Igandea Urriaren 6a 2013. XI. urtea 3.192. zenbakia

1,80 € www.berria.info

GAL,30 urte

Egia, estoldetan, eta erantzukizunak, argitzeke 1983ko urriaren 15ean bahitu zituzten Lasa eta Zabala errefuxiatuak. GALen lehen ekintza izan zen, eta guztira 27 lagun hil zituzten. Baina auzi gehienak argitu gabe daude oraindik, eta haien erantzuleak, salbu.

Igandea

04 Errefuxiatuak Ilun-ikarak 08 Hildakoak Etendako 27 bizitza 10 Txema Montero ‘Brouard auziko’ abokatuari elkarrizketa JON HERNAEZ / ARGAZKI PRESS

Tantaz tanta, uholdea Herrira-ren lanaren alde Milaka lagunek babestu dute Bilbon euskal presoen eskubideen alde egiten duen elkartea. Atxilotutako hemezortziak txalo artean hartu dituzte. Protestaren antolatzaileek «urrats berriak» iragarri dituzte q 2-7 Iritziak q Jon Mirena Landa EHUko Zuzenbide irakaslea p GAUR 40 ORRIALDE

q HARIAN 2

IRITZIA 4

Jose Angel Aramendi Etxerat-eko kidea

EUSKAL HERRIA 11

MUNDUA 16

q KIROLA 20

Koldo Izagirre Idazlea q AGENDA 25

q PLAZA 30

2 berria 2013ko urriaren 6a, igandea

Harian› Herrira-ren kontrako polizia operazioa D Gaur zortzi,Iruñean ‘herri harresiaren’aldeko martxa

Amalur Mendizabalek bihar aurkeztuko du salaketa

Atzorako zen berez deialdia, baina Bilboko manifestazio tarteko, atzeratu egin zuten azkenean heldu den igandera. Herri harresiaren aldeko martxa astebete atzeratu dute eta horren berri emanez pankarta jarri zuten antolatzaileek manifestazioaren albo batean. Iruñeko Golem aretoetatik irtengo da (12:00).

Amalur Mendizabal Amaiurreko senatariak bihar aurkeztuko du Donostiako epaitegian bera kolpatu zuen ertzainaren kontrako salaketa. Mendizabalekin batera joango dira epaitegira Alberto Unamunzaga eta Iñaki Goioaga senatariak eta Maite Aristegi diputatua. Atzo, manifestazioan izan zen Mendizabal.

Iruñera joateko deia. L. JAUREGIALTZO / A. PRESS

Amalur Mendizabal, atzo. L. JAUREGIALTZO / A. PRESS

Etorriko denari bultzada

Herrira-ren kontrako operazioan atxilotutako hemezortzi lagunak, atzo, manifestazioa hasi baino lehen. LUIS JAUREGIALTZO / ARGAZKI PRESS

Jendetza izan da Herrira-ren aurkako erasoa salatzeko protestan: Casillatik ehun metrora ziren azkenak, burua udaletxera iristean Antolatzaileek iragarri dute datozen asteetan «urrats berriak» aurkeztuko dituztela Aitziber Laskibar Lizarribar Bilbo Milaka eta milaka herritar bildu zituen atzo Bilbon, 50 alderdi, sindikatu eta gizarte eragilek baino gehiagok Tantaz tanta euskal presoen eskubideen alde lelopean egindako manifestazioak. Herrira mugimenduaren aurkako polizia operazioa salatu eta euskal presoen eskubideak aldarrikatzeko mobilizazioak lepo bete zuen ibilbide osoa. 17:30ak jota abiatu zen protestak ordubete baino zerbait gehiago behar izan zuen udaletxera iristeko. Orduan, burua helmugan zegoenean, abiapuntutik ehun bat metrora zeuden azkenak, Autonomia kalean, kale nagusi hori zeharkatzen duen lehen gurutzera iritsi gabe: Gordoniz kalearekiko bidegurutzetik ehun bat metrora.

Jendetza horren aurrean iragarri zituzten hemendik aurrerako asmoak antolatzaileek, protestaren amaierako ekitaldian: «Aurreratzen dizuegu urrats berriak prestatu, aurkeztu eta abiatuko ditugula hurrengo asteetan». «Urrats» horien norabidea ere aurreratu zuten Madrilen bizi den Carlos Olaya aktoreak eta Maite Bidarte Info7 irratiko esatariak, antolatzaileen izenean. Operazioak herritarrak haserrarazi dituela ohartarazi zuten. Atxilotuen aurkako erasoa ez ezik, «herriaren kontrakoa, denon kontrakoa» izan dela salatu zuten, eta horrek bildu duela horren desberdina den horrenbeste jende protesta berean. Baina haserrealdiak emandako indarra ongi bideratzeko asmoa dutela azaldu zuten; ez ditue-

la «pozoinduko», eta «emankorra» izango dela: «tantaz tanta, indarrak batuz, urrats berriak emateko bultzada izango da». Presoen eskubideen aldeko jardunaren zilegitasuna defendatu zuten. Herritarrek ere, behin eta berriz aldarrikatu zuten Espainiako Auzitegi Nazionalak jomugan jarritako antolamenduaren lana: Herrira aurrera!, oihukatu zuten behin eta berriz. Eta, «osasun demokratikoaren» izenean, eskubide horien alde lanean jarraituko dutela adierazi zuten protestaren antolatzaileek. Baina ez hori bakarrik: «Aro berri honetan, bake justua lortzeko aukera hain gertu sentitzen dugun honetan, etxean nahi ditugu preso eta iheslari guztiak; etxean, denon artean elkarbizitza eredu berria eraikitzeko», adierazi zuten. «Etxean nahi ditugu euskal preso eta iheslari politikoak, zauri guztiak senda ditzagun, garai ilunenak atzean utz ditzagun, herri honen etorkizuna denon artean eraiki dezagun». Txalo zaparrada jaso zuten hitz horiek amaierako ekitaldian. Manifestazioan zehar ere, gehien errepikatu ziren oihuak euskal preso eta

iheslariak etxeratzearen zein amnistiaren aldekoak izan ziren. 18 atxilotuak, bertan Asteleheneko operazioak eragindako protesta izanik, protagonismo berezia izan zuten atzo sarekadan atxilotutako 18 pertsonek. Manifestazioan izan ziren. «Presoen aldeko ekitaldiak antolatzea da debekatuta duguna», arrazoitu zuten espero ez zen presentzia. Txalo, besarkada eta muxu etengabeak jaso zituzten, manifestazioa hasi aurretik Casilla inguruan azaldu zirenetik, amaierako ekitaldia amaitu eta gerora udaletxe aurretik alde egin zuten arte. Casilla ondoan agertu zirenean argazkilari guztien jomuga izan ziren. Manifestazioan, hirugarren lerroa hartu zuten. Kultura eta kirol munduko hogei pertsonalitatek hartu zuten burua, leloari eutsita. Eider Rodriguez, Irati Jimenez eta Lutxo Egia idazleak, Pello Ospital, Ines Osinaga eta Enrique Villarreal Drogas musikariak, Arkaitz Estiballes eta Miren Amuriza bertsolariak, Oier Zearra pelotaria, Irati Anda eskalatzailea eta Axi Muniain surflaria izan ziren horien artean.

Emakume batzuek Herrira-ren ikurra eraman zuten ondoren. Horien atzean zihoazen astelehenean atxilotutakoak, manifestazioan parte hartu zuten milaka lagunetatik askok bezala, elastiko urdina soinean zeramatela. Horien ondoren protestarako deia egin zuten dozenaka eragileetako ehunka ordezkari joan ziren, eta herritarrak gero. Amaierako ekitaldian, atxilotuak kalean izanagatik poza agertu zuten Olayak eta Bidartek. «Baina horrek ez du erasoaren larritasuna mugatzen», ohartarazi zuten. «Euskal herritar gisa, ez dugu halakorik berriz bizi nahi, benetako askatasun eta bake aro berri batean bizi nahi dugulako». Horregatik egin zuten halako erasoei aurre egiteko deia: «Denok jaso dugu mezua, denoi zuzendua baitzegoen. Herrira-ko lagunak izan dira atxilotuak, baina, nolabait, denok atxilotu gaituzte. Denok jarri gaituzte fidantzapean. Denok gaude baldintzapeko askatasunean». Horri aurre egitea dute, beraz, hemendik aurrerako erronkatzat. Hartarako konpromisoa hartu dute, arrazoia azalduta: «Lehenbailehen ireki nahi dugu itxi nahi diguten atea». Hortaz, preso eta iheslariak etxeratzeko lanak «biderkatu» egingo direla ohartarazi dute. Hori elkarlanean egingo dela, eta hartarako, guztien laguntza beharko dela. «Ongi etorriak erronkaren fase berri honetara. Denon artean gaindituko dugu, herria garelako. Preso politikorik izan nahi ez duen herria garelako. Preso izan nahi ez duen herria garelako». Bi hizlariek eguneko mezua eman aurretik eta Arkaitz Estiballesek pare bat bertso kantatu ondoren, Mikel Urdangarin eta Rafa Rueda igo ziren eskenatoki gisa atondutako udaletxeko balkoira. Duela zortzi urte 18/98 auziaren aurkako epaiketa hastear zela auzipetuekiko elkartasunez sortutako Zurekin kanta abestu zuen Urdangarinek, Ruedaren kitarraren laguntzarekin.

2013ko urriaren 6a, igandea

13››

EAJ eta PSE-EEren zerga akordiora hurbildu da PP, eta bihar egingo dute bilera erabakigarria

16››

berria 3

Frantziak presazko bilera eskatu dio Europako Batasunari, Lampedusako tragediaren ostean

Herrira-ren kontrako polizia operazioa D Arkaitz Estiballesen bertsoak manifestazioaren amaieran

Ez aurrera ez atzera Soraluzen, auto istripu batengatik

Euskal Herriko Bertsozale Elkarteak Herrira-ren kontrako operazioaren aurrean konpromisorik ez duela hartu salatzeko, Bertsolari Txapelketa Nagusirako Markinan atzo egin zen kanporaketan kantatu ordez, Bilboko ekitaldian bota zituen Arkaitz Estiballesek bertsoak. Txapelketari uko egin dio horrela.

Bilboko manifestaziora nahi baino beranduago iritsitakoak izan ziren atzo bat baino gehiago. Istripua izan zen arratsaldean AP-1 autobidean, Soraluze parean (Gipuzkoa). 16:15 inguruan izan zen, autoa bidetik kentzeko lanek iraun zuten bitartean itxita egon zen errepidea, eta zain hainbat autobus.

Estiballes, bertsotan. JON HERNAEZ / A. PRESS

‘‘

Etxean nahi ditugu preso eta iheslari politikoak, herri honen etorkizuna guztion artean eraiki dezagun» MAITE BIDARTE Info7 irratiko esataria

Errentagarritasuna

Analisia Aitziber Laskibar Lizarribar

K

Jendetza bildu zen atzo Bilboko kaleetan. Autonomia kalekoa da argazkia. JON HERNAEZ / ARGAZKI PRESS

olpea lehenengo. Espero ez zen kolpea, eragina handiagoa izan zedin. Eta lortu du barruak astintzea. Urteak atzera egitea eragin dio herritarren gehiengoari; beste garai batzuetara itzultzeko beldurra piztea. Litekeena da zenbaitengan neke sentsazioa ere sortarazi izana. Operazioak bete du helburuetako bat. Mezua argi utzi du Espainiako Gobernuak: Ez dagoela zereginik esan nahi zion euskal gizarteari; presoen aferan indar egiteari uzteko, ez duelako bere jarrera aldatzeko asmorik. Ez duela konponbiderako korapilorik sentiberena askatzen lagunduko. Presoak kaleratzeko ideia hori burutik kentzeko. Temati jarri ezkero, espetxeak betetzen jarrai dezakeela, gainera. Bost axola diola. Urteotan ezagutu gabeko egoerak ere ekarri ditu, ezagunegi direnekin nahastuta: Guardia Zibilak herriko kaleak hartu, egoitzak itxi eta herritarrak atxilotuta nola eramaten zituen erakutsita euskal herritarren buruetara iraganeko irudirik ilunenak itzuli dituen arren, atxilotuak ez dituzte inkomunikatu. Areago, guardia zibilen aurreko deklarazioetan detenituekin egon ahal izan dute haien konfiantzazko abokatuek. Eta legez kanpoko bestelako galdeketarik ez dute izan. Arrunta behar lukeena albiste bihurtu da. Espainiako Gobernuak ezin zuen onartu, antza, torturaren itzal arrastorik, nazioarteko begi gehiegi begira dituen une honetan. Gainera, askatu egin ditu atxilotuak. Mezua argi utzi ondoren, eragindako haserrea baretu nahi zuen, agian. Mugimendua lasaitu. Izan ere, mobilizazioa

etetea zuen beste helburuetako bat operazioak: Abisuaren bidez beldurra sortuta lehenik, eta, torturek zein espetxeratzeek eragin zezaketen gehiegizko erantzuna saihestuta, ondoren. Horretarako, beste herri mugimendu bat legez kanpo uzteko bidea egin badu ere, eskubideen aldeko antolakundeari bere jarduna eteteko agindu badio ere, konponbidearen aldeko lanean aritu diren 18 pertsonei lan horretan jarraitzea espresuki debekatu dien arren, atxilotuak espetxeratu ez izanaren lasaitasunarekin haserrea baretu nahi izan du. Ez dirudi, ordea, xede hori lortu duenik. Protesta etengabeak ikusi dira aste osoan; lekuan lekukoak, eta ohi baino sentsibilitate gehiagoko eragileen inplikazioa ekarri dutenak. Agian ez du ondo neurtu iragana atzean utzi eta aurrera begiratu nahi duela euskal gizartearen gehiengoak. Bestelako egoera batean murgiltzeko premia ere sentitzen duela. Kolpea, inoiz baino gertuago sentitu dutela orain arte urruti sentitu dituztenetako batzuek ere. Eta ondorio bat utzi du asteak: atxiloaldi eredua aldatu beharra sentitu izanak, estatuaren jarrera aldaraz daitekeela erakutsi du. Herritarrek eta eragileek izan dezaketela Espainiako Gobernuaren jarrera aldatzeko giltza, premia hori modu orokortu eta bateratuan erakusten bada; konponbidearen aldeko urratsak egitea aurka egitea baino errentagarriago egiten bazaio. Azken finean, inork ezin du galbidera eramango duen bidea luzaro mantendu. Atzoko manifestazioaren antolatzaileek saio horretan murgildu nahi dutela dirudi. Kikiltzetik urruti, datozen asteetan urrats berriak abiatuko dituztela iragarri dute. Horien arrakastak eragina izan dezake presoen, eta beraz konponbidearen aferak har dezakeen norabidean. Eta atzoko mobilizazioaren kemenak erakutsi du euskal gizartean badagoela horretarako prestutasuna.

4 berria 2013ko urriaren 6a, igandea

Harian ›

Herrira-ren kontrako polizia operazioa D

Ezkerreko argazkian, Pernando Barrena, Hasier Arraiz, Rufi Etxeberria eta Pello Urizar. Eta eskuinekoan, Tasio Erkizia eta Iñaki Zarraoa. LUIS TEJIDO / EFE-LUIS JAUREGIALTZO / ARGAZKI PRESS

Iraganari adio esan beharra Politika, kultura, gizarte eta kirol munduko eragile ugari batu da Bilboko kaleetan Herrira-ren kontrako sarekada salatzeko Gehienen ustez, gainditu nahi den iragan baten aztarna da polizia operazioa Gotzon Hermosilla-Iñigo Astiz Bilbo Harridura eta haserrea. Bi sentimendu horiek aipatu dituzte manifestazioan izandako eragileetariko askok. Haserrea, Herrira-ren aurkako sarekada, eskubideen defentsaren aurkako eraso bat iruditzen zaielako. Harridura, erasoa iraganetik heldu dela sentitu dutelako. Garaiz kanpokoa iruditu zaielako. Politikariek, sindikatuetako ordezkariek, kirolariek eta kulturgileek aipatu dute sentsazio bera. AMAIA IZKO Sortuko eleduna

«Estatuak bakearen aurka erabili nahi du presoen gaia» «Bi gauza geratu dira argi Herrira-ren aurkako operazioarekin. Bat: Espainiako Estatuak erabili nahi du presoen gaia bakearen kontra aritzeko. Eta bi: presoen eskubideen defentsa kaletik kendu nahi dute. Eraso honen aurka, presoen eskubideen defentsa bazter eta alor guztietara eramatea da erantzuna, olatu erraldoi bat sortuz. Eta hori da euskal jendartea egiten ari dena».

PATXI ZABALETA Aralarreko koordinatzaile orokorra

«Salbuespen legeak indargabetu behar dira, eta eskubideak indartu» «Agerian gelditu da zaharkituta eta denboratik at gelditu direla Herrira-ren aurkako sarekada eta gisakoak. Inoiz ez dira justuak izan legedi antiterroristako aginduak, eta bertan behera utzi behar lirateke. Pozik gaude atxilotu guztiak kalean daudelako, baina eskatzen dugu bertan behera geldi dadila auzia eta baita legedi antiterrorista ere. Beharrezkoa da hori albo batera uztea hemendik hamar egunera hastekoak diren epaiketa politikoak ere ez daitezen hasi. XXI. mendeko Europan eta bakean dagoen herri batean ez da onargarria horrelako legedi injusturik. Salbuespen legeak indargabetu behar dira, eta eskubideak erabat indartu». PELLO URIZAR EAko idazkari nagusia

«Gizarteak jasoko du Herrira-ren lekukoa» «Espainiako Estatuari ez zaio interesatzen iraganeko jokalekua

gainditzerik. Eta eskura dituen tresna guztiak baliatuko ditu horretarako hemendik aurrera ere . Presoen eskubideen alde aritzea zen Herrira-ren lan ildo nagusia, preso izan arren haiek badituztelako eskubideak. Herrira-k ezin du orain lan horretan jarraitu, baina gizarteak Herrira-ren lekukoa jasoko du, eskubideak denontzako eskatu behar direlako, baita presoentzako ere».

koek behar adina urrats egiten ez ditugulako. Euskal Herrian badago indarra estatuari aski da esateko. Ez gaude prest halako erasoak ontzat emateko. Presoen aldeko lana ezin da kriminalizatu: herriak bere egin du. Bake gosea dago. Eta euskal erakundeek baliatu behar lukete herri indar horretaz bakea eraikitzeko» TXIKI MUÑOZ

gertatzen ari denaren aurrean: azkenean, botere betearazlea eta epaile boterea elkar hartuta daude: epaileak gauza bat esaten du, baina lehenago ministro batek esaten dio zer esan behar duen; eta hori onartezina da». ASIER VEGA Alternatibako kidea

«Ertzaintza Guardia Zibilaren bizkartzaina izan zen»

ELAko idazkari nagusia

GORKA URBIZU Musikaria

«Horrelako bidegabekeriek ez dute lekurik; lehen ere ez zuten, baina orain, are gutxiago» «Euskal Herrian bizi den garai honetan halako bidegabekeriek ez dute lekurik. Lehen ere ez zuten, baina orain, are gutxiago, eta horren aurka, herri modura erantzun beharra dago. Pena hori da, beti gabiltzala ‘ea hau azkena den’ esaten. Eta gaur ere hala gabiltza. Baina batzuek ez mugitzeko egiten duten hautuaren aurrean, guk, positiboak izan, eta aurrera begiratu behar dugu». AINHOA ETXAIDE

«Eusko Jaurlaritzak euskal presoen alde egin behar luke» «Argi dago PP gai dela botere judiziala eskubide pertsonal eta elkartze eskubideak urratzeko. Aurrerantzean ere ekintza gogorrak egiteko prest dago. Oso egoera zaila du alderdiak Espainian, eta euskal gatazka erabili nahi du bere hauteskunde arazoak konpontzeko. Exijitzen diogu Eusko Jaurlaritzari euskal presoen eskubideak defendatzeko egitasmoak abiatzeko, eta eskatzen diogu ere euskal presoen eskubideak aldarrikatzeko elkarteak sortzeko eskubidea bermatzeko». IÑAKI ZARRAOA

LABeko idazkari nagusia

Getxoko alkate ohia (EAJ)

«Euskal erakundeek baliatu behar lukete herri indar hau bakea behingoz eraikitzeko»

«Botere betearazlea eta epaile boterea elkar hartuta daude»

«Egoera hauek gainditzen ez badira, ez da herria ez dagoelako prest, ez da borondate soziala ez dagoelako, baizik eta instituzioek, ardura politikoa dutenek eta eragile sozial, sindikal eta politi-

«Herrira-ko kideek egin duten delitu bakarra presoekiko elkartasuna adieraztea eta haien eskubideen alde lan egitea izan da. Espainiako Estatuari exijitzen diogu 18 atxilotuen kargu guztiak erretira ditzala. Salatu nahi dugu Ertzaintzak Hernanin izan zuen jarrera ere. Gertuko polizia gisa jokatu beharrean, Guardia Zibilaren bizkartzain lanak egin zituen, Espainiako Auzitegi Nazionalaren aginduetara. Amalur Mendizabal Amaiur koalizioko senataria ere jo zuten, bere senatari agiria erakusten ari zela. Hori al da Eusko Jaurlaritzak nahi duen gertuko polizia eredua?».

«Giza eskubide batzuk urratzen ari dira. Ez da lehenengo aldia gainera, askotan ari baitira gauza horiek gertatzen. Hemen nago alde batetik giza eskubide horiek babesteko, eta beste aldetik nire haserrea adierazteko Madrilen

JAVIER MADRAZO Ezker Batua-Berdeak-eko kidea

«Garai berrian ilegalizazioen politikak ez du zentzurik» «Herrira-ren kontrako operazioa onartezina da. Herria aurrera begiratzen ari da, eta Espainiako Gobernua, aldiz, atzera egin nahian. Garai berrian gaude, bakearen garaian, eta legez kanpo-

2013ko urriaren 6a, igandea berria 5

‹ Harian

Herrira-ren kontrako polizia operazioa D

Ezkerreko argazkian, Javier Madrazo Ezker Batua-Berdeak-eko kidea. Eta eskuinekoan, Eva Ferreira Athleticeko jokalari ohia eta Enrique Villareal Drogas musikaria. LUIS JAUREGIALTZO / ARGAZKI PRESS

ratzeen politikak ez du zentzurik. Espetxe politika berria ere behar da. Herriak kalera atera behar du bakearen eta elkarbizitzaren alde. Espero dut denon esfortzuarekin hori aldaraziko dugula». ENRIQUE VILLAREAL ‘DROGAS’

gure herria eraikitzeko ekidistantzia den biderik onena edo garaia den behingoz denok zerbait emateko. Aurpegia eman beharra dagoela uste dut. Bertso saioan ere hemengo mezu bera zabalduko da, baina nik ez nuen normaltasun bat irudikatu nahi».

nahi dute; torturak, preso eta errefuxiatuen eskubideen urraketak eta abar estali nahi dituzte. Gezurrak besterik ez dute esaten, baina ez dugu horrelakorik onartuko. Atxilotu dituzten guztiak inolako zigorrik gabe gelditu arte jarraituko dugu».

Musikaria

«Herri mugimenduak suntsitu nahi dituzte» «Ni hemen egotearen arrazoia nahiko zaharra da, presoak etxera hurbiltzeko eskakizuna antzinakoa baita, baina, horrez gain, Herrira-ren kontrako atxiloketa eta miaketen aurrean nire desadostasuna adieraztera ere etorri naiz. Nik uste dut herri mugimenduak suntsitu nahi dituztela, baina hori ere ez da berria, are gutxiago Euskal Herrian».

PEIO OSPITAL

ITZIAR ITUÑO IRATI JIMENEZ

Musikaria

Aktorea

«Hona biltzen gaituen arazoa Euskal Herri osokoa da»

«Aurrerapausoak eman nahi dituen jendeari oztopoak jartzen zaizkio»

Idazlea

«Gertatu dena lotsagarria iruditzen zait. Badirudi aurrerapausoak eman nahi dituen jendeari beti oztopoak jartzen zaizkiola. Horregatik nago hemen; horregatik, eta lagunak ditudalako barruan, sufritzen».

«Uste dut polizia operazio honekin denok gelditu garela harrituta, hain doa logika demokratikoaren eta gauzen estrategiaren kontra. Haserre, triste eta gaizki gelditu gara denok. Haserre horri forma ematera eta protesta egitera etorri naiz. Eta uste dut ez naizela soilik nire izenean ari, hona etorritako askorenean baizik».

«Ni Ipar Euskal Herritik etorri naiz, baina hemen biltzen gaituen arazoa Euskal Herri osokoa da. Iparraldean ere egin zen iragan urtearen amaieran manifestaldi erraldoi bat gai honen inguruan, eta uste dut horrelako erasoen aurka mobilizatzen jarraitu behar dugula».

LUTXO EGIA ARKAITZ ESTIBALLES

baitan eta demokraziaren basatzan sartuta. Bere txikian, lan politiko handia da, elkartasunezkoa eta solidarioa. Ez dut esango aste honetan izandako erantzun zabala ustekabekoa izan denik, baina bai oso inportantea, eta gaur [atzo] manifestazio honekin beste bultzada bat eman nahi diogu».

EVA FERREIRA

Bertsolaria

Futbolaria eta Athleticeko jokalari ohia

«Herri honek bakea nahi du, baina justiziaz hornituta»

«Egiten ari direna lotsagarria da; gezurra baino ez darabilte»

«Herri honek argi du bakea nahi duela, baina justiziaz hornitutako bakea. Eta horren alde pausoak emateko prest gaude. Halako erasoak tokiz kanpo daude. Gaur [atzo] Bilbon egoteko beharra ikusten nuen, eta horrexegatik nago hemen. [Euskal Herriko txapelketako saioan egoteari uko egin dio horretarako]. Bazeuden aukerak han izateko, baina uste dut eragile, kolektibo eta talde askok hausnartu behar lukeela ea

«Aste honetan gertatu dena logikaren kontrakoa iruditzen zait. Herri honetan giza eskubideen aldeko borroka batean sarturik gaude, baina hori guztia estali

Idazlea

«Herrira-k lan politikoa egiten du zentzurik sakonenean»

«Operazioa logika demokratikoaren kontra doa»

MARTIN GARITANO Gipuzkoako ahaldun nagusia (EH Bildu)

«Herrira osatzen duen jendearen irudi perbertso eta esperpentiko bat eman digute, eta, hain zuzen, kontrakoa da: jende honek lan politikoa egiten du, politikoa zentzurik sakonenean, polis-aren

«Larria da sarekada, eta atxilotuak aske daudelako ez du larritasunik galdu» «Astakeria galanta izan da Herrira-ren aurkako sarekada. Oso la-

rria izan da, eta ez du larritasunik galdu atxilotu guztiak kalean daudelako. Poztekoa da hori, baina ekintza oso larria izan da, eta batzuek herri honek dauzkan bake eta normalizaziorako asmoak zapuztu nahi dituzte. Euskal gizarteak horren aurka tinko agertu behar du. Guk aurrera egingo dugu hasitako prozesuarekin, nahiz eta Espainiako agintariek halako astakeriak egin. Herri honek ez du atzera egingo». INES OSINAGA Musikaria

«Inolako aitzakiarik gabe, konpromisoak hartzeko garaia da» «Uste dut badela garaia inolako aitzakiarik gabe konpromisoak hartzeko eta zerbait egiteko presoen eskubideen alde. Ezin gara isilik egon. Nork bere aletxoa jarri behar du. Aste honetan gertatu dena ezin da onartu. Horrek erakusten du berriro ere estatuari sekulako beldurra ematen diola herri honek kexatzeko eta oihu egiteko antolatzeak. Gero eta ozenago oihukatu beharko dugu, eta tantaz tanta itsasoa sortu».

6 berria 2013ko urriaren 6a, igandea

Harian ›

Herrira-ren kontrako polizia operazioa D

Haserre daude herritarrak, Herrira-ren kontrako operazioarekin Espainiak erakutsi duen jarreragatik. Haserrea erakustera joan dira Bilbora, atxilotuak aske egoteak emandako poz txikiarekin.

Haserrea eta poza eskutik Oihana Elduaien Bilbo

H

aserrea eta poza elkar hartuta ibili ziren atzo Bilbon. Haserre zegoen jendea. Haserre, Herrira-ren kontrako operazioagatik. Haserre, Espainiatik datozen «erasoengatik». Baina pozik, astelehenean atxilotutako hamazortzi lagunak ez dituztelako giltzapetu. Bilbon ziren. Denak batera agertu ziren, beren niki urdinekin, erabateko talde itxura emanez. Pozik, baina nekatuta. Eta egoerarekin kezkatuta. Besarkadak, animoak eta goxotasuna jaso zuten. Haiek ziren atzoko poza, eta haiek marrazten zuten irribarrea jendearen aurpegitan. Baina, zerbait galdetu orduko, haserrea ateratzen zen. Mutrikutik etorri zen Jabitxu Larrañaga, kuadrillan. Manifestazio buruaren zain, tantak eskuan eta oihuak ahoan: «Benetan iruditzen zait ikaragarrizko injustizia egin dutela. Operazio honek atzera bueltatu gaitu, urte asko, gainera. Kristoren injustizia da, eta horren aurka hemen egon behar genuela iruditzen zait. Eta ez gu, denok egon behar genuke hemen. Iritzi askotako pertsonak falta dira hemen. Poparik mugitzen ez dutenak falta dira hemen, horiek. Eta benetan ordua da. Adinean aurrera goaz, eta hau horrela ezin daiteke jasan». 66 urte egitera doa. Gazteagoak ere haserre zeuden. Oroitzen dira aurrez gertatutakoez, eta ez dute berriz gertatzerik nahi. 21 urte ditu Amaia Cambrak. Iruñekoa da, eta lagunekin joan zen manifestaziora. «Oinarrizko eskubideak defendatzera etorri gara. Aitzineko garaietara ez bueltatzeko. Euskal Herriak egiten duen edozein mugimendu ez kriminalizatzea eskatzeko». Herrira-ren kontrako operazioa horixe izan dela uste baitute. Xabier Zubizarreta Arrasateko alkate ohia ere jende artean zegon, Herrira-ko niki urdina soinean. Gertutik jarraitu du operazioa, Ekain, bere semeetako bat atxilotu baitzuen Guardia Zibilak astelehenean, Andoainen. Badaki ordea arlo pertsonala eta politi-

koa ez nahasten: «Hemen nago, batetik atxilotuen gertutasunagatik. Etxeko bat dagoenean modu biziagoan bizitzen da halako egoera bat. Baina, horretaz aparte, Euskal herritar moduan ere hemen egotea tokatzen zaigu, bereziki. Badirudi Espainiako Estatuaren intentzioa izan dela Herrira-k probokatu duen uholde herritarra geldiaraztea, eta horrek esan nahi du justu kontrakoa egin behar dugula herritar moduan. Uholdeari bultza egin, eta herritar moduan olatu horiek gero eta handiagoak egin». Bazen ura bai, Bilbon. Zeruak tantarik ez ematea erabaki bazuen ere, eskuan izan zituen jendeak tantaren irudia zuten kartelak. Eta badaezpada eramandako aterkiei probetxua ere atera zion jendeak. Askok eta askok, aterkiaren muturrean zuloa eginda jarri zituzten tanten kartelak, ondo gora altxatzeko. Jokoa eman zuten kartel horiek. Manifestazioaren atzealdean, hiru lau

bat gizon eskuan zituzten kartelak markesinetan pegatzen aritu ziren, manifestazioko bertako itsasgarriak zelo moduan baliatuta. Haien inguruan, kartelekin turutak egin eta oihuka zebiltzan ume batzuk. Izan ere, manifestazioaren aurre aldeko masa eta kabitu ezinaz atzerago lasaiago zegoen giroa —antolatzaileek nahiko lan izan zuten pankartaren aurrean topatzen zuten jendea baztertzen, hark bere bidea egin zezan—. Ume asko zegoen, ume-kotxe asko. Bi haurrekin joan zen Alaitz Birizuela zornotzarra. Soinean zeraman bat, umeak lepoan emateko motxilan, «tanta txikiak» ere eramatea erabaki baitzuen. «Denok egin behar dugu ahalegin bat, eta gaurko leloak esaten duen moduan, tantaz tanta, olatu handi bat egingo dugu, eta ea, denok batera ekartzen ditugun euskal presoak Euskal Herrira, eta etxera. Mobilizazioa beharrezkoa da, eta herria ez bada mobilizatzen ez da-

Milaka lagun elkartu dira Bilboko kaleetan. LUIS JAUREGIALTZO / ARGAZKI PRESS

Apologia delitua

Iritzia Jon Mirena Landa EHUko Zigor Zuzenbideko irakaslea

T

errorismo-delitua goratzea omen da Herrira-ren aurkako instrukzioa aurrera eramateko oinarria? Hori izan zen burura etorri zitzaidan lehenengo burutazioa, agian zuzenbide penaleko irakaslea naizen aldetik, begiratzeko modu bitxiak baldintzaturik. Goratzea edota justifikatzea bada aditza, baina zer goratu edota justifikatu? Horra hor arazoa, zigor-legeak sortu duen arazoa alegia. Izan ere gauza bat da delitu jakin bat goratzea eta beste gauza bat per-

tsona bat goratzea. Apologia delitua jada mugan dago: alegia zuzenbide penalak debeka dezakeen mugan, adierazpen askatasuna kinka larrian jartzen du-eta. Baina apologia zenbat eta zabalagoa izan, hainbat eta handiagoa ere izango da zuzenbide penalak gure adierazpen askatasuna murrizten duen neurria… giza-eskubide hori bera hiltzeraino. Apologia-neurgailu bat balego, lehenengo mailan delituen apologia izango litzateke. Bigarren mailan pertsonen apologia dugu: hemen jauzia itzela da. Ezin al da inoiz modu publikoan holako delitua egin duen pertsona goratu? Ezin al dira halako sentimentuak modu publikoan erakutsi? Ezin egin terrorismo-delituekin goratze hori lotzen ez bada ere? Hirugarren mailan biktimak edota horien senideak umiliatzeko, gutxiesteko edo haien izen ona zikintzeko debekua dugu. Hirugarren honetan

bereziki kontuz ibili beharra dago, izan ere biktimekin beti minberak izan behar bait gara. Arazoa ez da hortan legearen helburua, baizik eta debekua interpretatzeko modua: nork erabakitzen du zer den umiliatzea, izen ona zikintzea? Noraino eraman nahi dira kontzeptu horiek? Apologiadelitua, hortaz, terrorismoaren kontrako borrokan mugarik ez duen debeku bilakatu da, diskurtso politiko jakin batzuk isilarazteko erabilia. Apologia-delituak, hain zabala izanik, iparra galdu du, segurtasun juridikoa lehertaraziz, justizia suntsituz. Baina apologia ez da kontu bakarra. Apologia asko antolatzea terrorismoa al da? Ez dut esaten apologia antolatu denik. Baina jarrai deizaiogun atxiloketa eta instrukzioaren logikari. KontituzioAuzitegiak aspalditik, 199/1987ko epaiaren bitartez hain zuzen ere, garbi baino garbiago utzi zuen

apologia-delitua ezin dela terrorismo-delituekin parekatu. Aipatu epaian 1984ko terrorismo-legearen konstituziokontrakotasuna aztertzen aritu zen auzitegia eta konklusio batera iritsi zen: lege horretan arautzen ziren salbuespenezko neurriak (atxiloketa-epe bereziak, inkomunikazioa etabar) ezin ziren apologia-delitutara aplikatu. Eta horren ondorioz apologia-delitua egiten duenari edota hura antolatzen duenari ezin zaio egotzi terrorismo-taldekide izatea. Agian horregatik atxilotuak epaile aurrera eraman dituzte inkomunikatu gabe, eskubide horien suspentsio salbuespenezkoa guztiz ez-proportzionala izango litzateekeelako. Azkeneko hausnarketa. Estatuaren gehigekeriaren aurrean, Estatuaren abusuaren aurrean, indarkeriaz ez baizik eta arrazoibidez erantzunez gero, epe motzean ematen du ez dela ezer lortzen. Epe luzean, ordea, zentzuzko gehiengoaren sostengua lortuko da eta horren bitartez benetako justizia berrezartzeko aukera.

2013ko urriaren 6a, igandea berria 7

‹ Harian

Herrira-ren kontrako polizia operazioa D go zereginik. Herriaren gauza da, eta herria mugitzen bada, dena lortzea posible izango da». Herritarrek ekimena hartzea beharrezkoa dela uste du Donostiako Unai Arzelusek ere. Lagunekin, manifestazio buruaren zain zegoen, trago bat hartuz: «Uste

‘‘

Atzera eraman gaitu honek. Adinean aurrera goaz, eta hau honela ezin daiteke gehiago jasan» JABITXU LARRAÑAGA Mutriku, 66 urte egitear

«Oinarrizko eskubideak defendatzera etorri gara. Ez kriminalizatzeko eskatzera» AMAIA CAMBRA

Jendea errepidearen bi aldeetan zain, manifestazioaren burua noiz iritsiko. LUIS JAUREGIALTZO / ARGAZKI PRESS

Iruñea, 21 urte

«Uholdeari bultza egin, eta olatu horiek gero eta handiagoak egiteko intentzioz nago hemen» XABIER ZUBIZARRETA Arrasate, 69 urte

«Herritarren gauza da. Herria mugitzen bada, dena lortzea posible izango da» ALAITZ BIRIZUELA Zornotza, 37 urte

dugu ordua dela presoekin elkartasuna adierazteko. Herrira-rekin egin duten sarekada injustua iruditu zaigu, eta presoen aldeko elkartasuna adieraztera ere etorri gara». Inoren falta sumatzen al duen galdetuta, segituan erantzun du: «Euskal presoen falta sumatzen dugu». Eta gero gehitu:

«Jeltzaleak ere bai, eta beste eragile sozial batzuk. Baina, herriko jendeak ere badu esatekorik, eta uste dut jendeak gero eta gehiago adierazi behar duela gehiengo bat ez dagoela ados». Herritar gisa egin dezakeen gutxienekoa dela uste duelako joan zen Debako Iñaki Urteaga 47 urtekoa, hain justu. Manifestaziora joatea erabaki ostean, familian joan ziren Bilbora, bide batez egun-pasa egitera: «Herri bezala sekulako kolpea jaso dugu, eta herri bezala erantzun behar da». Herri gisa erantzun behar dela uste du Eneko Compains iruindarrak ere: «Uste dut beharrezkoa dela erantzun antolatu eta handi bat ematea herri honek, Madrildik etortzen ari den guztiari, eta

zehaztasunez azken astean Herrira-ren kontra egin den operazio bidegabeari. Madrildik etortzen ari den zapalkuntza guztiari, eta Euskal Herrian ireki nahian gabiltzan prozesua gelditzeko egiten ari den saio orokor guztiari egin behar zaio aurre». Badaki zerbait horretaz. Preso egona da bera. Ekineko zuzendaritzako kide izatea egotzita eraman zuen Guardia Zibilak. «Gure interes eta eskubideen alde borroka egin beharra dago», Migel Martinez iritzian. Gasteiztik joan zen Bilbora 58 urteko gizonezkoa. «Babestu egin behar ditugu Espainiako Estatua egiten ari denaren aurka protesta egiteko antolatzen diren ekintza guztiak».

Eloy Velasco epaile jaunari

Iritzia Jose Angel Aramendi Etxerat-eko kidea

L

aburra izango naiz esan behar dizudana ez delako gauza berri bat; hau idazterakoan, gainera, jakin badakit hitz hauek ez direla izango batere originalak; eta amorrua aipatzen dudanean ezin dudala definitu zehatz mehatz zer sentitzen dugun euskal preso politikoen familiartekoek, zeren ez da amorrua bakarrik; haserrrea, amorrua, samina, horrelako harrokeriarekiko inpotentzia, … batek daki. Eta hau ere ez da batere originala; gure egunerokotasunean

barruraino sartuta dugun zerbait da. Hainbeste urtetan hainbeste ikusiak gara! Azken hau, zuk agindutakoa, 18 familia gehiago apurtua, zatituta, minduta, izua gainditzen. Kontuan eduki ezazu zeu ere ez zarela batere originala izan. Harrokeriaz jantzita eta zure aginduak betez estatua babesten dutenek egin dute betikoa, nahiko ondo ezagutzen duguna herri honetan; ateak apurtu egoitzetan sartzeko, bertako pertsonak izutu, mehatxatu, atxilotu, zentzu bako akusazioak leporatu, Madrilera eraman eta... behintzat oraingoan ez dira inkomunikatuak izan; eta tartean, euren berotasuna azaltzera joandakoak jipoituz eta buruhezurrak makilatuz biribildu duzue aski ongi ezagutzen dugun menua. Ez! Ez zarete izan bat ere originalak! Ez zarete izan bide barrien zaleak! Eta badirudi ez zaretela

inoiz izango eskuzabalak! Ahari zahar bat baino burugogorrago eta setatiago. Guk, Etxerat osatzen dugun senideok eta gainontzeko kideok, gure seme-alabek osatutako erakundeak ia orain dela bi urte betiko suetena jakin arazi eta gero, uste genuen —pertsonen borondate onean sinetsita— alderantzizko zerbait; beste jarrera samurrago eta duinago bat; beste abegikortasun bat, hainbeste eragile sozial eta alderdi politiko eta abarregaz egon ondoren, beste portaera judizial bat. Badirudi alferrikako sineskerietan gabiltzala; ba ez! Ez ezazu ahaztu gu geu, senideak izateagatik zigortuak eta umiliatuak garela oraindik espetxe bakoitzetako bisitaldietan; ez ezazu ahaztu zu eta beste hainbat pertsonen eraginagatik, geu ere biktimak garela eta gure senideek jasandako zigor paralelo bat jasan behar

dugula; baina argi eduki eta ez ahaztu inoiz ez dugula etsiko, ez gaituzuela konbentzituko, eta ez gaituzuela menderatuko ere. Herri honek beste balore batzuk jorratzen ditu eta horren aurrean guk jartzen dugun elkartasuna, maitasuna eta besarkadarik goxoena dira gure armarik arriskutsuenak. Etxerat-ekoen izenean, zure agindupean atxilotutakoei, geure ondo ondoan izan ditugun pertsona horiei ere bihotzez ematen dizkiegun armarik samurrenak eta indartsuenak; mila esker egindakoagatik; bide onean goaz beraz, eutsi goiari eta aurrera. Eta Eloy jauna, ea noiz ikasten duzuen, Eduardo Galeanok eta Mario Benedetik esaten zuena: «La solidaridad es la ternura de los pueblos (elkartasuna da herrien samurtasuna)». Gu mundu hori eraikitzen ari gara. Bidean ikusi arte.

Berrira

Iritzia Koldo Izagirre Idazlea

onak begira erreak eztira bustiak aterira baztertuak erdira itxitakoak irekira ez al duzu ikusten? begira: presoak herrira herrira, bai baina nolako herrira? osoak alderdira gordeak agerira arruntak berezira alferrak izerdira esatekoak aurpegira ez al duzu ikusten? begira: presoak herrira herrira, bai baina nolako herrira? motzak gerrira luzeak neurrira bizkorrak geldira burokratak mendira basurdeak jauregira ez al duzu ikusten? begira: presoak herrira herrira, bai baina nolako herrira? zuriak lantegira zatarrak loredira atzerakoak atzerrira betikoak… betikoak erretira eta gero bai, gero kalejira! ez al duzu ikusten? begira: presoak herrira herrira, bai baina hau ez bezalako berrira

8 berria 2013ko urriaren 6a, igandea

Harian › Iritzia

Iraganak

Arauak

E

A

Aste honetan irakurri dut Iruñean diren etorkinen kopurua 2007kora jaitsi dela, urte hartan bezala osokoaren %11,3 gara/dira etorkin Iruñean.Baina,bestetik, munduan diren iheslari eta lekualdatuen torkizuna gutxitan da espero bezakopurua 1994koa da.Kalean ibili eta aldi lakoa, ez naiz inoiz ez esatera ausarberean 6 eta 19 urteko jauzia egin dugu tzen. Iragana are gutxiago. Ez naiz lehendabizikoa esaten ongiza- denboran atzera.Baina gure orainaldi tearen gizartearen desmuntaketa pixka- iragantsua askoz anizkunagoa da. Gaur Frantziako estatuan 1999an bizi nakakoarekin,iraganera bidaltzen gaidira langabetuen kopuruari dagokiotuztela,gure aitona-amonek bizitanez. Espainiakoan 2003an bizi ko egoera eta denboretara.Ez nueitxaropenari dagokionez, na uste guretzat prestatu duten 1981ean garapenari eskainiko eta gure zain dagoen iragan hori zaion diru laguntzei dagokienez. iragan disfuntzionala izanen zeMunduko ekonomiari errepanik,iragan bat edo iragan asko ratuta, 1970an bizitzen aldi berean,postmoderni(eta batez ere zentzen) ari tatearen ondokoa postiragara. Eta atzerago eta ganitate gisako zerbait ba- Jira atzerago. litz bezala,aldi bereko paAngel Erro Urte joanen zitala! satu anitzez osatua.

Zuzendaria: Martxelo Otamendi Zuzendariordea: Iñaki Petxarroman Edizio arduraduna: Andoni Alvarez Argitaratzailea: Euskal Editorea SM Publizitatea: Bidera publizitatea Lege gordailua: SS-0662/03 Batzorde parekidea: 0712I84059 Egoitza nagusia: Martin Ugalde kultur parkea. Gudarien Etorbidea, z/g. 20140 Andoain. Telefonoa: (0034) 943-30 40 30 Faxa: (0034) 943-30 09 43 Webgunea: www.berria.info Posta elektronikoa: [email protected] Publizitatea: [email protected] Harpidetza saila: (0034) 943 - 30 43 45 Date: 06/10/2013 Exemplaire: 3.192 Editeur: Euskal Editorea s.l. Directeur de publication: Martxelo Otamendi Comission paritaire: 0712I84059 Delegation Labourd: Lisses 3, 64100-Baiona. Tel.: (0033) 559256220. Fax: (0033) 559254303. E-mail: [email protected] ORDEZKARITZAK Araba: Bizenta Mogel, 6. Posta kodea: 01008 Gasteiz. Telefonoa: 945-15 04 52. Erredakzioko faxa: 945-14 83 07. Posta elektronikoa: araba @berria.info. Bizkaia: Uribitarte kalea, 18, 3. C. Posta kodea: 48001 Bilbo. Telefonoa: 94-435 26 00. Erredakzioko faxa: 94-423 49 75. Posta elektronikoa: [email protected]. Lapurdi: Lisses, 3. Posta kodea: 64100 Baiona. Telefonoa: 559-25 62 20. Faxa: 559-25 43 03. Posta elektronikoa: lapurdi @berria.info. Nafarroa: Iratxeko Monasterioa, 45, 13. Posta kodea: 31011 Iruñea. Telefonoa: 948-36 66 22. Publizitatea: 948-36 66 23. Posta elektronikoa: [email protected].

berria

tzea.Hau da,jabetzea gauzak,oro har,ez direla berez onak edo txarrak,baizik eta norbaiten edo norbaitzuen erabakiz: boterea duenaren erabakimenez.Amonarekin ndereño izan nahi duela esan dit ala- gogoratu naiz nola bere ustezko ezjakintasun eta mundu murritzean esaten zuen: bak.Halako iragarpen xaloak biho«Hara Urlia! Etxe aberatsekoa delako botza pasteldu dit,eta ahots melengaz hemio...gure etxekoa balitz,mozkorra!». esan diot: «Zer,umetxoak asko maite diArgi zekien nortzuk jartzen zituzten arauak. tuzulako,bihotza?».Bekainak zut eta Galindo kateatu zait segidan,demokrabegiak borobil erantzun dit: «Ez,ama! ziaren arautzaileek torturatzaile eta hilArauak nik jartzeko!».Hormatu egin zait tzaileari baldintzapeko askatasunaren irribarrea,tolesgabetasun galerak hoforman emandako onespena.Eta tzikara eragin baitit.Berak lasai segiAnjel Lertxundik atzo berripaper hotu du jolasean: eskuin eskuko hatzanetan idatzitakoa: «demokraten mar erakuslea tentetua geldirik egomundua ez da mundu guztiateko agindu dio panpinari. rentzat».Eta zoritxarrez Ontziak garbitzen jarraitu hemen aspalditxotik dakidut,baina ezin elkarrizketa guna: demokraziaren burutik kendu.Pentsatu dut, Bira arauak ez direla guztionalde batera,poztekoa dela Idurre Eskisabel tzat. alabaren kontzientzia har-

Gabriel McCarthy Gasteizen Pako Aristi Idazlea

H

ello, mister Aristi, how´s everything?», entzun nuen belarri ondo-ondoan, Cambridgeko azentu dotorez ahoskatua. Aberri egunetik ez nuen ikusi, baina zerbait deigarri denean euskal politikaren eszenan, hor dabil Gabriel McCarthy. Ingeles gisan bidaiatzen du munduan, baina Eskozian du jatorria, eta nik badakit horrek zein interes mota pizten dituen harengan. Guri buruzko lanen bat egitera etorri zen, baina ezin du bukatu, eta geroztik hemen dabil galduta bezala gure labirintoan, oasian, gure ezinean hura ere katramilatua. -Hitzaldi bat ematen izan naiz –erantzun nion–. Zu zertan zabiltza? -Nik hitzaldi sorta ederra entzun nuen atzo. Legebiltzarrean egon nintzen. -Zerbait garrantzitsua al zegoen, bada? -Ez, beno, politika orokorrari buruzko eztabaida. Nola zabiltza lan aldetik? Galderak zeharo harritu ninduen, ezin bainituen lotu legebiltzarra eta nire egoera laborala. Idazleok baditugu gisako galderen aurrean ihesbide ederrak, baina zintzoa izatea erabaki nuen. -Gaizki ni, eta gaizki denok. Lan gutxi dabil, ordaindua, behintzat! -Politikoentzat diskurtsoak idazten hasi behar zenuke. Irakurri duzu El País?

Harrituta nengoen biziki. -Laura Mintegi bigarren txandan inspiratuago egon zela dio, eta goraipatzen du bere soltura PNVri zera bota zionean, Sabino Aranak markaturiko bidean daramatzala 118 urte, GPSrik gabe, ez aurrera eta ez atzera. Isilune bat utzi zuen, jostari begiratuz: -Nik datu hori, 118 urterena, zure liburuan irakurri dut duela gutxi. Konturatzen al zara? -Ba, kasualitatea izan liteke. Nik ez dakit ezer askorik. Azken batean, lau urteko lana baino ez zen izan liburu hori. Barre-algara egin zuen McCarthyk. -Lau urte diozu? Hemen politikoek ezta lau aste ere ez dizkiote eskaintzen formazio ideologikoari. Politika hain seriotasun gutxirekin hartzen duten herriak ez dira asko izango… Afrika aldean beharbada. -Tira, Gabriel! Hor ingelesen kolonialismoa atera zaizu barru-barrutik. -Barka, inor ez gaude herentzia horietatik salbu. Baina McCarthy ez zegoen amore emateko. -Oso diskurtso eskasak izan ziren denak, tristeak arazo nazional zaharra daukan herri batentzat. Laura Mintegi zen, a priori, diskurtso ezberdin baten promesa zekarrena, baina urte betean besteen parera makurtu du bere maila, preso politikoen izendapenarekin puztu zuten polemikak kokildu balu bezala. Izan ere, sistema autonomikoak berak mugatzen du diskurtsoa. -Zer esan nahi duzu?

-Euskal Gobernua, Foru Aldundiak, Foru Gobernua… horiek denak erakunde espainolak direla ohartu behar duzue. Garbi eduki autonomia estatutu baten mende jartzen bazarete, zuen politika ere autonomista izango dela, alegia, Euskal Herria zatitzen duen erakunde baten politika. -Baina herri bezala erantzun behar dela maiz diote hainbat politikok… -Hori ezinezkoa da erakunde post-kolonial batetik. Begira: helburu bat aldarrikatzen denean hori gauzatzeko tresnarik gabe, politika testimoniala baino ezin liteke egin. Hori infra-politika da. -Ez dut oso ondo ulertzen… -Politika estrategia da, helburu eta bitartekoak elkar elikatzen duten diseinu bat. Helburua aldarrikatzea bitartekorik gabe politika testimoniala da. Eta kontrakoa, bitartekoak edukitzea helbururik gabe, kudeaketa hutsa. -Tamalez biak eguneroko ogi bihurtu dira gure artean! -Marko nazionala ukatzen du azpi-erakundeotan parte hartzea berak. Horrela da posible astakeriarik handienak erantzunik gabe uztea. -Adibidez? -PSEk eta PPk esan zutena: soberaniaren bideak euskaldunak zatitzeko arriskua daukala. Tristeena da Urkulluk berak ere barneratua duela mezua. Garbi esan zuen ez duela euskal gizartea kutsatu eta zatitu nahi. -Hitz gogorra «kutsatu» delakoa, independentzia zerbait zikina balitz bezala…

-Mezu horiek berehala moztu behar dira, gizartean finkatu ez daitezen. Independentziak ez du inoiz herri bat zatitu, batu baizik. Euskal Herria orain dago zatitua, bi estatutan banatua, hiru administrazio ezberdinetan purtzildua, mendez mende eragin zaion zauria da gure fragmentazioa, eta zauri horretan labana sartu eta sartu aritu dira, eta aritzen dira alderdi menderatzaileak. Politiko duinak egon behar dute hemen, esango dutenak ozen eta garbi: Begira jaunak, Euskal Herria orain dago zatituta, eta independentziak batu egingo ditu adabaki guztiak. Geure burua osotasunez ikusten hasiko gara hartara. Hori da munduko herrialdeen aspirazio gorena. Gu horretara ez bagara iristen, herritik zer geratzen zaigun aztertu beharko genuke. -Ederra diskurtsoa! -Oinarrizko gauzetan ezin duzue huts egin. Esplikatzen ez dena ez da existitzen jendearen gogoan. Eta jarraituko du astakeria handiagoak sinesten, adibidez Urkullu dela euskaldun guztien lehendakaria. -Ez da, ala? -Ez dakizue zein kalte egiten duen honek! Erredukzionismo bat da, baina alimalekoa sortzen duen nahasmena. Ez da egon euskaldun guztien Lehendakaririk historian, euskaldun guztiak batu zituzten errege-erreginak baizik. Baina esaten bada Urkullu dela guztion Lehendakaria, arazo nazional bat hiru probintzietara murrizten ari zara, eta hala ulertuko du jende gehienak. Jendeari markoak eman behar zaizkio etengabe, arazoa bere osotasunean uler dezan. -Baina zertarako balio du gauza horiek esatea? -Pedagogia da, my friend. Ezer ganorazkorik ezin baduzue egin oraingoz, hasi behintzat pedagogia egiten, hori da etorkizuneko ekintza sakonagoen zorua. -»Zoru etikoa» delako hori? -Baita zera ere! Ez zaitezte patetikoak izan, mesedez!

2013ko urriaren 6a, igandea berria 9

Iritzia ‹ Harian

b

‘Norteko’geltokia

Hizpideak

Erantzuteko moduak Gurutze Izagirre [email protected] z da kasualitatea Enrique Rodriguez Galindo orain aske uztea. Datozen egunetan hedabideetako lehen tituluetara igaroko da urriaren 15arekin duela 30 urte GALek Lasa eta Zabala desagerrarazi zituela. Ekintzetan lehena izan zen, ez azkena. Baina epaiketara iritsi eta zigorrak izan zituen bakanetakoa. Galindo 75 urtera zigortu zuen Gorenak, Lasa eta Zabala bahitu eta hiltzea egotzita. 2000n sartu zuten preso, 2004tik hirugarren graduan ze-

E

r

goen, eta orain aske utzi dute. Bi hilketagatik bina urte pasatu ditu espetxean. Galindo ez da lehena, baina kargudun publiko batek diru publikoarekin halakoak egin, eta zigorrek zein bide egin duten berriz ikusteak ez du eredugarritik ezer. Ez da kasualitatea,halaber,Herriraren aurkako polizia operazioa egitea Estrasburgoko giza eskubideen auzitegiak Parot doktrinari buruzko erabakia ematear duenean. Madril poliziaren bitartez hizketan ari da. Eta euskal gizartearen zati handi batek erantzun egin dio, kalean mobilizatuta, modu baketsuan.

xirritak kantatua: «Modu orretan jarri zuenak Norteko ferrokarrilla, jakinduriya aundiya zuen, entendimentu abilla». Auskalo zer kantatuko lukeen gaur Donostiako Norteko geltokia botatzen ikusita. Ez dut, ordea, tranpa egin nahi imajinatuz-edo Hernaniko bertsolariak zein adjektibo jarriko liekeen erabakia hartu dutenen jakinduriari eta entendimenduari. Telebistako irudiak ikusitakoan, «zertan ari dira?» atera zitzaidan. Nostalgia zeraman nire protestak: Norteko estaziotik irten zen estranjeri aldera lehenengoz eraman ninduen trena. Baina protesta ez zen nostalgia hutsak eragina: eraikin baten hormak botatzen diren aldiro, historiaren parte bat botatzen da: eraikinarena; eraikinetik pasatu direnena; eraikinaren eta inguruaren arteko loturarena… Txirritarena bezala, nire munduko jakinduria ere oso baita «azala», burutik kendu ezinik nago zer pasatzen ote den halako erabakiak hartzen dituen baten burutik.

