PEREGRINUS CRACOVIENSIS

Zeszyt 23, 2012

ks. Maciej Ostrowski

Szlak Benedykta XVI w Bawarii

Wstęp

W

1997 r. została wydana autobiografia kardynała Josepha Ratzingera, byłego biskupa jednej z najznaczniejszych diecezji niemieckich München–Freising ( Monachium – Fryzynga ), prefekta rzymskiej Kongregacji Nauki Wiary1. Kiedy jej autor został wybrany na papieża, biografia ta wzbudziła duże zainteresowanie. Śladami dzieciństwa i młodości J. Ratzingera wyruszyli turyści i pielgrzymi, dziennikarze i reporterzy. Trudno stwierdzić, jakimi motywami się kierowali. Czy był to entuzjazm obserwowany wcześniej w Polsce po wyborze Jana Pawła II, ciekawość czy poszukiwanie sensacji ? Jak można przypuszczać, owe spontaniczne wędrówki stały się początkiem formowania papieskiego szlaku w Bawarii. Kardynał Friedrich Wetter, następca J. Ratzingera na stolicy biskupiej Monachium– Fryzynga, 11 sierpnia 2005 r., otworzył oficjalnie szlak Benedykta XVI, przeznaczony przede wszystkim dla rowerzystów. Miało to miejsce w Altötting, najbardziej znanym ośrodku pielgrzymkowym Bawarii. Odbył się wówczas pierwszy promienisty zlot do Altötting z miejscowości dzieciństwa i młodości J. Ratzingera : Marktl am Inn, Tittmoning, Traustein i Aschau. Szlak nosi w języku niemieckim nazwę Benediktweg. Liczy on 224 km, łącząc najważniejsze miejsca związane z życiem dzisiejszego papieża. Szlak został oznakowany w terenie odpowiednimi mapami, tablicami informacyjnymi i drogowskazami. W następnych miesiącach i latach powstawały drukowane pomoce w postaci przewodników, map, informatorów i folderów ( także w języku polskim ). Przybywało też informacyjnych tablic. Sporządzono oddzielną stronę internetową. Niniejszy artykuł stanowi opis najważniejszych miejscowości związanych z najwcześniejszymi latami życia J. Ratzingera w Bawarii, połączonych papieskim szlakiem oraz wybranych miejsc formalnie niewchodzących do Benediktweg. Można je pobieżnie obejrzeć w ciągu kilkugodzinnej samochodowej wycieczki, bo szczegółowe ich zwiedzanie wymaga kilku dni. Autor nie rości sobie pretensji do szczegółowego i kompletnego opracowania. W artykule wykorzystano własne, terenowe badania autora, wspomnianą na wstępie autobiografię J. Ratzingera oraz kilka innych publikacji.

134

ks. Maciej Ostrowski

Także internetowe strony mogą być pomocne w bliższym poznaniu wymienianych miejscowości i faktów. Wędrówkę autor uszeregował w chronologicznej kolejności, rozpoczynając od miejsca urodzenia J. Ratzingera ( Marktl am Inn ), miejscowości jego dzieciństwa ( Tittmoning, Aschau am Inn ), lat szkolnych i seminaryjnych ( Hufschlag, Traunstein, Freising ). Opisał także Altötting, miejsce częstych pielgrzymek J. Ratzingera oraz górę Rauschberg, na której znajduje się kilka pamiątek związanych z jego osobą 2.

