli maaşının yeniden hesaplanarak hatanın düzeltilmesi ve 15/12/1994-16/05/2013 tarihleri arasındaki farkın kendisine ödenmesi sağlanmıştır.

5.25. Konferansa katılım bedelinin ödenmesi hakkında Kuruma yapılan İngilizce başvuru25 Şikâyetçi, yabancı dilde yaptığı başvurusunda, Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu temsilcilerince katılım sağlanan konferans bedelinin ödenmediği ve taleplerinin idare tarafından dikkate alınmadığı iddiasında bulunmuştur. İdareden alınan cevap üzerine şikâyetçi ile kurulan irtibat neticesinde, konferansa katılmadan önce ödenmiş olan hizmet bedelinin şikâyetçinin muhasebe kayıtlarından kaynaklanan sorun nedeniyle tespit edilemediği anlaşılmıştır. Şikâyetçinin kayıtlarını düzeltmesi ve ödemeye ilişkin herhangi bir talebinin bulunmadığını Kurumumuza bildirmesi neticesinde şikâyet uzlaşmayla çözülmüştür. 25

104

04.10.2013 tarihli ve 5664 sayılı yazı

YILLIK RAPOR 2013

6. TAVSİYE VE RET KARARLARI 66.1. Tavsiye Kararı Örnekleri

Kamulaştırma Kanunu ile Yargıtay içtihatları çerçevesinde belirlenecek tazminat miktarının şikâyetçiye ödenmesi hususlarında Karayolları Genel Müdürlüğüne tavsiyede bulunulmuştur.

6.1.1. Şahıs arazisine kamulaştırmasız el atma26 Şikâyetçi, tapulu arazisinden bölünmüş yolun geçtiğini, müteahhit firmanın kamulaştırma işlemi yapılmadan, arazisindeki hasadın kaldırılması beklenmeksizin çalışmalara başladığını ve bir sonraki yıl da aynı alanda ekim yapamadığı için zarara uğradığını belirtmiştir. Yapılan inceleme neticesinde; - İdarelerin taraf oldukları uyuşmazlıklarda, tarafların hak ve menfaatlerini dengeli olarak değerlendirerek, adil ve hakkaniyete uygun olarak çözmesine ilişkin 659 Sayılı “Genel Bütçe Kapsamındaki Kamu İdareleri ve Özel Bütçeli İdarelerde Hukuk Hizmetlerinin Yürütülmesine İlişkin Kanun Hükmünde Kararname’nin” adli uyuşmazlıklarda sulhu düzenleyen “İdarelerin adli yargıda dava açmadan veya icra takibine başlamadan önce karşı tarafı sulha davet etmesi” hükmü gereği, şikâyetçi ile uzlaşma yoluna gidilmesi, - Uzlaşmaya varılamıyorsa, kamulaştırma işlemlerinin en kısa sürede tamamlanması, ayrıca 2942 sayılı 26

2013/18 no’lu Tavsiye Kararı

6.1.2. Kişisel verilerin gizliliğinin sağlanması koşuluyla sosyal inceleme raporlarının verilmesi27 Şikâyetçi hakkında sağlık kurulu raporu düzenlenmesi, personeli olduğu idare tarafından Bakırköy Prof. Dr. Mazhar Osman Ruh Sağlığı ve Sinir Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesinden talep edilmiştir. Şikâyetçinin, raporun düzenlenmesi amacıyla hakkında yapılmış sosyal inceleme tetkiklerinin kendisine verilmesi istemiyle hastaneye yaptığı başvurusu ise reddedilmiştir. Şikâyetçi, kendisine verilen ret cevabının bilgi edinme hakkını ihlal ettiği gerekçesiyle hukuka aykırı olduğunu iddia etmiş, sosyal inceleme tetkiklerinin bir örneğinin kendisine verilmesi talebiyle Kurumumuza şikâyet başvurusunda bulunmuştur. Kurumumuzca yapılan değerlendirme sonucunda, Bakırköy Prof. Dr. Mazhar Osman Ruh Sağlığı ve Sinir Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesine; 27

105

2013/27 no’lu Tavsiye Kararı

YILLIK RAPOR 2013

şikâyetçiye bilgi edinme hakkı kapsamında talep etmiş olduğu sosyal inceleme tetkiklerini vermesi, ancak vereceği bu tetkiklerde, görüşmede bulunulan kişilerin gizliliğinin korunması için, bu kişilerin kimliğinin belirlenmesine imkân verecek her türlü bilgilerin (adı, soyadı, unvan vb.) saklı tutulması önerisinde bulunulmuştur. Ayrıca, Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu ve Bakırköy Prof. Dr. Mazhar Osman Ruh Sağlığı ve Sinir Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesine, kararlarının, hukuki dayanağına işaret edecek şekilde gerekçeli, açık ve anlaşılır şekilde olması hususlarında tavsiyede bulunulmuştur.

6.1.3. Hasar tespit tutanağının ilgili idare tarafından eksiksiz hazırlanmaması28 Şikâyetçi, etkili yağışlar sonucu eşyalarında oluşan hasar nedeniyle İLKSAN’dan Doğal Afet Yardımı talebinde bulunmuştur. İLKSAN, şikâyetçiden, şikâyete konu olayın meydana geldiği tarihte yürürlükte olan Aidat ve Sosyal Yardım Yönetmeliği’nin 8’inci maddesinde belirtilen evraklardan olan ve Edremit Kaymakamlığınca hazırlanan hasar tespit raporunun, hasar oranlarını belirtir şekilde yeniden düzenlenerek İLKSAN Genel Müdürlüğüne gönderilmesini talep etmiştir. Yapılan değerlendirme sonucu kamu görevlilerinin, bireyin mevzuata uygun 28

2013/34 no’lu Tavsiye Kararı

talebinin önündeki bürokratik engelleri kaldırarak talebi zamanında ve en uygun şekilde gerçekleştirme görevleri çerçevesinde, hiyerarşik en üst mülki amir olan Edremit Kaymakamlığının hasarı tespit etmek üzere bir komisyon oluşturup, zarar gören ev eşyası bedelleri ile ilgili zarar oranlarını belirleyerek, bu oranları içerir bir hasar tespit tutanağı hazırlaması ve hazırladığı tutanağı ivedi olarak İLKSAN Genel Müdürlüğüne iletmesi önerisinde bulunulmuştur. Ayrıca, hakların elde edilmesini kolaylaştıran devlet olma ilkesi gereği, kamu kurum ve kuruluşlarının hatalı davranmalarından kaynaklanan bir eksikliğin kırtasiyeciliğe neden olduğu olayda, İLKSAN Genel Müdürlüğünün ivedilikle ilgili mülki amirlerle temasa geçerek şikâyetçinin başvurusunun değerlendirilmemesine sebep olan bu eksikliğin giderilmesi hususlarında Edremit Kaymakamlığına ve İLKSAN Genel Müdürlüğüne tavsiyede bulunulmuştur.

6.1.4. İmar planındaki arazi tahsislerinin değiştirilmesi29 Şikâyetçiler, imar planında kültürel tesis alanı olarak belirlenen bölgenin, site sakinlerinin bir kısmının isteği hilafına Toplu Konut İdaresi Başkanlığı tarafından dini tesis alanı olarak değiştirilmesi üzerine Kurumumuza başvuruda bulunmuşlardır. 29

106

2013/51 no’lu Tavsiye Kararı

YILLIK RAPOR 2013

Yapılan inceleme neticesinde, bölgeye ilişkin 1/5000 ölçekli nazım imar planının yapılarak 1/1000 ölçekli uygulama imar planının da buna uygun olarak hazırlanması, bahse konu uygulama imar planı hazırlanırken Plan Yapımına Ait Esaslara Dair Yönetmeliğin ilgili maddelerine uygun olarak şikâyete konu alan veya bölge içerisinde kültür alanı olarak eş değer yeni bir alanın ayrılması önerisinde bulunulmuştur. Ayrıca, 644 sayılı Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin 2’nci maddesinin (ğ) bendi hükümlerine uygun şekilde imar planı değişikliklerinin yapılması konusunda Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile Toplu Konut İdaresi Başkanlığına tavsiyede bulunulmuştur.

6.1.5. Çevirme kanalı çevresinde yeterli önlemin alınmamasının sebep olduğu zararın tazmini30 Şikâyetçi, başvurusunda her iki tarafında da tarlası bulunan çevirme kanalı çevresinde, erozyon ve su taşkınlarına ilişkin gerekli ve yeterli önlemlerin alınmadığını belirtmektedir. Yapılan inceleme neticesinde, şikâyetçinin konu hakkında müteaddit başvurularına rağmen şikâyet edilen ida30

2013/41 no’lu Tavsiye Kararı

relerce yerinde herhangi bir inceleme yapılmamış olmasının iyi yönetim ilkeleriyle bağdaşmadığı ve idarenin kendisine yapılan başvurularda kendisinin sorumluluğunda olan iş ve eylemler hakkında ivedilikle ve bürokrasiye yol açmayacak şekilde işlem yapması gerektiği belirlenmiştir. Şikâyete konu olayda zararın var olup olmadığı, varsa bu zararın neden kaynaklandığı ve şikâyetçinin zararının ne miktarda olduğu konusunda yerinde bir denetim yapılması, zararların tespiti halinde, idarelerin taraf oldukları uyuşmazlıkların, tarafların hak ve menfaatlerinin dengeli olarak değerlendirilerek, adil ve hakkaniyete uygun olarak çözümlenmesine ilişkin 659 Sayılı ‘Genel Bütçe Kapsamındaki Kamu İdareleri ve Özel Bütçeli İdarelerde Hukuk Hizmetlerinin Yürütülmesine İlişkin Kanun Hükmünde Kararnamenin’ idari uyuşmazlıklarda sulhu düzenleyen 12’inci maddesi gereği şikâyetçi ile uzlaşma yoluna gidilerek bir Hukuk Komisyonu oluşturulması ve bu komisyonun gereken önlemler ile tazminat miktarını belirlemesi konusunda, Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlığı ile Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğüne tavsiyede bulunulmuştur.

6.1.6. Sınav tarihlerinin çakışması31 Şikâyetçi, Öğrenci Seçme ve Yerleştir31

107

2013/1 no’lu Tavsiye Kararı

YILLIK RAPOR 2013

me Merkezi’nin (ÖSYM) 21/07/2013 tarihinde saat 9.30’da yapacağını açıkladığı ve 27/05-05/06/2013 tarihleri arasında başvurularını aldığı Dikey Geçiş Sınavı (DGS) ile sınav başvurularının sona ermesinden sonra bu sınavla aynı tarihte yapacağını açıkladığı ve başvurularını 10-17/06/2013 tarihleri arasında aldığı Mühendislik Tamamlama Sınavının tarihlerinin çakışması nedeniyle oluşan mağduriyeti hakkında Kurumumuza başvuruda bulunmuştur. Yapılan inceleme neticesinde; - İki sınava da girmek isteyen şikâyetçi için öncelikli olarak fırsat eşitliği ihlali olduğu, - Genel olarak değerlendirildiğinde şikâyetçinin eğitim hakkının ihlalinin de söz konusu olduğu, - İki sınavın başvuru sürelerinin birbirini takip etmesi, hatta Mühendislik Tamamlama Sınavı’nın DGS başvuru süresinin bitiminden (05/06/2013) sonra duyurulması nedeniyle kişilerin iki sınav arasında mecburen tercih yapmak zorunda kalmasının hakkaniyete uygun olmadığı değerlendirilmiştir.

rihlerde yapılması işleminin düzeltilmesi yahut iki sınava da girmeye hak kazanmış adayların giremeyecekleri sınavlara eşdeğerli yeni bir işlemin tesisi hususunda ÖSYM Başkanlığına tavsiyede bulunulmuştur.

6.1.7. İdare tarafından onaylanan eğitsel filmin kişinin rızası dışında üçüncü kişilere verilmesi32 Şikâyetçi, hazırladığı üç boyutlu eğitsel filmi 2012-2013 öğretim yılı ikinci döneminde okullarda sergilenmesinin Aydın İl Milli Eğitim Müdürlüğünün onaylaması sonrasında filmin kendi izni ve bilgisi olmadan rakibi olan korsan kişilere imza karşılığı elden verildiği iddiasıyla uğradığı maddi ve manevi zararların tazminini ve kendisinden özür dilenmesini talep etmiştir. Yapılan inceleme neticesinde; - Şikâyetçi adına düzenlenen onayı, şikâyetçinin bilgisi dışındaki şahıslara vermesiyle hatalı davrandığını kabul etmesi, - Kamu hizmetinin gereği gibi yürütülmesini sağlamak amacı ile kanun, tüzük ve yönetmeliklerde belirtilen esaslara uymayan, görevlerini iyi ve doğru biçimde yürütmeyen ve görevlerini dikkat ve itina ile yerine getirmeyen kamu görevlileri hakkında,

Yükseköğretim Genel Kurulunun sınavlarla ilgili kararlarında ve bu sınav kararlarının uygulayıcısı olan ÖSYM Başkanlığının tavrında hukuka uyarlılık bulunmadığı kanaatine varılmıştır. Sonuç olarak her iki sınavın aynı ta-

32

108

2013/3 no’lu Tavsiye Kararı

YILLIK RAPOR 2013

durumun niteliğine ve ağırlık derecesine göre 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 125’inci maddesinde yer alan disiplin hükümlerinin uygulanması, - Şikâyetçi ile idare arasında ilgili mevzuat çerçevesinde uzlaşmaya varılmasıyla şikâyet edenin maddi zararlarının giderilmesi konusunda Aydın İl Müdürlüğüne, - İdareyi hatalı işleme sevk eden kişi veya kişiler hakkında gerekli incelemelerin yapılması konusunda ise Aydın Valiliği’ne tavsiyesinde bulunulmuştur.

6.1.8. 1 Mayıs olaylarında kolluğun orantısız güç kullanımı ve idari makamların beyanı ile çocuğun mağduriyeti33 Şikâyet başvuruları, 1 Mayıs günü İstanbul Taksim Meydanı’nda, D.A.’nın (17 yaş) 1 Mayıs gösterileri sırasında emniyet güçlerinin orantısız güç kullanımı sonucunda polisin attığı gaz bombası kartuşuyla başından ağır yaralandığı, olay sonucunda D.A.’nın kafatasının kırıldığı, D.A.’nın 1 Mayıs günü maruz kaldığı işkence, kötü muamele, yaşama kast ve şiddet ile olayın ertesi günü Vali’nin yaptığı basın açıklaması sonucu Türkiye’nin taraf olduğu BM Çocuk Hakları Sözleşmesi, AİHS ve 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu’na göre ço33

2013/69 no’lu Tavsiye Kararı

109

cuk olan D.A.’nın haklarının ihlal edildiği gerekçesiyle yapılmıştır. Şikâyetçiler, yaşanan hak ihlallerinde Vali’nin ve emrindeki polislerinin kusurlarının tespit edilmesini, ihlallerin bir daha yaşanmaması için eğitim ve denetim önlemlerinin alınmasını, Vali’nin tüm kamuoyu önünde D.A. ve ailesinden özür dilemesini, polisin orantısız güç kullanmasına ilişkin mevzuatta, orantılı güç kullanımı ve biber gazının hangi koşullarda ve ne orada kullanılabileceğine dair açık, net, öngörülebilir yasal düzenleme yapılamasını talep etmişlerdir. Yapılan inceleme neticesinde, 1. Türk Hukukunda, usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası antlaşmaların öncelikle ve doğrudan uygulanmasını öngören Anayasamızın 90’ıncı maddesi uyarınca AİHS’nin iç hukukta kanun hükmünde olduğu; 2. AİHM kararlarının sadece kararın kendisine karşı verilmiş olan devletler bakımından sonuçlar doğurmayıp, AİHM’nin ihlal kararına konu olan benzer sorunun var olduğu devletler açısından da söz konusu sorunu yasama ya da içtihat yolu ile ortadan kaldırma yükümlülüğü olduğu dikkate alındığında; i. Ombudsmanlık Kurumlarının, genel olarak kamunun ve bu bağlamda bireyin de haklarını koruma adına yüksek

YILLIK RAPOR 2013

mahkemeler ve AİHM uygulamalarını takip etme, ii. Türkiye aleyhine verilen ihlal kararlarının, mahiyetine göre kamu kurum ve kuruluşlarınca AİHS’ye aykırılık taşıyan hususların tekrarını önlemeye yardımcı olma, iii. Bu doğrultuda, ihlallerin tekrarının önlenmesi için mevzuatın değiştirilmesini, iyileştirilmesini ve AİHS ile uyumlu hale getirilmesini isteme, 3. Ayrıca, BM Genel Kurulunun 20/12/1993 tarihli ve sayılı kararıyla kabul edilen, 30/09/1997’de Avrupa Konseyi tarafından üye devletlere tavsiye edilen, insan haklarının korunmasından sorumlu ulusal kamu kuruluşlarının statü ve fonksiyonlarını düzenleyen Paris İlkeleri uyarınca Ombudsmanlık Kurumlarının; i. İnsan haklarının geliştirilmesi ve korunmasına ilişkin konularda görüş bildirme,

liği, Anadolu Ajansı Genel Müdürlüğü, Radyo ve Televizyon Üst Kurulu, İstanbul İl Emniyet Müdürlüğü, Ankara Cumhuriyet Başsavcılığı, İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığı, TRT Genel Müdürlüğü ve İçişleri Bakanlığından bilgi, belge, ses, görüntü kayıtları talep edilmiş ve bilirkişilerce incelenmesi sağlanmıştır. Ayrıca, yaşı küçük D.A.’nın yasal temsilcileri ve vekilleri şikâyet konusu olaylarla ilgili olarak Kurumumuz nezdinde herhangi bir şikâyette bulunmamıştır. Ancak, iddia edilen olayların aydınlatılması bakımından Kurumumuz tarafından görevlendirilen uzmanlar tarafından İstanbul’da D.A. ve yasal temsilcileri ile görüşmede bulunmuş, D.A.’nın iddia edilen olaylara ilişkin beyanları alınmıştır. Yapılan inceleme ve görüşmeler neticesinde aşağıdaki konularda tavsiye bulunulmuştur: 1) İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’nin 5’inci, Avrupa İnsan Hakları Sözleş-mesi’nin 3’üncü, Çocuk Hakları Sözleş-mesi’nin 37’inci, Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesinin 7’inci, İşkence ve Diğer Zalimane, Gayriinsani veya Küçültücü Muamele veya Cezaya Karşı Sözleşme’nin 2’inci, Anayasamızın 5, 12, 13, 14, 15, 26, 34, 41, 54/2’inci maddelerine ve Çocuk Koruma Kanunu’nun 4’üncü maddesine aykırı olarak gerçekleşti-

ii. Yürürlükteki mevzuatın ve uygulamaların insan haklarına ilişkin uluslararası belgeler ve mekanizmalarla uyumlu hale getirilmesi ve hayata geçirilmesi için idari önlemlerin alınmasını veya değiştirilmesini tavsiye etme, görevi olduğu göz önünde tutularak insan haklarıyla ilgili olan şikâyetin kabul edilmesine karar verilmiştir. Konu ile ilgili olarak, İstanbul Vali-

110

YILLIK RAPOR 2013

rilen orantısız kolluk müdahalesinde atılan biber gazı kartuşunun isabet etmesi sonucu yaşı küçük D.A.’nın yaralanmasında hatalı davranıldığının kabul edilmesi, 2) Kolluk görevlilerinin Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası sözleşmeler temelinde bireylerin hak ve özgürlüklerine saygılı, hoşgörülü olarak yetiştirilmeleri için insan hakları alanındaki uluslararası mevzuat ve uygulamalar hakkında uzun süreli ve meslek hayatları boyunca sürekli eğitime tabi tutulmaları yönündeki çalışmaların daha da geliştirilmesi, 3) Toplumsal olaylar esnasında kolluk görevlilerinin, bireylerin uluslararası sözleşmelerce de garanti altına alınan hak ve özgürlüklerine halel getirmeksizin ancak zaruri olduğunda kademeli ve orantılı olarak güç kullanmalarını teminen, kontrol, gözetim ve denetimlerinin etkin bir şekilde yapılması, hatalı davranan kolluk görevlilerinin tespit edilmesi ve hesap verebilirliklerini sağlayacak bir izleme mekanizmasının oluşturulması ile ilgili yürütülen yasa çalışmasının ivedilikle tamamlanması, 4) Toplumsal olaylar esnasında güç kullanımının gerekli, makul ve orantılı olup olmadığının öngörülebilir, açık ve şeffaf bir şekilde tespit edilerek, ha-

111

talı davranan kolluk görevlileri hakkında süratli, etkin bir inceleme ve soruşturma için süreci uzatan veya tıkayan işlemlerin kısaltılması veya kaldırılması yönünde gerekli tedbirlerin alınması, 5) İstanbul Valisi’nin 02/05/2013 günü D.A. hakkında yaptığı basın açıklamasında AİHS’nin 6’ıncı, Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesinin 14’üncü, Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin 16’ınci, Anayasamızın 38/4’üncü, Basın Kanunu’nun 21’inci maddeleri ile düzenlenen masumiyet karinesi, kimliğin açıklanmaması ve hiçbir çocuğun onur ve itibarına haksız olarak saldırıda bulunulamayacağı ilkelerine aykırı hareket ederek hatalı davrandığını kabul etmesi, hususlarında İçişleri Bakanlığına ve İstanbul Valiliğine tavsiyede bulunulmasına, 6) Şikâyetçiler İstanbul Valisinin kamuoyu önünde D.A. ve ailesinden özür dilemesi yönünde tavsiyede bulunulmasını talep etmişlerse de; “özür dileme”nin olayın tarafları olan kişiler arasında manevi tatmin sağlamaya yönelik olduğu, ancak D.A. ve yasal temsilcilerinin Kurumumuz nezdinde bir şikâyet ve taleplerinin bulunmadığı, aynı zamanda İstanbul Valisinin 01/05/2013 günü yaptığı basın açık-

YILLIK RAPOR 2013

lamasında yaşanan olaylar nedeniyle tüm İstanbul halkından özür dilediği, D.A. ve vekilinin uzlaşma istemedikleri hususları dikkate alınarak “özür dilenmesi” yönündeki talep yerinde görülmediğinden;

Üniversitenin örgün eğitimde yapmaya devam ettiği bütünleme sınavının açıköğretim öğrencileri için düzenlenmemesinin 06/11/1982 tarih ve 17860 sayılı Açık Yükseköğretim Yönetmeliği’nin 7’inci ve 13’üncü maddeleri çerçevesinde hukuka ve 18/01/2013 tarih ve 28532 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Anadolu Üniversitesi Ön Lisans ve Lisans EğitimÖğretim ve Sınav Yönetmeliği’nin “Sınavlar ve Değerlendirme” başlıklı 17’inci maddesi çerçevesinde yükseköğretimde fırsat eşitliğine aykırılık teşkil ettiği tespit edilmiştir.

Bu yönde karar verilmesine yer olmadığına karar verilmiştir.

6.1.9. Bütünleme sınav hakkının yeniden tanınması34 Şikâyetçiler, Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesinde daha önceki yıllarda verilmiş olan ancak 2012-2013 eğitim-öğretim yılı itibarıyla kaldırılan bütünleme sınav hakkının yeniden tanınması ile bütünleme sınavının kaldırılması nedeniyle oluşan hak kayıplarının ve mağduriyetlerinin giderilmesini Kurumumuzdan talep etmişlerdir.

- İdarenin uygulamaları açısından, Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Sistemine Göre Öğretim Yapan Fakültelerin Batı Avrupa Programları Öğretim ve Sınav Yönetmeliği’nden sonraki yönetmeliklerde bütünleme sınavına ilişkin hüküm bulunmamasına rağmen bütünleme sınavı uygulamasının 2012-2013 eğitim-öğretim yılına kadar devam ettiği, ancak 2012-2013 eğitim-öğretim yılında bütünleme sınav hakkının Üniversite tarafından açık öğretim öğrencilerine verilmediği belirlenmiştir. Anadolu Üniversitesinin 2009 ve 2011 tarihlerindeki yönetmelik hükümlerinde bütünleme sınavı olmamasına rağmen açıköğretim öğrencilerine bütünleme hakkını tanımış olmasının 2012-2013

Yapılan incelemelerde Anadolu Üniver-sitesi’nin 2012-2013 yılı için bütünleme sınavının kaldırılmasını talebinin, iş yükü, yoğunluğu ve zaman kısıtı nedenleriyle YÖK Başkanlığınca alınan Senato Kararı ile uygun bulunduğu belirlenmiştir. Yapılan inceleme sonucunda ise aşağıdaki değerlendirmelerde bulunulmuştur: - İdarenin 34

düzenlemeleri

açısından,

2013/87 no’lu Tavsiye Kararı

112

YILLIK RAPOR 2013

eğitim-öğretim yılındaki uygulamasına aykırılık teşkil ettiği ve kendi içinde çelişki oluşturduğu tespit edilmiştir. - AİHM kararları açısından, “Eğitim ve öğrenim hakkı ve ödevi”nin Anayasamızın “Sosyal ve ekonomik haklar ve ödevler” başlığı altında 42’inci maddesinde düzenlendiği, dolayısıyla Devletin yükümlülüğünde olduğu; işyükü, yoğunluğu, zaman kısıtı gibi gerekçelerin somut olayda ileri sürülemeyeceği değerlendirilmiştir. Nitekim uzun süredir devam eden iş yükü yığılması gibi bir gerekçeyle devletin görevlerini yapmaktan kaçınamayacağı veyahut geciktiremeyeceği, bu durumun ancak geçici ve istisnai olması ve Devlet tarafından gerekli çözümleyici tedbirlerin de alınması koşullarının gerçekleşmesi durumunda hak ihlalinin bulunmayacağı, Devletin görev ve yükümlülüklerini gereğince yerine getirebileceği şekilde sistem ve işleyişini düzenlemekle yükümlü olduğu AİHM içtihatlarıyla tespit edildiği vurgulanmıştır.35 - Bologna süreci açısından, Bologna sürecinde Üniversitenin, kitle eğitimine odaklı, şeffaf, tanınır ve hareketli, öğrenci merkezli, çağdaş teknolojiyi kullanabilen, etkileşimli ve 35

Zimmermann ve Steiner / İsviçre, 13 Temmuz 1983 tarihli karar ve Mansur/Türkiye 8 Haziran 1995 tarihli kararlar

113

esnek, ülkenin iş gücü talebine cevap veren, yaşam boyu öğrenme felsefesi ile her yaştan öğrencinin eğitim talebini karşılayan, sistemin ve programın tanınırlığını sağlayan bir eğitimi hedeflediği; bu süreçte amaçlananın yükseköğretim sistemlerinin kendilerine özgü farklılıkları korunarak birbirleriyle karşılaştırılabilir ve uyumlu hale getirilmesi olduğu vurgulanmıştır. Bologna süreci açısından açıköğretim sistemine göre eğitim görmekte olan öğrencilere bütünleme sınav hakkı tanınmasının bu sürecin hedefleri ile çelişmeyeceği tespit edilmiştir.36 - İyi yönetim ilkeleri olarak kabul edilen, idarede istikrar, belirlilik, öngörülebilirlik ve haklı beklenti gibi ilkeler açısından da bütünleme sınav hakkının tanınmasına ilişkin talep değerlendirilmiş ve Anadolu Üniversitesinin örgün eğitimde yapmaya devam ettiği bütünleme sınavının açıköğretim öğrencilerine verilmemesinin hakkaniyete ve iyi yönetim ilkelerine aykırılık teşkil ettiği tespit edilmiştir. Yapılan inceleme neticesinde, - YÖK’e Anadolu Üniversitesinin “2012-2013 öğretim yılından itibaren açıköğretim sistemi ile bütünleme sınavının yapılmasının mümkün olma36

https://bologna.yok.gov.tr/?page=yazi&i=3

YILLIK RAPOR 2013

dığı” talebinin onaylanmasına ilişkin idari işlemini geri alması yönünde;

- Anadolu Üniversitesine ise, açıköğretim sistemine göre eğitim görmekte olan öğrencilere tüm dersler için bütünleme sınavı hakkı verilmesi ve bu konuda yaşanan hak kayıpları ile mağduriyetlerin gecikmesizin giderilmesi hususlarında, tavsiyede bulunulmuştur.

6.1.10. Eğitim materyallerinin zamanında alınmaması37 Şikâyet, Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi (AÖF) ve uzaktan eğitim yapan tüm bölüm öğrencilerinin kitaplarını zamanında alamaması ve bu nedenle sınavlara hazırlanılamaması, bütünleme sınav hakkının açıköğretim öğrencileri için verilmemesi, sosyoloji gibi yeni açılan bölümlerde üst sınıf olmadığı için alınması gereken kredilerin alınamaması, daha öce muaf olunan derslerin tekrar verilmesi, İngilizce-4 kitabının verilmemesi ve örgün öğretim öğrencilerine telafi sınavı hakkı verilirken açıköğretim öğrencilerinin bu uygulamadan hariç tutulması ile ilgilidir. Yapılan inceleme sonucunda ise aşağıdaki değerlendirmelerde bulunulmuştur: Telafi Sınavı Talebi; 37

2013/94 no’lu Kısmen Tavsiye Kısmen Ret Kararı

Anadolu Üniversitesi Açıköğretim, İktisat, İşletme Fakülteleri Öğretim ve Sınav Yönetmeliği’nde her ne sebeple olursa olsun mazeret sınav hakkının verilemeyeceği ifade edilmektedir. Anadolu Üniversitesi Ön Lisans ve Lisans Eğitim-Öğretim ve Sınav Yönetmeliği’nde ise mazeret sınavının yapılabileceği düzenlenmiştir. Ancak, böyle bir hakkın örgün eğitim öğrencilerine verilirken Açıköğretim öğrencilerine verilmemesi, Açık Yükseköğretim Yönetmeliği’nin “Öğrencilere, Öğrenci Disiplin Yönetmeliği ile Lisans Kademesi Öğretim ve Sınav Yönetmeliği’nin, derslere devam zorunluluğu dışındaki, bütün hükümleri aynen uygulanır.” ve “Açık öğretim öğrencileri ile aynı öğretim programına göre örgün öğretim öğrencileri arasında öğrenci hakları bakımından fark bulunmadığı gibi her iki yoldan mezun olanlar eşit hak ve yetkilere sahip olurlar.”, hükümleri gereğince hukuka ve Anadolu Üniversitesi Ön Lisans ve Lisans Eğitim-Öğretim ve Sınav Yönetmeliği’nin “Sınavlar ve Değerlendirme” hükmü çerçevesinde yükseköğretimde fırsat eşitliğine aykırılık teşkil etmektedir. Kitapların AÖF bürolarına geç gelmesi; Üniversitenin göndermiş olduğu yazıda ders kitaplarına ilişkin dönemlikkredili sisteme geçildiği için derslerin ve içeriklerinin yeniden belirlendiği ve ders

114

YILLIK RAPOR 2013

kitaplarının tamamının değiştirildiği ve kayıt yeniletecek öğrenci sayısının kesin belli olmaması nedeni ile de kitapların eksik gönderildiği kabul edilmiştir. Ancak kitapların http://eogrenme.anadolu.edu. tr ve http://ogrenci.anadolu.edu.tr adreslerinde yayımlandığı ifade edilmiştir. Üniversite söz konusu cevabi yazısında kitapların internette mevcut olduğunu ifade etse de şikâyetçinin belirttiği gibi herkesin internete erişimi mümkün ya da kolay olmayabilir. Üniversitenin kitapları PDF olarak internet aracılığıyla öğrencilerine sunması bir açıdan kolaylık getirse de tüm öğrencilerin ihtiyacına cevap vermediği açıktır. Bununla birlikte, Açık Yükseköğretim Yönetmeliği’nin 8’inci maddesinde “Açıköğretimde, imkânlar ölçüsünde, a- Basılı eğitim araçları, kaset, video, teyp, bant ve film, b- Radyo ve televizyon, c- Danışman gözetiminde toplu tartışma ve benzeri gereç ve sistemlerden yararlanılır.” denilmektedir. Her ne kadar mevzuat Üniversiteye “imkânları çerçevesinde” bu olanakları sağlamasına hükmetse de açıköğretim öğrencilerine sunulabilecek yegâne alt yapı38 38

http://www.anadolu.edu.tr/tr/aof-ders-kitaplari; Üniversitenin internet sayfasında “Ders Kitapları” başlığı altında ders kitaplarının Anadolu Üniversitesi Uzaktan Eğitim Sistemi’nde temel öğretme-öğrenme aracı olduğu kabul edilmiştir.

115

olan bu olanakların üniversitenin uzaktan öğretim ile ilgili çabalarının hedefini bulması açısından öğrenci ihtiyaç ve talepleri göz önünde bulundurularak düzenlenmesi ve sistemdeki aksaklıkların giderilmesi için azami çaba sarf edilmesi ve hizmetlerin daha kaliteli sunulması için gerekli önlemlerin alınması gerekmektedir. Sonuç olarak, Anadolu Üniversitesinin de imkânları ölçüsünde günümüz iletişim teknolojilerini öğrencilerine sağlamaya çalıştığı anlaşıldığından bu konuda hukuka aykırılık tespit edilmemiş olmakla birlikte açıköğretim sistemi için temel öğretme-öğrenme aracı olan ders kitaplarının öğrencilere zamanında ulaştırılamaması ve/veya eksik ulaştırılmasının iyi yönetim ilkesine aykırı olduğu tespit edilmiştir. İngilizce-4 Kitabının verilmemesi; 22/11/2013 tarihinde Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Dekanı ile yapılan telefon görüşmesiyle İngilizce 4 kitabı ile ilgili şikâyetçinin iddiaları sorulmuş ve Dekan şu açıklamalarda bulunmuştur: “Cambridge ile bir protokol yaptıklarını, bu protokole göre ön lisans öğrencilerine A2, lisans öğrencilerine de B2 seviyesinde, uluslararası geçerliliği olan eğitim verdiklerini; A2 seviyesi için A1 ve A2 bölümlemesi yapıldığını ve İngilizce 1 ve İngilizce 2 derslerini iki farklı kitapla okuttuklarını, B2 seviyesi için ise B1 ve

YILLIK RAPOR 2013

B2 bölümlemesi yapıldığını, İngilizce 3 ve İngilizce 4 derslerinde tek kitap okuttuklarını, bu kitabı 7’inci yarıyılda verdiklerini” ifade etmiştir.

gulanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik’in Geçici 1’inci maddesi kapsamında şikâyetin bu kısmının incelenmemesine,

Açıköğretim Fakültesi Dekanlığı, Kurumuza gönderdiği yazı ile de lisans programlarında güz döneminde okutulan “İngilizce III” dersinin ve bahar döneminde okutulan “İngilizce IV” dersi kitabının tek olduğunu belirtmiştir. Dolayısıyla, okutulan İngilizce IV dersi kitabının öğrencilere verilmemesi ile ilgili olarak Açıköğretim Fakültesi Dekanı’nın ifadesinden böyle bir kitabın olmadığı, İngilizce 4 dersinde İngilizce 3 kitabının son yarısının okutulduğu tespit edildiğinden bu konudaki şikâyetin reddi gerektiği kanaatine varılmıştır.

2) İngilizce-4 kitabının verilmemesi ile ilgili kısmının ise reddedilmesine karar verilmiştir. Şikâyetin bütünleme ve telafi sınav hakkının verilmemesine ve kitapların teminine ilişkin kısmı için ise, 3) Anadolu Üniversitesi’nin, “2012-2013 öğretim yılından itibaren açıköğretim sistemi ile bütünleme sınavının yapılmasının mümkün olmadığı” yönündeki talebinin uygun olduğuna ilişkin idari işlemini geri alması yönünde YÖK Başkanlığına tavsiyede bulunulmasına,

Yapılan inceleme neticesinde; 1) Şikâyetçinin, ilk açılan programlardan biri olan Sosyoloji lisans programının ilk öğrencilerinden biri olarak üst sınıf olmadığı için hakkı olan 45 krediyi alamaması ve 1 dönem erken mezun olamaması ile ilgili şikâyetine ilişkin idari başvuru yollarının 06/01/2012 tarihinde tüketildiği anlaşıldığı ve Kurumumuz Kanunu gereği şikâyetleri kabul etmeye başladığı 29/03/2013 tarihinden önceki son altı ay içinde idari başvuru yolları tüketilen eylem ve işlemler ile tutum ve davranışlarla ilgili başvuruları incelediğinden, Kamu Denetçiliği Kurumu Kanununun Uy-

Anadolu Üniversitesi Rektörlüğüne ise, 4) “Anadolu Üniversitesi Açıköğretim, İktisat, İşletme Fakülteleri Öğretim ve Sınav Yönetmeliği”nde açıköğretim sistemine göre eğitim almakta olan öğrencilere de bütünleme ve mazeret sınav hakkı tanınması için gerekli mevzuat değişikliğinin yapılması; 5) Anadolu Üniversitesi’nde açıköğretim sistemine göre eğitim görmekte olan öğrencilere tüm dersler için bütünleme sınav hakkı ve mazeret sınav hakkı verilmesi ve bu konuda yaşanan hak kayıpları ve mağduriyetlerin geci-

116

YILLIK RAPOR 2013

kilmeksizin giderilmesi; 6) Üniversitenin kitapların teminine ilişkin olarak bundan sonra çabalarını daha da artırması ve kitapların öğrencilere sınavlara hazırlanmalarına makul süre kalacak şekilde teslim edilmesi hususlarında tavsiyede bulunulmuştur.

6.1.11. Suriye Arap Cumhuriyeti sınırları içerisinde taşınmaz malları bulunan vatandaşlarımızın malları39 Şikâyetçiler, Suriye’de taşınmaz malları bulunan vatandaşlarımızın bu emlâklerinden yararlanamadıklarını, Türkiye Cumhuriyeti ile Suriye Arap Cumhuriyeti arasında toprak sorununun bugüne kadar neticelenmemesinin mağduriyetlerinin devamına sebep olduğunu, hak sahibi vatandaşların müteaddit müracaatlarına ve Danıştay kararlarına rağmen Milli Emlak Genel Müdürlüğünün, başvuruları reddettiğini ve yargı kararlarını uygulamadığını belirterek, mal varlıkları Suriye’de olan Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarının zararlarının; (1062 sayılı Hudutları Dahilinde Tebaamızın Emlakine Vaziyet Eden Devletlerin Türkiyedeki Tevbaaları Emlakine Karşı Mukabelei Bilmisil Tedabiri İttihazı Hakkına Kanun gereğince) Suriye Arap Cumhuriyeti vatandaşlarının Türkiye’de bulunan mallarının idaresin39

2013/46 no’lu Tavsiye Kararı

117

den elde edilen gelirden karşılanmasına ve Milli Emlak Genel Müdürlüğünce 1062 sayılı Kanun kapsamında verilen ilgili yargı kararlarının uygulanmamasına ilişkin şikâyetlerini Kurumumuza iletmişlerdir. Şikâyet konusu ile ilgili olarak Milli Emlak Genel Müdürlüğü yetkilileriyle bilgilendirme ve çalışma toplantıları düzenlenmiştir. Yapılan incelemelerde; - Türkiye Cumhuriyeti ile Fransa arasında 1921 yılında imzalanan Ankara Antlaşması’na kadar uzanan bir geçmişe sahip olan emlâk sorununun, Suriye’nin 1930’lardan başlayarak vatandaşlarımızın bu ülkede bulunan taşınmaz malları üzerindeki tasarruf haklarını aşamalı olarak kısıtlamaya yönelmesiyle ve buna karşılık ülkemiz tarafından 1062 sayılı Kanun kapsamında Suriye uyrukluların ülkemizde bulunan taşınmaz malları üzerindeki tasarruf haklarının dondurulmasıyla daha da karmaşık hale geldiği, - 1966 tarihli ve 6/7104 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konan “Suriye Uyrukluların Mallarının Tespiti ve Bu Mallara El Konulması Hakkında Yönetmeliğin” ilgili maddesi uyarınca el konulan malların idare edilmesinden elde edilen gelirden Türk vatandaşlarının zararlarının karşılanmasına ilişkin bir düzenleme-

YILLIK RAPOR 2013

nin bulunmadığı,

kesin hükümden itibaren 6 ay içinde AİHM’ye başvurabilecekleri,

- Mağdur vatandaşlarımızın gerek ulusal gerek uluslararası (AİHM) yargıya başvurmaları halinde lehlerine karar çıkmasının, AİHM’de açılacak davaların kazanılması halinde, mağdur vatandaşlarımız tarafından benzer davaların açılmasının da kuvvetle muhtemel olduğu,

- Uyuşmazlık konusu ile ilgili olarak mağdur olduğu iddiasında bulunan vatandaşlarımızın zararlarının ispat edecekleri nispette, Suriye vatandaşlarının ülkemizde el konulan mallarından elde edilen gelirden karşılanmasını sağlayacak herhangi bir düzenlemenin bulunmadığı,

- Öte yandan, Suriye uyrukluların ise bankalarda muhafaza edilen gelirlerin üçüncü kişilere verilmesi durumunda mülkiyet hakkının ihlali iddiasıyla ülkemizde yerel mahkemelere ve AİHM’ye başvurma ihtimallerinin bulunduğu,

- Buna göre; söz konusu sürecin, uyuşmazlık konusunun tarafı olan vatandaşlarımız açısından uzun ve yıpratıcı olacağı, ilgili kamu kurumları yönünden değerlendirdiğinde ise bireysel başvuruların tek tek ele alınıp çözümlenmesi sürecinin, kamu kaynaklarının verimli kullanımı ilkesi gereğince uygun olmayacağı, bunun yanı sıra Suriye vatandaşlarının konu ile ilgili idari ve adli mercilere yapabilecekleri olası başvurular ile uyuşmazlık konusunun içinden çıkılması güç bir hale gelebileceği,

- AİHS çerçevesinde her özel kişinin, milliyeti, medeni statüsü, hukuki ehliyeti ne olursa olsun, ihlal durumunda AİHM’de AİHS kapsamında şikâyette bulunabileceği, şikâyet başvurusunun, gerekli kriterlere sahip olduğunun değerlendirilmesi halinde, AİHM tarafından kabul edilebileceği, bu çerçevede, haklarının ihlal edildiğini öne sürenlerin, zararlarının öncelikle ilgili idare tarafından tazmin edilmesini talep edebilecekleri, talebe idare tarafından olumsuz yanıt verilmesi veya süresi içinde yanıt verilmemesi halinde yetkili ulusal mahkeme önünde tazminat davası açabilecekleri, yine bir ödeme yapılmaz ise iç hukukta verilen

- Bununla birlikte, uyuşmazlık konusunun kapsamlı çözümünün Suriye’de istikrarın yeniden sağlanması halinde mümkün olabileceği hususu dikkate alındığında; mağdur olduğu iddiasında bulunan vatandaşlarımızın ulusal ve uluslararası düzeyde yargı yoluna gitmelerinden önce, uyuşmazlık konusu ile ilgili olarak mevzuat deği-

118

YILLIK RAPOR 2013

şikliği veya yeni mevzuat oluşturma seçeneklerinin, vakit geçirilmeksizin değerlendirilmesine ve bu yönde çalışmalara başlanılmasına ihtiyaç olduğu, - Diğer taraftan, Maliye Bakanlığı Milli Emlak Genel Müdürlüğünce yayımlanan, 1978 yılında yürürlüğe giren ve halen yürürlükte olan 91 sayılı genel Tebliğinde; “66 ve 80 sıra sayılı genelgelere göre Suriye’deki önlemlerden zarar gördüğü için kendisine tarım toprağı kiraya verilmiş kimselerle yapılan sözleşmelerin yenilenmemesi, sözleşmesi sona eren ve işgal edilmiş toprakların derhal boşaltılmasının sağlanması, illerdeki komisyonlarca tahsis yapıldığı halde; ihalesi Bakanlıkça onaylanmamış olanlar için kira sözleşmesi yapılmaması,” düzenlemesi ile, taşınmaz mallarına Suriye hükümetince el konulan vatandaşlarımızın, mağduriyetlerini nispeten telafi etmek amacıyla, bu vatandaşlarımıza öncelik tanınmasının öngörüldüğü esasından vazgeçildiği, Davalı taşınmaz mallardan tahliyesi sağlananların da muhtaç çiftçilere kiralanması, kiralama işlemlerinin 11 ve 17 sıra sayılı Genelgelere göre yürütülmesi, kira bedellerinin Suriye uyruklu şahıs adına emanet hesabına yatırılması düzenlemesi

119

ile el konulan Suriye uyruklulara ait tarım topraklarının tümünün toprağa muhtaç çiftçi vatandaşlarımıza kiraya verilmesi esasının benimsendiği ve uygulamanın bu esas doğrultusunda sürdürüldüğü anlaşılmıştır. Bu açıklamalar doğrultusunda, - 1062 sayılı Kanuna dayanılarak Bakanlar Kurulu’nca çıkarılan ilgili Yönetmeliklerde, 1062 sayılı Kanunun öngördüğü, Suriye’de kalan taşınmazlarından faydalanamayan Türk vatandaşlarının zararlarının karşılanması noktasında, zararın ispatına yarayacak belgelerin şekil, suret ve merci tanzimine ilişkin düzenlemelere yer verilmediği gibi, uğranılan zararların gideriminin de açıkça ortaya konulamadığı; - Suriye’de taşınmaz mallarına el konulan vatandaşlarımızın mağduriyetlerinin devam ettiği de göz önünde bulundurularak, uyuşmazlık konusu ile ilgili tüm kurumların katılımı ile çözüm yollarının araştırılması ve el konulan Suriye uyruklulara ait tarım topraklarının kiralandığı toprağa muhtaç çiftçi vatandaşlarımızın durumu da gözetilmek suretiyle, 1062 Sayılı Kanun’un ruhuna uygun olarak; uyuşmazlık konusu ile ilgili yargı kararlarının (örneğin Danıştay 10.