T

Hitz beste Anjel Lertxundi

Zaldieroa

Heriotza katedralean F utbol estadioak dira gure gizaldiko katedralak. Itu-ituan Bilbon jo zuten, San Mamesen baselizaren kontu harekin historiari aurre hartuta. Arrakastaz hedatu zen harrezkero konparazioa munduan barrena. Handitasun urbanoan dute antza biek,fede kolektiboaren erakustoki direla,barruan zarela inurri sentitze horretan,eta aurrerapenak aurrerapen,biak ala biak eraikitzeko hartu beharreko neke eta penetan. The Guardian-ek bota du harria: bi hilabete pasatxoan 44 langile hil dira Qatarren, 2022an han egitekoa den munduko futbol txapelketako egituretan beharrean zirela. ITUCek, Sindikatuen Nazioarteko Konfederazioak datu izugarriagoak eman ditu: lan baldintza hauetan jarraituz gero, 4.000 izango dira estadioak-eta eraikitzen hilko diren langileak. Esan gabe doa, atzerritarrak ia guztiak. Nepaldarrak eta indiarrak batez ere. Esklaboen kondizioetan bizi dira, salatu dute. Badira urteak. Danimarkako erbestean zen Bertolt Brechtek jarri

Larrepetit Iñigo Aranbarri

ITUCek datu izugarriagoak eman ditu: lan baldintza hauetan jarraituz gero, 4.000 izango dira estadioak-eta eraikitzen hilko diren langileak

zion argia eta Mikel Laboak musika salaketa honi. Akordatzen? Zazpi atedun Tebas hura, nork eraiki zuen? Liburuetan errege izenik baizik ez da ageri. Erregeek garraiatu ote zituzten harri tzar handiok? Denborak higatutako ahaire bat baino ez da egun. Eta guk, gauden hemen honetatik, zer egin genezake kantatu besterik, non salatu behar den ere ez badakigu gure haurrei Qatar Foundation edo Qatar Airways-en publizitatea daraman futbol elastikoa erosten diegun artean... Qatar gaur baino urrunago zegoela, bi langile hil ziren gutxienez, buruak huts egiten ez badit, Donostiako Anoeta estadioa egiten. Orduan orain bezala, atzerritarrak biak. Portugesak, nik uste. Azterka lotu nau gauak. Alferrik. Ez dut izen bakar bat berreskuratu. Eta nik atera nahi nituen. Arkitektoaren izenaren ondoan jartzeko badarik ere. Historiaren zabortegiak irentsi ditu betirako, zazpi atedun Tebaseko hargin, sukaldari, mandazain haiek bezalaxe.

u

Zuzendariari

BERRIAk irakurleen eskutitzak plazaratzen ditu. Ez dituzte 1.400 karaktere baino gehiago izan behar, tarteak barne, eta BERRIAk mozteko eskubidea du. Helbide honetara bidali behar dira, izen-abizenak eta herria adierazita: Berria, Martin Ugalde kultur parkea, 20140 Andoain. Eskutitzak Internet bidez bidaltzeko: [email protected].

Mercadonak ezin du zabaldu EAEn Mercadonak EAEn supermerkatuak jartzeko asmoa dauka. Baimena eskatzen duenean, seguru, lege asko betetzea eskatuko diotela, segurtasun aldetik, higiene aldetik… Merkataritza Sailak eta dagozkien udalek hainbat gauza eskatuko diete, baina, gaur egun indarrean dagoen hizkuntza arloko lege bat betetzea eskatuko ote dio Jaurlaritzak? Hizkuntza Eskubideen Dekretua? Lege horren arabera, Mercadonak euskarazko zerbitzua bermatu behar du, ahoz eta idatziz (errotulazioa, bere produktuen etiketajea…). Aurretik badakigu Mercadonak ez duela lege hori beteko, bere produktuetan katalana, galiziera eta euskara baztertzen dituelako. Beraz, legea ez duela betetzen

ikusita, emango al zaio irekiera lizentziarik? Gauza bera supermerkatu berriak zabaltzea edo berriztatzeko baimena eskatzen dituzten gainerakoak: nola onartu ahal zaie legea betetzen ez badute? Izan ere, gehien betetzen duena Eroski da, baina «semaforo erdaldunari» «esker» bere produktuen etiketatzean hizkuntzetarako lekurik ez eta euskara beherantz egin du, noiz eta Kontsumitzaileen Legea indarrean jarri zen garaian gutxi gorabehera. Eta gaur egun, euskaraz informazioaren %25etik behera dago. Hau da, lehen baino nabarmen gutxiago! Hizkuntza Eskubideen Dekretuak, gainera, jada ez du isunik jarriko, Legebiltzarrean onartutakoaren arabera. Zerbaiterako balioko ote du orduan? Xabi Larrabe. Arratia.

10 berria 2013ko urriaren 6a, igandea

Harian › Iritzia

Noren desarmea

Handik eta hemendik Imanol Murua Uria

rantzun argirik gabeko galderak egiten ohituta gaude Madrilek halako eraso bat egiten duen aldiro. Egunkaria-ren aurkakoa egitea erabaki zutenek, eragin zuen erreakzioa eragingo zuela jakin izan balute, berdin jokatuko al zuten 2003ko otsail hartan? 2009ko urrian Arnaldo Otegi-eta atxilotzea erabaki zutenak, operazio hark Rubalcaba ministro hautagaiari emango zizkion botoak gorabehera, jabetzen al ziren arriskuan jartzen ari zirela ETAren bukaera ekarriko zuen prozesua? Denbora joan da, baina galdera horiek, beste hamaika operaziori buruzko galderek bezala, erantzun ziurrik gabe jarraitzen dute. Pentsa, astebete ere joan ez denean, zenbateraino erantzun ditzakegun Herriraren aurkako operazio ustekabeko eta ezohiko honi buruzko itaunak.

E

Parot doktrinari buruz iristekoa den erabakia, Sortu-ren legez kanporatze mehatxuak, EPPKtik edo ETAtik etor daitezkeen erabakiak... Fitxa asko daude mahai gainean, eta denean eragin dezake Madrilek eman dion astinduak. Izan ere, hau behintzat argi dago: batetik, presoen aldeko mugimenduari hegoak moztu nahi izan dizkiote; bestetik, giro politikoa nahastu dute, gatazka giroari eutsi, ETAren indarkeria desagertu ez balitz bezala jokatzen jarraitu ahal izateko. Barne ministro honek ezin du, beste Barne ministro hark egin zuen bezala, ETA bahiketa bat prestatzen ari dela ohartarazi. Baina ETAren tentakulua aipatzea aski du. Lehen zulos, taldes esaten zuen bezala, orain ongietorris. Kito. Zerbait izugarria izan behar dute, inondik ere, ongietorris horiek. Eta hemezortzi atxilotuak gero libre gel-

EAJk, oraingoan, erabaki du haserre plantarik ez egitea, eta desarmea armak erabiltzen ari denari eskatu beharrean erabiltzen ez dituenari eskatzen jarraitzea

ditzeak ez du Ministerioaren agitprop kanpaina eragozten: albistea ikusi ere ez dute egin Ebrotik behera. Betiko sakoneko mezua ere utzi du Madrilek: hemen guk agintzen dugu. Botere erakustaldia egiten dute Auzitegi Nazionaletik guardia zibilak bidaltzen dituzten aldiro, are gehiago Ertzaintza haien aginduetara jartzen badute, oraingoan ere egin duten bezala. Pello Zubiriak bere blogean ondo laburbildu du jeltzaleek nola jokatu duten: «Handiaren aurrean otzan, txikia zanpatzeko errukirik ez». ELA-Ertzaintzak barrutik kritikatu du txikia zanpatzeko modua, adieraziz Ertzaintzak bazuela bestela jokatzeko aukerarik, arduradun politikoek bestelako erabakiak hartuz gero. Otzantasunarena ere agerikoa izan da. Presioa Madrili egin beharrean, pilota EH Bilduren teilatura bota dute jeltzaleek: atxiloketak bakerako oztopo dira, bai, baina pausoak ematea EH Bilduri dagokio. Ez du beti horrela jokatu. Auzitegi Konstituzionala Bildu-

ri buruzko epai erabakigarria ematekotan zela, Urkulluk Madrili mehatxu egin zion: Bildu jokoz kanpo uzteak EAJk Zapateroren Gobernuarekin zuen harremanean ondorioak izango zituen. Urkulluk gerora iradoki izan duenez, EAJren jarrera gogor hark eragin positiborik izan zuen auzi hartan. Baina EAJk, oraingoan, erabaki du haserre plantarik ez egitea eta desarmea armak erabiltzen ari denari eskatu beharrean erabiltzen ez dituenari eskatzen jarraitzea. Erantzunik gabeko beste galdera bat: Madrilen pentsatu izan balute atxiloketen aurkako erreakzioan EAJk ere parte hartzeko arriskua zegoela —adibidez Egunkaria-ren itxieran gertatu zen bezala—, berdin egingo al zuten egin dutena? Horregatik eduki dezake garrantzia, segidarik baldin badu, EH Bilduk eta EAJk Eusko Legebiltzarrean adierazpen bateratua hitzartu izanak. Erantzun eraginkorragoa emate aldera tanta txiki bat besterik ez da, baina bidea erakusten du.

Enbaxada bila Martxelo Otamendi

Vicent Partal

BERRIAko zuzendaria

VilaWebeko zuzendaria

Gu beti bezala, koroa jartzen orapilo bat daukagu, Vicent; ea laguntzen diguzun konpontzen edo, behintzat, argitzen. Aspaldi honetan Katalunian oso modu interesgarrian antolatzen ari zaretenez, ea proposamen bat bururatzen zaizuen. Espainiako Guardia Zibilak, Auzitegi Nazionaleko epaile baten sinadurarekin, euskal preso politikoen eskubideen alde diharduen Herrira taldearen aurkako makrosarekada bat egin du. Eusko Jaurlaritzak, Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako herritarren eskubideak zaintzeko ardura daukanak, polizia operazioaren aurkako jarrera publikoa erakutsi du, eta adierazi beste garai bateko estrategia dela eta atzerapausoa dela. Baina Jaurlaritza horrek berak ertzain talde handi bat jarri du Hernanin Guardia Zibilari babesa eskaintzeko operazioa egiten ari den bitartean. Herritarrek kalera jo dute protesta egitera, eta ertzainak jarri zaizkie aurrean, guar-

K

dia zibilei —hau da, Eusko Jaurlaritzaren ustez eskubideak urratzen ari direnei— babesa eskaintzeko; eta eskubideen urraketa salatzen ari direnei egurra emateko. Guardia zibilek lan garbia egin dute, eta ertzainek, zikina. Ikusten duzu modurik belodromo horretatik ateratzeko? Aurki bi urte beteko dira ETAk adierazi zuenetik borroka armatua utzi egingo zuela. Orduan, ni bezalako ingenuo batzuek esan genuen bukatu zirela makrosarekada eta makroprozesu berriak; lanak edukiko genituela irekita zeudenak gelditzen (laster herriko tabernak eta gazte independentistak), baina berririk ez zela izango. Betikoek, prozesua hankaz gora jarri nahi dutenek, erabaki dute oraindik daukaten indarra erakustea, epailea eta Barne ministroa erridikulua egiten jartzeraino. Alegia, agintzen zuenak segitzen duela agintzen, eta guk koroa jartzen dugula.

Betikoek, prozesua hankaz gora jarri nahi dutenek, erabaki dute oraindik daukaten indarra erakustea, epailea eta Barne ministroa erridikulua egiten jartzeraino

J D Orain, bortizki mehatxatzen gaituztela ari gara ikusten katalanok, eta erabakitzeko eskubidea ukatzen digutela. Hainbat frontetatik baina irmoki

‘Què volen aquesta gent’ ire herrialdean, Maria del Mar Boneten ahotsari lotu ohi diogu haserre politikoa, «Què volen aquesta gent?» (Zer nahi du jende honek?) baitio kantari; kanta zirragarria da, Rafael Guijarro eta Enrique Ruano ikasleei buruzkoa, poliziak «suizidiora behartu» baitzituen inolako zigorrik jaso gabe. Polizia errepresioaren kontrako ikur bihurtu zen, eta hala izan da frankismoaren ondorenean ere. Horregatik, katalan askok halaxe erantzun dugu (Què volen aquesta gent?) Espainiak Herrira-ren kontra egindako polizia ekintzaren berri jakindakoan. Haserre, harri eta zur, aztoratzeke nekez irensteko moduko bideoak eta argazkiak ikusitakoan. Hala ere, asmatzen erraza da zer nahi duten. Nire ustez, bake prozesua hautsi nahi dute, euskaldunen aldetikoa bakarrik izaki ez baitute inondik inora ere kontrolatzen. Nire ustez, Espainiako zati handi baten pasio

N

makurrak biziberritu nahi zituzten, duela bost urtekoak bezalakoak diruditen irudiak oparituta. Nire ustez, baina, lurraldea mugarritu nahi izan dute batez ere. Egun hauetan, ez sinesteko moduko adierazpenak entzun ditugu katalanok, hala nola Belloch ministro ohiarenak, alderatu egin baititu ETA eta PSC gerrako hizkeraz mintzatuta. Urteetan entzun izan duzue behin indarkeria amaituta zilegi izango zela edozer defendatzea. Esaldi hori behin eta berriro erabili izan dute, hitzemateko ETA desegiten zen egunean zilegi izango zela edozer, edozein jarrera politiko defendatzea, baita independentzia ere. Baina gezurra zen. Orain, bortizki mehatxatzen gaituztela ari gara ikusten katalanok, eta erabakitzeko eskubidea ukatzen digutela. Hainbat frontetatik baina irmoki. Eta, egoera halakoa izanda, xehetasun esanguratsua da Herriraren kasua. Baita hemen ere.

2013ko urriaren 6a, igandea berria 11

Euskal Herria ‹ Harian Jaurlaritzaren planaren arabera, lehen fasean adituak eta «eragile sozialak» —Ikastolen Elkartea eta Kristau Eskola, adibidez— arituko dira, eta bigarren urratsean batuko dira sindikatuak. Adostasuna behar dela nabarmendu du Uriartek. «Atxikimendua lortzen den heinean, gobernu aldaketa bakoitzeko jirabirak gaindituz, hain beharrezko duen egonkortasuna emango zaio hezkuntza sistemari», dio dokumentuan.

Argazki berria utziko du larunbateko protestak: CCOO eta UGT joango dira, abertzaleekin bat

Cristina Uriarte Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza sailburua, eskola batean, joan den irailean, ikasturte hasierako ekitaldia egin zuenean. RAUL BOGAJO / ARP

Etorkizuna marrazteko astea Euskal curriculuma garatzeko eta lege berria taxutzen hasteko, ibilbide bat abiatuko dute Jaurlaritzak eta eragile batzuek asteazkenean Werten legea onartuko dute biharamunean, eta larunbatean protesta egingo dute Bilbon Garikoitz Goikoetxea Azken urratsak eta lehenengoak, boligrafoz onartutako legeak eta arkatzez idazten hasitako proiektuak, zatiketaren bidea eta adostasun nahiarena, bi eredu aurrez aurre agertuko dira datorren astean hezkuntzan. Euskal curriculuma garatzeko eta hezkuntza lege berrirako oinarriak jartzekoak dituzte asteazkenean Jaurlaritzak eta eragile batzuek. Bide orri bat onartuko dute. Horren oztopo izan daitekeen legea aurrera aterako du, ordea, Espainiako Kongresuak biharamunean: hezkuntza erreforma. Eta bi erabakiak batuko dituen manifestazioa dute larunbatean, Bilbon, Euskal Herrian gure hezkuntza eraiki! LOMCE ez! Inposaketei ez! leloarekin.

Jaurlaritzaren ekimenez ari dira oinarriak adosten. Maiatzean egin zuten lehen bilera, erreformari nola erantzun erabakitzeko; Jaurlaritzak irailean azaldu die zer asmo duen. Zehaztasunik ez dago. Asmoa soilik. Txosten bat aurkeztu du eragileekin izandako bileretan, Oinarrizko Hezkuntzarako Euskal Curriculumaren eredu pedagogikoaren markoa gauzatzeko plangintzaren hastapenak izenekoa. BERRIAk eskuratu du txostena. Horren arabera, hiru oinarrirekin egin asmo du ibilbidea Jaurlaritzak: eragileek adostutako eta garatutako euskal curriculuma —«ibilbide luzea eta emankorra du»—, gobernu programa —«sistema egonkorra» lortzea duena helburu—, eta Europako Batasunaren gidalerroak.

Pixkanaka joan nahi du gobernuak. Hiru pauso jarri ditu mahai gainean: eredu pedagogikoa adostea, curriculum dekretuak eta horien eranskinak zehaztea, eta lege berrirako pausoak ematea. Lehen eguna da etzidamukoa: eredu pedagogikoa adosteko plana proposatuko du gobernuak, eta, hori onartuta, eztabaida hasiko dute. Abendu erdirako jaso ekarpenak, eta otsailerako onartu asmo dute. Ika-mika ‘Euskal Herria’-gatik Eredu horretara lotzea borondatezkoa izango da eskolentzat. «Ez da legearen derrigortasunik izango». Ondorengo pausoaren emaitza, bai, izango da arau. Otsailean adostuko dute curriculum dekretuak zehazteko eztabaida hastea; ez dute eperik jarri. Jaurlaritzak beste dekretu klase bat egin nahi du, ikasleen gaitasunetan ardaztutako hezkuntza duena oinarri. Legearen nolakoa lauso dago, baina txostenak badu itunpeko sareari egindako keinu baten traza. Zerbitzu publikoa ematen duela dio sare horrek, eta hori aitortu egin behar dela. «Sistema bateratuaz» ari da Jaurlaritzaren agiria.

Euskal Herria ere aipatzen du dokumentuak. «Euskal Herriaren izaera etno-kulturala eta lurralde bakoitzaren egoera politiko-administratiboa hobeto uztartzeaz» mintzo da. Esapide zaindua da, Euskal Herria kontzeptua ikuspegi kultural edo linguistikora mugatua baitu EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak. Aurreko dekretua aldarazi zion Jaurlaritzari. Aipamen soil horrek aztoratu ditu, ordea, PSE-EE, PP eta UPD. Parlamentuan estu hartu zuten Uriarte sailburua herenegun. Isabel Zelaa sailburu ohia bera ere gogor mintzatu da, eta «Lizarrako garaietara» itzuli nahi izatea leporatu dio EAJren gobernuari. Argibide zehatzagoak emateko, agerraldia eskatua du Uriartek berak Eusko Legebiltzarrean; datorren asteko astelehenean, hilaren 14an, emango ditu azalpenak. Sindikatuek salatu dute ez dituztela aintzat hartu. ELAk dio hedabideetan jakin duela zer asmo duen Jaurlaritzak. «Onartezina da horrela izatea horren berri eta sindikatuon parte hartzea kontuan ez izatea». Salaketa bertsua egin du CCOO sindikatuak.

Ibilbide hori hasi eta biharamunean, ordea, adostasun gutxiko lege proiektu bat onartuko dute Espainiako Kongresuan. Osoko bilkurara helduko da Wert legea. Oposizioaren zuzenketak atzera bota ditu, eta azken urratsean ere gehiengoa erabiltzeko prest dago PP. Bidelagun UPN izan du orain arte —haren zuzenketa mugatu batzuk onartu ditu PPk—, eta uste izatekoa da azken urratsean ere lagunduko diola. Oinarrizko ikasgaiak Espainiako Gobernuaren esku; amaierako azterketak irakats-aldi bakoitzean, Madrilek jarrita. Kontrola ekarriko du legeak. Argazki berria manifestazioan Txostenean oharra egin du Jaurlaritzak: «Legearen eta dekretuen ezarpena ikuskizun dago, eta EAEko eskumenak zenbateraino baldintzatuko dituzten ere bai». Horren aurka, Wert legea Euskal Herrian ezartzearen aurka, manifestaziora deitua dute larunbaterako Bilbon. Legearen kontra «estrategia komunak» lantzeko prest direla esan dute deitzaileek. Ikastolen Elkartea, ELA, LAB, EILAS eta Ikasle Abertzaleak daude tartean. Deialdiak oso babes zabala lortu du, eta argazki esanguratsua utziko du. CCOO eta UGT sindikatuk joango dira, baita Euskararen Gizarte Erakundeen Kontseilua ere. Alderdi politikoetan, baiezkoa eman du EH Bilduk. PSE-EEk ez du bidaliko ordezkari ofizialik, baina libre utziko die joan nahi dutenei. Jaurlaritzak ez, baina EAJk ordezkariak igortzea oso litekeena dela diote alderdiko iturriek. EBBk bihar erabakiko du zer egin.

12 berria 2013ko urriaren 6a, igandea

Harian › Euskal Herria

Krisi hasieratik, erdira jaitsi ditu Madrilek Hego Euskal Herrirako inbertsioak Datorren urtean ere AHTari emango dio diru gehien Espainiako Gobernuak: 372 milioi eurotik 204 milioi Ainara Arratibel Gascon 736 milioi eurotik 372 milioi eurora. Espainiako Gobernuak erdira murriztu ditu krisia hasi zenetik—2009ko aurrekontuetatik— Hego Euskal Herrira bideratutako inbertsioak. Orduan bezala, orain ere azpiegituretarako ematen du diru gehien. AHT abiadura handiko trenak jasoko du diru sailik handiena, erdia baino gehiago. Inbertsioak «eskasak» direla eta «gaizki bideratuta» daudela salatu dute Espainiako Kongresuan ordezkaritza duten Hegoaldeko alderdiek. Hori bai, oso arrazoi desberdinak eman dituzte hori argudiatzeko. Dena den, guztiak bat datoz Hego Euskal Herria ez dagoela Madrilen lehentasunen artean. «Estatuari, ordea, gero eta diru gehiago eman behar diogu», salatu du Rafa Larreinak, Amaiurreko diputatuak. Nafarroak 569 milioi eman beharko dizkio, eta Arabak, Bizkaiak eta Gipuzkoak, 1.527 milioi euro. Espainiako Gobernuak aste honetan aurkeztu du datorren urterako aurrekontuen aurreproiektua. Arabarako, Bizkairako eta Gipuzkoarako 323 milioi euro aurreikusi ditu, iaz baino %7,1 gutxiago. Nafarroaren kasuan, igoera bat izan da: 36 milioitik 50era. «Madrildik datozen inbertsioek beti izan dute garrantzi gutxi guretzat. Orain, are gehiago. Baina jaitsiera bat beti da salatzekoa, inbertsioek ekarriko baitute ekonomiaren suspertzea eta lanpostuen sorrera», adierazi du Pedro Azpiazuk, EAJko diputatuak. Hego Euskal Herriaren «errealitate sozial, politiko eta ekonomikoa»

kontuan hartzen ez duten aurrekontuak direla nabarmendu du Larreinak. «Inbertsioak egitea ondo dago, baina gakoa da non jartzen den dirua. Kasu honetan, PPren gobernuak porlanaren alde egin du, herritarren ongizateari lehentasuna eman beharrean. Argi dago guk inbertsioak beste esparru batzuetan egingo genituzkeela, baina horretan ere erkidegoek ez dute erabakitzeko eskubiderik». Igoera bat egon arren, Nafarroa Madrilek egindako inbertsioetan «azkenetako» bat dela berretsi du Uxue Barkosek, Geroa Baiko diputatuak. «Igoera oso txikia izan da, azken urteetako jaitsiera handiekin alderatuz. Zapateroren gobernuak egindako az-

‘‘

Beldur gara datorren urtean Bizkaiko eta Arabako AHTko lanak ia etenda egotea» PEDRO AZPIAZU EAJko diputatua

«PPk porlanaren alde egin du, herritarren ongizateari lehentasuna eman beharrean» RAFA LARREINA Amaiurreko diputatua

«Aurreko urteetako jaitsierekin alderatuz, Nafarroako inbertsioak oso gutxi igo dira» UXUE BARKOS Geroa Baiko diputatua

ken aurrekontuetan inbertsioak 200 milioikoak ziren». Hego Euskal Herrirako aurreikusi dituen 372 milioi euroetatik 204 AHTrako izango dira. Euskal Y-arentzat diru kopurua mantendu egin du Madrilek. Aurten bezala, 190 milioiko inbertsioa egingo du; hau da, iaz baino %40 gutxiago. Azpiazuk kezkaz ikusten du beheranzko joera hori. «Aurten

ikusi da iazko jaitsieraren ondorioz Arabako eta Bizkaiko lanak ia etenda egon direla. Hori dela eta, hurrengo urtean ere gauza bera gerta daitekeen beldur gara». Hori ikusirik, Eusko Jaurlaritzak proposamena egin du: Arabako eta Bizkaiko lanen kostua bere gain hartzea eta, ondoren, kupoaren bidez deskontatzea. Jaurlaritzaren proposamena ez du begi onez ikusi Rafa Larreinak. «Gipuzkoako lanetarako aurreratutako diruaren zati bat oraindik ez du kobratu Jaurlaritzak. Beraz, pentsaezina da diru hori berehala kobratuko litzatekeela. Horren ondorioz, Jaurlaritzak diru gutxiago du beharrezkoak diren eremuetan inbertsioak egiteko: hezkuntzan, osasunean, gizarte laguntzetan...». Kontuan izan behar da proiekturako aurreikusitako diruaren %41,8 inbertitu dela oraingoz, eta dagoneko 437 milioi euro gainkostua dela. Barkosen ustez, gaur egun AHTa ez da lehentasunezko proiektu bat. «Are gehiago, nola egin nahi duten jakinda. Iruñea-Castejon zatiarekin jarraitzeak ez du zentzurik Euskal Y-arekin lotu nahi bada». Nafarroako tren lasterrerako 14,3 milioi euroko inbertsioa aurreikusten du Espainiako Gobernuak. Gogoan izan behar da Madrilgo Auzitegi Nagusiak baliogabetzat jo dituela lanak, ingurumen baimena iraungita daukatela argudiatuta. Nafarroan, haatik, AHTak baino diru gehiago jasoko du Esako urtegia handitzeko egitasmoak. «Ez dago eskubiderik segurtasunari lotutako txostenak ezagutu gabe horretarako dirua aurreikustea». Larreinak gogora ekarri du Esa inguruan dauden herritarrak «haserre eta kezkatuta» daudela. Nafarroako Gobernuaren eta Ebroko Ur Konfederazioaren apustua, ordea, argia da. Xavier de Pedro konfederazioko presi-

Esako urtegia handitzeko asmo sendoa du Madrilek. JAGOBA MANTEROLA / ARP

denteak aste honetan bertan adierazi du Espainiako Gobernuaren inbertsioa «bultzada bat» dela. Larreinak argi du inbertsio horien atzean une jakin batean egindako «apustu politikoak» daudela. «Orain ez dute atzera egin nahi, argi izanda ere proiektuak zentzugabeak eta bideraezinak direla». Horren adibide jarri ditu Pasaiako kanpoko kaiari buruz azterketak egiteko jasotzen diren 31.000 euroak eta Zubietako kartzela egiteko lau milioi euroak. Ziurrenik kartzela eraikitzeko lanak datorren urtean hasiko dituzte. «Kanpoko kaia astakeria bat da. Alde zeudenek ere onartu dute hori, eta Zubietako kartzela guk bultzatu nahi dugun espetxe ereduen kontra doa». Dena den, EAJk halako proiektuen alde egiten du oraindik. «Saiatuko gara Euskadirako inbertsio gehiago ekartzen», esan du Azpiazuk. Portuen kasuan, Bilbokoak 13,5 milioi jasoko ditu, eta Pasaiakoak, bederatzi. Horietatik bost Pasaiako badia biziberritzeko izango dira. Hego Euskal Herriko aireportuetan zortzi milioi euroko diru ekarpena egingo du. Nafarroaren

kasuan, badira beste inbertsio adierazgarri batzuk. Adibidez, Itoizko atzeko dikea egiteko zortzi milioi aurreikusi ditu Madrilek, eta A-12 errepidea Errioxarekin (Espainia) lotzeko, 16,2 milioi. Kulturan ere egingo ditu inbertsioak Madrilek. Donostiako Zinemaldiak 900.000 euro jasoko ditu, iaz baino 20.000 gehiago. Donostia 2016 egitasmoan 100.000 euroko inbertsioa baino ez du egingo Madrilek. Euskaltzaindiari 143.180 euro emango dizkio, eta Eusko Ikaskuntzari, 129.000 euro. Gizarte ikuspegitik «txarrak» Hiru diputatuek kritikatu dituzte aurrekontuak, eta nabarmendu dute ez dutela krisitik irteteko balioko. Larreinak azaldu duenez, «alderantziz. Ongizate estatua birrindu egiten dute. Urtetik urtera igoera duen ministerio bakarra Defentsakoa izatea oso adierazgarria da». Barkosek kezka azaldu du mendekotasunera bideratutako diruan dagoen jaitsieragatik. «Horri hezkuntzan eta osasunean egiten ari diren mozketak gehitu behar zaizkio». Pentsioak soilik %0,25 igotzea gaitzetsi du Azpiazuk.

2013ko urriaren 6a, igandea berria 13

Euskal Herria ‹ Harian

EAJ eta PSE-EEren zerga akordiora gerturatu da PP Bihar bilduko dira hiru alderdiak; PPk dioenez, sozietate zergetan eta pentsioen funtsetan dituzte desadostasunak Erredakzioa EAJk eta PSE-EEk zerga akordioaren berri eman ostean irail erdialdean, PPk esan zuen hari batzea zaila izango zela, «itxita» zegoelako. Orain, ordea, gertu dirudi hiru alderdien arteko akordioak. Borja Semper EAEko PPren bozeramaileak berak onartu du badaudela aukerak, hasieran hitzartutako zerga igoera apalduko duen proposamen berria jaso dutelako. «Guk eskatzen genuen ildotik doa, zerga murrizketaren ildotik, aurrezle txikiei kalterik ez egiten saiatzen da eta etxebizitzen kenkariari eusten». Gazteen kontrataziorako kenkariak ere biltzen ditu proposamenak. Semperrek bezala, Javier de Andres Arabako ahaldun nagusiak ere akordiorako itxaropena agertu du. Ostegunean bilera egin zuten EAJko eta PPko ordezkariek. Errenta zergaren arloan jarrerak gerturatu zituztela adierazi du, baina gogoratu du oraindik adostasuna ez dela erabatekoa, besteak beste, sozietate zergaren arloan. EAJren eta PSE-EEren arteko akordioak dio kenkarien bidez ere ezingo dela zerga hori %13ko tasatik jaitsi. Salbuespena izango da enpresa

EH Bilduk dio justizia sozialarekiko kezkarik ez duela ikusi eta ez duela bat egingo horrek enplegua sortzen badu. Halaber, pentsio funtsekin «malgutasunik gabe» jokatuko dutela dio de Andresek. PPren nahia da halako funtsen gaineko zerga igoera ahalik eta txikiena izatea. Kontrako bidetik Arabako ahaldun nagusiak aitortu du jeltzaleek eta sozialistek adostutakoa, hasiera batean, ez datorrela bat PPren nahiekin. Are gehiago, gogoratu du Araban alderdiak zerga proposamen propioa egin duela eta kontrako bidean doala planteamendua. «Akordioa lortu nahi dugu, bai baitakigu eragiteko gaitasuna dugula baina ez erabakitzekoa», esan du de Andresek. EAJk eta PSE-EEk ere behar dute norbaiten babesa. Izan ere, batzar nagusiei dagokie proposamena berrestea, eta Bizkaian soilik dute gehiengoa. Presa ere ba-

dagoela onartu dute hiru alderdiek. Izan ere, urtea amaitu aurretik adostu behar da testua, baldin eta urtarrilean indarrean jarri nahi bada. Bihar batzartuko dira berriro EAJ, PSE-EE eta PP, eta litekeena da batzar horretan bertan erabakitzea bat egingo duten edo ez. Gaur-gaurkoz espero ez dena da

EH Bildu akordiora batzea. Julen Arzuaga legebiltzarkideak adierazi du «lautarako akordiorik» ez dela izango. «Akordio hau egiteko orduan ez genuen justizia sozialarekiko kezkarik ikusi. Kezka gehiago zen diru bilketaren jaitsierari lotutakoa». Akordioak edukien gainean egin behar direla nabarmendu du Arzuagak.

Javier de Andres Arabako ahaldun nagusia. RAUL BOGAJO / ARGAZKI PRESS

14 berria 2013ko urriaren 6a, igandea

Harian › Euskal Herria

Gaur Baiona hartuko du Alternatiba Egunak, eta atzo aitzin dasta izan zuten; mintzaldiz bustiz eguna, klima aldaketa azaltzeaz gain, erronkei buruzko gogoetak aurkeztu zituzten.

Fede txarra, 4x4a eta Alternatiba Nora Arbelbide Baiona

B

ankuko kontuetan sartu diruak 4x4 batek baino anitzez gehiago kutsa dezakeela abisatu du Lucie Pinsonek. Diru horrekin bankuek finantzatzen dituzten proiektuak direla eta. BNP Paribas bankua, adibidez, marketin aldetik bankuari itxura berde bat ematen ari da azkenaldian, esa-

nez hiru milioi inbertitu dituela klima aldaketaren ikerketa finantzatzeko. Lantegietako kafe makinei buruz gogoeta bat egiten ari da, eta bere langileak lanera auto partekatuekin etortzeko gomendioak egiten dituela iragarria du. Bien bitartean, hamar miliar euro ditu jarri ikatzaren industrian. Eta, orain, Australiako Alpha herriko ikatza ustiatzeko proiektua diruztatzekoa du; horrek, kalteen

Baionako fakultatea mukuru bete zen; gaur ere hainbat hitzordu aldizkatuko dira bertan. GAIZKA IROZ

artean, koral hesiaren lanjerrean jartzen du. Les Amis de la Terre (Lurraren lagunak) elkarteko kidea da Pinson. Eta, beste zortzi aditurekin batera, gaur Baiona bereganatuko duen Alternatiba

Egunak jorratuko dituen gaien nondik norakoa azaltzen aritu zen atzo, Baionako fakultatean, 400 lekuko gela mukuru betea zela. Klima aldaketak gizakiari ekartzen dion bihurgunearen nondik norakoa. Hasteko, baietz, klima berotzen ari dela, duela hamar bat egun IPCC Klima Aldaketari Buruzko Gobernu Arteko Taldeak argitaratu txostenak baieztatzen duena. Aldaketaz septikoak direnen «fede txarra» deseginez, Christophe Cassou klimatologo eta ikerlariak berretsi zuen 1,8 graduz iganen dela lurreko tenperatura gutxienez, eta 4,5 gehienez. Horrek dakartzan arrisku guztiekin. Adituen txostenak baieztatu du berotze hori %95 «erabat litekeena» dela gizakiaren aktibitatearengatik izatea. Tenperatura 1,8 gradu igo liteke, berotegi efektua eragiten duten gasak pilatzen hasiz gero nonbait, ez dadin joan atmosfe-

Eragitera gonbidatu dute gardentasuna exijituz bankuei finantza proiektuez Klima aldaketaren gibelean erronka ideologikoa jokoan dela berretsi dute ra kutsatzera. Arazoa da egungo jakintzek ez dutela egiten posible metaketa hori, metatze horrek berarentzat erabili prozesuak kutsatzen duelako atmosfera. Hartu beharreko bihurguneak egutegi bat duela gogoratuz mintzatu zen Celia Gautier, Action Climat-France sarekoa. Nazioartean adostu dutela klimaren tenperatura ez dela bi graduz baino gehiago igan behar, baina, bizkitartean, kontraesanetan murgildurik daudela erabakitzaileak. Ez direla prest agertzen horrek eskatzen duen indarra egiteko.

2020aren zain egotea erabaki duela Europako Batasunak, adibidez, ikerketen arabera ezin delarik zain egon. Dirutza bat ezarriko dutela adostu dutela, baina mementoko ez dela dirurik. Ez ziren konstatazio hotz batean gelditu, haatik. Nola eragin esplikatzen aritu ziren. Hasiz norberak duen bankuko kontutik, justuki. Gutxienekoa da bankuari gardentasuna eskatzea eta, diruztatzen dituen proiektuekin ez delarik ados, bankutik joateko mehatxua egitea, Pinsonek azaldu zuenez. Laborariak ere izan zituzten aipagai. Gizakia elikatu eta ingurumena zaintzearen ardura dutela, nola jokatu ari da gogoetatzen Euskal Herriko Laborantza Ganbera (EHLG). Bertako Iker Elosegik EHLG Garapen Kontseiluarentzat daramaten ikerketa aurkeztu zuen. Zein produkzio zein kontsumorentzat, eta zein ondorio ingurumen mailan galderei erantzunen bila ari dira. Neoliberalismoaren aurka Herve Kempf gai ekologietan aditua den kazetariak bi erronka zituen zehaztu. Berriki Le Monde egunkaria utzi du, Naonedeko aireportu proiektuaz bere ikerketa lana egunkariko nagusiek oztopatzen ziotela salatzeko. Proiektu hori bezala, beste hainbat proiektu gaitzetsi beharraz aritu zen, «masa kritiko» eraginkor bat sortuz, komunikabideen egitekoa azpimarratuz. «Erronka ideologikoa izugarria» dela jokoan esan zuen. Naomi Klein kazetariak egin ikerketa izan zuen euskarri. Neoliberalek klima aldaketa nola lantzen duten aztertu du aditu horrek. «Argiki identifikatu du neoliberalentzat klimaren arazoa lanjerosa dela. Klima aldaketa serioski lantzen bada, horrek sistema neoliberala aldatzera bultzatzen du. Eta, ondorioz, klima aldaketaren septizismoa inposatzen da balio ideologiko gisa».

2013ko urriaren 6a, igandea berria 15

Euskal Herria ‹ Harian

Kilometroak dituzte gaur Tolosan,ikastolaren alde TOLOSA › Kilometroak jaia egingo dute gaur

egun osoz Tolosan, Gipuzkoan. Laskorain ikastolaren egoitza berria ordaintzeko dirua bildu nahi dute. Ahora! lelopean ospatuko dute eguna. Euskararen erabilera «esparru guztietara» zabaltzeko deia egingo dute. Egitarau «ikusgarria» atondu dute, zazpi kilometroko ibilbide batean. Tolosara garraio publikoan joateko eskatu dute.

Madrilek frankismoarekin duen jarrera salatuko dute Europan MADRIL › Frankismoaren biktimen elkarteek ira-

garri dute Espainiak frankismoa ez ikertzeko egin duen hautua salatuko dutela Europako Parlamentuan. «Lotsagarritzat» jo dute gobernuaren jarrera. Egiaren batzorde bat sortzeko eskatuko diete alderdiei, eta sinadurak biltzen hasiko dira NBE Nazio Batuen Erakundeak eskatu bezala frankismoko krimenak iker daitezen.

Iñaki Gabilondo eta Mariano Ferrer atzo, Donostiako Miramar jauregian. JUAN CARLOS RUIZ / ARGAZKI PRESS

Krisiaren eta bakearen aurrean etikak eta politikak behar luketen lekuaz gogoeta egiten jarri ditu Baketik-ek Mariano Ferrer eta Iñaki Gabilondo kazetariak.

Bakeaz, doinu librean

Eskubide Sozialen Kartaren lehen zirriborroa idatzi dute DONOSTIA › Euskal Herriko Eskubide Sozialen Karta idazteko bidean, lehen zirriborroa onartu zuten atzo Donostian egindako bilera batean. Eztabaida hasiko dute orain, zirriborro hori oinarri dela. Herritarren parte hartzea bultzatu nahi dute, eta mobilizazioak ere bai. «Mobilizazio sozialik gabe ez dago politikak aldatzerik». Abenduaren 14an egingo dute hurrengo bilera.

2

j

Donostian bilera egin zuten atzo. ANDONI CANELLADA / ARP

Laburrean

Gurutze Izagirre Donostia

B

ota die Baketik-ek erronka Iñaki Gabilondo eta Mariano Ferrer kazetariei: etika eta politika krisiaren aurrean eta bakearen aurrean. Eta heldu diote erronkari, nork bere erara. Ikasturte berria hasi du Baketikek bi kazetarien solasaldiarekin. Tesi batekin joan da Gabilondo Donostiara, Miramar jauregira, eta hari heldu dio solasaldian barrena. Haren ustez, euskal gizartea zatituta dago, «gaixo dago», eta egin beharrekoa honako hau da: bizikidetzaren oinarriak ezarriko dituen lege bat adostea. «Bakea legea izango da». Uste du hori abiapuntua dela beste guztiaz jardun ahal izateko gero. Ferrerrek hari mutur gehiago atera dizkio tesi horri. Ez da bat etorri euskal

gizartea gaixo dagoelako tesiarekin. Batzuek bake bat eta bakarra defenditzen dutela uste du, eta gaia bere konplexutasunean aztertu behar dela. Adostasuna beharko litzatekeela uste du, «baina kontua ez da nora joan nahi dugun, baizik eta nora joan gaitezkeen. Izan ere, toki batzuetara ezin gara elkarrekin joan, mugak daudelako». Eta zoru etikoaren afera jarri du mahai gainean: «Batzuek uste dute helburua izan behar duela terrorismoari prestigioa kentzea. Besteek diote: eta beste indarkeriei ere bai. Ze arazo dago hor? Lehenengoek gainetik jarri nahi dute, eta adierazi nahi dute benetan txarra izan den bakarra ETA izan dela». Herrira-ren kontrako polizia operazioa ere hartu dute hizpide. Estrasburgoko Giza Eskubideen

auzitegitik Parot doktrinari buruz iristear den epaiarekin lotu dute biek operazioa. Uste dute Estrasburgok baliogabe joko duela doktrina. Ferrerren iritziz, operazioarekin «ETA badelako irudia» erakutsi nahi izan dio Madrilek Europari. Eta ezker abertzaleari ohartarazi estatua zein jarreratan dagoen. Gabilondoren arabera, Espainiako Gobernuak gaia kudeatzen asmatu beharko du: «ETAko 54 preso aske utzi beharko ditu». Eta ezker abertzaleari ere dei egin dio epaiaren ondorena «aldarte lasaiarekin kudeatzeko, bake prozesuan ekarpena egin ahal izateko». Ferrerrek honako hau gehitu du: «Ikusi beharko da zer egiten duten ezker abertzalea eta ETA ez direnek ere; oraingoz trantzea igaro besterik ez dute egin».

Hilberriak

NICOLÁS ZUAZO AZPITARTE jauna

ESKELAK

(Ijorretako zinegotzi ohia) - Goian bego Hileta meza: astelehenean, hilaren 7an, arratsaldeko zazpietan, Iurretako San Migel eleizan.

(0034)943 30 40 30 [email protected]

16 berria 2013ko urriaren 6a, igandea

Harian › Mundua Egunsenti Urrekarari lotutako beste bi lagun atxilotu dituzte Grezian Gaur mugimendu nazien kontrako manifestazioak egingo dituzte Greziako hainbat hiritan Erredakzioa

Italiako Lampedusa irlako kostaldean aurkitutako 111 gorpuetako batzuk, tartean umeak, atzo uharteko aireportuan. ETTORE FERRARI / EFE

Parisek immigrazioari buruzko presazko bilera eskatu dio EBri Lampedusa irlako arrantzaleek berandu iristea eta salbamendu lana ondo ez betetzea leporatu diote Kostako Guardiari Italiako Parlamentuko presidenteak egungo immigrazio lege gogorra aldatzea eskatu du Jon Fernandez «Errukia ez da nahikoa». Lampedusako tragediaren ostean saminezko berbak motzen geratzen direla nabarmendu du Jean-Marc Ayrault Frantziako lehen ministroak, eta lehenbailehen ekintzetara pasa eta neurriak hartzeko eskatu die Europako Batasuneko agintariei: «Dramatik haratago, tragediatik haratago, garrantzitsua da Europako arduradunek elkarren artean horretaz berehala berba egitea». Hain zuzen ere bihar eta etzi Luxenburgon bilduko dira EBko 28 Barne ministroak, eta bileraren jatorrizko asmoa EBko justiziaz eta barne arazoez aritzea bazen ere, ziurrenik eztabaidagai izango dute immigrazioaren auzia ere. Afrikako etorkinen mugimenduak zaintzeko eta ezbeharrak saihesteko erantzukizuna Bruselarena dela uste du Italiak. Aldi berean, ordea, Lampedusako uharteko alkate Giusi Nicolinik Erromari eskatu dizkio kontuak, eta 111 gorpu lehorreratu eta urpean oraindik beste 252 gorpuk jarraitzen duten bitartean polemika piztu da Italiako politikan: alde batetik, egungo immigrazio lege gogorra aldatu ala mantentzearen inguruan, eta bestetik,

Kostaldeko Guardiaren jarduna egokia izan ote den ala ez. Bien bitartean, hondoratzetik bizirik atera diren 150 etorkinak burdinezko hesi artean daude preso Poliziak identifikatzeko zain, gero Agrigentoko Fiskaltzak legez kanpoko immigrazio delituagatik ikertu ditzan. Izan ere, 2009ko immigrazio lege berriak gaizkiletzat jotzen ditu legez kanpoko etorkinak, eta kartzela zigorrik ezartzen ez badu ere 5.000 euro arteko isunak aurreikusten ditu —etorkinetako askok 500 euro inguru ordaindu dizkiete mafiei Afrikatik Lampedusarako itsas bidaia egiteko—. Horrez gain, 2002ko Bossi-Fini legeak «konplize delitua» ere zigortzen du, etorkinei laguntzen diona ere gaizkile eginez. Irlako arrantzaleei hondoratzen ari zen itsasontzira ez hurbiltzea eta etorkinei ez laguntzea leporatu zieten hasierako zurrumurruek, baina bestelako bertsio bat kontatu dute arrantzaleek. «Guk naufragoak uretatik launaka-launaka ateratzen genituen bitartean, jendea hiltzen ari zen bitartean, Kostako Guardia argazkiak eta bideoak egiten ari zen», salatu du Vito Fiorino arrantzaleak. Guardiak berandu iritsi zirela eta bizitza gehiago sal-

ba zitezkeela azaldu du Fiorinok. «Eta orain salaketa jarri nahi didatela? Ontzia itxi nahi didatela pertsonak salbatu ditugulako? Etor daitezela», gaineratu du. Kostako Guardiak ukatu egin du salaketa. Garaiz iritsi zirela, eta «bizitza asko» salbatu zituztela adierazi du, eta gogorarazi du joan den urtarriletik gaur arte beste 28.000 lagun «salbatu» dituztela ur berberetan. Bossiren irainak Fiorinok eta beste hainbat arrantzaleek lore koroak bota zituzten atzo itsasora bost arrantzontzitatik, urpean itotako 363 lagunen omenez. Itsaso eta haize zakarraren ondorioz atzo ere bertan behera geratu ziren desagertutako 252 gorpuak aurkitzeko bilaketa lanak. Laura Boldrini Italiako Diputatuen Ganberako presidentea

uhartean izan zen atzo, eta BossiFini legea aldatu beharra eta jatorrizko herrialdeekin itunak egin beharra nabarmendu zituen. Baina denak ez daude lege aldatzeko prest: Silvio Berlusconiren agintaldian PDLrekin batera legea landu zuen Lega Nord alderdiak esaterako. Aitzitik, Lega Nordeko buru ohi Umberto Bossik «Bere herrialdera joan dadila», esan zion RAI2 telebista kate publikoan Cecile Kyenge Integrazio ministroari —kongoarra da jatorriz—. «Bossi-Fini legea da klandestinoen inbasioaren kontrako harresi bakarra», Bossirentzat. Baina Boldrinik berretsi du arazoa ez dela konponduko inoiz «gaur egungo neurri errepresiboekin». NBEren arabera, aurten 30.100 lagun iritsi dira Italiako ur bazterretara, horietatik 7.500 Siriatik, 7.500 Eritreatik eta 3.000 Somaliatik.

Berlusconik gizarte lanak egin nahi ditu ‘Mediaset auziko’ zigorra betetzeko Silvio Berlusconik bere berba jan du. «Zigortzen banaute ez naiz erbestera joango Bettino Craxi bezala. Ez dut onartuko ezta ere gizarte zerbitzuak egiterik, berriz hezi behar den gaizkile bat banintz bezala. Zigortzen banaute, kartzelara joango naiz», esan zuen Italiako lehen ministro ohiak irailaren amaieran. Baina epaileek kondenatu egin dute ‘Mediaset auzian’, eta espetxeratzeko aukera gertu ikusi duenean, aldatu egin ditu bere usteak. Franco Coppi abokatuak azaldu du Berlusconik gizarte lanak egitea eskatuko diela epaileei. Zigor horren harira sortu du Berlusconik Italian krisi politikoa, eta baita PDL alderdiaren baitan ere. Angelino Alfano PDLko idazkari nagusi eta Italiako lehen ministrordeak ukatu egin du eskuineko alderdiaren zatiketa, eta Berlusconiri senatari akta kentzearen kontra agertu da, baina haren oinordekotzat jotzen zenak traizioa egin dio aste honetan Berlusconiri Enrico Lettaren gobernua babesteko.

D

Duela astebete hasi zen Greziako Egunsenti Urrekara alderdi naziaren kontrako polizia operazioa, eta oraindik ez da itxi. Atzo bertan Pavlov Fyssas rap kantariaren hilketarekin lotutako beste bi lagun atxilotu zituen Poliziak Atenasen, biak ere Egunsenti Urrekara alderdiaren gertukoak. Greziako Kathimerini egunkariaren arabera, Fyssas zegoen taberna berean zeuden bi atxilotuak, eta horietako batek zabaldu zuen neonazien artean Fyssasek Egunsenti Urrekarari buruz esandako komentarioa. Atxilotuetako bat Aireko Armadako erreserbista da. Dagoeneko 29 lagun atxilotu ditu Poliziak, eta oraindik beste hiru atxiloketa agindu daude bete gabe. Bestalde, auziaren epaile instruktoreak behin-behineko kartzela zigorra ezarri dio alderdi neonaziko ustezko beste kide bati. Epailearen arabera, 37 urteko atxilotua «gakoa» izan zen irailaren 18ko Fyssasen hilketan. Epailearen arabera, herenegun bere burua entregatu zuen militar erretiratuaren testigantzak baieztatu du ezkerreko rap kantaria futbol partidua ikusten ari zen taberna berean zegoela atxilotua, eta bera izan zela beste neonazi talde bati deitu ziona Fyssas hil zezaten. «Langile klasea antolatu» Iorgos Rupakias Egunsenti Urrekarako ustezko kideak hil zuen labankadaz Fyssas, eta atzo haren emazteak eta amaginarrebak deklaratu zuten. Emaztea baldintzapeko askatasunean utzi zuen epaileak, eta amaginarreba aske, kargurik gabe. Alderdiko hiru diputatu daude kartzelan, alderdiko buru Nikolaos Mijaloliakos barne, eta beste hiru diputatu aske daude baina karguekin. Atzo eta gaur, hain zuzen, mugimendu nazien kontrako manifestazioak deitu dituzte Greziako hainbat hiritan. Alderdi Komunistak deituta hiriburuan bildu ziren atzo milaka manifestari. Dimitris Kutsumbas komunisten buruak nabarmendu zuenez, «faxismoaren eta austeritatearen kontrako konponbide bakarra langile klasearen berrantolaketa da».

2013ko urriaren 6a, igandea berria 17

Mundua ‹ Harian

Islamistak isilarazteko neurriak gogortu dituzte militarrek Egipton

DLaburrak

Tahrir plaza hartzen saiatuko dira Mursiren jarraitzaileak, Israelen aurkako gerraren 40. urteurrenean

DUBLIN › Inkestek kontrakoa iragarri arren, ezezko botoa gailendu da Irlandako Senatua desegiteari buruzko erreferendumean. Ganbera hori kentzearen aldeko kanpaina egin zuen Fine Gael eta Alderdi Laboristaren gobernuak, baina kolpea hartu du koalizio horrek, senatua mantentzearen alde azaldu baitira boto-emaileen %51,7.

Ion Orzaiz Data nabarmena da gaurkoa Egipton: Israelen aurkako Urriko Gerraren 40. urteurrena, eta Estatu Kolpearen Kontrako Aliantza islamistarentzat, aitzakia ezin hobea da egungo behinbehineko gobernuaren kontra protesta egiteko eta Mohamed Mursi presidente ohiaren askatasuna exijitzeko. Abdel Fattah alSisi jenerala buru duen erregimena, ordea, ez dago prest Anaia Musulmanen kontrako jazarpen politika malgutzeko, eta «gogor» erantzungo dutela adierazi dute jada. Hainbat talde eta alderdi islamista biltzen dituen Estatu Kolpearen Aurkako Aliantzak manifestazioak antolatu ditu gaurko herrialde osoan, baina protesta ekintza nagusia Kairo hiriburuan egin nahi dute, Tahrir plazan, «1973ko garaipena gogoratzeko», erakunde islamistak zabaldutako oharraren arabera. Militarrek itxita mantentzen duten enparantza enblematikoa hartzeko hamaikagarren saialdia izanen da gaurkoa. Iragan ostiralean ere plazara sartzen saiatu ziren Mursiren jarraitzaileak, eta istilu larriak izan ziren, militarrak tiroka oldartu baitzitzaizkien manifestariei. Azken hilabeteetako protestarik handienak eta odoltsuenak izan ziren, lau pertsona hil baitziren, Egiptoko Osasun Ministerioaren arabera.

Senatua kentzearen kontra egin dute Irlandan

Soldatak ordaintzea onartu du behe ganberak

Estatu kolpearen kontrako manifestazio bat, iragan ostiralean, Kairon. KHALED ELFIQI / EFE

Behin-behineko gobernuak Anaia Musulmanak eta horien jarraitzaileak jo ditu istiluen erantzuletzat, eta hortaz, jazarpen neurri gehiago iragarri ditu: «Asmo osoa dugu Anaia Musulmanen aldekoek eragiten dituzten lege urraketei eta indarkeriari aurre egiteko. Horretarako, segurtasun neurriak indartu ditugu autobideetan, hiri guztietan eta egoitza nahiz azpiegitura garrantzitsuenetan. Ez dugu onartuko urriaren 6ko ospakizunak zapuzteko saialdirik», adierazi du Barne Ministerioak. Iragarritako neurri horiez gainera, «terroristen ehiza» ere abiatu dute Egiptoko militarrek. Atzo, sei lagun hil zituzten segurtasun indarrek tiroz, Kairoko iparraldean. Polizia Militarraren arabera, gobernuko egoitzen aurkako erasoak prestatzen ari ziren «jihadistak» ziren, eta euren autoan zein etxean ustez topatutako armak

aurkeztu dituzte horren frogatzat. Operazio berean, beste hamaika islamista atxilo hartu dituzte militarrek. Bestalde, Al-Ahram berripaperaren arabera, Anaia Musulmanen azken buruzagietako bat ere atzeman du Egiptoko armadak: Ahmed Sobea, Askatasuna eta Justizia alderdiko bozeramailea. Al-Aqsa telebista kate islamistan lan egiten zuen atxilotuak eta indarkeria sustatzea leporatzen diote. 1973ko gerra, denen ahotan Egiptoko alderdi guztien begietan, berebiziko garrantzia du gaurko egunak. Izan ere, Israelgo Estatuaren kontrako gerra —Yom Kippurreko gerra esaten diote israeldarrek— abiatu zuten Egiptoko eta Siriako militarrek, gainontzeko herrialde arabiarren laguntzarekin. Hiru aste iraun zuen gatazkak, baina sakoneko

aldaketak eragin zituen Ekialde Hurbileko botere harremanetan. Gaur egun, denek aldarrikatzen dute gerra hura Egipton: islamistentzat, sionismoaren kontrako borrokaren ikurra da; militarrentzat, berriz, armadak herrialdeko politikan duen garrantziaren erakusle. Gerraren osteko bake negoziazioetan, Sinaiko penintsula berreskuratu zuen Egiptok eta handik urte gutxira, Camp Davideko ituna sinatu zuen: Tel Aviven interesen defendatzaile izateko konpromisoa hartu zuen Egiptoko armadak eta hori «traiziotzat» jo zuten herrialdeko islamistek. Atzo, Egiptoko behin-behineko presidente Adli Mansurrek ere gerra horri buruz mintzatu zen, erregimen militarraren jarrera justifikatzeko: «Armada gure aberriaren ezkutua da, eta beti bezala, egunero aurre egiten dio terrorismoari».

WASHINGTON › Iragan urriaren 1ean hasitako gobernu itzalaldiak kaltetutako 800.000 langile publikok soldata jaso ahal izateko ebazpena onartu zuen atzo AEBetako Ordezkarien Ganberak. 407 legebiltzarkideek eman zuten aldeko botoa aho batez. Senatuak onartu beharko du ebazpena orain.

Khamenei aiatolak babesa adierazi dio Rohaniri TEHERAN › Irango buruzagi nagusi Ali Khamenei aiatolak babesa adierazi dio Hasan Rohani presidenteari, AEBekiko harremanak sendotzeko egin duen ahaleginean. Hala ere, diplomazia aro berrian, «egokiak ez diren gauzak» ere antzeman dituela esan du.

Westgate zentroko hiru erasotzaile, identifikatuak NAIROBI › Irailaren 21etik 24ra

Nairobiko (Kenia) Westgate merkataritza gunea indarrez hartu zuten erasotzaileetako hiru identifikatu dituzte. Kenyako Poliziaren arabera, Al-Xabab miliziako hiru ekintzaile dira, eta Al-Qaedarekin lotura dute.

18 berria 2013ko urriaren 6a, igandea

Publizitatea ›

2013ko urriaren 6a, igandea berria 19

Mundua ‹ Harian

Leku-lekutan Urtzi Urrutikoetxea

Mugak eta bisak ndiara joatekoa naiz hil amaieran. Bisita laburra izango da, lagun baten ezkontzarako, baina ilusioa dut ezagutzen ez dudan herrialde itzel hori bisitatzeko. Espero ez nuen burokraziarekin egin dut topo, horratik. Europarrok, demokrazia liberalak diren estatuetara joateko, ia inoiz ez dugu pasaporteaz gain beste ezer behar. AEBek, bai, zorroztu dituzte neurriak, baina Internetez erraz asko egin daiteke. Ohituta nago bisitatzeko zailak diren herrialdeetara joatera, bisetan dirua eta orduak gastatzera, baina esan bezala, ez nuen horrelakorik espero Indian. Kontuak kontu, irakurle, India edo Kuba edo bisa eskatzen duen beste herrialderen bat bisitatzekotan bazara, ez dakizula sekula barruko europar harroputza atera, burokrazia dela eta. Esperientzia interesgarria izaten da, umiltasunerako alde batetik, eta milioika herritarrek bizi dutena jakiteko.