Marktl am Inn Miejscowość znajduje się nad rzeką Inn stanowiącą granicę Bawarii i Górnej Austrii. Tu 16 kwietnia 1927 r. urodził się Joseph Alois jako najmłodsze dziecko Józefa i Marii Ratzingerów. Jego starszy brat, który później miał także zostać księdzem, nosił imię Georg, a siostra Maria. Marktl liczy dziś około 2,7 tys. mieszkańców. Od 1997 r. J. Ratzinger jest jego honorowym obywatelem. Dawny dom Ratzingerów znajduje się niemal w samym środku miasteczka, na końcu placu głównego – Marktplatz 11. Jest to typowy bawarski dom : obszerny, piętrowy z poddaszem, o fasadzie malowanej w kolorze białym i żółtym, z licznymi oknami o drewnianych okiennicach. Domy takie spotkać można w wielu miasteczkach. Różni się on nieco stylem od wiejskich domów. Jego budowa datowana jest na 1745 r. ( inne źródła podają 1701 r. ). Początkowo mieścił on komorę celną książąt bawarskich, a w latach międzywojennych XX w. był siedzibą żandarmerii. Dlatego też tu, w mieszkaniu służbowym zamieszkała rodzina Ratzingerów. Ojciec był w tym czasie komendantem tej placówki. Na fasadzie, przy frontowych drzwiach domu, umieszczono dwie pamiątkowe tablice. Jedna z nich przypomina, że urodził się tutaj w 1779 r. Georg Lankensperger wynalazca zwrotniczego układu kierowniczego. Tablica po prawej stronie, zaczynająca się papieskim herbem Benedykta XVI informuje : „ Geburtshaus Past Benedikt XVI geboren und getauft als Joseph Aloisius Ratzinger 16 April 1927 gewählt zum Papst 19 April 2005 ” ( „ Dom rodzinny Benedykta XVI, urodzony i ochrzczony jako Józef Alojzy Ratzinger 16 kwietnia 1927 r., wybrany papieżem 19 kwietnia 2005 r. ” )3. Od 15 kwietnia 2007 r. dom został udostępniony zwiedzającym i powstaje w nim muzeum gromadzące pamiątki związane z Benedyktem XVI. W niewielkiej odległości, na drugim końcu Marktplatz, znajduje się kościół parafialny św. Oswalda. Tu kilka godzin po urodzeniu, o 8.30, został ochrzczony mały Joseph. Było to w Wielką Sobotę. Kościół korzeniami swymi sięga XIII w. ( poświęcony w 1297 r. ). Ulegał on kolejnym przeróbkom i rozbudowom, między innymi po pożarze w 1701 r. W 1857 r. został odnowiony jako neogotycka budowla, a w latach 1965–1966powiększony. Jego obecne wnętrze specjalnie się nie wyróżnia, jest proste i surowe w wystroju. Można nawet skonstatować, że jego nowoczesny

Ryc. 1. Szlak Benedykta XVI w Bawarii Źródło: opracowanie własne.

Fot. 1. Marktl am Inn – dom rodziny Ratzingerów (fot. M. Ostrowski)

Fot. 2. Marktl am Inn – tablica pamiątkowa na froncie domu Ratzingerów (fot. M. Ostrowski)

Fot. 3. Tittmoning – dom Ratzingerów przy rynku (fot. M. Ostrowski)

Fot. 4. Aschau am Inn – dom rodziny Ratzingerów (fot. M. Ostrowski)

Fot. 5. Dom Ratzingerów w Hufschlag (fot. M. Ostrowski)

Fot. 6. „Dom Kaznodziejów” w Traunstein (fot. M. Ostrowski)

Fot. 7. Tittmoning – kaplica Matki Bożej Brunn (fot. M. Ostrowski)

Fot. 8. Traunstein – dawne gimnazjum dziś Landratsamt (fot. M. Ostrowski)

Fot. 9. Traunstein – kościól św. Oswalda miejsce prymicji J. Ratzingera (fot. M. Ostrowski)

Fot. 10. Freising – Döpfnerhaus – dawne seminarium duchowne (fot. M. Ostrowski)

Fot. 11. Rauschberg – Chata modlitwy Papieża Benedykta XVI (fot. M. Ostrowski)

Fot. 12. Dom Benedykta XVI Muzeum Pielgrzymowania w Altöting (fot. M. Ostrowski)

Fot. 13. Marktl am Inn – kościół św. Oswalda, w którym został ochrzczony J. Ratzinger (fot. M. Ostrowski)

Fot. 14. Marktl am Inn – kolumna z cytatami z dzieł papieża Benedykta XVI (fot. M. Ostrowski)

Fot. 15. Drogowskaz na Szlaku Benedykta XVI (fot. M. Ostrowski)

Fot. 16. Altöting – oznakowanie początku Szlaku Benedykta XVI (fot. M. Ostrowski)