YILLIK RAPOR 2013

Dairesi’nin 1997/3652 esas, 2000/5621 karar sayılı ilamı) yerine getirilmesinde yaşanılan tereddütlerin giderilmesi ve söz konusu uyuşmazlık nedeniyle mağdur olduğu iddiasında bulunan vatandaşlarımızın zararlarının telafi edilmesine yönelik yeni bir yönetmeliğin, mümkün olan en kısa sürede yapılarak mağduriyetlerin giderilmesi gerektiği sonucuna varılmıştır. Yapılan inceleme neticesinde; - Taşınmazlarına Suriye Arap Cumhuriyeti Hükümetince el konulan Türk vatandaşlarının zararlarının telafisi amacıyla, uyuşmazlık konusu ile ilgili olarak, 1062 sayılı Kanun’a uygun bir mevzuat düzenlemesi yapılması hususunda Başbakanlığa, - Şikâyetçi ile benzer durumda olup idari yargıya müracaat ederek haklarında lehe karar verilen kişiler emsal alınarak, davacıların zararlarını ispat etmeleri durumunda, yapılacak mevzuat değişikliğine bağlı olarak genel bütçeye konulacak bir kalem vasıtasıyla ya da meri mevzuatta öngörülen Suriye uyruklu vatandaşların Türkiye’deki taşınmazlarından elde edilen ve bankada bloke tutulan gelirlerden zararlarının karşılanması yönünde Milli Emlak Genel Müdürlüğüne tavsiyede bulunulmuştur.

6.1.12. Trafik para cezası kararının iptali40 Şikâyetçi, adına kayıtlı aracını 2008 yılında S.B isimli vatandaşa sattığını, 2012 yılı Eylül ayının son haftasında Yeğenbey Vergi Dairesi Müdürlüğünde aldığı yazıda, ödeme süresi geçtiği halde ödenmemiş veya eksik ödenmiş vergi borcu olduğunu öğrendiğini, anılan müdürlüğe yaptığı müracaatta söz konusu borcun şahsına ait olmadığını bildirdiğini, satmış olduğu aracı sürücü belgesiz kullanması nedeniyle M.E isimli vatandaş hakkında işlem yapıldığını, kendisinin de POL-NET sorgusunda araç sahibi olarak görünmesi nedeniyle adına ceza uygulandığı bilgisini edindiğini, kesilen trafik para cezası ile ilgili şahsının hiçbir suçunun ve sorumluluğunun bulunmadığını belirterek, söz konusu cezanın aslının, faizlerinin ve gecikme cezalarının tamamının, bütün sonuçlarıyla silinmesi talebi ile Kurumumuza başvurmuştur. Yapılan incelemede, Tebligat Kanunu hükümlerince idari yaptırım kararının, fiilin işlendiği yılı (2008) takip eden takvim yılının (2009) son günü bitimine kadar tebliğin gerektiği, şikâyete konu olayda ise idari para cezası kararının şikâyetçiye usulüne uygun şekilde tebliğ edilmediği, yaptırım kararının tebliği için öngörülen yasal sürenin de dolmuş olduğu, kabahatin işlendiği tarihte yürürlükte olan 5326 sayılı 40

120

2013/57 no’lu Tavsiye Kararı

YILLIK RAPOR 2013

Kabahatler Kanunu’nun 21’inci maddesine göre yerine getirme zamanaşımının dolması halinde idari para cezasına ilişkin idari yaptırım kararının yerine getirilemeyeceği belirlenmiştir. Yapılan inceleme neticesinde Karataş İlçe Emniyet Müdürlüğü Trafik Denetleme Büro Amirliği tarafından şikâyetçi adına düzenlenen Trafik İdari Para Cezası Karar Tutanağı’nın iptali ile idari para cezasının terkini hususunda Karataş Kaymakamlığı ve Ankara Vergi Dairesi Başkanlığına tavsiyede bulunulmuştur.

6.1.13. Silah taşıma ruhsatının yenilenmesi41 Şikâyetçi, silah taşıma ruhsatının yenilenmesi talebinin reddine ilişkin işlemin geri alınarak, yenileme talebinin kabulü yönünde işlem tesis edilmesi için Kurumumuza başvuruda bulunmuştur. Yapılan inceleme ve araştırma sonucunda, şikâyetçinin yargılanmakta olduğu suçtan salt beraat kararının kesinleşmediğinden bahisle silah ruhsatı talebinin reddedilmesinde, AİHS’nin 6’ıncı maddesine, Anayasamızın 38’inci maddesinin 4’üncü fıkrasına, 124’üncü maddesine ve 6136 sayılı Kanun’un 7’nci maddesine göre masumiyet karinesine, hukuka ve hakkaniyete uyarlık görülmemiştir. Şikâyetçinin yargılandığı 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 41

2013/4 no’lu Tavsiye Kararı

121

359’uncu maddesinin başlığının; “Kaçakçılık Suçları ve Cezaları” olduğu, öte yandan, Ateşli Silahlar ve Bıçaklar ile Diğer Aletler Hakkında Yönetmelik’in 16’ncı maddesinin (d) bendinde “…her türlü kaçakçılık suçları” ifadesi yer aldığı görülmekle birlikte, her iki mevzuat hükmünde geçen “kaçakçılık” kelimesinin salt sözcük olarak benzerliğinin bulunduğu, hukuk terminolojisi bakımından aynı anlamda kullanılmadığının ortada olduğu tespit edilmiştir. Şöyle ki; Yönetmelik maddesinde kaçakçılık suçundan söz edilirken genel anlamda kaçakçılık suçları tabiri kullanılmış, kaçakçılık fiilleri ise 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu’nun 3’üncü maddesinde sayılmıştır. Kanunun belirlediği bu fiiller incelendiğinde, kaçakçılık suçlarında, ithalatı veya ihracatı özel kanunlarla veya ithalat veya ihracat rejimi kararlarıyla yasaklanmış ya da tekele tabi eşya ve maddelerin suça konu olmasının esas unsur olduğu görülmekte olup, konusu eşya ve madde olmadıkça kaçakçılık suçundan söz edilmesinin olanaklı olmadığı sonucuna varılmıştır. Bir eşya veya maddeye bağlı olmayan, sadece vergi hukuku yönünden ve vergi ziyaına sebebiyet vermeyi önleme amacıyla getirilmiş vergi cezalarına esas olan fiillerin genel ceza hukuku terminolojisi anlamında kaçakçılık olarak nitelendirilmesi ve yorumlanmasının hukuka ve hakkaniyete uygun olmadığı değerlendirilmiştir.

YILLIK RAPOR 2013

Sonuç itibarıyla, şikâyetçinin yargılandığı eylemin Ateşli Silahlar ve Bıçaklar ile Diğer Aletler Hakkında Yönetmelik’in 16’ncı maddesinin (d) bendinde belirtilen “…her türlü kaçakçılık suçları” kapsamında olduğu söylenemeyeceğinden, şikâyete konu işlemde bu şekilde yapılan yorumda hukuka uyarlık bulunmadığı tespit edilmiştir. Yapılan inceleme neticesinde; şikâyet konusu işlemin geri alınması ve şikâyetçinin silah taşıma ruhsatının yenilenmesi talebinin değerlendirilerek mağduriyetinin giderilmesi yönünde işlem tesis edilmesi için Zonguldak Valiliğine tavsiyede bulunulmuştur.

6.1.14. Genel bilgi toplama sorgulamaları42 Şikâyetçi, 1996 yılında (14 yaşında) işlediği üç adet suça ilişkin olarak Adalet Bakanlığı tarafından tutulan adli sicil kayıtlarından bu bilgilerin silindiğini, ancak bu bilgilerin halen İçişleri Bakanlığı Kaçakçılık İstihbarat Hareket ve Bilgi Toplama Daire Başkanlığının 04/06/2007 tarih ve B050KİH.00000/3 sayılı Bilgi Toplama Yönergesine istinaden tutulmaya devam edildiğini, bu yüzden genel bilgi toplama (GBT) sorgulamaları sonucunda yüzüne karşı bu suçların söylendiğini ve aile fertlerinin önünde kendisine suçlu muamelesi yapıldığını ve havalimanlarındaki pasa42

port kontrollerinde bekletildiğini belirtmiş, 17 yıl önce işlediği suçlara ilişkin olarak İçişleri Bakanlığı tarafından insan haklarına ve hukuka aykırı olarak tutulmaya devam edilen bu kayıtların silinmesi ve mağduriyetinin giderilmesi talebi ile Kurumumuza başvurmuştur. Anayasamızın 20’nci maddesinde kişisel verilerin ancak kanunda öngörülen hallerde veya kişinin açık rızasıyla işlenebileceği ile kişisel verilerin korunmasına ilişkin esas ve usullerin kanunla belirleneceğinin düzenlenmiş olduğu değerlendirilmiştir. Bununla birlikte; kişilerin temel hak ve özgürlükleri bakımından önemli kısıtlamalara yol açabilecek nitelikte olan bir takım suç kayıtlarının hangi durumlarda ve ne kadar süreliğine kayıt altında tutulabileceğine ve hangi şartlarda silineceğine ilişkin düzenlemelerin kanuni çerçevesi çizilmeden doğrudan İçişleri Bakanlığı, Kaçakçılık, İstihbarat, Harekât ve Bilgi Toplama Daire Başkanlığınca çıkarılan Bilgi Toplama Yönergesi’nde düzenlendiği görülmüştür. Her ne kadar Kanunla düzenlenmesi öngörülen hususlarda genel çerçeve kanunla çizildikten sonra bir takım ayrıntıların alt düzenleyici normlarla düzenlenmesi hukuken olanaklı ise de; Yönerge’ye dayanak gösterilen Kanun hükümlerinde konunun genel esaslarını düzenleyen kuralların yer almadığı, konunun tüm esas ve usullerinin Yönerge’yle

2013/83 no’lu Tavsiye Kararı

122

YILLIK RAPOR 2013

düzenlendiği, bu durumun Anayasamızın 20’nci maddesinde öngörülen kanunla düzenleme ve ölçülülük kuralıyla bağdaşmadığı açık olarak tespit edilmiştir. Öte yandan bu haliyle düzenlemenin, “herkesin kendisi hakkında toplanmış verilere ulaşım ve düzeltme” hakkına sahip olduğunu, “herkesin özel ve aile hayatına saygı, konutuna ve haberleşmesine saygı gösterilmesi hakkına sahip olduğu, bu hakkın kullanılmasına dair bir otoritenin müdahalesinin demokratik toplumda zorunlu olan ölçüde ve yasada öngörülmüş olmak kaydıyla söz konusu olabileceği”ni, “kişisel verilerin açıkça belirlenmiş meşru amaçlar için, toplama gerekçeleri ile sınırlı olmak ve gerekli olan süreyi aşmamak şartıyla tutulabileceği”ni düzenleyen Avrupa İnsan Hakları Bildirgesi, AİHS ve Kişisel Verilerin Otomatik İşlemden Geçirilmesi Sürecinde Bireylerin Korunması Hakkında Sözleşme’nin ilgili maddeleriyle de uyumlu olmadığı, AİHM içtihatlarıyla da bağdaşmadığı, bu konuda yasal değişiklik ve buna bağlı yönetmelik ve yönerge değişikliğine gidilmesi gerektiği sonuç ve kanaatine varılmıştır. Kişinin suç işleme temayülü olduğu kabulü ile, suçun işlenmesine şikâyetçinin nasıl bir negatif veya pozitif iştirakinin, davranışının olduğu ortaya konmadan ucu açık süre ile kişisel verilerinin arşivde veya kayıtta bırakılması, şikâyetçinin

123

işlediği suçun üzerinden 17 yıl geçmesi ve şikâyetçinin bu süre zarfında herhangi bir suça karışmaması, işlenen suçun niteliği, yönergede suça ilişkin kayıtların tutulması için herhangi bir sürenin öngörülmemesi hususları göz önüne alındığında, İçişleri Bakanlığı tarafından bu suça ilişkin kayıtların tutulmaya devam edilmesine ilişkin idari işlemde hakkaniyete de uyarlılık bulunmadığı sonuç ve kanaatine varılmıştır. Ayrıca AB ile müzakereler çerçevesinde “Yargı ve Temel Haklar” başlıklı 23’üncü fasıl ile “Adalet, Özgürlük ve Güvenlik” başlıklı 24’üncü fasılda kişisel verilerin korunması konusunda ve Anayasamızın 17’nci maddesinde ifade edilen kişinin dokunulmazlığı, maddi ve manevi varlığı ile temel hak ve özgürlüklerinin korunmasını sağlamak amacıyla Avrupa ülkelerinde olduğu gibi ülkemizde de kişisel verilerin korunması ve kullanılması konusunda yasal düzenlemelerin yapılmasının uygun olacağı değerlendirilmiştir. Yapılan inceleme neticesinde ulusal ve uluslararası mevzuat gözetilerek kişisel verilerin işlenmesi hallerinin kanunla düzenlenmesi gerekliliği karşısında bu yönde yasal düzenleme yapılması, yasal düzenleme yapılıncaya kadar, kişilerin mağduriyetinin önüne geçilebilmesi için öncelikle ilgili Yönergede gerekli değişikliklerin yapılması ve şikâyet başvurucusunun İçişleri Bakanlığı Kaçakçılık, İstihbarat, Hareket

YILLIK RAPOR 2013

ve Bilgi Toplama Daire Başkanlığında bulunan kişisel verilerinin GBT kayıtlarından çıkartılma talebinin yeniden gözden geçirilmesi ve mağduriyetlerin giderilmesi konusunda İçişleri Bakanlığına tavsiyede bulunulmuştur.

6.1.15. Başörtüsü43 Şikâyet, İlçe Emniyet Müdürlüğünde görevli olarak çalışan kadın memurun mesai saatleri içerisinde Kılık Kıyafet Yönetmeliğine uygun hareket etmediği gerekçesiyle söz konusu Emniyet Müdürlüğü tarafından yazılı olarak ikaz edilmesine dair idari işlemin iptali için idareye tavsiyede bulunulması istemine ilişkindir. Kamu Başdenetçisi şikâyet konusuna ilişkin inceleme ve araştırmasını şu şekilde yapmıştır; 1. Temel hak ve özgürlüklerden düşünce, vicdan ve din özgürlüğü açısından, 2. Çalışma hakkı ve ödevine müdahale olup olmadığının, özgürlüklerden yoksun bırakma olup olmadığının, bunun ulusal ve uluslararası mevzuata aykırılığının bulunup bulunmadığının tespiti açısından ve bunlarla bağlantılı olarak, 3. Ayrımcılık yasağının ihlal edilip edilmediğinin hukuka ve hakkaniyete uygunluk yönünden değerlendirilip sonuçlandırmıştır. 43

2013/2 no’lu Tavsiye Kararı

Temel hak ve özgürlüklerden düşünce, vicdan ve din özgürlüğü açısından yapılan değerlendirmede özetle şu tespitlerde bulunmuştur: “Düşünce, vicdan ve din özgürlüğü, Türkiye Cumhuriyeti Devletinin temel karakterini belirleyen ve temel haklar rejiminin de ötesinde etkiler doğuran laiklik ilkesi ile bağlantısı nedeniyle, bugüne değin Anayasa Mahkemesinin tartışmalı kararlarına konu olmuştur. Zira Anayasamızın 15’inci maddesinde olağanüstü hallerde dahi dokunulamayacak şekilde düzenlenen temel hak ve özgürlüklerden olan düşünce, vicdan ve din özgürlüğünün sınırları, Anayasa Mahkemesinin konuyu katı laiklik çerçevesinde ele alışından dolayı, oldukça daraltılmıştır. Bu, AİHM kararları ile çelişmektedir. Diğer yandan Anayasamızın 2’nci maddesinde öngörülen laiklik ilkesi, 24’üncü maddedeki din ve vicdan özgürlüğünü güvence altına alan ama aynı zamanda bu özgürlüklerle çatışabilen bir anayasal ilke olup, din ve vicdan özgürlüğünün kolektif boyutu ile laiklik ilkesi sık sık karşı karşıya gelmektedir. Buradan yola çıkarak, Anayasa Mahke-mesinin özellikle geçmişteki karar ve yorumlarının AİHS ve AİHM’yle aynı zamanda, evrensel hukuka, toplum dinamiklerine, uluslararası hukuka uygun olup olmadığı noktasında yapılan değerlendir-

124

YILLIK RAPOR 2013

mede; zamana, toplum dinamiklerine, uluslararası hukukun gösterdiği gelişime uygun olarak Anayasa Mahkemesinin (1986/11 E. 1986/26 K. 04/11/1986 tarihli kararı) devlet, laiklik, din yorumuna katılmanın mümkün olmadığı kanaatine varılmıştır. Ancak daha sonra Anayasa Mahkemesi bu görüşünü, özgürlüklerin genişletilmesinden yana kullanmış ve katı tutumunu terk etmiştir. Bu doğrultuda, Anayasa Mahkemesi, bu görüşlerinin aksine (Resmi Gazete’nin 18/04/2013 tarihli sayısında yayımlanan 20/09/2012 gün 2012/65 E. 2012/128 sayılı kararı) laikliği iki kategoride incelemiştir. Bu kararında Anayasa Mahkemesi, “katı laiklik” ve “özgürlükçü laiklik” olarak iki anlayış ve uygulama olduğunu belirtmiştir. “Katı laiklik anlayışına göre din, bireyin sadece vicdanında yer bulan, bunun dışına çıkarak toplumsal ve kamusal alana kesinlikle yansımaması gereken bir olgudur. Laikliğin daha özgürlükçü yorumunda ise, dinin bireysel boyutunun yanında aynı zamanda toplumsal bir olgu olduğu tespitinden yola çıkılmaktadır. Bu laiklik anlayışı, dini sadece bireyin iç dünyasına hapsetmemekte, onu bireysel ve kolektif kimliğin önemli bir unsuru olarak görmekte, toplumsal görünürlüğüne imkân tanımaktadır. Laik devlet, resmi bir dine sahip olmayan, din ve inançlar karşısında eşit mesafede duran,

125

bireylerin dini inançlarını barış içerisinde serbestçe öğrenebilecekleri ve yaşayabilecekleri bir hukukî düzeni tesis eden, din ve vicdan hürriyetini güvence altına alan devlettir. Devletle dinin ayrılığı, din ve vicdan hürriyetinin bir gereği olmanın yanında, dinin siyasi müdahalelerden korunması ve bağımsızlığını sürdürmesi için de gereklidir. Devlet, din ve vicdan özgürlüğünün gerçekleşebileceği ortamı hazırlamak için gerekli önlemleri almak zorundadır. Daha özgürlükçü olan bu yorumda, kadınların başörtüsü takmaları veya bu şekilde çalışmalarının evrensel laiklik ölçütüne aykırı olmadığını desteklemektedir. Bununla birlikte, AHİM’nin birçok kararında “Avrupa Konsensüsü” standardını uyguladığı bilinmektedir. Bu, devletin takdir yetkisi doktrini çerçevesinde geliştirilen bir ilkedir. Buna göre, sözleşmede düzenlenen standardın belirli bir yönde yorumlanması konusunda taraf devletler arasında bir konsensüs mevcut ise, söz konusu uzlaşmadan uzaklaşacak bir uygulamaya yönelen devletin takdir yetkisi sınırlıdır. Bu bağlamda mukayeseli hukuk gözetildiğinde başörtüsü konusunda Avrupa Konsensüsü’nün hemen hemen sağlandığını söylemek abartılı bir yorum sayılmamalıdır. Yüzde olarak Avrupa ülkelerinin çoğu dini ritüelleri, giyimi, takıları, örtüyü AİHS 9’uncu maddesi kapsamında değerlendirmektedir. O halde

YILLIK RAPOR 2013

sözleşmeyi imzalayan Türkiye Cumhuriyeti Devletinin düşünce, vicdan ve din özgürlüğü bağlamında başörtüsü konusunda takdir yetkisi sınırlıdır. Konsensüs çerçevesinde AİHS ve AİHM uygulamalarına göre kamuda başörtüsü yasağının olmaması gerektiği söylenebilir. Diğer bir anlatımla, başörtüsü tercihi, Sözleşmenin 9’uncu maddesi kapsamında kalmaktadır. Bu özgürlük “Sözleşme” de mutlak bir hak olarak düzenlenmemiştir. 9’uncu maddenin 2’nci fıkrasında belirtildiği üzere devlet bazı koşullar altında bu özgürlüğü sınırlayabilir. AİHM bu konuda üç ayrı ölçüt ortaya koymuştur. Bunlar: i) Hukukilik; özgürlüğe müdahalenin meşru sayılabilmesi için “öngörülebilirlik” şarttır. Bir diğer anlatımla birey keyfî ve beklenmedik devlet müdahalesiyle karşılaşmaksızın belirli bir yasal çerçevede hareket edebilmelidir. ii) Meşru Amaç; bunlar “kamu güvenliğinin, kamu düzeninin genel sağlık veya ahlâkın ya da başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması” amaçlarından biri olmalıdır. iii) Demokratik Toplumda Gereklilik; bunun anlamı özetle, müdahalede bulunmak için zorlayıcı bir toplumsal ihtiyaç bulunup bulunmadığıdır. Devlet bunu kuvvetli ölçülerde makul ve makbul gerekçelerle ortaya koy-

malı, ayrıca “Avrupa Konsensüsünü” göz ardı etmemelidir. AİHM’nin “Gereklilik” değerlendirmesinde, temel aldığı ilkeler “kamu menfaati” ile “bireysel yarar” arasındaki denge ve “ölçülülük”tür. Kamusal yarar ile bireysel yarar arasındaki dengede, kamusal yarar ön plana çıkmaktadır. Kullanılan araç ile izlenen amaç arasında makul ve ölçülü bir ilişki de bulunmalıdır. Devletlere verilen yükümlülüklerini askıya alma yetkisi, kesinlikle durumun gerektirdiği ölçü ve uluslararası hukuktan doğan diğer yükümlülüklerle ters düşmemelidir. AİHM kararları değerlendirildiğinde ise, AİHS’deki hükümlerin çatışması halinde, dini inançlara daha fazla önem verilmesi gerektiğinin belirtildiği görülmektedir (Otto-Preminger davası; Wingrove v. Birleşik Krallık Davası). Mahkeme, ayrıca, Karaduman v. Türkiye (no. 16278/90, 3/5/1993 tarihli komisyon kararı DR74,b.93) ve Dahlab v. İsviçre (No 42393/98,AHİM 2001-V.) kararlarında; sözleşme organlarının, demokratik bir ortamda türban giyilmesi takip edilen kamu düzeni, kamu güvenliği ve diğerlerinin hak ve özgürlüklerini koruma amacıyla uyumsuz ise, Devletin türban giyilmesini kısıtlamak için yetkili olduğuna karar verdiklerine dikkat çekmektedir. Ancak kısıtlamalar yönünden devletin bu takdir

126

YILLIK RAPOR 2013

hakkı, Mahkemenin denetimindedir (Bkz. Leyla Şahin v. Türkiye davası 4’üncü Daire Başvuru No 44774/98 sy. 20). Devletlere bırakılan takdir yetkisinin sınırları belirlenirken Sözleşme tarafından garanti altına alınan hakkın önemi, yasaklanan faaliyetlerin doğası ve yasaklamaların amacı dikkate alınmak zorundadır (Bkz. Mutadis mutandis, Hatton ve Diğerleri/Birleşik Krallık, 101 ve 25/09/1996). Leyla Şahin-Türkiye kararında “başkalarının hak ve özgürlüklerinin, kamu düzeninin ve güvenliğin korunması gereğiyle” çatışıyorsa başörtüsüyle üniversiteye girmenin yasaklanacağı belirtilmiştir. Diğer bir anlatımla “tehdit” varsa yasak söz konusu olabilir. O halde Türkiye için böyle bir tehdidin olup olmadığı değerlendirilmelidir. Türkiye’de başı örtülü olarak çalışanların kamu düzenini, güvenliğini salt başörtüsü kullanmaları sebebiyle ne şekilde tehdit ettikleri maddî vakıalarla ortaya konmamıştır. Bu sebeple anılan yasağın savunulması ve devamı mümkün görülmemektedir. Düşünce, din ve vicdan özgürlüğü açısından yapılan tüm bu değerlendirmelerden hareketle, yasaklanması için kamu düzeni, güvenliği, sağlığı, genel ahlâk, kuvvetli ve makul gerekçelerin bulunmadığı başörtüsünün, devletin müdahalede bulunabileceği bir alan olmaktan çıktığı değerlendirilmektedir.

127

Çalışma hakkı ve ödevine müdahale olup olmadığının, özgürlüklerden yoksun bırakma olup olmadığının, bunun ulusal ve uluslararası mevzuata aykırılığının bulunup bulunmadığına ilişkin yapılan değerlendirmede özetle şu tespitlerde bulunmuştur; Anayasamızın 49’uncu maddesinde ifadesini bulan çalışma hakkı ve ödevi temel hak ve hürriyetlerden olup; Devlet, çalışma hayatını pekiştirmek, çalışanları ve işsizleri korumak, çalışmayı desteklemek, işsizliği önlemek, çalışma barışını sağlamak gibi önemli görevler üstlenmiştir. Keza Anayasamızın “Devletin Temel Amaç ve Görevleri” başlıklı 5’inci maddesinde “Devletin, kişilerin temel hak ve hürriyetlerini, sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle bağdaşmayacak surette sınırlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kaldırmaya insanın maddi ve manevi varlığının gelişmesi için gerekli şartları hazırlamaya çalışmakla yükümlü olduğu” belirtilmektedir. İLO (Uluslararası Çalışma Örgütü) çerçevesinde imzalamış olduğumuz Ayrımcılık (İş ve Meslek) Sözleşmesi de çalışanlar açısından uyulması ve uygulanması zorunlu uluslararası metinlerdir. Dolayısıyla toplumun yarı nüfusunu ve bu nüfusun içerisinde önemli bir oranı oluşturan başı kapalı hanımların çalışma hayatında, hukuka ve kanuna yanlış anlam yüklene-

YILLIK RAPOR 2013

rek dışlanmasının toplumumuzda önemli bir sorun olarak durduğu, bunun çözümünün gerektiği tartışmasızdır. Başörtüsü yasağının kadınların çalışma hayatını kısıtladığı, bu hususun sadece kamu kurum ve kuruluşlarında çalışan veya çalışmak isteyen kadınlarla sınırlı olmadığı, söz konusu yasağın dolaylı olarak özel sektörde çalışan veya çalışmak isteyen kadınları da etkilediği bilinmektedir. O halde başörtüsü yasağı tartışılırken çalışma hak ve ödevi göz ardı edilmemeli, birlikte değerlendirilmelidir. AİHM kararları çerçevesinde değerlendirildiğinde ise (Eveida ve diğerleri ve Birleşik Krallık) temel sorun sadece düşünce, vicdan ve din özgürlüğüyle ilgili olmayıp, haç taktığı için işinden olan başvurucunun çalışma hakkıyla da ilgilidir. Başvurucunun dinini sergileme hakkına müdahale edilmesi ve sonuçta işine son verilmesi, çalışma hakkının da ayrılmaz parçasıdır. Sonuç olarak, başörtüsü hakkının uluslararası antlaşmalar ile Anayasamız çerçevesinde amaca uygun, ölçülülük ve toplumsal zorunluluk ölçütlerine göre çalışma hakkını da kısıtlayabileceği koşulların ülkemizde bulunmadığı değerlendirilmektedir. Ayrımcılık yasağının ihlal edilip edilmediğine ilişkin yapılan değerlendirmede özetle şu tespitlerde bulunulmuştur;

Burada hem kadın-erkek arasında bir ayrımcılık söz konusu olduğu gibi, kadınlar arasında da bir ayrımcılık yapıldığı ortaya çıkmaktadır. İlk olarak, başkalarının hak ve özgürlüklerini ve kamu düzenini koruma adına kadın çalışanların din ve inanç özgürlüğüne, çalışma hak ve ödevine başörtüsü yasağı yoluyla getirilen kısıtlama, bir cinsiyet grubu ile sınırlı kalmaktadır. Bu durum, sadece kadınların kamu düzenini bozacağı ön kabulü ile hareket edildiği anlamına gelmektedir. Ancak toplum ve istihdam alanı sadece kadınlardan ve kadın çalışanlardan oluşmamakta olup, toplumdaki cinsiyet çeşitlerinin kadın ve erkek olarak şekillendiği göz önüne alındığında dini yaşama ve onun emirlerini yerine getirme konusunda başörtülü kadınlarla aynı konumda olan erkeklere herhangi bir kısıtlamanın getirilememesinin (en azından bir erkek başı kapalı diye veya favori, bıyığı vb nedenlerle uyarıldığı, disiplin cezası aldığı işten atıldığı tespit edilememiştir.) bir cinsiyet grubunun sırf cinsiyetinden dolayı cezalandırılması anlamına geleceği düşünülmektedir. Bu durum devletin, başını hangi sebeple olursa olsun kapatma ihtiyacı hisseden vatandaşlarının, düzenini bozduklarını kabul ettiği anlamına gelecektir. Demokratik bir toplumda cinsiyet ayrımcılığı anlamına gelecek olan bu durum söz konusu yönetmelik hükmünü açıkça Anayasamıza aykırı hale getirecektir.

128

YILLIK RAPOR 2013

Diğer taraftan, çalışan bir kadının başını örtmesi, kendi gibi düşünmeyen başta diğer kadınlar olmak üzere insanların haklarına bir tecavüz olarak düşünülemeyeceği gibi; kamu ve çalışma düzenini bozucu hareket olarak da algılanmamalıdır. Zira kişinin başının açık ya da kapalı olmasının çalışma verimliliği üzerinde herhangi bir olumsuz etkisi olduğu düşünülemez. Aksine mevcut yasak, nüfusun çalışma niyetinde olan eğitimli, dinamik, üretken ve nitelikli bir kısmının üretim potansiyeli dışında tutularak katma değer üretmesinin engellenmesi suretiyle toplumun gelişmiş toplumlar seviyesine ulaşmasında değerlendirilememiş ve atıl bırakılmış olur. Cinsiyet ayrımcılığı ve sosyo-ekonomik hayatta kadının rolü açısından ise, ülkemizde kamu istihdamının büyüklüğü ve etki alanı göz önüne alındığında, başörtülü kadınların geniş istihdam olanakları olan böyle bir alandan peşinen dışlanmaları anlamına gelebilecektir. Söz konusu yasak dünya kamuoyunun da dikkatini çekmiştir. Birleşmiş Milletler Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Komitesi (CEDAW) 2010 yılında yayımlamış olduğu tavsiye kararlarında toplumsal hayatta ve eğitim hayatında başörtüsü yasağının etkilerinin istatistiksel olarak bir çalışmasının yapılmasını tavsiye ederek bu konudaki endişesini belirtmiştir. Ayrıca, Türkiye’de sosyal, ekonomik ve politik ha-

129

yatta kadınların rolüne ilişkin Avrupa Parlamentosu Önergesinde; başörtüsü kullanan kadınlara çalışma hayatında cinsiyet ayrımına dayanan dolaylı bir ayrımcılık yapıldığını ifade ederek konunun cinsiyet ayrımı boyutuna dikkat çekmiştir. (13 Şubat 2007, Strasburg (2006/2214(INI). Sonuç olarak, • Temel hak ve özgürlüklerden Anayasamızda belirtilen (madde 5, 10, 24, 49) din ve vicdan özgürlüğüne, çalışma hak ve ödevlerine, ayrımcılık yapmama yasağına aykırıdır. • İmzalamış bulunduğumuz BM Evrensel Bildirgesi (madde 7), AİHS (madde 9, 14, 17), Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme (madde 18,19), Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesinin Maddi Hükümleri (madde 2, 11), Avrupa Sosyal Şartı (Avrupa Sosyal Haklar Sözleşmesi) (bölüm I) Ayrımcılık (İş ve Meslek) Sözleşmesi (madde 1, 2), Din veya İnanca Dayanan Her Türlü Hoşgörüsüzlüğün ve Ayrımcılığın Tasfiye Edilmesine Dair Bildiri (madde 1, 2, 3, 4, 5, 7) Kadınlara Karşı Şiddetin Tasfiyesine Dair Bildiri vb. gibi uluslararası metinlere aykırıdır. • Ayrıca, AİHM’nin kararlarında temel hak ve özgürlükler bakımından “Hukukilik” “Meşru Amaç”, “Demokratik Toplumda Gereklilik” ölçütlerine da-

YILLIK RAPOR 2013

yanarak yaptığı yorumlara, “Avrupa Konsensüsü” ve kamu yararı ile bireysel yarar arasındaki dengenin gözetilmesi gerekliliğine de uygun olmadığı tespit edilmiştir. Devlet kişilerin (kamuda veya özelde) bıyığı, favorisi, pantolonu, elbisesi, saçı, başı, ayakkabısıyla vs. ilgilenmemelidir. Tüm demokratik ülkelerde kabul görmüş, genel ve soyut ifadelerle düzenleme ihtiyacı olabilir. Kurallarda evrensel, makul, kabul edilebilir olmak, aşırılığa kaçmayacak, kadın ve erkeğin yaptığı göreve uygun vb. ibareler yeterli olabileceği gibi bu bağlamda yönetimin gözetimi de vurgulanabilir. Öte yandan, toplumda “ötekileştirmenin” başlangıcı olan bu uygulamadan ivedi olarak vazgeçilmesi toplumsal barış açısından zorunludur. Başörtüsü yasağının sürdürülmesi istekleri kamusal yarar ve ötekileştirmenin zararları gözetildiğinde, ülkemiz ve halkımız yararına değildir. Tüm bu değerlendirmeler ışığında ve Anayasamızın 5, 13, 24, 38, 48, 49 ve 90’ıncı maddeleri ile düşünce din ve vicdan özgürlüğüne ilişkin olarak AİHS’nin 9’uncu, BM Medeni ve Siyasî Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşmenin 17’inci maddesi, öte yandan, 657 Sayılı Devlet Memurları Kanununun “Kıyafet mecburiyeti” başlıklı Ek 19’uncu maddesi, Kamu Personelinin Kılık ve Kıyafetine Dair Yönetmelik’in 5’inci maddesi çerçevesin-

de şikâyet konusu ele alınıp incelenmiş ve yukarıda yer alan mevzuat hükümleri ile Anayasamızın 13’üncü ve 38’inci maddeleri birlikte değerlendirildiğinde; temel hak ve özgürlüklerin ancak kanunla sınırlandırılabileceği, ikincil mevzuatla bir sınırlandırmanın mümkün olmadığı, kanunlarda ikincil düzenlemelere atıf yapılarak bir sınırlandırmanın yapılamayacağı, ayrıca kanunlarda açıkça tanımlanmayan eylemlere suç sayarak ceza verilemeyeceği sonucuna varılmıştır. Öte yandan, Anayasamız ve tarafı olduğumuz uluslararası sözleşmeler ile güvence altına alınan temel hak ve özgürlüklerin ancak bu maddelerde belirlenen sebeplerin varlığı halinde özlerine dokunulmaksızın ve bu sebeplere dayalı olarak kanunla kısıtlanabileceği; bu kısıtlamaların ise, Anayasamızın özüne ve ruhuna, demokratik toplum düzeninin ve laik cumhuriyetin gerekleri ile ölçülülük ilkesine aykırı olamayacağı belirtilmiştir. Diğer yandan, Anayasamızın 38’inci maddesindeki “Kanunsuz suç ve ceza olmaz” ilkesi uyarınca, ceza yaptırımına bağlanan her bir eylemin tanımının yapılması ve yasanın ne tür eylemleri suç sayarak yasakladığının hiçbir kuşkuya yer vermeyecek şekilde belirtilmesinin gerektiği, sözü edilen suç tanımlaması yapıldıktan sonra, suçun karşılığı olan cezanın ve suç sayılan eylemi gerçekleştiren kamu görevlisi-

130

YILLIK RAPOR 2013

nin hangi disiplin kuralını ihlal ettiğinin/ edeceğinin açık bir şekilde ortaya konulmasının da zorunlu olduğu vurgulanmıştır. Şikâyetçinin söz konusu eyleminin, mevzuatta öngörülen tanıma uymuyorsa verilen disiplin cezasının hukuka aykırı olacağının açık olduğu, bu hâliyle, anılan eylemin 657 Sayılı Kanun’un 125’inci maddesindeki hükümlerle örtüşmediği ve disiplin hukukunda yer alan tipiklik şartının gerçekleşmediği tespit edilmiştir. Bu doğrultuda, şikâyet konusu olayın dayanağı olan 25/10/1982 tarih ve 17849 sayılı Resmî Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Kamu Kurum ve Kuruluşlarında Çalışan Personelin Kılık ve Kıyafetine Dair Yönetmelik’in 5’inci maddesinin 2’inci fıkrasında yer alan “başları daima açık” ifadesi Anayasamızın 13’üncü maddesi uyarınca kanunla düzenlenmesi gerekirken düzenlenmediği, dolayısıyla kanunda yer almayan bu ibareye anılan yönetmelikte yer verilmek suretiyle kanunun amacını aşan nitelikte bir kısıtlama getirildiğinin anlaşıldığı, böylece, dayanağı üst hukuk normunda bu konuda herhangi bir kısıtlama ya da engelleme bulunmadığı halde söz konusu maddede yer alan bu belirlemenin, Anayasamız ve tarafı olduğumuz uluslararası sözleşmelerle güvence altına alınmış olan çalışma hak ve özgürlüğünün ve yine bu düzenlemelerle güvence altına alınmış olan din ve

131

vicdan özgürlüğüyle bağlantılı olarak ihlal edilmesi sonucunu doğurduğu tespit edilmiştir. Bu itibarla, yukarıda yer alan açıklamalar dikkate alındığında; Anayasamız ve hukuka aykırı bir şekilde yönetmelikle getirilen bir sınırlama esas alınarak İlçe Emniyet Müdürlüğünün şikâyetçiye hitaben yazdığı uyarı yazısının da hukuka aykırı olduğu sonucuna varılmıştır. Söz konusu idari işlemde, ilgili ulusal ve uluslararası mevzuat hükümleri ile mukayeseli hukuk düzenlemeleri, şikâyet konusuna ilişkin uygulamalar, düşünce, vicdan ve din özgürlüğü ile çalışma hakkı ve ödevi ve ayrımcılık yasağına ilişkin uygulamalar uyarınca da hakkaniyete aykırılık tespit edilmiştir. Tavsiye bölümündede şu tespit ve öneriler yer almaktadır: • 25.10.1982 tarih ve 17849 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 16/07/1982 tarih ve 82-5105 sayılı Bakanlar Kurulu Kararına ilişkin Kamu Kurum ve Kuruluşlarında çalışan Personelin Kılık ve Kıyafetine Dair Yönetmelik’in 1’inci ve 5’inci maddelerinin; Anayasamızın Cumhuriyetin Temel Nitelikleri başlıklı 2’nci maddesine, Devletin Temel Amaç ve Görevleri başlıklı 5. maddesine, Kanun Önünde Eşitlik başlıklı 10’uncu maddesine, Anayasanın Bağlayıcılığı ve Üstünlü-

YILLIK RAPOR 2013

ğü başlıklı 11’inci maddesine, Temel Hak ve Hürriyetlerin Niteliği başlıklı 12’nci maddesine, Din ve Vicdan Hürriyeti başlıklı 24’üncü maddesine, Çalışma Hakkı ve Devlet Memurları Kanunu’nun 125’inci maddesinin D fıkrasının (i) bendine, BM İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin 7’nci maddesine, AİHS’nin Düşünce, Vicdan ve Din Özgürlüğü başlıklı 9’uncu maddesine, Ayrımcılık Yasağı başlıklı 14’üncü maddesine, Hakların Kötüye Kullanımının Yasaklanması başlıklı 17’inci maddesine, Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme’nin 18 ve 19’uncu maddelerine, Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi başlıklı 2 ve 11’inci maddelerine aykırı olduğundan iptali ile yürürlükten kaldırılması, “Aşırılığa kaçmayacak sade bir kılık kıyafet” çerçevesinde kısa ve öz yeni bir yönetmeliğin çıkarılmasının uygun olduğu, • Yukarıdaki önerinin gerçekleştirilememesi durumunda, 1 no’lu bent çerçevesinde anılan yönetmeliğin 1 ve 5’inci maddelerinin yürürlükten kaldırılması, • İlk iki bent yerine getirilmesi mümkün görülmediği takdirde, anılanYönetmeliğin 5’inci maddesinde yazılı “görev mahallinde baş daima açık”

ibaresinin yönetmelikten çıkarılması, hususlarında Başbakanlık Makamına ve şikâyet başvurusunda bulunan hakkında işlem yapan İlçe Emniyet Müdürlüğünün yazılı uyarısının geri alınması yönünde tasarrufta bulunması için hiyerarşik makam olan İçişleri Bakanlığına tavsiyede bulunulmuştur.

6.1.16. Taksim Gezi Parkı protestoları44 Şikâyet, “Taksim Gezi Parkı Projesi çalışmalarını protesto etmek ve yıkıma engel olmak amacıyla, demokratik gösteri haklarını kullananlara yönelik başta İstanbul Beyoğlu ve Beşiktaş ilçeleri olmak üzere, ülke genelinde yaygınlaşan orantısız ve aşırı güç ile şiddet uygulandığı”, AİHM’nin Türkiye aleyhine verdiği muhtelif mahkûmiyetlere atıfla, “polisin aşırı ve orantısız bir şekilde biber gazı, tazyikli su, plastik mermi ve ateşli silah kullanımından kaynaklanan çok sayıda ihlâlde bulunduğu” iddialarına istinaden, “yıkımın durdurulması ve olaylarda şiddet uygulayan kamu görevlilerinin cezalandırılması” istemine ilişkindir. Taksim Gezi Parkı Protestolarına ilişkin şikâyetçilerin idarenin işlem, eylem ya da tutum ve davranışından etkilenme süreciyle ilgili iddiaları ise özetle şöyledir: • Taksim Gezi Parkı Projesi çalışmalarını protesto etmek ve yıkıma engel 44

132

2013/90 no’lu Tavsiye Kararı

YILLIK RAPOR 2013

olmak amacıyla, demokratik gösteri haklarını kullananlara yönelik 28/05/2013 tarihinden itibaren, başta İstanbul olmak üzere, ülke genelinde yaygınlaşan orantısız ve aşırı güç kullanımından kaynaklanan şiddet uygulandığı, bu noktada toplumsal olaylara müdahale konusunu düzenleyen mevzuata aykırı hareket edildiği, • AİHM’nin Türkiye aleyhine verdiği muhtelif mahkûmiyetlere atıfla, polisin aşırı ve orantısız bir şekilde biber gazı, tazyikli su, plastik mermi ve ateşli silah kullanımından kaynaklanan çok sayıda ihlâlde bulunduğu, • Demokrasinin vazgeçilmez unsuru olan muhalif görüşlerin barışçıl şekilde ifade edilmesi noktasında, emniyet güçlerinin, vatandaşları düşman şeklinde gören bir bakış açısıyla müdahalede bulundukları, • Yaşanan olayların ulusal ve uluslararası boyutta geniş yankı uyandırdığı ve bu durumun Türkiye’nin prestijine ve ekonomisine zarar verdiğinden bahisle, başta Başbakan olmak üzere, tüm devlet görevlilerinin ortamı yatıştırıcı ve barışa sevk edici bir üslupla hareket etmeleri, ötekileştirmeye yönelik söylemlerden uzaklaşmaları gerektiği, bunun yanı sıra, Hükümetin partiler üstü davranması ve olayların yatışması için devlet çarkının çalıştı-

133

rılması; olaylar karşısında toplumun neden bu ölçekte tepki gösterdiğinin sebeplerinin araştırılması gerektiği ifade edilmiş ve ayrıca Taksim Gezi Parkı çalışmalarının durdurularak, olaylarda şiddet uygulayan kamu görevlilerinin cezalandırılması talep edilmiştir.