I

Indian ezkontzen zaigun lagun horrek berak, Euskal Herrira etorri den azkenetan, hotela hartu du gure etxean geratu ordez. «Poliziarenera joan beharko zenukete, burokrazia itzela egin», Londresen luzaroan bizi den haren indiar bikotea gurean geratzera gonbidatzeko. Hori da bizi garen gotorlekua. Latinoamerikako hiribururen bateko auzune aberatsa, hesi garaiak eta zaindari armatuak inguruan. Horregatik esan izan dut Europako Batasunak gurago lukeela Espainiak Ceuta eta Melilla galtzea, Gibraltar Espainian sartzea baino: sekulako buruko mina zaio Schengen eremua Afrikako iparraldean egotea. Maroko balitz, gotorlekua argi legoke: Mediterraneotik iparraldera. Frantziak dauzkan lurraldeak (Martinika, Reunion, etab.), urrunegi daude Brusela kezkatzeko. Goseari, gerrari ihesi datozen gizajoak irudikatzen ditugu,

ahuletan ahulenak. Aspaldi ikasi nuen ezetz, Bilboko afrikar batzuei esker: mendebaldeko edozein gaztek izan dezakeen irrikak, bizitzan aurrera egiteko grinak bultzatzen ditu asko eta asko iparraldeko bidea hartzera. Erraz irudikatu nezakeen neure burua, gazterik, bizimodu berri baten bila, bizitzako orrialde garrantzitsuenak oraindik idatzi barik eta idatzi beharrean daudela iruditzen zaizun sasoia da. Iruñean zein Bamakon jaio. Eskema bera, ederragoa da, karitatean oinarritutako ideia orokorra baino. Umeak datoz gero, ordea. Eta haien amak, beti amak. Pentsatzea bera mingarria da. Hondora doan ontzia, eta ehunka lagun, eta umeak, umeak eta umeak, olgetan behar luketen haurrak, ulertu ezinik baina beldurra barruraino sentitzen. Gero heriotza (kazetari lagunok, noiz arte jarraituko dute espainiar ezjakinen arrastoan etorkin gisa estigmatizatzen? Europa osoan

Migratzaile bat, Lampedusako aterpe baten hesian. E. FERRARI / EFE

migrant erabiltzen da, migratzaile hori badoan edo badatorren begiratu barik). Istorioak kontatzeko, ez da behar-beharrezko, baina bizitzako esperientziak nabarmen eragiten dio langintzari. Lekukotasunak ematen dio sarritan literatur lan bati balioa; teknika eta edukia bereiztearen artifizio hori gaindituta. Bidaia-liburuak argitaratu ditugunok ondo dakigu, turista ez baina bidaiari aldarrikatzeko snob puntua hartuta ere, etorkizuneko literatur lanak migrazio horietatik etorriko direla. John Steinbecken Suminaren Mahatsak da ziur aski AEBetako Depre-

sio Handiaz idatzi diren lanetan eragin handiena izan duena. Nik dakidala, etorri zirenen seme-alabek edo bilobek idatzi izan dugu, gurean migrazioaz idatziriko apurra. Ez protagonistek eurek. Luze gabe euskaraz ere izango ditugu emigrazioari buruzko lanak baina. Euskal nortasuna aldaraziko dute, espero, identitatea zerk eta zergatik dakarren galdetzeraino. Eta eztabaida horietan guztietan, ez dira faltako, noski, galdera deserosoak. Ontziak hondora zihoazen artean, milaka lagun itotzen ziren artean, zertan ari ginen, esate baterako, eta zer egin genuen hilkintza hori gelditzeko.

20 berria 2013ko urriaren 6a, igandea

Kirola› G Sailkapenak LEHEN MAILA 8. jardunaldia Jokatutakoak Vila-real-Granada Malaga-Osasuna Elx-Espanyol Rayo-Reala Levante-R. Madril Bartzelona-Valladolid Gaur Ordua At. Madril-Celta 12:00 Sevilla-Almeria 17:00 Getafe-Betis 19:00 Athletic-Valentzia 21:00

Bravok Jonathan Vierari penaltia egin zion jokaldia; oso eztabaidagarria izan zen, baina epaileak ez zuen izan zalantzarik. J. J. GUILLEN / EFE

Merezi zuenari, zigorra Rayo Vallecanok penaltiz sartu du partidako gol bakarra, norgehiagokaren hondarrean Bi areetan erakutsitako gogortasun faltak zigortu du Realaren ahalmen handiagoa, eta jaisteko postuetara gerturatu da taldea Ander Altuna Merezimenduen gainean behin eta berriz hitz egiten ari den talde bati zerbait gertatzen zaio eta ez du zertan ona izan behar. Ziurrenik joera ezkorrean sartuta egongo direlako, egoera deserosoan eta heldulekuren bat topatu nahi horrek jokoan nagusi izan diren ustea zabaltzera darama futbolaria, arnasa hartzeko-edo. Horixe bera gertatu zaio Realari. Sevillaren kontra emaitza hobea merezi izan zuen zelaiko protagonistek

aho batez adierazi zutenez. Bayer Leverkusenen aurka beste hainbeste. Zer esanik ez Vallecasen. Orduan zein da arazoaren funtsa? Zergatik ez du partidarik irabazi azken zortzi saiakeretan? Zoriaren ziria bakarrik izango al da? Ez. Azaleko argudioa da hori, ahula. Bi areetan irakin egin ohi du lapikoak eta txuri-urdinei sua pizteko lan tresnak zorroztea falta zaie. Kolpeak ez dira behar bezain zehatzak, eta aukera ederrak huts eginez gero eta atzean erraztasunak emanda... Rayok bat, Realak

1

0

RAYO

REALA

13 Ruben 1111 21 Arbilla 11 18 Ze Castro 11 22 Saul 11 26 Mojica 1 2 DTito (46.min.) 11 8 Adrian 11 10 Trashorras 11 7 Lass 11 11 N.Castillo 11 23 DA.Bueno (62.min.) 1 24 I.Falque 1 19 DJ.Viera (53.min.)111 20 Larribey 11 E. P.Jemez 11

1 Bravo 1 2 C.Martinez 11 15 Ansotegi 111 6 I.Martinez 1 24 De la Bella 1 5 Markel 11 4 Elustondo 111 14 DPardo (89.min.) 1 17 Zurutuza 111 8 DSeferovic (72.min.) 1 11 Vela 111 7 Griezmann 111 9 Agirretxe 11 18 DC.Castro (89.min.) 1 E. J.Arrasate 11

Gola: 1-0: Jonathan Vierak, penaltiz (89. min.). Epailea: Estrada Fernandez. Txartel horia: Rayoko Adrian eta J. Vierari; eta Realeko Zurutuza eta Bravori. Bestelakoak: 10.000 ikusle inguru Vallecasen; tartean, Realeko dezente.

huts. Vierak penaltiz gola; azken minutuan, gainera. Modurik mingarrienean, berriro. Izan zitekeenaren eta izan denaren arteko ezberdintasun handiak jarritako zigor garratza. Bay Arenan aurrerapauso handia eman zuten txuri-urdinek jokoan. Bide horretatik jarraitzea zen helburua atzo. Jagoba Arrasatek oinarrizko aldaketak egin zituen jarraitutasunaren alde. Ansotegik bete zuen Mikel Gonzalezen tokia —arrasatearra aita izan zen atzo—, eta Agirretxek Seferovicena. Ezin esan lortu ez zuenik, momenturik gehienetan gehiago izan baitzen Reala. Benetan nagusitu ezin, ordea.

Berezia da Vallecas. Zelaiaren neurriak direla-eta, ez dago astirik kontu-kontari aritzeko. Etxeko taldeak kanpokoa estu hartzeko borondatea erakusten du. Rayok ez du luze jokatzen, eta atzetik baloia jokatuta atera nahi duen hainbatetan larri aritzen da. Reala iritsi aurreko sei neurketetan 21 gol hartu zituzten; asko, bigunak izateagatik. Arrasatek bazekien hori, eta Zurutuza eta Elustondori eskatu zien euskarriak itotzeko. Velak eta Griezmannek hegaletatik aurrera egiteko moduak topatu zituzten, eta Agirretxek gola sartzeko abagune argiak izan zituen, ondorioz. Agirretxeren aukera argia Argiena lehia amaitzeko 20 minuturen faltan. Velak eskuinetik egindako barnekaldiari gol usaina zerion, baina usurbildarrak kale egin zuen jaurtiketan. Aurretik Elustondok eta De la Bellak urduritu zuten Ruben. Ondoren, Seferovicek. Alferrik. Iraganeko eraginkortasun uholdearen tantak ere ez dira bereizten. Etxekoak onenak emanda zeuden. Zutoinak galarazi zien gola Nery Castillo eta Larriveyri. Vierak topatu zuen bidezidorra. Ormarena egin taldekide batekin, arean sartu eta Bravok lurrera bota zuen epailearen ustez. Erabaki zorrotza. 89. minutua zen. Realak berak zigortu zuen bere burua Vallecasen egindako hutsekin. Hori da garrantzitsuena, eta ez zer merezi izan zuen eztabaidan hastea.

Emaitza 3-0 0-1 2-1 1-0 3-2 TB C+L / GolT C+L / GolT C+L / GolT C+1

Pt. J I B G A K p 1. Bartzelona 21 7 7 0 0 24 5 p 2. At. Madril 21 7 7 0 0 19 5 p 3. Real Madril 19 8 6 1 1 17 9 p 4. Vila-real 17 8 5 2 1 15 7 p 5. Athletic 12 7 4 0 3 12 12 p 6. Valentzia 12 7 4 0 3 10 10 7. Espanyol 11 8 3 2 3 11 11 8. Getafe 10 7 3 1 3 9 10 9.Levante 10 8 2 4 2 8 14 10. Malaga 9 8 2 3 3 11 7 11. Elx 9 8 2 3 3 8 11 12. Betis 8 7 2 2 3 7 7 13. Granada 8 8 2 2 4 5 8 14. Reala 7 8 1 4 3 6 9 15. Sevilla 6 7 1 3 3 11 13 16. Celta 6 7 1 3 3 7 10 17. Valladolid 6 7 1 3 3 6 9 p 18. Osasuna 6 8 2 0 6 6 13 p 19. Rayo 6 8 2 0 6 6 21 p 20. Almeria 3 7 0 3 4 10 17 p Txapeldunen Ligarap Europako Ligara p Bigarren Mailara BIGARREN MAILA 8. jardunaldia Atzo Emaitza Numantzia-Sporting 0-0 Las Palmas-Kordoba 2-0 Deportivo-Mirandes 0-0 Gaur Ordua TB Mallorca-Zaragoza 12:00 C+1 Ponferradina-Bartz. B 17:00 Recreativo-Tenerife 17:00 TV Kanaria Eibar-Alcorcon 17:00 Jaen-Murtzia 17:00 Girona-Sabadell 17:00 Esport 3 Real Madril B-Lugo 18:15 La Sexta Alaves-Hercules 21:00

Pt. J I B G A K p 1. Recreativo 16 7 5 1 1 14 7 p 2. Sporting 15 8 3 4 1 12 8 p 3. Murtzia 14 7 4 2 1 13 9 p 4. Kordoba 14 8 4 2 2 8 5 p 5. Mirandes 14 8 4 2 2 6 5 p 6. Lugo 13 7 4 1 2 11 6 7. Deportivo 13 8 4 1 3 7 4 8. Alcorcon 12 7 4 0 3 8 4 9.Las Palmas 12 8 3 3 2 8 7 10. Ponferradina11 7 3 2 2 12 7 11. Numantzia 10 8 2 4 2 12 11 12. Sabadell 10 7 3 1 3 10 9 13. Girona 10 7 3 1 3 9 10 14. Bartzelona B10 7 3 1 3 8 9 15.Mallorca 10 7 3 1 3 8 14 16. Zaragoza 8 7 2 2 3 7 6 17. Eibar 8 7 2 2 3 6 9 18. Alaves 6 7 1 3 3 7 8 p 19. Hercules 6 7 1 3 3 6 13 p 20. Tenerife 5 7 1 2 4 3 9 p 21. Jaen 4 7 1 1 5 8 15 p 22. R. Madril B 0 7 0 0 7 2 10 p Lehen Mailarap Igoerako kanporaketara p Bigarren B Mailara

2013ko urriaren 6a, igandea berria 21

22››

23››

Eli Pinedo: «Errealistak gara, eta kostako zaigu Txapeldunen Ligan partidaren bat irabaztea»

Bilbo Basketek lagunartekoa jokatuko du gaur Philadelphia 76ers NBAko taldearen aurka

Jaisteko postuak urruntzeko erronka daukate gaur Eibarrek eta Alavesek

Manuren golarekin, Athleticek 1-0 irabazi dio Oviedo Modernori

Alcorconen aurka ariko dira gipuzkoarrak, Ipuruan, eta Hercules aurkari zuzena izango dute bisitari arabarrek

Joan den astean lehen hiru puntuak eskuratuta, Realak gaur jokatuko du Huelvako Sportingen zelaian

Erredakzioa Donostia Bigarren Mailan ez dago sekreturik. Maila gogorra da, lehia handikoa. Eta Bigarren B Mailatik igotzen diren taldeek sufritu egiten dute ia beti. Horixe ari zaie gertatzen Eibarri eta Alavesi ere. Itxura ona eman dute tarteka, gipuzkoarrek bereziki. Baina sailkapena hasi da bere epaia ematen: 17. postuan dago Eibar, zortzi punturekin, eta 18. Alaves, seirekin. Hain zuzen ere, Hercules da jaisteko postuetan dagoen lehen taldea, sei punturekin. Tentsio handiko lehia izango da, beraz, Mendizorrotzakoa (21:00). Aurreko sasoian gertatu bezala, Lehen Mailara igotzeko helburuarekin ekin zioten Alacantekoek ligari, baina sufritzen jarraitzen dute. Partida bakarra irabazi dute; sei gol sartu eta hamahiru jaso dituzte. Gaur hasieratik ariko dira Pepe Mora, Guzman, Emilio Sanchez, Jaume eta Beobide. Sailkapenari begiratuta, dezente aurkari gogorragoa da Alcorcon. Eibarrek inoiz ez du jokatu gaurko aurkariaren kontra, eta, kontuak zer diren, astebetean bi aldiz jokatu beharko dute Ipuruan. Gaurkoaz gain (17:00), hurrengo ostegunean Kopako partida izango dutelako bi talde horiek (19:30).

El Arabi Granadako aurrelaria, joan den astean, Athletici sartu zion bigarren goleko jokaldian. MIGUEL ANGEL MOLINA / EFE

Erredakzioa Bilbo

Etxean otso izan behar

Uste eta nahi baino askoz larriago dabil Athletic. Lehen jardunaldian bertan, bigarren zati guztia jokalari bat gehiagorekin jokatuta eta dezente sufituta irabazi zion Realari, 1-0, eta atzo ere gorriak ikusi zituen Oviedo Moderno azken-aurreko taldea menderatzeko (1-0). Jokoan nagusi bai, aukerak sortu bai, baina jokaldiak amaitu ezinik ibili ziren zurigorriak. 0-0 amaitu zen lehen zatia, eta, azkenean, Manuk sartu zuen partidako gol bakarra, 66. minutuan. Hiru puntu horiekin, eta partida bat gehiagorekin, Bartzelonaren parean jarri dira bizkaitarrak, 12 punturekin. Bost partida jokatuta, 12 puntu dauzka Valentziak ere, atzo Levante Las Planasi 3-1 irabazi ondoren. Ligako titulurako lehia ez, denboraldi amaieran Kopa jokatzea dauka buruan Realak, eta bide horretan partida garrantzitsua dauka gaur. Une honetan Huelvako Sporting, txuri-urdinen gaurko aurkaria, dago sailkapenean zortzigarren, sei punturekin. Ligako lehen hiru partidak galdu ondoren, gipuzkoarrek joan den astean lortu zuten lehen garaipena, Sant Gabrielen aurka (2-0), eta gorako bidean jarraitzeko aukera polita daukate gaur (12:00).

Athleticek sendo jarraitu gura du etxean, Valentzia nabarmen behetik gora datorren taldearen aurka

G Valentzia

G Athletic Entrenatzailea: Ernesto Valverde

s

Iraizoz

s

Iraola

s

San Jose

Rico

Beñat

s

Laporte

s

s

Haritz Gallastegi Bilbo

Guaita

s

Gurpegi

s

R. Casto

Barragan

s

Mathieu

s

s

J. Fuego

s

Susaeta

s

s

Herrera

s

Etxean otso eta kalean uso dabil Athletic azken jardunaldietan. San Mamesen jokatutako azken partidan sasoiko norgehiagokarik osoena jokatu zuen. Baina Betisen kontrakoaren aurreko eta ondorengo bi partidetan bestelako ahozaporea utzi du Ernesto Valverderen taldeak. Eman dezakeenetik urrun aritu da Athletic, eta egindako jokoa jarraitzailea amorrarazteko adinakoa izan da. Jokalarien jarrera ezbaian jarri arte, hain zuzen ere. Argi dago Athleticeko jokalarien konpromisoa ezin dela dudan jarri. Ondo edo txarto jokatuko dute, baina euren jarrera beti da profesionala. Hala ez balitz, ez

Entrenatzailea: Miroslav Djukic

s

Muniain

s

Fede

s

s

Guardado

Banega

s

Jonas

s

Pabon

s

Aduriz

Postiga

Espainiako Liga C+ 21:00

San Mames (36.500 ikusle)

luke zentzu handirik izango egungo filosofiari eustea. Baina azken partidetan hasieratik aritu diren askoren dohainen artean ez dago oldarkortasuna. Eta gabezia horrek min ematen die zaleei gauzak oker egiten direnean. Egun antzekotasun handiak dituzten talde bi dira Athletic eta Valentzia. Sailkapenari erreparatuz gero, helburuak betetzen ari dira. Hamabi punturekin, Euro-

Del Cerro Grande

pan sartzeko lehian ari dira biak. Baina ez batak ez besteak ez du egin eurengandik espero den jokorik. Valentziak oso txarto hasi zuen sasoia, eta, azken hiru partidak irabazi baditu ere, ez da talde sendoa. Jonasen talentuari esker irabazi ditu puntu gehienak. Athleticen antzera. Proiektu berria egonkortu guran dabiltzan bi talderen arteko klasiko bat izango da Katedralean.

22 berria 2013ko urriaren 6a, igandea

Kirola ›

gak eta Txapeldunen Ligak ez dutela batere antzik. Jauzi oso handia dago bataren eta bestearen artean. Liga da lehentasuna? Bai, zalantzarik gabe. Errealistak gara, eta badakigu oso zaila izango dela Txapeldunen Ligan aurrera egitea. Espainiako Ligan, be-

«Ederra da familia baten pareko talde batekin lehiaketa nagusian aritzea» «Ez dugu zorterik izan multzoarekin; oso zaila da, eta gu, talde apalena gara»

JON URBE / ARGAZKI PRESS

Eli Pinedo q Bera Berako jokalaria Bera Berak Txapeldunen Ligako estreinako partida jokatuko du gaur Donostian, Vardar Mazedoniako txapeldunaren aurka (12:15, ETB1). Eli Pinedo irrikan dago lehiatzen hasteko, baina oinak lurrean ditu. «Gozatzea eta ikastea dira helburuak».

«Errealistak gara, eta kostako zaigu partidaren bat irabaztea» Julen Etxeberria Donostia Bera Berak ez du eskarmenturik Txapeldunen Ligan; ez, behintzat, ligaxka jokatzeari dagokionez. Ez da Eli Pinedoren kasua (Amurrio, Araba, 1981). Saguntekin eta Itxakorekin aritutakoa da, eta Herrialde Katalanetako taldearekin finalerdietara iritsi zen 2006an. Halere, aitortu du «berezia» dela lehiaketa nagusian etxeko taldearekin aritzea. «Berezia bai, baina zaila ere bai», gaineratu du. Errealista da, muturreraino. «Kostako zaigu partidaren bat irabaztea». Iritsi da eguna. Txapeldunen Ligako ligaxkako estreinako partida jokatuko duzue gaur. Bai, eta ilusio handia dugu lehiatzen hasteko. Lehen aldiz jokatuko da Txapeldunen Ligako partida bat Donostian, eta hori ospatzekoa da. Berri ona da Europako talde onenak Donostian aritzea. Hala ere, zuk baduzu eskarmentua. Saguntekin eta Itxakorekin aritutakoa zara.Ezberdina da oraingoa? Bai, ilusio berezia egiten dit nire betiko taldearekin Txapeldunen Liga jokatzeak. Bai Sagunt, bai Itxako Txapeldunen Ligan urruti iristeko prestatutako taldeak ziren. Beste garai bat zen, krisirik ez

zegoen. Egungo Bera Bera talde horiek baino koska bat beherago dago, baina familia baten pareko talde bat gara, eta ederra da halako giro batean lehiaketa nagusian aritzeko aukera izatea. Hala ere, errealistak gara. Kostako zaigu partidaren bat irabaztea. Larvik, Podravka eta Vardar. Multzo zaila egokitu zaizue. Ez dugu zorterik izan, ez, baina hau Txapeldunen Liga da, bagenekien ez zela egongo aurkari samurrik. Gozatzera aterako gara pistara, eta saiatuko gara partidaren bat irabazten. Multzoko talderik apalena zarete? Bai, beste hiru taldeak gure gainetik daude. Baina ustezko nagusitasun hori pistan erakutsi beharra dago gero. Guk daukagun guztia emango dugu, beti bezala. Zein da helburua? Gozatzea eta ikastea, Txapeldunen Liga jokatuta asko ikasten baita. Taldeko gazteentzat esperientzia oso aberasgarria izango da. Adibidez, Nagorerentzat [Nagore Arizaga]. Itzela da 20 urterekin Txapeldunen Liga jokatzea. Zer dakizue Vardar Mazedoniako txapeldunari buruz? Salerno Italiako txapelduna eta Fleury Loiret Frantziako txapel-

dunordea kanporatu dituela atarikoan eta horrek agerian uzten duela indartsua dela. Amandine Leynaud Frantziako selekzioko atezaina, Begoña Fernandez Espainiako selekzioko pibota, Andrea Lekic Serbiako selekzioko erdikoa... Egia esan, beldur pixka bat ematen du Vardarren webgunean sartzeak eta taldeko argazkia ikusteak. ‘Honen aurka jokatu dut Europako Txapelketan, honen aurka Munduko Txapelketan, honen aurka Olinpiar Jokoetan...’; horixe pentsatu nuen. Ia denek jokatzen dute selekzioekin. Etxean jokatuko duzue gaur. Bada zerbait. Polita da lehen partida etxean jokatzea. Uste dugu jende dezente etorriko dela eta babes handia izango dugula. Berotasun hori baliatu behar dugu, baina beti burua hotz izanda eta argi izanda helburua gozatzea dela. Maila handiko partida izango da, eta niri, behintzat, asko gustatzen zait horrelako partidak jokatzea. Orain arteko emaitza onek konfiantza emango dizuete. Zalantzak zeuden egon diren aldaketekin ez ote zuen taldeak behera egingo. Ligan oso ondo ari gara, baina argi izan behar dugu Espainiako Li-

Txapeldunen Ligako aberats berrietako bat da Vardar taldea Multzoko azkena izan da sailkatzen,baina ez du itxura azkena izango denik.Vardar lehen aldiz ariko da Txapeldunen Ligan,aurreko sasoian lehen aldiz Mazedoniako liga irabazi ondoren.Lehen aukeran eman nahi du kolpea,eta,horretarako,hamaika jokalari fitxatu ditu,guztiak punta-puntakoak: Amandine Leynaud,Siraba Dembele eta Allison Pineau frantziarrak,Andrea Lekic serbiarra,Jovanka Radicevic montenegroarra (bi jokalariok Europako txapeldun izan ziren aurreko sasoian Gyori Hungariako taldearekin),Begoña Fernandez galiziarra (Itxakoko jokalari ohia)...Indira Kastratovic da entrenatzailea,Mazedoniako jokalari historikoa.2002an Txapeldunen Liga irabazi zuen Skopjerekin,duela gutxi arte herrialdeko talde onena zenarekin.

D

rriz, aukera dezente ditugu bigarren urtez jarraian titulua irabazteko. Eta horrek izan behar du denboraldi honetako helburua. Aurreko denboraldian hiru tituluak irabazi zenituzten, baina udan aldaketa dezente izan ziren.Zertan aldatu da taldea? Geldikako erasoko jokoan aukera gehiago ditugu. Aurreko sasoian ondo aritu ginen kontraerasoan, baina geldikako jokoan nahiko larri ibili ginen. Orain orekatuagoa da erasoko jokoa. Defentsan, berriz, zorrotz ari gara. Ez dugu beste erremediorik, atean jada ez baitago Zoqbi, nire ustez, munduko atezainik onena. Horregatik, estutu egin behar dugu, lehen baino lehenago. Zoqbi aipatu duzu.Taldea utzi duten hiru jokalarietako bat da. Oraingoz inor ez da gogoratu haiekin. Seinale ona da hori. Bai. Ana Tempranok erronka zaila du, oso zaila baita Zoqbi ordezkatzea. Baina oso ondo ari da. Ana Martinez, berriz, primeran ari da erdiko postuan, jokoa antolatzen , golak sartzen. Hala ere, aldaketa nagusia aulkian dago. Imanol Alvarez ari da Reyes Karreren ordez. Zein ezberdintasun daude bien artean? Oso ezberdinak dira, ez dauka inolako antzik batak bestearekin. Imanol oso lasaia da, pazientzia handia du, oso gertukoa da... Hasieratik egokitu da taldera, eta oso gustura ari gara berekin lanean. Aldaketa handia nabaritu dugu. Jokoaren estiloan, ordea, ez dugu aldaketa handirik igarri. Imanolek ez du iraultzarik nahi. Gure indarguneei eutsi nahi die, eta izan genitzakeen gabeziak estali. Horren harira, taktika asko ari gara lantzen. Bera egokitu da gure jokora, eta ez alderantziz. Beste behin, Matxalen Ziarsolok eta zuk, taldeko beteranoenek izango duzue ardura gehien. Bai. Badakigu partida askotan jokatu beharko dugula, baina prest gaude. Badakigu gure eskarmentua baliagarria izan daitekeela. Gainera, nire kasuan, udan atseden hartzeko aukera izan dut aspaldiko partez, eta fresko nago, sasoi gogor bati aurre egiteko prest.

2013ko urriaren 6a, igandea berria 23

‹ Kirola

Bidasoak berriz ere galdu du, eta Anaitasuna esku hutsik itzuli da Saguntetik

ko babesle nagusia BBVA banketxea da, egoitza nagusia Bilbon duena. BBVA da, era berean, gaurko partidako babeslea. Hala ere, Philadelphia ekartzea ez da merkea, Bilboko Udaleko ordezkariek onartu dutenez 800.000 euro ordaindu behar izan direlako NBAko taldea erakartzeko. Dena den, gastuaren zati handi bat sarreren salmentarekin estaltzea espero dute. Sarrerek 20 eta 75 euro arteko prezioa dute.

Zuazok berdinketa baliotsua lortu du Valladoliden (24-24), eta Kukullagak galdu egin du etxean (27-34)

Sarreren diruarekin ordainduko da partidak balio duen 800.000 euroen zati handiena

I.M.E. Asobal ligako euskal taldeak etxetik kanpo jokatu zituzten atzo 5. jardunaldiko partidak, eta Bidasoa eta Anaitasuna esku-hutsik itzuli ziren. Bidasoak garesti ordaindu zuen pilaturiko nekea eta 31-23 galdu zuen Gijonen Juanfersaren aurka. Anaitasunak ere ezin izan zuen irabazi Sagunten (28-25). ABF ligako uzta hobea izan zen, baina ezta ere oso oparoa. Zuazok berdinketa baliotsua lortu zuen Valladoliden Aula Culturalen pistan (24-24) eta Kukullaga ezinean ibili zen Rocasa ahaltsuaren aurka (27-34). Bidasoak lehen garaipena lortzeko orain arteko aukera egokiena zuen Gijonen, eta Valladoliden aurka emaniko itxura onaren bultzadarekin abiatu zen. Asmoak, baina, ez ziren aski izan, etxekoek hobeto ekin ziotelako partidari (13-5, 20. min eta 16-10, atsedenaldian). Bigarren zatian ez zen gidoia aldatu eta Irungo taldeak freskotasun falta pairatu zuen (2619, 50. min). Bidasoak azken aurreko postuan jarraitzen du puntu bakarrarekin.Anaitasunak ere ez zuen arratsalde gozoa izan, Sagunten eginiko lan eskergak ez zuelako saririk izan. Iruñeko taldea atzetik egon zen partida osoan, baina ez ez zion ihes egiten uzti aurkariari. Etxekoek pare bat goleko errenta izan zuteni a partida osoan (24-23, 52. min), baina Anaitasunak ez zituen harrapatu. Saguntek ondo kudeatu zuen aldea. Anaitasuna 8. da orain. Zuazoren gorabeherak Zuazo eta Aula Cultural sailkapenean berdinduta iritsi ziren 4. jardunaldira eta elkarrekin jarraituko dute astebetez gutxienez. Zuazok aho zapore gazi-gozoarekin bukatu zuen, irabazteko eta galtzeko aukera izan baitzuen. Lehen zatian hobea izan ondoren bi goleko errentarekin iritsi zen 40. minutura (16-18). Hamar minutuan, baina, etxekoek buelta eman zioten partidari eta Barakaldokoek ia galduta eduki zuten (22-19, 50. min). Susperraldia, baina, garaiz iritsi zen, eta azkenean berdinketa justua izan zen. Kukullagak, aldiz, partida gogorragoa izan zuen, eta Rocasak liga irabazteko hautagai zergatik den erakutsi zion.

Evan Turner barnealdia egiten, Philadelphia Sixersek atzo Bizkaia Arenan eginiko entrenamenduan. J. HERNAEZ / ARP

Bilbo Basketek eta Philadelphia Sixers NBAko taldeak lagunarteko partida jokatuko dute gaur BECen. Hurrengo urtean AEBetako selekzioa erakartzeko eginiko ahalegin ekonomikoa dela argudiatu dute erakundeek.

Yankientzako amua Imanol Magro Eizmendi

N

BAko taldek batek gaur jokatuko du aurreneko aldiz Euskal Herrian. Bilbo Basketek eta Philadelphia Sixersek BEC erakustazokako Bizkaia Arena pista erraldoian (18.000 ikusle) neurtuko dituzte indarrak (18:00, C+D). Ikuskizuna izango da, hori da hitza, beste ezeren gainetik. Lagunarteko partida da, eta NBAk bere magia eta kolore guztiarekin lur hartu du Euskal Herrian. Proba ere bada baina, Bilbok pasako duena, Bizkaiko erakunde publikoek heldu den urtean AEBetako selekzioa

erakarri nahi dute Munduko Txapelketako lehen faseko partidak jokatzera eta horretarako ezinbestekoa da NBA limurtzea. Jose Luis Bilbo Bizkaiko ahaldun nagusiak garbi azaldu zuen egoera iragan apirilean, Bizkaiko Aldundiak Bilbo Basketen «desagerpena saihesteko» 5,2 milioi euro mahai gainean jarri zituenean: «Bilbo Basket desagertuko balitz ez legoke NBAko partidarik, eta talderik gabe zaila litzateke Bilbo Munduko Txapelketarako egoitza erakargarri izaten jarraitzea. Analisi ekonomiko kontua da, euro bat inbertitzea bi jasotzeko. AEBetako selekzioa erakartzeko borrokatzen ari gara, eta

lortuz gero, hirian inpaktu ekonomiko handia izango du». Hainbesterako al da baina? Espainiako Saskibaloi Federazioak antolatuko du Munduko Txapelketa 2014an, eta Bilbo egoitzetako bat izango da. Lehen fasean AEBetako selekzioa lortzea pagotxa da, bost partida jokatuko baitu — abuztuaren 30etik irailaren 4ra— eta sortzen duen ikusminarekin ia ziurtzat jo daiteke bostetan Bizkaia Arena beteko duela. Kirol munduan talde gutxi egongo dira AEBetako saskibaloi selekzioak adina jende erakartzeko ahalmendua duenik. Bide horretan, Bilbok eragin handiko arma bat du alde: NBA-

Bilbo Basketek urriaren 15ean ekingo dio Eurokopako ligaxkari Multzo zaila egokitu zaio: Cedevita Zagreb, Spirou Charleroi, Elan Chalon, EWE Baskets eta Sassari Sardiniakoa I.M.E. Bilbo Basketek urriaren 15ean ekingo dio Eurokopari, lehen faseko ligaxkarekin. Beste bost talderekin ariko da multzoan, eta atzo eginiko zozketan ezagutu zi-

tuen: Cedevita Zagreb (Kroazia), Spirou Charleroi (Belgika), Elan Chalon sur Saon (Frantzia), Dinamo S0assari (Sardinia) eta EWE Baskets Oldenburg (Alemania). Guztiak bidaia motzak dira, FIBAk bi eremu geografikotan banatu dituelako 32 parte hartzaileak, eta Bilbo Basketik Europako ekialdeko aurkariak egokitu zitzaizkiokeen bakarrik. Multzo gogorra da, eta Cedevita aurkari deserosoena. Haren aurka hasiko da, etxean. Jasmin Repesa da entrenatzailea eta Mar-

ko Tomas eta Marino Bazdaricen alboan Kroaziako gazte on askok jokatzen dute. Beste taldeei dagokionez, AEBetan jaiotako jokalariz beteta daude. Ligaxka urriaren 15ean hasi eta abenduaren 18ra arte luzatuko da —partidak astearte eta asteazkenez jokatuko dira— eta lehen hiru sailkatuek egingo dute aurrera. Bigarren fasean beste ligaxka bat jokatuko da, sailkaturiko hamasei talde eta Euroligatik kanporaturiko zortziekin. Lauko zortzi multzo izango dira eta lehen

Gaurkoa, dena den, ez da izango euskal talde batek NBAko baten kontra jokatuko duen lehen aldia, Laboral Kutxak biren aurka jokatu baitzuen 2010ean AEBetan eginiko itzulian. Biak galdu zituen. Aldiz, bada bai, NBAko talde bat Euskal Herrira etortzen den leehn aldia, eta bitxia da Bilbo Basketek Laboral Kutxak baino lehenago lortu izana. Azken urteetan askotan etorri dira NBAko taldeak Europara eta partida bat baino gehiago galdu dute, hein handi batean NBAko taldeentzat lagunarteko partidak direlako eta Europakoentzako ez. Philadelphia NBAko talde historikoetako bat da, baina ez ditu garai onak bizi. Hiru aldiz izan da txapeldun: 1955, 1967 eta 1983an, eta 2001ean jokatu zuen finala azkenekoz, Allen Iverson eta Dikembe Mutombo taldean zeudela. Mutombo bera egunotan Bilbon da. Egun, baina, Philadelphia berreraikitze prozesuan dagoen taldea da, eta udan Jrue Holliday izar nagusia New Orleansera bidali zuen. Spencer Hawes, Thadeus Young eta Evan Turner dira izar nagusiak. Joko ikusgarria egiten du, baina ondo bidean sasoi honetan kanporaketetatik oso urrun geldituko dira. Bilbo Basketentzat, aldiz, azken proba izango da hilaren 12an ACB ligari etxean ekin aurretik.

biak sailkatuko dira final-zortzirenetarako. Hortik aurrera bi partidako kanporaketak izango dira guztiak, finala barne. Iaz aurten ere Charleroin jokatu zela esan zuen FIBAK, baina iritziz aldatu du, beste behin. Finala maiatzaren 1ean eta 7an jokatuko da. Txapeldunak Euroliga jokatuko du hurrengo urtean. Superkopa, Madrilera Real Madrilek 83-79 irabazi zion atzo Bartzelonari, Gasteizen jokaturiko Espainiako Superkopako finalean. Finalaren aurretik hiruko jaurtiketen lehia jokatu zen, eta Josh Ruggles 16 urteko gazteak irabazi zuen. Antolakuntzak espresuki ekarri zuen gaztea AEBetatik parte har zezan.

24 berria 2013ko urriaren 6a, igandea

Kirola ›

DLaburrak

DLaburrak

Il Lombardia, sasoiko azken monumentua gaur

Berasaluze II.a irabaziz itzuli da pilotalekura

TXIRRINDULARITZA › Amaitzen ari da denboraldia, eta monumentuetan azkena jokatuko da gaur: Il Lombardia. Bergamotik Leccora, 242 kilometro egin beharko ditu tropelak, eta, azken urteotan bezala, erabakigarria izango da Villa Verganoko igoera: 3,3 kilometro eta %7,4ko batez bestekoa.

PILOTA › Berasaluze II.ak eta Albisuk 22-18 irabazi zieten atzo Bengoetxea VI.a eta Beginori, Bartzelonan. Emaitza zen, ordea, gutxienekoa, bizkaitarrak bost hilabete igaro dituelako jokatu ezinik, binanakoaren finalean min hartu ondoren. Oso itxura ona eman zuen atzo.

Inaxio Perurenak marka lortu du 238 kilokoarekin

Lehen zerrendaburua da, berriz ere, Rafael Nadal

HARRI-JASOTZEA › Esku baka-

TENISA › Tomas Berdych txe-

kiarra Pekingo torneoko finalerdietan min hartuta erretiratzearekin batera bihurtu zen atzo Rafael Nadal ATPko lehen zerrendaburu. Gaur jokatuko du finala, Novak Djokovic serbiarraren aurka. Richard Gasquet frantziarrari irabazi zion hark finalerdietan, 6-4 eta 6-2.

Euskal Herriak 17-16 irabazi dio Venezuelari WATERPOLOA › Euskal Herriko

selekzioak 17-16 irabazi zion herenegun Venezuelari, Galdakaon (Bizkaia) jokatutako lagunarteko partidan. Oso estua izan zen partida, eta azken unean lortu zuen garaipena etxeko selekzioak.

Hernanik 33-22 irabazi dio derbia Bizkaia-Gernikari ERRUGBIA › Partida estua

espero zen Hernanin, eta halaxe gertatu zen, etxekoek nahiko eroso irabazi zuten arren. Hernanik 33-22 irabazi zion atzo Bizkaia-Gernikari. Ampo Ordiziak ere irabazi egin zuen Cisnerosen zelaian (18-46). Getxo Arteak, berriz, gaur jokatuko du, Santboianaren aurka (12:30).

Baionak eta Miarritzek joan den astean Jean Daugerren jokatu zuten derbiko irudia. NICOLAS MOLLO

Beste behin ere, egurra Bordele Baiona

34 6

Bordele. Reihana, Talebula, Rey, Le Bourhis (Brousse, 67.), Connor, Bernard, Adams, Chalmers (Guibouin, 67.), Clarkin (Tuifua, 61.), Madaule, Fakate (Treloar, 68.), Marais, Sa (Toetu, 61.), Pux (Poirot, 68.) eta Avei (Maynardier, 68.). Baiona. Van Rensburg (Iginiz, 48.), Roumieu (Arganese, 62.), Tialata (Muller, 48.); Fa’aoso (Boutaty, 62.), Chisholm; Monribot (Bernad, 62.), Fonua, Puricelli (Haare, 40.); Philips (Belie, 67.), Spedding; O’Connor, Gerber, Rokocoko (Brett, 51.), Fuster eta Bustos Moyano. Markagailua. 0-3, 3-3, 3-6, 6-6, 11-6, 14-6, 17-6 (atsedenaldian); 20-6, 27-6 eta 34-6.

Baionak itxura txarra eman du Bordelen, eta erraz galdu du jaitsierako borrokarako arerio zuzenaren aurka

Eneritz Zabaleta Baiona Baiona Top 14ko jaitsiera postuetan lotuta egoteko tematuta dago. Atzo, beste behin, itxura arras txarra eman zuen, eta astindua jaso zuen Bordelen zelaian. Frantziarrak arerio zuzenak dira ez jaisteko borrokan, baina horrek ere ez zituen sobera larritu lapurtarrak. Azkenean, erasoko puntu eta guzti nagusitu ziren Bordelekoak, emaitza ezin biribilagoa lortuta. Baionak, berriz, azkenaurreko postuan jarraitzen du. Eta zer erran atzokoaz... Beste behin ere, askoz emaitza hobea lortzeko zelaia zen. Lehen oren erdian Baionak izan zuen jokoaren agintea. Emaitza ona lortzeko potentziala nabaritu zitzaion taldeari. Baina, Le Bourhisen entseguarekin batera, Lapurdiko taldea desagertu egin zen zelaitik (11-6). Hasierako jokalari ausarten mamuak zelairatu ziren. Falta inozoak egin zituzten bata bes-

tearen atzetik. Atsedenaldian, aitzinetik zen Bordele (17-6), eta bigarren zati hasieran Baionaren faltak baliatu zituen zuloa handitzeko (20-6). Dwayne Haare zelairatu berriak txartel horia ikusi zuen, gainera. Ondotik, plakatzea ahantzi zitzaien Christian Lantaren jokalariei. Bordele entrenamenduan bezala aritu zen, etengabe aitzinatuz. Baionaren plakaketak orkatil puntatik nola edo hala eginikoak izan ziren, aldi oro gutxienez bost metro galduz. Hainbeste erraztasunekin, oso eroso aritu ziren etxekoak. Eta, eroso jarduten dutenean, jokalari trebeak dira. Adams, Connor, Avei eta Talebulak erotu egin zituzten baionarrak. Bordelekoek beste bi entsegu sartu zituzten, baionarren defentsan gurinean bezala sartuz. Erasoko puntu eta guzti, pozik zeuden etxekoak, ez zutelako espero hain erraz irabaztea. Baionarekin libre jasotzen dira opariak.

rrarekin 238 kiloko harria berdintzeko erronka jarri zion Inaxio Perurenak bere buruari, eta leitzarrak dotore lortu zuen helburua, lehen saiakeran, Iruñeko La Morea merkataritza gunean. Aurretik, otsailean, 300 kilokoa berdindu zuen, bi eskuekin.

Latvala eta Sordo parean, azken etapa falta dela RALLYAK › Frantziako Rallya amaitzeko etapa bakarra falta denean, lau ehuneneko aldea besterik ez dago Jari-Matti Latvala (Volkswagen) eta Dani Sordoren (Citroen) artean. Dagoeneko munduko txapeldun da Sebastien Ogier (Volkswagen).

Lidergoari eusteko partida erosoa dauka gaur Realak BELAR HOCKEYA › Realak doto-

re ekin dio denboraldiari, Terrassaren aurka 0-4 irabazita. Bide on horri segika, donostiarrek lidergoa sendotzeko aukera ona daukate gaur, etxean, Alcala azkenaurrekoaren aurka (11:00). Donostiako Atleticok ere gaur jokatuko du ligako bigarren partida, Club de Camporen zelaian (12:30).

2013ko urriaren 6a, igandea berria 25

D

‹Agenda

Ekitaldiak

Zure ekitaldia BERRIAn agertzea nahi baduzu: www.berria.info/zerbitzuak/agenda/bidali/

Musika pBilbo. Fito y Fitipaldis. Gaur, 19:00etan, Arriaga antzokian. pBilbo. Diego El Cigala. Asteartean, 20:00etan, Arriaga antzokain. pDonostia. Euskadiko Orkestra Sinfonikoa. Gaur, 12:00etan, Kristinaeneko Ingurumen Baliabideen Etxean. pDonostia. Amaya Arberas sopranoa. Bihar, 20:00etan, Viktoria Eugenia antzokian. pDonostia. IV. Musikagileak Musika Garaikidearen Zirkuitua: Alfonso Gomez. Bihar, 20:00etan, Viktoria Eugenia antzokian. pGasteiz. Euskadiko Orkestra Sinfonikoaren kontzertua. Pianoa: Judith Jauregi. Zuzendari nagusi gonbidatua: Andrey Boreyko. Bihar, 20:00etan, Principal antzokian. pGasteiz. Terry Lee Hale. Asteartean, 20:30ean, Parral tabernan. pHondarribia. Hondarribiko Txistu Taldearen alborada. Gaur, 08:00etan, Alde Zaharrean eta Amute-Kostan. pIruñea. Euskadiko Orkestra Sinfonikoaren kontzertua. Pianoa: Judith Jauregi. Zuzendari nagusi gonbidatua: Andrey Boreyko. Asteartean, 20:00etan, Baluarte auditoriumean. pTolosa. Itziarren Semeak, Skakeitan eta Vendetta. Gaur, 12:00etan, Kilometroak jaiaren 2. gunean. pZalla. Luhartz Erromeria. Bihar, 18:00etan, plazan.

Antzerkia pBasauri. Umeentzako antzerkia: Titiricircus lana taularatuko dute. Gaur, 12:30ean, Social antzokian.

Bertsolaritza pAgurain. Bertso saioa. Bertsolariak: Xabier Silveira eta Ander Solozabal. Asteartean, 12:30ean, Andramari plazan. pOñati. Bertsolariak balkoitik balkoira. Bertsolariak: Iker Zubeldia eta Beñat Gaztelumendi. Gaur, 20:30ean, kale zaharran. pPasaia. Donostia 2016. Bertso bazkaria. Bertsolariak: Uxue Alberdi eta Jon Maia. Asteartean, eguerdian. pTolosa. Kilometroak. Bertso poteoa eta saioa. Gaur, 13:00etan, San Blas ermitan. pZaldibia. Bertso saioa. Bertsolariak: Nerea Elustondo eta Andoni Egaña. Gaur, 11:45ean, plazan.

Hitzaldiak pDonostia. Emozioak familiaren eremuan hitzaldia emango

dute. Bihar, 18:00etan, Intxaurrodo kultur etxean. pEibar. Kirmen Uriberekin Mussche nobelaz ariko dira. Asteartean, 19:00etan, liburutegian. pErrenteria. Literatur solasaldien barruan, Oscar Alonsoren Los futuros imperfectos liburua landuko dute. Asteartean, 19:00etan, liburutegian. pIgorre. Itxaro Bordaren Boga boga nobelaz arituko dira. Bihar, 17:00etan, Igorreko Kultur Etxean. pOrdizia. Alzheimerrarekin batera bizi. Hizlaria: Naroa Diaz, AFAGIko gizarte laguntzailea. Bihar, 18:00etan, Zuhaizti gizarte zentroan. pZumaia. Mariasun Landarekin Festa aldemeneko gelan liburuaz mintzatuko dira. Asteartean, 18:00etan, Forondan.

Ikus-entzun pBilbo. The Gambler. Gaur, 20:00etan, Alondegian. pBilbo. El desafío: Frost contra Nixon. Bihar, 18:00etan, Fnacen. pBilbo. Bidaiarien txokoa 2013: It’s not about the waves , Kepa Aceroren eskutik. Bihar, 19:30ean, Begoñako udaltegian. pBilbo. Bidaiarien txokoa 2013: GR-99: Los colores del camino. Asteartean, 19:30ean, Begoñako udaltegian. pOrdizia. Los cinco y el misterio de la joya escondida. Gaur, 16:45ean, herri antzokian. pOrdizia. La mejor oferta. Gaur, 19:30ean, Herri antzokian. pZornotza. Searching for Sugar Man. Asteartean, 20:00etan, Zornotza aretoan.

Erakusketak pDonostia. El Paso. Abstrakzioa eta abangoardia erakusketa. Kursaaleko Kubo aretoan. pDonostia. Trinitate plaza denboran zehar. Bihartik aurrera, San Telmo museoan. pAuritz. GazteArtea Auritzen izeneko erakusketa zabalduko dute. Euskal Herriko hainbat eskualdetan lanean ari diren zortzi artista gazteren obrak ikusgai jarriko dituzte kultur etxean. pBergara. Bingen de Pedroren erakusketa, Aroztegi aretoan. pBilbo. Barroko neurrigabea. Cattelanetik Zurbaranera erakusketa, Guggenheim museoan. pBilbo.Telefonicaren bilduma kubista erakusketa, Bilboko Arte Eder museoan. pBilbo. Ramon de Zubiaurreren El marino vasco Santhi Andia, el Temerario obraren erakusketa, Bilboko Arte Eder museoan.

GAIZKA IROZ

Jokin Apalategi q Psikologo soziala ‘Herria, nazioa, estatua... zer nahi dugu eta nola lor dezakegu?’ hitzaldia emango du EHUko ohorezko irakasleak, bihar, Lazkaon. Independentziatik uste baino hurbilago gaudela deritzo Apalategik.

«Errealitateari iruzur egiten diote Euskal Estatuari muzin egiten diotenek» Edu Lartzanguren Psikologia Soziala irakatsi du urte luzez EHUn Jokin Apalategik (Ataun, Gipuzkoa, 1943). Euskal Herriaren emantzipazioaz saiakera argitaratu du aurten. Herria, nazioa, estatua... zer nahi dugu eta nola lor dezakegu? hitzaldia emango du bihar, 18:30ean, Lazkaoko Gerriko txokoan (Gipuzkoa). Azken saiakera aurkeztu zenuenean, adierazi zenuen herri nazioa soilik estatua lortzean garatzen dela. Non dago Euskal Herria prozesu horretan? Esaten dute populazio aldetik herri hau dela Europan zaharrena, baina nik esango nuke gaur daukagun egitasmotik oso gazte garela. Hau da, herri zaharra garela baina heldutasunera oso gazte heldu garela, oso poliki. Ostegunean Bartzelonara joan zen Andoni Ortuzar EAJko presidentea, katalanei esateko estatu propioa aldarrikatzea «iraungitako eredua» dela.Zer deritzozu? Heldutasunera iritsi nahi duen guztiak nahitaez behar du estatua, gaurko nazioarteko panoraman. Ez dago independentziarik estaturik gabe. Guk geure gizarteari heldutasuna onartzen badiogu, hau da, emantzipatzeko

baldintzak betetzeko lain dela aitortzen badiogu, estatua edukitzeko gauza dela esan nahi du. Estatua izatea nahitaezkoa du, eta, gainera, horrek lagundu egingo dio heldutasun hori garatzen. Oso garrantzitsua da gai honetan gauzak argi edukitzea. EAJren planteamenduaren arabera, estatua gaur Europako Batasunean legoke, eta hori nazioz osaturik, hor luke Euskal Herriak bere lekua. Errealitateari iruzur egiten diote Euskal Estatuari muzin egiten diotenek. Gaur egun, Europa estatuen gainean eraikita dago. Gaur dauden estatuek bakarrik ematen dute nazionalitatea. Betiko nazio naturalek, geurea bezalakoek, ez dute nazionalitaterik, gaur dauden estatuek lapurtu egin dietelako. Nazionalitatea edukitzea gaur, estatua edukitzetik pasatzen da. Ez dago beste biderik. Eta oso garrantzitsua da nazionalitatea noren esku dagoen, nazionalitateak baldintzatzen baitizkie herritarrei zein eskubide izango dituzten. Nazioa bagara, gatazkaren funtsa da utziko ote diguten nazionalitatea kudeatzen. Europaren batasuna ez da, hain zuzen ere, estatuei boterea kentzeko prozesu bat?

Europak muga batzuk malguago egin ditu, baina mugak ez dira oraindik galdu, eta estatuek zentimetroka zaintzen dituzte. Ez da arazoa faltsutu behar: Europak ez die oraindik itzultzen boterea nazioei, eta ez du egingo herritarrek bide hori urratu arte. «Nola lor dezakegu estatua?». Galdetzen diozu zeure buruari. Gaur, gure herrian, protagonismoa alderdiek dute, askotan geure onarpenarekin. Alderdiek ez dute egingo herri zabalago batek egingo ez duena. Herria dinamizatu behar da, beraz. Alderdiei kasu gutxi egin behar diegu. Gure herrian elkarteen tradizio handia dago, baita auzo bizitzarena ere. Horiek bizitu behar ditugu, horiek ekarriko dutelako alderdiak gero mugitzea, botoak jokoan izango dituztelako. Baina, horretarako, gauzak argi izan behar ditugu buruan. Jendeak argi duenean, ez du beldurrik, eta aurre egiten du. Urteak baharko ditugu? Gure herrian lan asko egina dago, zorionez. Azken 50 urteotan eginiko lan guztiak hor daude. Eta jendea zain dago: norbaitek ate bat jotzeko, edo argi bat pizteko. Eta baliteke laster etortzea. Uste baino helduago eta hurbilago gaude.

26 berria 2013ko urriaren 6a, igandea

Agenda ›

b

Eguraldia

Joera Asteartea, 8

Bihar Asteazkena, 9

pIparraldetik joko du haizeak, eta 2-3ko indarrarekin iritsiko da. Ondorioz, itsaso kizkurra edo itsaskirria eragingo du. Iparmendebaldeko hondoko itsasoak metro erdi inguruko olatuak altxatuko ditu.

Osteguna, 10

p

Baiona 14/19

p

Bermeo 14/18

p

Donostia 14/19

p

p

Bilbo 16/21

p

p

p

Balmaseda 11/19

p

p

Leitza 11/16

Arrasate 12/19

Amurrio 11/19

Itsasgora

p

Azpeitia 14/19

p

Itsasaldiak

Maule 13/20

Donibane Garazi 13/21

Durango 12/19

Itsasoa

ORDUA

METROAK

05:57

4,39

Itsasbehera

11:59

0,6

Itsasgora

18:13

4,48

p

Abaurregaina 7/18

p

Isobara mapa

p

p

Gasteiz 8/20 Agurain 10/19

Iruñea 10/22

Gaur Arratsaldean, hobera pEgunak aurrera egin ahala, jasotzen hasiko da. Goizean goiz hodeiak agertuko dira, eta euri apur bat egingo du ipar partean. Baina apurkaapurka atertuz joango da, eta ostarteak gero eta zabalagoak izango dira. Hegoaldean, behe lainoa izango da goizean, baina jaso bezain laster ostarteak egin-

b

Giro eguzkitsu eta epela pAste berriarekin, eguraldi aldaketa gertatuko da. Behe lainoa izango da toki askotan, eta goizean hodeiak agertuko dira zeruan. Baina, gero, jaso egingo du, eta eguzkia nagusi izango da. Gainera, tenperatura gehiago igoko da, eta beroenak 20 gradu ingurukoak izango dira. Herri eta hiri gehienetan 22-23 gradura helduko dira termometroak. Ipar-ekialdeko haizea ibiliko da.

p

p

Tafalla 14/21

Guardia 10/20

go dira. Ondorioz, arratsaldean giro eguzkitsua izango da toki askotan. Tenperatura 20 graduren inguruan ibiliko da.

p

Tutera 14/22

Eguzkia

S0RTU

08:15

Ilargia

GORDE

19:44 EGUNA

Ilgora

Urriaren 12a, larunbata

Ilbetea

Urriaren 19a, larunbata

Ilbehera Ilberria

Urriaren 27a, igandea Azaroaren 3a, igandea

Hitz jokoak

G Zenbaki kateatuak

G Sudokua

3

9

9x9-ko laukian hutsik dauden gelaxkak bete behar dituzu, 1etik 9ra bitarteko zenbakiak idatziz, eta kontuan izanik zenbaki bakar bat ere ez dela bi aldiz azaltzen errenkada eta zutabe berean, ezta dagokion 3x3-ko laukian ere.

2

G Goitibehera

G Aurreko erantzunak

1 2 3 4 5 9 zenbaki 183074592 542397816 951836704 7 zenbaki 1349260 2937645 3120948 3568791 4372106 5783064 6954812

7041563 8162475 8374519 9137280 9865217 6 zenbaki 103647 204758 358146 429031 473501 547980

570839 617923 683192 783529 875064 986235 5 zenbaki 03798 13672 18204 23049 29657

34621 36495 41065 41278 50478 50739 61039 67392 70965 72935 74506 81649 89536

90487 96137 4 zenbaki 1072 1605 1784 3578 4037 4918 5310 6059 6732

7018 8401 8913 3 zenbaki 107 258 350 362 392 451 596 675

729 806 893 931 971 2 zenbaki 25 36 83 94

6 7 8 9 Goiti eta beheiti letra bat gutxiago edo gehiago du asmatu beharreko hitzak. 1. Erlijioari atxikia da. 2. Ikastetxe motak. 3. Pezoia, lubakia. 4. Zuberoako herrixka, Basabürün. 5. Gipuzkoako udalerria, Oiartzualdean. 6. Nafarroako udalerria, Orbaibarren. 7. Lohitasun. 8. Lilitze. 9. Gizon izena.

Goitibehera: 1. Elizatea. 2. Lezaeta. 3. Eltzea. 4. Zelta. 5. Leza. 6. Zalea. 7. Zelaia. 8. Malezia. 9. Lemazain.

2013ko urriaren 6a, igandea

berria 27

‹ Agenda

1

Epic el mundo secreto Gravity Gravity 3D Jobs Justin y la espada del valor Kon-Tiki La gran familia española Las brujas de Zugarramurdi

Aretoak

Justin y la espada del valor La gran familia española Las brujas de Zugarramurdi

Araba GASTEIZ

D FLORIDA San Prudentzio,22 (945-231940).Ikuslearen eguna: asteazkena.

Amaren eskuak El último concierto Gloria Gravity Kon-Tiki La gran familia española La herida Las brujas de Zugarramurdi Runner,Runner Rush Viaje a Surtsey Zipi y Zape y el club de la ...

17:00 20:30 20:30 18:50 20:45 22:40 17:00 18:45 20:30 22:30 19:50 17:15 22:30 20:15 22:30 12:00 17:30 20:00 22:30 17:00 18:45 22:30 16:40 18:45 22:30 12:00 16:45 18:30

D YELMO BOULEVARD

15:30 17:30 19:30 20:00 22:00 15:30 16:40 17:50 19:00 20:10 21:20 22:30 16:00 17:30 19:45 16:00 18:00 22:00 16:00 18:00 20:00 22:00 19:50 22:20 15:45 17:45 19:45 21:45

Los pitufos 2 Percy Jackson R.I.P.D.Departamento de ... Riddick Runner,Runner Rush Zipi y Zape y el club de la canica

D BERMEO. Nestor Basterretxea. Monstruos University 16:30 Un invierno en la playa 19:00

Gorbeia (945-460623).

2 Guns Asalto al poder Aviones Epic el mundo secreto Gru 2: mi villano favorito Justin y la espada del valor La gran familia española Las brujas de Zugarramurdi Percy Jackson y el mar de los ... Runner,Runner Rush Zipi y Zape y el club de la canica

20:15 22:30 22:00 15:50 17:40 16:00 16:30 18:30 20:30 22:40 15:30 17:45 20:00 22:15 18:00 16:20 18:20 20:20 22:20 19:40 16:10 18:10 20:10 22:10

D AMURRIO. Amurrio Antzokia. Gru 2: mi villano favorito 17:30

La mejor oferta 19:30

Bizkaia BILBO

D COLISEO CINESA ZUBIARTE Leizaola Lehendakariaren kalea,Ikuslearen eguna: astelehena.