Szlak Benedykta XVI w Bawarii

135

styl niczym specjalnym nie przyciąga. Z artystycznego punktu widzenia ciekawym elementem jest boczna absyda z bogato rzeźbionym ołtarzem, pozostałość neogotyckiej świątyni. Wymownym miejscem jest stara chrzcielnica, przy której ochrzczono Josepha. Przypomina o tym papieski portret obok umieszczony. Po ponad 30 latach w Wielką Sobotę 2006 r. chrzcielnica powróciła znów na swoje miejsce. Wcześniej, w 1965 r., ponieważ nie pasowała architektonicznie do nowego wnętrza kościoła, została oddana do Heimatmuseum w Marktl i zastąpiona nową. Na Marktplatz, między domem rodzinnym Benedykta XVI a ratuszem, stoi oryginalny pomnik w postaci wyniosłej ( 4,2 m ) kolumny z brązu, ufundowany z okazji wizyty papieża w Marktl w 2006 r. i przypomina postać oraz dziedzictwo Benedykta XVI. Ma być on przede wszystkim znakiem głoszonej światu chrześcijańskiej Dobrej Nowiny. Wykonany jest w formie przypominającej rozwijane płachty starych dokumentów, spięte ozdobnym sznurem i zapieczętowane kościelnymi pieczęciami. Widnieją na nim podobizny Benedykta XVI, papieski herb i cytaty z ważnych przemówień. Nawiązują one też do nauczania i dzieł św. Benedykta z Nursji, patrona obecnego papieża. Projektantem kolumny był rzeźbiarz Joseph Michael Neustifter, a fundatorem przedsiębiorca z Dolnej Bawarii Ulrich Brenner. Projekt konsultował filozof z Regensburga, prof. Ulrich Holmes, przyjaciel Ratzingera z czasów jego pracy jako profesora teologii. Warto tu zaznaczyć, że małe miasteczko Marktl, tak odległe od Rzymu, gościło dwóch papieży. W podróży powrotnej z Wiednia zatrzymał się tu 24 kwietnia 1782 r. Pius VI, a 11 września 2006 r., podczas podróży do ojczyzny, Benedykt XVI odwiedził miejsce swojego urodzenia.

Tittmoning Ojciec J. Ratzingera służył w policji. Przenoszono go do kolejnych placówek, stąd wynikała częsta zmiana miejsca zamieszkania rodziny. Kolejnym miejscem jej pobytu stało się nieco większe miasteczko leżące nad dużą rzeką Salzach, stanowiącą naturalną granicę z sąsiednią Austrią. Tutaj mieszkała rodzina Ratzingerów od 11 lipca 1929 r. do 5 grudnia 1932 r. Benedykt XVI jest od 24 stycznia 2007 r. honorowym obywatelem miasta. Tittmoning jest typowym bawarskim miasteczkiem z zabytkową dzielnicą staromiejską. Jego początki sięgają czasów rzymskich. Wymienione zostało w dokumencie biskupa Arno z Salzburga z 788 r. ( 790 r. ). Pełniło ono rolę miasta handlowego. Świadczy o tym między innymi obszerny, długi rynek, charakterystyczny dla miast z tamtych okolic, którego – według wspomnień samego Ratzingera – nie powstydziłoby się znaczniejsze miasto, ze starą studnią pośrodku, trzema pomnikami : Matki Bożej, św. Jana Nepomucena i św. Floriana, zamknięty dwoma przeciwległymi