6.1.16.1. Yürütülen arabuluculuk çalışmaları 6328 sayılı Kanun’un 1, 5 ve 19’uncu maddeleri uyarınca Kamu Başdenetçisi ve ilgili Kamu Denetçisi tarafından, 1216/06/2013 tarihleri arasında İstanbul ilinde gerçekleştirilen inceleme ve araştırma kapsamında bireysel başvurucular, ilgili birey ve birey grupları, olayların şahitleri, İstanbul Valisi, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Başkanı, Uluslararası Af Örgütü, İnsan Hakları Derneği, MazlumDer, İstanbul Esnaf ve Sanatkârları Birliği, Beyoğlu Güzelleştirme ve Koruma Derneği temsilcileri ile birebir görüşmeler gerçekleştirilmiş; bireysel başvuru sahiplerinin, temelde kolluk güçlerinin aşırı güç kullandığı yönündeki iddialarından oluşan şikâyetleri ile vatandaşların gündelik hayatlarını olumsuz etkileyen aksaklıklar; çevre esnafın karşılaştığı sıkıntılar; idarenin iddialar hakkında gösterdiği ilk değerlendirmeler ile STK’ların çözüm noktasındaki önerileri tutanağa bağlanmıştır. İstanbul İli Taksim Meydanı’nın ya-

YILLIK RAPOR 2013

yalaştırılması ve meydan düzenlemesi ile Gezi Parkı Projesi çalışmalarında gelinen son durum ve yaşanan toplumsal olaylar, ayrıca bu olaylara müdahale noktasında oluşan siyasî ve toplumsal gerginliğin, demokratik iyi yönetişim ilkelerine uygun şekilde, karşılıklı uzlaşı ile yatıştırılmasını ve bir ortak kamuoyu açıklamasında bulunulmasını hedefleyen ve 19 maddeden oluşan bir “mutabakat metni” hazırlanmış, fakat arabuluculuk girişimi ve idare ile bir araya gelip uzlaşma sağlanması teklifi, bireysel başvurucular tarafından olumlu karşılanmakla beraber, Taksim Dayanışması bileşenince benimsenmemiştir.

6.1.16.2. Şikâyetlerin Değerlendirilmesi Şikâyetin inceleme ve araştırma aşamasında, ifade açıklaması ve toplanma özgürlüklerinin kullanımı konusunu teminat altına alan çok sayıda ulusal ve uluslararası mevzuat hükmü ile bu hukuk kurallarının ihlâlinin önlenmesini ve ihlâli durumunda ise müeyyide öngören çok sayıda uluslararası ve ulusal mekanizmanın bulunduğu tespit edilmiş ve Karara dayanak alınan mahkeme kararlarına ayrıca yer verilmiştir. Şikâyet konusunun inceleme ve araştırılmasında, başvurulan diğer uluslararası ve ulusal mevzuat ise şunlardır; Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Beyan-

namesi, Birleşmiş Milletler İşkence ve Diğer Zalimane, Gayri İnsani veya Küçültücü Muamele veya Cezaya Karşı Sözleşme; Birleşmiş Milletler Medeni ve Siyasî Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme; Birleşmiş Milletler Kimyasal Silahların Geliştirilmesi, Üretilmesi, Depolanması ve Kullanılmasının Yasaklanması Sözleşmesi; Birleşmiş Milletler Herhangi Bir Şekilde Tutulan veya Hapsedilen Kişilerin Korunması İçin İlkeler Bütünü, Birleşmiş Milletler Kanun Adamlarının Zor ve Silah Kullanmalarına Dair Temel İlkeler, Birleşmiş Milletler Kolluk Kuvvetleri Etik Kuralları; Avrupa Birliği 2013 Yılı Türkiye İlerleme Raporu; Avrupa Birliği Temel Haklar Şartı; Avrupa Doğru İdarî Davranış Yasası, Avrupa Konseyi İşkencenin ve Gayri İnsani ya da Küçültücü Ceza veya Muamelelerin Önlenmesine Dair Avrupa Sözleşmesi; 3152 sayılı İçişleri Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun, 2559 sayılı Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu, 3201 sayılı Emniyet Teşkilatı Kanunu, 2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu, 5442 sayılı İl İdaresi Kanunu, 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu, 5564 sayılı Kimyasal Silahların Geliştirilmesi, Üretimi, Stoklanması ve Kullanımının Yasaklanması Hakkında Kanun, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu, 25 Nisan 1938 tarih ve 3890 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Polis Vazife ve Salahiyet Tüzüğü, 30 Aralık 1982 tarih ve 17914 sayılı

134

YILLIK RAPOR 2013

Resmî Gazete’de yayımlanan Polis Çevik Kuvvet Yönetmeliği, 09 Ağustos 1982 tarih ve 18836 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu’nun Uygulanmasına Dair Yönetmelik, 1 Haziran 2005 tarih ve 25832 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Yakalama, Gözaltına Alma ve İfade Alma Yönetmeliği, Başbakanlığın 27.06.2001 tarih ve 2001/37 sayılı Genelgesi, Jandarma Genel Komutanlığı, Emniyet Genel Müdürlüğü, Sahil Güvenlik Komutanlığı ve Gümrükler Muhafaza Genel Müdürlüğü ve bu teşkilatlarda görev yapan kolluk personeli için hazırlanan ve İçişleri Bakanı ile Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısının imzası ile yayımlanan 24/10/2007 tarihli Kolluk Etik İlkeleri, İçişleri Bakanlığının 11/06/2004 tarih ve 2004/100 (Bakanlık Genelge numarası) sayılı “Basın Açıklamaları” başlıklı Genelgesini yürürlükten kaldıran 02/11/2012 tarih ve 2012/64 (Bakanlık Genelge numarası) “Basın Açıklamaları” başlıklı Genelgesi, İçişleri Bakanlığının 12/07/2004 tarih ve 2004/129 (Bakanlık Genelge numarası) sayılı “Toplumsal Olaylara Müdahale ve Esasları” başlıklı Genelgesi, İçişleri Bakanlığının 12/10/2004 tarih ve 2004/139 (Bakanlık Genelge numarası) sayılı “İnsan Hakları Savunucuları Rehberi” başlıklı Genelgesi, İçişleri Bakanlığının 15/02/2008 tarih ve 2008/19 (EGM Genelge numarası) sayılı “Göz Yaşartıcı Gaz Silahları ve Mühimmatı” baş-

135

lıklı Genelgesi ve eki “Göz Yaşartıcı Gaz Silahları ve Mühimmatları Kullanım Talimatı” başlıklı Talimatnamesi (18 Sahife), 25/08/2011 tarihli Toplumsal Olaylarda Görevlendirilen Personelin Hareket Usul ve Esaslarına Dair İçişleri Bakanlığı Yönergesi, İçişleri Bakanlığının 02/11/2012 tarih ve 2012/64 sayılı (Bakanlık Genelge numarası) sayılı “Basın Açıklamaları” başlıklı Genelgesi, İçişleri Bakanlığının, il emniyet müdürlüklerine muhatap 14.06.2013 tarih ve 1183737526-48285-(12470) sayılı, “Toplumsal Olaylara İlişkin Müdahale Esasları” başlıklı Talimatnamesi, İçişleri Bakanlığının 26/06/2013 tarih ve 2013/28 (Bakanlık Genelge numarası) sayılı “Çevik Kuvvet Personeli” başlıklı Genelgesi, İçişleri Bakanlığının 22/07/2013 tarih ve 2013/33 (Bakanlık Genelge numarası) sayılı “Toplumsal Olaylarda Hareket Tarzları” başlıklı Genelgesi. Şikâyet konusu hukuk ihlâlleri iddialarına yönelik kamu kurum ve kuruluşlarından alınan bilgi ve belgeler, Beyoğlu İlçesi Taksim Meydanı Yayalaştırma Projesi boyutu ve toplumsal olaylara müdahale boyutu kapsamında ele alınıp incelenmiştir. Konu hakkında siyasî partiler ile resmî ve gayrı resmî kurum ve kuruluşlarca yayımlanan çok sayıda rapor, anket, bildiri, analiz ve kararın bulunduğu gözlenmiştir. Olayın değerlendirilmesinde

YILLIK RAPOR 2013

bu kaynaklar titizlikle incelenmiştir. Söz konusu dokümanlar; Avrupa Parlamentosu tarafından alınan 13/06/2013 tarih ve (2013/2664 (RSP)) sayılı Karar; Stratejik Düşünce Enstitüsünün Taksim Gezi Parkı Eylemleri İzleme ve Değerlendirme Raporu, Haziran 2013; GENAR, Gezi Parkı Profili, Haziran 2013; Cumhuriyet Halk Partisi’nce hazırlanan Gezi Parkı Eylemleri İnsan Haklar İhlalleri Raporu; AK Parti Sosyal Medya Değerlendirmesi; Doç. Dr. Atilla Sandıklı ve Erdem Kaya’nın hazırladığı, “Gezi Parkı Olayları: Çıkarılması Gereken Dersler” başlıklı Rapor; Kurgu ile Gerçeklik Arasında Gezi Olayları, 2013, SETA - Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı; Taksim Gezi Parkı Olayları Raporu, 2013, MAZLUM-DER İstanbul Şubesi; Gezi Parkı Eylemleri, Türkiye’de Toplanma Özgürlüğü Hakkı Şiddet Kullanılarak Engelleniyor, Ekim 2013, Uluslararası Af Örgütü; AB 2013 İlerleme Raporu; Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiseri’nin Taslak Raporu olarak sıralanabilir.Ayrıca, Sosyal Medya Uzmanı Abdullah Çiftçi verdiği röportajında; Gezi Parkı olaylarıyla ilgili olarak soru-cevap tarzında değerlendirmelerde bulunmuş, konunun uluslararası boyutu ile bilişim sistemlerinin nasıl kullanıldığına ilişkin yaptığı çarpıcı tespit ve analizlerine raporda yer verilmesi uygun görülmüştür.

ve hakkaniyete uygunluk açısından ele alıp, aşağıdaki tespitlerde bulunmuştur:

6.1.16.3. Hukuki Değerlendirme Kamu Başdenetçisi, şikâyet konusuna ilişkin inceleme ve araştırmasını aşağıdaki şekilde sonuçlandırmıştır. 6.1.16.3.1. Birinci Ayrım Temel hak ve özgürlüklerden olan Yaşam Hakkı (Anayasamız madde 17/1; AİHS madde 2), İşkence Yasağı (Anayasamız madde 17/3; AİHS madde 3), İfade Özgürlüğü (Anayasamız madde 25, 26; AİHS madde 10), Dernek Kurma ve Toplantı Özgürlüğü (Anayasamız madde 33, 34; AİHS madde 11), Hakların Kötüye Kullanılması (Anayasamız madde 13, 14; AİHS madde 17), Hakların Kısıtlanmasının Sınırları (Anayasamız madde 13; AİHS madde 18) açısından ihlâl olup olmadığı, AİHM bu konuda üç ayrı ölçüt ortaya koymuştur. 1- Hukukilik: Özgürlüğe müdahalenin meşru sayılabilmesi için “öngörülebilirlik” şarttır. Yasa yeterli derecede erişilebilir, öngörülebilir ve devletin keyfi müdahalelerini engelleyebilir olmalıdır. 2- Meşru Amaç: Bunlar “kamu güvenliğinin, kamu düzeninin genel sağlık veya ahlâkın ya da başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması” amaçla-

Kamu Başdenetçisi, şikâyeti hukuka

136

YILLIK RAPOR 2013

rından biri olmalıdır. 3- Demokratik Toplumda Gereklilik: Bunun anlamı özetle, müdahalede bulunmak için zorlayıcı bir toplumsal ihtiyaç bulunup bulunmadığıdır. Bunu kuvvetli ölçülerde makul ve makbul gerekçelerle devlet ortaya koymalıdır. Ayrıca “Avrupa Konsensüsünü” göz ardı etmemelidir. Bu özgürlüğün sınırlandırılmasında toplumsal gereklilik ne kadar baskın ise özgürlüğe müdahaleyi kabullenmek o kadar mümkün olabilir. Ayrıca AİHM’nin “gereklilik” değerlendirilmesinde aradığı bir diğer önemli kriter, kamu menfaati ile bireysel menfaat arasındaki dengedir. Kamusal yarar (geniş toplum katmanları) ile bireysel yarar arasındaki denge gözetildiğinde kamusal yarar ön plana çıkmalıdır. Gereklilik değerlendirmesinde bir diğer önemli ölçüt “ölçülülük” ilkesidir. AİHM birçok kararında bunu göz önüne almıştır. “Kullanılan araçlar ile izlenen amaç arasında makul ve ölçülü ilişki bulunmalıdır.” Ancak, bu özgürlüklerden “Yaşam Hakkı” Kamu Denetçiliği Kurumunun inceleme ve araştırma kapsamı dışında bulunmaktadır. Zira gösteriler, sırasında/ esnasında/sonrasında hayatında kaybeden vatandaşlarla ilgili yargı süreci başladığından ve bazı şüpheliler tutuklandığından, bazı davalar açıldığından Kurumumuzun

137

yasası gereği incelenememiştir. Keza yargıya intikal eden konular, yargı yetkisinin kullanılmasına ilişkin kararlar kapsamında kalabileceğinden Anayasamızın 138/2 maddesi gözetilerek inceleme ve araştırma kapsamına alınmamıştır. 6.1.16.3.2. İkinci Ayrım Gezi olayları bu kararda; ilki 2731/05/2013 tarihleri arasındaki olaylar ve kolluğun müdahalesi, ikincisi ise 01/06/2013 tarihinden sonraki olaylar ve kolluğun müdahalesi olmak üzere iki aşamada ele alınmıştır. Başvuru dosyası, önce ulusal mevzuat açısından, sonra da 2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın “Milletlerarası antlaşmaları uygun bulma” başlıklı 90’ıncı maddesi son fıkrasında yer alan, “usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası antlaşmalar kanun hükmündedir” hükmü uyarınca, başta Türkiye’nin insan hakları alanında taraf olmuş olduğu uluslararası sözleşmeler ve mekanizmalar açısından değerlendirilmiştir.

6.1.16.4. Bu iki ayrım gözetilerek yürütülen inceleme ve araştırma sonucu, aşağıdaki hukukî sonuçlara ulaşılmıştır 6.1.16.4.1. İdarenin hukuka bağlılığının mutlaklığı açısından Düşünce ve ifade özgürlüğü ile barışçıl amaçlı ve şiddet içermeyen toplantı ve

YILLIK RAPOR 2013

gösteri yürüyüşü düzenleme hakkının uygulanışı, hem ulusal hem de uluslararası hukuk tarafından güçlü şekilde güvence altına alınmıştır. Bu anlamda ifadeyi açıklama ve toplanma özgürlüklerinin kullanımına müdahale karar ve usulü, idarî makamlara, onların takdir ve inisiyatifinden (takdir yetkisi) bağımsız olarak tanınan bir “bağlı yetkidir.” İdareye bu konuda tanınan yetki sınırlı bir yetkidir. İdare burada, üst hukuk kurallarının çizdiği çerçeveye uygun surette karar almak ve bu kararı uygulamak durumundadır. İlke olarak uluslararası hukuk ve ulusal hukuk bu alanda, “barışçıl amaçla” ve “şiddet içermeyen” hakları koruma altına almış bulunmaktadır. Nitekim BM İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi 20’inci maddesi, BM Medeni ve Siyasî Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşmesi “İfade özgürlüğü” başlıklı 19’uncu ve 21’inci maddeleri, İnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerin Korunmasına İlişkin Avrupa Sözleşmesi’nin“İfade özgürlüğü” başlıklı 10’uncu ve 11’inci maddeleri, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı Barışçıl Toplanma Özgürlüğü Rehberi’nin “Barışçıl Toplanma Özgürlüğü” başlıklı birinci paragrafının birinci bendi, 2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın “Düşünceyi Açıklama ve Yayma Hürriyeti” başlıklı 26’ncı maddesi ve “Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Düzenleme Hakkı”

başlıklı 342’nci maddesi, 2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanununun “Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Hakkı” başlıklı 3’üncü maddesi bu konudaki örneklerdir. Bunun sonucu olarak, barışçıl olmayan ve şiddet unsuru içeren ifade açıklama, toplanma ve gösteri düzenleme eylemleri birer hak olarak hukukun korumasından yararlanamayacaktır. Bununla birlikte, birey ve birey gruplarının hukuku aşan, şiddet içeren eylemlerinin hukuk âleminde birer hak olarak koruma kalkanı bulamaması, bu eylemlere yönelik kamu idaresinin müdahale usul ve kurallarını değiştirmez. Yani ister barışçıl amaçla şiddet unsuru içermeyen toplanmalar olsun, isterse de şiddet içeren ve barışçıl amaçtan uzak eylemler olsun, kamu idaresinin müdahalesi her şartta hukukun çizdiği sınırlar içerisinde kalmak zorundadır. Birey, birey grupları ve özel hukuk tüzel kişilerinden farklı olarak, devlet organları ve kamu yetkisi kullanan kişiler, her şart, durum ve olayda, hukukla bağlı olmak zorundadırlar. İdare hata yapma lüksü olmayan, her daim hukuka bağlı hareket etmek durumunda kalan, toplumda tek taraflı buyurma ve davranma yetkisine sahip yegâne güçtür. Diğer bir anlatımla, hukuk, sadece barışçıl amaçlı ve şiddet içermeyen eylemleri hak kavramı altında koruma kalkanına alsa da barışçıl olmayan ve şiddet içeren

138

YILLIK RAPOR 2013

eylemlere yönelik kamu müdahalesini başıboş bırakmamıştır. Daha somut ifade ile barışçıl amaçla olmadığı ve şiddet içerdiği için bir hak olarak tanımlanamayan ve bu anlamda kanuna aykırı bir toplanma ve gösteri şeklinde başlayan veya sonradan dönüşen bir toplumsal eyleme müdahale noktasında, o eylemin içerisinde yer alan her birey ve birey gruplarının, işkence ve kötü muamele görmeme ve hukuka uygun şekilde muamele görme hakları vardır. Yani eyleme hukuksuz olduğu gerekçesi ile müdahale edilirken de hukuka uygun şekilde muamele edilmek mecburiyeti vardır. Bu durum, müdahale edilen eylemin hukuksuzluğunun derecesi veya şiddet vasfının boyutundan bağımsız olarak aynı hukukî hassasiyeti gerektirir. 6.1.16.4.2. Olayların başlangıcı ve evreleri itibarıyla müdahale açısından Başvuru dosyasında mevcut bilgi ve belgeler ayrıca görüşme, ses ve görüntü kayıtları ilgililer ve tanık beyanları, bilirkişi mütalaasına istinaden, Beyoğlu İlçesi Taksim Meydanı Yayalaştırma Projesi ve bununla bağlantılı Meydan ve Gezi Parkı düzenlemesi çalışmalarına engel olmak amacıyla, Taksim Dayanışması Grubunun bir bölümünün dinlenmesi sırasında küçük ölçekteki birey ve birey gruplarının, Ekim 2012 tarihinden itibaren spontane veya sürekli şekilde Gezi Parkı civarında oturma eylemi yaptıkları ve benzeri göste-

139

rilerde bulundukları, 27/05/2013 tarihine kadar sözü edilen gösterilerin kamuoyunun dikkatini çekecek boyuta ulaşmadığı, ayrıca söz konusu ifade açıklama ve toplanma eylemlerinin kamu düzenini, güvenliğini ve toplumsal yaşamı sekteye uğratacak bir olumsuzluk içermediği ancak yine yasadışı olduğu görülmektedir. Bu noktada 27/05/2013 – 31/05/2013 tarihleri arasında söz konusu birey ve birey gruplarına yönelik müdahalenin kamera görüntülerine istinaden hukukî durumu aşağıdaki kayıtlı mevzuat hükümlerine göre şu şekilde tespit edilmiştir: • BM Kanun Adamlarının Zor ve Silah Kullanmalarına Dair Temel Prensiplerin “Yasadışı toplantılarda asayiş sağlama” başlıklı 13’üncü maddesi ve “Genel hükümler” başlıklı 5’inci maddesi hükümleri uyarınca kolluk birimlerince zor kullanmanın son çare olarak başvurulması gerektiği vurgulanmaktadır. • AİHM’nin de bu konuda içtihadı, her kanun dışı durumun, toplantı ve gösteri özgürlüğüne müdahale gerekçesi olamayacağı ve bu müdahaleyi haklı göstermeyeceği noktasında belirmektedir. • Mahkeme, AİHS’nin 11’inci maddesinde düzenlenen toplanma ve dernek kurma özgürlüğünün mevzuata aykırı şekilde kullanımını, kamu düzenini

YILLIK RAPOR 2013

aksatmadığı sürece hoşgörü ile karşılanması ve derhal müdahalede bulunulmaması yönünde yorumlamaktadır.

dır.” hükmüne ve - İçişleri Bakanı ile Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı’nın imzaları ile yayımlanan 24/10/2007 tarihli Kolluk Etik İlkeleri, “F- Kolluk Uygulama ve Müdahaleleri” başlığı altındaki 28 numaralı bentte yer alan, “Kolluk personeli, zorunlu durumlarda ve sadece meşru bir amacı elde etmek için orantılı güç kullanır.” hükümlerine tam olarak uygun hareket etmedikleri anlaşılmaktadır.

• Ayrıca, gösterilerin başlangıç evresindeki kolluk müdahalelerinin, AGİT Barışçıl Toplanma Özgürlüğü Rehberinin 165’inci paragrafında yer alan, “Gösterilerin dağıtılması: Gösteriler barışçıl olduğu sürece, kolluk kuvvetleri tarafından dağıtılmamalıdır. Gösteriler, ancak son çare olarak ve uluslararası standartların getirdiği kurallar uyarınca dağıtılmalıdır…” hükmüne aykırılığı tespit edilmiştir.

• Kolluk güçlerinin, Çevik Kuvvet Temel Eğitimi, Eğitici El Kitabında yer alan “grup”, “kalabalık”, “kalabalıkların psikolojik özellikleri”, “kalabalık içinde bulunan kişi tipleri”, “yanıltma taktikleri,”, “caydırıcılık”, “arabuluculuk” ve “uzlaşma” kavramlarına dayalı olarak muhatap kitleyi iyi analiz edemediği, kuvvet kullanımına, her zaman son çare olarak başvurulması kuralına ilk günlerde tam anlamıyla uyduğu tespit edilememiştir. Ancak daha sonraki günlerde iyi yönetişim ilkeleri gözetilerek üst düzey şehir yöneticileri (Vali, Büyükşehir Belediye Başkanı) göstericilerle diyaloğa girerek sorunun çözümüne ve uzlaşmaya çalışmışlardır.

• Bundan başka, güvenlik güçlerinin, - İçişleri Bakanlığının 11/06/2004 tarih ve 2004/100 sayılı “Basın Açıklamaları” başlıklı Genelgesi’ni yürürlükten kaldıran, İçişleri Bakanlığının 02/11/2012 tarih ve 2012/64 sayılı “Basın Açıklamaları” başlıklı Genelgesinde yer bulan sıralı amirler ve kolluk kuvvetlerinin, düşünce ve ifade ile toplantı ve gösteri yürüyüşleri özgürlüklerinin kullanımına ilişkin esnek davranılacağı hükmüne, Başbakanlığın 27/06/2001 tarih ve 2001/37 sayılı Genelgesinde yer bulan “mülkî amirler ve kolluk kuvvetleri yetkilileri yasalarla kendilerine tanınan yetkileri sivil toplumun teşviki ve gelişmesi amacına yönelik olarak kullanacaklar-

• Hükümetin, başta Başbakan olmak üzere beraberinde İçişleri Bakanı, Çevre ve Şehircilik Bakanı, Kültür ve

140

YILLIK RAPOR 2013

Turizm Bakanı, sivil toplum örgütleri temsilcileri, Taksim Dayanışması temsilcileri, sanatçılar vb. kişi ve gruplarla uzlaşma yolu aradıkları, diyalog, ikna ve inandırma, inisiyatif üstlenerek çoğulculuk yöntemini uyguladıkları, kamusal karar alma sürecine iştirak ilkesini uyguladıkları, sorunun karşılıklı görüşülerek çözümüne çalıştıkları bir gerçektir. • Alevlenen eylemlerde gözlemlenen bazı kolluk güçlerinin makul ölçüyü aşan güç kullandıkları saptanmış ise de bu ihlâllerin, daha çok barışçıl göstericilerin arasına karışıp provoke eden, yakıp yıkan grupların, kalabalık göstericilerin içinden daha büyük olaylara neden olmamak için tecrit edilememelerinden kaynaklandığı anlaşılmaktadır. Ancak, bunun da özellikle sıralı amirler tarafından önceden öngörülmesi ve tedbirlerin alınması, bu unsurların grubun içerisine girmelerinin engellenmesi gerektiği de bir başka gerçektir. • İdarenin dosyaya sunulan bilgileri ışığında ve ayrıca yetkililerle gerçekleştirilen toplantılarda aktarılan bilgi ve belgeler ile ve görsel olgulara istinaden Kamu Denetçiliği Kurumu, çevre duyarlılığı gerekçesiyle başlayan gösterilerin seyrinin, 31/05/2013 tarihi ve sonrasında, 2911 Sayılı Toplantı

141

ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu’nun tarif ettiği ifade ve toplantı özgürlüğü kullanımı hakkını ihlal ettiği gibi demokratik bir hukuk devletinde olması gereken bir hak arama mücadelesi sınırını da defaatle aşmış olduğunu tespit etmiştir. • Olaylar, Gezi Parkında yapılması planlanan projenin protesto edilmesi amacı ile gösteri şeklinde başlamasına rağmen takip eden günlerde toplumdaki değişik gruplar tarafından fırsat alanı olarak değerlendirilmiştir. Siyasî iktidara yönelik toplumsal muhalefetin topluca bir anda boşalması şeklinde şiddet içererek kitlesel bir eyleme dönüşmüştür. • Kamu Başdenetçisi, dosyada mevcut bilgi ve belgeler ile görüşme, ses ve görüntü kayıtları ve yetkililer ile gerçekleştirdiği toplantı tutanaklarına istinaden, 31/05/2013 akşam saatleri ile 02/06/2013 tarihi arasında İstanbul ve Ankara illerinde aralıksız olarak gerçekleşen gösterilerin; bir dizi terör veya yasa dışı örgütlerce sistemli şekilde yönlendirilerek, Başbakan’ın Ankara’daki ofisi ile ikametgâhının ve İstanbul’daki ofisi ile civarındaki tarihî mekânların işgali, bu suretle meşru yöntemlerle seçilmiş bir hükümetin, kamu düzenini temin edemeyip iş yapamaz hale getirilmesi ve

YILLIK RAPOR 2013

• Sözü edilen gösterici profilinin bileşimi aşağıdaki gibi tespit edilmiştir: Tepkilerini barışçıl yollarla ifade etmek isteyen münferit bireylerden oluşan topluluklar; yukarıda sayılan geniş barışçıl kitleyi provoke ederek, bu kitleyi bir bütün halinde yasa dışı hale getiren terör örgütleri, yasa dışı örgütler, siyasî iktidara muhalif yasal örgütler, bir kısım sivil toplum örgütleri; samimi düşünceler ve merak saiki ile toplananlar.

meşru olmayan yöntemlerle düşürülmesine yöneldiğini tespit etmiştir. Bu yöntem, hiçbir hukuk düzeninde meşru bir hak arama aracı olarak kabul edilemeyeceği gibi hukukî korunma görmesi de mümkün değildir. • Gösteriye katılanlarla gerçekleştirilen ifadeyi açıklama ve toplanma özgürlüklerinin, tüm ikazlara ve tedbirlere rağmen, şiddeti araç edinen bir dizi grupların manipülasyonundan arındırılamaması, büyük oranda sosyal medya üzerinden örgütlenen bireylerin oluşturduğu ve bu anlamda barışçıl olarak görülebilecek kitlelerin arasına bazı yasa dışı grupların karışması ile birlikte, gösterilerin ve göstericilerin genel profili, sayıları on binleri bulan geniş çaplı, zaman zaman siyasî iktidarı devirmeyi hedefleyen yasa dışı bir kitlesel direniş, bir başkaldırış şekline bürünmüştür. Bu durumda kullanılan araç ve gereçlerin (biber gazı, gaz bombası, sprey vb.) miktarının oranlanması, bunu ortaya koyacak uluslararası bir kriterin olduğuna dair bilgi ve bilimsel veri elde edilememiştir. Yer yer makul ölçüyü aşan mühimmat kullanıldığı iddia edilmekle birlikte, kolluğun bunu kasıtlı ve istikrarlı, süreklilik arz edecek şekilde uyguladığına dair kesin bulgulara ulaşılamamıştır.

• Yaşanan olaylarda; siyasi anlamı olan bir dizi kamu binalarına yönelerek işgal girişiminde bulunulduğu; kamu kurum ve kuruluşları, bankalar, araçlar ile kişilere ait işyerlerine zarar verildiği, yağmalamada bulunulduğu; güvenlik güçlerine yönelik taşlı, sopalı, sapanlı, sert cisimler (demir çubuk, şişe vs.) ve molotof kokteyli ile saldırı girişiminde bulunulduğu; ana cadde ve sokaklarda barikat kurma, ateş yakma ve yol kapama eylemlerinin gerçekleştirildiği; halk üzerinde korku, panik ve endişe oluşturulmaya çalışıldığı; sosyal medyada gerçek dışı paylaşımlar ile halkın tahrik edilmeye çalışıldığı ve eylem yapmaya yatkın grupların yoğun şekilde ajite edildiği; toplumda öne çıkan bir dizi kişilerin önderliğinde, geri kalmış ve anti demokratik ülkelerde örnekleri yaşanan,

142

YILLIK RAPOR 2013

sivil direniş, şiddet dışı pasif aktivizm teorisine uygun yöntemlerin de uygulandığı tespit edilmiştir. • Bu noktada akılda tutulması gereken temel husus, gösterilerin başlangıç evresindeki müdahalede hukukun sınırları aşıldığı kabul edilse dahi, bunun ifade açıklaması ve toplanma özgürlüklerinin kullanılmasını şiddet eylemleri ile istismar etmeyi hiçbir zaman haklı gösteremeyeceğidir. Büyük gösteriler sırasında can kaybının ve ciddi yaralanmaların daha fazla olmamasında şüphesiz kolluk güçleri ve sıralı amirlerinin büyük bir kesiminin mesai mefhumu gözetmeden asayişi sağlamaya gayretleri yatmaktadır. Yapılan bir kısım hatalar, ihlâller ve aşırı güç kullanılması nedeniyle kamu otoritesini sağlamakla görevli kolluğun tümünün suçlanmasına gerekçe olamaz. Bu tespit kuşkusuz kolluğun aşırı ve orantısız güç kullanımını haklı çıkarmak anlamına gelmemektedir. Sadece toplumsal olaylara hâkim olan psikolojinin, taraflar arasında yol açtığı etkileşime ve olgulara işaret etmek amacını ortaya koymaktadır. Aksi düşünce, Kamu Denetçiliği Kurumunun, hukuk dışı ve kanunsuz eylemlere ve işlemlere hiç bir durumda cevaz vermeyeceği inancına gölge düşürür.

143

6.1.16.4.3. Polisin Zor Kullanma Yetkisi açısından • 2559 sayılı Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu 16’ncı maddesinde, “Polis, görevini yaparken direnişle karşılaşması halinde, bu direnişi kırmak amacıyla ve kıracak ölçüde zor kullanmaya yetkilidir. Zor kullanma yetkisi kapsamında, direnmenin mahiyetine ve derecesine göre ve direnenleri etkisiz hale getirecek şekilde kademeli olarak artan nispette bedeni kuvvet, maddi güç ve kanuni şartları gerçekleştiğinde silah kullanılabilir.” hükmü yer almaktadır. • Zor kullanmanın şekli ve şartları ise aynı maddede, “Polis, zor kullanma yetkisi kapsamında direnmeyi etkisiz kılmak amacıyla kullanacağı araç ve gereç ile kullanacağı zorun derecesini kendisi takdir ve tayin eder. Ancak, toplu kuvvet olarak müdahale edilen durumlarda, zor kullanmanın derecesi ile kullanılacak araç ve gereçler müdahale eden kuvvetin amiri tarafından tayin ve tespit edilir.” şeklinde tanımlanmıştır. Aynı madde polisin silah kullanımı konusunda ise “Polis; a) meşru savunma hakkının kullanılması kapsamında, b) bedeni kuvvet ve maddi güç kullanarak etkisiz hale getiremediği direniş karşısında, bu direnişi kırmak amacıyla ve kıracak

YILLIK RAPOR 2013

ölçüde, c) hakkında tutuklama, gözaltına alma, zorla getirme kararı veya yakalama emri verilmiş olan kişilerin ya da suçüstü halinde şüphelinin yakalanmasını sağlamak amacıyla ve sağlayacak ölçüde, silah kullanmaya yetkilidir.” şeklinde tespit edilmiştir.

32’nci maddesinde, direnmenin, “kanuna aykırı toplantı veya gösteri yürüyüşlerine katılanlar, ihtara ve zor kullanmaya rağmen dağılmamakta ısrar ederlerse...” ve “ihtara ve zor kullanmaya rağmen kolluk görevlilerine karşı cebir veya tehdit kullanılarak direnilmesi halinde…” şeklinde gerçekleşeceği tespit edilmiştir.

• Sonuç olarak, polisin direnen gruplara yönelik 2559 sayılı Kanun’un yukarıdaki hükümlerine uygun şekilde bedenî kuvvet (direnen kişilere karşı veya eşya üzerinde doğrudan doğruya kullandığı bedenî güç), maddî güç (direnen kişilere karşı veya eşya üzerinde bedeni kuvvetin dışında kullandığı kelepçe, cop, basınçlı su, göz yaşartıcı gazlar veya tozlar, fizikî engeller, polis köpekleri ve atları ile sair hizmet araçları) ve silah kullanması kamu düzeni açısından yasal bir yetkidir. Ancak burada kanun koyucunun yer verdiği, “bu direnişi kırmak amacıyla ve kıracak ölçüde zor kullanma” vurgusunun bir “ölçülülük” vurgusu olduğunu akıldan çıkarmamak gerekmektedir.

• 2559 sayılı ve 2911 sayılı Kanunların sarih hükümlerinden anlaşılan, bir ifadeyi açıklama ve toplanma özgürlüğünün kullanılmasına müdahale şartının, katılımcıların “direnme” içerisine düştükleri noktada olacağıdır. 2911 sayılı Kanun ise direnmenin temel şartını, “kanuna aykırı toplantı ve gösteri yürüyüşleri” noktasına inhisar etmektedir. Aynı Kanunun, kanuna aykırı toplantı ve gösteri yürüyüşlerini tanımlandığı 22 ve 23’üncü maddelerinde ifadeyi açıklama ve toplanma özgürlüğüne dayalı toplumsal olayları, yer, zaman ve şekil açısından aşırı ve orantısız bir şekilde kısıtlamaktadır. 24’üncü maddesi ise toplantı ve gösteri yürüyüşlerinin dağıtılmasının şartlarına amirdir.

• İfade açıklaması ve toplanma özgürlüklerinin kullanımında yukarıda açıklanan müdahale yönteminde anahtar kelime olarak karşımıza çıkan “direnme” kavramı, 2911 Sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu’nda açık bir şekilde tanımlanmamış, sadece anılan Kanunun

• Bu durumda, 2559 sayılı Kanun gereği, polisin “direnme” gösteren göstericilere müdahale etme zorunluluğu ve 2911 sayılı Kanun’un olur olmaz her durumu “direnme” olarak kabul eden

144

YILLIK RAPOR 2013

sınırlayıcı niteliği, Türkiye’de ifade açıklaması ve toplanma özgürlüklerinin kanuna uygun şekilde kullanımını aşırı sınırlamaktadır. • Özgürlükçü ve bireyci bakış açısından ve insan haklarının öneminden kuvvet alan modern devlet anlayışı gerekleri ve günümüz modern bilgi çağı toplumunun demokratik talepleri ve beklentileri karşısında, 1983 yılında kabul edilmiş bulunan 2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu’nun lafzı ve ruhu yetersiz kalmaktadır. Sonuç olarak, mevzuatın AİHS ve AİHM’le uyumlu hale getirilmesi gerekmektedir. 6.1.16.4.4. Aşırı ve Orantısız Şekilde Göz Yaşartıcı Biber Gazı Kullanımı İddiaları açısından • İstanbul Valiliğinin teyidine istinaden, yalnızca İstanbul ilinde yaşanan olaylar sadedinde, 31/05/2013 ile 17/06/2013 tarihleri arasında gerçekleştirilen yasa dışı gösterileri engellemek amacıyla gaz fişeği, gaz el bombası, FN-303 savunma tüfeği fişeği, ses ve ışık fişeği ve OC gaz solüsyonunun kullanıldığı bildirilmiştir. • Ülke genelinde yaşanan olaylar sadedinde kullanılan göz yaşartıcı gaz mühimmatı miktarı İçişleri Bakanlığından talep edilmiştir. Bu kapsamda ülke çapında yaşanan olaylara müda-

145

hale esnasında, gösterilerin yoğun şekilde meydana geldiği 12 ilde (İstanbul, Ankara, İzmir, Adana, Antalya, Eskişehir, Hatay, Kocaeli, Manisa, Mersin ve Samsun) söz konusu gösterilere müdahale sadedinde 31/05/2013 – 17/06/2013 tarihleri arasında belli oranda ve gerektiği kadar mühimmat kullanıldığı bilgisi aktarılmıştır. • Göz yaşartıcı biber gazı ve benzerlerinin kullanımı noktasında uluslararası standartların bütünü açısından bir değerlendirme yaptığımızda, bu maddenin toplumsal olaylara müdahalede kullanılmasını yasaklayan bir hüküm bulunmadığını görmekteyiz. BM ve Avrupa Konseyinin kolluğun zor kullanma yetkisini düzenleyen sözleşmeleri ve bunların denetim mekanizmaları açısından, biber gazı ve benzerlerinin kullanımında esas yaşanan tartışma, göz yaşartıcı biber gazı ve benzerlerinin kullanılıp kullanılamayacağından ziyade, bu maddelerin kullanımında kişinin fiziki ve ruhsal bütünlüğünün korunmasının önemi noktasında düğümlenmektedir. Bir diğer ifade ile “işkence ve kötü muamele yasağı” ile “özel yaşama saygı gösterilmesi hakkının” ihlâl edilmeme gereğidir. Zira bu iki hak, kişinin fiziksel ve zihinsel bütünlüğünü koruyan haklardır.

YILLIK RAPOR 2013

• Bu gereklilikten hareketle uluslara-

gazı ve benzerlerinin kullanılmasın-

rası standartlar açısından biber gazı

da hukukî bir engel bulunmadığı an-

ve benzerlerinin kullanımında te-

laşılmaktadır.

mel alınan kıstasların, “gereklilik”,

Başvuru dosyasında mevcut bilgi ve

“orantılılık”, “eğitim almış kişilerce

belgeler ayrıca görüşme, ses ve görüntü

kullanım”, “kullanım talimatları”,

kayıtlarına ve teknik raporlara istinaden,

“kapalı alanlarda kullanılmasının ya-

uluslararası standartlar ve ulusal mevzuat

sak olması”, “kullanımı durumunda

hükümlerine göre, Beyoğlu İlçesi Taksim

doktora erişim ve diğer sağlık ted-

Meydanı Yayalaştırma Projesi ve bununla

birlerinin alınması”, “diğer kişilerin

bağlantılı Meydan ve Gezi Parkı düzenle-

etkilenmemesi” ve “kullanım mik-

mesi çalışmalarına engel olmak amacıyla

tarlarına dair denetim ve raporlama”

gerçekleşen toplumsal olaylara müdaha-

şeklinde oluştuğunu görmekteyiz.

le sadedinde göz yaşartıcı gaz kullanımı

Dolayısı ile uluslararası mevzuat hü-

açısından yer yer yaşanan hukuk kuralı

kümlerini iç hukukunun birer parça-

ihlâlleri aşağıda sıralanmıştır:

sı haline getiren tüm devletler, biber

• Kamera görüntüleri, tanık beyanları

gazının kullanımında bu kriterlere

ve yetkililerle gerçekleşen görüşme-

uymakla mükelleftirler. Aksi uygula-

lere istinaden, göstericiler veya gös-

ma uluslararası hukukun ihlâli anla-

terilerle ilgilisi olmayan çok geniş bir

mına gelecektir.

kitlenin gaz nedeni ile olumsuz etki-

• 2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın

“Kişinin

lendiği, özellikle İstanbul İli Beyoğlu

Dokunul-

ve Beşiktaş ilçelerinde ikamet eden

mazlığı, Maddi ve Manevi Varlığı”

vatandaşların olumsuzluklar yaşa-

başlıklı 17’nci maddesi, 5564 sayılı

dıkları, zaman zaman kolluk güçle-

Kimyasal Silahların Geliştirilmesi,

rince makul gaz kullanım ölçüsünün

Üretimi, Stoklanması ve Kullanımı-

aşıldığı,

nın Yasaklanması Hakkında Kanunu

• Organize olmuş şiddet uygulayan

2’nci maddesi, 2911 sayılı Toplantı

muhalif birey ve grupların, gösteri-

ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu’nun

de bulunanların arasına karıştıkları,

“Toplantı veya Gösteri Yürüyüşünün

kolluk güçlerine, çevreye saldırma-

Dağıtılması” başlıklı 23, 24 ve 27’nci

ları sonucu barışçıl gösteri yapan

maddeleri uyarınca, toplumsal olay-

kitleden ayrıştırılmaları mümkün

lara müdahalede göz yaşartıcı biber

olmadığından, bu nedenle de barışçıl

146

YILLIK RAPOR 2013

amaçlı gösterilere katılanların da polis müdahalelerinden etkilendikleri, • Gösterilere müdahalede şartların zorlaması ile kadro personelinin (çevik

6.1.16.4.5. Tazyikli Su, Plastik Mermi ve Diğer Müdahale Araçlarının Aşırı ve Orantısız Şekilde Kullanımı İddiaları açısından

kuvvet) dışında personelin kullanıldığı tespit edilmiş olup, bu durumun büyük kitlesel gösterilerde müsamahayla karşılanabileceği ancak her durumda tekrarına fırsat verilmemesinin beklendiği, • Gaz mühimmatının eğitim almış kişiler tarafından kullanılacağı kuralına riayet edildiğinin tespiti ile beraber, eğitim almış personelin, söz konusu mühimmatı kullanma noktasında zaman zaman zorlandıkları, • Son kullanma tarihi sona ermiş gaz kapsüllerinin kullanımından kaynaklanan bir ihlâlin söz konusu olmadığı, zira bu durumdaki kapsüllerin ateş alma özelliğini yitirdikleri için zaten kullanılmaz duruma geldikleri ve gazın bileşimini değiştirip etkisini şiddetlendirecek bir içerik yaymadıkları, • Tıbbi yardım konusunda ise mevzuatta münhasıran göz yaşartıcı gaza muhatap kalmış olan kişilere yönelik yardımda bulunmayı düzenleyen bir esas olmamasına rağmen kolluğun mağdur olanlara gerekli yardımda bulundukları, tespit edilmiştir.

147

• BM Kolluk Görevlilerinin Davranışlarına İlişkin Etik Kuralları’nın 3’üncü maddesi, BM Kanun Adamlarının Zor ve Silah Kullanmalarına Dair Temel Prensiplerin 4 ve 5’inci maddelerine, • AİHM’nin Türkiye aleyhinde verdiği mahkûmiyet kararlarında tesis ettiği hükümlere, • İçişleri Bakanlığının 12/07/2004 tarih ve 2004/129 sayılı “Toplumsal Olaylar Müdahale ve Esasları” başlıklı Genelgesi, İçişleri Bakanlığının, il emniyet müdürlüklerine muhatap 14/06/2013 tarih ve 1183737526-48285-(12470) sayılı, “Toplumsal Olaylara İlişkin Müdahale Esasları” başlıklı yazısı, İçişleri Bakanlığının 26/06/2013 tarih ve 2013/28 sayılı “Çevik Kuvvet Personeli” başlıklı Genelgesi, İçişleri Bakanlığının 22/07/2013 tarih ve 2013/33 sayılı “Toplumsal Olaylarda Hareket Tarzları” başlıklı Genelgesi hükümlerine, • 25/08/2011 tarihli Toplumsal Olaylarda Görevlendirilen Personelin Hareket Usul ve Esaslarına Dair İçişleri Bakanlığı Yönergesinin 4, 10, 12 ve 13’ncü maddeleri hükümlerine, (İçişleri Bakanlığı Emniyet Genel Müdürlüğünün 28/08/2013 tarih ve 150063

YILLIK RAPOR 2013

sayılı yazılarında yasadışı unsurların uyguladıkları cebir, şiddetin sonuçlarını açıklandığı üzere) yer yer aykırı hareket ettikleri, kolluğun bireylere ısrarlı, sistematik ve hasmane tutum içinde oldukları tespit edilememiştir. Kolluğun makulü aşan davranışlarının ülkede asayişi sağlama ve kaosu önleme gayretinin sonucu olduğu gözlemlenmiştir.