2 Guns Asalto al poder Epic el mundo secreto Gravity Gravity 3D Justin y la espada del valor La gran familia española Las brujas de Zugarramurdi Percy Jackson y el mar de los ... Runner,Runner Rush Zipi y Zape y el club de la canica

16:00 18:15 20:30 22:45 20:00 22:30 16:00 18:00 18:20 16:15 20:25 22:30 16:00 18:00 20:20 22:30 16:00 18:15 20:30 22:45 16:00 18:10 16:00 18:00 20:00 22:00 20:00 22:30 16:15 18:20 20:20 22:00

D GOLEM ALHONDIGA (94-6070767).

El último concierto Gravity Gravity 3D Justin y la espada del valor Kon-Tiki La espuma de los días La gran familia española La herida Las brujas de Zugarramurdi The Gambler Zipi & Zape eta kaniken kluba Zipi y Zape y el club de la canica

D SAIDE CARLOS III

La mejor oferta 20:00

17:30 20:10 22:30 20:30 22:30

18:30 17:30

20:10 22:30 16:30 18:30 20:30 22:30 17:30 20:00 22:15 20:00 16:30 18:30

17:30 17:30 20:00 17:30 19:45 20:00 17:15 19:45 17:15 19:45 17:30 20:00 17:30 19:45

Cazadores de sombras 16:30 El último concierto 19:00 22:00

D COLISEO CINESA MAX OCIO 17:30 20:00 22:45 16:00 18:05 18:20 19:30 16:15

21:00 22:00 17:00 18:00 19:05 16:00 16:00 16:00 18:15 20:30 22:00 16:00 18:15 19:20 20:30 22:00 22:45 Percy Jackson 2 3D 17:00 Percy Jackson y el mar de los monstruos 18:15 20:30 R.I.P.D.Departamento de ... 16:00 18:15 20:30 22:45 Riddick 22:45 Runner,Runner 16:00 18:05 20:10 22:30 Rush 20:10 22:35 Zipi y Zape y el club de la canica 20:25 22:15

D YELMO MEGAPARK Erribera etorb.(94-4181672).

D BEASAIN. Usurbe. Los pitufos 2 17:00 GETXO

La mejor oferta 19:30 22:00

D LAUREN GETXO

EIBAR

Arriluze z/g (94-4310310).Ikuslearen eguna: asteazkena.

2 Guns Epic el mundo secreto Gravity Gravity 3D Justin y la espada del valor Kon-Tiki La gran familia española Las brujas de Zugarramurdi Runner,Runner Zipi & Zape eta kaniken kluba Zipi y Zape y el club de la canica

D COLISEO

18:10 20:20 22:30

Ikuslearen eguna: astelehena.

16:00 20:30 22:30

Elysium Epic el mundo secreto Las brujas de Zugarramurdi Lobezno inmortal

16:30 18:30 18:30 16:20

20:30

22:30 16:00 18:10 20:20 22:30 16:15 18:15 20:15 22:15 22:00 16:20 18:20 20:20

Guerra mundial Z 19:30

15:30 15:40 17:45 16:30 18:30 20:30 22:30 20:00 15:30 17:30

22:30

20:00 22:30 17:30 17:30 20:00 22:30 17:30 17:30 20:00 22:30 20:00 20:30 17:30 20:00 22:30

LEIOA

D CINESA ARTEA Artea merkataritza gunea (902-333 231).Ikuslearen eguna: asteazkena.

2 Guns Gravity Gravity 3D Las brujas de Zugarramurdi Percy Jackson R.I.P.D.Departamento de ... Runner,Runner Rush Zipi y Zape y el club de la canica

16:00 18:15 20:30 22:45 18:20 16:15 20:25 22:20 16:00 18:15 20:30 22:45 16:00 17:00 18:10 20:20 22:30 16:00 18:00 16:00 18:00 20:00 22:00 19:15 22:00 16:15 18:15 20:15 22:15

D MUSKIZ. Meatzari aretoa. Gru 2: mi villano favorito 17:00

Elysium 19:30

SANTURTZI

D L’AUTRE CINEMA (05559-555298).

20:15 22:45 16:00 18:00 16:00 18:00 20:15 22:40 16:00 18:00 20:00 22:30 18:15 20:30 22:45 16:00 18:00 20:15 22:30

IRUN

D CINEBOX MENDIBIL Mendibil merkataritza gunea (943-630223).Ikuslearen eguna: osteguna.

18:00 20:15 22:40 18:00 20:15 20:15 22:40 17:45 20:00 22:15 18:00 22:40 18:00 20:15 22:40 18:00 20:15 22:40

Cruce de caminos Las brujas de Zugarramurdi Zipi y Zape y el club de la canica

18:00 21:00 18:00 20:30 18:00 20:30

D ZALLA. Zalla antzokia. Rush 17:30 20:00

Gipuzkoa D ANTIGUO BERRI

2 Guns Asalto al poder Aviones 16:15 Epic 16:10 Gravity Gravity 3D 16:30 Jobs Justin y la espada del valor 16:00 La gran familia española Las brujas de Zugarramurdi 16:00 R.I.P.D.Departamento de Policia Mortal Runner,Runner 16:00 Rush Zipi y Zape y el club de la canica 16:10

18:10 20:20 22:45 20:00

18:30 20:30 22:30 20:00 18:00 18:00 18:15 20:30 22:45 22:30 18:15 20:15 22:15 22:30 18:00 20:00 22:15

D SAIDE OLITE

19:30 22:15 16:45 18:45 20:45 22:45 16:45 19:45 22:30 17:00 19:00 21:00 23:00 17:15 17:15 19:45 22:00 17:00 19:30 22:00 16:45 18:45 20:45 22:45 17:00 19:00 21:00 23:00

2 Guns 16:00 Asalto al poder Epic 16:10 Gravity Gravity 3D 16:20 Jobs Justin y la espada del valor 16:15 La gran familia española 16:15 Las brujas de Zugarramurdi 16:00 Percy Jackson 16:00 R.I.P.D.Departamento de Policia Mortal Runner,Runner 16:00 Rush Zipi y Zape y el club de la canica 16:10

18:10 20:20 22:30 20:20 18:20 18:30 20:30 22:30 22:45 18:10 20:15 18:30 20:30 22:30 18:15 20:30 22:45 18:00

D PRINCIPE San Joan,10 (943-421247).Ikuslearen eguna: asteazkena.

Amaren eskuak Cruce de caminos El último concierto 16:45 Gloria Gravity 3D 16:45 La espuma de los días La gran familia española La herida Las brujas de Zugarramurdi Mud Serrat y Sabina: El símbolo y el cuate Therese D. Zipi & Zape eta kaniken kluba 16:45

17:00 20:00 22:30 19:30 22:15 17:00 19:30 22:00 18:45 20:45 22:45 17:00 22:00 17:30 19:45 22:15 17:15 19:45 22:15 17:30 20:00 22:30 22:00 19:00 17:15 20:00 22:30 18:45

S.Esnaola,10 (943-271391).Ikuslearen eguna: asteartea.

Kon-Tiki (JBA) Rush (JBA)

17:00 19:30 22:00 17:00 19:30 22:00

D ANDOAIN. Bastero. Monstruos University 17:00 La gran familia española 19:30

D AZKOITIA. Baztartxo. Amaren eskuak 17:15 19:30

Charley Varrick Elle s’en va La danza de la realidad Les conquerants Lettre a Momo Mon âme par toi guerie Tirez la langue,mademoiselle

16:00 20:30 18:00 16:15

20:15

La mejor oferta 19:30 22:15

USURBIL

16:30

19:30 22:00 19:30

D CINEBOX URBIL Urbil merkataritza gunea (943-221622).

18:05 20:25 22:45 16:00 18:15 20:30 22:45 18:00 20:00 22:15 18:05 20:25 22:45 19:00 22:00 18:00 20:00 22:00 19:00 22:00 18:00 20:00 22:00

D ZUMAIA. Aita Mari. Runner,Runner 19:30

Blue Jasmine Blue Jasmine (JBA) Diana Elle s’en va Eyjarfjallajökull Les conquerants Ma vie avec Liberace Mon âme par toi guerie Planes Players The Way,La route ensemble

19:45 17:15 17:15 17:15 19:45 15:00 15:00 17:15 19:45 15:00 15:00 19:45

D HAZPARNE. Haritz Barne. Red 2 18:00 Michael Kohlhaas 21:00 Riddick 17:00

Tirez la langue,mademoiselle 17:30.

14:00 16:15

20:20 22:10 21:20

15:50 17:40 14:00 15:50

19:30 18:40 18:05 20:30

14:00 16:50

Nafarroa D GOLEM BAIONA

La gran familia española 19:30 22:00

Lapurdi BAIONA

20:15 16:00 18:10 20:20 20:00 16:15 18:15 16:00 18:00 16:30 20:30 18:30 16:00 18:00 16:15 18:15 20:15 16:00 17:00 18:10 22:00 22:30 16:20 18:20

22:15 22:30 22:20

22:30

22:15 19:30 20:20

Los pitufos 2 Omnivoros 22:20 Percy Jackson y el mar de los ... 16:20 18:20 20:20 R.I.P.D.Departamento de Policia Mortal 20:20 22:20 Runner,Runner 16:20 18:20 20:20 22:20 Rush 20:00 22:30 Zipi y Zape y el club de la canica 16:15 18:15 20:15 22:15

D LAS CAÑAS 2 Guns 16:15 Asalto al poder Epic el mundo secreto 16:00 Gravity 16:00 Gravity 3D Justin y la espada del valor La gran familia española 16:00 Las brujas de Zugarramurdi Percy Jackson 16:00 R.I.P.D.Departamento de Policia Mortal Runner,Runner 16:15 Rush Zipi y Zape y el club de la canica 16:00

18:15 20:30 22:45 19:15 22:15 18:00 18:00 20:15 22:30 17:00 18:10 20:25 22:45 17:00 19:45 22:30 18:10 20:25 22:30 18:15 20:30 22:45 20:15 22:45 18:00 20:15 22:30

Jobs 21:00 20:30

18:30 17:15 17:15 20:00 17:15 20:00 17:15 20:00 20:00 16:30 18:30 20:30

D GOLEM LA MOREA

(0559-599090).

(948-292330).Ikuslearen eguna: astelehena.

2 Guns

D ITAROA 15 años y un dia 2 Guns Asalto al poder Aviones Epic el mundo secreto Gravity Gravity 3D Gru 2: mi villano favorito Justin y la espada del valor La gran familia española Las brujas de Zugarramurdi

D DONIBANE GARAZI. Le Vauban. Landes 15:30 16:30

D CGR CENTRE 20:10 22:15

18:15 18:30 20:30 22:30 17:00 19:30 22:00 18:00 20:00 22:00 18:30 20:30 22:30 20:10 22:20 18:00 20:00 22:00

Nafarroa Beherea

IRUÑEA

Gravity Gravity 3D Justin y la espada del valor La gran familia española La herida Las brujas de Zugarramurdi Therese D. Zipi y Zape y el club de la canica

20:15 22:15 18:15

VIANA

(948-174141).Ikuslearen eguna: asteazkena.

D ZUMARRAGA. Monstruos University 3D 17:00

18:10 20:20 22:30 19:30 22:00

(902-463269).Ikuslearen eguna: osteguna.

DONIBANE LOHIZUNE

D ROYAL Barcelona avant que le ...(JBA) Blue Jasmine (JBA) Jimmy P (JBA) Koko le clown Les amants du Texas (JBA) Les conquerants Moi et toi (JBA) Mon âme par toi guerie Une place sur la terre

TUTERA

UHARTE

14:00 16:00 18:00 20:00

MIARRITZE

D TOLOSA. Leidor. Cruce de caminos 19:30 22:00

20:30 18:00 18:00 20:00 18:00 20:30

14:00

ANGELU Blue Jasmine 11:00 Conjuring: Les dossiers Warren Diana 11:00 Eyjarfjallajökull 11:00 Le Majordome Les Miller,une famille ... 11:00 Les schtroumpfs 2 Parkland 11:00 Planes 11:00 Rush 11:00 The Way,La route ensemble

D GOLEM LOS LLANOS (948-551002).

22:00 14:00 16:30 19:30 22:00 14:00 16:00 18:00 20:00 22:00 16:30 19:30 22:00 14:00 16:30 22:00 14:00 14:00 16:00 18:00 20:00 22:00

18:00 14:00

D KANBO. Aiglon. White House Down 15:00

2 Guns

19:45 22:00 17:30 17:30 20:00 22:00 17:30 19:45 20:00 22:00 22:00

Ahora me ves 20:10

D OCINE 2 Guns 16:00 Asalto al poder Epic el mundo secreto 16:30 Gravity Gravity 3D 16:15 Jobs 16:00 Justin y la espada del valor 16:15 La gran familia española Las brujas de Zugarramurdi Percy Jackson y el mar de los ... 16:00 R.I.P.D.Departamento de Policia Mortal Runner,Runner 16:30 Rush Zipi y Zape y el club de la canica 16:00

14:00

D HENDAIA. Les conquerants 15:00

22:15 18:00 20:00 22:15 20:00 22:20 18:00 20:00 22:00

17:30

D ALTSASU. Iortia. Monstruos University 17:00

Dolor y dinero Justin y la espada del valor La gran familia española Las brujas de Zugarramurdi

D ORDIZIA. Herri antzokia. Los Cinco y el misterio ... 16:45

2 Guns 15:45 Asalto al poder 16:00 Gravity Gravity 3D Justin y la espada del valor 16:00 La gran familia española Las brujas de Zugarramurdi 15:45 R.I.P.D.Departamento de Policia Mortal Runner,Runner 16:00 Rush 16:00 Zipi y Zape y el club de la canica 16:00

Aviones Cruce de caminos Epic el mundo secreto La gran familia española Percy Jackson R.I.P.D.Departamento de Policia Mortal Rush

LIZARRA 15:00 18:30 16:45 20:30

D LEGAZPI. Latxartegi . El método Arrieta 19:30

(943-001200).Ikuslearen eguna: astelehena.

2 Guns Amaren eskuak Cruce de caminos Gravity 3D Justin y la espada del valor La gran familia española Las brujas de Zugarramurdi Runner,Runner Zipi y Zape y el club de la canica

19:45

D LE SELECT

(943-635441).Ikuslearen eguna: astelehena.

(94-4839244).Ikuslearen eguna: asteazkena.

22:15 14:00 16:30

D MONCINE

D OCINE TXINGUDI

D SERANTES

18:00 20:00 22:15 18:00 20:10 22:20 18:00 20:00 22:15 18:00 20:10 22:15 19:45 18:00 22:30

14:00 16:00

Blue Jasmine La vie domestique

D NIESSEN ZINEMAK

2 Guns 15:45 Justin y la espada del valor 16:00 La gran familia española Las brujas de Zugarramurdi Percy Jackson 15:45 R.I.P Departamento de policia mortal Runner,Runner 16:00 Zipi y Zape y el club de la canica 16:00

16:00 15:50 16:00 16:00 16:30

(05559-557363).

ERRENTERIA

2 Guns Amaren eskuak Gravity Gravity 3D Justin y la espada del valor La gran familia española Runner,Runner Zipi y Zape y el club de la canica

14:00 13:40 14:00 13:45 14:00

D L’ATALANTE

17:00 20:00 17:00 20:00 17:00 20:00

(943-345291).

D IGORRE. Lasarte aretoa. Los pitufos 2 17:00

D TRUEBA 18:00 20:15 22:30 21:30

Blue Jasmine 11:15 Diana 11:15 Eyjarfjallajökull 11:15 Insidious: Chapter 2 Le Majordome 11:15 Les Miller,une famille en Herbe Moi Moche et méchant 2 3D 11:15 Monstres Academy 3D 11:15 Riddick The Way,La route ensemble 11:15

Amaren eskuak 17:00 19:30

Arraindegi eraikina (943-421371).

Kareaga kalea z/g (94-4310310).Ikuslearen eguna: astelehena.

2 Guns Asalto al poder Aviones Epic el mundo secreto Gravity Gravity 3D Gru 2: mi villano favorito Jobs

D AZPEITIA. Soreasu Antzokia.

D LA BRETXA

BARAKALDO

2 Guns Encierro 3D: Bull Running in Pamplona Gravity Justin y la espada del valor Las brujas de Zugarramurdi Runner,Runner Zipi y Zape y el club de la canica

22:30 22:30 22:30 22:30

(948-245400).Ikuslearen eguna: astelehena.

D GERNIKA-LUMO. Lizeo Antzokia.

DONOSTIA

Eskutza kalea,13 (94-4310310).Ikuslearen eguna: astelehena.

Aviones El llanero solitario Elysium Epic el mundo secreto Gravity Gravity 3D Guerra mundial Z Jobs Justin y la espada del valor Justin y la espada del valor 3D Kon-Tiki La gran familia española Las brujas de Zugarramurdi

Zipi & Zape eta kanikaren kluba, Oskar Santos zuzendariaren filma. BERRIA

Rush 19:30 Cruce de caminos 22:00.

20:00 22:30 17:15

D MULTICINES 15 años y un dia Amaren eskuak Gloria Kon-Tiki Mud Rush Un hombre solitario Una casa en Corcega Viaje a Surtsey

D ELORRIO. Arriola antzokia. Después de Mayo 20:00

D ZORNOTZA. Zornotza aretoa. Runner,Runner 20:00 16:30

17:15 20:00 17:15 20:00 16:30 18:30 20:30 16:30 18:30 20:30

(948-245400).Ikuslearen eguna: astelehena.

D ERMUA. Ermua Antzokia. Aviones 3D 17:00

22:30

16:30 18:30 20:30

D DERIO. Gurea aretoa. Aviones 16:00 18:00

La gran familia española 16:45 19:00 Runner,Runner 19:00 21:15 Amaren eskuak 21:15

22:30 22:30 22:30

D GOLEM YAMAGUCHI

17:30 20:00

D DURANGO. Zugaza. Justin y la espada del valor 16:45

17:30 20:30 18:30 20:30 20:00 17:30 18:30 20:30

(948-251903).Ikuslearen eguna: asteazkena.

El último concierto El último concierto (JBA) Gloria La espuma de los días La piedra de la paciencia La piedra de la paciencia (JBA) Una casa en Corcega

2 Guns Asalto al poder Cruce de caminos Epic el mundo secreto Gravity Gravity 3D Jobs Justin y la espada del valor La gran familia española Las brujas de Zugarramurdi

D YELMO GORBEIA 3D

Percy Jackson y el mar de los monstruos R.I.P.D.Departamento de Policia Mortal Runner,Runner 16:30 Rush Zipi & Zape eta kaniken kluba Zipi y Zape y el club de la canica 16:30

D SOCIAL ANTZOKIA

Boulevard merkataritza gunea (902-221622).Ikuslearen eguna: osteguna.

15:55 18:05 20:15 22:25 21:00 18:10 15:30 16:30 18:30 20:30 22:30 19:30 21:40 16:10 18:10 20:10 22:15 15:45 16:45 18:15 19:15 20:45 21:45 Los pitufos 2 16:00 Percy Jackson y el mar de los ... 15:40 17:55 R.I.P.D.Departamento de Policía ... 17:30 Runner,Runner 16:15 18:15 20:15 22:15 Rush 20:05 22:35 Zipi y Zape y el club de la canica 16:45 18:45 20:45 22:45

22:30

BASAURI Las brujas de Zugarramurdi

16:30 17:30 16:30 18:30 20:30 22:30 18:30 20:30 22:30 20:00 22:30 16:30 18:30 20:00 22:30 16:20 18:20 20:30 22:30 16:30 17:15 19:00 20:00 21:30

22:30 22:30 22:30 22:30 22:30 22:30

D DONAPALEU. St.Louis. Ploddy - La voiture électrique mène l’enquête 16:00 Percy Jackson: La mer des monstres 3D 18:00 Océane 21:00

Zuberoa D MAULE-LEXTARRE. Baitha.

17:15 20:00 22:30

Koko le clown 17:00 Le Majordome (JBA) 17:00 Grand Central 21:00 Jobs (JBA) 21:00

28 berria 2013ko urriaren 6a, igandea

Agenda ›

KomunikazioaD

Onda Vascaren euskara

Uhinetatik tiraka Xabier Lasa

Izan zitekeena. Pasatu da aski denbora definituta gera dadin 2009an ikusmina eragin zuen irrati berriak. Nagusi duen ildo editorialak ez dut uste inor asaldatuko duenik. Hedabide pribatua da, eta zilegitasun osoa dau-

ka esatarien eta bultzatzaile finantzarioen ideologiaren arrastotik joatea; hots, euskal nazionalismo demokratikoa izendatuta ulertzen denetik. Horrela behar luke izan printzipioz, baina… Euskarak, euskal kulturak, euskal kulturgileek irratian daukaten tokia ikusita (marjinaltasunetik ez oso urrun), zer pentsatuko ote dute aipatu ildoarekin identifikatuta sentitzen diren euskaltzaleek? Zer pentsatuko, Herri Irratiak Gipuzkoan zeukan entzule euskaldun andanak? Nekez gauza onik; bai, ordea, sentitu tristura, auzo lotsa, amesten

zenetik bilakatu denera doan frustrazioa…

duten euskarazko dosi kaskar batzuk besterik ez dauzkagu.

Testimonialismora. Eus-

Kaxeroen hizkuntza. Zazpi eguneko programazioan Baserria euskara normaltasunez erabiltzen duen saioa bakarra izateak frankismoko handiustekoen edo kultur akonplejatuen mentalitatea gogorarazten digute.

kara nahi duenak entzun hitz bakanekin konformatu beharko du: egunon, arratsaldeon, gabon edota eskerrik asko esatarien eztarrietatik, edota lau saioen izenburuetara; hots, Itsas tantak, Gabon, Euskadin gaur eta Baserria. Astean ordubeteko iraupena duen saio bakar batek (Baserria) darabil euskara nagusiki (ez beti). Bestelakoan, Imanol Arrutik, Jon Martijak nahiz Jose Manuel Forkadak oso noizean behin sartzen

Etxetik hasita. Bosgarren denboraldia aurkeztu berritan, Jaurlaritzako Hizkuntza Politikarako sailburuorde Patxi Baztarrika elkarrizketatu zuen Alfredo Irasueguik Onda Vascan. Bela-

rrien gozagarri ugari aditu genituen, benetan: euskara da geure kulturaren aktiborik handiena; mintzatzen ez dena da euskararik txarrena; maitasun adierazpen gutxiago eta gehiago mintzatu… Kazetaritzan oinarrizko galderak ohi direnak (nork, nori, zer, non…) eginarazi zizkigun solasaldiak, eta Baztarrikak, besteak beste, komunikabideen eremuan ezarri nahi diren neurriak iragarri zizkigun. Horietako bat Onda Vascara bideratuko dela ziurtatzea faltatu zitzaion. Predikatzen dena etxean praktikatzea bezalakorik ez baitago.

Lurreko telebista digitala ezartzeko lurreko operadoreei emandako diru laguntzak legez kanpokotzat jo ditu Europako Batzordeak, beste teknologia motei kalte egin dietelakoan.

DLaburrak

Neutraltasun teknologikoaz

‘El Dilema’ saioa ez dute programaziotik kenduko TELEBISTA › Juan Carlos Etxeberriak gidatzen duen El Dilema saioa ez dute programaziotik kenduko, egunez aldatu baizik. Astelehen iluntzetan emango dute saioa aurrerantzean. Bihar, bake prozesuaren egoerari buruz jardungo dute. Jesus Egiguren, Maite Pagazaurtundua eta Jonan Fernandez elkarrizketatuko ditu Etxeberriak. Ondorengo eztabaidan Paul Rios, Luis Aizpeolea, Iñaki Gonzalez, Jose Antonio Pastor, Borja Semper, Joseba Egibar eta Marian Beitialarrangoitia izango dira.

Adrian Garcia

E

usko Jaurlaritzak eta Nafarroako Gobernuak ez zuten neutraltasun teknologikoa errespetatu lurreko telebista digitala (LTD) ezartzeko diru laguntzak banatzeko orduan. Europako Batzordeak argitaratutako txostenaren arabera, legez kanpokoak dira bi gobernuek sareko operadoreei banatutako laguntzak, lurreko operadoreei soilik banatu baitzizkieten, gainontzeko teknologien kaltetan. Satelite, kable eta Internet bidezko operadoreek ez zituzten diru laguntza horiek jasotzeko aukerarik izan. Lau hilabeteko epea eman die Europako Batzordeak diru laguntza horiek berreskuratzeko. Eusko Jaurlaritzak eta Nafarroako Gobernuak helegitea aurkeztu dute. Bruselaren arabera, 2009. eta 2011. urteen artean Eusko Jaurlaritzak 14,7 milioi euroren diru laguntzak banatu zizkien lurreko operadoreei; Nafarroak, berriz, 6,9 milioi eurorenak. Biztanle gutxiko eta zailtasun orografikoko eskualdetan LTDa ezartzeko diru laguntzak ziren. Laguntza horiek Europako araudiarekin «bateraezinak» dira, Europako Batzordearen arabera. Batzordeak Europako Batasunean lehia askea bermatzeko eskumena du, eta, beraz, gobernuek emandako diru laguntzak debeka ditzake. Europako Batasuneko araudiak Eusko Jaurlaritzako diru laguntza programekin talka egiten duen lehen aldia ez da; 1990eko hamarkadan onartutako zerga

‘La Batalla de Vitoria’ dokumentala, gaur ikusgai

Helegitea baztertzekotan, diru laguntzak itzuli beharko dituzte lurreko operadoreek. JAVIER LIZON / EFE

pizgarriak (opor fiskalak) legez kanpokotzat jo ditu Europak. Astraren salaketa Gobernuen gardentasun falta ere kritikatu du Bruselak; ez diote batzordeari jakinarazi zein operadoreek jaso zituzten diru laguntzak. Eusko Jaurlaritzak eta Foru Gobernuak hilabete barru zehaztu beharko diote Bruselari diru laguntza publikoak jasotako operadoreen zerrenda. Astra satelite bidezko operadoreak jarritako salaketaren ondotik abiatu zuen ikerketa Europak, 2010ean. Ikerketaren arabera, satelite, kable eta Internet bidezko operadoreak ezin izan ziren diru laguntzak jasotzeko lehiaketara aurkeztu. Europako Batasuneko beste herrialdeek LTDa zabaltzeko

diru laguntzak ere eman dituztela gogoratu du Bruselak, baina betiere «neutraltasun digitala errespetatuz». Europa Batzordeak kaleratutako txostenak gogor kritikatzen du Espainiako Gobernuak 2005ean telebista digitalizatzeko abiatutako egitasmoa. Aurkeztutako txostenek ez dute, Bruselaren arabera, lurreko operadoreen nagusitasuna frogatzen. Gardentasun faltagatik ere kexu da Europa. «Kosteei buruzko datuek ez dute beharrezko zehaztasun eta sendotasunik erakusten». Gainera, salatu du kalkulu horiek egiteko aditu independenterik erabili ez zituztela. «Teknologia guztiek haien merituengatik lehiatu behar dira. Ezin da teknologia mota bat lehenetsi», azaldu dio Luis Sahun SES

Astra Ibericako presidenteak Europa Press agentziari. «Teknologia guztiak erabilgarri egon beharko lirateke, ondoren erabiltzaileak erabakitzeko eskubidea izan dezan». Bruselaren erabakiaren aurka helegitea aurkeztu dute Jaurlaritzak eta Nafarroak EBko Justizia Auzitegiaren lehen entzutegian. Oraindik ez dago jakiterik auzitegiak noizko ebatziko duen epaia, baina litekeena da hilabete batzuk itxaron behar izatea. Epaia bi gobernuen interesen kontrakoa izanez gero, Europako Justizia Auzitegian kasazio helegitea jartzeko azken aukera izango dute. Helegitea baztertzekotan, lurreko operadoreek —ez telebista kateek— diru laguntzak itzuli beharko dizkiote gobernuei.

TELEBISTA › Gasteizko batailaren bigarren mendeurrenaren harira, ETB2k La Batalla de Vitoria dokumentala emango du gaur 23:30ean. Hainbat historialarik batailaren kontakizuna eta alderdi interesgarrienak kontatuko dituzte. Horrez gain, garai hartan nola bizi ziren azalduko dute.

Ana Urrutiak muturreko egoerak erakutsiko ditu TELEBISTA › Aurki emango

dute Implicada saioa ETB2n. Ana Urrutia izango du gidari, eta muturreko bizimodu, ogibide eta egoerak erakutsiko ditu. Urrutiaren bizipenen bitartez, ikus-entzuleari arrotza zaion errealitatera gerturatzea da saioaren helburua. Elkarrizketa eta erreportajeez harago joan nahi dute. Aurkezleak berak izaniko bizipenen berri emango du.

2013ko urriaren 6a, igandea berria 29

‹ Agenda Hollywood

E

Euskaltel (44) 16:00: ‘Misión imposible ’, filma. 17:55: ‘La tormenta perfecta’ fima. 22:00: ‘Dos policías rebeldes II’ akzio filma. 00:25: ‘Juego de patriotas’ akzio filma.

Te quiero matar

Arabako gazteluetan, Iker Galartzarekin Fontecha eta Zabalate herriko dorretxetan, Araban, hainbat proba egin beharko dituzte Bilauak eta Zaldunak taldeek. Ez dira bakarrik egongo: Iker Galartza aktorearen laguntza izango dute.

Cinematik Euskaltel (40) 20:20: ‘El gran destino’ filma. 22:00: ‘Air Doll ’ filma.

‘101 gaztelu’. ETB1, 22:00.

11

p ETB2,10:00. Zuz.: Alain Wermus.

Cerdos salvajes...

11

p Cuatro, 15:45. Akt.: Tim Allen, John

Africa Baetak hiru gonbidatu izango ditu gaurko saioan: Unai Basurko nabigatzailea, Jon Sistiaga kazetaria eta Leire Berrocal aktorea. Bakoitzak bere eraikin kuttunena erakutsiko du. ‘Tu edificio favorito’. ETB2, 22:25.

Conociendo a Jane Austen

11

p ETB2, 19:05. Zuz.: Robin Swicord.

Travolta, Martin Lawrence, William H. Macy, Ray Liotta. 2007.

Unai Basurkoren eraikin gustukoena

Un pueblo llamado Dante’s... 11

p La 1, 17:50.Zuz.: Roger Donaldson. Akt.: Pierce Brosman, Linda Hamilton, Jeremy Foley. 1997.

Akt.: Bruno Wolkowitch, SophieCharlotte Husson. 2006.

XTRM Euskaltel (49) 14:50: ‘Attack the Block’ filma. 18:10: ‘Vivir o morir’ akzio filma. 22:00: ‘Ned Kelly, comienza la leyenda’.

Gaurko filmak

Akt.: Kathy Baker, Maria Bello. 2007.

Una familia con clase Novia a la fuga

11

p Tele 5, 16:00. Zuz.: Garry Marshall. Akt.: Julia Roberts, Richard Gere, Joan Cusack. 1999.

Akt.: Jessica Biel, Colin Firth, Kristin Scott Thomas. 2008.

Destino oculto El coleccionista de mariposas 11

p ETB2, 16:20. Zuz.: Jean Stewart. Akt.: Pete Postlethwaite. 1999.

Herencia en el paraíso

1

11

p La 1, 19:25. Zuz.: Stephan Elliott.

11

p La 1, 22:15. Zuz.: George Nolfi. Akt.: Matt Damon, Emily Blunt, Anthony Mackie. 2011. Zodiac

111

p Antena 3, 17:45. Zuz.: Michael

p La 1, 23:55. Zuz.: David Fincher. Akt.:

Keusch. Akt.: Suzan Anbeh, Christoph Kottenkamp. 2008.

Jake Gyllenhaal, Mark Ruffalo, Robert Downey Jr. 2007.

D

D

Telebista

ETB 1

ETB 2

Hamaika

Antena 3

Cuatro

TF1

06:25-14:00: Nafarroan ETB3ko programazioa emango dute. 08:50: Iparraldearen orena igandea. 09:20: EiTB Kultura. 09:35: Bizi Berria. 09:50: Egi bidean. 10:00: Meza. 11:00: Herri kirolak. Artzai Txakurrak Oñatin. Euskal Herriko Aizkolari Txapelketa. 14:00: Gaur Egun. 14:45: Eguraldia. 15:00: Hitzetik Hortzera. Txapelketa Nagusia. Markina. 15:35: Txirrindularitza. Lombardiako Itzulia. 17:00: ETB Kantxa. Aritz Lasa Mendizabal III.a / Titin III.a Merino II.a / Retegi Bi - Pascual. 19:30: Gol Festa. 20:30: Gaur Egun. 20:45: Gol festa. 21:30: Kilometroak. 22:00: 101 Gaztelu. 23:35: Txikon Xtreme. G-1, izotza eta heriotza. 00:00: Estopadak: Donostiako bandera. 00:35: Abentur@roa.

07:30: Del país de los vascos. 07:55: Chiloe. Quebec - Montreal. 08:30: Nat. Geo.:Los cocodrilos del rio Katuma. 09:15: Nueva vida. 09:30: Palabra de ley. 10:00: Telefilma. ‘Te quiero matar’. Zuz.: Alain Wermus. Akt.: Bruno Wolkowitch. 2006. 11:50: Se ha escrito un crimen. 14:58: Teleberri. 16:15: Eguraldia. 16:20: Zinema. ‘El coleccionista de mariposas’. Zuz.: Jean Stewart. Akt.: Pete Postlethwaite, Jamie Draven. 1999. 19:05: Zinema. ‘Conociendo a Jane Austen’. Zuz.: Robin Swicord. Akt.: Kathy Baker, Maria Bello. 2007. 20:58: Teleberri. 22:20: Eguraldia. 22:25: Tu edificio favorito. 23:30: La batalla de Vitoria. 00:15: Un plan perfecto: Gasteiz. 01:20: Crónicas de Euskal Herria. 02:35: Musika Gauak Jazz.

07:50: Marrazki bizidunak. 08:50: Telebista 2.1. 11:50: Gurean Gaur elkarrizketa ostirala. 12:15: Artearen ibilbidea. 12:55: Atik Zra. 13:55: Frontoia. 14:55: Gurean Gaur elkarrizketa osteguna. 15:20: Grebalariak Aske. 15:50: Gurean Gaur elkarrizketa asteazkena. 16:15: Bizi Musika. 17:45: Sakelakotik. 18:00: Frontoia. 20:00: Ur eta Lur. 20:40: Gurean Guar elkarrizketa astelehena. 21:05: Bai, nahi dut. 22:00: Grebalariak Aske. 22:30: Atik Zra. 23:30: Bizi Musika. 02:30: Telebista 2.1.

06:00: 1 Formula. Koreako Sari Nagusia. 10:30: Centímetros cúbicos. 11:00: 1 Formula. Koreako Sari Nagusia. 15:00: Noticias. 16:00: Zinema. ‘Muerte al jurado’. 2013. 17:45: Zinema. ‘Herencia en el paraíso’. 2008. 19:30: Zinema. ‘El secuestro de Tobias’. 2006. 21:00: Noticias. 21:40: Deportes. 22:10: Zinema. ‘Criadas y señoras’. 2011. 01:00: Zinema. ‘Sombras del pasado’. Zuz.: Robert Dornhelm. 2010. 02:30: Canal bingo. 02:45: La tienda TV. 03:00: Musika bideoak.

07:00: El zapping de surferos. 09:00: Fauna letal. 10:00: Encuentros peligrosos. 12:00: Callejeros Viajeros. ‘Canales de Amsterdam’. ‘Amish, un viaje en el tiempo’. 14:00: Noticias Cuatro. 14:50: Deportes Cuatro. 15:45: Zinema. ‘Cerdos salvajes (con un par de ... ruedas)’. 2007. 17:45: Zinema. ‘Terremoto de hielo’. 2010. 19:30: Natural Frank. 19:50: Noticias Cuatro. 21:00: Deportes Cuatro. 21:30: Palabra de gitano. ‘Duende’. ‘Pureza’. 23:45: Cuarto Milenio. 04:15: Shopping.

06:30: TFou. 10:10: Automoto. 11:00: Téléfoot. 12:00: Les 12 coups de midi!. 13:00: Journal. Albistegia. 13:40: Mentalist. Telesaila. 14:35: Dr. House. Telesaila. 16:20: Les experts: Miami. Telesaila. 18:00: Sept a Huit. 20:00: Journal. Azken berriak biltzen dituen albistegia. 20:50: Zinema. ‘Prêtemoi ta main’. Zuz.: Eric Lartigau. Akt.: Charlotte Gainsbourg, Alain Chabat. 2006. 22:45: Les Experts. 01:10: Dexter. Telesaila. 02:20: A l’écoute. 02:50: Le club de l’économie.

La 1

Tele 5

Arte

France 2

‘Txikon Xtreme’. 23:35

‘Conociendo a Jane...’. 19:05

11:05: Lo que hay que ver. 11:35: Zinema. ‘Las desventuras de Beaver’. 1997. 13:00: Cocina con Sergio. 14:00: Solo moda en la 1. 14:30: Corazón. 15:00: Telediario1. 15:55: Eguraldia. 16:00: Zinema. ‘El desafío’. 1997. 17:50: Zinema. ‘Un pueblo llamado Dante’s Peak’. 1997. 19:25: Zinema. ‘Una familia con clase’. Zuz.: Stephan Elliott. Akt.: Jessica Biel, Colin Firth, Kristin Scott Thomas. 2008. 21:00: Telediario 2. 22:15: Zinema. ‘Destino oculto’. 2011. 23:55: Zinema. ‘Zodiac’. 2007.

06:30: Medium. Telesaila. 08:45: I love TV. 09:15: Hay una cosa que te quiero decir. 13:30: La voz. Los elegidos de cerca. 14:15: La voz: los elegidos. Tania LLaserak aurkezten duen saioa. 15:00: Informativos Telecinco. Jose Ribagordak aurkezten duen albistegia. 16:00: Zinema. ‘Novia a la fuga’. Zuz.: Garry Marshall. Akt.: Julia Roberts, Richard Gere, Joan Cusack. 1999. 18:15: ¡Qué tiempo tan feliz!. 21:05: Informativos Telecinco. 22:00: Aida. Telesaila. 02:15: Premier Casino.

16:00: Artiste cherche village. 16:20: Neville Tranter. 16:55: Felix Vallotton. 17:50: Personne ne bouge!. 18:35: Cuisines des terroirs. 19:00: Piaf. ‘Le concert idéal’. 19:45: Arte journal. 20:00: Karambolage. 20:10: Le blogueur. 20:40: Silex and the city. 20:45: Zinema. ‘Mille milliard de dollars’. Zuz.: Henri Verneuil. Akt.: Patrick Dewaere, Caroline Cellier. 1981. 22:50: Dokumentala. ‘Piaf’. Zuz.: Marianne Lamour. 2003. 23:50: Les concierges aux clefs d’or. 00:00: Univers recomposés.

08:30: Les chemins de la foi. 12:05: Tout le monde veut prendre sa place. 13:00: Journal. 13:20: 13h15, le dimanche... 14:10: Vivement dimanche. Gonbidatua: Mimie Mathy. 16:25: Grandeurs nature. 17:30: Stade 2. 18:50: Vivement dimanche prochain. 20:00: Journal. 20:45: Zinema. ‘Le crime est notre affaire’. Zuz.: Pascal Thomas. Akt.: Catherine Frot, Andre Dussollier. 2008. 22:30: Faites entrer l’accusé. ‘Francis Evrard, l’enlèvement d’Enis’. 23:55: Histoires courtes.

ETB 3

ETBK Sat

La 2

La Sexta

Teledeporte

France 3

07:10: Hello Kitty. 08:00: Hirukiak. 08:45: Doraemon. 09:45: Hartz txiki. 10:30: Hirukiak. 11:20: Doraemon, katu kosmikoa. 12:20: Berebiziko espioiak. 13:25: Doraemon. 14:50: Hello Kitty. 16:00: Maite Kuttuna. 16:40: Hirukiak. 17:30: Aita-amabitxi magikoak. 18:15: Doraemon. 19:35: Martin Mystery. 19:55: Galactik Football. 20:20: One Piece. 21:00: Dragoi ehiztariak. 21:45: Doraemon. 22:10: Kamera Ezkutua. 00:10: Dragoi bola Z. 01:10: Tom eta Jerry mutikotan.

14:20: Zona zapping. 14:30: Txirrindularitza. Lombardiako Itzulia. 15:30: Automobilismoa. Monzako Saria. 16:00: Herri Kirolak. Euskal Herriko Aizkolari Txapelketa. 17:00: Futbola. 2. B Maila. Barakaldo - Peña Sport. 18:45: Zona zapping. 19:20: Pala. 20:35: Zesta. Egiguren II.a - Suso / Iturbide - Erkiaga. 21:35: El zona zapping de la noche de. 22:15: Tribuna gol. 23:45: Boxeo izarrak. 00:00: Zona zapping. 01:05: Gol Festa. 02:05: ETB Kantxa. 03:05: Vaya semanita. 05:15: Musika gaua jazz.

09:30: Buenas noticias TV. 09:45: Islam hoy. 10:00: Últimas preguntas. 11:30: Pueblo de Dios. 12:00: Babel en TVE. 12:30: Documentala. 13:25: El escarabajo verde. 14:00: RTVE responde. 14:30: Buenas ideas Ted. 15:00: Arqueomania. 15:35: Saber y ganar. 16:15: Grandes documentales. 18:50: Biodiario. 19:00: Al filo de lo imposible. 20:00: Viaje al interior de la cultura. 20:30: Página 2. 21:00: Reportero de la historia. 21:30: Redes 2.0. 22:00: Cómo nos reímos. 23:00: Documentos TV.

07:30: Historias con denominacion de origen. 08:00: Bestial. 08:45: Piso compartido. 09:30: Vaya casas. 11:00: ¿Quíen vive ahí?. 14:00: LaSexta Noticias. 15:00: LaSexta Deportes. 15:15: Eguraldia. 15:20: Top trending Tele. 15:55: Zinema. ‘El vuelo del Fénix’. Zuz.: John Moore. Zuz.: Dennis Quaid, Giovanni Ribisi. AEB. 2005. 18:15: Futbola. R. Madril B - Lugo. 20:00: LaSexta Noticias. 20:55: LaSexta deportes. 21:30: El Objetivo de Ana Pastor. 22:40: Policias en acción. 01:45: Astro TV.

06:45: Tenis. Pekingo WTA. 08:30: Objetivo Río. 09:00: Saskibaloia. ACBko Superkopako finala. 10:45: Motoziklismoa. Superbike Munduko Txapelketa. 16:45: Automobilismoa. 17:45: Mendi lasterketak. Extreme Covadongako lakuak. 18:00: Hipika. 18:15: Zaldi lasterketak. 19:15: Automobilismoa. Europako F3 irekia. 20:00: Tenisa. Pekingo WTA. 21:45: Futbola. Txapeldunen Ligako magazina. 22:15: Saskibaloia. ACBko Superkopako finala. 00:00: Estudio Estadio.

06:00: Euronews. 06:35: Ludo. 07:50: Dimanche Ludo. 11:30: Dimanche avec nous. 12:00: Le 12/13. 12:50: 30 millions d’amis. 13:20: Inspecteur Barnaby. 15:00: Raymond Poulidor, notre champion. 15:50: En course sur France 3. 16:30: Les chansons d’abord. 17:55: Questions pour un super champion. 19:00: 19/20. 20:15: Zorro. 20:45: Les Enquêtes d’Erica. Telesaila. ‘L’Enfant allemand’. ‘Retrouvailles’. 23:50: Soir 3. 00:15: Zinema. ‘Crime passionnel (JBA)’. 1945.

30 berria 2013ko urriaren 6a, igandea

Plaza›Kultura Bertsolari Txapelketa Nagusia D

Saioa ertz bitan banaturik Agin Laburu irabazleak eta Jone Uria bigarrenak puntu askoren aldea kendu diete bigarren kanporaketako gainerakoei Betelanean izan dituzte arazorik handienak sailkapenaren behealdean sailkatutakoek Beñat Z.Akizu Markina-Xemein Agin Laburu eta Jone Uria ertz batean aritu ziren; eta beste ertzean Onintza Enbeita, Eneko Abasolo, Eneko Fernandez eta Beñat Ugartetxea. Bi ertzen aldeko aldea puntuetan zabala izan zen Markina-Xemeinen jokatu zen Bertsolari Txapelketa Nagusiko bigarren kanporaketan. Puntuaketarik altuenak eta baxuenak ere ertzekoak izan ziren, lehen bi kanporaketetako puntuaketarik onenak eta baxuenak lortu baitzituzten. Alde zabala izan zen horretan ere. Puntuetan ez ezik, saioan zehar ere igarri zen ariketa batzuetan lehen bi sailkatuak ertz batera zihoazen bitartean, gainontzekoak beste aldera zihoazela; nahiz eta batzuetan hurbiltzeko pausoak eman. 880 bertsozalek jarraitu zuten saioa Udal Pilotalekuan. Lehen puntua emandakoetan hasi zen Laburu aldentzen. «Ezagutzen al duzu / San Mames barria», jarri zion lehen puntua Idoia Beitia aurkezleak, eta honela osatu zuen bertsoa Laburuk bikain: «Bilbotarrentzat degu / ikaragarria / dirua gobernuak / propio jarria / ez dakit nun daukagun / batzutan neurria». Neurri bertsuan osatu zuen hirugarrena ere. «Bertso finala bertan / ospatu ezkero», jarritako puntuaren entzunda, «ni juango naizenik / ez zazu espero / Estiballesek gaur hau / egin eta gero / gauza normaltzat joko / dugu honezkero», bota zuen. Lehen puntua emandakoetan abaila hartuta iritsi zen hamarreko txikikora eta kartzelara. Laburu eta Fernandez anaiak izan ziren txikikoan. Une horretan jakin zuten, hil berri zen amak beste seme bat zuela. Laburuk ezagutu

nahi zuen anaia hura; Fernandezek, ez. «Hirugarren anaia / nahiz ta ez guk hauta / zilbor hesteek tira / ta bihotzek taupa; / bera ezagutzeak / txarrik ba al dauka?», galdetu zuen lehen bertsoan Laburuk artez. «Ez badigu kontatu / zerbaitengatik da», erantzun zion Fernandezek galderari. «Nahiz eta egoerak / Eneko, gogaitu / hasitako bidea / nahi nuke jarraitu / berak ere igual gu / ezautu nahi gaitu», argudiatuz bukatu zuen berari zegozkionak. Lan berean hurreratu zen Uria Labururen ertzerantz. Jarrerak zitzaizkien gaian bertsolariei hamarreko txikikorako. Abasolo eta Uriak oraintxe bukatu berri zuten umea adoptatzeko prozesua. Umeak bi neba-arreba zituela jakin zuten, eta Abasolok hirurak adoptatu nahi zituen; Uriak, berriz, bakarra. «Baina baten lekuan / orain, hiru omen / ta zuk hirurak hartu / nahi dituzu hemen / badakigu gero nork / zainduko dituen», bota zuen aurrenekoan. «Ta umeei esker / beti poztuko gara / biok hiru bider», jarraitu zion Abasolok. Abasolok lehen puntua emandako lanean langabezian zegoela kantatu zuen. Uriak behin baino gehiagotan ekarri zituen ofizioetara gainontzekoek aurrez kantatutakoak, eta hamarreko txikian funtzionatu zion ondoen: «Aita gisa nahiz izan / zintezkeen maisu / gastuak ere bider / hiru dira, aizu! / Zure langabezia / ahaztu al zaizu?». Kartzelan ere bakarka bertsoaldia goitik behera onenera bidean zuen, bertsoaldiko azken puntuan trakestu zitzaionean. Hankaluze nabarmena egin zuen azken puntu hartan. «Orain arte maiz ikusten zenuten elkar. Aste bi dira zu ikustera etorri ez dela», zuten bakarkakorako gaia. 90 ur-

Agin Laburu, atzoko saioko une batean. JUAN CARLOS RUIZ / ARGAZKI PRESS

Agin Laburu eta Jone Uria, elkarren ondoan. JUAN CARLOS RUIZ / ARGAZKI PRESS

terekin zaharren egoitzara eramatea ebatzi zuen seme-alabekin, lehen bertsoan kontakizunaren kokapenean. Hala bukatu zuen kokapena: «Alabak hala aitortu zidan / hona ekarri berritan: / ‘Lasaitu ama ahal dudan beste / etorriko naiz bisitan’». Eta hala kantatu zuen bigarrena: Jone Uria: Nik ulertzen dut beraiek ere ez direla oso gazte eta haurrekin badaukatela horrenbeste buruhauste; baina honaino behin etortzeko ere ez al dira aske? Ene alaba, ene semea

Zertaz kezkatu

Analisia Gorka Azkarate

B

igarren geldialdia atzo Markina-Xemeinen. Testuingurua, nahasia: azken egunotan gure herria astindu duten gertakariak, saioko une berean jendetza Bilboko kaleak zeharkatzen, azken orduan egungo Bizkaiko txapeldun Arkaitz

Estiballesek kantatzeari uko egin... Baina aurrera egin behar, edo horretan saiatu behar behintzat, gehienok buruak eta bihotzak beste nonbait izanagatik. Villabonako eztandaren ostean, apalagoa izan zen Markinakoa, giro aldetik bereziki. Zortziko nagusiko bertsoaldien artean bat aukeratzekotan, euren jaiotetxetik igaro eta sasiz inguratuta dagoela ikusi duten bi ahizpen paperean Onintzak eta Jonek osatu zutena nabarmenduko nuke. Zortziko txikian ez zen bertsoaldi bete eta saioa lehertzen duten horietakorik izan; Beñatek eta Abarkasek tiropitxoian bota-

tako tiroak izan ziren, agian, bertsozaleengan algararen bat edo beste sorrarazi zuten arratsaldeko bertso bakanetakoak. Aipagarria da Abarkasek, gauetik goizera Txapelketa Nagusiko oholtzara igo ostean eman zuen maila bikaina. Ez zuen erraza, baina saio ona egin zuen, polita, betea. Puntuari erantzuteko txandan izan ziren gogoratzeko aleak, Jone Uriaren hirugarrena, kasu, edo Agin Labururen lehenbizikoa. Hamarreko txikiko ariketan entzun genituen bertsoaldi osoenak, Abarkasek eta Uriak egindakoa, kasu: ume bat adoptatzekotan dauden gurasoak, azken

2013ko urriaren 6a, igandea berria 31

32››

Jose Luis Valleren ‘Workers’ filma saritu dute Miarritzen, Latinoamerikako kulturen jaialdian

34››

Literatur lengoaiaren mugak aztertu ditu aurten ere &NOW jaialdiak Boulderren

Oroimenaren korapiloan G Sailkapenak MARKINA-XEMEINGO SAIOA 1. Agin Laburu 699,5 2. Jone Uria 677 3. Onintza Enbeita 623 4. Eneko Abasolo 599,5 5. Eneko Fernandez 598 6. Beñat Ugartetxea 577,5

Kritika Antzerkiaa ‘Tempus, -i’ Konpainia: Anakrusa. Lekua: Barakaldo Atzokia. Eguna: urriak 4.

Agus Perez ORAIN ARTEKO SAILKAPENA 1. Agin Laburu* 699,5 2. Jone Uria 677 3. Jon Martin* 654 4. Alaia Martin 653 5. Nerea Elustondo 639,5 6. Odei Barroso 632 7. Fredi Paia 631 8. Onintza Enbeita 623 9. Iker Zubeldia 607,5 10. Eneko Abasolo 599,5 11. Eneko Fernandez 598 12. Beñat Ugartetxea 577,5 *Sailkatuta daude

HURRENGO SAIOKOAK Amaia Agirre Felix Zubia Iban Urdangarin Iñaki Apalategi Iñaki Zelaia Julio Soto

Enbeitak ere kartzelan eman zuen gehien. Antzerako egoeran zegoen Enbeita amona ere. Bere kasuan, baina, ilobaren zain zen. «Nahiz ilobaren bisitak / jarri ninduken alai / saiatu nahi dut egoten / bere esperoan lasai. / Hau da hain da leku tristea / hau oso tristea da, bai / hemen dagoenez hainbat / heriotz eta hil usai; / ni ezin naiz joan eta / berak ez du etorri

nahi», deskribatu zuen egoera bigarrenean. Beste ertzetik jardun zen Abasolori nabari zitzaion prestaketa falta, baina bertsokideari ideietan laguntzen ahalegina egin zuen, nahiz betelanean estu jardun. Betelana izan zen ertz horretan jardun zirenen ezinik handiena, puntuak neurrian sartzen ezinean jardun ziren maiz. Fernandezek asmatu zuen kartzelan soiletik. Ariketa zuzena eginda bukatu zuen saioa. Ugartetxearen gaiaren ibilbideak nahasi zituen hainbatetan umore bila.

orduan ume horrek beste bi neba-arreba dauzkala eta hirurak adoptatu edo ez zalantzan, Abarkasek hirurak nahi eta Uriak bakarra. Uriak maila oso altuan kantatu zuen baina Abarkas ere ez zen atzera geratu eta algortarraren oldarraldiari tamainan eutsi zion. Kartzelako ariketan sei bertsolariek euren lana borobiltzeko aukera izan zuten, helduleku ezberdin asko iradokitzen zituen gaiari erantzunez: «orain arte maiztasunez ikusten zenuten elkar, baina bi aste dira etortzen ez dela». Agin Laburuk eta Jone Uriak, oso sendo, baita Eneko Fernandez nafarra ere neurri motzean, nahiz eta Uriak, arratsaldeko bere azkeneko bertsoko azkeneko puntuan, irrist egin. La-

buruk, hirugarren bertso antologiko batez borobildu zuen bere kartzelako lana, bere-berea duen estiloan. Erregistro guztiak egoki menperatzen ditu hernaniarrak, eta umoretsu zein serio, zirtolari zein sakon, kilate askotako bertsoak botatzen ditu etengabe, entzulearengana iritsi egiten diren bertsoak, belarrian tilin egiten duen bere kantakeraz baliatuz. Epaileak puntuetan eskuzabalegi ibili ziren edo ez ziren, saio osteko korrotxoetan entzun zitekeen, baina hori ohikoa da txapelketan. Gainera, testuingurua aipatu dugu lehenago, eta Aginek haserako agurrean aipatu bezala, astean zehar jazotakoak jazo eta gero, Markinako saioko «azken emaitzak kezka sortziak / ridikulua dirudi». Bada, horixe...

ze nolako bi desastre! 90 urte beteta nahiz izan nahiko desgaste sekula ez zitzaizkidan egin horren luzeak bi aste.

O

roimenaren korapiloan galduta agertzen da aktorea, aurrean duen paperezko metatxoan arakatzen, zerbaiten bila balebil bezala. Zaku bat darama esku artean, oroitzapenen zakua agian, eta hantxe dabil bilaka, Oier Guillanen poema luze, handi, eder eta sakonaren lehen hitzak esanez: «Haizeak udazkeneko azken hostoak eraman zituen...». Esku bat atera da paperezko metatik, eta gero beste bat, hanka bat, eta oroitzapenen eremutik gizona eta emakumea irten dira, arropa zuri soilekin edertuak eta elkarren osagarri, hasierako agerpenean argi geratu den bezala. Aktorea, bitartean, ikasmahai zahar baten aurrean jesarri eta idazmakina handi batean hasi da tekleatzen, poltsikoko erloju baten zaintzapean eta idazteko papera ikusleenganaino luzatuta. Teklen kolpetxoak haizearen hotsarekin nahastu dira, eta beste soinu elemental batzuekin batera —piano nota esanguratsuak, zarata mekanikoak...— soinubanda inguratzailea eratu dute. Horrek guztiak, gehi eremu esze-

Anakrusa konpainiaren Tempus, -i. XABI ETA IÑAKI ZAPIRAIN

nikoaren diseinu soilak, giro oniriko nabarmena sortu du, eta horrekin bat eginez ibili dira dantzari biak —Noemi Viana eta Eneko Gil— eta antzezlea —Iñigo Ortega—, denak emanda eta batere protagonismorik bilatu gabe, osotasun baten zerbitzura, halako moldez non istorio surrealistako pertsonaiak ikusi ditugun, antzezle eta ezagunak zirela ahaztuta. Dramaturgia garaikidearen paradigmatzat jo ahal dugun pieza eredugarri honetan dena dator bat poesia eszenikoaren zerbitzura, Ander Fernandezen argi-diseinuaren gidaritzapean, eta esaldi kateatuen korapiloa lotzen eta deslotzen doa antzezlearen deklamazio bikainean, ahoskera perfektuan eta prosodia esanguratsuan. Dantzariek, anartean, dentsitate psikologiko handiko

irudiak konposatzen dituzte, protagonistaren barne-bilaketa beste plano batera eramanez eta beren mugimendu-kalitatean zehatzak, suabeak, kementsuak eta definitzaileak izanez. Oroitzapenen eremura egindako bidaia honetan ugariak eta sormentsuak izan dira paralelismoak —dantzarien eta euren itzalen artekoak, dantzari gizonaren eta aktorearen artekoa...—, eta une batzuetan edertasun handiko pasarteak ikusi ditugu. Esate baterako, Noemi Vianak solo jostagarri bat eman duenekoa, musika in crescendo zihoala eta Iñigo Ortega ametsetan zegoela. Edota azken akabukoa, Viana eta Gil besarkada batean paperezko bola zimurtuak sakabanatzen zituztela, udazkeneko orbelaren gainean dantzatuko balute bezala.

32 berria 2013ko urriaren 6a, igandea

Plaza › Kultura

‘Workers’ fikzio filmari eman dio sari nagusia Miarritzeko jaialdiak ‘El impenetrable’ere nabarmendu dute bart, Latinoamerikako kulturen jaialdiko sarien banaketan Erredakzioa Baiona Batetik, Rafael garbitzailea. Erretreta hartzeko adina iritsi zaio, baina 30 urtez lan egin badu ere nagusiak ez diola pentsiorik ordainduko jakin du. Bestetik, Lidia da. Andre dirudun baten etxean ari da lanean. Andrea zaharra da eta haurrik gabe. Hiltzen bada, txakurrari emanen dio dirutza. Txakurra hiltzen bada, etxeko langileei. Hitz gutxitan, eta kamera denbora hartuz aitzina doan Jose Luis Valleren Workers fikzio mexikarri eman diote Miarritzeko Latinoamerikako jaialdiko sari nagusia. Dokumentaletan, aitak bere garaian erosi lurrak guaraniei itzuli nahian dabilen Daniele Incalcaterra argentinarrari eman diote El impenetrable lanagatik. Horiek eta beste saritu guztiak, gaur ikusgai Gare du Midin.

Fermin Muguruza, Roberto Moso eta Iñaki Garitaonaindia Gari Bilbon eskainitako hitzaldiko momentu batean. JON HERNAEZ / ARGAZKI PRESS

Ekaitza bizi eta ekaitza kontatzea 80ko hamarkadako giro musikalaz aritu dira Roberto Moso, Fermin Muguruza eta Iñaki Garitaonaindia Bilbon Iñigo Astiz Bilbo Ekaitza bizi izandakoak, ekaitza kontatzen. Euskal Herriko musikagintzaren historian mugarri diren hiru pertsonaia batu ditu Bilboko Barrea jaialdiak Bilbon aste honetan. Txartel bana zuten aurrean hirurek beren izenarekin, baina haien behar handirik ez. Roberto Moso, Fermin Muguruza eta Iñaki Garitaonaindia Gari. Zarama, Kortatu eta Hertzainak taldeetako ahotsak. Euskal Rock Erradikala deitu zenaren zutabeetariko hiru, mahai bakarraren bueltan. Barrearen ostean dator ekaitza izendatu zuten solasaldia eta anekdotario zabala eskaini zioten publikoari. Kontzertuen erdian izandako polizia oldarraldiez, drogez eta musikaz betetako ordubeteko solasaldia Bilboko BBK aretoan. «Arriskutsua izan da beti Euskal Herrian kontzertuak eskaintzea». Lagunarte giroko solasaldia. Ekaitza pasa, eta ekaitzari buruz. Barrez. Musikariak ez zirela bakarrik egon nabarmendu zuen Muguruzak. «Gu ginen soinu banda jartzen genuenak». Mugimendu handiago baten parte zirela. Hor zeudela irrati libreak ere, gaztetxeak, mugimendu sozialak.. Baietz Garik horri, eta baietz baita Mosok ere. Santurtziarrak: «Bazegoen behetik gora zihoan

indar bat. Eta indar hori zen berria. Halakorik ez zen gertatzen diskoteketan eta erromerietan». Garik ere ildo beretik: «Bazegoen espiritu apurtzaile bat. Ez zegoen kontsigna bateratu bat, baina bai halako ‘dena libre’ moduko bat». Eta aske aritze horrek batzen zituela denak, musikariaren hitzetan. Euskal Rock Erradikalarena gero etorri zela. Mosok etiketa guztiak bezala, etiketa hura ere ezerosoa zela, eta umoretik erantzuna berriz ere Garik. «Josu Zabalak badu gogoeta bat etiketa horri buruz. Euskal Rock Erradikalaz. Euskal Herrian egiten zen? Bai. Rocka zen? Bai. Erradikala zen? Bai». Sustraiak ere izan zituen gogoan Muguruzak, halere. «Gurea ez zen izan ezerezetik ateratako belaunaldi bat. Nonbaitetik gatoz». Aurreko artistekin izandako zubiak nabarmendu zituen irundarrak. «Horrek egin zuen berezi Euskal Herriko punk mugimendua». Anekdota bat gero. «Benito Lertxundirekin Egunkaria-rako egindako solasaldi batean aitortu zidan berak uste zuela punk mugimendua Euskal Herrian asmatu zela». Barreak publiko artean. Eta serioago gero Muguruza. «Guk ez genuen asmatu, noski, baina gurera ekarri genuen. Eta hemengo fenomenoa oso berezia izan zen. Beste herrialdeetan oso zaila zen beste belaunaldietako folkie-ak punk kontzertuetan ikustea, baina nik gogoratzen dut [Mikel] Laboa Kortaturen kontzertu bat entzuten. Hemen bazegoen lotura bat belaunaldien artean. Izan zen soka bat eten ez zena. Eta hori oso berezia zen. Ha-

sieran zenbait musikarirekin izan ziren zer batzuk. [Xabier] Leterekin eta [Benito] Lertxundirekin eta. Anje Duhaldek ere kristorenak botatzen zituen gure aurka gaztelaniaz abesten genuelako... Egon zen talka bat, baina bazeuden elkargune batzuk. Gizartea eraldatzeko gogoa denona zen. Euskararen defentsa. Errepresioaren aurkako jarrera...».

‘‘

«Ez zegoen kontsigna bateraturik, baina bai halako ‘dena libre’ moduko bat» IÑAKI GARITAONAINDIA ‘GARI’ Hertzainak taldeko abeslari ohia

«Aurreko belaunaldiko musikariekin zegoen loturak egin zuen berezi punka Euskal Herrian» FERMIN MUGURUZA Kortatu taldeko abeslari ohia

«Kaleak gori-gorian zeuden; koktel bat izan zen hura, eta eztanda egin zuen» ROBERTO MOSO Zarama taldeko abeslaria

Munduen talka deskribatu zuen Garik, halere. Oskorrirekin batera Donostian eskainitako emanaldi batez: «Jende pila bat zegoen, eta Oskorrik jo zuenean eserlekuetan zeuden denak. Dena ongi jarrita. Amaitu zuten euren kontzertua, joan ginen gu agertokira, gazte guztiak sartu ziren, aulki guztiak bota, denak txistuka... Oso garbi azaltzen zi-

ren bi munduak garai haietan. Mundu klasikoa eta gazteen mundu berria. Bat-batean giro apal eta lasai batetik pasatu ginen pogoak egitera. Jendea txistuka. Saltoka. Eta Zarama bazen punk talde bat, baina gu, ez». Bizirik jarraitzea 80ko hamarkadako mugimenduaren genealogia egin zuen Mosok: «Gu gara baby boomaren seme-alabak. Familiak oso handiak ziren. Kalean ere gauza gehiago zeuden, eta han egoten ziren. Orduan ez genuen aisia eskolaz kanpoko ikastaroz betetzen. Eta suertatu zitzaigun bizitzea oso garai beroa. Kalea gori-gori zegoen. Egunero gertatzen zen zerbait harrigarria. Egun batetik bestera droga mota mordoa agertu zen gure aurrean. Eta gure kasuan benetan hala gertatu zen: egun batetik bestera agertu zitzaizkigun droga horiek kaleetan. Informazio askorik ez, garai hartan. Koktel bat zen hura guztia, eta eztanda egin zuen». Aitorpena Garik: «Orain dela gutxi ikusi dut Anaitasunan eskainitako kontzertu bateko bideoa Interneten. Agertokian azaltzen zara zu [Muguruza], ageri da Josu Zabala, Pakito [Rodrigo, Cicatriz taldeko baxu jotzailea], Natxo [Etxebarrieta, Cicatrizekoa], Escroto [Marco Antonio Sanz de Acedo, Cojon Prieto y los Guajalotes taldekoa]... Eta orain ikusita, agertokian azaltzen diren guztietatik bakarrik bizi gara zu [Muguruza], Josu [Zabala] eta ni. Hirurok bakarrik. Eta hori da 80ko hamarkadak ekarri zigun faktura inportantea».

2013ko urriaren 6a, igandea

berria 33

‹ Publizitatea

LA BODA DE LOS PEQUEÑOS BURGUESES MARASMO TEATRO

DANTZAN BILAKA Gazteszena (Egia) Urriak 12 / 19:30

Victoria Eugenia Club Urriak 10-11 / 21:00 gaztelania

IV. MUSIKAGILEAK MUSIKA GARAIKIDEAREN ZIRKUITUA ALFONSO GÓMEZ Victoria Eugenia Club Urriak 07 / 20:00

LAGUNEKIN KANTARI BEREZIA MORAU HITZALDI KANTATUA Intxaurrondo K.E. Urriak 07 / 20:00 euskara

HIP-HIP URRI! www.hiphipurri.org Urriaren 31ra arte

GU, JATORRI ANITZ, HERRI BAT (2013) DOKUMENTALA Antzoki Zaharra Urriak 08 / 19:00 euskara + gaztelania

KOMUNIKAZIOA – INKOMUNIKAZIOA ARRIAGA ANTZOKIA, KUKAI, TANTTAKA SARA DICE TEATRO PETRA

Victoria Eugenia Urriak 19-20 / 20:00

Gazteszena (Egia) Urriak 13 / 20:00 gaztelania

AMAYA ARBERAS, ANA B. GARCÍA PÉREZ & EDUARDO BARANZANO CLASSIC Victoria Eugenia Urriak 09 / 20:00

ATZEGIN DENOK DUGU GURE PAPERA. AURKITU ZUREA! Antzoki Zaharra Urriak 09 / 18:30 euskara + gaztelania

www.tga.cc

CAMISETA DE LA REAL SOCIEDAD (AÑOS 20) MAURO PEÑALBA HILEKO OBRA San Telmo Museoa Urriak 06 / 12:00 gaztelania

EL ÁGORA VASCA: LA PLAZA FRONTÓN IÑAKI URIARTE HITZALDIA San Telmo Museoa Urriak 08 / 19:00 gaztelania

OJO ANTONIO RUZ Gazteszena (Egia) Urriak 19 / 20:00

HAMLET DE LOS ANDES TEATRO DE LOS ANDES Victoria Eugenia Urriak 18 / 20:00 gaztelania

SEXPEAREMENTE SEXPEARE Imanol Larzabal (Lugaritz K.E.) Urriak 19-20 / 19, 20:00; 20, 19:30 gaztelania

KOKA KOLA ETA BAREA RAMON AGIRRE & INAXIO TOLOSA Gazteszena (Egia) Urriak 20 / 19:30 euskara

BAZKIDEAK

-%10

NOVELAS INSPIRADAS EN LA HISTORIA TOTI MARTÍNEZ DE LEZEA Hiriaren erreketari buruzko hitzaldia Aiete K.E. Urriak 08 / 19:00 gaztelania

MAUS: RELATO DE UN SUPERVIVIENTE Dinamizatzailea: ANTONIO ALTARRIBA KOMIKIAK: LITERATUR SOLASALDIA Intxaurrondo K.E. Urriak 08 / 19:00 gaztelania

ARNASTEN IKASTEKO BERRIZ NAPOKA IRIA Imanol Larzabal (Lugaritz K.E.) Urriak 11 / 21:00 euskara

GABRIELEN LEKUA ALAIN URRUTIA + OIER GUILLAN + ANDONI EGAÑA + RAFA RUEDA + XABIER MONASTERIO Intxaurrondo K.E. Urriak 12 / 20:00 euskara

SARRERAK

HAURRENTZAKO TAILERRA

Victoria Eugenia Antzokia: 943 48 18 18 Antzoki Zaharra: 943 481 970 www.kutxasarrerak.net

Zatoz haurrekin Victoria Eugeniara Info +: www.victoriaeugenia.com

SOLASEAN ENCUENTROS CON… LEÓN DE ARANOA SOLASALDIA Elkarrizketatzailea: JOXEAN FERNÁNDEZ Ernest Lluch K.E. Urriak 09 / 19:30 gaztelania

34 berria 2013ko urriaren 6a, igandea

Plaza › Kultura

Literatura D

Literatura berritzailea hartu dute hizpide &NOW jaialdian, elkar gurutzatuz artearen hainbat adar. Jardunaldiak Coloradoko Boulder hirian (AEB) izan dira, joan den astean.

Eta orain? Ion Olano Carlos

E

sperimentala, kontzeptuala, abangoardiakoa, arraroa, hibridoa, ezin iritsizkoa, muturrekoa, ezohikoa, neo-barrokoa, hiperfemeninoa, afro-futurista, postmodernoa, autokontzientea... azken buruan, berritzailea den literatura defendatzen dute &NOW jaialdian. Iragan irailaren 26an hasi, eta 28an amaitu zen Colorado estatuko Boulder hirian. Behinola hippy jendearen topagune izana, Boulder ezaguna da han dagoelako, bestalde, estatuko Unibertsitate ospetsuena. Alabaina, beste estatu bateko beste unibertsitate batean sortu zen 2004an &NOW jaialdia; Notre Dame-n (Indiana, AEB) irakasle den Steve Tomasula izan zen ideiaren bultzatzaile nagusia. Asmoa zen bi urtetik behin antolatzea jaialdi ibiltaria, eta izatez, hala abiatu zen: 2006an Lake Forest College bisitatu zuen; 2008an, Chapman unibertsitatea. Handik aurrera bizkortu zen biurtekoaren martxa. Urtebete geroago egin zen, 2009an, &NOW jaialdia Buffalo-ko unibertsitatean, eta bi urte geroago Kaliforniako Unibertsitatean, San Diegon. Iaz, lehen aldiz ozeanoa zeharkatu, eta Parisko Sorbonne eta Diderot unibertsitateetan hartu zuen ekimenak ostatu.

Mexikon eta Europa iparraldean &NOW ekimenak dituen jarraitzaileak. Ekitaldiz mukuru bete dituzte aurten &NOW jaialdiak iraun dituen hiru egunak: ikuskizunak, irakurketak, hitzaldiak, mahaiinguruak, kritika-ariketak, eta abar. Horien artean, badira nabarmentzeko moduko hainbat: lehenengo egunean, esaterako, aztertu zuten nola adierazi izan den emakumeen amorru bizia literaturan. Horretarako, hainbat kontzeptu eta mugimendu baliatu zituzten: besteren artean, Helene Cixous eta enparauen écriture féminine, bigarren olatu feminista, Riot Grrrl, fantzineak, eta Dodie Bellamy-ren The Barf Mani-

Literatur lengoaiaren formak aztertu, eta haren mugak ezagutu nahi dituzte jaialdian Errealismo kapitalistaren aurkako hitzak ere entzun ahal izan dira Boulderren festo (Txahala Bota Manifestua). Bestetik, genero eta arraza mugak kontzienteki zeharkatu beharraz ere mintzatu ziren, ekintza urratzaile hori burutzeko premiaz. Steve Tomasula, jaialdiaren eta &NOW Books argitaletxearen sortzaile nagusietako bat.

Hitza mintzagai Funtsean, &NOW jaialdian biltzen dira literatur lengoaiaren formak aztertu, eta haren mugak ezagutu nahi dituzten egileak. Horientzat, testua bitarteko bat da; sinetsita daude hizkuntzaren funtsa hutsa dela berez, eta literatur testua denboran kokatuta dagoen heinean, garai bakoitzaren isla eta eragile dela. Suposa daitekeenez, ez da interes publiko zabala duen jaialdia: bisitari gehienak idazleak, antzezleak, multimedia artistak, hizlariak, graduondoko ikasleak eta ikertzaileak dira. Gainera, ingelesez eta AEBetan egiten denez, hangoak dira parte hartzaile gehienak; nolanahi ere, nabarmentzekoa da

Eguzkiaren gainetik Orain dela 100 urte, 1913an, Errusiako futuristen Zaum mugimenduak opera berezi bat taularatu zuen San Petersburgo hiriko Luna Park-en: Eguzkiaren gaineko garaipena. Mendeurrena ospatze aldera, berriro antzeztu zuten opera hura Boulderren, jatorrizko musika eta jantziak erabiliz, eta jakina, teknologia berrien abantailak baliatuz. Ildo horretan, aurkezpen digitalek eta diziplinarteko emanaldiek leku nabarmena ukan dute &NOW jardunaldietan. Mintzagai interesgarriak ere izan dira: esate baterako, literatura garaikideak zer egin dezakeen «Terrorismoaren aurkako gerra

globala» delakoari aurre egiteko. Horrez gain, mahai-inguru elebidun batek jakin-min handia eragin du parte hartzaileen artean: Si cruzáramos y en el cruce nos cruzamos. Un experimento de espacio bilingüe (Gurutzatuko bagenu eta bidegurutzean gurutzatuko bagina. Espazio elebidunaren esperimentu bat). Gazteleraz eta ingelesez aritu ziren hizlariak, funtzionalki elebidunak diren espazioetan —Mexiko eta AEB arteko muga inguruan, adibidez— kulturen artean sortzen diren elkartruke eta ezagutzarako aukerei buruz. Argitalpenak ere hasieratik izan dira &NOW jardunaldien

parte. Izan ere, Steve Tomasulak jaialdiarekin batera sortu zuen 2004an &NOW Books argitaletxea, eta berau arduratu da ekimenean parte hartzen duten lanak bildu eta argitaratzeaz. Horrez gain, 2009an argitaratu zuten estreinako antologia: &NOW Awards: The Best Innovative Writing (&NOW Sariak: Idazketa Berritzailerik Onena). Dagoeneko bi antologia eman dituzte argitara —bigarrena, aurten— eta hasiak dira hirugarrenerako lanak hautatzen. Bestalde, aurtengo jaialdian, hainbat argitalpen eta argitaletxek hartu dute parte: Fence aldizkaria eta Fence books, Red Lemonade argitalpen komunita-

tea, eta BOMB, elkarrizketak oinarri dituen kazeta. Errealismo kapitalistaren aurkako hitzak ere entzuteko aukera izan da Boulderren; alegia, berritasunen aurrean, mundu kapitalista isildu egiten dela, edo berritasuna irensten saiatu. Bada, parte hartzaileak ez ziren isilik geratu, eta jardunaldiak amaitzeko festara hurbildu ziren gehienak, zer edo zer irensteko asmoz. Kontuak kontu, &NOW jaialdian jakin badakite literatura ez dela iraganeko zerbait, ezta hurrik eman ere. Nonahi ari da gertatzen artearen adarren gurutzaketa betikoa; erronka ez zen joan, eta ez da etorriko. Hemen da, eta orain.

2013ko urriaren 6a, igandea berria 35

Kultura ‹ Plaza

Literatura D

,

Pasarte hautatua

Denis Diderot ‘Hau ez da ipuina’ Ipuin bat kontatzen denean, aditzen duen norbaiti kontatzen zaio; eta denik laburrena izanda ere, gutxitan gertatzen da entzuleak kontalaria zenbait aldiz ez etetea. Horra zergatik sartu dudan irakurriko den kontakizunean, ipuina ez den honetan —edo ipuin txar bat den honetan, zalantzarik baduzue—, irakurlearena-edo egingo duen pertsonaia bat; eta besterik gabe hasiko naiz. *** —Eta zer ondorio ateratzen duzu hortik? —Halako gai interesgarri batek aldean jarri behar ligukeela burua; hiriko biltoki guztietako solasgaia izan behar lukeela hilabetez; han zaporea galdu arte iraulia eta desiraulia izan; mila eztabaidatarako gaia hornitu, hogei idazkitarako gutxienez, eta bertsozko ehunka piezatarako, alde edo kontra; eta egilearen finezia guztia, jakintza guztia, izpiritu guztia eta guzti, haren obrak ez baitu inolako zalapartarik sorrarazi, kaxkarra dela, oso kaxkarra gero. GENEROA: IPUINA pItzulpena: Iñaki Iñurrieta. pArgitaletxea: Ibaizabal (Literatura Unibertsala bilduma), ‘Hau ez da ipuina’ liburuan. pUrtea: 1995. pAzalpena: Atzo bete ziren 200 urte Denis Diderot idazle eta filosofo frantsesa jaio zenetik (Langres, 1713 - Paris, 1784). Literaturaren arlo askotan nabarmendu zen berritzaile senez.

Hirudia Garazi Arrula Ruiz Itzultzailea

Tik-tik-tik... ristotelesek zioen gizakiak berezkoa duela jakin-mina. Galderak egiten ditugu, erantzun egarriz ibiltzen gara, eta nekez ematen dugu amore gertaera orori arrazoi edo zergati bat bilatzeko teman. Mitoak, ipuinak eta kasualitateak maite ditugu, baina izan daitezela osoak; ez dugu puzzle osatugaberik nahi. Immanuel Kanten inguruko eztabaida batean gazte batek beste bati tiro egin ziola jakin genuenean, beraz, komunikabideek emandako informazio apurrean hutsuneak bete nahi izan genituen. Zein zen zehazki eztabaidaren muina? Filosofo prusiarraren zer printzipio edo teorian ez zetozen bat? Eta ziurtasunik ez denean, aski erraz hasten gara aieruka. Bortxaz bada ere, puzzleari pieza guztiak jarriko dizkiogu, eta irudi apika oker baina oso bat dugunean baizik ez gara kontentatuko. Azken batean, bost axola bi errusiar sutsuak, guk geure istorioa badugu. Hil aurreko hamar urteak pasatu zituen Kantek azkenerako amaigabe utzi zuen Opus Postumum idazten. Urte askoan galduta egon ziren idazki haiek, eta, aurkitu zituztenean, adituek nahas-mahasa antolatu eta txukundu egin zuten. Halabeharrez amaiera bat eman zioten lanari, autoreari buruz zekitena lagun. Maisu-lanari gerora egindako interpretazio gehienak, hortaz, adi-

A

tu haien ordenatzeko irizpideen galbahetik pasatutako testu sortari egin zaizkio. Maiz gertatu da, eta eztabaida piztu ohi du gaiak, idatziak bere horretan utzi behar diren ala norbaitek osatu behar dituen. Autoreak hil aurretik bere nahia argi uzten duenean, gaitz erdi; iskanbila sortzen da halako erabakia beste norbaitek hartzen duenean. Adibide ezagunena Kafkaren idazkiena da, segur aski; haiek desagerrarazteko agindu zuen autoreak hil aurretik, baina bere lagun Max Brodek ez zion kasurik egin, ordenatu eta argitaratu baitzituen. Erabaki horri esker iritsi zaigu Prozesua, XX. mendeko obrarik garrantzitsuenetakoa (euskal irakurleari Anton Garikanoren itzulpenean). Dickensek, berriz, The Mystery of Edwin Drood izenburua jarri zion azken eleberriari, eta egiaz asmatu zuen: Edwin Drood desagerrarazi, eta misterio hutsa da hortik aurrerakoa. Iaz filma egin zuten, eta horretarako eleberria berridatzi eta bukaera posible bat eman zion Gwyneth Hughes idazleak. Misterioaren aukerak bakarrera mugatu eta hutsune

oro bete zituen. Artelana amaigabe utzitakoen zerrenda luzea da: Austen, Da Vinci, Bronte ahizpak, Camus, Mozart, Balzac… Gehienetan gaixotasuna edo heriotza izaten da kausa, baina izan daiteke besterik; esaterako, Sobietarren Jauregia izanen zena 1937an hasi ziren eraikitzen Moskun, baina II. Mundu Gerra tarteko, ordura arte egindako altzairuzko hezurdura mozten eta desegiten hasi ziren, horrekin gotorlekuak eta zubiak eraikitzeko. Autore baten literatur lana irakurtzean, ordea, autore jakin horren ahotsa entzun nahi dugu,

Erlojuak tik-tik-tik egiten du, eta guk, berriz, tik-tak-tiktak aditzen dugu. Bi soinuen ustezko diferentzia horrek hasiera baten eta bukaera baten beharra adierazten du

eta hori ez da erraza kopiatzen, ariketa literario erakargarria gerta badaiteke ere. Zergatiak bezala, badirudi beharrezkoak ditugula ondorioak; irakurle aunitzek ez dituzte amaiera «irekiak» maite. Istorioak biribiltzeko zerbait behar dugu, ziurgabetasuna nolabait ase, berriz ere. Ikerketa eta teoria bat baino gehiago bada horren bueltan; erlojuak tik-tiktik egiten du, eta guk, berriz, tiktak-tik-tak aditzen dugu. Bi soinuen ustezko diferentzia horrek hasiera baten eta bukaera baten beharra adierazten du. Bukaera hasieran eta hasiera erdialdean jartzen ahal ditugu, ordena hankaz gora, baina beharrezko argibideak eskatzen ditugu puzzlea osatzeko. Virginia Woolfek zioen bezala idaztea munduaren onerako bada, ongi egin zuen Brodek Kafkaren lanak argitaratzen. Autore baten lanean noraino sartzen dugun eskua, horra auzia. Ezin jakin zenbat desitxuratu daitekeen jatorrizkoa ezta horrek zer ondorio ekar ditzakeen ere. Baina, ez gaitezen engaina, ez al da egiaz beldurgarria etengabeko tik-tiktik bat aditzea?

berria fundazioa BERRIA HEDABIDEEN FUNDAZIOA

BERRIA beka Euskara, hedabideak eta teknologia berriak kontuan hartuta, proiektu berriak sortzeko eta martxan jartzeko. Enpresa, hedabide edo bestelako proiektu berriak sortzea lortu nahi da bekaren bidez. Proiektuak 2013ko urriaren 31ra bitartean aurkeztu ahal izango dira. Beka irabaziko duenak zer jasoko duen trukean: • 12.000 € proiektua martxan jartzeko. • BERRIA Hedabideen Fundazioak eta Euskarazko Komunikazio Taldea SAk dituzten baliabideak erabiltzeko aukera. • Landutako proiektua martxan jartzeko laguntza; beharren arabera zehaztuko da. Informazio gehiago eta bekaren oinarriak, webgune honetan: www.berria.info/fundazioa.

36 berria 2013ko urriaren 6a, igandea

Plaza › Kultura

Literatura D

Isiltasuna urratzeko begirada Alex Gurrutxaga

O

bra oparoa duen egilea da Eduardo Galeano, nagusiki saiakeraren esparruan nabarmendu dena. Txalapartak 2000. urtean kaleratu zuen bere Hitz ibiltariak (Gerardo Markuletaren itzulpenean) eta aurten Ispiluak argitaratu du, Xabier Alegriak bost urte luzean Puerto de Santa Mariako kartzelan itzulia. 1963an argitaratu zuen lehen nobela (Los días siguientes) Montevideoko idazleak eta ordutik bere obra eta sona haziz joan dira. Betidanik izan da idazle intelektuala Galeano, politikoki inbolukratua eta gizartean posizioa hartu izan duena. Literaturan, berriz, bere hasierako lanak ez dira errealismo sozial deiturikoan kokatzen eta, alde horretatik, mugarria da Las venas abiertas de América Latina saiakera (1971). Lan horrek aipu bat dakar hasieran: «Mantendu dugun isiltasunak ergelkeriaren antz handia du». Esaldi egokia izan daiteke Galeanoren literaturara hurbiltzeko. Historia, gauza jakina da, ga-

raileek idatzi izan dute, eta historia tradizionalek ahaztu egin dituzte galtzaileak, zapalduak, baztertuak. Espejos, una historia casi universal saiakerak (2008), isiltasun hori urratu nahirik, ahaztuak izan direnak dakartza bere orrietara. Hori bai, egileak titulutik bertatik onartzen du ironiaz historia unibertsal bat osatzea ezinezkoa dela. Liburua markatzen duena egilearen begirada kritikoa da. Bi giltzarri nagusi daude Galeanok historia lantzeko duen moduan. Batetik, esan bezala, ahaztuen historia kontatzen du, gehiengo menperatuena. Esate baterako, historian zehar hainbat naziotan emakumeak bizi izan duen egoera aztertzen du. Bestetik, egina dagoen historia deseraikitzen du. Interesgarriak dira, adibidez, idazleak erlijioen eta elizen inguruan argitzen dizkigun kontuak: ba al dio ezer Koranak ablazioaz, noiz asmatuak dira Purgatorioa edo Infernua, Papa Noel nola sortu zen, e.a. Formalki, Galeanoren literatura fragmentariotasunetik eraikia dagoela esan daiteke. Ispiluak, konkretuki, testu oso laburrez

osaturiko lana da; genero askotariko ia seiehun kontakizun ditu, kronologikoki eta gaiaren arabera antolatuak. Jorratzen diren gaien aniztasuna ere paregabea da eta idazleak bere ideiak nahiz han eta hemen jasotako istorioak biltzen ditu. Hain juxtu, testuartekotasuna funtsezkoa da Galeanoren literaturan eta ahozko tradizioak, herri tradizioek eta mitoek presentzia handia dute Ispiluak lanean ere. Hauek dira saiakerak lantzen dituen zenbait gai: Antzinako Egipto, emakumearen egoera, erlijioa, arrazakeria, gerrak (antzinakoak eta modernoak), esklabutza, barrea, literatu-

‘ISPILUAK’ pEgilea: Eduardo Galeano. pItzultzailea. Xabier Alegria. pArgitaletxea: Txalaparta.

ra, Hego Amerikako politika, enpresak, naturaren egoera, teknologia berriak, e.a. Bestalde, elipsien garrantzia erabatekoa da Ispiluak-en irakurketan. Izan ere, deskribapena eta kontakizuna dira nagusi Galeanoren literaturan: ez dago leziorik, gaia ez da murtxikatuta ematen eta, horregatik, irakurleak berak atera behar du ondorioa (dena esateko, testuak ia beti begibistan uzten duena). Itzulpenari dagokionez, esango nuke tarteka herren geratzen dela, besteak beste sintaxi ilun eta ez oso freskoagatik (esaldi ordena arraroak, aditzekin egindako jokoak e.a.) edo lexiko zenbaitetan arkaizantea medio (abedera, ederbete, gizakunde, e.a.). Horretaz aparte, akats gramatikalak ere dezente dira. Amai dezagun tituluarekin. Umberto Eco maisuak ispiluei buruzko saiakera batean zera dio: ispiluek mundua hobeto ikusten laguntzeaz gain, besteen begiradara gerturatu eta geure burua ikusten ere laguntzen digutela. Galeanoren lan hau ispilu bat da, akaso ez duena errealitatea aldatuko, baina bai irakurlearen begiratzeko modua.

G Haur eta gazte literatura

Neskatoen alde erdintasunean hezteko ahaleginetan gabiltzan honetan, Adela Turinen ezinbesteko ale pare bat argitaratu berri digute Pamiela eta Kalandraka etxeek: Arrosa eta leuna eta Arturo eta Klementina. Eskuartean dugun Arrosa eta leuna berrogei orrialde dituen album ilustratua da, testuz laburra eta irudi handi ikusgarriz hornitua. Helburu didaktiko garbia duten literatur lanen sailean kokatzen da, kasu honetan feminismotik egindako aldarrikapenekin. Bertan arrosa kolorez goitik behera dabiltzan elefante eme-

B

‘ARROSA ETA LEUNA’ pIdazlea: Adela Turin. pIlustratzailea: Nella Bosnia. pItzultzailea: Fernando Rey. pArgitaletxeak: Kalandraka eta Pamiela.

Zirrara gehiago ak agertzen dira, emakumeek sufritzen duten bereizketa eta zapalkuntzaren parabola eginez. Bertan kontatzen zaigunez, garai batean erabat matxistak ziren elefanteak. Emeak arrosa kolorekoak izatera behartuta zeuden, hartarako elikadura eta bizimodu desatsegina sufritu behar bazuten ere. Baina behin elefante-kume eme bat bere patuari aurre egiten saiatu zen. Liburu hau 1976ean argitara eman zuenetik Adela Turinek idatziak ditu gutxienez 26 titulu sexuen arteko berdintasunaren alde. Bi jada euskaraz ditugu. Esan liteke emakume honen ekimenez hasi zela literatura molde berri bat sexuen arteko berdintasuna aldarrikatzen, beste alor batzuetan, arrazakeria kasu, jada hasita zegoen ildoari jarraiki. Bitxikeria gisa bere ahotsa (gaztelaniaz) entzun genezake Arrosa eta leuna kontatzen, bideo-liburu batean, hementxe: http://www.ducotedesfilles.or g/es/anims/flashrose.html. p IMANOL MERCERO

xikienentzako pentsatutako Zirrarak bilduman lau ale berri kaleratu dituzte, bosgarrenetik zortzigarrenera egiten dutenak. Bildumako guztiak Emile Jadoulen sinadurarekin datoz eta denak logika eta molde beraren aldaerak dira. Liburuek tapa gogorra daukate, tamaina txikia (16X19 cm), orri lodi-sendoak, ezustekoa ezkutatzen duten hegalak eta zazpina orri. Errepikapenean oinarritzen den egitura daukate, sei aldiz

T

‘PLISTI-PLASTA!’ pIdazlea eta ilustratzailea: Emile Jadoul. pItzultzailea: Saretik. pArgitaletxea: Ibaizabal.

antzeko galdera egin eta zazpigarrenak kontaketari logika eta lotura ematen dion azken galdera-ezustekoa dakar. Protagonistak animaliak dira. Era berean ukitzera gonbidatzen duten azalera bereziko zatiak daude: leunak, iletsuak, itsaskorrak,... Testua letra larriz idatzita dago, euskara garbi eta ulerkorrean. Eta aurreko aleetan bezala animalien izenak bitxikeriaren atal berezi bat osatzen dute: Bargota foka, Erbera zebra... Aurreko liburuetako izenak mantendu dira eta gaitz erdi: Txutxi untxia, Pitxi astoa,... Nabarmendu dugun Plistiplasta Txanogorritxoren aldaera baten bertsio librea da eta, hain zuzen, aldaera horren albuma Kalandrakak argitaratu zuen 2000. urtean Osaba otso izenburuarekin. Funtsean poliki arropaz arropa janzten den otsoaren ipuina da. Ibaizabalekoek hiru urtetik aurrerakoentzat gomendatzen dute. Nire ustez, urtebetetik aurrera gustura hartzen dituzte haurrek.p IMANOL MERCERO

‘BEHINOLA’, 27. ZENBAKIA pArgitaratzailea: Galtzagorri elkartea. Euskarazko haur eta gazte literaturaren etorkizunaz idatzi dute Fernando Morillo,Manu Lopez Gaseni,Xabier Mendiguren Elizegi eta Lurdes Auzmendik Behinola aldizkariaren 27.zenbakian.Iñaki Zubeldia eta Mariasun Landaren idazlan bana ere bada aldizkarian,ohiko liburu kritikez gain.Ilustrazioak Maite Gurrutxagarenak dira.

‘JAI ALAI’ pEgilea: Beñat Arginzoniz Cebreiro. pArgitaletxea: Hiria. Pilota jokoa oinarri nagusitzat duen poema liburua da Beñat Arginzonizen Jai alai. Testu honekin eman du ezagutzera Hiria argitaletxeak: «Pilotariak, ilargiaren sazerdote bat bailitzan, bizitzaren dantza, zorizko dantza, antzezten du bere jokoaren bidez. Elkar jo gabe airea atzaparkadaz betez dantzatzen dira pilotariak».

‘HIGUINAREN ISTORIOAK’ pEgilea: Mikelats Gorroto. pArgitaletxea: Hiria. Duela 12 urte kaleratu zuen lehen aldiz Hiriak poema liburu hau.Hau dio hitzaurreak: «Hau ez da liburu bat.Film bat baino. Atalez atal munduaren kronika garratza kontatzen duen gidoi ezkor eta suntsitzailean oinarritutako pelikula.Hau ez da liburu bat.(..) Poesia faltsuak dira hauek.Neu ere faltsua naiz.Mikelats naiz.Gaizkia naiz».

2013ko urriaren 6a, igandea berria 37

Bizia ‹ Plaza

Organoaren doinuak entzungai Nafarroako zikloan organo iberiarrak izango dira nagusi; organoak ezagutzeko bisitak egin dituzte

Aurtengoa 618. aldia izango du azokak; kontzertuak, pilota partidak, jolasak eta beste ere izango dira

Irene Arrizurieta Iruñea Organorako musikak tarte zabala izanen du hurrengo asteetan Nafarroan zein Gipuzkoan. Bi herrialdeetan dauden organoen balioa nabarmendu ez ezik, instrumentu horietarako egiten den musika ere sustatu nahi baita bi zikloetan. Nafarroako Organorako Musika zikloaren barnean hainbat kontzertu eta organo jotzailerekin topaketak antolatu dira. Bide horretan, Cascante eta Corellako organoak ikusteko aukera izan zen atzo. Besteak beste, 1699an Ambrosio Molinerek eraikitako organoa ikus daiteke. Atzo arratsaldean, esate batera, Corellako El Rosario elizako organoa ikusteko bisita antolatu zuten, 17:00etan. Bi ordu geroago hitzaldiak izan ziren. Hurrengo asteetan ere hainbat kontzertu eskainiko dira; tartean, iberiar organorako egindako musika entzuteko aukera izanen da. Urriaren 11n, Jose Luis Etxetxipia iruindarrak Iruñeko Santo Domingo komentuan du emanaldia, eta urriaren 18an, Bruno Forstek. Hurrengo egunean, Frostek berak hitzaldia emango du Juan Carlos Asensio Schola Antiqua kantu laua egiten duen taldeko zuzendariarekin. Organorako idatzitako lehen musikak kantu lauarekin duen harremanaz ariko dira Nafarroako Museoan, 19:30ean. Baina emanaldiak ez dira horretan geldituko. Saskia Roures organo jotzaileak eta Francisco Jose Gil oboistak hitzaldia emango dute hilaren 25ean Pablo Sarasate kontserbatorioan, 19:00etan. Hurrengo egunean, San Nicolas elizan emanen duten kontzertuko musiken uztarketa azalduko dute topaketan. Erromantikoak, Gipuzkoan Gipuzkoan, atzo hasi zen Organo Erromantikoaren Nazioarteko XIV. Zikloa: Azkoitian eta Bergaran kontzertuak izan ziren. Gaur, berriz, Loiolan izanen da emanaldia, Ana Belen Garcia organo jotzailearen eskutik, 20:00etan. Bergarako eta Azkoitiko hurrengo kontzertuak urriaren 12an izanen dira. Bergaran, Gerardo Rifon organistak Landarbaso eta Loinatz abesbatzekin batera joko du. Azkoitian, berriz, bi instrumenturen uztarketa eginen dute. Organo Erromantikoaren Nazioarteko Zikloa hilaren 20an bukatuko da.

Beste urtebetez, produkturik onenekin egingo dute Aguraingo azoka etzi

Xabier Etxebarria Gasteiz

Leringo elizako organo iberiarra. IDOIA ZABALETA / ARGAZKI PRESS

Jose Luis Etxetxipia 1Organo jotzailea

«Organo egileak ere berreskuratu nahi ditugu» I.Arrizurieta Iruñea Jose Luis Etxetxipia organo jotzaile iruindarra organoen ondarea berreskuratzeko eta sustatzeko lanean murgilduta dabil aspaldian. Nafarroako Organorako 29. Musika Zikloak organorako musika zabaldu ez ezik Nafarroan dauden organo iberiarrak ezagutzeko aukera ere ematen duela azpimarratu du. Nafarroako Organorako Musikaren 29. Zikloan, besteak beste, Leringo organo eskolaren berri ematea duzue helburu.Zergatik? XVII. eta XVIII. mendean organoak eraikitzen zituen organo egileen eskola zen, eta herri horretan zeuden. XIX. mendean ere aritu ziren, baina osperik handiena aurreko bi mendeetan lortu zuten. Oso ongi lan egiten zuten, eta, Nafarroan ez ezik, Espainian ere lan egin zuten. Espainiako erregearen organo egileak izan ziren. Aipagarriak dira, batez ere, organo iberiarrari nortasun handiena eman dioten baliabideak sortu zituztelako. Espainian, Portugalen eta Latinoamerikan egiten dira horrelako organoak. Europako beste herrialdeek ez dute ondare hori. Beraz, nortasun hori ez dute beste organoek. Organo horiek berreskuratzeko proiektu bat egiteko asmoa dugu, gehienak nahiko utzita daudelako eta zaharberritzeko beharra dutelako. Nola egin nahi duzue lan hori? Hiru lagunek proiektu bat aur-

BERRIIA

keztu diogu Leringo Udalari, bertako organoa nola zaharberritu azalduz. Leringo organo egileen inguruan artxiboetan dagoen informazioa ere bildu dugu. Egon ziren organo egileak eta dagoen ondarea ezagutzera eman nahi dugu. Hori bakarrik ez. Behin organoa moldatuta, organoari erabilera bat eman behar zaio, erabilera pedagogikoa eta turistikoa, herrirako baliagarria izan daitekeelako. Ez ditugu soilik organoak zaharberritu nahi, organo egileak ere berreskuratu nahi ditugu. Haien lana azalarazi. Horretarako, organo jotzaileak ere trebatu behar dira, instrumentua ezagut dezaten. Bide horretan, kontzertu bat emanen duzu hilaren 11n Iruñeko Santo Domingo komentuan. Bai. Kontzertua baliatu nahi dut organo horiekin egiten den musika mendeak joanda ere baliaga-

rria dela azaltzeko. Pieza barrokoak joko ditut, baina baita Klasizismokoak, Erromantikoak eta XX. mendean organo horientzat egile batzuk egindako musika ere. Duela urte batzuk nik idatzitako lan bat ere joko dut. Organo horientzat egindako musika badago, Antonio Noguera musikagile katalana idatzitako lanen aukeraketa bat eginen dut. Hilabete pasatu da zikloa hasi zenetik.Zer moduz doa? Interesa piztu du. Organoaren munduaz interesa bada Nafarroan. Jendeari era erakargarrian erakutsi behar zaizkio gauzak. Musikarekin eta organoekin harreman zuzena eta egunerokoa ez duen jendearengan ere pentsatu behar dugu lan egiterakoan. Maiz, ezezaguna zen zerbait aurkitzen dute, eta gustatzen zaie. Horregatik antolatu dituzue kontzertuekin batera musikariekin topaketak? Bai. Entzuleari musika nondik datorren, non girotu zen eta nola sortu zen ere azaldu behar zaio. Jakin-mina pizten duzu, eta ikuspuntu ezberdinak ikus daitezke horrela. Ez baduzu ezagutzen duzun ondarea ezin duzu baloratu. Askok uste dute organoa bakarrik elizako liturgiarako dela, baina zikloak haratago joan nahi du, eta organoa bestelako musikak interpretatzeko ere erabil daitekeela erakutsi. Organoa duten herrietan hori balioesten lagundu behar da gal ez dadin.

Herriko jaietako lehenengo asteburua kasik igarota, eta hurrengorako itxaronaldia laburrago egiteko, urtero legez, urriko lehenengo asteartean azoka berezia egingo dute Agurainen (Araba). Historiak dioenez, Henrike III.a erregeak eman zion Aguraingo herriari azoka egiteko pribilegioa orain dela 618 urte, eta, orduz geroztik, urtez urte, hutsik egin gabe egin izan da azoka. Ez edonolako azoka, gainera. Abereak ez ezik, berriz ere eskualdeko artisau eta nekazariek euren jaki eta eskulanekin beteko baitituzte herriko kaleak. Goizeko lehen ordutik hasita, ez da jai girorik faltako etzi Agurainen. Euskal Herriko bazter guztietako baserritarrak gerturatuko dira Arabara. Besteak beste, Seguratik (Gipuzkoa) eta Orozkotik (Bizkaia) etorriko dira talogile zein gozogileak. Nekazaritza tresnek ere izango dute beraien lekua. Hainbat artisau, gainera, bertan ariko dira lanean, herritarrek ikus dezaten nola lan egiten duten. Horrez gain, Euskal Herriko zaldi azienden eta Arabako artzain gazta txapelketak ere egingo dira. Horri guztiari esker, eskualdetik haratago, Euskal Herri osoko nekazaritza sektorearentzat ezinbesteko erreferentzia bihurtu da azoka. Helburu nagusia salerostea baldin bada ere, nekazari eta abeltzainek sektorearen egoeraz hitz egiteko eta bezeroa ezagutzeko erabiliko dute eguna. Giroa berotzeko, azoka gunean herriko trikitilari zein eskualdeko bertsolariak ibiliko dira. Gauera arte izango da jaia Hala ere, jaia ez da azoka bakarrik izango, herriko hainbat txokotan izango baitira ekitaldiak. Txosnetan, hain zuzen ere, herri kirolak egingo dituzte eguerdi partean. Arratsaldean, herritarrak eurak ariko dira herri kiroletan. 18:00etatik aurrera, pilotari profesionalen partida ikusteko aukera izango da udal frontoian. Ondoren, haurren txanda izango da, jolasak antolatu baitituzte. Iragarri dutenez, eguraldi ona egingo du, eta jendetza biltzea espero dute.

38 berria 2013ko urriaren 6a, igandea

Plaza › Bizia

Ezarian D Robert Crumb

Robert Crumbek, komikigintza undergroundeko izar garrantzitsuenak, Bilboko Barrea saria jaso du. Ospeaz nekaturik, Fritz katua eta Mr. Natural pertsonaien egilea fokoen berotasunetik aldenduta bizi da.

Lur azpiko komikien izarra Iñaki Larrañaga Bilbo

Z

ikina bezain ona; maitatua bezain gorrotatua. Halakoa da Robert Crumb (Filadelfia, 1943). Batzuentzat, XX. mendeko artista garrantzitsuenetariko bat, eta, besteentzat, pornografia misoginoaren erregea. «Jendeak lar serio hartzen du nire lana, eta zenbat eta serioago hartu, nik diru gehiago irabazten dut». Erdibiderik gabekoa eta isiltzen ez den horietakoa, Crumb underground komikigintzaren izar na-

Artistaren pertsonaietako bat BERRIA

gusia da, eta atzo Bilbon izan zen, Bilboko Barrea jaialdiak banatzen duen III. saria jasotzen. Crumben bizimodua bera ere nahiko undergrounda izan da jaio zenetik: «Marjinatu bat naiz, eta betiko izango naiz horrelakoa». Printzipio deklarazio argia. Dena den, ospea alboratzeak ez dio egindako ibilbideari meriturik kendu. Crumben lehen komikiek ordura arteko komikigintza osasuntsua hankaz gora jarri eta komikigile berrientzako erreferente bihurtu baitzen. Crumbek zertan eragin dien galdetu diete jaialdiko antolatzaileek sortzaileei. Eta argia izan da Carlos Areces aktore eta El Jueves aldizkariko komikigilea: «Crumbez irakurri nuen lehen gauza bere komiki bat izan zen. Bertan, 50eko hamarkadako AEBetako familia bateko aitak zakila

miazka ziezaiola eskatzen zion alabari. Liluratuta, hura idazteko hainbeste asaldura eta askatasun nondik etor zitekeen galdetu nion neure buruari». Fritz katuaren eta Janis Joplinen Cheap Thrills diskoaren azalaren egile edota Bukowskyren liburuen ilustratzaile, Crumbek zulo sakona egin du arte garaikidearen historian. Charles V. Crumb militarraren seme, Robert giro kontserbadore eta katoliko batean hezi zuten lau anaiekin batera. Txikitatik izan zuen komikienganako lilura. 1958an, 15 urte zituela, aurrez aipatutako Fritz katuaren lehen zirriborroak egiten hasi zen. «Gogoratzen dut, 13 edo 14 urterekin, normala izaten saiatzen nintzenean erridikulua egiten nuela. Saiatzeari utzi, eta itzal moduko bat bihurtu nintzen. Horrek hutseratu ninduen, ez bainuen normala izateko presiorik. Antzinako musika entzuten hasi nintzen, beltzekin batzen, eta etxez etxe musika disko zaharrak eskatzen. 17 urterekin, artista garrantzitsu bat bihurtzeko obsesioa izaten hasi nintzen, hura izango baitzen gizartearekiko nire mendekua». Eta baita lortu ere, hasiera batean bere auzo inguruan saldutako komikiekin ospe handiagoa lortu eta sare komertzialetatik kanpo zeuden aldizkarietan kolaboratzen hasi baitzen. Jaialdiak galdetuta, Koldo Azpitarte gidoilari eta komiki editoreak ere argi dauka Crumbek izandako garrantzia: «Medikazio baten antzera, Gizarte Segurantzak diruz lagundu beharko luke Crumb, bere historioek eta sexu fantasiek norberaren nortasunaren alde zikinena estimulatzea eta haserretzea lortu baitu. Literaturak Henry Miller eta Bukowsky baditu, komikiak Crumb dauka». Janis Joplinen lagun Clevelanden urte batzuk igaro ondoren, Crumbek hippy mugimenduaren hastapenak ezagutu zituen San Frantzizkon 1966an. Garai hartakoak dira aurrerantzean arrakasta gehien izan duten obrak, baina harentzat garai zailak izan ziren. «Jainkoak badaki hippy mugimendura hurbiltzen saiatu nintzela. Mugimenduaren parte izaten saiatzen nintzen, batez ere hainbeste aldarrikatzen zuten maitasun as-

2013ko urriaren 6a, igandea berria 39

Bizia ‹ Plaza

EzarianD Robert Crumb kearen zatiren bat jasotzeko asmoz, baina ez nuen neskarik lotzen. Mundu guztia nigandik aldentzen zen, narkotikoen zale nintzela uste baitzuten». Hippy mugimenduan barneratuz zihoan heinean, gerora erreferentzia bihurtu diren artistak ezagutu zituen Crumbek. Horren adibide da, behin, Janis Joplin abeslari ospetsuak neskak gustuko ote zituen galdetu ziola, eta itxuraz aldatzeko gomendatu zion. Garai hartan ezagutu zuen Joplin, eta urte batzuk geroagokoa da bere bizitza misterioz inguratu zuen lehen polemiketako bat: Joplin abeslari zuen Big Brother and the Holding Company taldeak Cheap Trills (1968) disko famatuaren atzeko azala marrazteko enkargua egin zion. Lan horregatik 600 dolar eman zizkion Columbia diskoetxeak, baina marrazkiaren kalitatea ikusi-

Ospeaz nekaturik, Crumbek uko egin zion Rolling Stonesen disko baten azala egiteari

ZAP aldizkariaren lehenengo zenbakia. BERRIA

Crumben erretratua —eskuinean— artistak berak egina. BERRIA

zein traumatiko bat hartu zuen: ostruka eme batek izotz pikatzaile batekin kolpatu zuen katua, eta harenak egin zuen. Gauzak horrela, akabo Fritz eta akabo Fritzetaz probetxua atera zutenak.

«Anfetaminak utzi nituen; gero, azidoak, ‘porruak’, alkohola; eta, azkenik, Amerika» Militar baten seme, Crumb giro katoliko eta kontserbadore batean hezi zuten ta, diskoetxeko arduradunek —«sasikumeek», Crumben arabera— aurreko azal bezala erabiltzea erabaki, eta irudi originala lapurtu zioten. Gerora, rockaren azalik ospetsuenetariko bat bihurtu zen Crumberena, eta, urte batzuk geroago, Shotebys bahi etxeak 21.000 dolarren truke saldu zuen. Garai hartan Crumb drogen munduan barneratu zen, eta LSDak bidaia txar batzuk eragin zizkion. Dena den, momentu hura izan zen Crumberen sorkuntzaren punturik gorena. Egun batean, LSDak bi hilabeteko bidaia luzea eragin zion. «Amets baten antzeko zerbait bizi izan nuen, eta momentu hartara arte inoiz marraztu ez nituen pertsonaiak sortzeari ekin nion. Gauza ilogikoak irudikatzen nituen neure buruan». Horren ondorio dira mundu modernoaren inguruko profeziak egiten dituen Mr. Natural edota Whiteman, sexualki erreprimituta bizi den gizona. 1972an, Ralph Bakshi zinemagileak Fritz katuaren inguruko film bat kaleratu zuen, baina Crumb oso haserre agertu zen emaitzarekin: «Bizitza guztian lotsatuko naizen zerbait da». Katu horren inguruan sortutako guztiarekin bukatzeko, komikigileak konpobide erraz

Robert Crumb, ospetik urruntzeko asmoz, Frantzia hegoaldean hautatutako etxean. BILBOKO BARREA

G Iritziak Patxi Uharte ‘Zaldieroa’

Joseba Larratxe ‘Josevisky’

Aitor Larrañaga ‘Peli’

«Alde batetik,marrazkigintza klasikoa jorratu zuen.Baina, beste aldetik,ordura arteko komikigintza lehertu zuen: gizartearen kronika kritikoa egiten hasi zen.Ordura arte,abenturazko eta umeentzako komikiak egiten ziren,baina beste gai batzuk sartu zituen Crumbek: politika, sexua...Oraindik ere urrun dabil politikoki zuzena denetik».

«Underground delako sektore askotatik haren figura bereganatzen saiatu dira,baina Crumbek uko egin die etiketei.Elkarrizketa batean irakurria dut hippyek bere estiloa gustuko zutela baina berak hippyak gorrotatzen zituela.Nahiz eta teknikoki marrazki oso onak ez egin, eredua izan da autore underground famatu askorentzat».

«Bere lana ausarta da, alde guztietatik. Ez du kontzesiorik egiten, ezta bere buruari ere. Lana bere neuretan oinarritzen du. Nahiz eta kontrakulturaren barruan sartu, nik uste dut kontrakultura beraren aurka ere badihoala. Gizakiaren absurdoan oinarritutako lanak egin ditu orain arte, eta ez da isiltzen hitz egiten duenean».

Ospeaz aspertuta Hilabeteak pasatu ahala, Crumb geroz eta ospe handiagoa bereganatuz zihoan, eta kontrakultura modura hasitako ibilbidea sare komertzialaren parte bihurtu zen. Hori dela eta, zenbait binetetan marraztutako irudiek gizarteko sektore batzuen gaitzezpena jaso zuten. Marrazki horietan intzestu, pedofilia edota joko erotiko ilunenak irudikatu zituen marrazkilariak, eta feministek gogor egin zuten horien aurka. Dena den, arrakastaz nekatuta, Crumbek «pikutara» bidali zuen dena, eta uko egin zion Rolling Stones talde mitikoaren azal bat margotzeari. «Urtebetez ospearen eta errekonozimenduaren tontakeria ezagutu ostean, nire alderik ilunena marrazten hasi nintzen», eta momentu horretatik aurrera bizitza publikotik ihes egin eta Kaliforniako etxalde batean ezkutatu zen. Marrazten eta antzinako musika sortzen ematen zuen eguna han. Baina, denbora gutxira, AEBetatik Frantzia hegoaldeko herri txiki batera alde egin zuen. «Lehenengo anfetaminak utzi nituen; gero, azidoak, porruak eta alkohola; eta, azkenik, Amerika». Ordutik hona desterruan bizi da, lurpean; undergorundean, berak sortutako komikien estiloaren antzera. Dena den, atzo Bilbon egin zuen agerpena, hainbeste gorrotatzen duen errekonozimendua jasotzeko.

r

Zakilixut

D

Igandea 2013ko urriaren 6a

Galiziako kostaldeko itsaskiez gozatzeko aukera bikaina dago egunotan Gasteizen. Gainera, gaita emanaldiak eta bestelakoak ere antolatu dituzte. Hilaren 13ra arte ateak zabalik egongo da azoka.

Galiziako usainak hartu du Gasteiz Xabier Etxebarria Gasteiz

G

asteizko zezen plazako ate nagusia zeharkatu eta berehala nabari da usain berezia. Ez da harritzekoa. Martxan dauden su, zartagin eta lapikoetan Galiziatik ekarritako itsaskiak ari baitira prestatzen. «Janari guztia Galiziatik ekarri dugu. Aitzakiarik gabeko janaria da, goi mailakoa», adierazi du David Gomezek, itsaski jaiaren antolatzaileetako batek. Eta halaxe da. Maila oneneko gastronomiaz gozatzeko aukera ederra dago egunotan Arabako hiriburuan. Itsaskiez gain, gainera, Galiziako gozogintza produktuak ere dastatu ahal izango dituzte bertaratzen direnek, hala nola pastel mota ugari eta zenbait ogi daude aukeran. Aurtengoa jaialdiak Gasteiz bisitatzen duen hirugarren aldia da. Hori bai, Iradier Arenak aurten zabaldu ditu ateak lehenengoz. Krisia merkatuan ere nabaritzen hasi zenetik, itsaski enpresek sarri antolatzen dituzte halako jaialdiak. «Euren merkatua zabaltzeko hainbat hiriburu bisitatzen dituzte, eta Gasteizen gustura egoten dira». Gomezen esanetan, Galiziako itsaski enpresen arteko elkarlana da jaialdia. «Eurak ere jakitun dira krisiak familia gehienetan eragin

duela. Horregatik, tripa beteta eta esku-hutsik inork ez alde egiteko, prezioak jaisteko ahalegin berezia egiten dute». Herritarrek hainbat eskaintza mota dituzte aukeran. Lehenengo asteburuan jende andana ibili zela dio Juliana Moreli antolakuntzako kideak, «20.000 lagunetik gora». Harrera onena izan duten produktuei erreparatuta, olagarroa, abakandoa eta itsaski-jan beroa aipatzen ditu. «Beroa egin duen egunetan, itsaski hotza ere ugari eskatu da». Edateko, berriz, «albariñoa da izarra», 25.000 mila botila ekarri baitituzte Galiziatik. Dena den, han ohikoak diren likoreak ere badaude. «Otorduen ondoren eurentzat ohikoak diren likoreek arrakasta dezente daukate Euskal Herrian». Lasai ibili ahal izateko, egokiena bisita aste barruan egitea dela uste du Morelik. Denetariko taldeak ikus daitezke bertan. Benitor Ruizek lanera joan aurretik jaialdia ikustea erabaki du. Olagarroa, gabardinak eta txirlak erosi ditu; edateko, berriz, albariñoa. «Urtean behin, neure buruari egiten diodan opari bat da. Oso gustuko ditut itsaskiak». Joana Delgadoren gustuak ere ez daude aparte. Alaba ondoan duela, txangurroak erosi ala ez pentsatzen ari da. «Prezioz ez dira batere merkeak, baina bai erakarga-

Mota guztietako eta prezio guztietako itsaskiak eskaintzen dituzte azokan. JUANAN RUIZ / ARGAZKI PRESS

rriak. Urtean behin halakoak egitea zilegi da», dio pozarren. Erosteko tentazioari eustea kosta egiten dela aitortu du Delgadok.

Itsaskiak lasai jateko, aste barruan joatea komeni da. JUANAN RUIZ / ARGAZKI PRESS

Asteburuetan, ikuskizunak Itsaskien aitzakian, jaialdi betea antolatzen dute. Horregatik, ohiko jakiez gain, bestelako ikuskizunak ere prestatzen dituzte asteburuetan. «Jendea erakartzeko aproposa da ikuskizunak antolatzea», dio Gomezek. Pantaila erraldoian futbol partidak ikusteko aukera eskaintzen dute; ostiral eta larunbat gauetan ere ez da girorik falta izaten. Igandeetan, berriz, gaita emanaldiak egiten dituzte, horretarako atondutako agertokian. Modu horretan, bertaratzen direnei Galiziako kultura, folklorea, musika eta giroa erakusten dizkiete. Horrez gain, Galiziako nekazaritza turismoko etxe batean asteburu bat igarotzeko zozketa egiten dute. Hilaren 13ra arte ateak zabalik izango ditu jaialdiak; beraz, gaur eta datorren asteburuan bada nora joanik. Itsaskiak jateko, berriz, aste barruan izango da aukerarik onena.