6.1.16.5. Hakkaniyete Uygunluk Gösterilerin ve göstericilerin kanuna uygun veya aykırı durumundan bağımsız olarak, devlet organları kamu yetkisini kullanırken her şartta hukuka uymak mecburiyetindedir. Bu açıdan gösterilerin barışçıl veya kanuna aykırı ayrımının önemi yoktur. Nitekim Beyoğlu İlçesi Taksim Meydanı Yayalaştırma Projesi ve bununla bağlantılı Meydan ve Gezi Parkı düzenlemesi çalışmalarına engel olmak amacıyla gerçekleşen toplumsal olaylar esnasında, göstericiler arasına karışan bir dizi birey ve birey grubunun yol açtığı şiddet ve suç olayları yaşanmıştır. Diğer bir ifade ile sürece müdahil oldukları bilinen aşırı grupların ve terör örgütlerinin, meşru protestoları bahane ederek, siyasî anlamda öne çıkan bir dizi kamu binasını işgal ederek kamu düzenini felç edip, bir halk ayaklanması gerçekleştirmeye ve böylece hükümeti devirmeye çalıştıkları müteaddit ses

ve görüntü kayıtları ile tespit edilmiştir. Gösterici kimliği altında toplumu terörize eden, hukuka ve vicdana son derece muhalif şiddet ve suç işleyen bu kişiler toplumun vicdanında her zaman kınanmaya mahkûmdur. Kolluk yetkisi kullanan kurum ve kişilerin maruz kalmış oldukları bu saldırılar, şiddet olayları hiçbir hukuk ve vicdan ilmeğinde haklılık bulamayacaktır. Ama yaşanan bu şiddetin ve suç eylemlerinin vahameti ve cesameti, idarenin hukuka bağlı kalma noktasındaki inancını asla sarsmamalıdır. Yaşanan olaylar sadedinde, idare, bireylerden kaynaklanan en hukuk dışı durumlara bile hukukun çizdiği sınırlar içinde mukabele etmek zorunda olan tek toplumsal güçtür. Birey ve birey gruplarının hukuku aşan, şiddet içeren eylemlerinin hukuk âleminde birer hak olarak koruma kalkanı bulamaması, bu eylemlere yönelik kamu idaresinin müdahale usul ve kurallarını değiştirmez. Yani ister barışçıl amaçla şiddet unsuru içermeyen toplanmalar olsun, isterse de şiddet içeren ve barışçıl amaçtan uzak eylemler olsun, kamu idaresinin müdahalesi her şartta hukukun çizdiği sınırlar içerisinde kalmak zorundadır. Birey, birey grupları ve özel hukuk tüzel kişilerinden farklı olarak, devlet organları ve kamu yetkisi kullanan kişiler, her şart, durum ve olayda, hukukla bağlı olmak zorundadırlar.

148

YILLIK RAPOR 2013

Bu husus ifadeyi açıklama ile toplanma ve gösteri yürüyüşü hakkı açısından özellikle geçerlidir. Hukuk, sadece barışçıl amaçlı ve şiddet içermeyen eylemleri hak kavramı altında koruma kalkanına almış, barışçıl olmayan ve şiddet içeren eylemleri kapsam dışında bırakmış olsa da; bu olaylara müdahale noktasında, o eylemin içerisinde yer alan her birey ve birey gruplarının, işkence ve kötü muamele görmeme ve hukuka uygun şekilde muamele görme hakları vardır. Yani eyleme hukuksuz olduğu gerekçesi ile müdahale edilirken de hukuka uygun şekilde muamele edilmesi mecburiyeti vardır. Bu durum, müdahale edilen eylemin hukuksuzluğunun derecesi veya şiddet vasfının boyutundan bağımsız aynı hukukî hassasiyeti gerektirir.

6.1.16.6. Sonuç ve Değerlendirme Kamu Başdenetçisi, hukuka ve hakkaniyete uygunluk açısından değerlendirdiği şikâyet konusu olay hakkında aşağıdaki değerlendirmelerde bulunmuştur: • İstanbul ili Beyoğlu ilçesi Taksim Meydanı ve civarının çevre düzenlemesi ve bağlantılı proje çalışmalarına engel olmak amacıyla, bir araya gelen küçük ölçekteki birey ve birey gruplarının, Taksim Dayanışması Grubunun ifade ettikleri gibi Ekim 2012 tarihinden itibaren spontane veya sürekli şekilde Gezi Parkı civarında çadır kurdukları, oturma eylemi yaptıkları ve benzeri

149

gösterilerde bulundukları, 27/05/2013 tarihine kadar sözü edilen gösterilerin tam anlamıyla kamuoyunun dikkatini çekecek boyuta ulaşmadığı, ayrıca söz konusu ifade açıklama ve toplanma eylemlerinin kamu düzenini, güvenliğini ve toplumsal yaşamını sekteye uğratacak boyuta ulaşan bir olumsuzluk içermediği, • Olayların başlangıcı anındaki protesto gösterilerinin, 2911 sayılı Kanunun hükümlerine aykırılığı tespit edilmekle birlikte, AVM yapılması, ağaçların sökülmesi vb. kamuoyunda oluşan algıların kamuoyu tarafından tolere edilmesine neden olduğu, • Bununla birlikte protestoların, ilerleyen günlerde 31/05/2013 akşam saatlerinden itibaren, 2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu’nun tarif ettiği ifade ve toplantı özgürlüğü kullanımı kapsamının dışına çıktığı, ayrıca demokratik bir hukuk devletinde olması gereken bir hak arama mücadelesi sınırını da zaman zaman aşan, hukuk dışı kitlesel sokak eylemlerine dönüştüğü, • Basılı ve görsel medyanın, sosyal medyanın da etkisi ile göstericilerin 31/05/2013 gecesi ile 01/06/2013 günü zirve noktasına ulaştığı, bu tarihin aynı zamanda, olayların başta Ankara ve İzmir olmak üzere diğer şehirlere

YILLIK RAPOR 2013

ve ülke geneline yayılmasına da işaret ettiği,

• Geniş kitlelerce gerçekleştirilen ifadeyi açıklama ve toplanma özgürlüklerinin, tüm ikazlara ve tedbirlere rağmen, şiddeti araç edinen bir dizi grupların manipülasyonundan arındırılamadığı, bunun mümkün olmadığı,

• Olayların, Gezi Parkında yapılması planlanan projenin protesto edilmesi amacı ile başlamasına rağmen takip eden günlerde toplumdaki değişik gruplar tarafından fırsat alanı olarak değerlendirildiği, siyasî iktidara yönelik toplumsal muhalefetin topluca bir anda boşalması şeklinde şiddet içererek devam ettiği, demokratik bir hukuk devletinde görülebilecek bir hak arama mücadelesi sınırını aşmış olduğu,

• Büyük oranda münferit bireylerin oluşturduğu göstericilerin arasına yasa dışı terör ve diğer örgütlerin ve grupların karışması ile birlikte ayrıca sosyal medyanın bu noktadaki bilgi kirliliği ve kışkırtmaların da etkisi ile gösterilerin ve göstericilerin genel profilinin, sayıları on binleri bulan geniş çaplı, zaman zaman siyasî iktidara yönelik yasa dışı örgütlü bir direniş, bir başkaldırış şekline büründüğü,

• Bu tarihten sonra gelişen olaylarda, Taksim Meydanı’nın kullanıma açık alanlarının göstericilerce işgal edildiği, barikatlar kurularak yolların kapatıldığı, barışçıl amaçla toplanan geniş gösterici grupları arasına sızan belirli gruplarca taş, sopa, bilye, molotof kokteyli, kesici aletler, havai fişek ve ateşli silah kullanılması ve provokatif yönlendirmeler sureti ile toplumsal olayların seyrinin çok farklı bir aşamaya geldiği,

• Münferiden barışçıl şekilde hareket eden ama galeyana gelmiş ve heyecana kapılmış olan göstericilerin içerisine karışan yasa dışı örgüt üyeleri veya yasa dışı kimliğe sahip olmamakla beraber, karıştıkları olaylar itibari ile hiçbir hukukî gerekçeye sığınamayacak bireylerin yol açtıkları manzaranın, gündelik hayatı tamamen kesintiye uğratan, kamu düzenini büsbütün ortadan kaldıran, can ve mal güvenliğine kasteden ve dolayısı ile demokratik hukuk devletlerinde asla müsamaha edilemeyecek türden şiddet ve suç örnekleri oluşturduğu,

• Gezi Parkı içerisinde çadır kuran göstericilerin protestolarının, İstanbul ili ve Türkiye genelinde yaşanan ve şiddet içeren kitlesel sokak eylemlerini açıklamaya kifayet etmeyeceği, bunun ulusal ve uluslararası boyutunun aydınlatılması gerektiği,

150

YILLIK RAPOR 2013

• Yaşanan olaylarda siyasî anlamı olan bazı kamu binalarına yönelerek işgal girişiminde bulunulduğu; kamu kurum ve kuruluşları, bankalar, araçlar ile kişilere ait işyerlerine zarar verildiği, yağmalamada bulunulduğu; ana cadde ve sokaklarda barikat kurma, ateş yakma ve yol kapama eylemlerinin gerçekleştirildiği, halk üzerinde korku, panik ve endişe oluşturulmaya çalışıldığı; toplumda öne çıkan bir dizi kişilerin önderliğinde, geri kalmış ve anti demokratik ülkelerde örnekleri yaşanan, sivil direniş, şiddet dışı pasif aktivizm teorisine uygun mücadele yöntemlerinin de uygulandığı, • Ayrıca görsel ve basılı medya kuruluşları hakkında da kamuoyunda derin soru işaretleri oluşturan gelişmelerin gözlendiği; bazı televizyon kanallarının ilk günlerde yaşanan olaylara duyarsız kaldığı, bir kısım televizyon kanallarının da siyasî iktidara yönelik muhalif duruşlarını, toplumda çatışma, şiddet, kin ve nefreti körükleyen hatta suça teşvik eden yayınlar gerçekleştirmek sureti ile yansıttıkları, • Bundan başka, toplumun sağlıklı ve gerçek bilgiye erişim kanallarının belirgin şekilde tıkandığı, ilgili kamu kurum ve kuruluşlarının bu konuda toplumu yeterince aydınlatmadıkları, bu kurumların kurumsal iletişim me-

151

kanizmalarının etkin işlemediği, toplumun geniş bir bölümünün, gerçek ve sağlıklı bilgiye erişim hakkından mahrum kaldığı, klasik medya kuruluşlarının geneli hakkında beliren, sağlıklı ve gerçek bilgiye erişim ihtiyacının, büyük oranda sosyal medya ve internet yayımları ile giderildiği, • İnternet ve sosyal medyanın yaşanan olayların hızlandırıcısı ve çabuklaştırıcısı olarak Türkiye’de ilk kez bu çapta kullanılır hale geldiği, sosyal medyanın devlet uygulamalarının bizzat toplum tarafından doğrudan denetlenmesine fırsat veren, siyaset açısından kontrol edilmesi çok daha zor özgür birer müzakere zemini oluşturma, geniş kitlelerin karar alım veya yönetim müzakere sürecine katılmasına yardımcı olma, toplumun müzakereci kültüre ve müzakereci demokrasi anlayışına doğru ilerlemesine katkıda bulunma gibi olumlu yönlerinin bulunmasına rağmen; yaşanan geniş çaplı toplumsal olaylarda, sosyal medyanın son derece gerçek dışı ve provakatif gelişmelere zemin hazırladığı, • Dolayısı ile olumlu yönleriyle birlikte sosyal medyanın, ifade özgürlüğünün istismarı, nefret duygusunu körüklemesi, özel hayatın gizliliğinin ihlâli, kişisel verilerin istismarı, kara pro-

YILLIK RAPOR 2013

pagandanın ve dezenformasyonun kolaylaşması, gerçek dışı içerik gibi olumsuz etkilerine de yaşanan olaylar esnasında yoğun şekilde şahit olunduğu,

ları, çöp konteynırları, polis noktaları, mobese kamera ve direkleri, ATM cihazları, telefon saha cihazları, park ve çevre gibi umumi alanların yer aldığı, • Daha vahimi, yaşanan olaylarda çok sayıda kişinin değişik şekilde yaralandığı, bunlar arasında 4 vatandaşın hayatını kaybettiği ve bir polis görevlisinin şehit düştüğü,

• Siyasî iktidarlara yönelik oluşan toplumsal muhalefetin, kendini meşru eylem ve gösterilerle dışa vururken bunun şiddet ve saldırı içeren eylemler üreten gruplar tarafından manipüle edilmesinin siyasi tarihimizde daha önce gözlendiği ancak bu ölçekte ve yaygınlıkta kalabalık örgütlenmeler şeklinde şiddet içeren ve suç teşkil eden hukuk dışı sokak eylemlerinin yakın zamana kadar gözlemlenmediği,

• Tüm bu zeminde gelişen olaylarda; bir yanda bazı göstericilerin yol açtığı şiddet manzaraları, diğer yanda da zaman zaman özellikle göz yaşartıcı gaz, tazyikli su kullanımı ve gaz, boya ve darbe etkili mermi atan sahip savunma silahı ile yapılan müdahalelerden kaynaklanan görüntüler ekseninde kamuoyunda derin tartışmaların yaşandığı,

• Sokağa yansıyan bu şiddetin, bir demokratik hak arama mücadelesi olarak değerlendirilemeyeceği gibi kamu düzeni, mal ve can güvenliği açısından müdahale edilmesinin zorunlu bulunduğu,

• Beyoğlu İlçesi Taksim Meydanı Yayalaştırma Projesi çalışmalarını protesto etmek ve yıkıma engel olmak amacıyla İstanbul ilinde başlayan ve kısa sürede Ankara ve İzmir gibi büyükşehirlere ardından ülke geneline yayılan toplumsal olayların ülke genelinde derin iz bıraktığı, ulusal ve uluslararası medyada geniş yankı bulduğu ve ülke ekonomisi, turizm, siyasî atmosfer ve toplumsal yaşantı üzerinde olumsuz etkilere yol açtığı,

• Zira kamu kurumlarına ve özel şahıslara ait çok sayıda taşınır ve taşınmaza zarar verildiği, bunlar arasında; toplu taşıma araçları, ambulans, itfaiye, kan alma, özel araçlar, medya, çöp, polis araçları; özel işyerlerine, kamu kurumlarına, siyasî partilere, özel gerçek ve tüzel kişilere ait binalar; kaldırım, reklam panoları ile trafik levhaları ve sinyalizasyonları, sokak aydınlatma-

• Neticede, söz konusu toplumsal olayların, ülkemizin şu an sahip olduğu

152

YILLIK RAPOR 2013

ekonomik refah düzeyi, yaşam standardının birçok gelişmiş Avrupa ülkelerine göre daha yüksek bulunması ve halkın genel ekonomik beklentilerinin olumlu oluşu, demokrasinin standartlarının yükselmiş olması, siyasi istikrarın varlığı, siyasal ve sosyal katılım yollarının açık olması, demokrasi ve hukuk devletine halkta olan sağlam inanç gibi faktörlerin de etkisi ile toplumun ezici çoğunluğunun desteğini alamayarak yatışma gösterdiği, tespit edilmiştir.

6.1.16.7. Kamu Başdenetçisince verilen Tavsiye Kararında şu tespit ve öneriler yer almaktadır 1- Türk Hukukunda, usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası antlaşmaların öncelikle ve doğrudan uygulanmasını öngören Anayasamızın 90’ıncı maddesi uyarınca AİHS’nin iç hukukta kanun hükmünde olduğu; 2- AİHM kararlarının sadece kararın kendisine karşı verilmiş olan devletler bakımından sonuçlar doğurmayıp, AİHM’nin ihlâl kararına konu olan benzer sorunun var olduğu devletler açısından da söz konusu sorunu yasama ya da içtihat yolu ile ortadan kaldırma yükümlülüğü olduğu dikkate alındığında; 2/1-Kamu Denetçiliği Kurumlarının (Ombudsmanlık), genel olarak kamunun

153

ve bu bağlamda bireyin de haklarını koruma adına yüksek mahkemeler ve AİHM uygulamalarını takip etme, 2/2-Türkiye aleyhine verilen ihlâl kararlarının, mahiyetine göre kamu kurum ve kuruluşlarınca AİHS’ye aykırılık taşıyan hususların tekrarını önlemeye yardımcı olma, 2/3-Bu doğrultuda, insan hakları ihlâllerin tekrarının önlenmesi için mevzuatın değiştirilmesini, iyileştirilmesini ve AİHS ile uyumlu hale getirilmesini isteme, 3- Ayrıca, BM Genel Kurulunun 20/12/1993 tarihli ve sayılı kararıyla kabul edilen, 30/09/1997’de Avrupa Konseyi tarafından üye devletlere tavsiye edilen, insan haklarının korunmasından sorumlu ulusal kamu kuruluşlarının statü ve fonksiyonlarını düzenleyen Paris İlkeleri uyarınca; 3/1-Ombudsmanlık Kurumlarının insan haklarının geliştirilmesi ve korunmasına ilişkin konularda görüş bildirme, 3/2-Yürürlükteki mevzuatın ve uygulamaların insan haklarına ilişkin uluslararası belgeler ve mekanizmalarla uyumlu hale getirilmesi ve hayata geçirilmesi için idarî önlemlerin alınmasını veya değiştirilmesini tavsiye etme, Görevi olduğu göz önünde tutularak açıklanan gerekçelerle şikâyet kabul edilmiş ve aşağıdaki değerlendirmeler yapılmıştır:

YILLIK RAPOR 2013

I. İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’nin 5’nci (İşkence ve Kötü Muamele), AİHS’nin 3’üncü (İşkence), Medeni ve Siyasî Haklar Sözleşmesinin 7’nci (İşkence ve Eziyet), İşkence ve Diğer Zalimane, Gayriinsani veya Küçültücü Muamele veya Cezaya Karşı Sözleşme’nin 2’nci (İşkencenin Önlenmesi Tedbirleri), Anayasamızın 52’nci (…Temel Hak ve Hürriyetler…), 12, 13, 14, 15 (Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlanması, Kötüye Kullanılması, Durdurulması), 25 ve 26 (Düşünce ve Düşünceyi Açıklama ve Yayma Hürriyeti), 34’üncü (Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Düzenleme Hakkı) maddelerine aykırı olarak İstanbul (Gezi Parkı) başta olmak üzere değişik kentlerde yer yer gerçekleştirilen makul ölçüyü aşan kolluk müdahalesinin tespitine;

görevlilerinin, bireylerin uluslararası sözleşmelerce de garanti altına alınan hak ve özgürlüklerine halel getirmeksizin ancak zaruri olduğunda kademeli ve orantılı olarak güç kullanmalarını teminen, kontrol, gözetim ve denetimlerinin etkin bir şekilde yapılması, hatalı davranan kolluk görevlilerinin tespit edilmesi ve hesap verebilirliklerini sağlayacak bir izleme mekanizmasının oluşturulması ile ilgili yürütülen yasa çalışmasının ivedilikle tamamlanması, IV. Toplumsal olaylar esnasında güç kullanımının gerekli, makul ve orantılı olup olmadığının öngörülebilir, açık ve şeffaf bir şekilde tespit edilerek, hatalı davranan kolluk görevlileri hakkında süratli, etkin bir inceleme ve soruşturma için süreci uzatan veya tıkayan işlemlerin kısaltılması veya kaldırılması yönünde gerekli tedbirlerin alınması,

II. İfade açıklaması ve toplanma özgürlüklerinin kullanımını düzenleyen başta 2911 sayılı Yasa olmak üzere mevzuatın, uluslararası ve AB norm ve standartlarına uygun olarak özgürlükleri öne çıkaran ve insan haklarının öneminden kuvvet alan modern devlet anlayışı gerekleri ve günümüz modern bilgi çağı toplumunun demokratik talepleri ve beklentilerini gözetecek tarzda değiştirilmesi,

V. Kolluk görevlilerinin Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası sözleşmeler temelinde bireylerin hak ve özgürlüklerine saygılı ve hoşgörülü olarak yetiştirilmeleri için insan hakları alanındaki uluslararası mevzuat ve uygulamalar hakkında uzun süreli ve meslek hayatları boyunca sürekli eğitime tabi tutulmaları bu bağlamda “kolluğun toplumsal katmanlar ile iletişimi”,

III. Toplumsal olaylar esnasında kolluk

154

YILLIK RAPOR 2013

“kitle psikolojisi”, “müzakere anlayışı”, “ikna gücü” yönündeki çalışmaların daha da geliştirilmesi, VI. Göz yaşartıcı gaz vb. kimyasal içerikli müdahalelerde tıbbî yardım mekanizmasının ve münhasıran toplumsal olaylara müdahale vakıaları için özel bir tutanak ve raporlama sisteminin geliştirilmesi, VII. Toplumsal olaylarda müdahalede görevli kolluk personelinin sosyal ve ekonomik haklarının, yeterli dinlenme süresi başta olmak üzere çalışma şartlarının iyileştirilmesi ve gerektiğinde psikolojik destek sağlanması konusuna daha fazla önem verilmesi, VIII. Gelecekte olabilecek Gezi benzeri kitlesel gösteriler karşısında yasadışı grupların meşruiyet kazanmalarının önüne geçilebilmesi için, önceden nasıl hareket edileceği, protesto gösterilerinin kitlesel bir eyleme dönüşmeden nasıl yatıştırılabileceği konusunda ilgili karar mercilerinin öngörülü olarak aktif bir yaklaşım göstererek inisiyatif kullanması gerektiği hususlarında İçişleri Bakanlığına, bağlantılı olarak İstanbul Valiliğine ve İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığına tavsiyede bulunulmuş, karar bilgileri için Başbakanlığa gönderilmiştir.

6.1.17. Arama Yapma45 Sendikanın Genel Merkezinde, 25/03/ 2013 günü sabah erken saatlerde gerçekleştirilen polis aramasının hukuka aykırı surette gerçekleştirildiğinden bahisle oluşan ağır maddi zararın karşılanması ve başvurucu sendikanın söz konusu arama sebebiyle kamuoyu önünde itibarının zedelenmesinden dolayı zedelenen itibarlarının iadesi ile yetkililerin özür dilemesi talebiyle Kurumumuza başvuruda bulunulmuştur. Somut olayda Kurumuzca yargı organı tarafından verilen arama ve el koyma kararı değil bu kararın icrası sırasında idarenin ve kolluk görevlilerinin yargı organlarına intikal etmediği anlaşılan işlem ve eylemleri ile tutum ve davranışları şikâyetçinin iddiaları çerçevesinde incelenmiştir. Buradan hareketle kolluk görevlilerinin usulüne uygun şekilde düzenlendiği anlaşılan arama ve el koyma kararı üzerine kararda belirtilen süre içinde arama yapılacak adreste CMK’nın 119’uncu maddesi uyarınca mahalle muhtar ve azası olmak üzere bağımsız kişinin hazır bulundurularak arama işlemine başlandığı, CMK’nın 121’inci madde hükümlerine göre arama esnasında sendika binasına gelen H.G.’ye arama kararının okunarak arama işlemine devam edildiği, bahse konu arama neti45

155

2013/24 no’lu Tavsiye Kararı

YILLIK RAPOR 2013

cesinde herhangi bir suç unsuruna rastlanılmadığının belirtilerek hazır bulunan bağımsız kişilere ve sendika temsilcisine aramadan dolayı bir zarar ve ziyanın bulunup bulunmadığının sorularak beyanlarının yazılarak hazır bulunanlarca imzalanan arama ve el koyma tutanağının düzenlendiği, bu işlemlerde başvuranın dile getirdiği iddialar bakımından hukuka aykırılık bulunmadığı anlaşılmıştır. Ancak şikâyetçi, tüm yetkililerin açık kimlik ve iletişim bilgileri Emniyet Müdürlüğü Sendikalar Masasında mevcutken ve iletişim kurulduğunda her türlü yardımı koşulsuz yapabilecekken adeta şov yaparak kapıların kırılıp, ortalığın dağıtıldığını, sendikanın adının terör örgütüyle ilişkilendirildiğini ve sendikaya terör örgütü muamelesi yapıldığından, sendikanın itibarının zedelendiğinden de yakınmıştır. Söz konusu arama işleminin şüphelinin konut veya işyeri dışında 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu ve Adlî ve Önleme Aramaları Yönetmeliğinde geçen ifadeyle “diğer yerlerde” yapılan bir arama olduğu anlaşılmakla Yönetmelik’in 30’uncu maddesine göre arama işlemine mümkünse o yere girme izni verme yetkisine sahip kişilerle iletişim kurulmasına çalışılarak başlanılmalı, arama yapılacak yerde zilyet ve yerine çağrılacak kişiye aramaya başlamadan önce aramanın amacı hakkında bilgi verilmesi gerekmektedir.

Arama ve El Koyma Tutanağında böyle bir girişimde bulunulduğuna ilişkin ifadeye yer verilmemiştir. Dolayısıyla arama yapılacak yerde o yere girme izni verme yetkisine sahip kişilerle iletişim kurulmadığı, bu kişilere aramanın amacı hakkında bilgi verilmediği anlaşılmıştır. Kolluk görevlilerince operasyonun ehemmiyet ve aciliyeti açısından böyle bir girişimde bulunulmamışsa bunun sebeplerine tutanakta yer verilmesi gerekmekte olup, arama işlemine başlamadan önce emniyet ve çevre tedbirlerinin alınması sırasında yahut sonrasında dahi sendika temsilcilerinin durumdan haberdar olmalarının sağlanabileceği düşünüldüğünde Yönetmelik’e uygun hareket edilmediği görülmüştür. Adlî ve Önleme Aramaları Yönetmeliği’nin 30’uncu maddesinin 9’uncu fıkrasında aramanın, bulunması istenen şeyin boyutu ve niteliği göz önüne alınarak, amaca ulaşmak için gerekli olan ölçüde gerçekleştirilmesi gerektiği de düzenlenmiştir. Arama ve El Koyma Tutanağında binanın ana giriş kapısının çilingir marifetiyle açıldığı belirtildiğine göre arama sırasında kolluk görevlilerin bu işten anlayan bir meslek erbabını hazır bulundurdukları anlaşılmaktadır. Binanın 5’inci katında bulunan sendikanın dış kapısının işin aciliyeti denilerek kırılmak suretiyle açıldığı, çilingirden yardım alınmadığı şikâyetçi tarafından sunulan video

156

YILLIK RAPOR 2013

kaydından da anlaşılmaktadır. Hangi yöntemle kapının daha hızlı ve en az hasarla açılabileceğinin hazır bulunan meslek erbabından sorularak, bu hususun tutanağa geçirilmesi ile uygun olan yöntem tespit edilebilecekken, kapılara daha çok hasar veren bir yöntemin tercih edilmesi, amaca ulaşmak için yeterli ve uygun olan ölçüde arama işleminin gerçekleştirilmesi gerekliliği göz ardı edildiğinden hukuka uygun görünmemekle birlikte ülke imajına ve tüm polis teşkilatına da zarar verdiği tespit edilmiştir. Müdahalenin meşru bir amaca yönelik olması bakımından şikâyet konusu olay değerlendirildiğinde, İnsan Haklan Avrupa Sözleşmesinin “Özel Hayatın ve Aile Hayatının Korunması başlıklı 8’inci maddesi 2’inci fıkrasında, müdahalenin ancak ulusal güvenlik, kamu emniyeti, ülkenin ekonomik refahı, dirlik ve düzenin korunması, suç işlenmesinin önlenmesi, sağlığın ve ahlakın veya başkasının hak ve özgürlüklerinin korunması içinde demokratik bir toplumda zorunluluk bulunması halinde sözleşmeye aykırı olmayacağını bu hususların belirlenmesinde devletin takdir hakkı bulunduğu belirtilmiştir. AK Parti Genel Merkezi ve Adalet Bakanlığına 19/03/2013 tarihinde eşzamanlı olarak gerçekleştirilen bombalı/silahlı saldırının ulusal güvenlik, kamu düzeni ve başkalarının hak ve özgürlüklerini hedef aldığının

157

açık olduğu, bu suçların faillerinin tespiti ve yakalanmalarının ulusal güvenlik, dirlik ve düzenin korunması ile suç işlenmesinin önlenmesi ve başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması için bir takım arama ve el koyma işlemleri yapılmasının meşru bir amaç için yapıldığı anlaşılmakla, söz konusu arama işlemi yapılmasında Sözleşme bakımından hukuka aykırılığın bulunmadığı dosya kapsamından tespit edilmiştir. Ancak AHİM, 8’inci madde de düzenlenen haklara, sözleşmeci devletin meşru bir amaca yönelik yapmış olduğu müdahalenin de sınırları olduğunu, örneğin arama işleminde zorunlu bir toplumsal ihtiyacın karşılamasının yanı sıra aramanın biçimi ve aramadan etkilenen kişinin işi ve itibarına yönelik olası etkinin boyutu gibi ölçütlerin dikkate alınarak, arama biçiminin meşru hedefle orantılı olması gerektiğini, maksada uygun, aşırılıktan uzak yöntemler izlenmesi gerektiğini belirtmektedir. Bu yönüyle Sendika’da yapılan aramada, operasyonda helikopter kullanılması ve sendika kapılarının durumun aciliyeti denilerek kırılarak hasar verilmesi suretiyle açılmasının kamuoyu tarafından bilinen bir sendikanın itibarını zedeleyecek boyutta olduğu, nitekim basında yer alan haberlerin bu durumu izah ettiği tespit edilmiştir. Anayasamızın 90’ıncı maddesinin 5’incifıkrası ve AİHS’nin 8’inci mad-

YILLIK RAPOR 2013

desi uyarınca arama işleminin, aramanın biçimi, ulaşılmak istenen hedefle orantılı olmayışı, aranılan sendikanın itibarına yönelik olası etkilerinin dikkate alınmayışı sebebiyle hukuka aykırı olduğu tespit edilmiştir. Yukarıdaki açıklamalar doğrultusunda ve dosya kapsamına göre şikâyetin kabulü ile şikâyete konu arama işleminin ulaşılmak istenen hedefle orantısız, Sendikanın itibarını zedeleyecek bir yöntemle yapılmasından dolayı hatalı davranıldığının kabulü ile Sendikanın maddi zararlarının giderilmesi yönünde hiyerarşik makam olan İçişleri Bakanlığı ve Emniyet Genel Müdürlüğüne tavsiyede bulunulmasına karar verilmiştir.

6.1.18. Seyahat Özgürlüğü46 Şikâyet, 01/05/2013 tarihinde, İstanbul Valiliğinin kararına istinaden uygulanan toplu taşıma araçlarının seferlerinin durdurulması nedeni ile seyahat özgürlüğünün engellendiği iddiası ile ilgili karar verilmesi istemine ilişkindir. Hukuka uygunluk yönünden yapılan inceleme ve araştırma sonucunda, Anayasamızın 23’üncü maddesi hükmü uyarınca, yerleşme ve seyahat özgürlüğünü sınırlayacak makam açısından herhangi bir kayıt getirilmemiş olması ve olayın el verdiği ölçüde idari makamların da seyahat 46

özgürlüğü konusunda kısıtlamalar yapmaya yetkili oldukları hükmü (Bkz Anayasa Mahkemesi Kararı, E. 1985/8, K. 1986/27, Karar tarihi 26/11/1986) ve İl İdaresi Kanunu’nun “suç işlenmesini önlemek, kamu düzen ve güvenini korumak için gereken tedbirleri” almak ve “il sınırları içinde huzur ve güvenliğin, kişi dokunulmazlığının, tasarrufa müteallik emniyetin, kamu esenliğinin sağlanması ve önleyici kolluk yetkisi”nin valilere tanınmış olması hükümleri göz önünde bulundurulduğunda; 1 Mayıs Emek ve Dayanışma Günü münasebeti ile İstanbul il sınırları dâhilinde, valilik emri ile bazı yolların kapatılması ve alternatif güzergâhların teşkili ile bazı toplu ulaşım sistemlerinin iptali nedeniyle seyahat özgürlüğünün kısıtlanmasında bir hukuka aykırılık bulunmadığı tespit edilmiştir. İstanbul Valiliğinin 29/04/2013 tarih ve 4176-3 sayılı sayılı yazısıyla talep edilen 1 Mayıs 2013 günü Saat 06.00’dan itibaren Anadolu yakasından Avrupa yakasına yolcu taşınmaması tedbirinin, İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığının iştiraklerinden İstanbul Şehir Hatları Turizm ve Tic. A.Ş. tarafından, “Şirkete bağlı tüm hatlarda karşılıklı olarak 06.00’dan itibaren sefer yapılmaması şeklinde uygulandığı” tespit edilmiştir. Bu durum, İstanbul Valiliği’nin öngördüğü yaptırımın ağırlığını artırmıştır.

2013/33 no’lu Tavsiye Kararı

158

YILLIK RAPOR 2013

İnsan haklarına ilişkin uluslararası sözleşmelere uygun şekilde, Türk hukukunda seyahat özgürlüğü temel hak ve özgürlüklerden birisi olarak düzenlenmiştir. 03/10/2001 tarih ve 4709 sayılı Kanun’la Anayasamızda yapılan değişiklikle, daha önceden mevcut bulunan temel hak ve hürriyetlerin genel sınırlama sebeplerinin kaldırılması ve yalnızca Anayasamızın ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bağlı olarak temel hak ve özgürlüklerin sınırlanabilecek olması nedeniyle, Anayasamızın 23’üncü maddesinde düzenlenen seyahat özgürlüğünün, ancak bu maddede belirtilen özel sınırlama sebepleri ile sınırlanabileceği; 1 Mayıs Emek ve Dayanışma Günü münasebeti ile yaşanan olaylara müdahale kapsamında, olayların öncesi, esnası ve sonrası itibari ile İstanbul Valiliğince seyahat özgürlüğünün kısıtlanması noktasında uygulanan tedbirlerin, Anayasamızın 13’üncü maddesinde vücut bulan “sınırlamanın kanunla olması” ve “sınırlamanın Anayasamızın ilgili maddesinde belirtilen sebeplerle olması” ilkelerine uygun olduğu; “sınırlamanın Anayasanın sözüne ve ruhuna uygun olması”, “sınırlamanın temel hak ve özgürlüklerin özlerine dokunmaması”, “sınırlamanın demokratik toplum düzeninin gereklerine aykırı olmaması” ve “sınırlamanın ölçülülük ilkesine aykırı olmaması” açısından hukuka aykırı olduğu, bu noktada, başvurucunun, 01/05/2013 Emek ve Dayanışma Günü

159

kutlamaları münasebetiyle İstanbul Valiliğinin kararına istinaden toplu taşıma araçlarının seferlerinin durdurulması nedeni ile seyahat özgürlüğünün kısıtlandığı sonucuna varılmıştır. Yapılan inceleme neticesinde; Yönetmelik’in 32’inci maddesinin 1/a-g bentleri gereğince, İstanbul Valiliğinin, şikâyet konusu 1 Mayıs Emek ve Dayanışma Gününün kutlanması münasebeti ile alınan tedbirler ve uygulamalar hususunda aşırıya giderek hatalı davrandığı, benzer uygulamaların bundan böyle tekrar edilmemesi açısından gerekli tedbirleri alması hususunda İstanbul Valiliğine tavsiyede bulunulmuştur.

6.1.19. Cezaevine nakil ile cezaevi ziyaret saatlerinin uzatılması47 H tipi yüksek güvenlikli kapalı cezaevinde hükümlü olarak bulunan şikâyetçi, ailesine yakın il ve çevre illerde bulunan cezaevine nakli ile bu cezaevindeki ziyaret saatlerinin uzatılması istemiyle Kurumumuza başvuruda bulunmuştur. Yapılan inceleme ve araştırma sonucunda; hükümlünün ailesinin ikamet ettiği yerden uzak bir mesafeye nakledilmesinin, sonuç itibarıyla da ailesi tarafından ziyaret edilme hakkının fiilen kısıtlanmasının, AİHS’nin 8’inci maddesi ile güvence altına alınan özel ve aile yaşamına saygı hakkı 47

2013/72 no’lu Tavsiye Kararı

YILLIK RAPOR 2013

kapsamında yer aldığı, bu hakkın kullanılmasını esaslı şekilde etkileyen sonuçlar doğurmakla birlikte bu durumun kendiliğinden söz konusu hakkın ihlali sonucunu doğurmayacağı tespit edilmiştir. Diğer yandan, nakil işleminin kanun ile düzenlenmiş olduğu, nakilde uyulacak kriterlerin ise idare tarafından ayrıntılı olarak belirlendiği görülmüştür. Bu aşamada nakil işleminin sebebi olan Ceza İnfaz Kurumunun kapsama gücünün aşılması hususuna ilişkin olarak ise, aşımın yaşandığı Kurumda bulunan tüm hükümlü ve tutukluların haklarının ihlali sonucunu doğurabileceği değerlendirilmiştir. Ayrıca Bakanlığın, şikâyetçinin talep ettiği il ve çevre illerde yeni ceza ve infaz kurumlarının yapım ve proje aşamalarının devam ettiği de dikkate alındığında, belirtilen gerekçelerle idarenin nakil işlemi yönünden hukuka ve hakkaniyete aykırılık bulunmadığı kanaatine varılmıştır. Diğer yandan şikâyetçinin, ziyaret süresinin 40 dakika ile sınırlandırılmasının, özellikle kendisi gibi ailesi uzak yerlerden gelenler için mağduriyet yarattığına ilişkin şikâyetine ilişkin ise; ziyaretlerin miktarı ve süresine ilişkin kısıtlamaların usulüne uygun olarak yasa ile düzenlendiği, sonuç olarak idareye ziyaret sürelerine ilişkin belirli bir oranda takdir hakkının tanındığı tespit edilmiştir. Kurumun fiziki yapısı ve kurum güvenliği, ziyaret yerinin durumu,

suç gruplarının, ziyaretçilerine göre oluşturulan grupların sayıları da dikkate alınarak ziyaret sürelerinin 40 dakika şeklinde belirlenmesinde, idarenin sınırlamaya ilişkin takdir hakkını meşru bir amaca yönelik kullandığı anlaşılmıştır. Bunların yanısıra, hükümlülerin kurum içindeki veya dışındaki genel durumlarının ve kurum düzenine karşı tutumlarının iyileştirilmesi, eğitim ve iyileştirme faaliyetlerine etkin katılımlarının sağlanması, kendilerine verilen işlerdeki gayretlerinin arttırılmasını teşvik için düzenlendiği anlaşılan ödüllerden şikâyetçinin zaman zaman faydalandırıldığı da görüldüğünden idare tarafından yapılan işlemlerde hukuka ve hakkaniyete aykırılık bulunmadığı düşünülmüştür. Ancak, şikâyetçi gibi ailelerinden uzak yerlerde cezası infaz edilen hükümlüler ile aynı şekilde bulunan tutuklu kişilerin ziyaret rejiminde esneklik sağlayıcı bir takım mevzuat değişikliğinin yapılmasının hükümlülerin rehabilitasyonu açısından da büyük önem arz ettiği sonucuna varılmıştır. Bu bağlamda karşılaştırmalı hukuka ilişkin araştırmalar da yapılarak, örneğin ziyaret sürelerinin biriktirilerek kullanılabilmesine yönelik bir düzenlemeye ilgili mevzuat kapsamında yer verilmesinin önem arz ettiği vurgulanmalıdır. Yapılan inceleme neticesinde, - Şikâyete konu nakil, ziyaret saatlerinin kırk dakika ile sınırlandırılması

160

YILLIK RAPOR 2013

ve ödüllendirme işlemleri yönünden ilgili idarenin işlemlerinde hukuka ve hakkaniyete aykırılık tespit edilemediğinden bu hususlardaki şikâyetin reddine, - Şikâyetin kısmen kabulü ile;13/12/2004 tarihli ve 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun ile 17/06/2005 tarihli ve 25848sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Hükümlü ve Tutukluların Ziyaret Edilmeleri Hakkında Yönetmelik hükümlerinde, aynı vilayet veya yakın vilayette oturan mahkûm yakınları ile cezaevine uzak vilayetlerde oturan mahkûm yakınlarından, uzakta oturanlar lehine ziyaret rejiminde esneklik sağlayıcı mevzuat değişikliğinin yapılması hususlarında Adalet Bakanlığına tavsiyede bulunulmuştur.

6.1.20. Sosyal güvenlik destek priminin iadesi48 Sosyal Sigortalar Kurumu emeklisi olan şikâyetçi, ortağı olduğu şirketin 2003 yılındaki sel felaketi nedeniyle faaliyette bulunmadığını, Ocak 2007 yılında vergi dairesi tarafından yapılan yoklama neticesinde resen terk kararı verildiğini ancak tasfiyeye giriş kaydının Eylül 2011 döneminde alındığından bahisle ortağı olduğu şirketin faaliyette bulunmadığı 2004-2013 tarihleri 48

2013/55 no’lu Tavsiye Kararı

161

için geriye dönük olarak çıkartılan sosyal güvenlik destek primi borcunun tarafından istenmesi ve bu ticari faaliyetin sona erdiği tarihten itibaren, olmuyorsa resen terkin işleminin yapıldığı Ocak 2007 tarihinden itibaren iptal edilmesi talebiyle Kurumumuza başvuruda bulunmuştur. İlgili mevzuat çerçevesinde yapılan işlemin hukuka uygun nitelikte olduğu değerlendirilmiştir. Bununla birlikte, şikâyetçinin ortağı olduğu şirketin, vergi mükellefiyet kaydının resen silindiği tarihten itibaren ticari bir faaliyetinin olmadığı anlaşılmış olup bu tarihten itibaren şirketin tasfiyeye girdiği tarihe kadar şikâyetçinin aylığından yapılan sosyal güvenlik destek primi kesintisinin hakkaniyete uygun olmadığı kanaatine varılmıştır. Ayrıca, genel kural tüzel kişi mükellefiyetinin Türk Ticaret Kanunu ve İcra İflas Kanunu’nun tasfiye veya iflas ile ilgili hükümlerine göre son bulması olmakla birlikte, sorumlu ve muhatap tutulacak kanuni temsilci veya tasfiye memuru da bulunmayan, işlerini tamamen terk ettiği belirlenen ve vergiye tabi bir faaliyeti de tespit edilemeyen mükelleflerin işi bırakma bildirimlerinin vergi dairesine yapılmamış olması nedeniyle gereksiz tarhiyatlar yapılmasının ve ihtilaflar yaratılmasının ortaya çıkardığı sakıncaları gidermek amacıyla, vergi mükellefiyet kayıtlarının terkin edilmesi imkânının geti-

YILLIK RAPOR 2013

rildiği, bu kapsamda terkin kararı verilen sermaye şirketlerinin iştigal konularına ilişkin olarak faaliyette bulunmamaları şirketlerin tasfiye sürecine terkin kararından çok daha sonra girmeleri ve tasfiyenin sonlanarak ticaret sicilinde tescilinin belli bir süreci gerektirmesi ve süreçte de şirket ortaklarının aylıklarından sosyal güvenlik destekleme primi kesilmesinin, uygulamada şikâyetçi ile benzer durumda bulunan sermaye şirketi ortaklarının mağduriyetine yol açtığı kanaatine varılmıştır. Yapılan inceleme neticesinde, - Vergi Dairesi Müdürlüğünce, Vergi Usul Kanunu’nun 16’ncı maddesi ve 2004/13 sıra no’lu Uygulama İç Genelgesi gereğince yapılan araştırma ve yoklamalarda şikâyetçinin ortağı olduğu şirketin faaliyetini 2007 yılında tamamen terk ettiğinin tespiti sonucu mükellefiyetinin anılan müdürlükçe resen silindiği ve terkin kararı verildiği tarihten sonra yapılan sosyal güvenlik destekleme primi kesintisinin hakkaniyete uygun olmadığı, - Bu doğrultuda, şikâyetçinin aylığından 2007-2012 tarihleri arasında yapılan sosyal güvenlik destekleme prim kesintilerinin iadesi, - Sermaye şirketi ortaklarından vergi dairelerince verilen terkin kararından sonra yapılacak araştırma sonucunda şirketin faaliyette bulunmadığı ve

şirket ortaklarının da fiili ve gerçek çalışmasının bulunmadığının tespit edildiği tarih itibarıyla sosyal güvenlik destek primi kesintisine son verilmesini sağlayacak mevzuat değişikliğinin yapılması, hususlarında SGK Başkanlığına tavsiyede bulunulmuştur.

6.1.21. Emekli ödenmemesi49

İkramiyesinin

Şikâyetçiler, uzun yıllar Emekli Sandığına tabi olarak çalışmalarının ardından bu görevlerinden ayrılarak başka bir sosyal güvenlik kurumuna (SSK veya BAĞ-KUR) tabi olarak çalışmaya başladıklarını ve bu kurumlardan emekliye ayrıldıklarını, Emekli Sandığına tabi çalışmaları karşılığında kendilerine emekli ikramiyesi ödenmesi talebiyle SGK’ya başvurduklarını, ancak taleplerinin reddedildiğini, yargı yoluna başvurmalarının ardından emekli ikramiyesi almalarına hükmedildiğini ancak bu kez de SGK’nın Türk Lirası’ndan altı sıfır atıldığı gerekçesi ile birkaç lira tutarında emekli ikramiyesi ödediğini belirterek, emekli ikramiyelerinin günümüz şartlarına uygun bir şekilde ödenmesi talebiyle Kurumumuza başvuruda bulunmuşlardır. Anayasa Mahkemesi’nin 2005/40 E. ve 2009/17 K. numaralı kararı öncesinde, emekli ikramiyesi ödenmesi için “son defa 49

162

2013/45 no’lu Tavsiye Kararı

YILLIK RAPOR 2013

Emekli Sandığına tabi bir işte çalışma” şartı aranırken iptal kararı ve ardından getirilen düzenleme ile bu şart kaldırılmış olup, böylece Emekli Sandığına tabi bir işte çalışırken bu görevinden ayrılarak SSK ya da BAĞ-KUR kapsamına geçen ve buralardan emekli olan bir kişiye, emekli aylığına hak kazandığı tarihten itibaren gerekli şartları taşıması halinde emekli ikramiyesi alabilme hakkı tanınmıştır. Buna istinaden pek çok emekli, geçmiş dönemde Emekli Sandığına tabi çalışmaları nedeniyle hak kazandıkları ikramiyeleri alabilmek için, SGK’ya başvurmuşlardır. Ancak bu başvuruların da anılan kurum tarafından, söz konusu Anayasa Mahkemesinin kararının yürürlük tarihinin 09/07/2011 olması nedeniyle ancak bu tarihten sonra emekli aylığına hak kazananların bu hakka sahip olduklarından bahisle söz konusu emekli ikramiyesi taleplerini reddettiği, vatandaşların da yargı yoluna giderek bu hakkı kazandıkları anlaşılmıştır. Bununla birlikte ilgili Kurum, yargı kararlarına istinaden emekli ikramiyelerini hesaplarken yargı karan ve ilgili mevzuat hükmü gereğince kişilerin “emeklilik keseneğine esas aylık tutarı üzerinden ve aylığın başlangıç tarihindeki katsayılar dikkate alınarak” bir tutar hesaplamış ve bu tutardan altı basamağı atarak ödemeyi gerçekleştirmiştir. Bu noktada yapılan inceleme ve araştırma sonucunda, SGK tarafından hesap-

163

lanan emekli ikramiyesinin hesaplama usulüne ilişkin hukuka aykırılık sorunu bulunmamakla birlikte, şikâyet konusuna ilişkin olarak ilgili kanun metninde ya da alt düzenleyici işlemlerde, 5083 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Devletinin Para Birimi Hakkında Kanun’dan önceki döneme ilişkin olarak idarenin vatandaşa yapacağı ödemelerde nasıl bir yol izlenmesi gerektiğinin belirtilmediği tespit edilmiş olup, bu nedenle hesaplanan ikramiye tutarının alım gücünün, çeşitli bilimsel yöntem ve araçlarla ödeme tarihindeki alım gücüne dönüştürülmeksizin ödenmesi suretiyle eksik işlem tesis edildiği kanaatine varılmıştır. Bu doğrultuda, yargı kararıyla ödenmesi kesinleşen ikramiyelerinin, yapılan hesaplamaların ardından, Türk Lirası’ndan altı sıfır atıldığı gerekçesi ile altı basamağın silinerek “ikramiye” adı ile bir ödeme yapılmasının, Yargıtay Hukuk Genel Kurulu kararında vurgulanan “külfet-nimet dengesi”ni korumadığı, “sisteme duyulan güveni” ve “sosyal adalet duygusunu ” zedelediği, Medeni Kanunun 2’nci maddesinde gösterilen dürüstlük kuralları, iyi yönetim ilkeleri, eşitlik ve hakkaniyet ilkeleri ile bağdaşmadığı tespit edilmiştir. Yapılan inceleme neticesinde; - Yapılan emekli ikramiyesi ödemelerine ilişkin olarak ilgili yılların katsayıları ile emekli ikramiyesinin hesapla-

YILLIK RAPOR 2013

masının ardından, yıllar içerisindeki enflasyon oranları dikkate alınarak paranın alım gücünde oluşan değer kaybının belirlenmesi ve çeşitli parametreler kullanılarak söz konusu tutarın ödeme tarihindeki alım gücüne denkleştirilmesi, - İleride yaşanması muhtemel benzer sorunların önüne geçilmesi amacıyla Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığınca 5434 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanunu’nun “Emekli İkramiyesi” başlıklı 89’uncu maddesinin uygulanmasına ilişkin alt düzenleyici normlarda, konuyu açıklığa kavuşturacak ve dar yorumlamalara meydan vermeyecek şekilde gerekli düzenlemelerin yapılması hususlarında SGK Başkanlığına tavsiyede bulunulmuştur.

6.1.22. Doğum borçlanmasının gerçekleştirilmesi50 Şikâyetçi, herhangi bir sosyal güvenlik kurumuna tabi olarak çalışması bulunmayan dönemde gerçekleşen doğumuna ilişkin borçlanma talebinin kabulüne ilişkin işlemin sehven tesis edildiğinden bahisle iptali yolundaki bu işlemin kaldırılarak doğum borçlanmasının yapılması yönünde tavsiye kararı verilmesi talebiyle Kurumumuza başvuruda bulunmuştur. 50

Hizmet borçlanması yapılabilecek süreler ile ilgili olarak 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 41’inci maddesi, Sosyal Güvenlik Kurumunun 28/02/2013 tarihli 2013/11 sayılı Genelgesinin “Borçlanılacak Süreler” başlıklı maddesi hükümleri ile 5510 sayılı Kanun’da, geçmişte SSK’lı çalışması olup da sonrasında emekli sandığına tabi çalışan ve memuriyetten istifa ettikten sonraki bir süreçte doğum yapan bir kadının doğum borçlanması yapıp yapamayacağına ilişkin doğrudan bir hüküm bulunmaması hususlarıyla birlikte ele alınıp değerlendirilmiştir. 2013/11 sayılı genelgede yer alan, “Sigortalının Kanunun 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine tabi sigortalılığı (SSK) sona erdikten sonra (b) (BAĞ-KUR) ve (c) (Emekli Sandığı) bentleri kapsamında çalışmaya başlaması ve bu çalışmalardan sonra doğum yapması halinde bu süreler borçlandırılmayacaktır.” hükmünün açık olduğu, bu hüküm ile geçmişte SSK çalışmasından sonra Emekli Sandığına tabi çalışması olan bir kadının bu çalışmasından sonra gerçekleşen doğumu nedeniyle borçlanma yapma olanağının kalmadığı değerlendirilmiş olmakla birlikte, Yargıtay 21’inci Hukuk Dairesi’nin (E:2010/106 K:2010/6034) içtihadında da; “Yasada olmayan bir kısıtla-

2013/5 no’lu Tavsiye Kararı

164

YILLIK RAPOR 2013

yıcı düzenlemenin genelge ile getirilerek yasanın kapsamının daraltılması, Kanuni Devlet İlkesi ve Sosyal Devlet İlkesi’ne aykırıdır.” hükmüne yer verildiği tespit edilmiştir.

rilmesinin, yukarıda bahsi geçen Yargıtay kararlarında vurgulanan ve Medeni Kanunun 2’nci maddesinde belirtilen “objektif iyi niyet” ve “dürüstlük” kuralları ile bağdaşmadığı sonuç ve kanaatine varılmıştır.

Sosyal devlet anlayışının ve sosyal güvenlik ilkesinin temel hareket noktası olan “sosyal düşünce ve zayıfı koruma” amacıyla tanınan bu haktan yararlanmayı, geçmişte sigortalılık tescili yapılmış olduğu halde, gerçekleşen doğumun, son defa Emekli Sandığına tabi çalışmasından sonra olduğu gerekçesi ile reddetmenin sosyal devlet ilkesi ve sosyal güvenlik hakkına ve ayrıca hakkaniyete de aykırılık teşkil ettiği tespit edilmiştir.

Bahse konu kararda vurgulanan ve temel hareket noktası olan adalet, hakkaniyet ve eşitlik kavramları çerçevesinde şikâyet konusu değerlendirildiğinde ise, geçmişte SSK’ya tabi çalışması, dolayısıyla sigorta tescili yapılmış olan bir kişinin Emekli Sandığına tabi olarak bir yıllık çalışmasının olması, bu işinden de ayrıldıktan sonra gerçekleşen bir doğum nedeniyle borçlanma talebinde bulunduğunda, sırf son çalışması Emekli Sandığına tabi

Diğer taraftan Yargıtay 10’uncu ve 21’inci Hukuk Dairelerinin örnek kararları eşliğinde şikâyet dosyası değerlendirildiğinde, ilgili idarenin şikâyetçinin başvurusuna istinaden borçlanma işlemlerini başlatarak borç miktarını kişiye tebliğ ettiği ve tahsilini gerçekleştirdiği, borçlanma işlemlerinin tamamlandığının ve borçlanılan sürenin gün sayısına dâhil edildiğinin vatandaşa tebliğ edildiğinin görüldüğü, bu durumun, şikâyetçinin emekli olacağı beklentisi ile şikâyetçinin işinden ayrılması ile neticelendiği ancak borçlanma talebinin kabul edildiği tarihten itibaren yaklaşık iki yıl sonra şikâyetçiye “sehven yapılan bu borçlanmanın iptal edildiğinin” bildi-

olması nedeniyle borçlanma talebinin reddedilmesi işleminin, adalet, hakkaniyet ve eşitlik ilkelerine de aykırı olduğu kanaatine ulaşılmıştır.

165

Yapılan inceleme neticesinde, SGK Başkanlığına geçmişte sigortalı çalışması bulunan şikâyetçinin, herhangi bir sosyal güvenlik kurumuna tabi olarak çalışması bulunmayan dönemde gerçekleşen doğumuna ilişkin borçlanma talebinin yerine getirilmesi gerektiği, ayrıca, ileride yaşanması muhtemel benzer sorunların önüne geçilmesi amacıyla SGK Başkanlığınca 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 41’inci maddesinin uygulanmasına ilişkin alt düzenleyici

YILLIK RAPOR 2013

normlarda, konuyu açıklığa kavuşturacak ve dar yorumlamalara meydan vermeyecek şekilde gerekli düzenlemelerin yapılması hususlarında tavsiyede bulunulmuştur.

6.1.23. Daha ucuz ve muadil diz ortez bedelinin ödenmesi51 Şikâyetçi özürlü kadrosunda memur olarak görev yaptığını, hastane raporları ile “Diz Üstü Kontraktür Ortezi Karbon Kafo Setli-UK Kilitli Yürüme Ortezi” kullanması gerektiğinin belirlenmesine rağmen SGK tarafından, muadil olduğu gerekçesiyle “Mekanik Kilitli + Yüksek Yoğunluklu PAFO’ya monteli” isimli ve daha ucuz olan malzemenin bedelinin ödendiğini” belirterek mağduriyetinin giderilmesi talebiyle Kurumumuza başvuruda bulunmuştur. Şikâyetçi tarafından sunulan sağlık kurulu raporu ve Kurumumuzca yaptırılan inceleme sonucunda temin edilen sağlık kurulu raporlarında; hastanın, yüksek yoğunluklu PAFO’ya monteli uzun yürüme cihazı (genel olarak çocuk hastalarda uygulanan ortez) yerine daha uygun ve üstün özelliklere sahip olan Karbon seti UK Kilitli Yürüme Ortezi kullanmasının Üniversite Ortopedi ve Travmatoloji Anabilim Dalı Başkanlığınca uygun görüldüğü belirlenmiştir. Diğer taraftan Hacettepe Üniversite51

2013/79 no’lu Tavsiye Kararı

si Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Müdürlüğü ve Türkiye Protez - Ortez Bilim Derneği tarafından anılan iki ürünün poliomyelit hastasının temel endikasyonu açısından ortezin muadili olmakla birlikte dizüstü kontraktör ortezin (Karbon KAFO seti, UK Kilitli Yürüme Ortezi) hastanın yaşantısını daha kolay sürdürmesini sağlaması, yaşam kalitesini artırması açılarından ve dizindeki mevcut kontraktürün tedavisi için “Diz üstü Kontraktür Ortezi-Karbon Setli UK Uzun Yürüme Ortezi” kullanmasının uygun ve gerekli olduğu yönünde görüş bildirilmiştir. Ankara Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Müdürlüğü tarafından da iki ürünün muadil olmadığı yönündeki görüş bildirilmiş olup hastanın 37 yaşında, genç ve aktif yaşam sürdüren yapıda olduğu, beyan etmekte olduğu mesleği gereği çalışmakta olduğu, karbon olmayan ortezin hastanın mevcut çalışma şartlarına ve vücut ağırlığına dayanamayarak sık sık kırıldığı ve görev ya da günlük yaşamında aksamalara neden olduğu, hastanın eşinin de poliomiyelit sekelli ve skolyozlu olması dolayısıyla aile içerisindeki sorumlulukları ile “Diz üstü Kontraktür Ortezi- Karbon Setli UK Uzun Yürüme Ortezi”nin 5510 sayılı Kanunun 64’üncü maddesinde belirtilen kurumca karşılanmayacak sağlık hizmetleri arasında yer almaması hususları birlikte gözönünde bulundurulduğunda,

166

YILLIK RAPOR 2013

anılan ortez bedelinin şikâyetçiye ödenmemesinde hukuka ve hakkaniyet uygunluk bulunmadığı tespit edilmiştir. Yapılan inceleme neticesinde, şikâyetçinin dizüstü kontraktör ortez (Karbon KAFO seti, UK Kilitli Yürüme Ortezi) kullanmasının tıbbi bir gereklilik olduğu kanaatiyle, söz konusu ortezin satın alındığı tarihte rayiç bedelinin ne olduğu konusunda Sağlık Bakanlığından, ilgili ticaret odalarından, tıbbi malzeme satışı yapan kurum ve kuruluşlardan rayiç fiyat araştırması yapılmak suretiyle şikâyetçiye ödeme yapılması hususunda Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığına, tavsiyede bulunulmasına karar verilmiştir.

6.1.24. Ölüm aylığının ödenmesi52 Şikâyetçi, eşinin iş kazası sonucu vefatı üzerine SGK’ya yaptığı iş kazası sonucu maaş talebinin ret edildiğini belirterek mağduriyetinin giderilmesini talebiyle Kurumumuza başvuruda bulunmuştur. Şikâyet konusuna ilişkin mevzuat incelendiğinde, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 3’üncü maddesinde gelirin “iş kazası veya meslek hastalığı halinde sigortalıya veya sigortalının ölümü halinde hak sahiplerine, yapılan sürekli gerekli ödeme” olarak tanımlandığı, 16’ıncı maddesinde iş kazası sonucu ölen sigortalının hak 52

2013/9 no’lu Tavsiye Kararı

167

sahiplerine gelir bağlanmasının hüküm altına alındığı, 20’inci maddesinde gelirin hesaplanmasının gösterildiği ve %70 oranında maaş bağlanacağının hüküm altına alındığı, 34’üncü maddesinde ölüm aylığının hak sahiplerine paylaştırılması konusunun hükme bağlandığı, 35’inci maddesinde hak sahiplerinin aylıklarının başlangıcının sigortalının ölüm tarihi olarak düzenlendiği görülmüştür. Yargıtay 10’uncu Hukuk Dairesi’nin (E:2003/8394 K:2003/9644) kararında ise“...Davacılar, işkazasında ölen oğullarının bakımına muhtaç olduklarının tespitine karar verilmesini istemiştir, bu doğrultuda, Sosyal Güvenlik Kuruluşlarına tabi çalışmayan veya 2002 sayılı Kanuna göre bağlanan aylık hariç olmak üzere buralardan her ne ad altında olursa olsun gelir veya aylık almayan baba ve anne, eğer sigortalı olan oğullarının ölüm tarihinde sosyal güvenlik kuruluşlarına tabi çalışmalarının bulunup bulunmadığı, gelir ve aylık alıp almadıkları araştırıldıktan sonra Yasanın koşulları oluşmuşsa davayı kabul etmek gerekmektedir.” şeklinde hüküm tesis etmiştir. Bununla birlikte şikâyet başvurusunun çözümü amacıyla Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları Ana Bilim Dalı Başkanı bilirkişi olarak görevlendirilmiş olup, bilirkişi raporunda “daha önce sağlıklı olan müteveffanın ge-

YILLIK RAPOR 2013

çirdiği iş kazası nedeniyle kuadriplejik ve trakeaostomili olması dolayısı ile yatağa bağlanması pnömoni (zatürre) ve solunum yetmezliği gelişmesine zemin hazırlamıştır. Gerçekte bu hastalar çoğunlukla aspirasyon, pnömoni veya yatak yaralarına bağlı sepsis veya ürosepsis nedeniyle hayatlarını kaybederler… bu nedenle ölümü ile iş kazasının illiyet bağı bulunduğu açıktır. Bu şekilde değerlendirilmesi uygundur.” şeklinde görüş bildirmiştir. Anayasamızda yer alan sosyal devlet anlayışının ve sosyal güvenlik ilkesinin temel hareket noktası olan “sosyal düşünce ve zayıfı koruma” kriterine göre SGK’nın iş kazası ile vefat arasında illiyet bağının kurulamaması ile ilgili kararının sosyal devlet ilkesine aykırı olduğu kanaatine varılmış ve sonuç olarak, anılan idarenin şikâyetçinin başvurusunu illiyet bağının kurulamadığından dolayı kabul etmemesinin, mevzuatla, Yargıtay kararları ile ve bilirkişi raporu ile bağdaşmadığı kanaatine varılmıştır. Yapılan inceleme neticesinde, şikâyetçinin iş kazası ile vefatı arasında illiyet bağının bulunduğu ve şahsın vefatının iş kazasından kaynaklandığı belirlenmiş ve tesis ettiği işlemin geri alınarak şikâyetçinin mağduriyetinin gidermesi yönünde SGK Başkanlığın atavsiyede bulunulmuştur.

6.1.25. Uzman öğretmen unvanı verilmesi53 Meslek Lisesinde öğretmen olarak görev yapmakta olan şikâyetçi, tezli yüksek lisans öğrenimini tamamlaması üzerine kendisine “Uzman Öğretmen” unvanı verilmesi yönündeki talebinin idarece reddedilmesi sonucu bu unvanın verilmesi istemiyle Kurumumuza başvuruda bulunmuştur. Yapılan inceleme ve araştırma sonucunda, öğretmenlik kariyer basamaklarında yükselmenin dayanağını oluşturan 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunun 5204 sayılı Kanunla değişik 43’üncümaddesinin bazı fıkra ve ibarelerinin Anayasa Mahkemesi Kararı(21/05/2008 tarihli ve E: 2004/83, K: 2008/107 sayılı) ile iptal edilmesi nedeniyle yasal boşluk oluştuğu, iptal edilen fıkra ve ibarelerinin doğuracağı hukuksal boşluk kamu yararını ihlal edici nitelikte görüldüğünden iptal hükümlerinin, kararın Resmi Gazete’de yayımlanmasından başlayarak bir yıl sonra yürürlüğe girmesinin uygun görülmesine karşın, bu süre içinde ve sonrasında yasama organınca bu konuda yeni bir düzenleme yapılmadığı tespit edilmiştir. Sunulan bilgi belgeler ile yürürlükteki mevzuat uyarınca; şikâyetçinin eğitim bilimleri alanında tezli yüksek lisans öğrenimini tamamlamış olması nedeniyle 53

168

2013/6 no’lu Taavsiye Kararı

YILLIK RAPOR 2013

sınavdan muaf olduğu ve Anayasa Mahkemesinin kararından sonra uzman öğretmenlik için kontenjan sınırlamasına tabi olmadığı açık ise de tezli yüksek lisans öğrenimini tamamlayanlar için aranılan kıdemin ne kadar olacağı ve diğer hususlar konusunda değerlendirmeye imkân verecek herhangi bir kanuni düzenleme bulunmadığı görülmüştür. Bununla birlikte, Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu Kararı’nda (28/03/2013 tarihli ve E:2010/2397, K:2013/1123 sayılı): “Anayasa Mahkemesi’nin kıdem, eğitim, etkinlikler ve sicil puanları ile sınav sonuçlarına Yasada belirtilen oranda puanlar verilerek yapılacak puanlamaya göre başarı sıralamasının oluşturulmasını “kariyer basamaklarında yükselmeye esas alınacak değerlendirmede kıdem, lisansüstü eğitim, etkinlikler ve sicil puanları ile sınav sonucu ölçütlerinin, öğretmenin çalışmasına ve çabasına bağlı olarak objektif nitelik taşıdığı ve öğretmenler arasında eşitsizliğe yol açmadığı, kariyer basamaklarında yükseleceklerin değerlendirme puanlarına göre başarı sıralamasına alınmalarına yönelik düzenlemenin sınav sisteminin bir gereği ve değerlendirme için öngörülen sınav tam puanının % 60’ının alınması koşulunun da, yasa koyucunun takdir alanı içerisinde değerlendirmeyi gerektiren bir konu olduğu” gerekçeleriyle hukuka uygun bulduğu hususu dikkate

169

alındığında; sınav kazanmış olma, yüksek lisans veya doktora yapmış olmanın da tek başına atanma kriteri olarak belirlenmesinin hukuken olanaklı olmadığını bu nedenle, uzman ve başöğretmenliğe atanma konusunda Anayasa Mahkemesi kararı sonrasında oluşan boşluğun yargı içtihadıyla doldurulmaya elverişli olmadığını ve konunun yasa koyucu tarafından yapılacak yasal düzenleme ile açıklığa kavuşturulmasının gerektiğini” belirtmiştir. Şikâyetçinin eğitim bilimleri alanında tezli yüksek lisans öğrenimini tamamlamış olması nedeniyle sınavdan muaf olduğu ve Anayasa Mahkemesinin kararından sonra uzman öğretmenlik için kontenjan sınırlamasına tabi olmadığı açık ise de, Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu Kararı’nın yüksek lisans yapmış olmanın da tek başına atanma kriteri olarak belirlenmesinin hukuken mümkün olmadığı; uzman öğretmenliğe atanma konusunda Anayasa Mahkemesi kararı sonrasında oluşan boşluğun yargı içtihadıyla doldurulmaya elverişli olmadığı ve konunun yasa koyucu tarafından yapılacak yasal düzenleme ile açıklığa kavuşturulmasının gerektiği yönündeki kararından da anlaşılacağı üzere, şikâyet konusu idari işlemin hukuka uygun olduğu değerlendirilmiştir. Buna karşın, şikâyetçiye uzman öğretmen unvanının verilmesi hususunda idarenin işleminin hukuk güvenliği, haklı beklentilerin ko-

YILLIK RAPOR 2013

runması, belirlilik ve öngörülebilirlik gibi uluslararası kriterlere göre hukukun üstünlüğü yönünden yerinde olmayıp, hakkaniyete aykırı olduğu sonuç ve kanaatine varılmıştır. Yapılan inceleme neticesinde, öğretmenlik kariyer basamaklarında yükselmenin dayanağını oluşturan 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu’nun 5204 sayılı Kanunla değişik 43’üncü maddesinin bazı fıkra ve ibareleri Anayasa Mahkemesinin 21/05/2008 tarihli ve E: 2004/83, K: 2008/107 sayılı Kararı ile iptal edildiğinden, tereddütlerin giderilmesi ve oluşan yasal boşluğun doldurulmasına ilişkin mevzuat değişikliğinin gecikme olmaksızın gerçekleştirilmesi ve bu yasal boşluktan kaynaklanan mağduriyetlerin giderilmesi hususlarında Milli Eğitim Bakanlığına tavsiyede bulunulmuştur.

6.1.26. Görevde yükselme sınavına girme hakkının tanınması54 MKEK Genel Müdürlüğü bünyesinde açılan görevde yükselme sınavına girmek için başvuruda bulunan şikâyetçi, başvurusunun reddedilmesi üzerine, sınava girmesini engelleyen “MKEK Personeli Görevde Yükselme ve Unvan Değişikliği Yönetmeliği’nin, “görevde yükselme suretiyle atanacaklarda özel şartlar” başlıklı 8’inci maddesinde gerekli değişikliklerin yapılarak, sınava girmesine imkân tanınması 54

istemiyle Kurumumuza başvuruda bulunmuştur. Yapılan inceleme ve araştırma sonucunda, sivil savunma uzmanlarının yalnızca bağlı oldukları makam esas alınarak şube müdürü ile eşdeğer olarak belirlenmesine ilişkin, 3046 sayılı Kanun ve Kamu Kurum ve Kuruluşlarında Görevde Yükselme ve Unvan Değişikliği Esaslarına Dair Genel Yönetmelik hükümleri ve bu konuya ilişkin tereddütleri gidermekle yetkili Devlet Personel Başkanlığının görüşleri ile Makina ve Kimya Endüstrisi Kurumu Genel Müdürlüğü Personeli Görevde Yükselme ve Unvan Değişikliği Yönetmeliği’nde sivil savunma uzmanlarının yükselmesine ilişkin herhangi bir düzenlenmeye yer verilmemesi hususları birlikte ele alınıp değerlendirildiğinde, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun temelini oluşturan kariyer ve liyakat ilkeleri gereğince hukuka uyarlılık bulunmadığı tespit edilmiş ve şikâyete konu Makina ve Kimya Endüstrisi Kurumu Genel Müdürlüğü Personeli Görevde Yükselme ve Unvan Değişikliği Yönetmeliği’nde sivil savunma uzmanlarına yükselme olanağı sağlayacak şekilde değişikliğe gidilmesinin zaruri olduğu değerlendirilmiştir. Yapılan inceleme neticesinde MKEK Genel Müdürlüğüne, Makina ve Kimya Endüstrisi Kurumu Genel Müdürlüğü Personeli Görevde Yükselme ve Unvan De-

2013/7 no’lu Tavsiye Kararı

170

YILLIK RAPOR 2013

ğişikliği Yönetmeliği’nde, sivil savunma uzmanlarına sınava girerek yükselme olanağı sağlanacak şekilde mevzuat değişikliğini gecikme olmaksızın gerçekleştirmesi ve mağduriyetleri gidermesi hususlarında tavsiyede bulunulmuştur.

6.1.27. Tayin işleminin iptali55 Şikâyetçi, Diyanet İşleri Başkanlığı İl Müftülüğü’nde çalışmaktayken, başka bir İl Müftülüğüne naklen tayin edilme işleminin açıkça hukuka aykırı olması ve telafisi güç ve imkânsız zararlara neden olması nedeniyle hakkında iptal kararı verilerek eski görev yerine dönme istemiyle Kurumumuza başvuruda bulunmuştur. Şikâyet konusu olayda, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu, Devlet Memurlarının Yer Değiştirme Suretiyle Atanmalarına İlişkin Yönetmelik, 633 sayılı Diyanet İşleri Başkanlığı Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun ve Diyanet İşleri Başkanlığı Atama ve Yer Değiştirme Yönetmeliği çerçevesinde hukuka uygunluk denetimi yönünden inceleme ve araştırma yapılmıştır. İnceleme ve araştırma sonucunda, Diyanet İşleri Başkanlığı Atama ve Yer Değiştirme Yönetmeliği hükümleri uyarınca, Diyanet İşleri Başkanlığının memurlarını yer değiştirme suretiyle naklen atama konusunda takdir hakkına sahip olduğu, bu takdir hakkının tanıdığı yetki ile yer değişikliği yaparak atayabileceği tespit edilmiş olmak55

2013/13 no’lu Tavsiye Kararı

171

la birlikte mevzuat ve yerleşik içtihatlarda da kabul edildiği gibi, takdir hakkının tanıdığı yetkinin mutlak ve sınırsız olmadığı, özellikle yapılan işlemin usul, sebep ve amaç unsurları yönünden ilgili mevzuata uygun olarak kullanılması gerektiği tespit edilmiştir. Bu doğrultuda anılan idarece, anılan Yönetmeliğin şikâyetçinin sadece bulunduğu yerdeki azami çalışma süresini doldurduğu yönündeki hükmünün dikkate alınarak ve buradaki hizmet süresini bitirenlerin müracaatlarını  Mart ayı  sonuna kadar ulaştırmaları şartıyla, 15 Mayıs - 15 Temmuz arasında yer değişikliklerinin yapılacağı hükmüne rağmen, bahse konu atama dönemi dikkate alınmadan yapılan işlemin açıkça hukuka aykırı olduğu tespit edilmiştir. İdari işlemlerin nihai amacının kamu yararı olduğu düşünüldüğünde, mevzuat hükümlerine göre haklı beklenti içinde olan Diyanet İşleri Başkanlığındaki yer değiştirme hükümlerine tabi personelin, normal yer değişikliği dönemi dışında özellikle kış aylarında yapılan atamasının aile bütünlüğünü bozucu ve mağdur edici bir yönü de olduğu tespit edilmiştir. Hakkaniyet, takdir yetkisi kullanılırken hukuk kuralları içinde kalınmasını, hukukun ana ilkelerine uygun hareket edilmesine dikkat edilmesini gerektirmektedir. Kış ortası yapılan yer değiştirme işlemi sonrası şikâyetçinin kızının sağlık problem-

YILLIK RAPOR 2013

leri ve ailevi nedenlerle sıkıntı yaşayacağı ve mağdur olacağı ortada iken, yürütülen yer değiştirme işleminin sürdürülmesinin adalet ve hakkaniyet ilkesiyle de bağdaşmayacağı sonucuna varılmıştır. Yapılan inceleme neticesinde, şikâyetin kabulüne; Diyanet İşleri Başkanlığına, şikâyetçi hakkında yürütülen yer değiştirme işleminin geri alınması ile bu şekilde haklı gerekçelerini belgeleyen çalışanların yer değiştirmelerinde hukuka riayet edilmesi ve idarenin takdir yetkisini hakkaniyete uygun kullanması hususlarında tavsiyede bulunulmuştur.

6.1.28. Uyarma cezasına itiraz hakkının tanınması ve cezanın iptali56 Şikâyetçi, Başpolis memuru olarak görev yapmaktayken İl Polis Disiplin Kurulunun kararıyla hakkında tesis edilen uyarma cezasına karşı kendisine itiraz hakkının tanınması ve söz konusu işlemin iptal edilmesi istemiyle Kurumumuza başvuruda bulunmuştur. Şikâyetçinin idare tarafından hakkında tesis edilen uyarma cezasına itirazının kabul edilmesi istemine ilişkin olarak; şikâyet konusu ile ilgili başvurulacak temel mevzuatın öncelikle 3201 sayılı Emniyet Teşkilatı Kanunu olduğu; Kanunun Ek 7’inci maddesi uyarınca İl Polis Disip56

lin Kurulunun polis memurları hakkında verilen meslekten çıkarma cezası dışındaki kararların valinin onayı ile kesinleştiği; Anayasamızın 129’uncu maddesinin üçüncü fıkrasındaki (Değişik 7/5/20105982/13 md.) “Disiplin kararları yargı denetimi dışında bırakılamaz.” ve 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 135’inci maddesinin (Değişik: 13/2/2011-6111/113 md.) son fıkrasındaki “Disiplin cezalarına karşı idari yargı yoluna başvurulabilir.” hükümlerinin hiçbir disiplin cezasını yargı denetimi dışında bırakmadığı hususları birlikte değerlendirildiğinde, şikâyetçinin idarece hakkında tesis edilen uyarma cezasına yönelik itirazının Emniyet Genel Müdürlüğü Yüksek Disiplin Kurulunda incelenmesi olanağının bulunmadığı sonucuna varıldığından, Emniyet Genel Müdürlüğü Yüksek Disiplin Kurulu tarafından karara itirazın reddedilerek şikâyetçiye idari yargı yolunun gösterilmesinde hukuka ve hakkaniyete bir aykırılık bulunmadığı tespit edilmiştir. Şikâyetçinin idare tarafından hakkında tesis edilen uyarma cezasının iptal edilmesi istemine ilişkin olarak; şikâyet konusu olayda, disiplin cezasını gerektiren ve İlçe Emniyet Müdürünün odasında gerçekleştiği iddia edilen eylemle ilgili olarak bilgisine başvurulan kişilerin ifadeleri ve disiplin cezasının dayanağı diğer deliller birlikte değerlendirildiğinde, isnat

2013/71 no’lu Kısmen Tavsiye Kısmen Ret Kararı

172

YILLIK RAPOR 2013

edilen ve Emniyet Örgütü Disiplin Tüzüğünün ilgili maddelerinde yer alan disiplin suçunun hangi fiile dayalı olarak ne şekilde sübut bulduğu hususu yeterince aydınlatılmadan, şikâyetçinin “İlçe Emniyet Müdürü’nün eylem veya işlemlerini eleştirici nitelikte sözler söylediği” ve bunun aksini kanıtlayacak bir durumun olmadığı şeklinde şikâyetçi aleyhine yorumda bulunulduğu tespit edilmiştir. Sonuç olarak, soruşturmacı tarafından hazırlanan Disiplin Soruşturma Raporunda; şikâyetçiye isnat edilen fiilin sübuta erip ermediğinin soruşturma neticesinde açık bir şekilde ortaya konulamadığı, bilgisine başvurulan kişilerin beyanlarından da şikâyetçi tarafından söylendiği iddia edilen hususların ortaya konulamadığı, şikâyetçinin fiilinin hiçbir şüpheye yer vermeyecek şekilde tespit edilemediği anlaşıldığından şikâyetçi hakkında verilen disiplin cezasında hukuka ve hakkaniyete uyarlık bulunmadığı kararına varılmıştır. Yapılan inceleme neticesinde, şikâyetçinin hakkında tesis edilen uyarma cezasına itirazının incelenmeksizin reddine ilişkin Emniyet Genel Müdürlüğü işleminde hukuka ve hakkaniyete aykırılık bulunmadığından bu işlemin geri alınarak itiraz hakkı tanınması yönündeki talebi reddedilmiştir. Ancak, şikâyetçinin hakkında tesis edilen uyarma cezasının iptal edilmesi yönündeki talebinin ise kabul

edilerek bu husustaki idari işlemini geri alması yönünde Manisa Valiliğine tavsiyede bulunulmuştur.

6.1.29. Anadolu Üniversitesinde Ders Muafiyeti Talebi57 Şikâyetçi Türk Dili dersinden muaf tutulma isteğinin kabul edilip, 28/07/2013 tarihinde gerçekleştirilecek olan tek ders sınavına katılımının sağlanmasını talep etmektedir. Yapılan incelemede, Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Sistemine Göre Öğretim Yapan Fakülteler Öğretim ve Sınav Yönetmeliği’nin 2009 yılında Türk Dili dersinden muaf tutulmaya izin verirken, 2011 yılında yapılan değişiklikle bu hakkın geri alındığı, yönetmeliğin yürürlüğe girmesinden önce üniversiteye kayıt yaptıran öğrenciler açısından herhangi bir geçiş hükmüne yer verilmediği belirlenmiştir. Bu durumun, Anayasamızın 2’nci maddesinde yer alan hukuk devletinin temel unsurları arasında yer alan, yasa ve idari işlemlerin kural olarak geriye yürümezliği ilkesi ile bu ilkelerle doğrudan bağlantılı olan kazanılmış haklara saygı ilkesine aykırı olduğu değerlendirilmiştir. Sonradan yapılacak işlemlerle önceden yaratılmış hukuki durumların kişilerin aleyhine değiştirilmesinin hukuk devletinde beklenen güven ve idari istikrar ilkelerini 57

173

2013/104 no’lu Tavsiye Kararı

YILLIK RAPOR 2013

zedelemektedir.

hukuksal güvenliğin sağlanmasıdır. İdari istikrar ilkesi bu anlamda, hukuki güvenliğin sağlanmasında önemli ilkelerden biridir. İdari istikrar, en genel anlamda, idarenin yarattığı ve bir süredir devam eden öznel hukuki durumların devamlılığını, idarenin bu tür durumları keyfi biçimde değiştirememesini ifade eder.

Ayrıca anılan üniversitenin değişen koşulları dikkate alarak daha önceki genel düzenleyici işlemler ile yaratmış olduğu objektif hukuki durumları, ileriye yönelik olarak yürürlükten kaldırma yetkisini kullanırken kazanılmış haklara saygı ilkesini göz önünde bulundurmadığı, dolayısıyla yapıldığı anda yürürlükte olan düzenleyici işleme uygun olarak tesis edilen bir işlemden doğan hakkın, bu düzenleyici işlemin daha sonra değiştirilmesi veya kaldırılması ile bu hakkın geçmişe ilişkin boyutunun korunmadığı tespit edilmiştir.

AİHM’nin kararlarında da sıklıkla kullandığı “haklı (meşru) beklenti” kavramı Anayasa Mahkemesi ve Danıştay kararlarında, “idarenin ister bir taahhüt, isterse uzun süren bir uygulamasına güvenerek olsun, bireylerin bir çıkarları ya da lehlerine olan bir sonuca ulaşabileceklerini ya da edinebileceklerini ümit etmelerini ifade eder. Yeni düzenlemenin hukuki istikrarı bozmaması, hakların kullanılmasını zorlaştırmayacak ya da doğmuş olan haklarının hiçe sayılması anlamına gelecek şekilde tasarlanmaması gerekmektedir.”58 şeklinde tanımlanmaktadır. Kazanılmış hak, geçmişte oluşmuş belli hukuki durumların hem geçmiş, hem geleceği kapsar biçimde korunabilmesini ifade ederken, haklı beklenti, kişilerin geleceğe yönelik beklentileri bakımından geçerli olur. Bu bağlamda, kazanılmış haklar, bireysel bir işlem vasıtasıyla doğ-

Diğer taraftan, 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu ve ilgili yönetmeliklerin verdiği yetkiye dayanılarak üniversitenin eğitim, öğretim ve sınav sisteminde, eğitimin kalitesini ve verimini artırmak amacıyla her zaman düzenleme yapabileceği, bu düzenlemenin fiiliyatına engel bir durum yoksa hemen uygulamaya geçilebileceği tabiidir. Hukukun genel ilkelerinden olan, hukuki güven ve idari istikrar ilkeleri ile yasa ve idari işlemlerin kural olarak geriye yürümezliği ilkesi ve bu ilkelerle doğrudan bağlantılı olan kazanılmış haklara saygı ilkesi hukuk devleti ilkesinin bir gereği olarak karşımıza çıkmaktadır.

58

Hukuk devletinin önemli gereklerinden biri de, bireylerin öngörülebilir bir hukuk ortamında yaşamalarının, yani

174

Bkz: Anayasa Mahkemesinin 30.03.2011 tarihli ve E. 2008/72 ve K.2011/59 sayılı kararı,30.03.2011 tarihli ve E. 2008/56 K.2011/58 sayılı kararı,31.10.2008 tarihli E. 2008/34 ve K.2011/153 sayılı kararı, Danıştay 5. Dairesinin 14.03.2006 tarihli ve E. 2003/3647 ve K.2006/1140 sayılı kararı, Danıştay 10. Dairesinin 14.03.2006 tarihli ve E. 2007/5427 ve K.2011/2289 sayılı kararı

YILLIK RAPOR 2013

muş ve tamamlanmış bir hak niteliğinde olmalarına rağmen, haklı beklentiler henüz bir idari işleme konu olmamış, olası bir hakkı korurlar. Şikâyetçi, 21/03/1994 tarihli ve 21881 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Sistemine Göre Öğretim Yapan Fakülteler Öğretim ve Sınav Yönetmeliği’nin yürürlükte olduğu dönemde Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi, Temel Bilgi Teknolojileri ve İngilizce derslerinden muaf tutulmuştur. Şikâyetçi, idari istikrar, hukuki güven ve haklı (meşru) beklenti gereğince okula kaydolduğu dönemdeki yönetmelik hükümlerine istinaden Türk Dili dersinden gelecek öğretim yılında muaf tutulacağı beklentisi içerisindedir. Öte yandan, YÖK tarafından çıkarılan önlisans, lisans ve lisansüstüne ilişkin eğitim ve öğretim yönetmelikleri ve diğer üniversitelerin yönetmelikleri incelendiğinde, yönetmeliklere geçiş hükümleri konulmasına dikkat edildiği gözlenmiştir. Sonuç olarak şikâyetçinin, Açıköğretim Fakültesine kayıt olduğu tarihte var olan düzenleyici işlemde, ders muafiyeti hakkında yararlandırıcı nitelikte bir hüküm bulunduğu; söz konusu derslerin transferinin dönemi geldikçe yapıldığı; dolayısıyla ders transferi ile ilgili hükmün sonuçlarının doğmasının bir süreci

175

gerektirdiği ve bu noktada şikâyetçinin, bu düzenleyici işlemin kendisine yönelik etkilerinden yararlanma hakkının korunması gerektiği düşünülmektedir. İdarenin yaptığı işlemlerle veya istikrar kazanmış uygulamalarıyla ilgilileri haklı beklenti içine sokması halinde, bu durumun hukuki istikrar ve güvenlik ilkesinin bir sonucu olarak koruması gerekmektedir. Yukarıda açıklanan gerekçelerle; ders transferi ile bazı derslerden muaf olma hakkına ilişkin yeni düzenlemede bir hüküm bulunmadığı, ancak yeni düzenlemeden önce şikâyetçi yararına var olan bu hakkın kişilerin iradesi dışında elinden alınamayacağı, dolayısıyla şikâyetçinin ikinci üniversite öğrenimine başladığı dönemde yürürlükte bulunan ve lehlerine olan yönetmelik hükümlerinin uygulanması ve kişiye Türk Dili dersinden muafiyet hakkı tanınmamasının hukuka uygun olmadığı kanaatine varılmıştır. Yapılan inceleme neticesinde, - Ders transferi ile bazı derslerden muaf olma hakkına ilişkin yeni düzenlemede bir hüküm bulunmadığı, ancak yeni düzenlemeden önce şikâyetçi yararına var olan bu hakkın kişilerin iradesi dışında elinden alınamayacağı, dolayısıyla şikayetçinin ikinci üniversite öğrenimine başladığı dönemde yürürlükte bulunan ve lehlerine olan yönetmelik hükümlerinin uygulan-

YILLIK RAPOR 2013

ması ve kişiye Türk Dili dersinden muafiyet hakkı tanınmamasının hukuka uygun olmadığı kanaatine varılmıştır. - Şikâyetçinin Türk Dili dersinden muaf tutulma talebinin reddine ilişkin idari işlemin geri alınarak Türk Dili dersinden muaf tutulması ve 28/07/2013 tarihinde gerçekleştirilen tek ders sınavına katılamayan şikâyetçiye yönelik eş değerli yeni bir işlem tesis edilmesi, - Şikâyetçi ile benzer durumda olan öğrencilerin ders transferlerinin sağlanabilmesi için 18/01/2013 tarihli ve 28532 sayılı Resmi Gazete’ de yayımlanan Anadolu Üniversitesi Açıköğretim, İktisat, İşletme Fakülteleri Öğretim ve Sınav Yönetmeliği’ne geçiş hükmü eklenmesi ve bu konudaki mağduriyetlerin giderilmesi, hususlarında Anadolu Üniversitesi Rektörlüğüne tavsiyede bulunulmuştur.

6.2 Ret Kararı Örnekleri 6.2.1 Engelli doktor istihdamı59 Engelli bir uzman doktor olan şikâyetçi, 65 yaşını doldurmuş hekimlerin faydalandığı özel hastanelerde geçici kadro ile çalışma imkânının, özel hastaneler ile özel ağız ve diş sağlığı hastanelerinde Sosyal Güvenlik Kurumu ile sözleşme yaparak 59

çalışabilmesini sağlayacak şekilde kendisine de tanınmasını talep etmektedir. Yapılan incelemede şikâyetçinin beyanından hâlihazırda özel bir hastanede norm kadro statüsünde çalıştığı, istihdam edilmemesine yönelik bir şikâyetinin olmadığı anlaşılmıştır. Anayasamızın 10’uncu ve 61’inci maddeleri ile 2022 sayılı 65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Kanun’da yaşlı ve engellilerin adlarının beraber zikredilmesinden dolayı kendisinin de engelli olmasından bahisle, Ayakta Teşhis ve Tedavi Yapılan Özel Sağlık Kuruluşları Hakkında Yönetmelik ve Özel Hastaneler Yönetmeliği hükümlerince yaş haddinden emekli olanlara sağlanan özel hastanelerde ve tıp merkezlerinde kadro dışı geçici çalışma olanağının kendisine de sağlanması talebinin idare tarafından reddedilmesinde hukuka ve hakkaniyete aykırılık bulunmadığı tespit edilmiştir. Zira Anayasamızın 61’inci maddesinde sosyal güvenlik bakımından özel olarak korunması gerekenler başlığı altında yaşlılar ve sakatlar ile 2022 sayılı Kanunda 65 yaşını doldurmuş kişiler ile engelli kişilerin adlarının beraber zikredilmesi, engelli ve yaşlıların haklarının eşit olduğu anlamına gelmemektedir. Yapılan inceleme neticesinde şikâyetin reddedilmesine karar vermiştir.