Igandea berria 2013ko urriaren 6a

04 Errefuxiatuak Ilun-ikarak 08 Hildakoak Kolpetik etendako 27 bizitza 10 Txema Montero ‘Brouard auziko’ abokatua

1995eko uztailaren 1ean Baionan Joxean Lasa eta Joxi Zabalari egindako omenaldia. BOB EDME

30 urte GALduta

1983ko urrian abiatu zen Ipar Euskal Herria odolez blaitu zuen Espainiako Estatuaren gerra zikina.

Igandea • 2013ko urriaren 6a

02 GAL, 30 urte

Zikina, garbitu gabe Josep Borrell, Jose Barrionuevo eta Felipe Gonzalez Guadalajarako presondegiko atean. ‘DIRTY WAR, CLEAN HANDS’

30 urte igaro dira GAL bere hilketekin hasi zenetik. Baina urte hauek guztiek egiaren zati bat soilik ekarri dute estoldetatik argitara. Irune Lasa gia eskatzen du oraindik Mikel Goikoetxea Txapela-ren bikotekide Izaskun Ugartek. «Guk, benetan, egia jakiteko inongo aukerarik ez dugu, ez dugu eduki eta ez dakit inoiz edukiko dugun. Baina guri hori ere zor digute». GALek haren alaben aita hil zuela 30 urte beteko dira abenduan, eta minaz ere hitz egiten du: «Felipe Gonzalez joan zen kartzelako atera, Barrionuevo eta bestea babestera; atxikimendu osoa eman zien, dena da horrela, baina berdin da. Gaur

E

egun, batzuk mintzen dira gauza guztiekin; besteok ez dugu ezerekin mindu behar». Ugarte, hala ere, pribilegiatu sentitzen da: «Estatuaren indarkeriaren biktima guztien artean errekonozimendu gehien GALekook lortu dugu». Baina mina hor dago behin eta berriz: «Ateratzen dituzte indemnizazioak eta: ‘Ez, ETAko kideei ez, nahiz eta haiek hil, horiei ez’. Eta ze kulpa dauka nire alabak, zuk haren aita hiltzeko? Nire alabak ez dauka diru hori jasotzeko eskubiderik, zuk hil duzularik, estatuak hil duelarik? Ez, beste biktimak mintzen dira... Hemen kokoteraino gaude mintze horiekin»,

dio Ugartek. «Ematen du merezita daukagula. Baina ez da posible, bestela heriotza zigorra praktikatu dute, eta errekonozitzea daukate». Heriotza zigorra nolabait praktikatzeko aukera aipatzen da, bai, GALen sortze agiritzat jotzen den dokumentuan, Liderren eliminazioa idazpurupean. Baina, hasiera batean, CESIDeko zuzendari Emilio Alonso Manglanoren aginduz landutako 1983ko uztailaren 6ko txosten hartan, azken ondorioetan, ekintza armatuaren modu jakin bat hobesten da besteen gainetik: «Egoera edozein dela ere, ekiteko modu gomendagarriena bahiketa bidez desagerraraztea dela uste da». Joxean Lasa eta Joxi Zabala izan ziren GALen lehen biktimak, eta 1983ko urriaren 15eko gauean bahitu eta gero, hainbat egunez torturatu, hil eta desagerrarazi egin zituzten. Ondorengo ekintza ere bahiketa saio bat izan zen, Joxemari Larretxearen kontrakoa, baina ez zuten bururatzea lortu. Eta hirugarren ekintza ere

bahiketa izan zen, Segundo Mareyrena. Hura ez zuten desagerrarazi, beharbada beste bat zelako bahiketaren helburua, erratuta bahitu zutelako Marey hendaiarra. Hurrengo ekintzan, Ramon Oñederra Kattu-ren hilketan, ezin jakin bahiketa saiorik izan zen, tirokatu zutenean bakarrik baitzegoen Kaietenia tabernan.

Erabakia Halaxe hasi zen GAL lanean. Egiaren bila, zikin artean, topa daitezkeen argi izpi bakanetako bat da 1997an Espainiako Auzitegi Gorenaren aginduz desklasifikatutako agiri hori, Ekintzak Frantzian titulua duena. Adibidez, bertan ikus daiteke GAL ez zuela CESIDek sortu, txostenak gorago seinalatzen duelako: «Edozein modutan, terrorismoaren kontrako borroka osotara gidatzen duenak bakarrik erabaki ahalko du halako ekintzak abiatu edo ez». Nor zen gidari hori? Atera dezagun orduko argazki bat. Felipe Gonzalezen gobernuan Narcis

Serra zen Defentsa ministroa, armada, Guardia Zibila eta zerbitzu sekretuak, hots CESID, bere agindupean zituela. Jose Antonio Saenz de Santamaria jenerala zen Guardia Zibilaren buru nagusia, eta haren bigarrena zen Andres Casinello jenerala. CESIDeko buruzagia zen Manglano, eta haren aginduetara zegoen Juan Alberto Perote AOME Lan Berezietarako Talde Operatiboko buruzagi gisa. Terrorismo gaietarako beste ministroa, Barne ministroa, Jose Barrionuevo zen. Rafael Vera haren azpian egon zen, aurrena Estatuko Segurtasunerako zuzendari moduan, Ministerioko azpiidazkari gisa ondoren, eta, 1986tik aurrera, Estatu idazkari gisa. Bizkaiko gobernadore zibil Julian Sancristobalek hartuko zuen 1984an Veraren tokia Estatu Segurtasunerako Zuzendaritzan. Urte haietan Ramon Jauregi zen Espainiako Gobernuaren EAErako ordezkaria, eta Luis Roldan zen Nafarroakoa. Sancristobalen lekua Iñaki Lopezek hartuko zuen (1984an) Bizkaiko go-

2013ko urriaren 6a • Igandea

GAL, 30 urte03

Kronologia: GALen atentatuak p1983ko urriaren 16a: Joxean Lasa eta Joxi Zabala bahitu zituzten Baionan.1985ean aurkitu zituzten haien hezurdurak, baina 1995era arte ez zituzten identifikatu.Torturatu,eta buruan tiro eginda hil zituzten. GALen lehen ekintza izan zen. p1983ko urriaren 18a: Joxe Mari Larretxea jipoitu,eta bahitzen saiatu ziren Espainiako Poliziako lau kide,Hendaian. p1983ko abenduaren 4a: Segundo Marey bahitu zuten Hendaian.Abenduaren 14an geratu zen aske.GALek aldarrikatutako lehen ekintza izan zen. p1983ko abenduaren 19a: Ramon Oñederra Kattu hil zuten Baionan,Kaietenia tabernan lanean ari zela zazpi tiro jota. p1983ko abenduaren 28a: Mikel Goikoetxea Txapela oso larri zauritu zuten,tiroz,Donibane Lohizuneko etxe atarian.Urtarrilaren 1ean hil zen,ospitalean. p1984ko otsailaren 8a: Angel Gurmindo Stein eta Bixente Perurena Peru tiroz hil zituzten, Hendaian. p1984ko otsailaren 25a: Eugenio Gutierrez Tigre hil zuten Idauze-Mendin; euskara ikasten ari zen etxearen kanpoaldean zela,urrutitik tiro egin zioten. p1984ko martxoaren 1a: JeanPierre Leiba hil zuten,tiroz,Hendaiako tren geltokira bidean. p1984ko martxoaren 19a: Auto batean prestatzen ari zen bonba lehertu zitzaion Jean Pierre Cherid mertzenarioari, Miarritzen,eta bertan hil zen.

bernadore zibil moduan, eta Julen Elgorriaga izan zen Gipuzkoakoa. PSE-EEko karguetan, Bizkaiko idazkari nagusia zen Ricardo Garcia Danborenea, auzi honetan guztian zeresan handia izango zuena gero. Poliziari begira, Francisco Alvarez komisarioa zen Bilboko poliziaburua eta, ondorioz, MULC Borroka Antiterroristaren Aginte Bateratuko EAEko burua. Gero, 1984an, Espainiako Gobernuko Operazio Berezietarako Kabineteko agintaritza hartuko zuen. Eta Miguel Planchuelo komisarioak hartuko zuen Bilboko poliziaburu postua. Haren agindupean zeuden, besteak beste, Jose Amedo, Michel Dominguez, Julio Hierro eta Francisco Saiz poliziak. Gipuzkoako poliziaburua, berriz, Jesus Martinez Torres zen. Hainbeste adar erakusten dituen argazki horri begira, argi ikusten da organigraman oso gora joan behar dela «terrorismoaren kontrako borroka osotara gidatzen» zuen horren bila.

p1984ko martxoaren 23a: Xabier Perez de Arenaza hil zuten Miarritzeko gasolindegi batean. Motor batetik tiro egin zioten. p1984ko maiatzaren 3a:Rafael Goikoetxea hil zuten,eta Jesus Zugarramurdi Kixkur zauritu,Arrosa eta Baigorri arteko errepidean,lanetik etxera autoz zihoazela tirokatuta. p1984ko ekainaren 15a: Miarritzeko Cafe de Haouko atarian bonba bat lehertu,eta larri zauritu zituzten Tomas Perez Revilla Tomason eta Ramon Orbe. 43 egunera hil zen Perez Revilla. p1984ko uztailaren 10a: Juan Jauregi Aurria,Bonifacio Garcia Muñoz eta Jose Luis Oliva Gallastegi zauritu zituzten Donibane Lohizuneko Consolation tabernaren aurkako erasoan, lehergailu bat botata. p1984ko abuztuaren 5a: Denek kooperatibaren aurkako atentatua,lehergailua jarrita. p1984ko abuztuaren 23a: Baionako Etxabe taberna metrailetaz tirokatu,eta han ziren hainbat lagun zauritu zituzten. p1984ko irailaren 21a: Miarritzeko taberna bati erasoa egitera bidean Jean-Pierre Dauri eta Angel Vicente Garcia mertzenarioak atxilotu zituzten. p1984ko azaroaren 18a: Christian Olaskoaga tiroz hil zuten Biriatuko aparkaleku batean, eta haren anaia Claude zauritu. p1984ko azaroaren 20a: Bilbon zuen pediatria kontsultan lanean ari zela hil zuten Santi Brouard HASIko burua,tiroz.

Ildo horretan, hainbatetan esan izan da X jaun hori Espainiako Gobernuko presidente Felipe Gonzalez bera zela. Adibidez, hori esan zuen Bizkaiko PSE-EEren buruzagi izandako Ricardo Garcia Danboreneak Garzonen aurrean Oñederra auzian 1997an egindako deklarazioan, aurretik kazetariei adierazitakoa berretsiz. Ordurako, Mareyren bahiketagatik auzipetuta zegoen Garcia Danborenea. Haren arabera, «GAL gobernuaren ekimena izan zen, eta gobernu horren aitzindaritzan hura babestu eta akuilatu zuen presidente bat zegoen. Gobernuko presidentearen agindu zuzenaren pean egin ziren ekintza batzuk».

Kolore guztietako zikina X-k, Y-k edo Z-k, norbaitek ekiteko agindua eman zuen. Eta Juan Alberto Peroteren paperetan ikusten da ez zutela denbora askorik behar izan. GALen sortze agiria 1983ko uztailaren hasierakoa zen, eta urte bereko irailaren 28an, CESIDeko buru Manglanori

p1984ko abenduaren 11: Jose Ramon Lopez de Abetxukoren autoan bonba jarri,eta Juan Jose Iradi zauritu zuten Hendaian. p1985eko otsailaren 1a: Autoan lehergailua jarri zioten,eta zauritu egin zuten Xabier Manterola,Baionan. p1985eko otsailaren 5a: Haren autoan lehergailua eztandarazita,larri zauritu zuten Christian Casteigts,Baionan. p1985eko martxoaren 4a: Baionako Lagunekin tabernan larri zauritu zituzten Gotzon Zabaleta eta Josu Amantes,tiroz. p1985eko martxoaren 13a: Getariko Briketenia taberna barrura lehergailuak jaurti,eta tabernako jabeak,Michel,Martin eta Jean Philippe Ibarboure anaiak zauritu zituzten. p1985eko martxoaren 26a: Ziburuko Bittor tabernan zeudela,larri zauritu zituzten Ramon Basañez eta Jose Luis Calderon tiroka sartu ziren bi lagunek.Taberna barrura esku bonba bat ere jaurti zuten ihesean. p1985eko martxoaren 29a: Baionako Pyrenees taberna tirokatu zuten.Benoit Pecastaing bertan hil zuten,eta Kepa Pikabea,Jean Marc Mutio eta Jean Jacques Hum zauritu. p1985eko martxoaren 30a: Xabier Galdeano hil zuten Donibane Lohizuneko etxe atarian, tirokatuta. Egin egunkariaren sortzaileetako bat izan zen. p1985eko ekainaren 14a: Ziburuko Trinket Txiki tabernan zeuden bi lagun,Emile Weiss

Christiane Fando Abokatua

«Hona estatuko ordezkari bakar bat ere ez zen agertu»

«

Geroan jakin dut, eta ez da hurbilekoek emandako informazioa, kanpokoa baizik, Amedok bahitu nahi ninduela egun horretan, zepo bat jarri zidatela». «Bakardadea da orduko oroitzapen handiena. Ezker abertzalea eta errefuxiatu mundua bakarrik zegoen GAL salatzeko, mundu guztiaren aurka». Urriaren 10ean, elkarrizketa osoa. www.berria.info/GAL

@

eta Claude Doer,tiroz hil zituzten.Ihesean granada bat bota zuen erasotzaileak taberna barrura,baita jendeari tiro egin ere. p1985eko ekainaren 27a: Santos Blanco Gonzalez Aitite errefuxiatu donostiarra hil zuten Baionan,kalean zihoala tiro eginda. p1985eko ekainaren 8a: Juan Carlos Lezartua tirokatu eta larri zauritu zuten Ziburuko Bittor tabernako terrazan.Taberna berean egindako bigarren erasoa izan zen. p1985eko uztailaren 16a: Fernando Egileorren aurkako atentatu saioa,Angelun.Bonba bat topatu zuen bere auto azpian. p1985eko abuztuaren 2a: Juan Mari Otegi Txato tiroz hil zuten Donibane Garazi inguruko errepide batean.Lanetik atera eta autoan zihoala tirokatu zuten. p1985eko abuztuaren 31: Dominique Labegerie tiroz zauritu zuten Donibane Lohizunen. Pertsona bat bere etxeko lehiora hurbildu,zerbait galdetu eta tiro egin zion. p1985eko irailaren 4a: Jose Arraztoaren aurkako atentatu saioa.Bonba bat jarri zuten haren autoan. p1985eko irailaren 25a: Baionako Monbar hoteleko kafetegia tiroz josi,eta barruan zeuden lau errefuxiatu hil zituzten: Joxe Mari Etxaniz Potros,Inaxio Asteasuinzarra Beltza,Agustin Irazustabarrena Legra eta Xabin Etxaide Eskumotza.Jean

jakinarazi zioten ETAko kideen kontrako erasoak hasiko zituztela Donostiako komandantziako guardia zibil batzuek. Ez hori bakarrik, ekintza horien paraleloan, estatuko beste segurtasun indarrek eta Frantzian kontratatutako mertzenarioek beste ekintza batzuk abiatuko zituztela ere bazioen agiri horrek. Baina agiri horrek ez du esan nahi CESIDek ez zuenik horren berri. Hala, agiri horretan bertan, ekintza horiek CESIDen jarduera oztopatzen zutelako kezka aipatzen zen —jada planifikatuta zegoen CESID, eta helburu erabakiorragoak zituen—.

‘GAL marroia’ CESIDek lan txukunagoa egiteko asmoa zuen nonbait, eta beste eragileen aldebakarreko ekinbideak horretan oztopo izan zitezkeen kezka zuen, nahiz eta propio Ipar Euskal Herrian eta Frantzia Hegoaldean zabaldu zen Huron espioitza sareak bildutako informazioa izan GALeko ekintzaileek euren lan zikinerako zuten oina-

Iriarte ere zauritu zuten eraso berean.Lekukoek,erasotzaileei jarraitu,eta haietariko bi harrapatzea lortu zuten. p1985eko abenduaren 4a: Fernando Biurrunen aurkako atentatu saioa.Heletako bere etxeko atean lehergailua jarri zuten,baina hura jabetu,eta Poliziak indargabetu egin zuen. p1985eko abenduaren 24a: Robert Caplanne tirokatu zuten Miarritzen,Royal tabernatik atera berritan.Jasandako zauri larrien ondorioz hil zen,1986ko urtarrilaren 6an. p1986ko otsailaren 8a: Baionako Batxoki tabernan zirela tirokatu,eta zauritu egin zituzten Karmele Martinez Otegi —Juan Mari Otegi Txato GALek hildako iheslariaren alarguna—,haren 3 urteko alaba Nagore,Juan Luis Zabaleta errefuxiatua, haren 5 urteko alaba Ainitze, eta Frederick Haramboure. p1986ko otsailaren 13a: Ramon Basañez tirokatu eta larri zauritu zuten,Donibane Lohizuneko La Consolation tabernan zela.Basañezek jasandako bigarren atentatua izan zen. Consolation tabernan eginiko bigarren erasoa izan zen. p1986ko otsailaren 17a: Bidarrai inguruko errepide batetik Baigorri aldera autoan zihoazela,tiroka hil zituzten Christophe Matxikote eta Catherine Brion. p1987ko uztailaren 24a: Juan Carlos Garcia Goena hil zuten Hendaian,haren autoan lehergailu bat eztandarazita.

rri nagusia. Hain zuzen, Juan Alberto Perotek koordinatzen zuen informazio bilketa hori AOME Lan Berezietarako Talde Operatiboko buruzagi zen heinean. Horri guztiari, CESIDen GALeko parte hartze militarrari deitu izan diote hainbat analistak GAL marroia. Sortze agiria delakoan ere, hain zuzen, «bahiketa bidezko desagerrarazteak» aipatu aurretik azpimarratzen da informazioaren garrantzia: «Aurretiazko informazio eguneratu eta kalitatezkoa izatea beharrezkoa da. Horretarako izendatzen denak jomugen katalogo bat osatu behar du». Informazio lanak egiteaz gain, parte hartu al zuen zuzenean CESIDek GALen ekintzaren batean? Ezetz esan zuen Perotek Alcala de Henaresko presondegi militarrean egindako idatzi batean: «CESIDeko kideak borroka aktibotik bazterrera uzteko erabakia borroka antiterrorista osotara gidatzen zuenak hartu zuen. Gertakariren batean militarrak (Hurrengo orrialdean jarraitzen du)

Igandea • 2013ko urriaren 6a

04 GAL, 30 urte (Aurreko orrialdetik dator)

inplikatuta agertu ziren, eta, Frantziarekin gatazka politikoa sortzeko arriskua zegoenez, guztia segurtasun indarren eremuan gelditzeko erabakia hartu zen, Guardia Zibilean eta Polizian, hain zuzen». Hurrengo urteetan planteatu ei ziren «berriz ere ekintza biolentoak zekartzaten jarduerak», zioen Perotek, «baina hori ez da gaia une honetan». CESIDek hartu zuen, dena den, GALen zigilua egiteko lana, Perotek aitortu duenez. Manglanok eman zion horretarako enkargua. Garzonen usteen arabera, Andres Casinellok eskatu zion CESIDi zigilua egiteko. Peroteren arabera, behin zigilua eginda, Barne Ministeriora bidali zuen CESIDek.

guruko zikinen artean. Hori bai, atxilotutako mertzenarioek maiz aipatu zuten Jean Louis, hainbat ekintzatan hark seinalatzen zuelako jomuga zuzenean. Adibidez, epaitegiek frogatutzat jo zuten 1986ko otsailaren 8an Amedo eta Dominguez hiru mertzenario portugesekin Irunera iritsi zirela, Jean Louis delakoarekin hitzordua egiteko. Gero, hiru mertzenarioak eta Jean Louis Hendaiatik trenez Baionara joan ziren arratsaldean. Han, jendarmeak lagunduta, hiru taberna «ikuskatu» zituzten, Pyrenees eta Batxoki horien artean. Hura hobetsi ei

‘GAL frantsesa’ Dena den, ez ziren CESID eta haren Huron sarea GALen jomugei buruzko informazioa bildu eta ematen zuten bakarrak. GAL frantsesa ere bazegoen. Poliziak ziren, Espainiak diruz erositakoak, jomugen inguruko informazioaren truke. Hala, Guy Metge superintendentea agertzen da, adibidez, Amedoren eta Sancristobalen deklarazioetan. Aireko eta Mugetako Poliziako (PAF) komisarioa zen Metge, eta Jose Amedok jarduten zuen batez ere harekin. Hainbat informazioren arabera, Amedoren eskariz, Metgek errekrutatu zituen beste bi polizia frantses. Horietako bat Jacques Castets zen, Baionako inspektore nagusi izandakoa, zeinak erretreta hartua zuen. Bestea jendarme bat zen, Jean Louis delako bat. Oraindik ere Jean Louis hori nor den argitzeko dago GALen in-

Jakes Bortairu Oroit eta Sala-ko kidea

«GALek lagundu du Frantziaren jarrera aldaketa»

«

Frantziaren konplizitatea zenbaterainokoa izan zen ez badakigu ere, gutxienez gerla zikin hori egiten utzi zuen, interes bat ikusten zuelako errefuxiatuen kontrako politika martxan emateko». «Kasu batean salbu, sekula ez da Frantziako Justiziaren aitzinean dosierrik ireki Frantziako polizia batzuen aurka». Urriaren 10ean, elkarrizketa osoa. www.berria.info/GAL

@

zuen Jean Louis delakoak. Batxoki tabernan zeudenen artean bereizketarik ez egiteko esan zien hiru mertzenario portugaldarrei —Figueiredo, Carvalho da Silva eta Ferreirari—, han zeuden bizardun guztiak zirela ETAkoak. Jarraian, Jean Louisek armak eman zizkien, eta gaueko bederatziak aldera, hiru mertzenario portugaldarrek tiroz josi zuten Batxoki taberna, eta sei lagun zauritu, tartean 3 urteko Nagore Otegi eta 5 urteko Ainitze Zabaleta neskatoak. Ezer gutxi ezagutzen da egiaz GAL frantsesaren inguruan. Jean Louis delakoa nor den ez da sekula argitu. Guy Metge 1985ean hil zen, poliziakideekin bazkari bat izan ostean, bere Audian errepide zuzen-zuzen batean zihoala istripua izan ostean. Jacques Castets ere hilda dago. 1993an hil zen, minbizi baten erruz, eta ordura arte inork ez zuen GALi buruz galdekatu. GAL frantsesaren eta Frantziako polizien esku hartzeari buruz argitu gabeko beste gai bat ere badago. Behin baino gehiagotan, GALen ekintzengatik Ipar Euskal Herrian egindako atxiloketetan, mertzenarioen esku euskal errefuxiatuen argazkiak topatu ziren. Eta argazki horiek babesa eskatzeko tramiteetan errefuxiatuek administrazioari ematen zizkieten argazki berberak ziren.

‘GAL berdea’ Guardia Zibilak GALen izan zuen esku hartzeaz hitz egiteko, 1983ko abuztura jo behar da. Jose Maria Velazquez Soriano guardia zibilak aitortutakoaren arabera, bilera batera deitu zuten, baina ez Gipuzkoako komandantzian, Enrique Rodriguez Galindoren etxean

1985eko irailaren 25a. Monbar taberna tiroz josi, eta lau errefuxiatu hil zituen GALek. DANIEL VELEZ

baizik. Intxaurrondoko etxebizitza batean bildu ziren dozena bat guardia zibil. Han, Galindo komandantea ez zen itzulinguruka ibili: «ETAri labankadak emateko aukeratu gaituzte, baina ez orain egiten dugun eran, beste modu batean baizik. Frantziara pasatzea da kontua, baina ez legezko moduan, horrela ezin dugulako. Pasatu, eta han egin hemen egiten duguna». Irailean jada guztia prest zuten. Hilaren 26an, CESIDek Donostiako Guardia Zibilaren komandantzian zuen gizonak, Pedro Gomez

Ilun-ikarak Gerra zikina ezaguna izan arren, GAL izan da horren atalik odoltsuena azken 80 urteotan Ipar Euskal Herrira joan diren euskal iheslarientzat. Aitor Renteria Francoren heriotzaren ondorengo aldaketek aldi laburrerako hustu zituzten Espainiako espetxeak, baina sekula ez ziren sorterrira itzuli iheslari politiko guztiak. Espainiako presondegiak betetzen joan arau, gero eta gehiago ziren Ipar Euskal Herriko karrikak hegoaldeko ahoskeraz, askatasun egarriz betetzen zituzten iheslariak. Gazteak ziren, eta adinaren kemena karriketan nabaritzen zen. 80ko hamarkadaren hastapenean ehunka ziren Ipar Eus-

kal Herrietan, zenbaketa edo erroldarik egin ez den arren. Arrats apalean, iheslari taldeak ohikoak ziren alde zaharretan, Baionan bereziki. Asteburuetan, haiek ikustera zetozen senide eta lagunek handitzen zituzten taldeak. Poteoa existitzen ez zen hiri horretan, 10, 20, 30 pertsonak osatzen zituzten taldeak arruntak ziren asteburuetako poteoetan. Karrikako giroa bestelakotzen zuen. Lapurdi barnealdeko, Nafarroa Behereko eta Zuberoako jendea ere erakartzen zuen giroak. Manifestazioen aitzakian, edota egun-

Iheslariek Baionan 1984ko irailean egindako manifestazio bat. D. VELEZ

pasan, jende ugari biltzen zen, bereziki Hendaia, Ziburu, Donibane Lohizune, Miarritze eta Baionan. Baiona Ttipian bereziki. Arrunta zen haien presentzia. Francoren ondorengoen kontrako borrokalari gisa ikusten zituzten oro har. Errefuxiatuek, Hego Euskal Herriko aipamenean, babes politikoa eskatzen zutelako. Ipar Euskal Herriko jendeen hitzetan,

iheslariak bereizten zituena ez zelako babesa, Poliziatik eta torturatik ihes egin izana baizik. GAL agertu zen. Bahiketa, hurbileko tiroketa edo urrutitik jaurtikitako tiroa. Balizko heriotza mota guztiak aipatzen zituzten iheslariek. Babesteko aukera gutxi, ordea. Iheslariek babes politikoa eskatzen zuten Baionako Suprefeturan. Babes politikoa kude-

Nietok, elkarrizketa bat izan zuen Intxaurrondoko agintari ez nominal baina errealarekin: Enrique Rodriguez Galindorekin. Galindok ez zekiela, Gomez Nietok grabatu egin zuen elkarrizketa, eta gero CESIDera bidali. «Datorren ostegunean, taldeak ekin dezake?», galdetzen dio Galindok Gomez Nietori. Eta azken horrek zalantza agertzen dio Intxaurrondoko buruari. «Ea, nire komandantea: zer irabazi dauzkagu honek zerbaitetarako balioko duela? Esan nahi dut, nire komandantea: guk, hara joan, eta

atzen zuen OFPRA erakundeak ezezkoa ematen zien hilabeteen buruan, eta urteak pasatzen ziren kasua sakonean aztertu arte. Anartean, iheslariek Recepise izeneko agiriak zituzten, sei hilabeterako (salbuespenak), hirurako (gutxik) eta hilabetekoak (gehienek). Hiru argazki eman behar zituzten suprefeturan, aldiro. Helbidea agertzen zen agirian. Zeuzkaten elementu bakanak baliatzen hasi ziren iheslariak, hala nola suprefeturan emandako argazkian ohiko itxura ez agertzea, edota helbide bat eman eta bertze batean bizitzea. Anitz ziren Ipar Euskal Herrian, gela bat edo bi zeuzkaten arren, administrazioari begira hamar edo hogei iheslari zituzten etxeak. Familien kasuan, egoera larriagoa zen. Ikastolara eraman behar zirelarik haurrak. Etxea eta ikastola ez ziren mugitzen, eta aterabide bakarra ibilbidez aldatzea zen. Hirietan, nekez, baina egin zitekeen. Herri txikietan, aldiz,

2013ko urriaren 6a • Igandea

GAL, 30 urte05

pertsona bat paretik kenduko dugu. Hori gutxienekoa da. Zuk jakingo duzu horrekin zer irabazten dugun. Zuk badakizu ETAn hamar kide gehiagok izena ematea dela horren ondorioz lor dezakegun gauza bat. Pentsatu al da honi zein publizitate eman? Ze estaldura publiko emango diegu hedabideei?». Galindoren erantzuna motza izan zen: «Batere ez. Batere ez». Gomez Nietok: «Eta jendeak zer pentsatuko du?». Galindok: «Jendeak pentsa dezala nahi duena. Guk ez dugu txintik esango». Gomez Nietok zalan-

tzan jarraitzen du: «Adibidez, horrek ez du ekarriko eurak berak paretik kentzea? [joatea]». Aukera horrentzat ere badu erantzuna Galindok: «Jakina, gutxien espero dutenean, beste kolpe bat prestatuko dugu hiru hilabetera, bost hilabetera... eta bigarren kolpea emango dugu. Gero, zazpi hilabetera, hirugarren kolpea. Eta gero, urtebetera edo komeni denean, jomuga bati buruzko informazioa dugunean... gurea da haien gainean eurek gure gainean ekiten duten modu berean ekitea, ezer erreibindikatu gabe».

abantzu ezinezkoa. Nahiago zuten, ahal izanez gero, bertze norbaitek eramatea ikastolara. Horrela ez zuten atentatu arriskurik. Gurasoen kezka, haurrek nola biziko zuten gerora tentsioa, nolako ondorioak utziko zizkien. Egoera prekarioan, etxebizitza merkeak atzeman behar zituzten iheslariek, eta ingurua mugatua zen. Baiona Ttipian, Baiona Zaharrean edo Santagurutzen Zup izenez ezagutzen den auzoan biltzen ziren gehienak. Lana izateak bizimodua lagun zezakeen, baita ere bizia arriskuan ezarri. Gutxi ziren lantegi berean ari ziren iheslariak; gehienak sakabanaturik ari ziren. Gutxiago ziren autoa zeukatenak. Atentatuen arriskuak babesa antolatzera bultzatu zituen. Horrela, goizean goiz hasita, iheslariek errondak egiten zituzten lana zeukaten iheslarien etxeetatik, auto susmagarririkedo ba ote zebilen ikusteko. Aitzinetik auto azpian lehergailurik ote zegoen begiratu behar. Eman

zezaketen babes bakarra, haien presentzia. GALekoak inguruan baleude, babesa eman nahi zuten horiek ziren jomugan. Egunero bi aldiz itzulia, goiz eta arratsaldez. Eguneroko bizian, gauza sinpleak arrisku bihurtzen ziren. Familiarekiko lotura, adibidez. Familiari deitu ahal izateko, telefono publikoak baliatu behar. Familiak lanean, deitzeko tenorea gaua zen. Ipar Euskal Herrian aspalditik, arratsalde bukaerak karrikak soildu ditu. Orduan gehiago. Telefono publikoak gutxi ziren, gehienetan plaza erdian edo karrika ertzean. Telefono kabinak argia zuen. Edozein herritarrentzat babesa zatekeena arriskua zen iheslarientzat. Gauez animaliak ehizatzea bezala zen haientzat. Jean Pierre Cherid GALeko kidea prestatzen ari zen lehergailuak eztanda egin ziolarik hil zen. Hiru hilabeteren buruan, GALek motor bat leherrarazi eta iheslari bat hil eta bertze bat zauritu zuenean, hura hiltzeko teknika alda-

Elkarrizketa horretan agertzen zituen zalantzak CESIDen ere agertu zituen Gomez Nietok. CESIDeko Manglanok irailaren 28an «ekintzen berehalakotasuna» aipatuz jasotako mezuan zalantza berberak agertzen dira. Ez dira inola ere planeatutako ekintzen zuzentasunari buruzkoak, ez, egokitasunari buruzkoak baizik. Estatuko segurtasun indarren ekintza horiek kezka iturri dira, CESIDen jarduera «oztopatu» dezaketelako —«jada planifikatuta zegoen CESID, eta helburu erabakiorragoak zituen»—. Zalantzak zalantza, badirudi ez zela arazorik izan Galindoren asmoak bete eta GAL berdearen lehen ekintza abiatzeko. Pedro Gomez Nietok Juan Alberto Peroterekin izandako elkarrizketaren transkripzioa irakurrita dakigu Lasa eta Zabala nola hil ziren: «Hori bi tiro buruan izan ziren», azaldu zion Gomez Nietok Peroteri. «Bi tiro eta kaputxarik eta ezer gabe?». «Ez, ez, bi tiro izan ziren». Perotek: «Alegia, hil egin zituztela, kontua ez dela hil egin zitzaizkiela». Gomez Nietok: «Bai zera, bai zera... Hori, lehendabizi bi hobi egitera behartu zituzten, bi hobi eginarazi genizkien». 1995eko martxoan identifikatu zituzten 1985eko urtarrilean ehiztari batek Bussoten topatutako bi gorpuak. Lasa eta Zabalarenak ziren. Haien heriotzaren gaineko ikerketa zabaldu zen Auzitegi Nazionalean. Lehen ikerketek jada Intxaurrondo seinalatzen zuten, eta, 1995eko irailerako, Peroteren paperek jada hilketekin zuzenean lotzen zituzten Galindo eta Julen Elgorriaga Gipuzkoako gobernadore zibila. Beste hiru guardia zibil ere, Angel Vaquero Hernandez, Enrique Dorado Villalobos

keta baino gehiago izan zen iheslarientzat. Haien pasaian edozein auto edo motor leher zitekeen. Iheslariak harrapatzeko aitzakian, arriskuan ziren ere haien familia eta lagunak. Denborarekin, anitzek aitortu dute aitzakiak ematen zizkiotela familiari ez joateko Ipar Euskal Herrira. Edo bederen, bisitak bakandu zituztela. Alta, anitzek ez zuten lanik, ez diru iturririk. Hego Euskal Herritik emandako laguntza, familiena eta lagunena, zuten etxea ordaintzeko eta jateko baliabide bakarra. Karrika erdian auto bat gelditurik ikusi eta bertatik janaria ateratzen ari zirela ikustea aski zen barnean iheslariak bizi zirela jakiteko.

Herrian bizi,herrian hil GAL ez zen aski izan iheslariak karrikatik ateratzeko. Irizpidea argi zuten iheslariek, eta adierazten zuten hitzez. Herrian bizitzeko eskubidea aldarrikatzen zuten, eta, arriskua izanik ere, en-

Elgorriaga eta Galindo, Oñatin, 1987ko uztailean. DIRTY WAR CLEAN HANDS

Daniel Velez Argazkilaria

«Pannecauko atentatu kopurua duen kalerik ez da»

«

Frantziaren engaiamendua ere sakonki ikertu behar da. Nork zer egin zuen, eta Jean Louis B. horren nortasuna argitu». «Entzuketek erakusten dute GALeko mafiosoek uste zutela immunitate osoa zeukatela. Frantziako Poliziak zaintzen zituela eta beharbada saihestu zitezkeela atentatu batzuk». Urriaren 10ean, elkarrizketa osoa. www.berria.info/GAL

@

gaiamendua, politikoa zein pertsonala, atxiki nahi zuten. Biltzeko ohiturak arriskuak areagotzen zituen. Leku zehatzetan elkartzen ziren, eta horrela ulertzen da atentatu gehienak, hildako gehienak eremu oso txikian gertatzeak. Presioa, arriskua, haizeak zerabiltzan. Ostatu batzuetako nagusiek otoi gehiago ez sartzeko eskatu zieten iheslariei, batzuetan barneraino sartzeko, kanpotik ez zitzaten ikus. Edota haiek sartzean kanpoko ateak itxi. Abertzaleak eta euskaltzaleak biltzen zituzten elkarteak ere baziren, Baionan Biltxokoa. Ateak beti zeuden itxirik, eta, ezagutu ezean, barneko nehork ez zuen atea irekiko. Presioak aldaketa sakona eragin zuen gizartean. «Bakean» bizi zen jendeak ez zuen ulertzen atentatuen arrazoia. Zuhurtziak agintzen zuen iheslariak ibiltzen ziren tokietatik ez ibiltzea edota iheslari taldeak zeuden ostatuetatik aldentzea. Kontrako norabi-

eta Felipe Bayo Leal, auzipetu eta kondenatu zituzten Lasa eta Zabala bahitu eta hiltzeagatik —ez torturatzeagatik—, zeresan ugari eman zuen epaiketa batean. Gomez Nieto hasieran auzipetu bazuten ere, gero atera egin zuten prozeduratik, Espainiako Gobernuak CESIDen paperak ukatu ostean. Bayo Leal eta Dorado Villalobos guardia zibilen ekintzei jarraika, GAL berdekotzat jo daitezkeen gutxienez beste lau ekintzatara iristen gara, batzuetan argiago besteetan baino, Jose Maria Velazquez Soriano guardia zibilaren testigantzaren arabera. Hala, hark epaileei kontatutakoaren arabera, Intxaurrondoko Informazio Zerbitzuan jakina zen eta hizpide Pedro Gomez Nietok eta Dorado Villalobosek hil zutela Ramon Oñederra Kattu (1983ko abenduan). Gurmindo eta Perurenaren hilketan parte hartzea ere egotzi zien Baltasar Garzon epaileak Bayori eta Doradori, baita (Hurrengo orrialdean jarraitzen du)

dean, elkartasun keinuak ere indartu ziren eta anitz izan ziren, Anai Artea lekuko, iheslariei etxea eta babesa eskaini zietenak. GALek ez zuen lortu iheslariak karrikatik ateratzea, baina bai GALen ondorioz Frantziak hartu zuen erabaki politikoa. 1984an hasi ziren deportazioak, 1984an hasi ziren estradizioak gauzatzen. GALen bukaerak berehalako kanporatzeak ekarri zituen. Heriotza arriskuak ez zituen karrikak hustu. Berehalako kanporatzeek, bai. Eta hori ulertzeko arrazoia argi azaltzen zuten iheslariek. «Indarrean jarri zirelarik berehalako kanporaketak Poliziaren esku uzten gintuzten, eta bagenekin torturatuak izan gintezkeela». Torturaren beldurrak etxeko murruetan ixtera behartu zituen, bakoitzaren gogoan karrikara ez ateratzeko agintzen zion jendarmeari tokia eginez. Aldian aldi egiten zituen atxiloketa eta kanporaketak sarekada masibo bihurtu zituen Frantziak.

Igandea • 2013ko urriaren 6a

06 GAL, 30 urte (Aurreko orrialdetik dator)

Olaskoaga anaietako bat hiltzea eta bestea hiltzen saiatzea ere. Dirudienez, olaskoagatarrak beste bi pertsonarekin nahastu zituzten. Ez zen GAL berdearen akats bakarra izan. Velazquez Sorianoren arabera, 1984ko martxoan hil zuten Jean Pierre Leibarena ere akatsa izan zen. Velazquezi Gumersindo Hernandez guardia zibilak esan zion ekintza hori egiteko dirua eta armak Hernandezek berak eta Navascues enpresaburuak eman zizkietela mertzenario ultraeskuindarrei. Eugenio Gutierrez Salazar Tigre-ren hilketa ere GAL berdearekin lot daiteke, Pedro Migueliz Txofo isilmandatariaren arabera Lasa eta Zabalari ateratako informazioek eman zutelako ekintzarako bidea. GAL berdearekin soilik ez, GAL marroiarekin ere lot daiteke, frankotiratzaileak hilketarako erabilitako arma CESIDekin zuzenean lot daitekeelako. Dena dela, Oñederra, Gurmindo-Perurena eta Olaskoagaren kasuak bateratzen zituen auzia 2003an itxi zuen Baltasar Garzonek. Eta, horrela, GAL berdeak, Guardi Zibilak, bere kideetako lau soilik ikusi zituen epaitegietan zigortuak —ordurako jada jenerala zen Galindo eta haren gizon Vaquero, Dorado eta Bayo— eta haiekin, Elgorriaga gobernadorea; kasu bakarragarengatik, gainera, Lasa eta Zabalarengatik. Galindoren gainetik, Jose Antonio Saenz de Santamaria jenerala Guardia Zibileko burua eta haren bigarren Andres Casinello jenerala GALen zigiluaren kontuarekin soilik inputatu zituzten, eta zigortu ez. GALen ekintzen zerrendatik zeintzuk gehiago izan ziren GAL berdearenak? Ezin jakin, estaturen estoldetan galtzen baitira informazio gehienak.

CESIDeko paperetatik uler daitekeenez, «egitear zeuden ekintzei» buruz Manglanok jasotako mezua irakurrita, Jose Maria Larretxearen bahiketa saioa izan zen GAL urdinaren lehen ekintza, polizia komisario batek eta hiru GEOk egindakoa, hain zuzen, GAL berdearen lehen ekintza (Lasa eta Zabala) gertatu eta bi egunera. GAL urdinaren ezaugarrietako bat mertzenarioen erabilera izan zen; mertzenario frantses, portugaldar eta espainiarrak erabili zituzten mugaz iparraldeko lanak egiteko, eta Espainiako Polizia mugaz hegoaldekoez arduratzen zen. Mertzenario haietako batzuekin batera, Amedo eta Dominguez izan ziren GAL urdinaren katea askatzeko giltza nagusiak. Consolation tabernan egindako erasoan (1986ko otsaila), momentuan harrapatu zuten Paulo Fontes Figueiredo mertzenario portugaldarra, eta hark eman zuen Amedoren izena. Eta Auzitegi Nazionala hura eta Michel Dominguez ikertzen hasi zen.

‘Marey auzia’ Batxoki eta Consolationeko ekintzengatik Amedok eta Dominguezek 108 urteko kartzela zigorra jaso aurretik, Frantzian Jean Pierre Echalier eta Mohand Talbi epaitzen ari ziren Segundo Mareyren bahiketarengatik, eta jada haiek aipatu zuten Pepe polizia espainiarra (Amedo). Espainian, Marey kasua abian bazen ere, bultzada handiena 1994ko amaieran hartuko zuen, Amedo eta Dominguez hitz egiten hasi zirenean —kartzelan uste baino denbora gehiago egi-

‘GAL urdina’ GAL berdearekin ia aldi berean jaio zen GAL urdina edo Poliziarena. 1995eko apirileko auto batean Baltasar Garzonek aipatzen duenez, berak hasieran GAL zuriadeitzen ziona Donostiako Londres hotelean sortu zen, 1983ko irailaren 24an. Gerora ere, data horiei buruz hitz egiten du Garzonek, GALen sorrera leporatzen dienean orduko Bizkaiko gobernadore zibil Julian Sancristobal, Bizkaiko PSE-EEko buru Garcia Danborenea, Bilboko poliziaburu Francisco Alvarez eta Informazio brigadako buru Miguel Planchuelori. Auzipetuta zeudela, laurek aipatuko zituzten gainetik zeudenak, hots, Rafael Vera Estatu idazkaria eta Jose Barrionuevo ministroa. Baina, argitasun bila, behera joan behar da, Alvarez eta Planchueloren gizonengana, Jose Amedo, Michel Dominguez, Julio Hierro eta Francisco Saiz poliziengana.

Antonio Rubio Kazetaria

«Kazetarien ikerketak Poliziaren aurretik joan ziren»

«

«Ebidentziak dio prentsa iritsi zen lekura ez zela poliziarik iritsi. Baina zer da polizia? Nagusiak dituen gizon bat, antolaketa politiko pean...». «Argitaratu den guztiarena baino puzzle osatuago bat daukagu guk. Baina kazetariak aurkeztu behar duenak izan behar du epai batean ‘frogatutako gertaeren’ modukoa». Urriaren 10ean, elkarrizketa osoa. www.berria.info/GAL

@

Christophe Matxikoteren gorpua, auto barruan. Bidarrai, 1986ko otsailaren 17a. DANIEL VELEZ

ten ari zirela—. Euren goikoak inplikatu zituzten, eta haiek —Sancristobal, Garcia Danborenea, Francisco Alvarez eta Miguel Planchuelok—, lehen esan bezala, Vera eta Barrionuevorengana zuzendu zuten hatza, zenbaitek Felipe Gonzalez ere aipatu zutela. Gainera, Mareyren bahiketak (1983ko abendua) betetzen zituen GALen sortze agiria delakoan ekintzei buruz agertzen ziren hainbat ezaugarri: «Bahiketa bidez desagerrarazteko» asmoz egin zuten hasiera batean, baina, okerreko pertsona bahitu zutenez, hura hiltzea ez zen komeni. 1996ko maiatzean, jada Auzitegi Gorenean zegoen Marey auzia, eta Eduardo Moner epaileak Felipe Gonzalez ez auzipetzea erabaki zuen. Bi hilabete lehenago utzi zion Gonzalezek Espainiako presidente izateari, PPk hauteskundeak irabazi ostean. 1998ko uztailean emango zuen Marey auziaren epaia Auzitegi Gorenak. Amedo, Dominguez eta mertzenarioek jasotakoetatik aparte, hura izango zen GAL urdina zigortzen zuen epai bakarra. Jose Barrionuevo ministroari eta Rafael Vera Estatu idazkariari hamarna urteko kartzela zigorra ezarri zieten, baita Julian Sancristobali ere. Baina, ezbairik gabe, Barrionuevo eta Vera ikur garrantzitsuak ziren, eta horren erakusgarri Espainiako Alderdi Sozialistako hainbat kargudunek, Gonzalezek barne, haiek kartzelara sartzea babestu izana. Irailean kartzelan sartu, eta abendurako kalean ziren, Espainiako Gobernuaren indultu partzial bati esker. Gero, 2001ean, Konstituzionalak haien helegiteak baztertu eta emandako epaiarekin berriz ere kartzelara sartu zituzten, baina hamar bat ordurako soilik, berehala eman zitzaielako hirugarren gradua. GAL berdeak mertzenarioak erabili zituen ez dago argitzerik. Eta hainbat ekintza GAL urdina-

ren eta haren mertzenarioen lanak izan zirenik ere ezin da baieztatu. Zenbait mertzenariori kartzela zigorra ezarri zieten, bizi osorakoa batzuetan Frantzian. Egun, Ismael Miquel (Espainian) eta Jean Philippe Labade (Frantzian) dira kartzelan jarraitzen duten GALeko mertzenario bakarrak. Non kokatu GALen ekintzen artean osotara Hego Euskal Herrian egin zen hilketa bakarra, Santi Brouardena? 1984ko azaroan gertatutakoa oraindik auzibidean dago. Bi hiltzaileetako bakarra izan zen kondenatua: Rafael Lopez Ocaña mertzenarioa, Juan

CESID: «Ekiteko modu gomendagarriena bahiketa bidezko desagerraraztea da» Galindo: «Frantziara pasatzea da kontua. Pasatu eta han egin hemen egiten duguna» Jose Rodriguez Diaz El Francés arma trafikatzailearekin batera —hark eman zizkien armak—. Bigarren epaiketan, Amedo, Rafael Masa guardia zibil ohia eta Luis Morcillo ere auzipetu zituzten. Lopez Ocañaren arabera, Morcillo zen Brouard hil zuen beste mertzenarioa. Baina Morcillo, Masa eta Amedo absolbitu egin zituen Bizkaiko Auzitegiak. Aurten, hirugarren aldiz zabaldu da auzia, Morcillok bere burua Brouarden hiltzailetzat aurkezten zuen ustezko grabazio batzuk agertu ondoren. Hala ere, berriz itxi da auzipetzerik gabe, nahiz eta azken erabaki horri helegitea jarria zaion. Erabat itxi gabe dago GALen azkentzat jotzen den ekintza ere, Juan Carlos Garcia Goenaren 1987ko uztaileko hilketa. Lohi artean nonahi eta uneoro agertzen

diren Amedo eta Dominguez auzipetu zituen Garzonek Garcia Goenaren hilketagatik, baina absolbituak izan ziren. Aurretik, Auzitegi Nazionalak uko egin zion haien buruzagiak auzipetzeari.

Amaiera Ekintza horretan deigarria da aurreko ekintzatik, Christophe Matxikote eta Catherine Brionen hilketatik, urte eta lau hilabete pasa zirela. Amedo: El estado contra ETA liburuan Melchor Miralles eta Ricardo Arquesek dioetenez, haritik tiraka haiengana iristen ari zen prentsaren presioa zuten gainean Amedok eta Dominguezek, baita atxilotutako lehen mertzenarioen akusazioak ere. Eta uste zuten goikoek bazterrean utzi zituztela, GALen sorrera eurei leporatuta. Beraz, Matxikote eta Brionenak izan behar zuen, berez, GALen azken ekintza; 1986ko otsailaren 17an hil zituen biak GALek, Bidarraiko errepide batean. Egun gutxi, 11 igaro ziren Baionako Auzitegian ustezko lau ETAkideren kontrako auzia abiatu zenean. Frantzia, erabateko presazko prozeduraz, iheslariak Espainiaratzen ere hasi zen. Frantziak errefuxiatuei ematen zien babesaz Felipe Gonzalezek 1983ko azaroan Espainiako Kongresuan azaldutako asmoak bete ziren: «Borondate irmoa dugu egoera paradoxiko hau amaitzeko», esan zuen Gonzalezek, gerra zikinaz eztabaida inplizitua zabalduz Kongresuan. Euskadiko Ezkerrako diputatu Juan Maria Bandresek erantzun zion: «Ez zaitezte erori, eta espero dut ez zaretela eroriko gerra zikinaren tentazioan; ilegaltasuna gaizkileen jabetza da. Estatu demokratikoa beste muga batzuen barruan mugitzen da; eta muga horiek ez dira gainditu behar, errespetatu egin behar dira». Zikin artean ikusten da batzuek gainditu zituztela mugak.

2013ko urriaren 6a • Igandea

GAL, 30 urte07

Estoldetan mamitutako estrategia Iheslariak kriminalizatzea eta Frantzia haiek kanporatzeko presionatzea izan ziren GALen jardueraren helburu nagusiak. Biak lortu zituen, baina baita nahigabeko ondorio bat ere. Iñaki Petxarroman 1986an bi gertakarik eraman zituzten GAL sortu eta antolatu zuten Espainiako Estatuko aparatuko buruak helburuak beteta zeudela egiaztatzera. Iritsi zen unea izua gelditzeko. Gerra, nolabait esatearren, irabazita zegoen. Frantziako Justiziak bost urteko zigorra ezarri zien euskal iheslarien kolektiboko lau kideri —Isidro Garalde Mamarru, Juantxo Lasa Mitxelena Txikierdi, Agustin Bergaretxe eta Juan Ramon Martinez de la Fuente Txori— gaizkile taldeko kide izateagatik. Lehen aldiz epaitu eta zigortu zituzten euskal iheslariak. Horrekin batera, ordura arte erabili gabeko formula bat ezarri zien Frantziako Poliziak iheslariei: erabateko presazko prozeduraz Espainiako Poliziaren esku uzten hasi ziren. Bukatu zen santutegia. Espainiako Poliziaren begitan iheslariek ordura arte Iparraldean bizi izan zuten babes egoera jasangaitza puskatua zen betiko. GALen helburuak beteta zeuden. Francisco Letamendia Ortzi EHUko irakasle eta politikari ohiaren arabera, bi izan ziren 1983an Espainiako Estatuko egiturak GAL sortzera eraman zituzten helburu nagusiak: batetik, errefuxiatu estatutua galtzeko xedez, euskal iheslariak kriminalizatzea; eta, bestetik, tentsioa sortzea Ipar Euskal Herrian, Frantziak ulertzeko normaltasuna berreskuratzeko beharrezkoa izango zuela iheslariak kanporatzea. «Bi helburu horien inguruan badago nahiko adostasun bai ezker abertzaleak, EAJk eta Espainiako prentsak egiten zuten analisien artean». Baina Ortzi-k beste helburu bat ere azpimarratu du, Juan Alberto Perote Espainiako zerbitzu sekretuetako koronelak behin esandakoa aintzat hartuta: «Gobernuak baretu egin nahi

zuen Polizietan, Guardia Zibilean eta armadan zegoen tentsioa. Nola? Hiltzeko baimena emanez. Horrela lortuko zuten 1981eko otsailaren 23koaren moduko estatu kolpeetatik aldentzea». 1982tik etengabe joan zen okertzen euskal iheslarien egoera Ipar Euskal Herrian, François Mitterrand presidente sozialista boterera iristearekin batera. 1984ko urtarrilaren hasieran sarekada erraldoi bat jarri zuen martxan Frantziako Poliziak, ehun etxebizitza baino gehiago miatu, dozenaka lagun atxilotu eta hamar lagun deportatuta. Urte berean Frantziako Senatuak ohartarazi zuen euskal iheslariak desegonkortasun iturri bat zirela. Urte horretako irailean Frantziako Kasazio Auzitegiak hiru iheslari-

Jose Felix Azurmendi ‘Egin’-eko zuzendari ohia

«Gonzalez da arduraduna, baina ezin da frogatu»

«

Sozialistek ez zuten konplexurik. Felipe Gonzalezek esaten zuen ‘A mi los militares no me dan otro golpe’ (niri militarrek ez didate beste kolpe bat egingo). ETAren ekintzek estatua kolokan jarri zuten, eta Gonzalez edozer egiteko prest zegoen militarrak baretzeko». Urriaren 10ean, elkarrizketa osoa. www.berria.info/GAL

@

1986ko abuztua. Koldo Dobaran erabateko presazko prozeduraz Espainiaratua izan zen. DANIEL VELEZ

ren extradizioa eta lau deportazio ontzat jo zituen, ordura arte Ipar Euskal Herrira iristen ziren ETAko kideek jasotzen zuten iheslari estatutua bertan behera utzita. Frantziako iritzi publikoa aldatzen ari zen. Libanoko eta Ekialde Hurbileko gatazkaren ondorioz, hainbat atentatu izan ziren Frantzian —haietako batzuk oso larriak—, eta horrek psikosi moduko bat sortu zuen «terrorismoarekiko», Letamendiak berak gogoratu duenez. Giro horretan, iheslarien babesa gero eta zailagoa zen. Lehen berehalako kanporatzeak hasi bitartean 33 euskal herritar deportatu zituen Frantziak, hiru extraditatu, 56 iheslariri derrigorrezko egoitza ezarri zien eta beste 70 laguni hainbat departamentutan egoteko debekua ezarri zien. Letamendiak gogoratu du Espainiaren egoera ere aldatzen ari zela nazioarteko eta Europako testuinguruan. Europako Ekonomia Erkidegoan (EEE) sartu zen, eta hainbat arlotan Frantziaren eta Espainiaren interesek talka egiten zuten, ardogintzan, arrantzan eta beste hainbat kontutan. Euskal iheslariak truke txanpon bilakatu ziren bi gobernuen arteko negoziazioetan.

Frantziaren esku hartzea Zenbateraino zegoen sartuta Frantziako Gobernua GALen? Iñaki Esnaola HBko bozeramaile eta abokatuaren arabera —garai hartan zuzenean lan egiten zuen Esnaolak Ipar Euskal Herriko iheslariekin—, bi estatuak zeuden gai honetan sartuta, Frantziaren kasuan ez ekintzak prestatzen, bistan denez, baina bai ezikusiarena egiten: «Estatu ekintzetan, zuzenean edo zeharka, bere elementu guztiek parte hartzen dute. Garai hartan, PSOEk eta bere gobernuak parte hartu behar zuten, beraiek baitziren Espainiako Estatua zuzen-

tzen zutenak. Gainera, europar sistemari oro har kalte egiten zion gai bat zenez, Frantziak ere parte hartu zuen, arazoa bukatzea interesatzen zitzaiolako». Azken finean, Esnaolak uste du Espainiak eta Frantziak «ekintza politiko-militar bat» osatu zutela, eta haren besoak alderdi politikoak, Eusko Jaurlaritza, bi estatuak eta GAL izan ziren. Frantziako hainbat epaile harietatik ez tiratzeaz gain, GALekin kolaboratzeko zantzuak zituzten pertsonak kargurik gabe uzten aritu ziren garai hartan. Alabaina, 1984ko bukaeran GALen atentatuen bigarren fasea hasi zela esan du Letamendiak, aurrekoa baino are «gogor eta krudelagoa». Orduan, euskal gatazkarekin zerikusirik ez zuten Frantziako herritarrak kolpatzeari ekin zion GALek. Helburu garbi batekin, Letamendiaren arabera: Frantziaren gaineko presioa handitzea, iheslariak kanporatzea beste biderik ez uzteraino. Berehalako kanporatzeak sistematikoki ezartzearekin batera, ordura arteko dinamika aldatu egin zen: ETAren atentatuari GALen atentatu batek erantzun beharrean, Frantziako Poliziaren operazio eta kanporatze bat hasi zitzaion erantzuten, Letamendiak gogoratu duenez. Hor hirugarren fasearen hasiera ikusten du EHUko irakasleak, Jose Amedo eta Michel Dominguez GALeko kideak auzitegietara bidean jarri zituena. 1980ko hamarkadaren amaieran 108 urteko espetxe zigorra ezarri zieten, eta Espainiako Gobernuak diru asko eman zien bere senideei ahoa itxita edukitzeko. 1990eko hamarkadan, berriz, PP gobernura hurbiltzera zihoala ikusita, eta alderdi horren promesak jasota —espetxetik berehala irtengo zirela, adibidez— El Mundo-ri elkarrizketak eman zizkioten Jose Barrionuevo Barne mi-

nistroaren talde osoa GALekin nahastuz.