2013/96 no’lu Ret Kararı

176

YILLIK RAPOR 2013

6.2.2 İş sağlığı ve güvenliği (c sınıfı) uzmanlık sınavının müfredat değişikliği60 Şikâyet, 18/08/2013 tarihinde yapılacak olan İş Sağlığı ve Güvenliği (C Sınıfı) Uzmanlık sınavı müfredatının 1 Temmuz gibi sınava yakın bir tarihte değiştirildiği ve sınava girecek adayların yeterince bilgilendirilmediği, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamında yeniden düzenlenen ve düzenlenmekte olan yönetmeliklerin neden olduğu karmaşanın giderilmesi amacıyla Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü tarafından detaylı bir şekilde sınav konularının kamuoyuna duyurulması gerektiği hakkındadır. Eğitim kalitesini ve verimini artırmak amacıyla, İş Sağlığı ve Güvenliği Uzmanlarının temel ve yenileme eğitimleri ile bu eğitimler sonrasında Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca yapılacak/yaptırılacak sınavlarda güncel mevzuat değişikliklerine yer verilebileceği son derece açıktır. Kamu Başdenetçisince yapılan inceleme neticesinde, - İş Sağlığı ve Güvenliği Uzmanlık Sertifikasına sahip olacak adayların yürürlükteki mevzuat yanında, tüm mevzuat değişikliklerinden sorumlu olacaklarının açık olması, 60

2013/65 no’lu Ret Kararı

177

- Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca İSG-KATÎP sistemi üzerinden adayın eğitim aldığı Zirve Ortak Sağlık ve Güvenlik Biriminin ilgili yönetmelikler kapsamında eğitim kurumu yetkisi alan tüm eğitim kurumlarına; söz konusu sınava katılacak olan adaylara mer’i mevzuatta yer alan konulardan sorumlu tutulacakları konusunda bilgi verilmesi ve gerekli düzenlemenin yapılması hususunda 12/06/2013 tarihinde gerekli duyuruyu yapmış olması, - 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Temel Eğitim Programının İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğünün www.isggm.gov.tr adresinde İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri başlığı altında Eğitim Kurumları İşlemleri bölümünde de yayımlanarak ilgililere duyurulmuş olması, - 12/06/2013 tarihinden sınav gerçekleştirileceği tarih olan 18/08/2013 tarihine kadar iki aydan fazla süre olduğu göz önünde bulundurulduğunda, adayların bu tarihten sonra yapılan mevzuat değişikliklerini de takip edebilecek şekilde söz konusu sınava hazırlana bilecekleri, - 6331 sayılı Kanunun, 4857 sayılı İş Kanunu’ndaki iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin hükümleri kendi bünyesinde topladığı, sınav konuları içerisinde

YILLIK RAPOR 2013

de bu mevzuatın % 30 oranında yer aldığı, - Söz konusu sınav duyurusunun kamuoyu ile paylaşıldığı 02/07/2013 tarihinden sonra Resmi Gazete’de yayımlanan iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin yönetmeliklerin ise sınava girecek adayların sorumlu olduğu toplam mevzuat içerisinde fazla yer tutmadığı,

nemi kaydını yenilerken sözleşmenin okul tarafından %75 indirimle yenilenmediğini, %20 indirim uygulanarak 12.000 TL talep edilmesi nedeniyle mağdur olduğunu beyan etmektedir. Yapılan inceleme neticesinde, - Özel Eğitim Kurumları Yönetmeliği gereği başarılı öğrencilere özel eğitim kurumlarınca ‘bir yıllık öğrenim ücretinin bir kısmının veya tamamının karşılanması ya da öğrenimi süresince öğrenim ücretinin karşılanması şeklinde’ burs verilebileceği, burs verilmişse öğrenimi süresince burslu olarak okutulan öğrenci veya kursiyerlerin başarıları ve olumlu davranışları devam ettiği sürece bu haktan yararlandırılacaklarının düzenlendiği,

- Resmi Gazete’de yayımlanan yönetmeliklerin içeriklerinin çok yeni olmadığı, sınava girecek adayların az çok bilmesi gereken hususlar olduğu, içerik olarak öğrenme ve mevzuata hâkim olmanın zor olmadığı ve yönetmeliklerin 6331 sayılı Kanun doğrultusunda ağırlıklı olarak yeniden güncellendiği, anlaşılmıştır.

- Okul fiyatları ve uygulanacak indirimler konulu 06/04/2012 tarihli Özel …. Anadolu Lisesi idareciler kurulu toplantısında, 2012-2013 eğitim-öğretim yılında ilk defa kayıt yaptıracak 9’uncu sınıf öğrencilerinin SBS sınav sonucuna göre, ara sınıf öğrencilerinin ise okulun yapacağı seviye belirleme sınavlarına göre değerlendirilerek komisyonun belirleyeceği oranlarda eğitim bursundan faydalandırılmasına, bu tür bursların bir yıl geçerli olmasına, takip eden yılda öğrencinin yeni başarı durumuna göre değerlen-

Dolayısıyla, idari işlemin hukuka ve hakkaniyete uygun olduğunudeğerlendirilerekret kararı vermiştir.

6.2.3 Özel Öğretim Kurumlarında Burstan Yararlandırılma61 Şikâyetçi, 2012 yılı Seviye Belirleme Sınavı (SBS) sınavında başarılı olan velisi olduğu yaşı küçük kızının 2012-2013 Eğitim Öğretim yılında %75 indirimle 3.900 TL özel bir lisede 9’uncu sınıfa kaydettirdiğini, ancak 2013-2014 Eğitim-Öğretim dö61

2013/101 sayılı Ret Kararı

178

YILLIK RAPOR 2013

dirme yapılmasına karar verildiği, - İki tarafın serbest iradeleriyle yapılmış sözleşmenin Borçlar Kanunuyla düzenlenen hata, hile, ikrah altında imzalandığı iddia ve ispatının bulunmadığı, - Özel bir ticari kuruluşun ilk yıl verdiği bursun okul bitene kadar devam etmesinin beklenmesinin hayatın akışına ters olduğu gibi hakkaniyete de uygun düşmeyeceği, - Şikâyetçi ve özel eğitim kurumu arasında yapılan sözleşmenin 20122013 eğitim-öğretim yılı için düzenlendiği ve Özel Eğitim Kurumları Yönetmeliği’nde belirtilen “bir yıllık ücretin bir kısmının karşılanması şeklinde” burs verildiği, tespit edilmiştir. 2012-2013 yılı için sağlanan burs imkânının, sonraki eğitim ve öğretim dönemi için özel eğitim kurumu için bir bağlayıcılığı bulunmadığı kanaatine varılmış ve şikâyetçinin talebi reddedilmiştir.

6.3 Tavsiye ve Ret Kararları Karşısında İdarenin Tutumu Dünya ölçeğindeki uygulamalarda da olduğu üzere, Kurumumuz tavsiye niteliğinde karar almaktadır. Diğer bir ifadeyle, idarelerin, aldığımız kararları uygulanabilir nitelikte görmediği takdirde bunun gerekçesini bildirerek yerine getirmeme hak-

179

kı bulunmaktadır. Yargı kararlarına uyma oranı bile düşük olan ülkemizde, yaptırım gücü bulunmayan kararlar alıyormuş gibi görünen bir Kurumun etkili olamayacağı düşünülse de, demokrasi kültürünün temelindeki tarafların eşit haklarla çözüm odaklı bir anlayışta buluşması anlayışı, idare-birey ilişkilerinde Kamu Denetçiliği Kurumu gibi mekanizmaları hukuk devletinin bir parçası haline getirmektedir. Ancak burada, idarelerin gerek Kurumumuza gerekse bireylere yaklaşımında tek yaptırımının hazırladığı yıllık rapor olduğunun da altının çizilmesi gerekmektedir. İlgili Komisyon tarafından özetlenerek Genel Kurula sunulacak olan rapor, idaredeki yanlışlıklar ve eksiklikleri milletin temsilcilerine arz etmektedir. Milli irade karşısında hesap vermek ise idareler nezdinde Kurumumuzun sahip olduğu başlıca güçtür. Bu durum, kararlarımızın TBMM tarafından takip edilmesini ve Kurumumuza kamuoyu nezdinde destek verilmesini elzem hale getirmektedir. Vatandaş adına inceleme kavramının henüz çok yeni olduğu idari sistemimizde, verilen 64 adet Tavsiye Kararının ve 11 Kısmen Ret Kısmen Tavsiye kararının 40’ı hakkında idareden işlem tesis edip etmeyeceği konusunda bir geri bildirim beklenmektedir. 1 Tavsiye Kararı için idare tarafından işlem tesis etmeyeceği hakkında bir bilgi alınmamış olup, 2 Tavsiye Ka-

YILLIK RAPOR 2013

rarındaki önerilerimize idare kısmi uyum sağlanmıştır. 27 tavsiye kararındaki öneriler ise idare tarafından uygulanmamıştır. 31/12/2013 tarihi itibarıyla, yalnızca 5 Tavsiye Kararı doğrultusunda idare işlem tesis etmiştir. Görüldüğü üzere, idarenin kararlarımıza uyma oranı, %80 olan Avrupa ortalamasını çok çok altında, %21 civarındadır. Ancak, bazı hallerde, idarenin tavsiyelerimizi yerine getirmek arzusunda

olmakla beraber, mevzuatının imkân vermemesinden dolayı tavsiyelerimiz doğrultusunda işlem tesis edemediği olayların da bulunduğunun altının çizilmesi gerekmektedir. Bu oranının artarak uluslararası seviyelere ulaşması ise, TBMM’nin tavsiye kararlarını takip etmesi ve Kurum kapasitesinin artırılarak daha işlevsel hale gelmesini sağlayacak yasal düzenlemelerin yapılmasına bağlıdır.

180

YILLIK RAPOR 2013

7. TESPİT VE ÖNERİLER 7.1. Kamu Yönetimindeki Eksiklikler ve Çözüm Önerileri 7.1.1. İyi yönetim ilkeleri Eşitlik, tarafsızlık, dürüstlük, haklı beklentiye uygunluk, kararların açık, anlaşılır ve net olması, nezaket, ölçülülük, kararların gerekçeli olması gibi ilkeler, idarenin sunduğu hizmetin kalitesini artırmakta ve yönetimin bireylerin ihtiyaçlarına cevap verecek şekilde gelişmesine katkıda bulunmaktadır. Kısaca, ‘iyi yönetim ilkeleri’ olarak ifade edilen bu ilkelerle, birey, sesini idareye duyurabilmekte ve güçlü idarenin varlığı karşısında güçsüz kalacağı anlayışının sebep olduğu kısır döngüden çıkabilmektir. İyi yönetim ilkelerinin incelenmesi suretiyle kamu yönetimi reformu alanında ilerleme kaydedilmesine katkı sağlamak Kurumumuzun var oluş sebebidir. Böylece, Kamu Denetçiliği Kurumu idareye görevlerini daha iyi yerine getirmesinde yardımcı olan bir çözüm kaynağı rolünü oynamaktadır. Şikâyetlerin iyi yönetim ilkeleri açısından değerlendirilmesinden, idari kararlarının çoğunlukla yeterince gerekçeli, açık ve anlaşılır şekilde olmadığı, idarelerin başvuruda bulunanların talebini ilgili mercilere iletmedikleri ve talep sahibini

181

de bilgilendirmedikleri, duruma göre de hangi mercilere başvuracaklarını açıkça belirtecek şekilde işlem yapmadıkları tespit edilmiştir.

7.1.2.Türkiye’deki toplumsal olayların genel karakteri ve temel sorunlar İçişleri Bakanlığı verilerine göre Türkiye’de 2012 yılında yaklaşık 25.635 toplantı ve gösteri yürüyüşü tarzında ve çeşitli adlar altında etkinlik düzenlenmiş olup, bu etkinliklere yaklaşık 7.500.000 kişi katılmıştır. Gerçekleştirilen etkinliklerin (%60)’ı basın açıklaması olarak adlandırdığımız spontane toplantılar şeklinde düzenlenmiştir. Bu tür toplantılar için idarî makamların bilgilendirilmesi şartı aranmamaktadır. Etkinliklerin %6’sı (1534 eylem) kanuna aykırı olarak gerçekleştirilmiş ve ancak eylemlerden %3’üne, (802 eylem) güvenlik güçlerinin bütün ikazlarına rağmen dağılmadıkları ve güvenlik güçlerine karşı şiddet yöntemlerine başvurdukları gerekçesi ile zor kullanmak suretiyle müdahale edilmiştir. Bu istatistik esasen toplumsal olaylara müdahale konusunda, Türk kolluk birimlerinin oldukça profesyonel ve insan haklarına saygılı olduklarına işaret etmektedir. Bununla birlikte Türkiye’de toplumsal olaylar ve bu olaylara müdahale noktasında öne çıkan

YILLIK RAPOR 2013

çok temel bazı meselelerin bulunduğu bir gerçektir. Bu meseleleri özetle aşağıdaki gibi gösterebiliriz: Toplumsal olaylar tabiatı gereği kökenleri olan meselelere dayanmaktadır.62 “Sosyal Olaylar”, “Polisiye Olaylardan” farklı olarak toplumsal farklılıkların kesim noktasında oluşan travma ve uyuşmazlıklardan neşet eden, çözümü uzun vadeli, kalıcı ve köklü çarelere dayanan meselelerdir. Polisiye olaylar ise sosyal kökenleri olmakla birlikte, esas itibari ile münferiden ortaya çıkan, yüzeysel ve göreceli olarak basit ekonomik, siyasi ve idari sorunlardan kaynaklanan olaylardır. Bu durumda, sosyal olaylara yönelik alınacak tedbirler ile polisiye olaylara alınacak tedbirler çok farklı olmak durumundadır. Türkiye gibi toplumsal değişim sürecini henüz ikmal etmemiş toplumlarda bu çok daha keskin şekilde hissedilmektedir. Her alanda kendini geliştiren, özgüvene ve kalifiye bilgiye sahip, ilerlemeci, sınırları aşan ve dünya ile entegre olmaya çalışan bireylerden müteşekkil günümüz Türkiye’sinde devlet organları bu baskıyı daha güçlü şekilde hissetmektedir. Bu durumun en somut sonuçlarından birisi, Türkiye’nin gündemini işgal eden demokratikleşme sorunlarının geniş bir 62

Polisiye olay sosyal olay kavramlarının tanımında, Prof. Dr. İbrahim Cerrah’ın çalışmalarından yararlanılmıştır.

toplumsal uzlaşma zemininde ele alınmaya başlanarak, hukuk sisteminin ve idarî sistemin çağdaş normlara kavuşturulmaya başlanmasıdır. Günümüz bilgi çağının toplumsal karakteri göz önünde bulundurulduğunda, sadece hukukilik kriteri ile idareyi denetlemeye dayalı sistemlerin yetersiz kaldıkları görülmektedir. 20’nci yüzyılın ikinci yarısından itibaren dünyadaki teknolojik, toplumsal ve ekonomik gelişmelere paralel olarak, devletlerin yönetim anlayışında da değişimler ortaya çıkmıştır. Karar alma süreçlerinin, vatandaşların, sivil toplumun, medyanın ve diğer tüm paydaşların işbirliği ve katılımı ile işlemekte olduğunu, yöneticilerin uzlaşmacı, saydam, hesap verebilir, etkin ve sorumlu bir yönetim anlayışı içerisinde davranmak mecburiyetinde kaldıklarını görüyoruz. Toplumsal hayatın gelişmesi ile beraber ekonomi, şehirleşme, çevre, bilişim teknolojileri gibi alanlarda gözlenen ilerlemeler, toplumsal hayatın günümüzde ulaştığı insan odaklı anlayış, bireylerin ve birey gruplarının değişen ve gelişen kavrayışları, hayatı ve olayları algılama yolları, suç ve suçla mücadele tekniklerinin gelişmesi, sosyal olaylarda gözlemlenen sayıca ve çeşitlilikçe artış; idareyi, genelde kamu hizmetlerinin sunumunda, özellikle de insan hakları uygulamaları noktasında, eskiden olduğundan çok daha ileriye

182

YILLIK RAPOR 2013

getirmiştir. İdarece kararların yerele, bireye danışılmadan merkezden tek elden alındığı, gönüllülükten uzak emir komuta sistemine göre uygulanan bir yönetim anlayışından uzaklaşılarak, katılımcı, daha demokratik bir yönetim anlayışının benimsendiği yönünde gelişmeler ve çalışmalar olduğu da görülmektedir.

7.1.3. Cezasızlık kültürü Türkiye’de insan haklarına yönelik ihlâl iddialarının etkin bir şekilde incelenmediği ve diğer faktörlerle birlikte ihlâlde bulunan kamu görevlileri hakkında etkin bir ceza verilmediği hususu, başta aday ve müzakereci ülke sıfatıyla AB organlarınca olmak üzere, insan hakları alanında Türkiye’nin taraf olduğu BM ve Avrupa Konseyi bünyesindeki mekanizmalar ve bu alanda muteber insan hakları örgütlerince dile getirilmektedir. Geçmişte insan hakları alanında yaşanan ihlâllerin özellikle idari anlamda soruşturulmasın oktasında çok değişik gerekçeler ile cezasızlık kültürünün varlığına işaret eden uygulamalar yaşandığı bilinmektedir. Kolluk sektöründe özellikle idarî soruşturmalar açısından cezasızlık kültürünün yer bulmasının çok değişik gerekçeleri bulunmaktadır. Bunlar arasında, disiplin mevzuatının gereksiz ayrıntıya sahip olmakla beraber yeterli müeyyidelere sahip olmayışı, mesleki dayanışma, bağımsız ve özerk bir kolluk şikâyet mekanizmasının bulunmayışı sayılabilir.

Tüm bunlara karşı suç işlediği iddia edilen kolluk mensuplarının idarî, disiplin ve adlî soruşturmaları mutlaka yapılmakta ve bunun geç de olsa sonuçları alınmaktadır. Bu süreç geç işlemekle birlikte cezasızlık kültürünün iddia edilen oranda olmadığı söylenebilir. Bu cihetle cezasızlık kültürünün sebepleri ve önüne geçilmesine yönelik yapılması gerekenler, müstakil bir inceleme ve araştırma konusu olmayı hak eden Türk insan hakları karnesinin çok ciddi bir sorun alanını oluşturmaktadır. Bu meselenin üstesinden gelmek için ciddi bir stratejinin benimsenmesi önem arz etmektedir.

7.1.4. Toplumsal olaylara müdahalede görevli polislerin maruz kaldığı problemler ve zor çalışma şartları63 Toplumsal olaylara müdahalede görev alan polislerin maruz kaldığı zorluklara dair çok sayıda inceleme ve araştırma yapılmış olması bile bu konuda karşılaşılan sorunların ne kadar köklü olduğuna işaret etmektedir. Yaşanan son toplumsal olaylarda gözlenen eksiklikler de esasen, mezkûr sorunlara hala çözüm getirilemediğini göstermektedir. Bu olayların polis açısından oluşturduğu sıkıntıyı veya güçlüğü tek cümle ile 63

183

Bu paragrafın yazımında, Mülkîye Başmüfettişleri Selahattin Ateş ve Dr. Kasım Turgut’un S.A.151/13 no’lu İncelemeAraştırma Raporundan ve Doç. Dr. Önder Aytaç’ın genel çalışmalarından yararlanılmıştır.

YILLIK RAPOR 2013

ifade etmek gerektiğinde; siyasî arenada yaşanan gerginliklerin, sosyal olaylar şeklinde dışa vurulmasından kaynaklanan toplumsal gerginliğin önüne geçmişte polisiye tedbirler ile geçilmesi neticesinde, polisin hem “sahipsiz” hem de “serbest” kalması şeklinde açıklamak gerçek dışı bir ifade olmayacaktır. Ülkede bu kapsamda ilk kez yaşanan son olayların da ışığında, toplumsal olaylarda görevli polislerin karşı karşıya bulundukları problemleri, toplumsal olaylara yansıması boyutu ile birlikte aşağıdaki gibi özetlemek mümkündür: Strese açık bir meslek gurubu olması sebebiyle, toplumsal olay polisinde zamanla şiddete meyil ortaya çıkmaktadır. Bu noktada, çalışma şartlarının saat bağlamında belirsizliği, izinlerin ve dinlenme zamanlarının sürekli kesintiye uğraması, ikinci bir emre kadar hazır bekleme, toplumsal olay öncesi uzun süre olay yerinde bekleme toplumsal olay polisinde stres oluşturan sebeplerden bazılarıdır. Emniyette bazı birimlerin bir sürgün yeri olarak görülmesi veya algılanması personelin yaptığı işin önemine inanmasının sağlanamaması ve dolayısıyla iç mutluluğunun sağlanamamış olması stres üreten bir başka etken olarak sıralanabilir. Burada söz konusu stresi üreten en büyük faktörün, polis amirlerinin aşırı temkinli yaklaşım göstererek, toplumsal

olayların yönetimi konusundaki mevzuat hükümlerini, emri altındaki polis görevlileri açısından keyfi uygulamak olduğu görülmektedir. Özellikle emniyet teşkilatında uygulanan ikinci bir emre kadar görevden ayrılmanın yasaklanması uygulaması bu keyfiliğe örnek oluşturmaktadır. Uzun ve belli olmayan çalışma süresi emniyet personeli üzerinde son derece yaygın bir yılgınlık üretmektedir. Toplumsal olay polisinin aynı mesleği yapan memurlar arasında dezavantajlı konumda görülmesinin, personel arasında kayırmacılık iddialarının, ”hiçbir vasfı olmayan işe yaramayanların” bu birime gönderildiği yer olarak algılanması, stres oluşturan diğer sebeplerden olduğu gözlenmektedir. Ülkemizde toplumsal ilişkilerin dayandığı duygu-yoğun iletişim, polis görevlileri ile amirleri arasındaki iletişime de damgasını vurmakta, amirler ve toplum bireyleri arasındaki iletişimde sorunların dile getirilmesinde hâkim olan duygusal dil de stres oluşturan diğer bir sebep olarak karşımıza çıkmaktadır. Sürekli tahkikat geçirme endişesi, sürekli kameralara muhatap olma, kanunî görevini yerine getirirken kameralar tarafından sanki bir suçlu konumda sunulması da önemli bir stres nedeni olarak görülmektedir.

184

Ayrıca belirtmek gerekir ki toplumsal

YILLIK RAPOR 2013

olaylara müdahale görevinde bazı zamanlar polis haksız ithamlara hedef olmaktadır. Medyaya yansıyan olaylar zaman zaman polisin şevkini bozmaktadır. Polisin sadece mevzuata göre başvurmak zorunda kaldığı bir dizi tedbir hakkında, bu konuları düzenleyen mevzuat hükümlerinin medya ve halk tarafından tam olarak bilinmemesi nedeni ile yanlış değerlendirmeler yapılabilmektedir Sosyalleşme süreci ve polis alt kültürü de polis davranışlarını olumlu ya da olumsuz anlamda belirleyen en önemli etkenlerden biridir. Arkadaşlık-kardeşlik, biz-onlar ayrımı yapılması, otoriter ve sert davranma gereğine inanma anlayışı gibi genel polis alt kültürü unsurları toplumsal olay polisinin davranışlarına bazen olumsuz yönde yansımaktadır. Bu durum da şiddet meylini doğurmaktadır. Esasen Türkiye’deki toplumsal olaylarda şiddet genelde iki yönlü oluşmaktadır. Kitle psikolojisi ortamında bireyler akılcı davranma ve sağduyulu olma kabiliyetlerini kaybetmekte ve irade dışı bir dizi şiddet unsuruna malzeme olabilmektedirler. Bu husus toplumsal göstericiler açısından söz konusu olduğu gibi, polis alt kültürünün aşırı etkisi altındaki polis görevlileri açısından da geçerlidir. Aslında, toplumun yapısı ne ise mesleki alt kültür unsurları haricinde polis de onu yansıtmaktadır. Toplumda genel bir şiddet eğilimi varsa kanunen zor kullanma

yetkisi verilen polise de bu gücün kullanımı doğal olarak yansımaktadır. Gerek topluluğun gerekse polisin birbirlerini düşman olarak görmeleri, toplumsal olay polisinin başka birimlerde çalıştırılması, günlük eğitimlere girmeyen personelin yeterince bu konularda aydınlatılamaması, personelin uzun süre aynı yerde bekletilmesi, bekleme yerlerinde ihtiyaç giderilememesi nedeniyle strese girmeleri, sosyal ve ekonomik durumlarının yeterli olmaması, amirlerinin personeline yeterli ilgi ve sevgiyi göstermemesi, ferdi hareket edilmesi, standardı yüksek personel temini sıkıntısı, göstericilerin polisi düşman olarak görmesi, toplumsal olayın basına yansıması için tahrik unsurlarının kullanılması, mesai saatlerinin uzaması, okulda öğretilenlerle gerçek hayatta karşılaşılanların birbirine uymaması, personelin birbirlerini yanlış yönde etkilemesi, olaya daha önceden psikolojik olarak hazırlanılamaması, önceki yapılan müdahalelerde görülen eksikliklerin giderilmemesi gibi birçok nedenin de polis alt kültür özelliklerine eklenmesi ile personelin agresifleşebileceği ve şiddete meyilli olabileceği görülmektedir. Toplumsal olay polisinin görev alanının sınırı ilgili mevzuat tarafından belirlenmiş olmasına rağmen, toplumsal olay polisine her türlü görevin verildiği bilinmektedir. Toplumsal olay polisinin, aslî görevi sayılan miting, yürüyüş, basın

185

YILLIK RAPOR 2013

açıklaması gibi toplumsal olaylarda görevlendirilmekten çok, diğer birimlere destek amacıyla çok farklı görevlere gönderildikleri öne sürülmektedir. Toplumsal polisin, sportif faaliyetler, törenler, sergiler, açılışlar, spor müsabakaları, sahne gösterileri, ilkokul öğrencilerinin okullar arası faaliyetleri gibi insanların bir araya geldiği her türlü olay ve faaliyetlerde abartılı bir şekilde kullanıldığı, aslî görevler haricindeki görevlendirmelerden kaynaklanan iş yoğunluğu ve aksayan çalışma düzeni, çoğu zaman personelin eğitimini, sosyal faaliyetlerini, asgari bedensel dinlenme imkânını engellediği, bu sorunun uygulamada, personelin depresyona ve yılgınlığa girmelerine veya agresifleşerek insan hakları ihlâlleri yapmalarına neden olduğu yapılan araştırmalarda ortaya konulmuştur. Toplumsal olay polisinin hizmet içi eğitimi için eğitim ortamının yetersizliği sıklıkla dile getirilmektedir. Pratik eğitim için uygun ortam ve mekânlar hazırlanmalı, teorik ve pratik eğitimler çağdaş şartlara uygun personelin ilgisini çekecek şekilde verilmelidir. Kurs görmemiş personelin, toplumsal olaylarda köpek ve gaz kullanımında görevlendirilmesinin sakıncalı olduğu kabul edilmesine rağmen zaman zaman kurs görmemiş personelin toplumsal olaylarda görev aldığı ve aşırı güç kullanımına sebebiyet verdikleri iddialarının önüne geçilmelidir.

Günümüz Türk polis eğitim kurumlarının en büyük açmazı, mensuplarını mevcut devlet düzenini koruyan tek güç olarak görmesi, devlet ile arasında duygusal bir bağ örerek polislik mesleğini hukuksal boyuttan duygusal boyuta çıkarması noktasında belirmektedir. Bu duygusal bağlılık polisin kendisini mevcut devlet düzeninin tek yetkili organı olması duygusallığına kaptırmakta, polisin benliğindeki bu hükmedici çizgi, göstericilerle arasında çatışmalar doğmasında duygusal alt yapının oluşmasını hazırlamaktadır. Polisin kendisini mevcut devlet düzenini koruyan tek güç olarak görme eğiliminin, polisi her an provokasyonlara açık hale getirebileceği ve aşırı güç kullanımı doğurabileceği üzerinde durulmaktadır. Toplumsal olay polisinin davranışlarına, almış oldukları eğitimin etkisi de büyüktür. Polis eğitiminin amacı savunma amaçlı olmalıdır. Toplumsal olay polisine verilecek eğitimde hukukun üstünlüğü, insan hakları uluslararası sözleşmelerden kaynaklanan yükümlülüklerimiz gibi konuların eğitim sürecine yansıtılması gerekmektedir. “Ben devletin temsilcisiyim, bu kalabalıklar da bana karşı gelmekle devlete karşı geliyor” anlayışının silinmesi ve toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkının kullanılmasının, devlete karşı gelme olmadığı yaklaşımının polise kazandırılması gerekmektedir.

186

YILLIK RAPOR 2013

Sadece toplumsal olay polisine değil, tüm emniyet personeline yönelik psikolojik danışmanlık hizmetlerinin yetersiz olduğu bilinmektedir. Toplumsal olaylarda, olay öncesi/anı/ sonrası süreleri belli olmadığı için görev değişimi yapılamamaktadır. Dolayısıyla görev süreleri aşılmaktadır. Görevli bulunan bir çevik kuvvet personeli görev süresinin bitiminde olaylar devam ediyorsa görevini bırakamamakta olayın bitimine kadar görevi sürebilmektedir. Yorgunluk ve olayın stresi, personel üzerinde gerek fizyolojik, gerekse psikolojik yıpratıcı etki oluşturmaktadır. Üstelik fazladan çalışılan bu saatler için personele fazla mesai ücreti verilmemektedir. Bu çeşit fazla çalışma bir sonraki gün yapılacak görevi de etkilemektedir. Çevik kuvvetin sürekli olarak zor şartlar altında, hafta sonu izninde sabahın erken saatlerinde görev alması ve bundan hiçbir ek gelirinin olmaması profesyonel olarak güvenlik hizmeti sunma anlayışından uzaklaşmasına, psikolojik ve fiziksel olarak daha fazla yıpranmasına yol açmaktadır. Çevik kuvvetin genel yaş ortalamasının genç olması, çevik kuvvet personelini tahrik ve provokasyona yatkın hale getirmektedir. Çalışma esnasında ya da dinlenme ortamlarında, sürekli kalabalık gruplar halinde bulunmaları grup psikolojisine daha kolay girmelerine ve grup psikoloji-

siyle hareket etmeye daha açık olmalarına bir neden teşkil etmektedir. Ayrıca pratik değer olarak, sivil yöneticilerin nezaret edeceği müdahalelerde, güvenlik birimleri tek elden sevk ve idare edilecek, sağduyulu ve soğukkanlı kararlar verilecek ve ferdî müdahalelerden kaçınılacaktır. Aksi durumda, akıl ve mantık yerine refleks ile hareket edilecek ve aşırı ve orantısız güç kullanımı gerçekleşebilecektir. Personelin gerekli gereksiz soruşturmaya tabi tutulması, görev dışı zamanlarının büyük kısmında da soruşturmacılara ve adli makamlara sanık veya tanık olarak ifade verir halde olmaları, onları ailelerinden ve sosyal etkinliklerden uzaklaştırmakta ve dinlenme ihtiyaçlarının giderilmesinden mahrum bırakmaktadır.

7.1.5. Kolluk sektörünün toplumsal olaylara müdahalesindeki politika önceliğinin belirlenmesi64 Toplumsal olaylara müdahale konusu tabiatı gereği zaten hassas bir meseledir. Üstelik Türkiye toplumsal olayların çok sık yaşandığı, çok kez demokratik protesto haklarını kullanma şeklinde gerçekleşen olayların, zaman zaman ülke gündemini yoğun şekilde işgal eden tartışmalara sah64

187

Bu paragrafın yazımında, Dr. Emniyet Amiri Hüseyin Akdoğan ve Dr. Emniyet Amiri Yasin Köse’nin “Türk ve ABD Polis Teşkilatlarının Zor Kullanma Politikalarının Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi” isimli çalışmasından yararlanılmıştır.

YILLIK RAPOR 2013

ne teşkil ettiğini görmekteyiz. Bu durumda, yaşanan son olayları da fırsat bilerek, kolluğun toplumsal olaylara müdahale kapasitesini, aşağıda yer verilen başlıklar altında gözden geçirilmesinin gerekli olduğu görülmektedir:

7.1.5.1. Politikanın amacı Hem kolluk sektörü çalışanlarını bağlayacak şekilde hem de toplum ve bireyler için yol gösterici olacak şekilde, kolluk sektörünün ne yönde yönetileceğine dair politika önceliklerinin belirlenmesi önem arz etmektedir. Bu politika önceliklerinin, güvenlik kaygılarını giderecek ama toplumun ve bireyin ufkunu açacak şekilde özgürlükçü ve bireyci bir noktada tespiti önemlidir.

7.1.5.2. Eğitim gerekleri 2559 sayılı Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu’nda polisin eğitim ihtiyaçları konusunda bir hüküm bulunmamaktadır. Ancak, Polis Çevik Kuvvet Yönetmeliğinde bu konuda gerekli hükümler yer almaktadır. Her branş polis personelinin özellikle toplumsal olaylarda görev alan personelin hizmet öncesi ve içi eğitim sisteminin günümüz toplumsal gelişmeleri ışığında gözden geçirilmesi ve özellikle toplumsal olaylara müdahale araçlarını yalnızca eğitim almış ve sertifikalandırılmış personelin kullanabilmesinin sağlanması önem arz etmektedir.

7.1.5.3. Orantısız ve aşırı güç kullanımından kaçınma 2559 sayılı Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu, polisin zor kullanma esnasında, hangi araç ve gerecin kullanılması gerektiği konusunda açık bir yol göstermemiştir. Olayınniteliğine ve mahiyetine göre kullanılacak araç ve gereci polisin takdirine bırakmıştır. Bu durumda polis, zor kullanma yetkisi kapsamında direnmeyi etkisiz kılmak amacıyla kullanacağı araç ve gereç ile kullanacağı zorun derecesini kendisi takdir ve tayin edecektir. Böylesi önemli bir kararın daha soğukkanlılıkla verilmesine fırsat verecek bir mekanizma oluşturulması önem arz etmektedir.

7.1.5.4. Tıbbi yardım Türkiye’deki toplumsal olaylarda, ama kolluğun müdahalesi ama gösteri ortamından kaynaklanan nedenler ile çok sayıda yaralanma vakalarıoluşmaktadır.2559 sayılı Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu, zor kullanımından sonra, zor kullanılan kişiye uygulanacak tıbbi yardım ile ilgili olarak herhangi bir ifade içermemektedir. Ancak, polisin görevi esnasında yakaladığı ve zor kullandığı şahıslara derhal doktor raporu alacağını belirten Yakalama, Gözaltına Alma ve İfade Alma Yönetmeliği’nin 10’uncu maddesi bu zorunluluğu ifade etmektedir. Ancak, 2559 sayılı Kanun ve diğer hiçbir mevzuat hükmü, kimyasal bir madde

188

YILLIK RAPOR 2013

(sprey, göz yaşartıcı gazlar veya tozlar vb.) kullanılan kişiye ne gibi acil müdahaleler yapılacağı hususunu yazılı olarak belirtmemiştir. İçişleri Bakanlığınca yayımlanan 15/02/2008 tarih ve 19 Sayılı Genelge ekinde yer alan Talimat namede ise “İlk Yardım Esasları” başlığıaltında, göz yaşartıcı gaza maruz kalan şahıslara karşı ne gibi ilk yardım esaslarının uygulanacağı kayıt altına alınmıştır. Uygulamada özellikle toplumsal olaylarda kimyasal maddeler (sprey, göz yaşartıcı gazlar vb.) yoluyla zor kullanılan kişilere polis yetkilileri ilk müdahaleleri yapmakta, yardım etmektedir. Toplumsal olaylara müdahalenin ardından beliren tıbbi yardım ihtiyacı konusunun daha kurumsal hale getirilmesi önem arz etmektedir.

7.1.5.5. Olayların rapor edilmesi gerekleri 2559 sayılı Kanun ve diğer mevzuat kalemleri, toplumsal olaylara müdahale esnasında kullanılan araç ve gereçlerin, polisin tutmuş olduğu tutanaklara yazılması konusunda herhangi özel bir hüküm içermemektedir. Ancak,25/08/2011 tarihli Toplumsal Olaylarda Görevlendirilen Personelin Hareket Usul ve Esaslarına Dair İçişleri Bakanlığı Yönergesinin 11’inci maddesinde, çevik kuvvet birimlerince zor kullanımının gerçekleştiği her olay neticesinde, “Olay Değerlendirme Raporu”nun hazırlanacağı ve söz konusu Raporun han-

gi bilgileri içereceği hakkında hüküm mevcuttur. Ancak Raporda, kullanılan kimyasal maddelerin türü ve miktarı konusunda bir kayıt mecburiyeti bulunmamaktadır. Fiilen, polis tutanaklarında olay detaylı bir biçimde yazılmakta, zor kullanma biçimi (bedeni, maddi ve silah) ve zor kullanmada faydalanılan araç ve gereçler ayrıntılı olarak yazılmaktadır. 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nda da yakalama işleminin bir tutanakla tespit edileceği hükmü yer almaktadır. Aynı şekilde Yakalama, Gözaltına Alma ve İfade Alma Yönetmeliği’nin 6’ncı maddesinde yakalama işleminin bir tutanağa bağlanacağı belirtilmektedir. Ancak sadece toplumsal olaylara müdahale vakaları için özel bir tutanak düzenlenmesini ön gören bir hüküm yer almamaktadır. Bundan başka özellikle göz yaşartıcı gazın kullanım miktarının da kontrolü açısından özel bir raporlamanın gerektiği anlaşılmaktadır. 7.1.5.5.1. Toplumsal olaylara müdahaledeki mevcut politikaların gözden geçirilmesi Toplumsal olaylara müdahale konusunda mevcut yasal düzenleme ve idarî uygulamaların, özellikle AB katılım sürecinde gerçekleştirilen reformlar ve yabancı ülke kurumları ile yürütülen projelerden elde edilen veriler ışığında gözden geçirilmesi önem arz etmektedir. Bu yapılırken;

189

YILLIK RAPOR 2013

- Toplumsal olaylara müdahale konusunda politika önceliklerinin, güvenlik kaygılarını giderecek ama toplumun ve bireyin ufkunu açacak şekilde özgürlükçü ve bireyci bakış açısıyla belirlenmesi,

- Toplumsal olaylarda görev alan personelin hizmet öncesi ve içi eğitim sisteminin günümüz toplumsal gelişmeleri ışığında gözden geçirilmesi ve özellikle toplumsal olaylara müdahale araçlarını yalnızca eğitim almış ve sertifikalandırılmış personelin kullanabilmesinin sağlanmasında daha dikkatli ve özenli olunması,

- Kolluğun zor kullanım araçlarının, öldürücü ve öldürücü olmayan silahların tanımlamasını sağlayacak şekilde yeniden belirlenmesi,

- Toplumsal olaylara müdahalede görevli polis memurları ve polis amirleri ile mülkî amirler ile Cumhuriyet Savcılarının “toplumsal katmanlar ile iletişim, “kitle psikolojisi”, “müzakere anlayışı” ve “ikna gücü” konularında özel eğitime tabi tutulmaları,

- Kolluğun zor kullanma kararının ve ne tür zor kullanım aracının seçileceği kararının soğukkanlılıkla verilmesini sağlayacak bir mekanizmanın teşkil edilmesi, - Göz yaşartıcı gaz vb. kimyasal içerikli müdahale araçları kullanılarak müdahalede bulunulan toplumsal olaylarda yaralananlara tıbbi yardım mekanizmasının daha kurumsal hale getirilmesi, - Toplumsal olaylara müdahale esnasında kullanılan araç ve gereçlerin, zor kullanma biçimi (bedeni, maddi ve silah) ve zor kullanmada faydalanılan araç ve gereçlerin ayrıntılı olarak yazılması, özellikle göz yaşartıcı gaz gibi kimyasal içerikli müdahale araçlarının kullanım miktarlarının da kaydedildiği, münhasıran toplumsal olaylara müdahale vakaları için özel bir tutanak ve raporlama sisteminin geliştirilmesi,

hususlarının göz önünde bulundurulması gerekmektedir.

7.1.6. Şehir Yöneticileri (Vali, Belediye Başkanı) Devlet, toplum, birey ilişkilerinin demokrasi temelinde kurulması ve bu ilişkilerin güçlendirilmesi demokratik toplumun vazgeçilmez koşullarından biri haline gelmiştir. Bireysel hak ve özgürlükleri toplumsal sorunların çözümü için aktif olarak hareket eden bir toplumsal kimlik olarak algılayarak “birey” anlayışımızı daha fazla geliştirmemiz gerekmektedir. Bu bağlamda demokratik yönetişimin olmazsa olmazları olan hukukun üstünlüğü, adalete hızlı ve güvenli erişimin, insan haklarında ulusla-

190

YILLIK RAPOR 2013

rarası norm ve standartlarına uygunluğunun sağlanmasının öneminin de altını çizmek gerekir. Aynı şekilde toplumun tüm kesimlerinin kamusal karar alma süreci aşamalarına katılımının ve süreci etkileyebilmelerinin sağlanmasının önemi açıktır. Modern demokratik devlet yönetiminin bir fren ve dengeler mekanizması olduğu; bu sistemin yasama, yürütme ve yargı erkleri arasında denge sağlanarak erkler ayrılığı çerçevesinde yürütülmesi gerektiği yadsınmamalıdır. Demokratik devletin; ifade ve basın özgürlüğü başta olmak üzere insan haklarına ve temel haklara saygılı, demokratik bir toplumun çoğulculuğunu gerçek anlamda yansıtan katılımcı bir siyasi kültüre dayanması mecburiyeti unutulmaması gereken önemli bir olgudur. Diğer bir ifadeyle, bireylerin yaşadıkları şehir yönetimine veya kamusal kararlara katılmaları demokrasilerin önde gelen özelliklerinden biridir. Bu manada halk oylaması veya plebisit önerileri yadırganmamalı, demokratik yönetim yönünden desteklenmelidir. Türkiye’nin ekonomik, sosyal, çevresel, tarihi çıkarlarına, imajına zarar veren, hak etmediği suçlamalara bir daha muhatap olmaması, ülkemizin zarar görmemesi için bu konularda gerekli çalışma ve düzenlemeler yapılması, üzerinde düşünülmesi gereken hayati noktalardan biridir.

7.1.7. Siyasî partilere düşen görevler Şüphesiz siyasî partiler demokratik devletin vazgeçilmez unsurlarıdır. Ayrıca toplumsal barışın sağlanmasında bireylerin olduğu kadar hükümetlerin ve siyasî partilerin üzerlerine büyük sorumluluklar düşmektedir. İktidar kadar muhalefet partilerinin de insan hakları ihlâlleri, temel hak ve özgürlükleri konusunda sorumlulukları bulunduğu tartışmasız bir gerçektir. Kamusal yararın ön planda olduğu, muhalefet partilerinin kitlesel gösterilerde hukukun üstünlüğünden yana olma mecburiyeti bir tarafa; cebir, şiddet, yasa dışı davranışlara karşı koyma ve bunları kamuoyunda kınama sorumluluklarının da bulunduğunun altının çizilmesi gerekmektedir. Bu anlamda Avrupa Parlamentosu tarafından alınan 13 Haziran 2013 tarihli kararda siyasî partiler ile hükümet ve muhalefete getirilen, devlet ile toplumun modernleşmesi ve demokratikleşmesini sağlamak üzere birlikte çalışmaya davet eden çağrısına katılmamak mümkün değildir. Sonuç olarak; demokratik devletin vazgeçilmez unsurları olan ve kamu hizmeti gören özel hukuk tüzel kişisi konumundaki siyasi partilerin de toplumsal olaylardan istifade etmekten kaçınarak insan hakları, temel hak ve özgürlükler konusunda cepheleşme ve kutuplaşma siyasetinden uzak durup, Hükümetle hukukun

191

YILLIK RAPOR 2013

üstünlüğü çerçevesinde işbirliğine giderek toplantı ve gösteri yürüyüşlerinde cebir, şiddet ve yasadışı davranışlara karşı devlet ile toplumun kaynaşması ve demokratikleşmesine katkıda bulunmaları son derece yerinde olacaktır.

7.1.8. Uluslararası kuruluşların Türkiye’deki toplumsal olaylara yaklaşımı Toplumsal olaylara ilişkin şikâyetlerin hakkaniyete uygunluk açısından değerlendirilmesinde göz önünde bulundurulması gereken bir diğer nokta da başta Avrupa Birliği (AB) ve Avrupa Konseyi (AK) olmak üzere, uluslararası kurum ve kuruluşlarca Türkiye’ye yönelik üslup meselesidir. Bunun Türkiye’nin içişlerine müdahale olarak algılanması da mümkün olmakla birlikte, AB ve AK ile diğer yetkililerin bu açıklamalarının iyi niyetli olduğu değerlendirilmektedir. AB ve diğer uluslararası aktörlerin hukukun üstünlüğü ve insan haklarına saygı ekseninde Türkiye’ye yönelik işaret ettiği hususlar, AB’nin de kuruluş felsefesini oluşturan ve Türkiye’nin AB katılım sürecinde yükümlülük altında olduğu ve samimiyetle benimsediği temel ilkeler olduğu hususunda şüphe yoktur. Türkiye Cumhuriyeti yetkililerinin, iktidar-muhalefet ayırımı olmaksızın, siyasî partiler üstü bir mesele olarak AB tam üyeliğini ve uluslararası toplumun modern bir

üyesi olma emelini, bir devlet politikası olarak benimsedikleri hususu, hatırlatılmaya gerek olmayan bir diğer hakikattir. Katılım sürecinde vuku bulan veya bulacak bir dizi aksaklıkların, hatalı söylem, tutum ve davranışların; Türkiye Cumhuriyeti Devletinin ve yetkililerinin AB temel ilkelerini ve yükümlülüklerini inkârı olarak yorumlanmasına yol açılmamalıdır. Ancak, Türkiye katılım sürecindeki yükümlülüklerine bağlılık konusunda ne kadar sorumluysa, AB ve diğer uluslararası aktörler de eylem ve söylemleri ile Türkiye’yi reform yolunda cesaretlendirici davranmakla sorumlu bulunmaktadır. Bir diğer anlatımla toplumsal olaylarda, olaylar sıcağı sıcağına devam ederken, gerçekçi ve olgulara dayalı tespit ve analizde bulunmak Türkiye Cumhuriyeti yetkililerinin olduğu kadar yukarıda sayılan uluslararası aktörlerin de sorumluluğu dâhilindedir.