Zoru etikoa GALek lortu zituen bere helburuak: Frantziak euskal iheslariak kanporatzeari ekin zion, eta ETArekin zerikusia izateagatik Ipar Euskal Herrira jotzen zuten militante politikoek ezkutatu behar izan zuten atxilotu ez zitzaten. Baina, hala ere, bestelako ondoriorik ere izan zuen, Letamendiak nabarmendu duenez: «Zuzenbide estatua erabat zikinduta geratu zen, krudeltasun handiko jardueraren ondorioz, eta horrek oraindik ere itzal luzea uzten du gaur egun hainbeste aipatzen den zoru etikoaren eztabaida horretan». Iñaki Esnaolaren arabera, GAL estatu gaia izan zen, ETA amaitzera zuzendua. Horretan Espainiako Estatuak eta PSOEk parte hartu zuten. «Bestalde, eta, ia aldi berean, EAJ-PSOEren arteko akordioak Euskal Autonomia Erkidegoan zeuden gainontzeko alderdi politikoekin batzera eraman zituen, ezker abertzalea isolatzeko helburu bakarrarekin. GALek alde batetik eta frantziarren ekintzak beste aldetik, erakunde armatua bukatu nahi zuen». Laster bideratu ziren ETAren eta gobernuaren arteko elkarrizketa politikoak ere —Arjelgo saioaren porrotarekin amaitu ziren— erakunde armatua amaitzeko norabide horretan ikusten ditu Esnaolak. GALek eduki zuen beste ondoriorik ere: Felipe Gonzalezen edo felipismoaren aroaren amaiera. Horretan PPk zukutu zuen GAL, bere aldeko interesetarako. PSOE gerra zikinarekin lotzen zuen haria bistaratu zuen El Mundo egunkariaren bidez, eta, Letamendiaren arabera, hitzarmen batera iritsi zen Gonzalezekin: «Bere aurkako zantzuak ez agertzea eskaini zioten, betiere politika uztearen truke».

Igandea • 2013ko urriaren 6a

08 GAL, 30 urte

Gerra zikinak etendako bizitzak Lasa eta Zabala gazteen bahiketarekin hasi zuen GALek bere ibilbidea, eta, orotara, 27 lagun hil zituen ia lau urtean. Ainhoa Sarasola olosako bi gazteren bahiketarekin hasi zuen GALek bere ibilbidea, eta Tolosako beste gazte baten hilketarekin amaitu. 1983ko urriaren 16an bahitu zituen Joxean Lasa eta Joxi Zabala errefuxiatu gazteak —ondoren torturatu eta hiltzeko—, eta 1987ko uztailaren 24an hil zuen Juan Carlos Garcia Goena, ofizialki GALen azken biktimatzat jotzen dena, haren autoan lehergailu bat jarrita. Ia lau urtean, beste 24 lagun hil eta dozenaka zauritu zituen, tiroz nahiz lehergailuz, eta izua zabaldu zuen Ipar Euskal Herrian bizi ziren iheslarien artean. Hasieratik ETAko kideak eta errefuxiatuak hartu zituen jomuga. Haietariko batzuk xede zehatz hartu, eta haien aurka atentatu zuzenak egin zituen. Beste kasu batzuetan, berriz, ezker abertzalearen inguruko lagunak izan zituen jomuga. Izan zen atentatu indiskriminaturik ere, errefuxiatuak ibili ohi ziren tabernen aurkako ametrailatzeak, esaterako, eta inguru abertzaleekin loturarik ez zuten zenbait lagun ere hil zituen. GALek berak onartu izan zuen hainbat lagun hil izana okerra izan zela; indiskriminazioz aritzeko erabakiaren atzean, ordea, Frantziako Gobernuari presio egiteko asmoa ikusten dute batzuek. Ostegunetik aurrera, soslai guztiak luze irakurri ahal izango dira BERRIAren webgune berezian.

T

Eugenio Gutierrez Salazar ‘Tigre’ p1955eko urtarrilaren 14an jaio zen Leioako langile auzo batean; hiru senidetan gazteena.Borroka sozialarekiko sentsibilitate berezia zuen gaztetatik, eta lanean hasi orduko murgildu zen langile borrokan.1983an ihes egin zuen,eta Donibane Garazin bizi izan zen errefuxiatuta.Urtea egin baino lehen hil zuten,Idauze-Mendin euskara ikasten ari zela.

Joxean Lasa Arostegi pTolosako Olarrain auzoko AldabaTxiki baserrian jaio zen, 1963ko martxoaren 21ean. Tolosako banketxe baten lapurreta saioaren ondotik, sasira jo zuen Joxi Zabala lagunarekin. Baionako kaleetan Polizia zelatan izaten zela jakin arren, ez zuten espero 1983ko urriaren 15ean jazoko zena. Egun hartan bahitu zuten, Zabalarekin batera, ondoren biak torturatu eta tiroz hiltzeko.

Ramon Oñederra Bergara ‘Kattu’ pGau batez bidezorroa prestatzen ikusi zuen aitak,eta zertan ari zen galdetzean,besarkatu eta «aita,dena Euskadigatik» esan zion Ramon Oñederra Kattu-k.1960ko martxoaren 28an Azkoitian jaioa,19 urterekin erbesteratu zen.Lasa eta Zabala ikusi zituen azkena izan zen,eta ingurukoei «hurrengoa ni izango nauk» esan zien.Aste gutxira hil zuten.

Angel Gurmindo Lizarraga ‘Stein’ p1950eko abenduaren 17an Olatzagutian sortua.Bi arreben neba,12 urterekin hasi zen lanean Olatzagutiko harrobian.Langilea eta ikasle ona,parrandazalea eta ehiztari porrokatu gisa ere gogoratzen dute.1975an egin zuen ihes.Baionan preso eta Yeuko uhartean konfinatua egon zen.Bixente Perurenarekin hil zuten,1984ko otsailaren 8an.

Jean Pierre Leiba pHendaiarra, Sokoa eta Hendaiako tren geltokiko langilea zen, eta errefuxiatu ugari zituen lankide. 1984ko martxoaren 1ean tiroz hil zuten, 28 urterekin. Haren hilketa egotzita espetxeratutako hiru lagunetako bat, Daniel Fernandez, lankide zuen; hark Frantziako Poliziari esan zionez, lankide errefuxiatuen aurka atentatua egiteko asmoen berri izan zuen, eta salatu ez zezan hil zuten.

Joxi Zabala Artano p1962ko urtarrilaren 5ean jaio zen Joxi Zabala,Tolosako Olarrain auzoan, eta sei senideetatik bigarrena zen . Izaera irekikoa, jendezalea eta «saltsa guztietako perrexila» zela diote etxekoek, eta eskulanetan aritzea, musika eta mendia zituela zaletasun. Lasa lagun minarekin batera erbesteratu zen. Biak desagertu eta 12 urtera izan zuten senideek gazteei jazotakoaren berri.

Mikel Goikoetxea Elorriaga ‘Txapela’ pDerion jaioa, 1956ko uztailaren 3an. Gazterik Guardia Zibilak haren anaia Jon Ugutz hil izanak mingarriki hunkitu zuen. Ipar Euskal Herrira bizitzera joan, eta berehala atxilotu zuten, gero libre uzteko. Poliziarentzat «obsesio bat» izan zen, Jose Amedok behin aitortu zuenez. Izaskun Ugarte bikotekidearekin eta Haize alabarekin zela hil zuten, tiroz.

Bixente Perurena Telletxea ‘Peru’ p1946an Oiartzungo Altzibar auzoko baserri batean jaioa.Bost anai-arrebetan laugarrena; adi entzuten omen zituen sutondoan aitak 36ko gerraz kontatzen zizkienak.Bizikletan ibiltzea zuen zaletasun,Txomin anaiarekin batera.1981ean ihes egin,eta hiru urte eman zituen Lapurdin,emaztearekin eta hiru alabekin.Hendaian hil zuten, Stein-ekin batera.

Xabier Perez de Arenaza Sogorb pArrasatear zuen bere burua,sortzez Aretxabaletakoa izan arren.1949ko urriaren 21ean jaioa,11 neba-arrebetatik zaharrena zen.Euskaltzale amorratua,jendea «erakartzeko» dohaina zuen,etxekoek diotenez.Gazterik piztu zitzaion kontzientzia soziala.1982an atxilotu zuten,eta aske geratu ostean, Miarritzen errefuxiatu zen.34 urterekin hil zuten.

2013ko urriaren 6a • Igandea

GAL, 30 urte09

Rafael Goikoetxea Errazkin pHernaniko Zinkuñaga auzoan jaio zen, 1954ko urtarrilaren 19an, paper fabrikak langileentzat eraikitako etxeetan. Han hasi zen lanean aitarekin, baina arrantzale eta kamioilari ere ibili zen. BVEek bere bi lagun hil zituela jakiteak jota utzi zuen gaztea. Polizia segika zuela jabetuta, 1981ean erbesteratu zen. Arrosako Denek altzari enpresan zebilen lanean hil zutenean. Lantokitik ateratzean tirokatu zuten, motor batetik.

Santi Brouard Perez

Tomas Perez Revilla ‘Tomason’ pBilbon jaio zen 1937ko abenduaren 17an,eta haurtzaro gogorra izan zuen; preso zuen aitaren heriotza bizi izan zuen hiru urterekin.60ko urteetan hasi zen garai hartako giro politikoan murgiltzen.1971n erbesteratu zen.Ezagutu zutenen arabera,militante «zuzena,zuhurra eta hotza» zen,baina samurra izaten ere bazekien.1976an BVE hura hiltzen saiatu zen,lortu gabe.GALek hilko zuen,46 urte zituela.

Benoit Pecastaing

pLekeition 1919an jaioa,txikitan bi arreba hil izanak bideratu zuen medikuntzara,eta,«oso umezalea» izanik, pediatra egin zen.Abertzale eta sozialista,HASIko buru izan zen,baita HBko ordezkari ere hainbat erakundetan.Baina mediku lana ez zuen sekula utzi; Bilboko kontsultan hil zuten, tiroz.Haren hilketa salatzeko batu zen jendetzak berresten ditu etxekoen hitzak: «Oso maitatua zen».

p1985eko martxoaren 29an hil zuten Benoit Pecastaing ikasle angeluarra. Baiona Ttipiko Cafe des Pyrenees tabernaren aurkako erasoa egin zuten egun hartan, 20:30ak inguru zirela. Errefuxiatu ugari biltzen zen taberna hartan, eta ostirala izanik, ohi baino jende gehiago zebilen. Tirokatu egin zuten taberna, eta bertan hil zen Pecastaing, 21 urte zituela. Jean Marc Mutio, Jean Jacques Hum eta Kepa Pikabea zauritu zituzten eraso berean.

Emile Weiss

Claude Doerr

pPauen jaioa zela,25 urte inguru izango zituela eta hiru seme-alaba zituela,xehetasun askoz gehiagorik ez zen zabaldu Emile Weissi buruz GALek hil zuenean.Buhamea zen,eta bezperan Sokoara joana zen Claude Doerrekin batera,beste ijito familia batzuekin aste batzuk pasatzera.Biak Ziburuko Trinket Txiki tabernan zeuden 1985eko ekainaren 14 hartan, gizonez mozorrotutako emakume batek taberna metrailetaz tirokatu eta biak hil zituenean.

pPauen jaioa, hiru seme-alaba eta 28 urte inguru zituen Doerrek hil zutenean. Weissekin batera, bezperan iritsia zen Ziburura, Sokoako beste ijito fami lia batzuekin hainbat aste igarotzeko asmoz. Trinket Txiki tabernan GALeko mertzenario batek metrailetaz egindako erasoan tiroz zauritu eta bertan hil zen. Taberna hartan errefuxiatu ugari biltzen zen, eta orduan zabaldu zen informazioaren arabera, litekeena zen bi buhameak errefuxiatuekin nahastu izana.

Juan Mari Otegi Elizegi ‘Txato’ p«Zorrotza», halakoxea zen Juan Mari Otegi itsasondoarra ezagutu zutenen hitzetan. Beitia baserrian jaio zen, 1942an, 11 senideko familia batean. Gazte konprometitua zen, eta beti ateratzen zuen denbora euskararen alde aritzeko. 1976an ihes egin zuen Iparraldera. Haren alaitasuna dute gogoan harekin egon zirenek. 43 urterekin hil zuten, tiroz, Donibane Garaziko errepide batean.

Agustin Irazustabarrena Urruzola ‘Legra’

Joxe Mari Etxaniz Maiztegi ‘Potros’ pUrretxun jaio zen,1954an.21 urterekin erbesteratu zen,eta hamaika bizitoki eta lanbide izan zituen Ipar Euskal Herrian.Atabala jotzea eta pilota oso gogoko zituen,baita Realaz edo bertsolaritzaz mintzatzea ere.1984ko abenduan Mendiondon atxilotu eta hilabete batzuk preso eman zituen.Ez zen epaiketara bizirik iritsi; Monbar hotelean hil zuten.

Xabin Etxaide Ibarguren ‘Eskumotza’

p1952an Astigarragako Guardi baserrian jaioa,herriko eskolan piper gehien egiten zuenetakoa ei zen.Goiz hasi zen lanean,eta azkar piztu zitzaion langile kontzientzia.1982an ihes egin zuen Lapurdira.Hiru urtera,semea jaio zitzaion,eta handik hiru hilabetera lortu zuen errefuxiatu politiko agiria.Ospatzera joan zirelarik hil zuten,Monbar hoteleko tabernan.

p1957an Zestoan jaioa.Lau anai-arrebatan zaharrena; ume mugitua izan zen,eta lagunak asko eta onak izan zituen gaztaroan.Delineante ikasketak egin zituen Zumarragan,eta han sartu zitzaion politikaren harra.1979an atxilotu eta bederatzi hilabete preso egin ostean,erbestera jo zuen.1985eko irailaren 25ean hil zuten,Monbar hotelean.

Christophe Matxikote

Catherine Brion

pItsasun jaioa, baserritarra zen Matxikote, eta Ameriketara joan zen gaztaroan. Han, baina, ez zuen zorte handirik izan, eta jaioterrira itzultzea erabaki zuen, bere jabetzez arduratzeko. Alarguna zen, eta seme-alabak zituen. Bidarraiko baserrirainoko bidea egiten zuen egunero, hango artaldea zaintzeko. Euskal iheslari bat zuen bizilagun, eta garai hartan esan zen litekeena zela harekin nahastuta hil izana. 60 urte zituen hil zutenean, 1986ko otsailaren 17an.

pParisen jaioa zela eta 16 urte zituela, haren bizitzari buruzko datu askoz gehiagorik ez zen zabaldu Catherine Brion hil zutenean. Batxilergo ikasketak aurrera ateratzeko buru-belarri zebilen gaztea garai hartan. Landa eremua gustuko zuen, eta baserri batean bizi nahi omen zuen. 16 urte baino ez zituen orduan. 1986ko otsailaren 17an Matxikoterekin batera hil zuten, haren autoan zihoala, ustez gurasoekin oporrak igarotzen ari zen karabanara.

Christian Olaskoaga pZiburun jaio zen, eta dantza zuen zaletasun nagusi Christian Olaskoagak —hamar urtez aritu zen dantza talde batean—. Claude anaiarekin batera, Biriatuko festetara joana zen, eta aparkaleku batean zirela, bi kaputxadun hurbildu eta tiro egin zieten bi anaiei, 1984ko azaroaren 18an. Bihotzean zaurituta hil zuten Chistian, 22 urte zituela; Claude anaia, berriz, hanka batean zauritu zuten, baina ihes egitea lortu zuen. Jean Batit haien aita udal aholkularia zen Ziburun, eta pertsona ezaguna zen.

Xabier Galdeano Arana pBilbon 1934an jaioa, ongi kokatutako familia batean. Ikastolen alde lan egin zuen, baita Egin egunkaria sortzeko ere, familiaren enpresa utzi eta bertan lanean buru-belarri jarduteraino. Poliziak hainbatetan atxilotu ostean erbesteratu zen, eta Egin Ipar Euskal Herriko txoko guztietara iris zedin jarraitu zuen lanean. Donibane Lohizunen hil zuten, etxeko atarian, tiroz, 50 urte zituela.

Santos Blanco Gonzalez ‘Aitite’ pDonostiako Intxaurrondo auzoan sortu zen, 1933an; gaztetatik oso konprometitua egon zen herrigintzarekin eta langile borrokarekin. 46 urterekin erbesteratu zen, eta errefuxiatuen artean zaharrenetarikoa izanik, «askorentzat aita moduko bat zen, oso maitatua», harekin izan zirenen arabera. Baionan hil zuten, tiroz, 1985eko ekainaren 27an.

Inaxio Asteasuinzarra Pagola ‘Beltza’ pHernanin jaio zen,1950eko uztailaren 30ean.Baserri giroan hazi zen bere bi anaiekin,giro euskaldunean.Euskararen egoera larriak piztu zion kontzientzia.21 urterekin bihurtu zen errefuxiatu,eta beste asko emango zituen horrela,harik eta 1985eko irailaren 25ean Monbar hoteleko kafetegian hil zuten arte,beste hiru errefuxiaturekin batera.

Robert Caplanne pArgiketaria lanbidez, bananduta zegoen, eta 14 urteko alaba bat zuen. Haren gurasoek La Croix taberna zuten Miarritzen, errefuxiatu askoren bilgune zena, eta goizero joaten zen hara edo Royal tabernara. Hain zuzen, Caplanne errefuxiatu batekin nahastuta hil zutela uste da. Royal tabernatik atera berri, bi gizonek tiro egin zioten, eta 1986ko urtarrilaren 6an hil zen, 38 urte zituela.

Juan Carlos Garcia Goena p1959an Tolosan sortua,hiru senidetan zaharrena zen.Txikitatik ezinezkoa ei zen bera menderatzea,eta 14 urterekin eskolatik atera eta lanean jarri zuen aitak.Soldaduska egiten sei egun iraun zuen; ihes egin,eta Hendaian jarri zen bizitzen bikotekidearekin.Ez zen ohiko errefuxiatua, ideia politiko argirik ez zitzaion ezagutzen.Autoan bonba bat jarrita hil zuten,1987ko uztailaren 24an.

Igandea • 2013ko urriaren 6a

10 GAL, 30 urte

JON HERNAEZ / ARGAZKI PRESS

Txema Montero «Hilko naiz pentsatuz: ‘Dena argi dago, baina errudunak ez dituzte zigortu’» ‘Brouard auzian’familiaren akusazioa eraman duen abokatuak uste du GALek «bitariko egitura» erabili zuela: alde batetik, «politikari sozialistak», eta, beste aldetik, «horien konfiantzazkoak zirenak» estatuaren segurtasun aparatuetan. Gotzon Hermosilla Gutxik dakizkite GALen barrenak Txema Montero abokatuak bezain ondo (Bilbo, 1954). Brouard auzianeta beste zenbaitetan izandako parte hartzeak «informazioa erakartzen duen iman moduko bat» bilakatu duela dio, eta horrek datu ugari ezagutzeko aukera eman dio.

G Zure ustez, nork eta zergatik erabaki zuen Santiago Brouard hiltzea 1984ko azaroan? E La Gaceta del Norte egunkaria berriro ireki zuteneko ekitalditik bueltan gentozen Brouard eta biok [hura hil baino egun batzuk lehenago], eta adierazi zidan nahiko inpresio txarra atera zuela Frantziak Madrilen zuen enbaxadan izandako bilera batetik. En-

baxadorea [Pierre] Guidoni zen, PSFkoa eta Espainiako Alderdi Sozialistatik gertukoa; hau da, Miterranden gizona zen, eta Felipe Gonzalezengandik oso hurbil zegoen. Uste dut bilera hartan Jokin Gorostidi eta bera [Brouard] egon zirela. Guidonik esan omen zien ETA konbentzitu behar zutela behetik negoziatzeko, edo, bestela, egoera asko gogortuko zen.

Brouardek mehatxu sotil bat ikusi uste zuen adierazpen horietan. Nik uste dut arrazoi asko nahastu zirela. Hasteko, Espainiako Alderdi Sozialistaren sektore batzuen mendekua, Enrique Casasen hilketa zela-eta, aurreko martxoan. Inputatu batzuek hala adierazi zuten, bai eta azaroaren 20a baino lehen atentatua egiteko saio batzuk egon zirela ere, eta zenbait arrazoi zirela medio atentatua egiteko aukera baztertu zutela. Bigarrenik, uste dut bazegoela lasterketa moduko bat GAL berde eta GAL urdin deiturikoen artean, hots, Guardia Zibilarekin eta Poliziarekin lotutako adarren artean, arduradunen aurrean merituak egiteko.

G Zertan oinarritzen zara hori esateko? E Hau guztia Estatuaren Segurtasunaren Zuzendaritzak koordinatuta zegoen. Ez zen kasualitatea hango arduraduna Julian Sancristobal izatea, eta han bere menpean edukitzea alde batetik Bilboko Poliziaren nagusi izandakoa, [Francisco] Alvarez, Polizian Galvarez ezizenaz ezaguna, eta, beste aldetik, La Salveko komandantzian Guardia Zibilaren informazio zerbitzuen arduradun izandakoa, [Rafael] Masa kapitaina. Sancristobal segurtasun zuzendari izendatu zutenean, bibiak hartu zituen, eta Madrilera eraman zituen bere taldean. Argi dago Estatuaren Segurtasunaren

2013ko urriaren 6a • Igandea

GAL, 30 urte11

zuzendaria Guardia Zibilarekin koordinatzen zela Guardia Zibilaren zuzendariaren bidez, eta Poliziarekin hango zuzendariaren bidez, baina horiek ez ziren Alvarez eta Masa; beraz, pentsatzekoa da ohiko aginte katetik kanpo Alvarez eta Masa beste gauza batzuk, beharbada ez hain aitorgarriak, koordinatzeko zeudela. Merituak egin nahi horrek garrantzi handia izan zuen, eta Brouard auziaren sumarioan agertzen da nola Morcillok eta haren mertzenario taldeak presioak jasan zituzten lehenbailehen jarduteko, oso garrantzitsua baitzen. G Brouarden hilketa ez zen izan GALen lehenengo ekintza. E Batzuetan, oharkabean pasatzen da GALen lehenengo ekintza [Jose Maria] Larretxea poli-milia bahitzeko saioa izan zela, Hendaian. Bahiketa egiten saiatu zirenen artean, Poliziaren GEO talde berezien hiru kide zeuden, bulartsuak eta aurrez aurreko borroketan trebatuak, Larretxea 120 kiloko gizonkotea baitzen, eta haiekin laugarren polizia joan zen, borroka antiterroristarekin inolako harremanik ez zuena. Polizia hori Bartzelonakoa zen, lapurreten kontrako hango taldekoa, eta hainbat lapurretatan dozena bat lagun hil izanaren ospea

zuen. Bartzelonako lapurreten kontrako taldearen arduraduna nor eta Francisco Alvarez izan zen, Bilbora iritsi baino lehen. Beraz, hiltzaile hori Alvarezen konfiantzazko gizona zen. G Brouarden hilketaren inguruko lehenengo epaiketa 1993an izan zen. Zigortutako bakarrak Rafael Lopez Ocaña eta Juan Jose Rodriguez Diaz El Francés (armak legez kanpo edukitzeagatik) izan ziren, baina hilketaren antolatzaileak zigortu gabe gelditu ziren.Nolako sentipena utzi zizun epai hark? E Ikerketak oso emaitza urria izan zuen, baina esan behar da horretan Poliziaren ekarpena hutsaren hurrengoa izan zela. Ez zuten ezertxo ere egin. Are gehiago kontuan hartuta Poliziaren aldetik auzia argituta zegoela Brouard hil eta hamabost egunera. Poliziaren salatari batek esan zion [Antonio] Rosino komisarioari nortzuk ziren hiltzaileak; Rosino informazio hori auziaz arduratzen zen fiskalaren esku jartzeko bezain «arduragabea» izan zen, eta akusatuak atxilotzera zihoanean goitik gelditzeko esan zioten, bestela han guardia zibilak, CESIDeko jendea eta enparauak agertuko zirelako. Atzera egin zuen, eta fiskalak prentsara jo zuen, ikerketa hartan gertatutakoaren berri emateko. Beraz, hamabost egunean auzia argituta egon zatekeen, eta, hala ere, itxaron behar izan genuen, funtzionario batek epaitegira telefonoz deitu arte esateko guk bilatzen genuen Rafael Lopez Ocaña izeneko hori atxilotuta zeukatela bezperan emaztea jipoitu zuelako. Horrela hasi ginen hari hartatik tiraka. Morcillo atxilotzear geundela, berriz, norbaitek abisua eman zion, eta ihes egin zuen Kolonbiara, narkotrafikatzaile sare batek babestua, eta Masa ere Boliviara joan zen, oker ez bana-

«GAL sortzeko arrazoien artean egon zen mendeku nahia, Casasen hilketa zela eta» «Auzia argitzeko Poliziaren ekarpena hutsaren hurrengoa izan zen; ez zuten ezertxo ere egin» go Bartzelona 92rako segurtasun aholkulari edo horrelako aitzakia surrealista bat emanda. G Zer dela-eta zabaldu zen berriro auzia urte batzuk geroago, 2003ko bigarren epaiketara iritsi arte? E Hori ere zorte kontu bat izan zen. Egun batean, prentsa irakurtzen ari nintzela, hara non ikusi nuen Morcillo Pinillo izeneko bat

atxilotu zutela Madrilen droga trafikoa zela eta. Deklaratzera deitu zioten, dena kontatu zuen, baina gero atzera egin zuen. Hortik iritsi zen bigarren epaiketa, inor zigortu gabe amaitu zena. G Bigarren epaiketa hartan pentsatu zenuen hilketa argitzera iritsiko zinetela? E Ni ziur nengoen egiara hurbiltzen ari ginela, baina, era berean, ziur nengoen handik ez genuela ezer garbirik aterako, den-dena oinarrituta zegoelako babestutako lekuko baten adierazpenetan. Guk ez genekien nor zen lekuko hori, eta argi esan nion epaileari, babestutako lekuko hori El Francés baldin bazen, txarto gindoazela, hori profesional bat zelako. Aldiz, lekukoa Lopez Ocaña bazen, ordurako zigorra betetzen ari zena, jakin bazekiena engainatu zutela eta botata utzi zutela, hilketagatik agindutako dirua ere jaso ez zuena, orduan bai, ondo gindoazen. Baina lekukoa El Francés zen, eta azkenean gertatu zena gertatu zen, hots, hau eta bestea salatzen ibili ondoren azkenean atzera egin zuela. G Epaiketa horretan Rafael Masa, Jose Amedo eta Luis Morcillo epaitu zituzten, eta errugabe atera ziren, baina zein izan zen Julian Sancristobalen egoera? E Epaiketara iritsi aurretik, haren kontrako salaketa artxibatu zuten. Horregatik, orain hirugarren aldiz auzia zabaldu denean, pentsatzen genuen aukera bazegoela hura epaiketara eramateko, bere garaian epaitu ez zutelako. Aukera hori zegoela irizten nion ez orain Morcillok esaten duena sinesten dudalako, baizik eta ulertezina iruditzen zitzaidalako errugabetzat jotako pertsona batek, urte batzuk geroago delitua baliogabe gelditu denean, bere burua erruduntzat jotzea eta beste batzuk salatzea eta hori ez ikertzea, gutxienez lekukoak aurrez aurre jarrita jakiteko nork dioen egia eta nork ez. Epaileak hori artxibatzea erabaki du, eta guk errekurritu egin dugu. Horixe da oraingo egoera, eta uste dut datozen asteetan argituko dela. G Hain zuzen ere, zertan aldatzen du egoera Morcillok aurtengo apirilean egindako aitorpenak,zeinak aitortu zuen Brouarden bigarren hiltzailea bera izan zela? E Beretzat ez du ezertan aldatzen. Rafael Lopez Ocaña ere ibili zen epaiketan esaten errugabea zela eta dena nik prestatutako amarrua zela, eta duela hiru urte Tele5 telebistan agertu zen lasai asko, hiltzailea bera dela esanez. Aldaketa bakarra da Morcillo ari dela epaitua izan ez den bat salatzen, eta nik uste dut hilketa delitu batean, ikerketa ahal den neurriraino eraman behar dela. Badakigu horrek ibilbide laburra izan dezakeela, baina epaileak ezin du auzia besterik gabe artxibatu, egin duen moduan.

G Horren harira, zuk deklaratu zenuen auzia «irteerarik gabeko bide batean» sartzen ari zela. Zergatik? Horrek esan nahi du justizia egiteko aukera guztiak desagertu direla? E Hau guztia nahiko esperientzia makurra izan da niretzat. Egia da jende honek gezurrak bolo-bolo botatzen dituela, baina batzuetan gezurren artean egia batzuk esaten dituzte. Ez oharkabean; seguru asko, onuraren bat atera nahian edo beste bati kalte egin nahian egiten dute, baina nire bizitza profesionalean jende gutxi ezagutu dut epaitegi batera norbaiten kontra deklaratzera joan dena arrazoiren bat tartean egon gabe. Arrazoi sasikoak kasu askotan, baina, hala ere, egia esan dute. Kasu honetan, nik uste dut mundu honetatik joango naizela pentsatuz niretzat dena erabat argi dagoela baina horretan ibili zirenek, aldiz, ez dutela behar bezalako zigorrik izan. G Zergatik zenbait kasutan onartu da GAL talde armatu bat izan zela, esaterako Jean Pierre Leiba eta Robert Caplanneren hilketen inguruko epaiketetan, eta beste zenbait auzitan berriz epaileek ez dute GAL talde armatutzat jo nahi izan? E Auzitegi bat saiatzen denean airean ile bat mozten, lortu egiten du. Caplanneren kasuan, faxista katalan talde batek hil zuen, Bartzelonako polizia batek zuzenduta. Nik eraman nuen epaiketa horren akusazioa. Hor uste dut zerikusia izan zuela agintari frantsesen presioak, azken finean Caplanne haien herritar bat zelako, baina egia da auzi horretan epaileak GAL talde antolatu eta armatutzat jo zuela eta akusatuak, hilketaz ez ezik, talde terroristako kide izateagatik ere zigortu zituztela. Oker ez banago, auzi horretan espetxeratutako Ismael Miquel Gutierrez da oraindik zigorra betetzen ari den GALeko terrorista bakarra. G GALen egiari dagokionez, parte bat ezagutu dugu. Zure ustez, parte hori zenbatekoa da? Zenbat gelditzen zaigu egia osoa jakiteko? E Badakigu noiz jarri zuten abian. Ez da egia, inoiz esan den bezala, abian jarri zutela Martin Barrios kapitainaren bahiketa eta hilketaren ostean, hori 1983. urteko urrian izan zelako, eta aurreko udan egon ziren mugimenduak errefuxiatuak kontrolatzeko. Lopez Ocañak deklaratu zuen uda hartan Donibane Lohizuneko kanpin batean egon zela errefuxiatuen inguruko informazio batzuk egiaztatzeko. Arrazoien inguruan, esaten da Gaston Defferre ministro sozialista frantsesak bere kide espainiarrei aholkatzen ziela frantsesek OASekin egin zuten bezala egiteko, atentatua atentatuaren truke. Gero, nik uste dut estatu itun bat egon zela GALen inguruan, Fragak eta Felipe Gonzalezek horretaz hitz egin zutela eta

akordio bat egin zutela, batak egiten zuenaren aurrean bestea isilik egoteko eta horren inguruan ez eztabaidatzeko. Egituratzeko orduan, uste dut bitariko egitura erabili zutela: alde batetik, politikari sozialistak, eta, beste aldetik, horien konfiantzazkoak zirenak estatuaren segurtasun aparatu guztietan. G Eta jakiteko gelditzen zaigunaz? E Niri izugarri gustatuko litzaidake jakitea nortzuk joan ziren 1983ko udaberrian Guadarrama mendikatean [Espainia], estatuaren ondare den pabiloi batean egin zen bilerara, eta zein izan zen

«Nik uste dut estatu itun bat egon zela eta Fragak eta Gonzalezek honetaz hitz egin zutela» «Ikuspegi horretatik, GALek fruitu politiko garrantzitsuak eman zituen» bilera hartako gai zerrenda, uste baitut han erabaki zutela GAL abian jartzea. G Zer dela-eta amaitu zen GALen jarduera? E GAL amaitu zen, oso argi, frantsesak hasi zirenean errefuxiatuak poliziatik poliziara entregatzen, 1947ko dekretu bat hautsetatik berreskuratuta. Hori da amaiera. Ordurako, nahi zutena lortua zuten, hau da, orduan «santutegi frantsesa» deitzen zutena amaitzea. Ikuspegi horretatik, GALek fruitu politiko garrantzitsuak eman zituen. GALeko mertzenario batek kontatu zidan behin aukera izan zutela motorrean joan ohi zen errefuxiatu bat hiltzeko errepidean metalezko hari bat jarrita, baina baztertu zutela, ekintzak bonbekin eta tiroekin egin behar zirelako, ikusgarriak eta deigarriak izan zitezen. Horrek erakusten du helburua zela ondorio politikoak ekarriko zituen terrorismoa egitea, eta ez soilki kontuak garbitzea. G Zuk jarriko zenioke izenik X jaunari? E Jakina. Santiagoren zaldi zuria zein koloretakoa da? Argi dago. Poetiko jarrita, esan genezake baduela zerikusia Guadalquivir ibaiaren altzoan jaiotako norbaitekin. Herrialde honetan batzuek esan dezakete ETAren buruzagitza osoa hiltzeko aukera izan zutela eta ez zutela egin horrek erreparo handia ematen zielako, baina arazoa da horiek ez dutela egia esaten ezta horrelakoak esaten dituztenean ere. Nahi izan zuten guztia egin zuten, inolako erreparorik izan gabe.

Igandea • 2013ko urriaren 6a

12 GAL, 30 urte Angel Lopez Carrillo poliziak aitortu zuenez, Enrique Gonzalez Galindo Guardia Zibilaren Intzaurrondoko kuarteleko buru izandakoa eta Julen Elgorriaga Gipuzkoako gobernadore zibil ohia zeuden bahiketaren atzean. Guardia Zibileko buru zen Luis Roldanek hilketan inplikatuta zegoela aitortu, eta Vera, Barne Ministerioko abokatu Jorge Argote eta Enrique Dorado eta Felipe Bayo guardia zibilak salatu zituen. Azken horrek, berriz, Galindo, Elgorriaga eta Angel Vaquero Intxaurrondoko komandantea bertan zirela esan zuen. Javier Gomez de Liaño epaileak Galindo, Vaquero, Elgorriaga, Dorado eta Bayo auzipetu zituen 1998an. Lau urte geroago heldu zen epaia: 67 eta 71 urte bitarteko zigorrak ezarri zizkien bost auzipetuei.

‘Brouard auzia’, oraindik zabalik Jose Barrionuevo Barne ministro ohia eta Rafael Vera Estatuko Segurtasunerako idazkari izandakoa.

Galderak erantzuteke Lau sumario handi besterik ez dira egin gerra zikina ikertzeko. Aginduak gobernuak ematen zituela argitu da, baina bukaeraraino heldu gabe. Oihana Elduaien ALek 27 lagun hil ditu guztira. Horietatik ikertu eta epaitu diren kasuak bost dira: Joxi Lasa eta Josean Zabalarena, Santi Brouardena, Jean Pierre Leibarena eta Robert Caplannerena. Baina auzi horietako bakar batean ere ez dituzte galdera gutziak erantzun. 1984ko martxoan egin zituzten Espainian GALekin lotutako lehen atxiloketak. Daniel Fernandez Aceña eta Mariano Moraleda ultraeskuindarrak atxilotu zituzten, Jean-Pierre Leiba hil ostean. Biek lotu zuten GAL Guardia Zibila eta Espainiako Poliziarekin. Inork ez zien entzun. 1985eko abenduan 29na urteko kartzela zigorra jarri zieten. Robert Caplanneren hilketagatik ere bost lagun atxilotu zituzten Bartzelonan. 1987an 26 eta 34 urte arteko zigorrak ezarri zizkieten. Epaituek GALeko kide zirela aitortu zuten; epaitegiak, ordea, ez zirela «talde terroristako kide» ebatzi zuen. Handik hilabete gutxira, lortu zuten epaileek korapiloa aska-

G

tzen hastea. Baionako Batxoki tabernaren eta Donibane Lohitzuneko Consolationen kontrako atentatuen erantzule izatea leporatuta atxilotu zuten Paulo Fontes Figueiredo. Haren deklarazioen bidez, heldu ziren Jose Amedo eta Michel Dominguez Espainiako polizienganaino. Armand Riberolles eta Christophe Seys Baionako epaileak Madrilera joan ziren Amedori deklarazioa hartzera. Poliziak ez zuen hitzik egin, baina, jasotako informazioan oinarrituta Amedoren aurkako auzibidea zabaltzeko eskatu zion Carlos Bueren epaileak Auzitegi Nazionalari. 1988an Baltasar Garzonek hartu zuen auzia. Uztailean espetxeratu zituzten Amedo eta Dominguez. Urrian bi poliziak epaitzea erabaki zuen Auzitegi Nazionalak, Garzonek eskatuta. «Talde terroristako kide» izatea eta sei hilketa saio egitea leporatu zieten. 1989an, Amedok mertzenarioak errekrutatzeko erabilitako diruaren jatorria ikertzen hasi zen Garzon. Jose Maria Rodriguez Colorado Espainiako Poliziako zuzendari nagusiak onartu zuen Barne Ministerioaren funts bere-

zietako dirua zela hura. Hala, 1983 eta 1987 bitartean funts bereziak zertan erabili ziren argitzeko eskatu zuen Garzonek. Ate itxiekin egin zuen, ordea, topo. Izan ere, diru horien erabilera sekretua da berez, eta delitu zantzuak egonik ere, Auzitegi Nazionalak Estatuaren alde egin zuen. 1991ko ekainean hasi zen epaiketa. Isilik egotearen truke espetxe onurak hitzeman zizkien Estatuak Amedo eta Dominguezi. Hala, 108na urteko zigorra jarri zien auzitegiak. Baina, aldiz, Juan Carlos Garcia Goena hiltzeaz eta talde terrorista bateko kide izateaz akusatu zituzten, baina errugabe jo zituzten. Sei urte egin zituzten preso, ohikoak ez ziren pribilegioekin. Denborarekin, baina, Madrilengandik jasotako tratuarekin haserre, hitz egiten hasi ziren bi poliziak, izua zabalduz.

‘Marey auzia’ Polizia ohiek askatutako haritik tiraka, Julian Sancristobal Estatuko Segurtasunerako zuzendari izandakoa eta Rafel Vera Segurtasunerako idazkari ohia atxilotu zituzten. Urtebete geroago, Gorenak Barrionuevo auzipetzea eskatu zuen. Uztailetik libre zeuden Amedo eta Dominguez, eta Garzonek deklaratzera deitu zituen 1993an, Segundo Mareyren bahiketaren sumarioan. Oraingoan gogoz erantzun zieten galderei, bahiketan parte hartu zutela aitortuz eta arduradunen izenak emanez. Salatutakoen artean

zeuden Miguel Planchuelo Bilboko poliziaburua izandakoa, Francisco Alvarez terrorismoaren kontrako inteligentzia burua, Sancristobak eta Ricardo Garcia Danborenea PSEko buru ohia. Ordainarazi egin nahi zioten Madrili petxero bihurtu izana, eta ahaleginak egin zituzten, Felipe Gonzalez bera GALekin lotzeko. Barne Ministerioak Batxoki eta Consolation tabernen aurkako atentatuak finantzatu zituen argitzeko bigarren saioa egin zuen Garzonek. GAL finantzatzea leporatu zion Verari, hura antolatu eta Mareyren bahiketan parte hartzea Danboreneari, Sancristobali, Alvarezi eta Planchuelori. Danborenea eta Alvarez bermepean aske geratu ziren, eta uztailean baita Vera ere, PSOEk ordaindu zuen bermeari esker. Espainiako Gobernuko presidente Felipe Gonzalezek GALen berri bazuela berretsi zuten Sancristobalek eta Danboreneak. Katea noraino heltzen zen ikusita, Gorenak hartu zuen Marey auzia. 1998ko maiatzean hasi zen Barrionuevo, Vera, Sancristobal eta beste hamarren aurkako epaiketa. Hamar eta bi urte arteko zigorrak jaso zituzten akusatuek.

Lasa eta Zabala Guardia Zibilaren parte hartzea argitara ateratzeko balio izan zuen Lasa eta Zabala auziak. 1995ean jakin zen hamar urte lehenago Bussoten aurkitutako gopuzkiak haienak zirela.

1993an Rafael Lopez Ocaña eta Juan Jose Rodriguez El Frances zigortu zituzten, Santi Brouarden hilketagatik lehena eta armak edukitzeagatik bigarrena. Sumarioan bazen, ordea, beste izen bat ere, Luis Morcillo Pinillosena. Azken hori 1997an atxilotu zuen Espainiako Poliziak droga trafikoagatik, eta Bilboko Auzitegiak kasua berriz irekitzea erabaki zuen. Ordurako, Isabel Durantez epaileak Mohand Talbirekin hitz egina zuen. Talbi preso zegoen Mareyren bahiketan parte hartzeagatik, eta harengandik jakin zuten Amedok GALeko hainbat erasotan parte hartu zutela, tartean baita Brouarden hilketan ere. Talbiren esanetan, 1983ko abenduan, Bilboko Ercilla hotelean bildu ziren, eta 14 eraso egiteko zerrenda zuen Amedok. Azken horrek berretsi egin zuen bilera egin izana, eta Planchuelo, Alvarez eta Jean Pierre Echalier ere bertan izan zirela esan zuen. Epaileak ondorioztatu zuen Sancristobalek funts bereziekin ordaindu zuela Brouarden hilketa. Rafael Masa Guardia Zibileko koronelari, berriz, leporatu zion Brouarden hiltzaile Morcillori ihes egiten laguntzea. 2003ko ekainean hasi zen Brouard auziko bigarren epaiketa hiru akusaturekin, Amedo, Masa eta Morcillo. Azkenean, ordea, aske geratu ziren hirurak, froga nahikorik ez zegoela argudiatuta. Aurtego irailean hirugarrenez ireki zuten auzia, Amedok auzitara jo ostean. Morcillo Pinillosekin izandako elkarrizketen transkripzioak eraman zizkion epaileari. Bertan Brouard berak hil zuela aitortzen zuen Morcillo Pinillosek, eta Sancristobalek eman ziola agindua. Morcillo eta Masari deklarazioa hartu ostean, hala ere, aurrera egiterik ez zegoela argudiatuta, artxibatu egin zuten auzia. Familiak helegitea jarri du.

2013ko urriaren 6a • Igandea

GAL, 30 urte13

Ramon Oñederra Kattu bakarrik zegoen, lanean, Baionako Kaietenia tabernan tirokatu eta hil zutenean, 1983ko abenduaren 19an.

DANIEL VELEZ

Karrikak odoletan

Mikel Goikoetxea Txapela-ri Donibane Lohizunen eginiko omenaldia. Txapelaren bikotekide Izaskun Ugarte harekin zen 1983ko abenduaren 28an tirokatu zutenean. DANIEL VELEZ

Bonba bat leherrarazi zuten Ramon Orbe eta Tomas Perez Revillaren aurka, Miarritzen, 1984ko ekainaren 15ean. 43 egunera hil zen Perez Revilla —eskuinean—. EUSKAL MEMORIA FUNDAZIOA

Segundo Marey, GALek bahituta 10 egun egin ostean. «GALen egia osoa argitu behar da, biktimek sufritzeari utz diezaioten», esan zuen bere kasuaren epaiketan. DANIEL VELEZ

Joxean Lasa eta Joxi Zabalaren gorpuzkiak 1985ean topatu zituzten Xabier Perez de Arenaza tiroz hil zuten, Miarritzen, 1984ko martxoaren 23an. DANIEL VELEZ

Alacanten (Herrialde Katalanak). 1995era arte ez ziren identifikatu. EUSKAL MEMORIA FUNDAZIOA

Igandea • 2013ko urriaren 6a

14 Iritzia

Demokrata horiek

[email protected]

Wahlverwandtschaften

Vergangenheitsbewaeltigung

Gruppenfuehrer Louis XVI

Nik —barkatu– mojetan ikasi nuen (eta zenbait lagun gaiztok igarri egiten zaidala erraten didate, baina —Jainkoak gorde nazala— badakit ez dela egia). Eta, fedea iruzurra iduritzen zitzaidan eta irakasleei ihardestera ausartzen nintzen harrokeriaren garai hartan, behin galdera hau bota zidan erlijioa ematen zigun apezak eztabaida sutsu batean: «Zer da hobe, lagun kristauekin ibiltzea edo lagun gaizkile, drogazale eta homosexualekin?» (azken hiru kategoriak, argi dezadan bidenabar, gaizkiaren alegiazko hiru agerpen ziren apez haren irudimenean, infernuko amildegitik erroiztera zeramaten hiru xenda, ez bekatari bakarraren eta beraren balizko hiru ezaugarri). Heldu den urteko apirilaren 27an, inoiz eskuinekoa izan ez den eta elizara iraultza ekartzekoa omen den Jorge Mario Bergogliok Karol Wojtyla —a.k.a. Joan Paulo II.a— saindu izendatuko du. Tipo jatorra omen zen Wojtyla, eta, normala den bezala, lagun ugari bazituen, hala nola Marcial Maciel (badakizue, haurrei hurbiltzera uzteko agindu biblikoa modu literalegian ulertzen zuen lider karismatikoa) edo Augusto Pinochet (bai, oroitu behar duzue, Txileko ekonomia bide onera eraman zuen eta Ingalaterran atxilotu nahi izan zuten agure maitagarri hura). Eta, gauzak zer diren, hogeita hamar urteren buruan, orain, hondarrekoz, gauza nintzateke nire irakaslearen galdera hari arrapostua emateko.

Wojtylaren sorterriko diktadura erregimen totalitarioa zen, eta, hortaz, arrunt gaiztoa, ozenki gaitzesteko eta haren kontra indar handiz borrokatzeko modukoa; Pinochetena, berriz, erregimen autoritarioa zen, txarra (ez baitzen demokratikoa), baina totalitarismoa gorroto zuten demokrata zintzoen onespena merezi zuena. Horrela banatu zituen erregimen ez-demokratikoak duela ez hainbertzeko politologiak, eta hara zer kasualitatea, totalitarismo beltzaren geografiak bat egiten zuen komunismoaren maparekin, eta autoritarismo itsusi baina onberarena bat zetorren Estatu Batuek babesten zituzten erregimenen zerrendarekin. Eskema hartan, Mendebaldeko zaindaria, Francoren Espainia alegia, erregimen autoritarioen multzokoa zen, eta haren liderrak Generalísimo zuen titulua. Hala baieztatu baitu berriki Espainiako Historiaren Akademiak. Eta, jakina, autoritarismoa totalitarismoa bezain gaiztoa ez zen bezala, Generalísimo ez da diktadorea bezain gogorra edo gorrotagarria. Ezta bezain egia ere. Baina akademikoek eta zentroko politikariek erran dute hala deitzen zitzaiola «lehenagoko Estatuburuari» (erran nahi baitzuten, jakina, hala deitzen ziotela berek). Eta Azken Soluzioa naziek erabili izana izen hura ez erabiltzeko arrazoia den bezala, Generalísimo frankistek baliatu izana motibo nahikoa omen da izendapen hori gaur egun defendatzeko. Autoritarismoak —atzokoak eta gaurkoak— hori baitu ona: dena abantailak dira.

Stanislaw Lem-en ipuin batean, Bigarren Mundu Gerraren ondoan eta Hirugarren Reicheko hondamenditik ihesi, nazi talde bat, Taudlitz izeneko talde-liderra buru zuela, Argentinara joan eta Luis XVI.aren gortean bizi zirela antzeztea erabaki zuen. Taudlitzek berak errege haren papera hartu zuen, eta eratu zuten erresuma ttiki hartan bizi ziren guziak behartuak ziren itxura egitera: adibidez, alemanez egin arren, frantsesez egiten ari zirela aitortu eta onartu behar zuten. Itxurakeria haren gezurra hain zen nabarmena eta begi-bistakoa —dio Lemek— ezen Taudlitzen erregimena etengabeko eskizofrenian bizi baitzen. Baina errege berriari hori ez zitzaion axola: dirua eta bortizkeria ziren inporta zitzaizkion gauza bakarrak. Honaino Lem. Trantsizio garaian, frankismoaren akaberatik eskapo, Espainiako politikari talde batek deliberatu zuen demokrazia batean bizi zirela antzeztera. Erregearen papera diktadorearen hegalpean hezitako morroi bati eman zioten. Serio demonio ekin zioten komediari, eta ohiko bihurtu zen une orotan «guziok geure buruari eman di(zki)ogun konstituzioari / arauei / legeei» erreferentzia egitea. Taudlitzi bezala, fartsako aktoreei dirua interesatzen zaie, eta, noizean behin, biolentzia erabiltzen dute beren ustelkeria zuritzeko. Horretarako, ederki etortzen zaie iparrean bizi baina paradoxikoki existitzen omen ez den herri bat. Joan den astean, Herrira-ren txanda izan zen. Negargarria da, zinez, bertzeen gabeziak estaltzeko balio duen aitzakia izatea.

2013ko urriaren 6a • Igandea

Iritzia 15

Metaforak bai baina

N

Bihar jai Mikel Elorza

Barkatuko didazue sorgortasun itxura, baina tragedia ez da Lampedusan 300 lagun itotzea. Tragedia Eritrea eta Somaliako egoera da. Vergogna eman beharko ligukeena da milaka pertsonak beren etxea utzi behar izatea harri lehorrak baino ez dauzkatelako ahora eramateko. Ekarriko dituzte inoiz, harriok, guri kopetara jaurtikitzeko.

ormala beharko lukeena albistea denean, atxilotu batek tratu zuzena jaso duela, ez dutela zafratu, herri horretan Danimarka hamletarrean baino kirats handiagoa dagoela pentsatzekoa da. Kirats organikoa, estatu horren egituren dna-ren zati dena. Euskal Herriarentzat, guri tokatu zaigulako, baina gu bezala beste edonorentzat, arrazoi nahikoa da independentzia eskatzeko, desiratzeko, galdatzeko, Auzitegi Nazionalaren eta Guardia Zibilaren existentzia eta jarduna. Berdezko armadun beldurgarriok nahi dutenean nahi dutena egin dezaketela erakutsi dute aste honetan, eguneroko kontrol, miaketa eta abarretan erakusten duten gisan. Eta zigorgabetasun ia absolutu horri soineko juridiko eta beraz legezkoa ematen dion Auzitegi Nazionalaren jarduera eta existentzia eransten bazaio, arrazoi nahikoa da, bestelako funts ideologikoen beharrik gabe, estatu horretatik at bizitzea eskatzeko. Auzitegi Nazionalik ez dagoen eta Guardia Zibilak izua gandua neguan mendian behera bezala zabal ez dezakeen toki batean bizi nahi dut. Diskutituko dugu, gero, toki horren forma juridikoa, osaketa, erakundetzea… baina bestea oinarrizko elementua da. Beste izen batekin eta beste uniforme batekin berdin jardungo duen klonik gabeko tokia, beti ere, ez baitugu ahaztu behar astelehenean odola eragin zuen bakarra Ertzaintza izan zela, jo zuen bakarra. Guardia zibilen txisteak imajina ditzaket, beraiek euren lana egiten zuten bitartean ertzainak eta protestalariak sesioan zirela ikustean — hara bildutako jendea sesioan ari zela esatea labur esatearren esan dut, liskartu borradunak liskartu baitziren—.

Guardia Zibila Hernaniko Herriraren egoitza inguratzen, joan zen astelehenean. JUAN CARLOS RUIZ / ARGAZKI PRESS

Operazioaren inguruko analisiak, xedeak —presoen aldeko egitura deuseztatzea— eta gatazkaren konpontzearen baitako kontestualizatzeak alde batera utzita, sermoi horietarako etxe honetan eta besteetan bai baita ni baino abade hoberik, beste hari-mutur batzuei helduko diet. Zigorgabetasun honen aurkako gure ezintasunari, besteak beste. Jesus Egigurenekin bat nator — aspaldian gero eta errazagoa da, dena esatera— esaten duenean Eusko Jaurlaritza alferrikakoa dela. Oraingoa bezala beraiek zeudenekoa ere bai, hori nik eransten dut. Alferrikakoa dugu ustez Europako autonomia mailarik handienetakoa ematen digun erakundea, Guardia Zibilaren honelako operazioei traba beharrean pasabide gorria jarri behar dienean. Eusko Jaurlaritzak eta EAJk guztiz gaitzesten dituzte operaziook, badakit, baina ezin baldin badituzte eragotzi, alferrikakoak dira diskurtsoak. Ingelesez esanda ere. Ezkortasunetik datorkidan komentarioa da hurrengoa. Harriz harri harresi handi bat eraiki nahi dugu, eta metaforen eremuan beste alde batean kokatuz, tantaz tanta itsaso bat. Eta irudi gisa balio dute, baina beste-

la ez. Ez daukagu inolako harresirik, daukagun petril txikia betiko adreiluek osatua da, ez da berririk gehitu, eta Patrolek aise botatzen dute. Eta tantaz tanta putzua baino gehiagoko urak biltzen dira, baina itsasorik ez. Presoen eskubideen aldeko eskakizunetan jende asko dago, Ezker Abertzalekoa ez dena ere bai, eta azken operazioaren aurkako erantzuna handia izan da; baina hurrengo estadiorako jauzia ez da ematen. Pausoak emateko orduan oraindik ere itsaso horretan olioarekin ari bagina bezala gabiltza, nahasten ez garela. Jende asko ginen atzo Bilbon, jende asko haserretu du Herriraren aurkako operazioak eta kontra dago, baina ez dugu lortzen hortik aurrera egitea. Joko politikoa nahasten zaigu eta oraindik ere, nik behintzat, langak sumatzen ditut, baina ez Estatuaren erasoak gerarazteko eginak, norberaren posiziotik ez pasatzeko alderdiek eurek jarriak baizik. Ezker Abertzalea tokia egiten ari da erakundeetan, baina oraindik gune aparateroenaren erakarmen indarra handiegia da, eta EAJk ez du bere tokia galdu nahi —zeina gerta daitekeen konponbideranzko urratsak azkartu ahala, edo erabaki eskubidearen

alde, eta seguruenik horregatik dauka galga fuerte helduta—. Metaforak baditugu, baina oraindik horixe, metaforak.

Doministiku eta muki. Erabat asaldatuta gaude, urduri, ezin direlako AEBetako hainbat museo eta parke nazional bisitatu! Milaka funtzionario lanik gabe gelditu dira, ai aita! Kezkatuta egoteko motiborik seguruenik egongo da, ekonomian ondoriorik baldin badu aurrekontuen blokatzearen kontu horrek, ez alferrik AEBetako ekonomian doministiku egiten dutenean guri egiten zaizkigu mukiak. Ordea, enegarrenez esatera noa, guri mukiak egitetik gureak ez ezik haien mukiak ere jan behar izatera tartea dago. Hango dena albiste da guretzat, albiste inportantea. Vo Nguyen Giap jenerala hil zela jakin genuen ostiralean, Vietnamen askapenaren egileetako bat, militar apartekoa, Frantziako Armadari Dien Bien Phun egurra eman ziena (jakina, jeneralek egurra ematen duten bezala, peoien bitartez). AEBetako jeneral izardun horietarik balitz, izarron distiraren isla hemen itsutzeko lain ere igarriko genuke.

Hurrengo egunetan Arantxa Elizegi

Kilometroak Euskara ahora,Tolosan

Kareak erre ez duena Lasa eta Zabala gogoan

Majors for Peace Konferentzia Donostian

Wert legearen aurka Manifestazioa Bilbon

Laskorain Ikastolaren alde egingo dira gaur Kilometroak Tolosan. Eguraldi ona lagun, milaka pertsonari harrera egiteko prestatu dira antolatzaileak.

Tolosako Leidor aretoan eskainiko dute Kareak erre ez duena emanaldia, ostiralean. Besteak beste, Harkaitz Canok eta Pili Zabalak hartuko dute parte.

Herri agintaritzetatik bakea eraikiz. Hala du izena datorren ostegun eta ostiralean Gipuzkoako hiriburuan egingo den munduko alkateen konferentziak. .

Euskal Herrian gure hezkuntza eraiki! LOMCErik ez! Inposaketarik ez! lelopean manifestazioa egingo da larunbatean Bilbon, arratsaldeko 17:30ean.

Igandea • 2013ko urriaren 6a

16 Denbora-pasa BagaBiga

Hitz gezidunak ATSEGINA LORTU

LEHERKETA, EZTANDA

ZURGINAREN LANABESA

t

t

ELEKTRIZITA- t TEA NEURTZEKO BANAKO

t

ZAPORE

t ZER PERTSONA?

t

BEGIRA

LEKUAN

t

AZARO

GALTZEA

t

t

ERABAKIA

t

t

MIATU

DIOSAL HITZA

t

t

ERABATEKO BASOKO SAGU NABARMEN

ARTILEA HARROTZEN DU

t

BARAZKI MOTA

t

t

MAMUAK

t

BIZKOR, FITE

t

t

SAINDU ZINTZOAK

NEURRI EGOKIAN

MUSIKA NOTA

t

t

DOHAINIK

t

t

ERREPIKA

EZ DU AMAIERARIK

t

t

ANNO DOMINI

t

t

ARAUTEGIA

t

t

ERREPIKATUZ, GOROTZA

t

t

t

KONTSONANTE BUSTIA

HELDU

ZINKAREN IKURRA

AZIENDA

t

t

SAHARAKO HIRIBURUA

t

t

BI KEN BAT

BEIZAMAKO MENDIA

t

t

ZURE ..., ZURE USTEAN

t

t

t

NAFARROAKO MENDI LEPOA

t

MODUAK

BEKAIZKERIAK JOTA DAUDE

BOKAL MEHEA

ANATOLIAKO HIZKUNTZA HILA

LANTEGI

t

ZORRO HANDI

t

t

t

t

JANARI ONGAILU

t

NAFARROAKO ERREKA ILUNABARRA

BIZKAITARREN GALDERA

ZIRKONIOAREN IKURRA

t

t

t

t

t

t

t

DEABRU ARGI-IZPIA, INARRA

t

t

t

t

t

t

ZABALDUAK

t t

t

BASAPIZTIA MOTA

t

OINARRIZKO, LEHEN

RIADEKO BIZTANLE

KRIPTONAREN IKURRA AINGERU

LIZUNKERIARA EMANA

t

ONTZIAREN ALBO

ARERIO

t

IRAGAITZA

ERRETORIKA EUROPAR IRUDIA BATASUNA, LABUR-LABUR TOLOSALDEKO HERRIA

JAUZI

t

t

ABARASKA IRANGO HIRIA

t

AZAZKAL

t

URTARRIL

GIZON IZENA

t

PILOTAREN BOTEAK

BURRUNTZALI

t

BAZKIDEA MARXEN JARRAITZAILEA

MUSIKA NOTA

t UMEKI

t

LURHIGIDURA

t

t

SU BIZI

t

t

t

OROIMENA, GOGOA

BOKALA AGINTARI ANKERRA

t

t

t

BOKALA

t

ESANGURAK, ESANAHIAK

Hitz gurutzatuak 3

5

4

7

6

8

10

13 14 18

17

N T O Z O R A K L I K I A A N T Z A R L M I O A K T Z I Z K E A R E R A

16 19

20

21

S H O G A A Z I L I R E L A R G A S A A I U S T R T E R U A I A K A D I

15

F L E P A A T U Z U N K K P E A B A R Z A K U A S B L A G I S A N O A N N G A B A U D I K U S

I K O T I

12

A N T Z E A N A

11

I T A U N A

9

L W U A I S T Z O T I Z I S P O A R A T I A M U N A R R A T I Z T O A

22

23

E B E E R R S O B T I

7. Entseatu, ahalegindu. 8. Nigerko hiriburua, Mendebal Afrikan. 9. Espainiako eta Portugalgo ibaia, espainieraz. 10. Musika tresna turutaria. 11. Limak ematen dituen zuhaitz. 13. Atzealdea, gibelaldea. 15. Egitasmoa. 17. Artazi, aiztur, ebakitzeko tresna. 20. Ekiak. 21. Hego Nafarroako aire kopladuna. 22. Zamak egin, zametan bildu. 23. Platinoaren antzeko metal zuri, gogor eta hauskor.