7.1.9. Demokrasilerde bireylere tanınan haklar ve bireylerin sorumlulukları Demokrasi, bireyin tercihlerini kendi hür iradesi ile belirleyip gerçekleştirmesi ilkesine dayandığı kadar, aynı bireylerin kamu düzenine zarar veren tutum ve davranışlarını müeyyide altına almayı da gerekli kılmaktadır. Yani demokrasi, özgürlüklerin olabildiğince geniş tutulması ve yaşanması ilkesi ile hata, kusur ve suç işlendiğinde de bunlara karşılık müeyyide-

192

YILLIK RAPOR 2013

7.1.10. İfadeyi açıklama ve topKamu görevlilerinin barışçıl gösteri- lanma özgürlüklerini düzenleyen lere katılması şüphesiz ifade ve toplanma mevzuatın çağın gerekleri karşıözgürlüğü kapsamındadır. Ancak başta sında gözden geçirilmesi nin etkin işletilmesi anlayışına dayanır.

Devlet Memurları Kanunu ve ilgili mevzuat çerçevesinde kamu görevlilerinin yaptıkları ve bulundukları göreve göre idarî ve disiplin ihlalleri söz konusuysa bunun incelenip soruşturulması, eşitlik ilkesi ve hukuk devleti olmanın birer gereğidir. Doktor, öğretmen, öğrenci, işçi vb. idarî ve disiplin yönünden inceleme ve araştırmalarında bu ölçüt göz ardı edilmemelidir. Ne kadar masum, ne kadar kitle psikolojisinin altında galeyana gelmiş, ne kadar siyasî iktidarın politikalarından etkilenip siyasî sisteme inancını yitirmiş olursa olsun herkes, demokratik hukuk kurallarına uymakla mükelleftir. Hukuk kurallarını ihlâl etmenin hiçbir mazereti olamaz. Burada kastedilen hukuk kuralları, siyasî arenaya ait politik tutumları belirleyen ilkeler olmayıp, araç, bina yakmamak, insan yaralamamak gibi objektif nesnel ilkelerdir. Suç işleyerek veya hukuk kuralarını ihlâl ederek, meşru bir ifade açıklaması ve toplanma özgürlüğü veya genel olarak hak arama mücadelesi yürütülemez. Günümüz modern bilgi çağına layık olmakla övündüğümüz toplumunun, hak aramanın meşru ve insani araçları dışında şiddet ve kitlesel eylemlerle bir sonuca ulaşamayacağının bilincine varmaya ihtiyacı vardır.

06/10/1983 tarihinde kabul edilen, 08/10/1983 tarih ve 18185 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu, zaman içerisinde müteaddit defalar değişikliğe uğramıştır. Bununla birlikte Kanunun lafzı ve ruhu halâ, çıkarıldığı dönemin kimliğinden sıyrılamamıştır. Burada söz konusu yasanın hukukî analizi yapılamayacaktır. Ancak şunu belirtmek gerekir ki konunun uzmanları, eğer söz konusu Kanun lafzî anlamda yorumlanacak olursa, bugün Türkiye’de ifade açıklaması ve toplanma özgürlüğü kullanımlarının büyük kısmının, yasanın izin verdiği sınırların dışına çıkma riski ile karşı karşıya olduğunu belirtmektedirler. Özellikle söz konusu Kanun, kolluğun müdahale zorunluluğunu belirleyen göstericilerin “direnme”si koşulunu çok geniş tanımlamıştır. 2559 sayılı Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu’nun polise yüklemiş olduğu “direnenlere” müdahalede bulunma sorumluluğu göz önünde bulundurulduğunda, Türkiye’deki toplumsal gösterilerin bir polis müdahalesi olmaksızın gerçekleştirilebilmesinin önü neredeyse kapanmaktadır.

193

Zira 2559 sayılı ve 2911 sayılı Kanun-

YILLIK RAPOR 2013

ların sarih hükümleri, bir ifadeyi açıklama ve toplanma özgürlüğünün kullanılmasına müdahale şartını, katılımcıların “direnme” göstermeleri noktasında oluşturmaktadır. 2911 sayılı Kanun ise direnmenin temel şartını, “kanuna aykırı toplantı ve gösteri yürüyüşleri” noktasına inhisar etmektedir. Aynı Kanunun, kanuna aykırı toplantı ve gösteri yürüyüşlerini tanımlandığı 22 ve 23’üncü maddelerinde ise söz konusu toplumsal olaylarda eylemlerin kullanılışını, yer, zaman ve şekil açısından dengesiz ve aşırı bir şekilde kısıtlamaktadır. Bu durumda, 2559 sayılı Kanun gereği, polisin “direnme” gösteren göstericilere müdahale etme zorunluluğu ve 2911 sayılı Kanunun olur olmaz her durumu “direnme” olarak kabul eden sınırlayıcı niteliği, Türkiye’de ifade açıklaması ve toplanma özgürlüklerinin kanuna uygun şekilde kullanımını aşırı sınırlamaktadır. Özgürlükçü ve bireyci bakış açısından ve insan haklarının öneminden kuvvet alan modern devlet anlayışı gerekleri ve günümüz modern bilgi çağı toplumunun demokratik talepleri ve beklentileri karşısında, 1983 yılında kabul edilmiş bulunan 2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanununun lafzı ve ruhu yetersiz kalmaktadır. İçişleri Bakanlığı 2911 sayılı Kanunun özgürlükleri daraltıcı mahiyetini göz önünde bulundurarak 2000’li yılların ortalarına

doğru bir dizi Genelge ile “basın açıklaması” gibi bir grup toplumsal gösterileri 2911 sayılı Kanunun kapsamından çıkartmıştır. Bu olumlu bir adım olmakla beraber, kalıcı bir çözüm değildir. Asıl çözüm, modern, gelişmiş, ilerlemeci günümüz toplumunun beklentilerine cevap verecek bir yeni kanunun ve alt düzenlemelerinin oluşturulmasında yatmaktadır. (Bu değerlendirme 2013/69 no’lu Taksim Gezi Parkı Protestolarına ilişkin Tavsiye Kararı’nda da benimsenmiştir.)

7.1.11. Etkili başvuru hakkı Etkili başvuru hakkı, temel hak ve özgürlükleri ihlâl edilen herkesin, iç hukuk yollarını kullanmak sureti ile bu ihlâlin önlenmesini ve ihlâlden kaynaklanan zararın tazmin edilmesini bir yetkili makamdan talep etme hakkı olarak tanımlanmaktadır. Bu hak, ulusal ve uluslararası düzeyde çok sayıda mevzuat tarafından güvence altına alınmış bulunmaktadır. İnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerin Korunmasına İlişkin AİHS’nin 13’üncü maddesinin etkili başvuru hakkını, “Bu Sözleşme’de tanınmış olan hak ve özgürlükleri ihlâl edilen herkes, söz konusu ihlâl resmî bir hizmetin ifası için davranan kişiler tarafından gerçekleştirilmiş olsa dahi, ulusal bir merci önünde etkili bir yola başvurma hakkına sahiptir.” şeklinde tanımladığını görmekteyiz.

194

YILLIK RAPOR 2013

Etkili bir iç hukuk başvuru yolunun nasıl olacağını ise AİHM’nin ülkemiz ve diğer taraf devletler aleyhinde verdiği birçok kararda görmekteyiz. Özellikle ülkemizin birçok kez Sözleşmenin 13’üncü maddesinin ihlâli gerekçesiyle mahkûm olması, benzer şekilde AB organları ve ulusal ve uluslararası insan hakları mekanizmalarınca da eleştiriye tabi tutulması, etkili bir başvurma hakkının tanınmasının ülkemiz açısından önemine işaret etmektedir. Etkili başvuru hakkını hem idarî hem de yargısal süreç açısından ele almak gerekmektedir. İdari anlamda, Anayasamızın 74’üncü maddesi uyarınca, vatandaşlar ve karşılıklılık esası gözetilmek kaydıyla Türkiye’de ikamet eden yabancılar kendileriyle veya kamu ile ilgili dilek ve şikâyetleri hakkında, yetkili makamlara ve TBMM’ye yazı ile başvurma hakkına sahiptirler. Aynı şekilde mütekabiliyet şartı aranmaksızın bireyler ve tüzel kişilerin Kamu Denetçiliği Kurumuna (Ombudsmanlık) başvuru hakları da bulunmaktadır. Günümüzde, somut olarak insan hakları alanındaki ihlâl iddialarının iletilebileceği, yasama organına veya yürütme organına bağlı şekilde çalışan sayıları yirmiyi aşan ve insan haklarının korunması ve geliştirilmesinden sorumlu “yargı dışı” insan hakları inceleme ve denetleme kurumu mevcuttur.

uyarınca, ilgililer, haklarında idarî davaya konu olabilecek bir işlem veya eylemin yapılması için idarî makamlara da başvurabilmektedirler. Yargısal anlamda ise Anayasamızın 36’ncı maddesi uyarınca, herkes, meşru vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma ile adil yargılanma hakkına sahiptir. Yukarıda tarif edilen idari ve yargısal başvuru hakkı, devlete, ihlâlde bulunan kamu görevlilerinin tespit edilmesi, ceza ve idare hukuku açısından cezalandırılması ve şikâyetçinin mağduriyetini giderecek titiz ve etkili bir soruşturma yürütülmesi yükümlülüğü getirmektedir. Dolayısı ile sadece başvuru hakkının tanınması değil, bunun etkili bir şekilde işlemesinin sağlanması da önem arz etmektedir.

7.1.12. Sosyal medya, kitle psikolojisi ve algı yönetimi konusunda alınması gereken tedbirler Yıl içerisinde Kurumumuza iletilen şikâyet başvurularının incelenmesinden,

Bundan başka, 2577 sayılı İdarî Yargılama Usulü Kanunu’nun 10’uncu maddesi

195

- Görsel ve basılı medya kuruluşları hakkında kamuoyunda derin soru işaretleri oluşturan gelişmelerin gözlendiği, - Sağlıklı ve gerçek bilgiye erişim ihtiyacının büyük oranda sosyal medya ve internet yayımları ile giderildiği,

YILLIK RAPOR 2013

- Bazı televizyon kanallarının yaşanan toplumsal olaylara belirli dönemlerde duyarsız kalabildiği; bir kısım televizyon kanallarının da siyasî iktidara yönelik muhalif duruşlarını, toplumda çatışma, şiddet, kin ve nefreti körükleyen hatta suça teşvik eden yayınlar gerçekleştirmek sureti ile yansıttıkları, - Toplumun sağlıklı ve gerçek bilgiye erişim hakkından mahrum kaldığı, ilgili kamu kurum ve kuruluşlarının kurumsal iletişim mekanizmalarının etkin işletmek suretiyle kamuoyunu aydınlatmadıkları,

liliğini ihlâli etmesi, kara propaganda ve dezenformasyonu kolaylaştırması, gerçek dışı içerikle toplumu yanıltması gibi olumsuz etkilerine de geniş çaplı toplumsal olaylarda yoğun şekilde şahit olunduğu, tespit edilmiştir. Bu tespitlerden hareketle aşağıdaki değerlendirmelerde bulunulması mümkündür:

- İnternet ve sosyal medyanın yaşanan toplumsal olayların hızlandırıcısı ve çabuklaştırıcısı olarak Türkiye’de yaygın bir şekilde kullanılır hale geldiği, - Sosyal medyanın, devletin toplum tarafından doğrudan denetlenmesine fırsat vermek, özgür fakat siyasi açıdan kontrol edilmesi daha zor bir müzakere zemini oluşturarak katılımcı demokrasi anlayışına doğru ilerlemeye katkıda bulunmak gibi olumlu yönlerinin bulunmasına rağmen; geniş çaplı toplumsal olaylarda, son derece gerçek dışı ve provakatif gelişmelere zemin hazırladığı, - Olumlu yönleriyle birlikte sosyal medyanın; ifade özgürlüğü ile kişisel verilerin istismar etmesi, nefret duygusunu körüklemesi, özel hayatın giz-

196

- Siyasî iktidarların icraatları toplumun değişik kesimlerince farklı algılanmaya müsaittir. Algılar gerçeklere dayanmasa bile, demokratik bir yönetim anlayışını benimseyen siyasî iktidarların bu algıları gözetmesi gerekmektedir. - Bilgiye dayalı günümüz modern toplumlarını yönetme iddiasındaki kamu idarelerinin, hayatın her anında, özellikle de toplumsal çalkantıların yaşandığı dönemlerde, diğer kanallar yanısıra sosyal medya ve internet üzerinden de toplumla muhatap olmaya, bireylerin gerçek bilgiye erişim haklarını karşılamaya özen göstermeleri önem arz etmektedir. - Vatandaşların, kamu idarelerinin onların her an yanında olduğunu bilme, bunun diğer yöntemler yanısıra sosyal medya araçları ile de belli edilmesini talep etme hakları vardır. Kamu idarelerinin de vatandaşlarına, teknoloji ça-

YILLIK RAPOR 2013

ğına yakışır surette kurumsal iletişim sistemlerini seferber etme sorumluluğu bulunmaktadır.

7.1.13. Temel hak ve hürriyetlerin korunması ve geliştirilmesi mekanizmalarının kararlılıkla kurumsallaştırılması Yaşanan olayların gölgesinde özellikle altı çizilmesi gereken bir husus; Türk toplumunun, her anlamda değişim, gelişim ve ilerlemeye dayalı dinamik bir karakter sergilemekte olduğu, buna paralel olarak bireylerin vatandaşlık bilincinin de gelişmekte olduğu, artık temel hak ve özgürlüklerine güçlü şekilde sahip çıkan ve bunların mücadelesini veren, yüksek kamu hizmeti standartları talep eden ama aynı zamanda bu standartların oluşumunda ve hayata geçirilmesinde aktif rol alan, bu yönde örgütlenen yeni bir birey ve vatandaşlık kimliğinin oluşmakta olduğu görülmektedir. Günümüz dinamik toplumsal yapılarını yönetme iddiasındaki idarelerin hizmet anlayışı bu değişime ayak uydurmak, modern yönetim anlayışı gereği karar alım mekanizmalarına bireyin ve sivil toplumun siyasî, ekonomik, şehircilik, planlama, çevre vs. konularda karar alım mekanizmalarına katılımını öngörmek; kararlarla uygulamaların âdil ve etkin olmasını temin etmekle sorumludur. Kamu idaresi bu noktada örgütsel ve fonksiyonel reform adım-

ları atmakla yükümlüdür. Bu bağlamda; Türkiye, AB katılım sürecinin ve diğer uluslararası ve bölgesel organizasyonların yükümlülüklerinden kaynaklanan sorumluluklarının bilinci ile hareket ederek, şimdiye kadar olduğu gibi, bundan sonra da temel hak ve hürriyetlerin korunması ve geliştirilmesi mekanizmalarını kararlılıkla kurumsallaştırmaya çalışmalıdır.

7.1.14. Ekonomi Bankaların kredi işlemlerinde standart sözleşme uygulanmaktadır. Bu uygulama ile müşteri ile karşılıklı uzlaşma yerine büyük ölçüde banka çıkarları gözetilmektedir. Banka müşterisi kendisine dayatılanşartları kabul etmek zorunda kalmaktadır. Her ne kadar kabul edilmiş olan sözleşmenin gereklerinin yerine getirilmesi zorunluluğu hukuki açıdan uygun olsa da, kredi kullanan kişilerin kendilerine sorumluluk yükleyen maddeleri kabul etmek zorunda bırakılmaları hakkaniyet açısından uygun değildir. Standart sözleşmeler yerine tarafların gerçek anlamda müzakeresine dayalı olarak yapılan sözleşmeler hukuka ve hakkaniyete uygun olacaktır. 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun, bankalar, tüketici kredisi veren finansal kuruluşlar ve kart çıkaran kuruluşlar tarafından tüketiciye sunulan ürün veya hizmetlerde ise tüketiciden faiz

197

YILLIK RAPOR 2013

dışında alınacak her türlü ücret, komisyon ve masraf türleri ile bunlara ilişkin usul ve esasların, Gümrük ve Ticaret Bakanlığının görüşü alınarak bu Kanunun ruhuna uygun olarak ve tüketiciyi koruyacak şekilde Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) tarafından belirlenmesi gerektiğini düzenlemektedir. Ancak, anılan kuruluşların hazırlayacakları standart sözleşmelerin BDDK tarafından kontrol edilmesini sağlayacak bir mekanizma oluşturması gerektiği düşünülmektedir. Standart sözleşmede tüketici aleyhine, bilmediği hükümler var ise, bu hükümleri tüketicinin bildiğinin ispatı,ilgili finans kurumlarına ait olmalıdır. Bunun ispat edilmemesi halinde, sözleşmenin tüketicinin bilmediği hükümlerinin aleyhine uygulanmasının önüne geçilmesi gerekmektedir. Bankaların müşterilerden aldığı hesap işletim ücreti, dosya masrafı, ipoteğin fekki ücreti, kredi kartı aidatı gibi masraf kalemleri ile ilgili olarak çok sayıda şikâyet başvurusu mevcuttur. Bankacılık alanındaki bu şikâyet alanlarının çözüme kavuşturulması için 14/05/2013 tarihli Müşteri Şikâyetleri Hakem Heyetinin Oluşumu, Çalışma Esas ve Usulleri Hakkında Tebliğ yayımlanmıştır. Bu tebliğ çerçevesinde Türkiye Bankalar Birliği nezdindeki Müşteri Hakem Heyetleri etkin bir hale gelmiştir. Bununla birlikte sigortacılık alanında da benzer

yapıdaki Sigorta Tahkim Komisyonu aktif olarak görevini sürdürmektedir. Müşteri şikâyetlerine yönelik bu çalışmalar olumlu karşılanmakla birlikte bu yapıların finans kesiminin tamamını kapsayacak şekilde tek bir çatı altında birleştirilmesinin yerinde olacağı değerlendirilmektedir. Vergi kayıp ve kaçakçılığının önlenmesi amacıyla yapılan ihbarlarda ihbarcılara ikramiye ödenmesi ile ilgili olarak başvurunun hızlı bir şekilde sonuçlandırılması uygun olacaktır. Yıllarca süren inceleme ve araştırmalar, bu sürede vergi kaçakçılığının devamına neden olmaktadır. Bu durum hem milli ekonomi açısından kayba neden olmakta hem de ihbarcıların şevkini kırmaktadır. Kurumlar ile bankalar arasında yapılan maaş ve özlük ödemelerine ilişkin promosyon sözleşmesinin imzalanmasından sonra idarelerine açıktan veya naklen atanacak ya da geçici görevle görevlendirilecek personelin olabileceği göz önünde bulundurularak ilgili personele de promosyon ödenmesinin sağlanmasına yönelik çalışmalar yapılmalıdır.

7.1.15. Sosyal güvenlik Emeklilik sonrasında çalışan sigortalılara geriye dönük çıkarılan Sosyal Güvenlik Destek Primi borcunun SGK tarafından tespitinin ve ilgiliye tebliğinin, borcun başlangıç tarihinden uzun zaman sonra

198

YILLIK RAPOR 2013

yapılması ve ilgilinin anapara borcuna ilave olarak geçen süreye ilişkin faiz ödemek zorunda bırakılması haksızlıklara neden olmaktadır. Emeklilik sonrası vergi mükellefiyeti başlayan sigortalılar ile ilgili olarak Sosyal Güvenlik Kurumu sistemi ile Maliye Bakanlığı Vergi Dairesi Otomasyon Programının eşgüdüm içinde çalışmaması; hem Sosyal Güvenlik Kurumu gelirlerinde kayba, hem de yükümlülük bilgisinin geç bildirimi dolayısıyla mükellefin faiz ödemesine yol açmaktadır. Aynı statüde ve aynı süre çalışılmış ve prim ödenmiş olunmasına rağmen, aylık hesaplama yöntemlerine ilişkin mevzuatta yapılan değişiklikler sebebiyle, farklı tarihlerde emekli olanlara ilişkin yaşlılık aylığı tutarlarının farklı olması haksızlıklara yol açmaktadır. SGK tarafından emekli olunan tarihteki katsayılar üzerinden hesaplanan ikramiyelerin daha sonraki bir tarihte ödenmesi durumunda, ödeme tarihindeki alım gücüne göre güncellenerek ödeme yapılmaması haksızlıklara yol açmaktadır. Farklı sosyal güvenlik kuruluşlarına tabi çalışmalarının ardından gerçekleşen doğumların şikâyetçinin sırf son tabi olduğu sosyal güvenlik kuruluşunun Sosyal Sigortalar Kurumu olmaması sebebiyle doğum borçlanması yapma hakkının tanınmaması hakkaniyete uygun değildir.

7.1.16. Enerji Kayıp-kaçak bedeli; Elektrik Piyasası Kanunu, Elektrik Piyasası Tarifeler Yönetmeliği, Dağıtım Sistemi Gelirinin Düzenlenmesi Hakkında Tebliğ ve diğer ikincil mevzuat gereğince müşterilere tahakkuk  ettirilen bedeldir. Kayıp-kaçak bedeli elektrik sisteminde ortaya çıkan teknik ve teknik olmayan kaybın maliyetinin kayıp-kaçak hedefi oranları ölçüsünde karşılanabilmesini sağlamaktadır. Dağıtım Sistemi Gelirinin Düzenlenmesi Hakkında Tebliğin Ek 2’nci maddesi gereğince bu bedel dağıtım bölgesine girmesi öngörülen elektrik miktarı ile hedeflenen kayıp kaçak oranı sonucunda bulunan enerji miktarı esas alınarak hesaplanmakta ve tahakkuk ettirilmektedir. Dolayısıyla, kayıp-kaçağın maliyetini dağıtım seviyesinden elektrik şebekesine bağlı olan sanayi tesisleri de dâhil tüm elektrik tüketicileri ödemektedir. Tüketici dernekleri ve vatandaşlar; kayıp-kaçak bedeli (K/K Bedeli) adı altında alınan bedelin bir hizmet bedeli karşılığı olmadan alındığı, kötü niyetli diğer kullanıcıların kaçak kullanımı ve tedarikçi elektrik dağıtım firmasının ağır ihmal ve kusurları ile alt yapısının eksikliklerinden kaynaklanan kayıp-kaçak bedelinin karşılığının dürüst aboneye yansıtıldığı, kayıp-kaçak oranlarında bölgeler arasında

199

YILLIK RAPOR 2013

farklılık oluştuğu, bu nedenle elektrik faturalarına yansıtılan oranlarda bile bir tutarsızlık görüldüğü, bir başkasının işlemiş olduğu suçun dürüst tüketiciye yansıtıldığı hususlarını ifade etmektedirler. Tüketiciler kayıp-kaçak bedeline ilişkin olarak Tüketici Sorunları Hakem Heyeti’ne başvurmakta ve aleyhine çıkan hakem heyeti kararlarına karşı da Tüketici Mahkemesine itiraz etmektedirler. Söz konusu uyuşmazlıklarla ilgili dağıtım şirketleri savunmalarında; bahse konu elektrik faturalarında yer alan kayıp/kaçak bedelinin kendi inisiyatifleri ile düzenlenmiş bir bedel olmadığını, 6446 Sayılı Elektrik Piyasası Kanunu dâhilinde tüm yurtta ulusal tarife olarak uygulandığını, söz konusu tarifelerin ise EPDK tarafından belirlendiğini, bu nedenle tarifelere uyma yükümlülüğünün bir gereği olarak kayıp-kaçak bedelinin perakende satış tarifesinin bir unsuru olarak faturalarda yer aldığını belirtmektedirler. Öte yandan, lisans sahibi şirketler ise, teknik veya teknik olmayan kayıpların (kaçak) elektriğin maliyetinin bir unsuru olduğunu, bu nedenle üretilen elektriğin maliyetinin tüketicilere yansıtılmasının faaliyetin doğal sonucu olduğunu ifade etmektedirler. Tüketicilerden tahsil edilen kayıp-kaçak bedeli, üçüncü kişilerin kaçak olarak kullandığı elektrik zararının abone olarak sözleşme yapılan elektrik kullanan kişile-

re yansıtılmasıdır. Üçüncü kişilerin yasal olmayan yollardan kaçak olarak elektrik kullanmalarından doğan haksız fiilleri dolayısıyla oluşan zararların yasal yollardan elektrik kullanan kişilere yansıtılmasının hakkaniyete uygunluğu kabul edilemez. Elektrik dağıtım görevini üstlenirken dağıtım şirketi elektriği dağıtım sırasında bir takım yolsuzlukların, haksızlıkların, kaçak kullanımların olacağını basiretli bir tacir olarak değerlendirmek, bunlara karşı gerekli önlemleri almak, üstlendiği elektrik dağılımında kaçak kullanım ve elektrik dağıtımı sırasında oluşan kayıpların önüne geçmek ve bununla ilgili gerekli tedbirleri almak zorundadır. Bu nedenle elektrik dağıtım şirketleri gerekli altyapıyı oluşturup, denetimlerini sıkı bir şekilde yaparak haksız ve yasalara aykırı şekilde elektrik kullananları tespit ederek bu kişiler hakkında yasal müeyyideleri uygulamak zorundadır. Anayasamızın ‘’Devletin amaç ve görevi’’ başlıklı 5’inci maddesi, ‘’Kanun önünde eşitlik’’ başlıklı 10’uncu maddesi ile ‘’Tüketicinin korunması’’ başlıklı 172’nci maddesindeki ‘’Devlet, tüketicileri koruyucu ve aydınlatıcı tedbirler alır, tüketicilerin kendilerini koruyucu girişimlerini teşvik eder’’ hükmü, bireyi ve tüketiciyi koruyucu hükümleri içermektedir.

200

Ayrıca 6446 Sayılı Elektrik Piyasası

YILLIK RAPOR 2013

Kanunu’nun 1’inci maddesinde Kanunun amacı “elektriğin yeterli, kaliteli, sürekli, düşük maliyetli ve çevreyle uyumlu bir şekilde tüketicilerin kullanımına sunulması için, rekabet ortamında özel hukuk hükümlerine göre faaliyet gösteren, mali açıdan güçlü, istikrarlı ve şeffaf bir elektrik enerjisi piyasasının oluşturulması ve bu piyasada bağımsız bir düzenleme ve denetimin yapılmasının sağlanmasıdır.” şeklindedir. 6446 Sayılı Elektrik Piyasası Kanunu’nda belirtilen elektriğin düşük maliyetle tüketicilerin kullanımına sunulması hükmü ve Anayasamızın yukarıda belirtilen maddeleri birlikte değerlendirildiğinde, tüketicilerden hakkaniyete ve anayasaya aykırı olarak alındığı düşünülen kayıp kaçak bedeli uygulamasıyla ilgili olarak kanuni düzenlemelerin EPDK tarafından yapılmasının uygun olacağı değerlendirilmektedir.

dan Ek-3’te sunulmaktadır. BM İnsan Hakları Komisyonunun 03/03/1992 tarihli 1992/54 sayılı, BM Genel Kurulunun 20712/1993 tarihli 48/134 sayılı kararlarıyla kabul edilen ve “İnsan Haklarının Geliştirilmesi ve Korunması için Kurulan Ulusal Kuruluşların Statüsüne ilişkin İlkeler” adlı belgeye, diğer adıyla Paris Prensipleri’ne uygun olarak, bu alanda bağımsız ve özerk olarak çalışan sadece iki kurum bulunmakta olup, bunlardan ilki Kamu Denetçiliği Kurumu, diğeri ise Türkiye İnsan Hakları Kurumu’dur. Kurumumuz da İnsan Hakları Kurumu da insan hakları ihlalleri konusundaki bireysel şikâyetleri almakta, değerlendirmekte ve bu konuda tavsiye kararları almaktadır. BM, AB, Avrupa Konseyi ve diğer uluslararası ve bölgesel örgütlerin işaret ettiği ihlal iddialarını ele alma mekanizmalarının (complaint handling mechanisms) olmazsa olmaz kıstasları “bağımsız”, “etkili” ve “süratli” olmalarıdır.

7.1.17. İnsan hakları kurumları görev/yetki alanlarının belirlenmesi ve tek bir bağımsız kurumun yetkiBu unsurlardan etkinlik ve süratin sağlendirilmesi lanması, insan hakları ihlalleri iddialarının Ülkemizde, insan hakları iddialarını inceleme yetkisine sahip hâlihazırda birçok kurum faaliyet göstermektedir. Kurum uzmanları tarafından muhtelif kaynaklardan faydalanılarak hazırlanan tablo mevcut durumu göstermesi bakımın-

denetiminde görev/yetki kargaşasının önlenmesi, vatandaşların hangi Kurumumuza başvuracakları konusunda net bilgiye sahip olmaları ve kamu kaynaklarının etkin kullanımı açısından, insan hakları alanındaki şikâyetlerinin tek bir bağımsız ku-

201

YILLIK RAPOR 2013

rum tarafından kabul edilmesinin faydalı olacağı mütalaa edilmektedir.

7.1.18. Eğitim-öğretim Bireyin insan olarak varlığının korunmasını amaçlayan ve hukukun üstünlüğünün egemen olduğu bir devlette hukuk güvenliğinin sağlanması, hukuk devleti ilkesinin yerine getirilmesinin zorunlu koşullardandır. Önceden oluşmuş hukuki durumun sonradan yapılan işlemlerle çok sık değiştirilmesi, hukuktan beklenen güvenlikle bağdaşamaz. Hukuki güvenlik sadece bireylerin devlet faaliyetlerine duyduğu güveni değil, aynı zamanda mevzuatın yürürlükte olmaya devam edeceğine duyulan güveni de içerir. Hukuk güvenliği ilkesi, hukuk normlarının öngörülebilir olmasını, bireylerin tüm eylem ve işlemlerinde devlete güven duyabilmesini, devletin de yasal düzenlemelerinde bu güven duygusunu zedeleyici yöntemlerden kaçınmasını gerekli kılar. Diğer bir anlatımla, yapılacak düzenlemelerde iyi yönetim ilkeleri olarak kabul edilen istikrar, belirlilik ve öngörülebilirlik ilkelerinin gözetilmesiyle hukuki güvenlik sağlanır. Bu ilkeler birbirini tamamlayan, iç içe geçmiş hukuk ilkeleridir. Belirlilik ilkesi, maddi hukuk ve usul kararlarının önceden öngörülebilir bir açıklıkta ve kişilerin haklı beklentilerine uygun bir şekilde düzenlenmesini gerektirir. Bu ilkeye göre, yasal düzenlemelerin hem kişiler hem de idare

yönünden herhangi bir duraksamaya ve kuşkuya yer vermeyecek şekilde açık, net, anlaşılır ve uygulanabilir olması, ayrıca kamu otoritelerinin keyfi uygulamalarına karşı koruyucu önlemler içermesi gereklidir. Belirlilik ilkesi ile birey, yasadan, belirli bir kesinlik içinde, hangi somut eylem ve olguya hangi hukuksal yaptırımın veya sonucun bağlandığını, bunların idareye hangi müdahale yetkisini doğurduğunu bilmelidir. Ancak bu durumda kendisine düşen yükümlülükleri öngörebilecektir. Belirlilik, kişilerin hukuk güvenliğini korumakla birlikte idarede istikrarı da sağlar. Öngörülebilirlik ilkesine göre de yasa kuralı, ilgili kişilerin mevcut şartlar altında belirli bir işlemin ne tür sonuçlar doğurabileceğini makul bir düzeyde öngörmelerini mümkün kılacak şekilde düzenlenmelidir. Öğrencilik gibi bir statüye bağlı olarak ileriye dönük beklenen haklar kazanılmış hak niteliği taşımamakla birlikte, belirli bir süreci öngören statüsel işlemlerde bu sürecin başında tabi olunan hukuksal sürecin sonuna kadar süreceğine dair haklı bir beklenti oluşmasına yol açmaktadır. Bu haklı beklentinin hukuk devleti tarafından korunması adaletli bir hukuk düzeni kurmanın gereklerindendir. Hukukun üstün olduğu ve böylece belirlilik, öngörülebilirlik ve istikrar ilkeleri ile hukuk güvenliğinin sağlandığı bir ülkede bireyler, haklı beklenti ile yönetimin

202

YILLIK RAPOR 2013

bir düzenleyici işlemine güvenerek kendi lehlerine olan bir sonuca ulaşabileceklerini ümit edebilirler. Bu değerlendirmeler ışığında Anadolu Üniversitesi yönetmeliklerini incelediğimizde, değişikliklerin çok sık yapıldığı, bu durumun ise yukarıda açıklanan hukuk devletinin “istikrar”, “öngörülebilirlik” ve “haklı beklenti” unsurlarıyla çeliştiği görülmektedir. Üniversitenin düzenlemelerinde değişiklik yapma yetkisi olmasına rağmen, mağduriyetlerin önüne geçecek şekilde geçiş hükmü eklemek gibi önlemler almaması da, istikrarsızlıklara yol açmaktadır65.

7.2. Kurum Mevzuatına İlişkin Öneriler 21’inci yüzyılın önemli bir değeri olarak insan haklarına ilişkin hukuksal düzenlemeler ülke anayasalarında yer almakta ve uluslararası sözleşmeler ile güvence altına alınmaktadır. Kamu Denetçisine başvuru hakkı Anayasal bir hak olarak kabul edilmekte ve ulusal hukuk düzenlerinde hak ettiği yeri bulmaktadır. Birçok ülke anayasasında olduğu gibi Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nda da Kamu Denetçisine başvuru hakkı, anayasal düzeyde hukuksal bir güvenceye kavuşturulmuştur. Anayasamızın 74’üncü maddesine, 12/09/2010 tarihinde yapılan halk oylamasıyla kabul edilen 7/05/2010 tarihli ve 5982 sayılı 65

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunla eklenen hükümle, herkesin bilgi edinme ve Kamu Denetçisine başvurma hakkına sahip olduğu kabul edilmiştir. Anılan Anayasa hükmü ile TBMM Başkanlığına bağlı olarak kurulan Kamu Denetçiliği Kurumunun, idarenin işleyişiyle ilgili şikâyetleri inceleyeceği; Kamu Denetçisine başvuru hakkının kullanılma biçimi, Kamu Denetçiliği Kurumunun kuruluşu, görevi, çalışması ve inceleme sonucunda yapacağı işlemler ile Kamu Başdenetçisi ve Kamu Denetçilerinin nitelikleri, seçimi ve özlük haklarına ilişkin usul ve esasların kanunla düzenleneceği belirtilmiştir. Bu hükümler esas alınarak 14/6/2012 tarihli ve 6328 sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu ile kamu hizmetlerinin işleyişinde bağımsız ve etkin bir şikâyet mekanizması oluşturmak suretiyle, idarenin her türlü eylem ve işlemleri ile tutum ve davranışlarını; insan haklarına dayalı adalet anlayışı içinde, hukuka ve hakkaniyete uygunluk yönlerinden incelemek, araştırmak ve önerilerde bulunmak üzere Kamu Denetçiliği Kurumu oluşturulmuştur. Söz konusu Kanunla, Kamu Denetçiliği Kurumunun kuruluş, görev ve çalışma usullerine ilişkin ilkeler ile Kamu Başdenetçisi ve Kamu Denetçilerinin niteliklerine, seçimlerine, özlük haklarına ve Kurum personelinin atanmaları ile özlük haklarına ilişkin hükümler düzenlenmiştir.

2013/94 sayılı Tavsiye Kararı

203

YILLIK RAPOR 2013

Ancak, Kanunun uygulanması aşamasında, kişilerin Kamu Denetçisine başvuru hakkının daha etkin hale getirilmesi, Kamu Denetçisine başvuru hakkının kapsamının genişletilmesi şikâyet başvurularına ilişkin incelemelerin daha iyi yürütülmesi amacıyla Kurum kanunu ile bağlı olduğu düşünülen ve 2013 Türkiye İlerleme Raporu, Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi tarafından hazırlanan Avrupa Ombudsmanlık Kurumunun Güçlendirilmesi Raporu, Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiseri Raporu, Avrupa Konseyi Venedik Komisyonunun Tavsiye Kararları ile dünyadaki Ombudsmanlık kurumları hakkındaki değerlendirmeleri de dikkate alınarak aşağıdaki düzenlemelerde değişiklik yapılmasının uygun olacağı değerlendirilmektedir. Bu kapsamda olarak;

7.2.1. İyi yönetim ilkelerine Kanunda yer verilmesi Güçlü idare karşısında bireyi korumak amacıyla kurulan Kamu Denetçiliği Kurumunun, bireyin idareye karşı temel güvencesi niteliğinde olan nezaket, haklı beklentiye uygunluk, eşitlik, açık ve gerekçeli karar gibi iyi yönetim ilkelerini gözeterek inceleme ve araştırmalarda bulunması, Kurumun temel amaçlarıyla uyum içerisinde olup, bireyi devlete karşı koruyan hukuk devletinin bir gereğidir. Temel faaliyet alanı ve işlevi kamu hizmeti ve kolluk olan

idarenin bu faaliyetleri yürütürken yapmış olduğu her türlü işlem ve eylem ile tutum ve davranışları hukuka ve hakkaniyete uygunluk yönlerinden inceleyen Kamu Denetçiliği Kurumunun inceleme ve araştırmalarında, Avrupa İyi Yönetim Yasası ve insan haklarına ilişkin bazı anlaşmalarda yer verilen ilkeleri gözetmesi, yürütülen hizmetin kalitesini artırması ve idareye karşı bireye güvence sağlaması sebebiyle gerekli olduğu düşüncesiyle 14/06/2012 tarihli ve 6328 sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanununun 1’inci maddesinin birinci fıkrasında iyi yönetim ilkelerine yer verilmelidir.

7.2.2. Özel hukuk tüzel kişilerinin Kanunda açıkça tanımlanması Kanunumuzun 3’üncü maddesinde, idare tanımı içinde kamu hizmeti yürüten özel hukuk tüzel kişileri de yer almaktadır. Ancak, kamu hizmeti yürüten özel hukuk tüzel kişilerinin tanımı mevcut düzenlemede belirsizdir. Bu belirsizliği gidermek amacıyla kamu hizmeti yürüten özel hukuk tüzel kişilerinin, ‘kamunun ortak, sürekli ve kamusal bir ihtiyacını karşılayan ve idari düzenleme, denetim ve gözetim altında kamu hizmeti yürüten özel hukuk tüzel kişileri’ olarak yeniden tanımlanması uygun olacaktır. Böylece, bankacılık, telekomünikasyon, enerji üretimi ve dağıtımı gibi Dev-

204

YILLIK RAPOR 2013

letin gözetim ve denetimi altında hizmet yürüten özel hukuk tüzel kişilerinin Kurumumuzun denetimi altıda olması hususuna açıklık getirilmiş olacaktır.

olacağı düşünülmektedir.

Kurumun, insan hakları ve temel hak ve özgürlükler, kadın ve çocuk hakları ile kamuyu ilgilendiren genel konularda şikâyet aranmaksızın resen harekete geçebilmesi, idareye karşı bireyin hak ve özgürlüklerinin korunması için gerekli olduğu değerlendirilmektedir. Bireyin temel hak ve özgürlüklerine yapılan müdahaleye karşı şikâyet başvurusunda bulunmasının engellenme ihtimali veya bireyin Kuruma başvuruyolunu bilmemesi gibi durumlarda, hukuk devletinin bir gereği olarak Kamu Başdenetçisine bireyin inisiyatifi dışında resen de harekete geçebilme imkânı yasal olarak tanınmalıdır. Kamu Başdenetçisine resen inceleme yetkisinin verilmesi gerektiği, 2013 yılı İlerleme Raporu ile Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiseri Raporunda da yer almaktadır.

Kamu Denetçiliği Kuruma Kanunu’nda yer almaması, şikâyet başvurusu üzerine yapılacak incelemelerin yerinde yapılamamasından dolayı başvurunun sağlıklı sonuçlandırılamamasına neden olmaktadır. Yerinde inceleme yapılamayan çoğu şikâyette bir sonuca varmak ve karar vermek mümkün gözükmemektedir. Özellikle ceza infaz kurumları ve karakollar gibi özgürlüğün sınırlandırıldığı idarelerle, mülkiyet ve taşınmaz vb. konularla ilgili yapılan şikâyetlerde, yerinde inceleme yapılması maddi bir zorunluluk içermektedir. Bu eksikliğin giderilmesi amacıyla, Kurumun başvuruya ilişkin olarak yerinde inceleme yapabilmesi ve ilgili idare ve yetkililerin bunun için gerekli her türlü kolaylığı sağlaması zorunluluğunu içeren yasal düzenleme yapılmalıdır.

Öte yandan, Kamu Başdenetçisine seçimlik bir yetki olarak kamu yararı görmediği şikâyetleri incelememe yetkisi verilerek Kurumun kaynaklarının etkin ve verimli olarak değerlendirilmesinin uygun

Kamu Başdenetçisine yerinde inceleme yetkisinin verilmesi gerektiği, 2013 yılı İlerleme Raporunda da yer almaktadır.

7.2.4. Kamu Başdenetçisi veya görevlendireceği Kamu Denetçilerine yerinde inceleme yetkisinin ve7.2.3. Kamu Başdenetçisine veya rilmesi görevlendireceği Kamu DenetçileKuruma inceleme ve araştırma yetkirine resen inceleme ve incelememe si tanınmakla birlikte, yerinde inceleme yetkisinin verilmesi yapabilmesine ilişkin bir düzenlemenin

205

YILLIK RAPOR 2013

Diğer yandan, Başdenetçilikçe Kuru7.2.5. Özgürlüğünden yoksun kişilerleyapılan her türlü görüşmenin mun ilgi alanına girdiği değerlendirilen (yazılı veya sözlü) gizliliğinin te- konularda özel raporu kamuoyuna duyurabilmekle birlikte, yayınlayabilmesi ile minat altınaalınması Bilindiği üzere, ülkemizde özgürlüğünden yoksun bırakılmış kişilerin gerçekleştirdikleri görüşmeler, bu idarelerinin kontrolü altında gerçekleşmektedir. Ancak, idareden kaynaklanan şikâyetleri inceleyen Kamu Denetçiliği Kurumu ile yapılan görüşmelerin idare tarafından gözetim altında tutuluyor olması, Kurumumuza yapacakları şikâyetlerde durumlarını açık ve net bir şekilde ifade etmelerine engel teşkil etmektedir. Dolayısıyla, ilgili kurum ve kuruluşların Kamu Başdenetçisi veya görevlendireceği Kamu Denetçilerine bu kimselerle yapacakları görüşmelerde her türlü kolaylığı sağlayacak ve gizliliği de temin edecek imkânları hazırlamaları yönünde düzenlemelerin kurum kanununa eklenmesi gerekmektedir. Kamu Başdenetçisine bu teminatın verilmesi gerektiği, Avrupa Konseyi tarafından hazırlanan Avrupa’da Ombudsmanlığın Güçlendirilmesi Raporu’nda da yer almaktadır.

7.2.6. Özel raporların iletilmesi 6328 sayılı Kanunun ‘Raporlar’ başlıklı 22’inci maddesinin 3’üncü fıkrasında Kurumun açıklanmasında fayda gördüğü hususları yıllık raporu beklemeksizin her zaman kamuoyuna duyurabileceği düzenlenmektedir.

görüşlerini ilgililere iletebilmesi konularının da düzenleme içinde yer alması gerektiği düşünülmektedir.

7.2.7. Menfaati ihlal edilen kişilerin kuruma başvurmasının sağlanması Kanunumuzun 17’nci maddesinin birinci fıkrasında yapılacak değişiklikle, “menfaati ihlal edilen gerçek ve tüzel kişilerin Kuruma başvurabileceği” düzenlenerek, kural olarak herhangi bir menfaati ihlal edilmeyen kişilerin gereksiz ve gayri ciddi başvurularının önüne geçilmesi sağlanabilecektir. Keza, idarenin herhangi bir işlem, eylem, tutum veya davranışıyla menfaati ihlal edilen kişilerin Kuruma başvurusu bulunmazken, bu kişilerin yerine menfaati ihlal edilmeyen kişilerin başvuru yapması, menfaati ihlal edilen kişilerin haklarını zedelemektedir. Bu yolun kapatılması suretiyle, gerçekten menfaati ihlal edilen kişilerin hakları korunmuş olacaktır.

7.2.8. Başvuru dilinin düzenlenmesi 17’nci maddenin ikinci fıkrasındaki, Kuruma şikâyet başvurusunun Türkçe dilekçe ile yapılacağına ilişkin hükmün yürürlükten kaldırılmasının uygun olaca-

206

YILLIK RAPOR 2013

ğı değerlendirilmektedir. Anayasamızın dilekçe, bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkını düzenleyen 74’üncü maddesi ile 3071 sayılı Dilekçe Hakkının Kullanılmasına Dair Kanun’da Türk vatandaşları ile mütekabiliyet esası çerçevesinde yabancıların, idari makamlara yapacakları şikâyetlerde, başvuru dilinin Türkçe olması şartı hariç dil şartı getirilmediği de gözetilerek anılan hüküm değiştirilmek suretiyle AİHS ile uyum sağlanmalıdır. Sözleşmenin 13’üncü maddesinde, “Bu Sözleşmede tanınmış olan hak ve özgürlükleri ihlal edilen herkes, söz konusu ihlal resmi bir hizmetin ifası için davranan kişiler tarafından gerçekleştirilmiş olsa dahi, ulusal bir merci önünde etkili bir yola başvurma hakkına sahiptir.” ve 14’üncü maddesinde ise “Bu Sözleşmede tanınan hak ve özgürlüklerden yararlanma, cinsiyet, ırk, renk, dil, din, siyasal veya diğer kanaatler, ulusal veya toplumsal köken, ulusal bir azınlığa aidiyet, servet, doğum başta olmak üzere herhangi başka bir duruma dayalı hiçbir ayrımcılık gözetilmeksizin sağlanmalıdır.” hükümlerine yer verilmiştir. Anılan Sözleşme hükümlerine uygun olarak, Kuruma herhangi bir dilde şikâyet başvurusu yapılabilmesine olanak tanımak suretiyle, başvuru hakkının kapsamı genişletilmelidir.

7.2.9. Yabancılar tarafından yapılan başvurulara ilişkin düzenleme Kuruma yabancılar tarafından yapıla-

cak şikâyet başvurularında pasaport numarasının aranması, pasaport sahibi olmayan yabancıların Kuruma şikâyet başvurusunda bulunabilmesini engellemektedir. Özellikle mülteci konumunda olup, pasaport numarası olmayan ancak yetkili kamu kurumlarınca verilen geçici kimlik belgesi sahibi olan yabancıların Kuruma bu tür geçici belgelerle de başvuru yapabilmelerine imkân tanımak amacıyla maddenin ikinci fıkrasında değişiklik yapılmalı ve pasaport numarasının veya Yönetmelikte belirlenen belgelerin başvuru dilekçesine eklenmesi öngörülmelidir.

7.2.10. İdari başvuru yollarının tüketilmesi şartının kolaylaştırılması Aynı maddenin dördüncü fıkrasında yapılacak değişiklikle, Kuruma başvuru yapılabilmesi için öngörülen idari başvuru yollarının tüketilmesi koşulu açısından 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununa yapılan atıf yürürlükten kaldırılmalı ve idari başvuru yollarının tüketilmesine ilişkin usul ve esaslar doğrudan bu Kanunda düzenlenmelidir. Böylece, İdari Yargılama Usulü Kanunu’nda öngörülen ihtiyari idari başvuru yollarının, Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu’yla Kuruma şikâyet başvurusunda bulunulabilmesi için zorunlu hale dönüştürülmesinden kaynaklanan sorunların ortadan kaldırılması mümkün hale gelecektir. Ayrıca bu düzenlemeyle, idarenin idari işlem veya eylem niteliğinde

207

YILLIK RAPOR 2013

olmayan özel hukuk işlemleri ve icraî nitelik taşımayan işlemlerinden kaynaklanan şikâyet başvurularında da İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun, sadece idari işlem ve eylemler açısından düzenlenmiş olan idari başvuru yollarının tüketilmesine ilişkin hükümlerinin uygulanma zorunluluğu ortadan kaldırılmış olacaktır. Kuruma başvuruda bulunulabilmesi için öncelikle işlemi veya eylemi yapan idareye talebin karşılanması amacıyla işlemin tebliği veya eylemin öğrenildiği tarihten itibaren altı ay içinde müracaatta bulunulması veya özel kanunlarda yer alan zorunlu idari başvuru yollarının tüketilmesi zorunluluğu düzenlenerek, idari başvuru yollarının tüketilmesine ilişkin usul oldukça sadeleştirilmelidir. Ayrıca, idarenin tutum ve davranışları ile kanunlarda açıkça kesin olduğu belirtilen işlemlere karşı doğrudan Kuruma başvuruda bulunulabileceğine dair bir hüküm eklenmek suretiyle, bu durumlarda gereksiz yere idareye başvuru yapma zorunluluğu ortadan kaldırılabilecektir.

hakkı verilerek kendisini savunma imkânı sağlanmış olacaktır. Maddenin mevcut düzenlemesine göre, Kurumun inceleme ve araştırma konusu ile ilgili olarak istediği bilgi ve belgelerin, bu isteğin tebliğ edildiği tarihten itibaren otuz gün içinde verilmesi zorunludur. Bu süre içinde istenen bilgi ve belgeleri haklı bir neden olmaksızın vermeyenler hakkında Başdenetçi veya Denetçinin başvurusu üzerine ilgili merciin soruşturma açması gereklidir. İlgili kurumca açılan soruşturma hakkında Kuruma bilgi verilmesinin maddede düzenlenmemesi bir eksiklik olarak göze çarpmaktadır. Yapılacak düzenleme ile kamu kurum ve kuruluşlarındaki disiplin soruşturmalarının akıbeti hakkında da Kurumun bilgi sahibi olabilmesi ve keyfiliğin ya da suiistimalin önlenmesi sağlanabilecektir. Ayrıca, mutlak hukuka ve kanuna aykırılık hallerinde Başdenetçi veya denetçiler ilgililer hakkında idari ve adli yönden işlem yapılmasını da isteyebilecektir.

7.2.12. Gizli bilgi ve belgelerin in7.2.11. İdarelerden bilgi ve belge celenmesi istenmesi 6328 sayılı Kanunun 18’inci maddesi6328 sayılı Kanunun 18’inci maddesinde değişiklik yapılmak suretiyle, Kuruma yapılan başvuruların daha etkin incelenebilmesini ve araştırılabilmesini sağlamaya yönelik hükümler getirilmelidir. Böylece, idareye şikâyet konusu olay hakkında söz

nin ikinci fıkrasındaki mevcut düzenlemeye göre, Devlet sırrı veya ticari sır niteliğindeki bilgi ve belgelerin, yetkili mercilerin en üst makam veya kurulunca gerekçesi belirtilmek suretiyle verilmeyebileceği, ancak, sadece Devlet sırrı niteliğindeki bilgi

208

YILLIK RAPOR 2013

ve belgelerin Başdenetçi veya görevlendireceği denetçi tarafından yerinde incelenebileceği düzenlenmiş, ticari sır bakımından bu yetki verilmemiştir. Fıkrada düzenleme yapılarak, verilmeyen ticari sır niteliğindeki bilgi ve belgelerin de Başdenetçi veya görevlendireceği Denetçi tarafından yerinde incelenebilmesi sağlanmalıdır. Böylelikle, Kurumun daha etkin inceleme ve araştırma yapması mümkün hale gelecektir.

7.2.13. Bilirkişi, tanık masrafları ve ücretleri 6328 sayılı Kanunun 19’uncu maddesinde değişiklik yapmak suretiyle, bilirkişi ve tanığa ödenecek ücretler ile harcırah miktarları yeniden düzenlenmelidir. Başdenetçi ve denetçilerin, çözümü özel ve teknik bilgiyi gerektiren inceleme ve araştırma konusu ile ilgili olarak bilirkişi görevlendirebilecekleri hüküm altına alınmıştır. Yasa ile bilirkişi olarak görevlendirilen kamu görevlilerine 1.000 gösterge rakamının memur aylık katsayısıyla çarpımı sonucu bulunacak miktarı geçmemek üzere, diğer kişiler için 2.000 gösterge rakamının memur aylık katsayı çarpımı sonucu bulunacak miktar bilirkişi ücreti olarak takdir edilmiştir. Bu hesaplama neticesinde kamu görevlisi olan bilirkişi ücreti günlük 75 TL iken, özel sektörden temin edilecek bilirkişi için ödenecek günlük ücret 150 TL’dir. Ancak, şikâyet başvurusu-

nun niteliği, dosyanın kapsamı göz önüne alındığında takdir edilen bilirkişi ücretinin, bilirkişinin sarf ettiği emek ve mesaisini karşılamaktan uzak olduğu görülmüş ve bu sebeple bilirkişi temininde güçlük çekildiği tespit edilmiştir. Dolayısıyla, bilirkişiye ödenecek ücretler artırılmalı, ayrıca kapsamlı dosyalarda şikâyetin mahiyeti ile sarf edilen emek ve mesaiye göre Başdenetçi veya denetçilerin bilirkişi ücretini artırabileceğine dair hüküm eklenmeli, ulaşım, konaklama ve diğer giderlerin de belgeleri karşılığında ayrıca ödenebileceği düzenlenmeli, tanığa veya ilgili kişilere tanıklık nedeniyle kaybettiği zamanla orantılı olarak ödeme yapılmalıdır.

7.2.14. Kurumun önerisi doğrultusunda yapılan işlem veya eylemden dolayı ilgili mercie veya görevlilere sorumluluk yüklenmemesi Sorumluluk altına girmekten çekinme ihtimaline karşı ilgili kamu görevlilerinin Kurumun önerisi doğrultusunda işlem yapmak veya eylemde bulunmaktan kaçınmalarını önlemek amacıyla, Kurumun önerisi doğrultusunda yapılan işlem veya eylemden dolayı ilgili mercie veya görevlilere adli, mali veya idari sorumluluk yüklenemeyeceği yönünde yasal düzenleme yapılarak, Kurumun tavsiye kararlarına etkinlik kazandırılmalıdır.

209

YILLIK RAPOR 2013

7.2.15. Kamu Başdenetçisine Anayasa Mahkemesine başvuru ve adli/ idari yargıda dava açabilme hakkının verilmesi AKPM’nin 1615 (2003) sayılı Tav-

Böylece, başta insan haklarının korunması olmak üzere, Kurumun görev alanındaki konulara ilişkin davalarda hukuka ve hakkaniyete uygunluk yönlerinden bütüncül bir bakış açısı sağlanmış olacaktır.

siye Kararı ile Avrupa’da Ombudsman-

7.2.17. Kamu Başdenetçisi ile Kamu Denetçilerinin dokunullirtildiği üzere Ombudsmana Anayasa mazlığı ile Kurum personel rejimiMahkemesi’ne kanunların yorumlanması nin değiştirilmesi lığın

Güçlendirilmesi

Raporu’nda

be-

konusunda başvuru hakkı tanınmalıdır. Bu çerçevede, Kamu Başdenetçisine de Ana-

yasa Mahkemesi’ne kanunların yorumlanması veya kanunların anayasaya aykırılığı hakkında başvuru hakkının tanınması (özellikle, idari işlem ve eylemler ile mevzuatın temel hak ve özgürlükleri kısıtlayıp kısıtlamadığına ilişkin olarak), şikâyet konusu olayda açıkça hukuka aykırılık tespit etmesi halinde ise adli/idari yargıda dava açma hakkının tanıması yapılacak denetimin kalitesi ile etkinliğini arttıracaktır.

7.2.16. Kamu Denetçiliği Kurumunun Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde açılan davalarla ilgili konumu İnsan haklarının korunmasında hukuka ve hakkaniyete uygunluk denetimi yapma görevinin gereği olarak AİHM’de Türkiye’ye karşı açılan davalarda, Adalet Bakanlığının Kamu Denetçiliği Kurumunun görüş ve önerilerini göz önünde bulundurması gerektiği değerlendirilmektedir.

Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiserliği Ofisi’nin Kurum mevzuatına ilişkin değerlendirmelerinde Kamu Başdenetçisi, Kamu Denetçileri ve Kurum personelinin ilgili eylem ve işlemlerinden dolayı dokunulmazlığa sahip olmalarının gerektiği belirtilmektedir. Kurum Başdenetçisi ve Denetçileri ile uzmanlarına bu dokunulmazlığın verilmesinin ülke ve Kurum saygınlığı yönünden gerekli olduğu değerlendirilmektedir. Ayrıca, Kurumun 10 ayda 7500’ün üzerinde şikâyet başvurusu aldığı, incelemelerin hukuka ve hakkaniyete uygunluk noktasında titizlikle ve TBMM adına gerçekleştirildiği göz önünde bulundurulduğunda, Kurumu daha cazip hale getirip, nitelikli uzman ve personel açığının giderilmesi ihtiyacı da doğmuştur. Bu doğrultuda, Kamu Başdenetçisi, Kamu Denetçileri ile uzmanlara ilişkin hakların, hâkimlerle eşitlenmesi gereği ortaya çıkmaktadır.

210

YILLIK RAPOR 2013

7.3. Diğer Mevzuat Hükümlerine İlişkin Değişiklik Önerileri İdareyi hukuka uygunluk noktasında denetleyerek bir geri bildirim mekanizması işlevi gören Kurumumuz, verdiği tavsiyelerde yürürlükteki mevzuatın aksayan yönlerine de işaret etmektedir. Aşağıda, Kamu Başdenetçisince verilen tavsiye kararlarımızda toplumun ihtiyaçları doğrultusunda gözden geçirilmesinde yararlı olacağını değerlendirdiğimiz mevzuat değişikliği önerilerine yer verilmiştir.

7.3.1 Kamu Kurum ve Kuruluşlarında Çalışan Personelin Kılık ve Kıyafetine Dair Yönetmelik Memur olarak çalışan şikâyetçinin kılık kıyafet yönetmeliğine aykırı davrandığı gerekçesiyle ikaz edilmesi işlemine karşı yapılan başvurusunun incelenmesi neticesinde; 1) 25/10/1982 tarih ve 17849 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 16/07/1982 tarih ve 82-5105 sayılı Bakanlar Kurulu Kararına ilişkin Kamu Kurum ve Kuruluşlarında Çalışan Personelin Kılık ve Kıyafetine Dair Yönetmelik’in 1’inci ve 5’inci maddelerinin; Anayasamızın Cumhuriyetin Temel Nitelikleri başlıklı 2’nci maddesine, Devletin Temel Amaç ve Görevleri başlıklı 5’inci

211

maddesine; Kanun Önünde Eşitlik başlıklı 10’uncu maddesine, Anayasanın Bağlayıcılığı ve Üstünlüğü başlıklı 11’inci maddesine; Temel Hak ve Hürriyetlerin Niteliği başlıklı 12’nci maddesine; Din ve Vicdan Hürriyeti başlıklı 24’üncü maddesine; Çalışma Hakkı ve Ödevi başlıklı 49’uncu maddesine; 657 Sayılı Devlet Memurları Kanununun 125’inci maddesinin D fıkrasının (ı) bendine; BM İnsan Hakları Evrensel Bildirgesinin 7’nci maddesine; AİHS’nin Düşünce, Vicdan ve Din Özgürlüğü başlıklı 9’uncu maddesine; Ayrımcılık Yasağı başlıklı 14’üncü maddesine; Hakların Kötüye Kullanımının Yasaklanması başlıklı 17’nci maddesine; Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşmenin 18’inci ve 19’uncu maddelerine; Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi başlıklı 2’nci ve 11’inci maddelerine aykırı olduğundan iptali ile yürürlükten kaldırılması, “Aşırılığa kaçmayacak sade bir kılık kıyafet” çerçevesinde kısa ve öz yeni bir yönetmeliğin çıkarılmasının uygun olduğu, 2) Bu olmadığı takdirde 1 no’lu bent çerçevesinde anılan yönetmeliğin 1’inci ve 5’inci maddelerinin yürürlükten kaldırılması, 3) İlk iki bendin yerine getirilmesi mümkün görülmediği takdirde, anılan Yö-

YILLIK RAPOR 2013

netmeliğin 5’inci maddesinde yazılı “görev mahallinde baş daima açık” ibaresinin Yönetmelikten çıkarılması, hususlarında Başbakanlık Makamına tavsiyede bulunulmuştur.

7.3.2 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu Doğum borçlanması talebinin, daha önce sigortalılık tescili olmasına rağmen, sırf doğumdan önce son tabi olunan sosyal güvenlik kuruluşunun Emekli Sandığı olması sebebiyle reddedilmesi işlemine karşı yapılan şikâyet başvurusunun incelenmesi neticesinde; İleride benzer sorunların yaşanmaması için 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 41’inci maddesinin uygulanmasına ilişkin alt düzenleyici normlarda, konuyu açıklığa kavuşturacak ve dar yorumlara meydan vermeyecek şekilde gerekli düzenlemelerin yapılması hususunda SGK Başkanlığına tavsiyede bulunulmuştur. Ayrıca, tedavi amacıyla yurt dışında kalınan dönem için ödenen avans tutarının, muayene haricindeki günlere ait kısmının SGK Başkanlığı tarafından geri istenmesi işlemine yönelik yapılan şikâyet başvurusunun incelenmesi neticesinde; Şikâyetçinin yurt dışında tedavi sonrası geçirdiği sürelerin keyfi olmayıp idari kararın beklenilmesine yönelik olduğu, bu

sürelerde kendisi ve refakatçisine gündelik ödenmesinin hakkaniyet açısından gerekli olduğu, avans mahsuplaşma işleminde bu durumun dikkate alınması gerektiği kanaatine varılmış, benzer sorunların tekrar yaşanmaması için 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 66’ncı maddesinin uygulanmasına ilişkin alt düzenleyici normlarda, konuyu açıklığa kavuşturacak ve dar yorumlamalara meydan vermeyecek şekilde gerekli düzenlemelerin yapılması hususunda Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığına tavsiyede bulunulmuştur.

7.3.3 1379 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu Tezli yüksek lisans öğrenimini tamamlayan öğretmene Uzman Öğretmen unvanının verilmemesi işlemine karşı yapılan şikâyet başvurusunun incelenmesi neticesinde; İdarenin işlemi mevzuata uygun bulunmakla birlikte, hukuk güvenliği, haklı beklentilerin korunması, belirlilik ve öngörülebilirlik gibi uluslararası kriterlere göre hukukun üstünlüğü yönünden yerinde olmayıp, hakkaniyete aykırı olduğu sonucuna varılmış, bu kapsamda 1379 sayılı Milli Eğitim Temel Kanununun 5204 sayılı Kanunla değişik 43’üncü maddesinin bazı fıkra ve ibareleri Anayasa Mahkemesi’nin 21/05/2008 tarihli ve

212

YILLIK RAPOR 2013

E:2004/83, K:2008/107 sayılı Kararı ile iptal edildiğinden, tereddütlerin giderilmesi ve oluşan yasal boşluğun doldurulmasına ilişkin mevzuat değişikliğinin gecikme olmaksızın gerçekleştirilmesi ve bu yasal boşluktan kaynaklanan mağduriyetin giderilmesi hususunda Milli Eğitim Bakanlığına tavsiyede bulunulmuştur.

7.3.4 Makina ve Kimya Endüstrisi Kurumu Genel Müdürlüğü Personeli Görevde Yükselme ve Unvan Değişikliği Yönetmeliği MKEK Genel Müdürlüğü Personeli Görevde Yükselme ve Unvan Değişikliği Yönetmeliği’nde hüküm bulunmaması sebebiyle, sivil savunma uzmanı unvanlı kadrolara görevde yükselme olanağının verilmiyor olmasına yönelik yapılan şikâyet başvurusunun incelenmesi neticesinde; MKEK Genel Müdürlüğü Personeli Görevde Yükselme ve Unvan Değişikliği Yönetmeliğinde, sivil savunma uzmanlarına sınava girerek yükselme olanağı sağlayacak şekilde değişiklik yapılması hususunda MKEK Genel Müdürlüğüne tavsiyede bulunulmuştur.

biyle, sınavlarda uygulanan sıkı güvenlik tedbirlerine yönelik yapılan şikâyet başvurusunun incelenmesi neticesinde; ÖSYM Başkanlığı tarafından uygulanan sınav güvenlik tedbirlerinin, yasanın ilgili idareye verdiği bir görev olduğu ve daha önce yaşanan tecrübelerden dolayı güvenlik tedbirlerinin çok sıkı bir şekilde uygulanmasının bir gereklilik olduğu görülmekle birlikte, sınav sırasında aşırı stres ya da başka bir nedenden kaynaklanabilecek temel insani ihtiyaçların karşılanması için insan hakları alanındaki uluslararası sözleşmeler ve Anayasamızda yer alan eğitim ve öğretim hakkı çerçevesinde yasal düzenlemelere gidilmesi hususunda ÖSYM Başkanlığına tavsiyesinde bulunulmuştur.

7.3.6 Yaşlılık aylıkları arasında var olan farklılıkların giderilmesi Farklı sosyal güvenlik kurumlarından emekli olunması nedeniyle yaşlılık aylıkları arasında ciddi farkların bulunduğuna ilişkin yapılan şikâyet başvurularının incelenmesi neticesinde yaşlılık aylıkları arasında var olan farklılıkların yasa koyucu tarafından yapılacak düzenlemelerle giderilmesi gerektiği kanaatine varılmıştır.

7.3.5 ÖSYM Başkanlığı tarafından Bu doğrultuda, yaşlılık aylığına hak uygulanan sınav güvenlik tedbirle- kazanma koşulları ve sağlanan yardımlar bakımından, aynı konumda bulunanlar ri 2013 Yükseköğrenime geçiş (YGS) sınavına giren şikâyetçinin, sınavda yaşadığı panik atak ve aşırı stres sonucu sınavı yarıda bırakıp çıkmak zorunda kalması sebe-

arasında var olan farklılıkların giderilmesine yönelik mevzuat çalışmalarının (aktüeryal dengeler ile büyüme hızları da göz önünde bulundurularak) yapılması husu-

213

YILLIK RAPOR 2013

sunda SGK Başkanlığına tavsiyede bulunulmuştur.

7.3.7 İlkokul Öğretmenleri Sağlık ve Sosyal Yardım Sandığı Aidat ve Sosyal Yardımlar Yönetmeliği Doğal afet sebebiyle zarara uğrayan İLKSAN üyesinin, Aidat ve Sosyal Yardım Yönetmeliği kapsamında yardım talebinin reddedilmesi işlemine ilişkin yapılan şikâyet başvurusunun incelenmesi neticesinde;

ramiyesi” başlıklı 89’uncu maddesinin uygulanmasına ilişkin alt düzenleyici normlarda, konuyu açıklığa kavuşturacak ve dar yorumlamalara meydan vermeyecek şekilde gerekli düzenlemelerin yapılması hususunda SGK Başkanlığına tavsiyede bulunulmuştur.

7.3.9 3201 sayılı Yurt Dışında Bulunan Türk Vatandaşlarının Yurt Dışında Geçen Sürelerinin Sosyal Güvenlikleri Bakımından Değerİlkokul Öğretmenleri Sağlık ve Sosyal lendirilmesi Hakkındaki Kanun ile Yardım Sandığı Aidat ve Sosyal Yardım- Kanunun uygulanmasına ilişkin lar Yönetmeliği’nin Mart 2013/266 sayılı alt düzenleyici normlar Tebliğler Dergisinde yayımlanarak değişiklik yapılan “Doğal Afet Yardımı” başlıklı 8’inci maddesi ile form dilekçelerdeki hasar tespit raporları bölümünün; kalem kalem görülen hasarı, hasar oranını, rayiç bedeli ile tahmini global zarar miktarını içerecek şekilde hazırlanması konusunda İlkokul Öğretmenleri Sağlık ve Sosyal Yardım Sandığına tavsiyede bulunulmuştur.

7.3.8 5434 sayılı Emekli Sandığı Kanunu SGK tarafından hesaplanan emekli ikramiyelerinin, Türk Lirasından altı sıfır atılması sebebiyle, ödeme tarihindeki güncel alım gücüne denkleştirme yapılmadan ödenmesi konusunda yapılan şikâyet başvurularının incelenmesi neticesinde; 5434 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanunu’nun “Emekli İk-

Talep tarihinde Türk vatandaşı olunmadığı gerekçesiyle yurtdışı hizmet borçlanma talebinin reddedilmesi işlemine ilişkin yapılan şikâyet başvurusunun incelenmesi neticesinde; Türk vatandaşlığından izinle çıkmadan önce yurtdışında geçen çalışma sürelerine ilişkin borçlanma hakkının, Türk Vatandaşlığı Kanununa göre kazanılmış hak sayılarak korunduğu tespit edilmiş ve borçlanma talebi ile ilgili olarak işlem yapılması gerektiği sonucuna varılmıştır. Ayrıca, ileride yaşanması muhtemel benzer sorunların önüne geçilmesi amacıyla 3201 sayılı “Yurt Dışında Bulunan Türk Vatandaşlarının Yurt Dışında Geçen Sürelerinin Sosyal Güvenlikleri Bakımından Değerlendirilmesi Hakkındaki Kanun” ile Kanunun uygulanmasına ilişkin alt düzenleyici normlarda gerekli düzenlemelerin yapıl-

214

YILLIK RAPOR 2013

ması hususlarında Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığına tavsiyede bulunulmuştur.

7.3.10 4342 sayılı Mera Kanunu ile yenilenebilir kaynaklardan lisanssız elektrik enerjisi üretimine ilişkin mevzuat Yenilenebilir kaynaklardan lisanssız elektrik enerjisi üretiminde gerekli olan mera arazisinin tahsis amacının değiştirilmesi ile ilgili olarak Mera Kanunu ile yenilenebilir kaynaklardan lisanssız elektrik enerjisi üretimine ilişkin mevzuat arasındaki uyumsuzluğun giderilmesi konusunda yapılan şikâyet başvurusunun incelenmesi sonucunda;

ve şirket ortaklarının da fiili ve gerçek çalışmasının bulunmadığının Sosyal Güvenlik Kurumu ilgili birimleri tarafından yerinde yapılacak araştırma sonucunda tespit edildiği tarih itibarıyla, sosyal güvenlik destek primi kesintisine son verilmesini sağlayacak mevzuat değişikliğinin yapılması hususunda Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığına tavsiyede bulunulmuştur.

7.3.12 2684 sayılı İlköğretim ve Ortaöğretimde Parasız Yatılı veya Burslu Öğrenci Okutma ve Bunlara Yapılacak Sosyal Yardımlara İlişkin Kanun ile İlköğretim ve Ortaöğretim Kuramlarında Parasız Mevzuatın açık, net, anlaşılabilir ve Yatılılık, Burs ve Sosyal Yardım öngörülebilir olması yönünde değişikliğe Yönetmeliği gidilmesi hususunda Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ile EPDK’ye tavsiyede bulunulmuştur.

7.3.11 Sosyal destek primlerine ilişkin düzenlemeler Emekli olmakla birlikte aynı zamanda şirket ortağı olan şikâyetçinin emekli aylığından, gerçek ve fiili çalışmasının olmadığı döneme ilişkin SGK tarafından yapılan sosyal güvenlik destek primi kesintisi hakkındaki başvurusunun incelenmesi neticesinde; Sosyal güvenlik destek primi uygulamasında, sermaye şirketi ortakları hakkında vergi dairelerince verilen terkin kararından sonra, şirketin faaliyette bulunmadığı

10/07/2008 tarihli ve 26932 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan İlköğretim ve Ortaöğretim Kurumlarında Parasız Yatılılık, Burs ve Sosyal Yardım Yönetmeliği’nin 10’uncu maddesi hükmünün öğretmen çocuklarına özel avantaj sağladığına ilişkin şikâyet başvurusunun incelenmesi neticesinde; 2684 sayılı İlköğretim ve Ortaöğretimde Parasız Yatılı veya Burslu Öğrenci Okutma ve Bunlara Yapılacak Sosyal Yardımlara İlişkin Kanunun 4’üncü maddesinde yer alan “Öğretmen Çocukları” ibaresinin ve İlköğretim ve Ortaöğretim Kuramlarında Parasız Yatılılık, Burs ve Sosyal Yardım Yönetmeliği’nin 10’uncu maddesinde yer alan “Çalışan, Emekli Olan veya Vefat

215

YILLIK RAPOR 2013

Eden Öğretmen Çocuklarına Yüzde 15’i” ibaresinin öğretmen çocuklarına ayrıcalık sağladığı gerekçesi ile gerek uluslararası sözleşmeler gerekse de Anayasamızın eşitlik ilkesi doğrultusunda, belli meslek grubuna ayrıcalık tanımayacak şekilde değiştirilmesi yönünde Milli Eğitim Bakanlığına tavsiyede bulunulmuştur.

Kanun ve Hükümlü ve Tutukluların Ziyaret Edilmeleri Hakkında Yönetmelik Ailesine uzak bir ildeki cezaevinde hükümlü olarak bulunan şikâyetçinin, ailesine yakın bir ilde bulunan cezaevine nakli ile bu cezaevindeki ziyaret saatlerinin uzatılması konusunda yapılan başvurunun incelenmesi neticesinde;

7.3.13 Kolluk izleme mekanizma13/12/2004 tarihli ve 5275sayılı Ceza sının oluşturulması ile ilgili yürüve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında tülen yasa çalışması 1 Mayıs 2013 günü İstanbul Taksim Meydanı’nda yapılan 1 Mayıs gösterileri sırasında emniyet güçlerinin orantısız güç kullanımı sonucunda polisin attığı gaz bombası kartuşuyla yaralanma olayına ilişkin yapılan şikâyet başvurusunun incelenmesi neticesinde; Toplumsal olaylar esnasında kolluk görevlilerinin, bireylerin uluslararası sözleşmelerce de garanti altına alınan hak ve özgürlüklerine halel getirmeksizin ancak zaruri olduğunda kademeli ve orantılı olarak güç kullanmalarını teminen, kontrol, gözetim ve denetimlerinin etkin bir şekilde yapılması, hatalı davranan kolluk görevlilerinin tespit edilmesi ve hesap verebilirliklerini sağlayacak bir izleme mekanizmasının oluşturulması ile ilgili yürütülen yasa çalışmasının ivedilikle tamamlanması hususunda İçişleri Bakanlığına tavsiyede bulunulmuştur.

7.3.14 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında

Kanun ile 17/06/2005 tarihli ve 25848 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Hükümlü ve Tutukluların Ziyaret Edilmeleri Hakkında Yönetmelik hükümlerinde, aynı vilayet veya yakın vilayette oturan mahkûm yakınları ile cezaevine uzak vilayetlerde oturan mahkûm yakınlarından, uzakta oturanlar lehine ziyaret rejiminde esneklik sağlayıcı mevzuat değişikliğinin yapılması hususlarında Adalet Bakanlığına tavsiyede bulunulmuştur.

7.3.15 6831 sayılı Orman Kanunu Orman köyünde devamlı ikamet etmelerine rağmen köy nüfusuna kayıtlı olmayan, 1587 sayılı mülga Nüfus Kanunu’nda 2003 yılında yapılan değişiklik nedeniyle nüfus kayıtlarını ikamet ettikleri orman köyüne nakletme imkânları da kalmayan şikâyetçilerin, 6831 sayılı Orman Kanunun 31’inci ve 32’nci maddeleri kapsamında, mülki hudutları içinde verimli Devlet ormanı bulunan köylerde köy nüfusuna kayıtlı ve köyde devamlı oturanlara tanı-

216

YILLIK RAPOR 2013

nan haklardan yararlanma talebine ilişkin şikâyet başvurusunun incelenmesi neticesinde; 6831 sayılı Orman Kanunu’nda; mülki hudutlarında devlet ormanı bulunan köy nüfusuna kayıtlı olmamakla birlikte, bu madde kapsamındaki yerlerden birinde kanunla belirlenecek bir süreyle devamlı oturmuş olan ve halen oturmaya devam eden ihtiyaç sahibi hane reislerinin 31’inci ve 32’nci maddelerde belirtilen haklardan yararlanmasını sağlayacak şekilde değişiklik yapılması yönünde Orman ve Su İşleri Bakanlığına tavsiyede bulunulmuştur.

7.3.16 İcra ve İflas Kanunu Boşanmış ailelerde velayetin verildiği tarafın çocuğu göstermemesi sonucu, icra yolu ile çocuğu görmenin karşı tarafı maddi yönden gereğinden fazla yıpratması sebebiyle, çocuğunu görememe konusunun icra kurumundan alınması talep edilmektedir. Bu, hassasiyet gerektiren bir konu olup mevzuat değişikliği gerektirmektedir. Uluslararası mevzuata göre de çocuğun, yanında kalmadığı ebeveyni ile görüşmesinin teminat altına alınması gerektiği ortadadır; ancak bunun icra yoluyla yapılması BM Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin temel prensiplerinden olan çocuğun yüksek yararına aykırıdır. Ulusal mevzuatımızda yer alan bu düzenlemeler çocuğun bir özne olarak değil de bir nesne olarak görülmesinden kay-

naklanmaktadır. Çocukla kişisel ilişki kurulması konusunun İcra-İflas Kanunu’nda düzenlenmesi, çocuğun taşınır eşya veya para teslimi gibi hususlarla benzer kategoride yer alması, birey hakları ve uluslararası metinlere de aykırı bir durumdur. Diğer taraftan uygulamada velayet hakkına sahip tarafın çocuğu, kişisel ilişkide bulunma hakkına sahip tarafa göstermemesi üzerine, ilişki kurma hakkına sahip tarafın çocuğu ilam yoluyla görmesi sonucunu doğurmakta, bu da harç, yolluk giderlerine katlanma gibi ek mali külfetlere yol açmaktadır. Tüm bu değerlendirmeler çerçevesinde konunun İcra ve İflas Kanunu’ndan çıkarılması ve uluslararası metinlere uyumlu olarak, - Kişisel ilişki talep eden kimsenin böyle bir ilişkiden yoksun bırakılmamasını sağlamak için çocuğun mutat olarak yanında yaşadığı kişi tarafından teminat verilmesi, - Çocuğun mutat olarak yanında yaşadığı kimseye, bu kimse kişisel ilişkiye dair karara riayet etmeyi reddettiği takdirde para cezası verilmesi, - Çocuk teslimi hakkındaki ilâmın veya ara kararın gereğini yerine getirmeyen veya yerine getirilmesini engelleyen kişinin, şikâyete bağlı olmaksızın hapis cezasıyla tazyik edilmesi gibi tedbir uygulamaları getirilerek yeni yasal düzenleme yapılmasının uygun olacağı değerlendirilmektedir.8

217

YILLIK RAPOR 2013

8. EKLER

8.1. Medya ile Yapılan Görüşmeler Listesi

218

YILLIK RAPOR 2013

8.2. STK’lar ile Yapılan Görüşmeler Listesi

219

YILLIK RAPOR 2013

8.3 . Türkiye’de İnsan Hakları Mevcut Kurumsal Yapılanması

220

YILLIK RAPOR 2013

8.4. Çalışma Ziyaretleri

İsveç Çalışma Ziyareti (Stockholm) 21-27/04/2013 Kamu Denetçisi Muhittin Mıhçak başkanlığındaki heyet 21-27 Nisan 2013 tarihlerinde İsveç Ombudsmanlık sistemine ilişkin incelemelerde bulunmak üzere İsveç Parlamentosu Ombudsmanlık Kurumu’na bir çalışma ziyareti düzenlenmiştir. Avrupa’da modern anlamda Ombudsmanlık sisteminin ilk uygulandığı ülke olan İsveç’e gerçekleştirilen ziyaret iki ülke kurumları arasında ilerleyen dönemde kurulacak işbirliğinin ilk adımı olması açısından önemlidir.

Polonya Çalışma Ziyareti (Varşova) 22-26/04/2013

lığa bağlı Eşit Muamele için Tam Yetkili Hükümet Temsilciliği Direktörü ve İnsan Hakları Savunucusundan bağımsız olarak faaliyet gösteren Çocuk Ombudsmanı ile de görüşmüştür.

Norveç Çalışma Ziyareti (Oslo) 22-24 /04/2013

Kamu Denetçisi Serpil Çakın başkanlığındaki heyet, 22-24 Nisan 2013 tarihlerinde Norveç Ombudsmanlık sistemine ilişkin incelemelerde bulunmak üzere Norveç Parlamento Ombudsmanlık Kurumuna bir çalışma ziyareti gerçekleştirmiştir. Program kapsamında, Askeri Ombudsman, Çocuk Ombudsmanı ile Eşitlik ve Ayrımcılık Karşıtı Ombudsman da ziyaret edilmiştir.

Danimarka Çalışma Ziyareti (KopenKamu Denetçisi Mehmet Elkatmış hag) 22-26/04/ 2013

başkanlığındaki heyet, 22-26 Nisan 2013 tarihlerinde Polonya Ombudsmanlık sistemine ilişkin incelemelerde bulunmak üzere Polonya’nın başkenti Varşova’ya bir çalışma ziyareti gerçekleştirmiştir. İnsan Hakları Savunucusu (Ombudsman-Human Rights Defender) Irena Lipowicz tarafından kabul edilen heyet çeşitli birimlerin çalışma sistemine ilişkin detaylı incelemelerde bulunmuştur. 2014 yılının Türkiye-Polonya arasında diplomatik ilişkilerin tesis edilmesinin 600’üncü yıldönümü olmasından hareketle iki ülke kurumları arasında işbirliği fırsatlarının araştırılması ve hayata geçirilmesi üzerinde mutabık kalınmıştır. Ayrıca ziyaret kapsamında heyet, Anayasa Mahkemesi Başkanı, Başbakan-

Kamu Denetçisi Zekeriya Aslan başkanlığındaki heyet, 22-26 Nisan 2013 tarihlerinde Danimarka Ombudsmanlık sistemine ilişkin incelemelerde bulunmak üzere Danimarka Parlamento Ombudsmanlık Kurumuna bir çalışma ziyareti gerçekleştirmiştir. Ombudsman Jørgen Steen Sørensen tarafından kabul edilen heyet, Danimarka Ombudsmanlık Kurumuna yapılan şikâyet başvurusu ve değerlendirme süreci, bilgi işlem sistemi ve raporlama konularında incelemelerde bulunmuştur.

İngiltere Çalışma Ziyareti (Londra) 29/04-02/05/ 2013 Kamu Denetçisi Abdullah Cengiz Makas başkanlığındaki heyet 29 Nisan - 02 Mayıs 2013 tarihlerinde İngiltere Ombuds-

221

YILLIK RAPOR 2013

manlık sistemine ilişkin incelemelerde bulunmak üzere İngiltere Parlamento ve Sağlık Ombudsmanlığı Kurumuna bir çalışma ziyareti düzenlenmiştir. Ayrıca program kapsamında, Yerel Yönetimler Ombudsmanlığı ve Finansal Ombudsmanlık da ziyaret edilmiştir.

lerde Kurum çalışmalarına ilişkin karşılıklı görüş alışverişinde bulunulmuş ve ilerleyen dönemde hayata geçirilebilecek işbirliği imkânları değerlendirilmiştir.

İyi Yönetişim Sempozyumu (Berlin) -

Kamu Denetçisi Abdullah Cengiz Makas, Irkçılık ve Hoşgörüsüzlüğe Karşı Avrupa Komisyonu (ECRI) tarafından 30-31/05/2013 tarihlerinde Strazburg’da düzenlenen seminere katılmıştır. Seminerde, ülkelerinde ırkçılıkla mücadele eden kamu kurumlarının karşılaştıkları kurumsal nitelikteki sorunlar ele alınmış, Ombudsmanların bu konularda yaşadıkları ve yaşayabilecekleri sorunlar ile çözüm yolları tartışılmıştır.

29-30/04/2013 Türkiye Büyük Millet Meclisinin faydalanıcısı olduğu Parlamentolar Arası Değişim ve Diyalog Projesi kapsamında 29-30 Nisan 2013 tarihlerinde Berlin’de gerçekleştirilen İyi Yönetişim Sempozyumu’na konuşmacı olarak katılan Kamu Denetçisi Mehmet Elkatmış, iyi yönetişim ve yönetimde şeffaflık konuları ile Kurumumuzun kuruluşu ve faaliyetleri hakkında katılımcılara bilgi vermiştir.

Irkçılık ve Irk Ayrımcılığı ile Mücadele Eden Kurumlara Yönelik Seminer (Strazburg) - 30-31/05/2013

11. Uluslararası Ombudsmanlar KonAB ve Avrupa Konseyi Kurumları Ça- feransı (Bakü) - 18-20/06/2013 Kamu Başdenetçisi M. Nihat Ömeroğlışma Ziyareti (Strazburg-Lüksemlu başkanlığındaki heyet, 18-20 Haziran burg-Brüksel) 13-16/05/2013

Kamu Başdenetçisi M. Nihat Ömeroğlu, 13-16 Mayıs 2013 tarihleri arasında Strazburg, Lüksemburg ve Brüksel’de bir dizi temaslarda bulunmuş ve bu kapsamda; Avrupa Komisyonu Genişlemeden Sorumlu Üyesi Stefan Fule, Avrupa Ombudsmanı Nikiforos Diamandouros ve Avrupa Parlamentosu Türkiye Raportörü Ria Oomen-Ruijten başta olmak üzere, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Avrupa Adalet Divanı, Lüksemburg Ombudsmanı, Belçika Ombudsmanı ve sivil toplum kuruluşları temsilcileri ziyaret edilmiştir. Bu ziyaret-

2013 tarihlerinde, Bakü’de düzenlenen 11. Uluslararası Ombudsmanlar Konferansı’na katılım sağlamışlardır. Kamu Başdenetçisi, Konferans’ta “İnsan Haklarının ve Fırsat Eşitliğinin Korunmasında Ombudsmanın Rolü” konulu bir konuşma gerçekleştirmiştir.

Avrupa ve Orta Asya’da Çocuklar için Adalet Konferansı (Brüksel) 26-28/06/2013 Kamu Denetçisi Serpil Çakın başkanlığındaki heyet, 26-28 Haziran 2013 tarih-

222

YILLIK RAPOR 2013

lerinde Brüksel’de Avrupa Komisyonu ve UNICEF tarafından ortak düzenlenen ‘Avrupa ve Orta Asya’da Çocuklar için Adalet’ Konferansı’na katılım sağlamıştır. Konferans Avrupa Birliği’nin genişleme stratejisi içerisinde yer alan Avrupa ülkelerinde ve Orta Asya’da adalet sisteminin çocuklar için daha uygun hale getirilmesi yolunda gerçekleştirilen reformların ve bu esnada karşılaşılan güçlükleri aşmak için neler yapılması gerektiğinin tartışıldığı bir dizi oturumdan oluşmuştur.

Avrupa Ombudsmanlar Ağı 9. Ulusal Semineri (Dublin) - 16-17/09/2013 Kamu Denetçisi Abdullah Cengiz Makas, 16-17 Eylül 2013 tarihlerinde İrlanda’nın başkenti Dublin’de düzenlenen Avrupa Ombudsmanlar Ağı 9. Ulusal Semineri’ne katılmıştır. Avrupa Ombudsmanlar Ağı üyesi ülkelerdeki iyi uygulama örneklerinin paylaşılmasını hedefleyen seminer kapsamında İrlanda Cumhurbaşkanı Michael D. Higgins de ziyaret edilmiştir.

Adalete Erişim Semineri (Lahey) Ombudsmanlık Kurumları ve Paydaş- 15-25/09/2013 ları Arasındaki İlişkiler Semineri (Da15-25 Eylül 2013 tarihleri arasında, nilovgrad) - 10-11/09/2013 Kamu Denetçisi Mehmet Elkatmış ve beraberindeki heyet, 10-11 Eylül 2013 tarihlerinde Karadağ’ın Danilovgrad şehrinde, Avrupa Komisyonu Genişleme Genel Müdürlüğü ile Bölgesel Kamu İdaresi Okulu (ReSPA) işbirliğinde düzenlenen, ‘Ombudsmanlık Kurumları ve Paydaşları Arasındaki İlişkiler’ Seminerine katılmıştır. Seminerde, Kurum faaliyetlerine ilişkin bir sunum yapılarak katılımcılara Kamu Denetçiliği Kurumunun kuruluşu, görev alanı ve faaliyetleri hakkında bilgi verilmiştir.

Polonya Ombudsmanı Ziyareti (Varşova) 13-16/09/2013 Kamu Denetçisi Zekeriya Aslan, bazı temaslarda bulunmak üzere gittiği Polonya’da, Polonya İnsan Hakları Savunucusu (Ombudsman) Irena Lipowicz’i ziyaret etmiştir.

Hollanda’nın Lahey şehrinde, Hollanda Hükümetinin Avrupa Birliği’ne aday olan ülkelerin kamu kurum ve kuruluşları ile bu kurumlarda çalışanlara destek verdiği MATRA programı çerçevesinde, “Adalete Erişim” Seminerine katılım sağlanmıştır.

Rusya Ombudsmanı Ziyareti (Moskova) 19-22/09/2013 Kamu Denetçisi Zekeriya Aslan, bazı temaslarda bulunmak üzere gittiği Rusya’da Ombudsman Yardımcısı Georgy Kudanze’yi ziyaret etmiştir.

Avrupa Çocuk Ombudsmanları Ağı Yıllık Konferansı (Brüksel) 25-27/09/ 2013 Kamu Denetçisi Serpil Çakın başkanlığındaki heyet 25-27 Eylül 2013 tarihlerinde Brüksel’de düzenlenen Avrupa Çocuk Ombudsmanları Ağı (ENOC) yıllık konfe-

223

YILLIK RAPOR 2013

ransına gözlemci statüsünde katılım sağlamıştır.

Yunanistan Ombudsmanlık Kurumu 15. Kuruluş Yıldönümü (Atina) 12-13/11/2013 Kamu Başdenetçisi M. Nihat Ömeroğlu başkanlığındaki heyet, Yunan Ombudsmanlık Kurumunun 15’inci kuruluş yıldönümü nedeniyle 12-13 Kasım 2013 tarihlerinde Atina’da düzenlenen uluslararası sempozyuma katılım sağlamıştır.

Sempozyumda Kamu Başdenetçisi “Yeni Kurulan Ombudsmanlık Kurumunun Dinamikleri” konulu bir konuşma gerçekleştirmiştir. Program kapsamında Yunanistan’daki cezaevlerinde hükümlü ve tutuklu bulunan Türk vatandaşlarının sorunları hakkında bilgi edinmek amacıyla Atina Koridalos Cezaevi ziyaret edilmiş, ayrıca sivil toplum kuruluşları ile temaslarda bulunulmuştur.

224