2

G Z A T A R X P I A B R R E L T R O A R T S A A K I A D L O E K A R A N

Ezker-eskuin

1

G G O M E U T K A

1. Modu basatian, krudelki, ankerki. 2. Ergel. 3. Orratz puntua, jostean orratzaren bi zulatzeren artean gertatzen den hari zatia. 4. Trunko, zuhaitzaren gerri. 5. Hazia, handitua. 6. Meategi, mea ustiatzen den leku. 12. Minak. 14. Arerio, etsai. 16. Arauak. 18. Enperadore eta erregeen metalezko makila, aginpidearen ezaugarria. 19. Angeluaren funtzio trigonometrikoa. 21. Jadanik, honezkero.

Erantzunak

M A R I O

Goitik behera

t

USAIMENA

Egitura

berria 2013ko urriaren 6a [email protected]

Metalgintzaren arloan, kromo hexabalantea asko erabiltzen da, soldaduran batez ere. Kromoaren hautsa ez arnasteko, askotan ez dira neurri egokiak hartzen. MICHAEL REYNOLDS / EFE

Amiantoaren ondorengoa? Kromoak sortutako minbizi baten eraginez hil zen langile bati eritasuna profesionala izan zela onartu diote. Sindikatu eta mutualitateek kasu gehiago espero dituzte.

Lander Muñagorri Garmendia raganaren pisua handia da oraindik langile askorentzat. Denbora luzez baldintza ezegokietan behar egitearen eta minbizia eragiten duten produktuak erabiltzearen ondorioz, gaixotasun ugari antzematen ari dira azken urteetan sindikatu, mutualitate,

I

prebentzio zerbitzu eta osasun etxeak. Amiantoak eragindako gaitzak izan ziren lehenengoak azaleratzen, eta silize kristalinoaren ondorioak agertu ziren geroago. «Dagoeneko izurritetzat har daitezke gaitz horiek», Leire Geredia ELAko osasun arloko kidearen esanetan. Baina lan esparruan produktu ugari erabiltzen dira, eta horietatik asko berriak.

«Beti ez dago argi nolakoak diren, edo zein gaixotasun eragin ditzaketen», dio Ibon Zubiela LABeko lan osasuneko idazkariak. Horregatik, gaitz berriak sor daitezkeela uste du. Jesus Uzkudun urte luzez Euskadiko CCOOko lan osasuneko idazkari izan da, eta egun ere esparru horretan jarraitzen (Hurrengo orrialdean jarraitzen du)

Egitura • 2013ko urriaren 6a

18 Lan osasuna (Aurreko orrialdetik dator)

du. «Ehiza zakurren gisan» dabil, gaitz berrien bila. Orain arte erregistratu gabeko gaixotasun profesional bat onartu zitzaion irail hasieran minbiziaren eraginez hildako langile bati. Kromo hexabalanteak eragindako gaitza, hain zuzen ere. Material arriskutsu hori asko erabiltzen da euskal enpresetan, eta 2003tik kromoarekin beharrean aritu diren 421 langile zenbatu ditu Mutualiaren prebentzio zerbitzuak. «Baina, gure zaintzatik kanpo, kromoarekin lan egiten duten kasu gehiago ere egongo dira», Juan Mayor bertako medi-

‘‘

Kromoa delako iritsi da ezustekoa, baina guretzat ez da arraroa izan; atera beharra zuen» JUAN MAYOR Mutualiaren prebentzio zerbitzuko arduraduna

«Osasuna bakarra da, baina mediku zerbitzuak bat baino gehiago dira, eta sakabanatuta daude» IBON ZUBIELA LABeko lan osasuneko idazkaria

«Kromoak hildako langile baten kasua eduki genuen, baina kasuak ez zuen aurrera egin» LEIRE GEREDIA ELAko osasun arloko kidea

«Prebentzio neurrietan Osalanek esku hartu beharko luke, baina ez dute jaramonik egiten» JESUS UZKUDUN Euskadiko CCOOko kidea

ku zuzendariaren ustez. Eurek bildutako kasuetan, prebentzio protokoloa ezarri zaie behargin horiei, «baina estatistikoki minbizi kasuren bat atera behar zuen», dio. Baina sindikatuek diote orain arte ez direla azaleratu ere egin, «ez delako gura izan». Baina lehenengoa iritsi da. «Kromoa delako, ezusteko izugarria izan da, baina medikuntza arloan lan egiten dugunontzat ez da gauza arraroa; atera beharra zuen. Estatistika kontu hutsa da», Mayorren esanetan. Baina orain arte ez da halako kasurik erregistratu, ez eta onartu ere. Eta hor dago berrikuntza. Donostiako lan arloko epaitegiak hildako beharginaren familiari 120.000 euroko kalte-ordaina ordaintzera zigortu zuen Astigarragako Zincados y Derivados enpresa udan. Gaixotasun horren kasuan aitzindari izan da. Langileak 40 urte egin zituen lantoki berean beharrean, 2003an minbizia diagnostikatu zioten, eta denbora gutxian hil zen. Zink eta kromoa lantzen dute enpresan, eta lan gaixotasunen tauletan kromo hexabalantea 1961etik agertzen

Altzairuzko piezak edertzeko ere erabiltzen da kromoa. Irudian, langile bat hautsa ez arnasteko baliabideekin lanean. BERRIA

den arren, beharginak ez zuen inolako prebentzio neurririk jaso. Irailean emandako epaiak ere hala bildu zuen: «Enpresaren inguruetan ez zegoen xurgatze sistemarik, neurri bakarrak kalera jotzen zuten haizagailu batzuk ziren. Langileei ere ez zieten maskararik eman, eta materialetik babesteko musuzapiak erabiltzen zituzten askotan». Material horiek erabiltzen zituzten enpresa orok langileei babes neurriak eskaini behar zizkien, eta hori ez egiteagatik zigortu dute lantegia. Lehen aldia izan da kromoak kalte egindako langile bati gaixotasun hori profesionala izan dela aitortu diotela, baina gehiago ere izango direla ziur dira sindikatuak, eta baita Mayor bera ere. «Enpresa askotan erabiltzen eta erabili izan da kromoa, eta askotan behar bezalako neurririk gabe», Zubielaren ustez. Eta amianto edo silikosi kasuak azaleratzen ari diren bezala, kromoak eragindako dermatitis edo biriketako minbizi kasuak agertzen hasiko direla ziur dago. «Urte luzez material horrekin lanean aritu eta gero, orain agertuko dira kasu berriak, ziur», Mayorren esanetan.

«Alarma piztuta» Sindikatuek alarma piztu dute kromoaren inguruan, «behin kasu bat argitaratu ondoren jendeak bere kasua ikertzeko ere eskatuko baitu». Eta egoera berri horri aurre egiteko prest dago Alfonso Rios CCOOko lan arloko idazkaria. Baina kromoaren lehen kasua agertu ondoren, Osalanek kontrol zehatzak egin beharko lituzkeela uste du, «enpresetan kromoarekin lan

Kromoaren ezaugarriak Zer da? Metal mota bat da, eta naturan bi mineraletan aurki daiteke: kromitan eta krokoitan. Kromoa lortzeko, aluminioarekin erreduzitzen da. Burdin oxido eta kromo nahaste bat ikatzarekin erreduzituz gero, ordea, kromo eta burdin aleazioak lortzen dira. Herdoilaren aurrean gogorragoa da, eta arrazoi horregatik dauka erabilera nagusia. Mota askotako kromoak daude, baina batez ere forma tribalentean eta hexabalentean agertzen da. Kromo tribalentea giza gorputzarentzat oinarrizko osagaietako bat da. Besteak beste, barazki, fruta, haragi, legami eta lekaleetan agertzen da. Metal itxuran ere agertzen da kromo tribalentea, eta hori ere ez da osasunerako kaltegarria. Hexabalantea izan ohi da gaitzen iturburua.

Zertarako erabiltzen da? Metalgintza sektorean erabiltzen da gehien. Altzairu herdoilezinak sortzeko prozesuan erabiltzen da, eta korrosioari aurre egiteko ona denez, hainbat metalen babesgarri ona da. Gainera, kolore distiratsua izan ohi du, eta ezaugarri horregatik, metalezko piezei azken ukitua emateko ere erabiltzen da. Hau da, edertzeko. Prozesu horri kromatzea deitzen zaio. Horrez gain, soldatzeko ere erabiltzen da. Metalgintzatik kanpo, herdoilaren aurkako pinturetan ere erabil-

tzen da, baita larrugintzan edo egurren babesgarri gisa ere.

Nola eragiten dio osasunari? Kromo hexabalentea osasunerako arriskutsua da, eta hainbat modutan eragin diezaioke giza metabolismoari. Kalte larrienen artean, biriketako minbizia sortzen du. Gaitz hori kromo hexabalantearen hautsa arnastearen ondorio da. Baina ez da hori sortzen duen gaixotasun bakarra. Sudur hezurra zula dezake, eta azalean ultzerazioak ere eragin ditzake. Dermatitis gisa agertzen da nagusiki. Kromo hexabalantearen ondorioz sortzen diren gaixotasunak zuzenean profesionaltzat hartzen dira.

Zein prebentzio neurri hartu behar da? Kromo hexabalantearen ordezkorik ez dago egundaino, beraz, produktu horrekin lan egiten duten enpresetan prebentzio neurriak hartu behar dira. Lantegiak xurgatze sistemak jarri behar ditu, airean ahalik eta kromo hexabalante kopuru txikiena egon dadin. Horrez gain, langileentzako ere neurri indibidualak egon behar dute. Beharginak maskarak erabili behar ditu, baina paperezkoak izan beharrean filtrozkoak izan behar dute. Maskaratik horrela ez da kerik sartzen, eta aire garbia arnasten da.

nola egiten den ikertzeko». Orain arte, ordea, ez dio halako jarrerarik sumatu Laneko segurtasun eta osasunerako EAEko erakundeari. «Silize kristalinoarekin marmol lantegietara [marmol hautsa arnastean sortzen da silikosia] bisitak egin zituzten, ildo horretan lan egiteko eskatzen dugu». Baina alarma orain piztu den arren, sindikatuak ere aurretik ari ziren kromo eta nikel produktuen inguruko erabilerak aztertzen. Gerediak, esaterako, Bilboko Zorrotzaurre auzoan zegoen Cromoduro enpresan minbiziaren ondorioz hil zen langilearen kasua gogoratu du. «Piezak kromoa zuten edukiontzietan sartzen egiten zuen lan, eta eltze horien gainean egiten zuen lan, maskararik gabe». Hau da, kromo hexabalantearen partikulak arnastu zituen urte luzez. Lan baldintzen aurkako salaketa eraman zuen sindikatuaren eskutik Osalanera, eta ikertu ere egin zuten. «Txosten bat egin zuten lan baldintzen inguruan, eta formazio edo neurririk ez zegoela esaten zen bertan». Baina txostenak ez zuen ebatzi gaixotasun hori profesionala izan zen ala ez. «Langilea hil eta gero, familiak ez zuen gaiarekin aurrera jarraitu nahi izan». 2010eko kasu hura izan zitekeen kromoak eragindako gaixotasuna azaleratzen lehena, baina ez zen horrela izan. CCOOk, berriz, beste kasu bat dauka orain esku artean. Uzkudunen arabera, Arrasaten (Gipuzkoa) «bizi guztian» soldatzaile aritu den behargin baten kasua da. Soldaduran metal asko erabiltzen direla gogorarazi du, eta horien artean «ohikoa da»

2013ko urriaren 6a • Egitura

Lan osasuna19 kromoa erabiltzea. Haren ustez, prebentzio neurriak askotan ez dira behar bezalakoak, eta horretarako, Osalani esku har dezala eskatu dio, «baina ez du jaramonik egiten». Haren esanetan, kromoarekin kutsatuta dauden langile asko euren lanpostuetatik aldendu dituzte, baina horretaz gain, ez dute beste neurririk hartu. «Zertarako balio du horrek gaixotasuna garatzeko arriskua baldin badago?». Lotsagarritzat jo du egoera, eta egoeraren erantzule nagusitzat jo ditu mutualitateak eta prebentzio zerbitzuak. «Ez dauka zentzurik, oilategia zaintzen azeriak jarri dituzte».

Egiturazko akatsa Kromoak eragindako lehen kasuaren aitorpena orain iritsi izana ere larritzat jo du Uzkudunek, baina Mayorrek erantzun du alor horretan akatsa «egituran» dagoela. Horretan bat egiten dute sindikatu eta prebentzio zerbitzuko arduradunak. «Osasuna bakarra da, baina zerbitzu medikoak bat baino gehiago dira, eta sakabanatuta daude», Zubielaren ustez. Izan ere, nabarmendu du enpresak langileen osasuna bermatzeko zerbitzu pribatuak dauzkala, prebentzio zerbitzuak eta Osakidetzako medikua. Eta larritzat jo du horien artean harremanik ez egotea. «Beraz, orotariko sendagileak gaitz bat detektatzen badu, ez daki jatorri profesionalekoa den ala ez». Horretarako galderarik ere ez dute egiten, gainera. Mayorrek ere indar korrelaziorik ez egotea salatu du, baina hobekuntzak azpimarratu gura izan ditu. «Orain, esaterako, gorputzean kromo hexabalantea detektatuz gero, orotariko sendagileari ordenagailuko pantailan agertzen zaio gaitz hori jatorri profesionalekoa dela». Baina orain arte ez da halako ezer azaleratu. Apurka kasu gehiago aterako direla ziur dira alde guztiak, baina etorkizunari begira kromoarekin zerikusia duten gaitzak saiheste aldera, prebentzioan oinarritu behar dela diote sindikatuetako kide eta Mayorrek berak ere. Baina alor horretan ere krisia eragiten ari dela uste du: «Enpresa askok soldatak jaitsi baino nahiago dute prebentzio neurrietan aurreztu». Horrez gain, prebentzio zerbitzuak eskaintzen dituzten enpresetan lehia areagotzen ari dela ere nabarmendu du: «Prezioak ikaragarri jaisten ari dira, era horretan azaleko ikerketak eginez». Alfonso Riosek arlo horretan zaintza areagotzeko eskaera egin die Jaurlaritza eta prebentzio zerbitzuetako ordezkariei. «Arriskuen ebaluazio on bat beharrezkoa da; bestela, gaixotasunak agertzen jarraituko dute, baita kromoarekin lotutakoak ere».

Beasainen amiantoaren ondorioz hildako langileen omenez jarrita dagoen eskultura. JON URBE / ARGAZKI PRESS

Hamar urte gehiagorako gaitza Urtero hainbat hildako eragiten ditu amiantoak. Asviamiek ohartarazi du azken bost urteetan 118 behargin hil direla EAEn. L.Muñagorri Garmendia Etengabe gorantz doan zerrenda da, eta bide horretan jarraituko du datozen hamar urteetan, bederen. Urte honetan amiantoaren ondorioz hil den hamargarren kasua ezagutarazi da aste honetan, Rafael Fernandez Gallego 68 urteko langilearena. Pleurako mesotelioma bat zeukan Bizkaiko Labe Garaietan urte luzez amiantoa erabili izanaren ondorioz. Javier Marques Asviamie amiantoaren biktimen Euskadiko elkarteak Gipuzkoan duen bulegoko arduraduna da: «Albiste latz hauek tantaz tanta iristen zaizkigu, eta aldiro kolpe latz bat jasotzen dugu. Kontu serioa da: munduan hilkortasun handiena eragiten duen zerbaiti buruz ari gara hitz egiten». Azken biktima honekin, 116 hildako zenbatu ditu elkarteak Araba, Bizkai eta Gipuzkoan 2008tik gaurdaino. 2025. urtea iristerako, 8.000ra irits daiteke zenbaketa hori. «Aurreikuspen lazgarria da». Amiantoak iraganean izan zuen erabilera itzelaren ondorio da Asviamiek esku artean dituen datu horiek. Erabilera anitzeko materiala da, baina batez ere etxeak eta lantegiak isolatzeko erabili da. Osasunerako, ordea,

ondorio «oso kaltegarriak» eragiten ditu. Amiantoarekin lan egin eta 20 urte baino gehiago pasa daiteke asbestosia eta minbizi kasuak agertu arte. Elkartearen aurreikuspenen arabera, azken 30 urteetan 25.000 langilek erabili zuen amiantoa bere lantokian, eta hirutik bat hil egingo da hurrengo hamarkadara bitartean. «Hortik aurrera biktimen kopuruak behera egiten hasiko dela espero dugu». Azken hamarkadetan amiantoarekin lan egin duten langileen zenbaketa horrek zerikusi gutxi du Osalanek egindakoarekin. Gaixotzeko arriskuan 5.700 langile inguru daudela zenbatu du. «Alde horretatik oraindik datu batzuk ezkutatzen direla uste dugu», Marquesen arabera. Eta adibidea ere jarri du: «Gasteizko Michelin enpresan amiantoa erabili izan zuten langile kopuruaren zerrenda egiteko eskatu diote, eta 3.000 inguru izan daitezkeela adierazi du enpresak. Horrek erakusten du oraindik datu asko daudela emateke». Baina kopurua bata edo bestea izan, «amiantoarekin harreman gehiagorik ez izatea da jorratu beharreko ildoa». 2001. urtean, amiantoaren erabilera debekatu zen, baina orain-

dik amiantoa «leku guztietan» dagoela gogorarazi du Marquesek. Joan den urtean Osalanek Araba, Bizkai eta Gipuzkoan ikerketa egin, eta datu adierazgarria plazaratu zuen horren inguruan: etxebizitza eta eraikin publikoetan 260.000 tona amianto daude oraindik. «Bere horretan utziz gero, ez da ezer gertatzen, baina jakin behar da hor dagoela». Bestela, amianto hautsa arnasteko arriskua dagoela ohartarazi du. «Gaur egun oraindik amiantoarekin harremana izan duten kasuak iristen zaizkigu elkartera». Azkenekoa, orain gutxi. Iturgin

‘‘

Greziarren garaian ere bazekiten amiantoak osasunean kalteak eragiten zituela» JAVIER MARQUES Asviamieko Gipuzkoako arduraduna

bat etxebizitza bateko komunean lanean ari zela hoditerian zegoen fibrozementuzko isolatzailea moztu zuen. «Amianto hautsa etxe guztira zabaldu zen, eta orain oso arduratuta daude jabeak». Horregatik, oraindik kontzientziazio kanpaina handi bat egin behar dela uste du Marquesek. «Ez soilik langileen artean, baita herritarren artean ere».

Konpentsazio funtsa Ez da hori, ordea, Asviamiek duen aldarrikapen nagusia. Amiantoaren ondorioz gaixotu diren langi-

leentzako konpentsazio funts bat eskatzen du elkarteak. «Eskaera horrekin, gaixoek bizi-kalitate ona izatea eta familiei ahalik eta gehien laguntzea lortu nahiko genuke», dio. Izan ere, gaitza agertu eta urtebetean edo bi urtean gaixoak askotan hil egiten dira. «Bizi diren bitartean ahalik eta duinen egotea nahi dugu». Eta jendeak duen ezjakintasuna nabarmendu du. «Arnasa hartzeko arazoak izaten dituzte, eta ezin dute bizimodu normala egin». Alde horretatik, erantzukizuna onartzeko eskatzen die mutualitateei, «ordaintzea baitagokie». Baita enpresei ere. Izan ere, Europan amiantoa erabiltzea debekatu zuten, eta Hego Euskal Herrian, berriz, oraindik erabiltzen zen. «Ordurako, enpresek bazekiten osasunari kalte egiten ziola», dio. Are gehiago, Marquesen ustez, aspalditik da ezaguna amiantoak biriketako arazoak sortzen dituela. «Pentsa, greziarren garaian ere bazekiten amiantoa erabiltzen zuten langileek ondoren osasun arazoak izaten zituztela». Kontuak kontu, funts hori eratzea oraindik «kostako den» kontua izango dela uste du Marquesek. Aurreko legegintzaldian Eusko Legebiltzarrak lantalde bat osatu zuen aukera hori aztertzeko, baina ezin izan zuten lan hori amaitu. Otsailean berriz osatu zuten lantaldea, eta funtsaren sorrerari berriz heldu diote. «Espero dugun bakarra da gure aldarrikapenak aintzat hartu eta biktimei dagokien duintasuna eman diezaiotela».

Egitura • 2013ko urriaren 6a

20 Hitz bitan Bakarrizketan

Piqueren eserlekuak

Phil marmotaren rolean

Xabier Martin 1 Zergatik da albiste Josep PIque? OHL eraikuntza taldeko kontseilari ordezkari eta bigarren presidenteorde izendatu dutelako, Juan Miguel Villar Mir bere lagunaren erabakiz. 2 PPko ministro ohia lanik gabe al zegoen, ba, politika utzi zuenetik? Ez. 2007an Generalitateko presidenterako PPren hautagaitza utzi zuenetik, Josep Piquek nonahi izan ditu eserlekuak Espainiako enpresetan. Politikari zeneko soldata nabarmen hobetu du enpresa pribatuetako zuzendaritza karguetan. 3 Non aritu da Aznarren lehen gobernuko Industria ministroa? Non ez den aritu da galdera. Politika utzi bezain laster, Vuelingen presidentetza hartu zuen aurtengo abuztura arte. San Jose taldeko kontseilaria izan da OHL lehiakideak fitxatu duen arte. Circle de Economia erakundeko zuzendaria da, eta Villar Mir taldeko kontseilaria (OHL, Fertiberia, Ferroatlantica, Inmobiliaria Espacio...). Ercros eta Bodaclicken presidente ere izan da, eta Cambio de era liburu plazaratu berria idazteko beta izan du, gainera. 4 2000. urtean Atzerri ministro izendatu zuten gizona babestu du berriro OHLko buru Villar Mirrek. Harremanik ba al du enpresari horrek PPrekin? Adiskide arriskutsua izan dezake Piquek, Barcenasek epaileari esan diolako Villar Mirrek 300.000 euro eman zizkiola PPri 2011n, eta Rajoyk bazekiela, Villar Mirrek diru hori eman zuela jakin zezan interesa agertu zuelako ustez. Kopuru hori alderdi bati ematea legez kanpokoa da. 5 Josep Pique asaldatu al da hori

jakitean? Barcenasek Villar Mir ahotan hartu duela jakiteak edo etengabeko jarduerak eragina izan du antza Piqueren osasunean, garuneko odoljarioa izan zuelako irailaren 18an. Hurrengo egunean Villar Mirrek OHLn gordetako eserlekua hartzera zihoan estreinakoz, baina egun batzuk itxaron behar izan ditu osatu arte. Odolja-

FERNANDO ALVARADO / EFE

Titulutik haratago Xabier Martin

E

npresariek etengabe errepikatutako esaldia eslogan bihurtu da kasik: «Lan kostu eta soldata handiei eutsi behar zaie». Hamaikagarrenez esan du asteon Pello Gibelalde Adegiko presidenteak. Herrialdeko enpresen artean urtero egiten duten inkestaren ondorioak jakinarazteko agerraldian patronalak aspaldian darabilen ideia helarazi du berriro: lehiakortasunean irabazi behar dela gehiago saltzeko, atzeraldia gainditzeko eta enpleguari eusteko. Enpresen eta enpresarien balantzeak hobetzeko eta oihanean bizirik irauteko soldatapekoek ahalegin handiagoa egin behar dutela alegia, bai lanorduetan («lan gehiago eta lan hobea eginez») bai soldatari eutsiz, hau da, lan saria izoztuz. Langileek erosteko ahalmena galtzeak (KPIa ez da izozten soldatak bezala) ez du ekarriko enplegu sorrera, ordea, «ez epe motz eta ertainera», baina «hondoa jo delako zantzuak» daudenez, soldatak urratuz merkeago ekoiztearen estrategian sakontzea ideia ona dela sinetsita dago patronala. Hau da, enpresa lehiakorragoak behar badira, «ezinbestekoa» da lan kostuak eta soldatak jaistea, «eustea», Gibelalderen hitzetan. Esportazioak «maila batean» igo direla da lehiakortasunean irabazi delako froga. Gainera, gorantz hasi aurretik «hondoan» egin beharreko zeharkaldia geratzen denez, «derrigorrez geldiarazi behar dira» lan kostu igoerak; arinago izango gara igotzea tokatzen denean. Noiz hasiko den igoera beste kontu bat da.

Funtsean, Espainiako Gobernuak bere herrialdeko ekonomia eta langileentzat erabaki duen estrategia bera da: barne debaluazioa. Rajoyren gobernuak ez ditu soldatak izoztu, ezta jaitsi ere. Hori gerta dadin baldintzak jartzearekin nahikoa izan du. Nazioarteko Diru Funtsak Espainiako langileen soldatentzat beste %10eko debaluazioa eskatu zuenean De Guindosek erantzun zuenak ematen du egoera ulertzeko giltzarria: «Gobernua ez da inor erabakitzeko barne debaluazioak zenbatekoa izan behar duen». Hau da, ministroak ez du zalantzan jartzen debaluazioa gertatzen ari dela. Lan Harremanen Kontseiluak emandako azken datuen gaineko azterketa arin bat egitea besterik ez dago debaluazioa gertatzen ari dela frogatzeko. Abuztura arte sinatu diren lan itunetako sariak %0,99 baino ez dira igo, une honetako inflazioaren azpitik. Espainiako hitzarmenak kontuan hartuz, %0,68. Gainera, ekainetik abuztura —uztailaren 7ko ultraaktibitatearen amaierak zabaldutako lubakiaren ostean— 32.000 langilek besterik ez dute berritu ituna Araba, Bizkai eta Gipuzkoan. Espainiako Bankuak berak onartzen du epelkerietan ibili gabe soldaten jaitsiera erreala lortu duela PPren lan errefor-

Pello Gibelalde. JAGOBA MANTEROLA / ARGAZKI PRESS

mak. Erreforma indarrean sartu aurretik %2 inguruko soldata igoerak jasotzen ziren itunetan. De Guindosek Europari begira botatako hitzek argitzen dute zergatia. Gobernua ez da inor debaluazioaren zenbatekoa erabakitzeko, baina «negoziazio kolektiborako arauak jartzea dagokio, hori [soldata jaitsiera] mamitu dadin».

Pobretzearen botoia sakatu. Espainiako Ekonomia ministroaren iraileko esan horiek estrategia oso bat islatzen dute. Gobernuak baldintzak jarri ditu — lan harremanak enpresarien alde erabat desorekatuz—debaluazioa eragiteko, baina estrategia horretan Rajoyren gobernuari ez badagokio debaluazioaren zenbatekoa erabakitzea, nori dagokio? Soldatak izozteko eta jaisteko erabakia hartzeko ahalmena dutenei, noski: enpresariei. Erosteko ahalmena behera bultzatzea eta soldatapekoen pobretzearen botoia sakatzea patronalaren kontua da barne debaluazioaren estrategiaren barruan. Zenbatekoa, enpresarien esku dago. Beraz, Pello Gibelalderen hitzek lan kostuei eta soldatei eusteko beharraz, etorkizunean gerta dadin eskaera baino gehiago, jadanik gertatzen ari dena azaltzeko mantra osatzen dute, informazio soila gizartearentzat, jakinarazpena. Uztailaren 7tik, «EAEko langileen %97k soldatei eta jarduerei eutsi» dietela dio Adegik, baina ez du esaten ordutik gaur arte langile askok jasotako gutunetan 2014ko ilbeltzerako finkatzen dela soldata jaitsiera, itunak berritu ezean. Zenbatekoa izango den jakitea falta da. Lan sariak jaisteko «beharra» azaltzen duten mezuek déjà vu sentipena eragiten dute jadanik gizartean, Bill Murray aktoreak marmotaren egunean sentitzen duena, Groundhog Day filmean. Aldea da filmean Phil marmotak iragartzen duela neguaren bukaera, eta gurean Gibelaldek eta beste enpresari buruek iragarri beharko dutela.

Asteko enpresak Twitter Mila milioi nahi ditu burtsan

Indubrik Prezio apaleko altzariak

Apple Coca-Colari aurre egin dio

Ryanair Zigorra Frantziaren alde

Twitter sare sozialak 1.000 milioi dolar (734 milioi euro) eskuratzea aurreikusi du luze gabe egingo duen burtsan sartzeko operazioari esker. Ez dute esan zenbat akzio eta zein salneurritan aterako diren; bai, ordea, tituluak TWTR hizkiekin ariko direla. Konpainiak 186,1 milioi euroren sarrerak lortu ditu urteko lehen erdian, iaz baino %107 gehiago; baina, halere, 50,8 milioi euroren galerak izan ditu.

Soraluzeko (Gipuzkoa) Indubrik altzari enpresak estrategia berri bat jarri du martxan,prezio apaleko altzariak ekoitzi eta saltzeko. Ikeak munduratu duen kontzeptua bereganatu,eta Euskal Herriko basoetako egurra erabiliz,altzari «merkeak eta kalitatezkoak» saltzen dituzte,erosleak berak aise muntatu ditzan.Enpresaren produktu izarra 20 euroko ohe bat da; bost minututan muntatzen da.

Munduko markarik onenen zerrendan, aldaketak izan dira podiumean. Coca-Colak hamahiru urte zeramatzan baloraziorik handieneko marka izaten. Aurten ere, bere maila hobetzea lortu du; baina, hala ere, hirugarren postura jaitsi da. Applek eta Googlek hartu diote aurrea. Hamarreko zerrenda IBMk, Microsoftek, General Electricek, McDonald's-ek, Samsungek, Intelek eta Toyotak osatzen dute.

Aix en Provenceko auzitegiak Ryanair zigortu du, Marseillako aireportuan aritzen diren bere langileei Irlandako kontratuak emateagatik. Bederatzi milioi euro ordaindu beharko ditu aire konpainiak, gehientsuena Frantziako Gizarte Segurantzari. Auziagatik haserre, Ryanairrek Marseillako bere hub edo basea ezabatu zuen, eta hango hegaldiak (eta 200 lanpostu) ondoko lurraldeetara eraman zituen.

2013ko urriaren 6a • Egitura

Hitz bitan 21 Adi datuari

%0,53 1,4 pEuriborra. Laugarren hilabetez jarraian gora egin du Euriborrak, eta %0,543an geratu da irailean. Hala ere, hipoteka gehienak merkatu egingo dira, ohikoena mailegua urtean behin berritzea izaten delako eta joan den irailean %0,74an zegoelako indizea. 25 urtean ordaintzeko 100.000 euroko hipoteka dutenek 104 euro inguru aurreztuko dituzte urtebetean.

pAtunontzien segurtasuna. Eusko Jaurlaritzak 1,4 milioi euroko aurrekontua onartu du Indiako itsasoan aritzen diren atunontzien segurtasuna bermatzeko. Josu Erkoreka bozeramaileak esan duenez, «oinarrizkoa» da euskal arrantzaleek nazioarteko uretan segurtasun baldintza egokietan aritzea. Ontzijabeek jasoko dute dirua, segurtasun pribatua kontratatzeko.

Pentsioak %17,39 pentsatuz pLangabezia tasa. Nekazaritzak, industriak eta eraikuntzak ia mila lanpostu sortu zituzten irailean. Hala eta guztiz ere, langabeziak gora egin zuen, zerbitzuen sektorean izandako enplegu galeraren eraginez. Hego Euskal Herriko langabezia tasa %17,39koa da gaur egun. Langabeen %46k ez dute inolako prestaziorik, eta %17,6k subsidioa dute.

%0,25 pPentsioak. Datorren urtean pentsioen ordainak %0,25 soilik igotzea erabaki du Espainiako Gobernuak. Prestatzen ari den lege aldaketa batek baimentzen dion gutxieneko kopurua da hori. Espero den gisara inflazioa ehuneko horren gainetik geratzen bada, erosteko ahalmena galduko dute 643.000 euskal herritarrek.

Aste honetan entzunak

«Aukera gutxi dago langile publikoen soldata izoztea saihesteko»

«Bi baldintza behar dira lehiakorrago izateko: produktibitatea handitu eta soldatei eutsi»

«CANeko auzia gogorra izan da, gogorregia, eta, neurri batean, bidegabea»

JOSU ERKOREKA

PELLO GIBELALDE

MIGUEL SANZ

Eusko Jaurlaritzako bozeramailea

Adegiko presidentea

Nafarroako presidente ohia

Asteari so Joseba Barandiaran

E

spainiako pentsioen erreforma pentsio horiek beraiek jaitsi ahal izateko egingo du PPk. Horrek pentsio pribatuen kudeaketan negozio aukerak zabaltzen ditu, jendeak aurrez dezan eta urte gehiagoz kotiza dezan pizgarriak sortzen ditu (oro har pentsio apalagoak espero baditu) eta ongizate estatuaren zutabeetako bat ahultzen du a priori, bizi osasuntsu eta duinerako aukera higatuz. Batik bat pentsioak gizarte kotizazioak ez diren bestelako diru sarrerekin osatzea baztertzen den heinean. Baina mataza ez da, noski, hor hasten, ezta hor amaitzen ere. Demografiaz hitz bi. Bizi-esperantza gorantz nola doan: 80 urte edade handia zen ez hain aspaldi, orain 100 urte harrapatzearen pareko eta, gainera, Europako hainbat herritan baino pare bat urte handiagoa da bertako bizi-esperantza. 1955 eta 1975 artean jaiotakoak, kopuruz, belaunaldi puskaz handiagoak dira Espainian, urte horien aurretik edo ondoren jaioak baino. Egun pentsiodunak dira Hego Euskal Herrian 643.000 lagun; ia lau biztanleko bat (eta gorantz doa). Pentsioen bideragarritasunerako bi aldagai plazaratu dira. Batak belaunaldi arteko berdintasuna aipatzen du: berdina kotizatzen duten bi belaunaldik ez lukete pentsio bera jaso beharko, bata bestea baino luzaroago biziko baita. Luzaroago biziko denak pentsio handiagoak jasoko ditu, baldin eta hazkunde ekonomikoak eta produktibitateak kotizazio oinarri handiagoak ahalbidetzen badizkiote (belaunaldi horren bizi-esperantza baino azkarrago handitzen badira, nolabait). Beste aldagaiak pentsioen igoeren nolakotasuna mugatzen du, KPIaz azpikoa izan dadin posible eginez. Banaketa sistema batean eta ziklo ekonomikoaren barruan, sistemaren diru sarrerak

Dirua beste nonbaitetik atera daitekeela? Bai. Hasi bila

eta pentsio gastuak berdinak izan behar dute edo, gainontzean, defizit estrukturala sortuko litzateke (ahalmenen gainetik bizitzearen hori). Betiere, bestelako diru sarrerak (estrukturalak) bilatu ezean. Hortaz, orekan egoteko eta jarraitzeko, zikloaren eragina zuzenduta, pentsioak lau faktoreren arabera igo beharko dira: inflazio eta diru sarrera errealak, baina baita ere pentsiodunen kopurua eta hiltzen-sortzen diren pentsiodunen ezaugarrien arabera. Pentsiodun gehiago edota pentsio altuagokoak sortzen direla? Bada sistemak diru sarrera erreal gehiago beharko ditu zikloan (edo KPIaz azpitik igotzen diren pentsioak). Alegia, pentsiodun kopurua igoko ez balitz, eta hiltzen direnen kopurua eta sortzen direnena berdinak balira (epe erdian gertatuko ez zaiguna), diru sarrera errealak mantenduz gero (hor gakoa), pentsioak inflazioa beste igoko lirateke (eta, beraz, pentsiodunek ez lukete erosahalmenik galduko). Diru sarrera errealak daude, beraz, sistemaren erdigunean: enplegu eta hazkunde ekonomikoak ere salba gaitzake. Defizit estrukturala sortzen bada (BPGaren gorabehera ekonomikoak bazter utzita konpontzen ez den hori), pentsioak (KPIa baino) gutxiago igo ahal izango dira. 2013an Espainiako pentsio kontributiboen sistemak %13ko defizita izango du, eta horren laurdenaren inguru denean jotzen da estrukturaltzat. Hori bai, aurrerapen teknologikoa eta, beraz, produktibitatearena aurresatea ere ez da erraza. Are gutxiago petrolioan oinarritutako ekonomia ezegonkorrean eta Espainiako langabeziak duen zati estruktural handiarekin. Egungo bederatzi milioi pentsiodunak hamabost milioi izango omen dira 2050erako, Garoñaren batek eragozten ez badu. Etzidamu. Joera hori du Espainiak eta, Euskal Herriak, are nabarmenagoa. Dirua beste nonbaitetik atera daitekeela? Bai, bestelako diru sarrerak. Hasi bila. Baina hamar milioi laguni urtean 50na euro (gehiago) ematea, 500 milioi euro (gehiago) dira. Eta PP kritikatzea erraza da (oposizio guztiak egin du; hamar milioi boto poltsa handia da) baina, kontuz, matazak bere hari muturrak baditu, eta leherketa izan arteko hari metro batzuk egoteak ez du lehergailua desaktibatzen. Alternatibak nondik eta nori kendu zehaztu behar du.

Egitura • 2013ko urriaren 6a

22 Teknologia zuen telefono sorta erakargarri eta Symbian sistema operatibo soil bezain eraginkorrari esker. Sakelako batek erabiltzaile gehienek espero ez zituzten gaitasunak zituela erakutsi zuen; esaterako, mezu idatziak bidaltzeko aukera. Baina Applek, Steve Jobsen eskutik, dena aldatu zuen orain sei urte. Lehen iPhone modeloa aurkeztu zenean, batzuek ez zuten

Bost urtean, 80.000 milio dolarretik 3.500era murriztu da Blackberryren balioa HTCk ukatu egin du salgai dagoela, baina haren balioa %90 jaitsi da bi urtean ulertu sakelakoen kontzeptua goitik behera aldatuko zela. Google bai, segituan konturatu zen, eta 2008ko urrirako, HTC Dream merkaturatu zuen, Android sistema zeraman lehen sakelakoa, iPhone 3G modeloarekin lehiatzeko. Nokiak lo hartu zuen, eta hala hasi zen Finlandiako konpainiaren gainbehera. Irail hasieran iragarri zuen Microsoftek Nokiaren sakelakoen adarra erosi zuela, 5.400 milioi euro ordainduta. Salerosketaren bidez, Windows Phone sistema eragilea bultzatu nahi du Microsoftek.

Panasonic

RAINER JENSEN / EFE

Telefono zonbiak Urte gutxian, zirenaren itzal bihurtu dira. Erakutsi dute sakelako telefonoen sektorean aldaketak zernolako abiaduran gertatzen diren. Miren Garate er hintzen eta non hago esaldia bete-betean egokitzen zaie. Puntaren puntan zebiltzan. Gaur nola hala irauten dute, bakarrik edo beste konpainiaren baten menpe. Sistema eragilearen hautaketan ez dutelako asmatu, berrikuntzen aurrean lo hartu dutelako, edota igartzen zaila den arrazoiren bat dagoelako, epe motzean zeharkatu dute zeruaren eta amildegiaren arteko lerroa. Teknologien munduan dagoen lehia-

Z

ren erakusle dira. Apple eta Samsungek zuzentzen dute merkatua gaur. Bihar, auskalo.

Blackberry Itxura guztien arabera, gertu da Blackberryren amaiera. Seguru asko, ez da erabat desagertuko, baina smartphone-ak egiteari utziko dio, eta sistema eragilea ez du gehiago garatuko. Konpainiak dagoeneko onartu du etorkizuna bermatu ahal izateko ate guztiak zabalik dituela eta litekeena dela enpresaren zati bat edo osoa saltzea. Fairfax Financial konpainia

eta Cerberus arrisku kapitaleko funtsa haren atzetik dira dagoeneko. Orain ez asko, Kanadako enpresaren izena entzutearekin bat, telefono adimendunak etortzen ziren gogora. Orain, porrot baten adibide garbia da. Teklatuak erakarri zituen bezeroetako asko, baita mezulari zerbitzu propioak ere. AEBetan merkatu kuotaren %70 izatera iritsi zen, eta 2008an, 80.000 milioi dolarreko balioa zuen. Bost urtera, merkatu kuota %5era gutxitu zaio AEBetan, eta enpresaren balioa 4.300 milioi dolarrekoa da —3.160 milioi euro—. Hiru hilabetean 708 milioi euroren galerak izango dituela uste du, eta dagoeneko iragarri du lantaldearen %40 kaleratu egingo duela; 4.500 pertsona, hain zuzen. Munduko teknologia analista nagusietako bat da Gartner. Bada, bere bezeroei aholkatu die Blackberriaz aparteko alternatibak to-

patzen joateko. Gehienez ere, sei hilabeteko epea gomendatu die. Gartnerren esanetan, Blackberryk izan dituen finantza galerak eta aurreikusitako kaleratzeak hartu ditu kontuan gomendioa egiteko. Pantaila txikiak eta kalitate eskaseko kamerak eragin dute haren gainbehera. Baita beste faktore batek ere. Aplikazioek garrantzi berezia hartu dute gaur egun, eta konpainia motz geratu da arlo horretan.

Nokia Tronutik kendu duten erregearen kasua da Nokiarena. Hein handi batean, hari zor zaio sakelakoak gizarteratzea, 90eko hamarkada bukaeran. Orain, teknologiaren merkatuan dagoen lehiaren abiadura zein neurritakoa den erakutsi du. 1998an, merkatuaren zatirik handiena zuen, orduko modernitatea ordezkatzen

Amore eman du Panasonicek ere. Smartphone-ak egiteari utziko diola iragarri du, bi urtean 11.000 milioi euroren galerak izan ostean. Aurrerantzean beste ekoizleen hornitzaile izango da soilik. Joan den urtean, Eluva izeneko modeloa merkaturatu zuen; hartan jarri zituen itxaropenak. Kritika onak jaso zituen, baina salmentetan ez du arrakastarik lortu, eta erretiratzea erabaki du, zulo handiagoak egin aurretik.

HTC Erortzen hurrena izan daiteke. Taiwango konpainiak ukatu egin du salgai dagoela, baina bi urtean merkatu balioaren %90 galdu du. Gaur egun, 2.800 milioi euro inguruko balioa kalkulatzen diote adituek. HTCren arazoa ez da iPhonen lurrikarak azpian harrapatu izana, aurrenetakoa izan baitzen Android sistema eragilea sakelakoetan txertatzen. Adituen arabera, merkatuko smartphoneonena du, HTC One izenekoa. Windows Phone sistema eragilea duten telefonoak ere egiten ditu, baina horiekin merkatu kuotaren erdia galdu du urtebetean. Gutxi berritzea eta garestia izatea leporatzen diote konpainiari. Samsung Galaxyk egin dio lehiarik handiena.

2013ko urriaren 6a • Egitura

Lan eskaintza publikoa 23

Bizkaia Bake epailea eta haren ordezkoa,Muskizen Deialdigilea: Muskizko Udala. Edukia: Muskizko bake auzitegian bake-epailearen lau urtetarako izendapena bukatzear dagoenez gero, deialdia egiten da postu hori eta bere ordezkoa hornitzeko. Baldintzak: p Espainiako nazionalitatea edukitzea. p18 urte baino gehiago izatea. p Aginte Judizialaren Lege Organikoaren 102, 302, 303 eta 389 ataletan ezarritako ezgaitasun, bateraezintasun eta debekuzko inolako auzian sartua ez egotea. Epea: 2013-10-07 Webgunea: http://www.bizkaia.net/lehendakaritza/Bao_bob/2013/09/20130923a18 2.pdf#page=56 Iturria: 2013-09-23ko BAO, 182. zk.

Gipuzkoa Balio anitzeko langilea, Orioko Udalean Deialdigilea: Orioko Udala. Edukia: Deialdi honen helburua ondorengo hau da: txanda askeko lehiaketa-oposizio bidez, Orioko Udaleko lehen mailako ofizial balio anitzeko lanpostua, bitartekotasunez betetzea. Lanpostu hori administrazio bereziko eskala, azpieskala zerbitzu bereziak, ofizioetako pertsonaletako klasea, eta C2 sailkapentaldean jasotako titulazio maila. Baldintzak: p Europako Batasuneko kide diren estatuetako baten herritartasuna izatea, edo, Europako Batasunak egindako eta Espainiako Estatuak berretsitako nazioarteko itunei jarraiki, langileen zirkulazio askea aplikatzen zaion estaturen bateko herritarra izatea. p16 urte beteta izatea eta nahitaez erretiratzeko adina ez gainditzea, eskabideak aurkezteko epea amaitzen den egunean. p Eskola gradua edo lehen graduko profesional ikasketa titulua izatea edo baliokidea den titulazioa edukitzea, edota titulazio hori lortzeko eskubideak ordainduta edukitzea. Atzerriko titulazioei dagokienez, horien homologazioa egiaztatzen duen agiria eduki behar da. p Lanpostuak derrigorrez ezarrita duen euskarazko 2. hizkuntza eskakizuna egiaztatzea. p Lanpostuaren eginkizunak normaltasunez betetzea eragotziko dion gaixotasunik edo akats fisikorik eta psikikorik ez izatea. Atal hau bere garaian egiaztatu beharko du proposatutako izangaiak, udalak zehazturiko zerbitzuetan egingo duen mediku azterketa bidez. p Diziplina-espediente bidez edozein herri administrazio edo autonomia erkidegoko organo konstituzional edo estatutarioen zerbitzutik bereizita ez egotea, ebazpen judizialaren arabera enplegu edo kargu publikorako ezgai-

kuntza erabatekoa edo berezia ez izatea, ezta funtzionarioen kidegoan edo eskalan sartzeko, edo lan-legepekoen kasuan, bereiziak edo ezgaituak izan diren lanpostuko antzerako eginkizunak betetzeko. p Beste estatu bateko nazionala izanez gero, ezgaitua edo egoera baliokidean ez egotea, ezta diziplina zehapenik edo baliokiderik ez izatea, dagokion estatuan baldintza berberetan enplegu publikora iristea eragotziko duenik, hain zuzen. p Administrazio publikoen zerbitzuko langileen bateraezintasunei buruzko 53/1984 Legean ezarritakoaren arabera, ezintasun edo bateraezintasun lege-kausaren batean sartuta ez egotea. p B gidabaimena edukitzea. Epea: 2013-10-06. Webgunea: https://ssl4.gipuzkoa.net/castell/bog /2013/09/16/c1308501.pdf Iturria: 2013-09-16ko GAO, 176. zk.

Bake epailea eta haren ordezkoa,Deban Deialdigilea: Debako Udala. Edukia: Debako udalak deialdia egiten du bake epailea eta eta haren ordezkoa izendatzeko. Baldintzak: p Zigor aurrekaririk ez izatea. pEz egotea ez prozesatua ez erruztatua dolozko delituengatik. p Bere eskubide zibil guztien jabe izatea. pEspainiar naziokotasuna izatea, adinez nagusia izatea, ez fisikoki eta ez psikikoki ere ezgaitua ez egotea jardun judizialerako eta herri honetan bizitzea, auzitegi nagusiko gobernu gelaren baimena izan ezik. pBotere Judizialaren Lege Organikoaren 389tik 397ra artikuluetan ezarritako ezgaitasun edo bateraezintasun inongo egoeratan ez egotea. Epea: 2013-10-08 Webgunea: https://ssl4.gipuzkoa.net/castell/bog /2013/09/17/c1308567.pdf Iturria: 2013-09-17ko GAO, 177. zk.

Teknikari arkeologoa, Gipuzkoako Foru Aldundian Deialdigilea: Gipuzkoako Foru Aldundia. Edukia: Oinarri hauen xedea da hautaketa proben deialdia egin eta aldi baterako lan poltsa bat eratzea, goi mailako teknikari arkeologoaren lanpostuak behin-behinean betetzeko. Baldintzak: p Espainiar herritartasuna edo Europar Batasuneko kide diren estatuetakoren baten herritartasuna izatea edo, Europar Batasunak egindako eta Espainiako Estatuak berretsitako Nazioarteko Itunei jarraiki, langileen zirkulazio askea aplikatzen zaion estaturen bateko herritarra izatea. p16 urte beteta izatea eta nahitaez erretiratzeko adina ez gainditzea. p Historiako lizentziatura (titulu baliokideak: Historiako Gradoa edo Arkeologiako Gradoa), titulu ofizial edo homologatua edo eskuratzeko eskubideak ordainduta edukitzea. p 3. hizkuntza eskakizuna egiaztatzen

duen agiriaren jabe izatea edo, bestela, 8. oinarrian ezarritakoaren arabera eskuratzea. p Eginkizunak betetzeko behar den gaitasun funtzionala edukitzea. Gaitasun hori Gipuzkoako Foru Aldundiko zerbitzu medikuek egiaztatuko dute izendapena egin aurretik, 1982ko apirilaren 7ko 13/1982 Legeak, ezinduak gizarteratzeari buruzkoak, aplikatzen duenaren kalterik gabe. p Diziplina espedientearen bitartez inolako herri administrazioren zerbitzutik baztertuta edo herri eginkizunak burutzeko ezgaiturik ez egotea. Atzerritarrek egiaztatu behar dute beren estatuan funtzio publikoan aritzea debekatzen dien diziplinako zigorrik edo zigor penalik ez dutela. p Indarrean dagoen araudiaren arabera legezko ezgaitasun edo bateraezintasun kasuren baten ez egotea, betiere legeak ematen duen aukeratzeko eskubidea alde batera utzita. Epea: 2013-10-13 Webgunea: https://ssl4.gipuzkoa.net/castell/bog /2013/09/23/c1308750.pdf Iturria: 2013-09-13ko GAO, 181. zk

Bost langile,Azpeitian Deialdigilea: Azpeitiko Udala. Edukia: Azpeitiko Udalak bost langabe kontratatu nahi ditu honako lanetarako: herri lan eta instalazio publikoak mantentzeko zerbitzuak, eraikin publikoak eraberritzeko lanak, eremu hondatuak lehengoratzeko jarduerak eta berriz hiritartzeko lanak... Baldintzak: p Langabezian egotea. p Bost hilabetetarako kontratuak izango dira, lanaldi osoan. Eskaerak: Interesatuek eskaera eta dokumentazioa Azpeitiko udaletxean aurkeztu beharko dituzte. Epea: 2013-10-08. Iturria: http://www.gipuzkoangazte.info/ata la.asp?zeatal=131

Nafarroa Hezitzaileak,Barañainen Deialdigilea: Barañaingo Udala. Edukia: Izangaien zerrenda bat osatzeko deialdia egin da, hezitzaile lanpostuak, hautaproben bitartez eta aldi baterako kontratazioaren bidez, betetzeko, Barañaingo Udalaren Haur Eskoletan sortzen diren premiei erantzun beharrez. Lanpostu hori C mailakoa edo parekoa da, Barañaingo Udaleko plantilla organikoan ezarritakoen artean. Aldi baterako kontrataziorako izangaien zerrenda honek indarrik gabe uzten du Barañaingo Udalaren zerbitzuko haur hezitzailearen lanposturako aldi baterako kontrataziorako bertze edozein zerrenda, eta urtebetez egonen da indarrean, premien arabera luzatzen ahalko bada ere. Baldintzak: p Espainiar herritartasuna edo Europako Batasuneko kide diren estatuetakoren baten herritartasuna izatea edo, Europako Batasunak egindako eta Espainiako Estatuak berretsitako Nazioarteko Itunei jarraiki, langileen

zirkulazio askea aplikatzen zaion estaturen bateko herritarra izatea. EBko herritarren ezkontideek ere har dezakete parte. p16 urte beteta izatea eta nahitaez erretiratzeko adina ez gainditzea. p Titulu hauetako bat edukitzea: Haur Hezkuntzako goi mailako teknikariaren titulua, Haur Hezkuntzako maisumaistren lanbidean aritzeko gaitzen duen graduko titulua, Haur Hezkuntzako espezialitateko maisu-maistren titulua edo horren baliokidea, betiere, uztailaren 25eko 72/2012 Foru Dekretuan ezarritakoaren arabera eta eskabideak aurkezteko azken egunean. p Euskaraz jakitea eskatzen duten lanpostuetan aritzeko, derrigorrezkoa izanen da, orobat, Hizkuntzen Europako Erreferentzia Esparru Bateratuaren C1 mailarekiko baliokidetza egiaztatzen duen ziurtagiri bat: Nafarroako Gobernuaren EGA titulua, Hizkuntza Eskola Ofizialaren titulua edo ofizialki baliokidetzat jotzen den titulazioa. Euskara maila hori frogatzeko bertze bide bat izanen da proba egitea Nafarroako Administrazio Publikoaren Institutuarekin. Hala izanez gero, proba egin nahi duten izangaiek deialdian parte hartzeko eskabide orokorrean adierazi beharko dute. Proba hori eginen da deialdiko 8. oinarrian aurreikusitako probaren aitzinetik.. p Eginkizunak betetzeko behar den gaitasun funtzionala edukitzea. p Eginkizun publikoak betetzeko ezgaitua edo gabetua ez izatea, eta edozein administrazio publikoren zerbitzutik baztertua ez izatea. Epea: 2013-10-21 Webgunea: http://www.navarra.es/home_eu/Act ualidad/BON/Boletines/2013/189/An uncio-11/ Iturria: 2013-10-01ko NAO, 189. zk

Aldi baterako irakasleak, Nafarroan Deialdigilea: Nafarroako Gobernua. Edukia: Nafarroako Hezkuntza Departamenduak irakasleak behar ditu aldi baterako lanak betetzeko, Bigarren Hezkuntzan. Baldintzak: p Aldi baterako kontratazioetarako zerrendetan egon beharko da edo haietan ez egonagatik, baldintzak betetzea. p Eskainiko diren lanpostu bakoitzerako eskaera bat egin behar da. Helbide elektronikoa: [email protected]

Epea: 2013-10-06. Iturria: http://www.navarra.es/home_es/Ser vicios/ficha/5098/Llamamiento-departicipacion-voluntaria-para-la-contratacion-temporal-en-los-Cuerposde-Ensenanzas-Medias-Curso-2011-2 012-copia-copia#presentacion

Euskara teknikariak, Nafarroan Deialdigilea: Berriozarko Udala. Edukia: Euskara teknikarien ordezkarpenak egiteko kontratazio-zerrenda osatzeko deialdia. Honako herri eta mankomunitateetan egin beharko dituzte ordezkarpenak: Aezkoa, Aranguren, Atarrabia, Auritz, Barañain, Baztan, Berriobeiti, Berriozar, Bortziriak, Burlata, Galar, Gares, Irantzu, Iparraldea, Lizarra, Esteribar, Malerreka, Orkoen, Sakana, Tafalla, Uharte, Erronkari, Zaraitzu eta Zizur Nagusia. Lanaldia zerbitzuko beharrei egokituko zaie. B mailako lansaria. Baldintzak: p Espainiar herritartasuna edo Europako Batasuneko kide diren estatuetakoren baten herritartasuna izatea edo, Europako Batasunak egindako eta Espainiako Estatuak berretsitako Nazioarteko Itunei jarraiki, langileen zirkulazio askea aplikatzen zaion estaturen bateko herritarra izatea. EBko herritarren ezkontideek ere har dezakete parte. p16 urte beteta izatea eta nahitaez erretiratzeko adina ez gainditzea. p Unibertsitateko diplomatu titulua izatea, ingeniari teknikoarena, arkitekto teknikoarena edo titulu baliokideren bat izatea edo eskuratzeko moduan egotea eskabideak aurkezteko epea amaitzen den egunean. p EGA titulua edo baliokidea izatea. p Eginkizunak betetzeko behar den gaitasun funtzionala edukitzea. p Eginkizun publikoak betetzeko ezgaitua edo gabetua ez izatea, eta edozein administrazio publikoren zerbitzutik baztertua ez izatea. p B mailako gida baimena, eta ibilgailua edukitzea Epea: 2013-10-16 Eskaerak: Barañaingo Udaleko Erregistro Orokorra, Udaletxeko plaza, z.g. (Herritarrarendako Harrera Bulegoa, ordutegia: 8:30etik 14:00etara). Webgunea: http://www.navarra.es/home_eu/Act ualidad/BON/Boletines/2013/187/An uncio-5/ Iturria: 2013-09-27ko NAO, 187. zk

Telebista kudeatzailea Bilbo Handia Ikus-entzunezkoak, SA-k telebista ekoizpenen eta arlo teknikoaren kudeatzailea behar du Bilbon. • Lan taldearen dinamizazioa eta antolaketa. • Ekoizpenen antolaketa. • Telebistako arlo teknikoaren kudeaketa: komunikazioak, LTDa, ordenagailuak, rack eta kontrolak, platoak…. • Komunikabideetan esperientziaduna. Ezinbesteko Baldintzak: Euskalduna izatea eta ingelesa esku-liburuetarako behintzat menderatzea. Ekoizpen eta TB sistemen ezagutza; ekoizpen eta teknika arloetan eskarmentua izatea. Komunikazio eta jendarterako gaitasuna. Interesa baldin baduzu, bidali zure curriculuma [email protected] e-posta helbidera. Curriculumak urriaren 12ra arte jasoko dira.

Igandea • 2013ko urriaren 6a

24 Publizitatea