136

ks. Maciej Ostrowski

bramami : Laufenertor i Burghausertor. Otaczają plac piękne, bogato zdobione zabytkowe kamieniczki barokowe i nowe z XIX w. W jednej z nich, charakterystycznej ze względu na różowy kolor ścian i łaciński napis na froncie „ Gloria in excelsis Deo atque in terra Pax ”, mieszkała na drugim piętrze rodzina Ratzingerów. W tamtych czasach uważano go za najpiękniejszy budynek w mieście. Należał on początkowo do zakonu augustianów, następnie do bogatej rodziny kupieckiej Wagnerów. Pamiątkową tablicę wskazującą dom zamieszkania Ratzingerów omyłkowo umieszczono na budynku przyległym od tyłu, a leżącym przy Wägnergasse. Napis w tłumaczeniu na język polski informuje : „ W tym domu od lipca 1929 r. do grudnia 1932 r. mieszkał Joseph Ratzinger ( ò1927 ) od 19 kwietnia 2005 r. Papież Benedykt XVI ”. Natomiast w późniejszym czasie obok tej kamienicy, na chodniku przy Rynku ufundowano niewielką kamienną kolumnę, na której szczycie widnieje ażurowa podobizna Benedykta XVI udzielającego błogosławieństwa. Przypomina ona podobny pomnik umieszczony na Rauschberg, o którym będzie mowa później. Nieopodal, z tyłu domu Ratzingerów ( Augustinestrasse 7 ) znajduje się piękny, barokowy kościół klasztorny z 1683 r., niegdyś należący do augustianów-eremitów ( jedyny zachowany w Bawarii wzniesiony przez ten zakon ), pod wezwaniem Wszystkich Świętych. To do niego najczęściej chodził mały Joseph. Wspomina, że tam właśnie poznawał po raz pierwszy w bardziej świadomy sposób piękno i ducha liturgii i opisuje bogato zdobioną rokokową ambonę. W kościele zwraca uwagę kunsztowny, bogato złocony ołtarz, a obok niego figury augustiańskich świętych : św. Augustyna i jego matki św. Moniki. W przylegającym do kościoła poklasztornym budynku do dziś znajduje się przedszkole, do którego uczęszczał Joseph; prowadzone ono było wówczas przez Siostry Najświętszej Maryi Panny od Aniołów ( Panny Angielskie ). Tam w 1931 r. Joseph spotkał wizytującego placówkę kardynała M. von Fulhabera 4. Zachowało się zdjęcie grupy około 90 dzieci, pośród których znajduje się J. Ratzinger. W roku wyboru Benedykta XVI przedszkole to obchodziło 150-lecie istnienia, co upamiętnia tablica umieszczona u wejścia. Nieco dalej zwraca uwagę późnogotycki ( 1410–1514 ) kościół parafialny św. Wawrzyńca z wieżą z 1672 r., zniszczony przez pożar w 1815 r. i przebudowany; do niego także wstępował Ratzinger. Kilkaset metrów na zachód od górującego nad Tittmonig zamku, w lesistym terenie, nad potokiem Ponlach ( Ponlachgraben ) znajduje się pielgrzymkowa kaplica Maria Brunn ( Najświętszej Maryi Panny „ U źródła ” ). J. Ratzinger wspomina spacery do tego miejsca z matką i rodzeństwem na chwile modlitwy i skupienia. Kaplica pochodzi z 1716 r., a zbudowano ją z inicjatywy arcybiskupa Salzburga F. A. von Harracha w barokowym stylu. O pielgrzymkowej funkcji tego miejsca świadczą liczne wota pozostawione przez pątników, jak też podobizny innych pielgrzymkowych ośrodków, pośród których szczególną uwagę zwraca Loreto. Wokół kościółka rzeczywiście wytryskują czyste źródła nadal zaopatrujące miasto w wodę pitną.

Szlak Benedykta XVI w Bawarii

137

Aschau am Inn Kolejnym miejscem pobytu rodziny Ratzingerów była wieś Aschau nad rzeką Inn. Tu mieszkali oni od grudnia 1932 r. do wiosny 1937 r. Tu Joseph uczęszczał do szkoły podstawowej ( jej budynek nie zachował się ). Do dziś przy Hauptstrasse 21 znajduje się obszerna willa w ogrodzie, gdzie na pierwszym piętrze znajdowało się ich służbowe mieszkanie. Dom jest prywatną własnością i nie można do niego wejść. Natomiast od strony ulicy jest widoczna pamiątkowa tablica z napisem, który w tłumaczeniu na język polski brzmi : „ Kardynał Joseph Ratzinger, profesor teologii i konsultor soborowy, od 1977 r. arcybiskup Monachium i Fryzyngi, mieszkał w tym domu z rodzicami i rodzeństwem Marią i Georgiem od 1932 do 1937 roku ”. Nieco dalej, w ogrodzie, znajduje się krzyż przydrożny wspominany przez Ratzingera w jego autobiografii. Naprzeciw, ścianę jednego z budynków zdobi namalowana w 2005 r., zaraz po wyborze na papieża, podobizna Benedykta XVI. Budynek należy do właścicielki gospody w centrum wsi. Chodziła ona do szkoły z Ratzingerem i w gospodzie przez nią prowadzonej można też zobaczyć kilka pamiątek, m.in. zdjęcia z Pierwszej Komunii Ratzingera i z jego pobytu w Aschau jako kardynała. W środku wsi stoi późnogotycki kościół parafialny pw. Wniebowzięcia Matki Bożej z 1430 r. Należy on do licznych w Bawarii kościołów pielgrzymkowych o lokalnym zasięgu. Świadczą o tym między innymi wota pozostawione przez pątników, najczęściej bogato zdobione świece ( taka jest tutejsza tradycja ). Kościół mieści ołtarz główny z koronowaną w okresie baroku figurą Matki Bożej z Dzieciątkiem, wykonaną około 1420/1430 r. i uważaną za jedno z piękniejszych późnogotyckich dzieł niemieckich. W tym kościele jako ministrant służył Joseph Ratzinger. Tu także przyjął Pierwszą Komunię Świętą w grupie 35 dzieci, 15 marca 1936 r. Na budynku Gospody św. Jana Chrzciciela, po przeciwległej stronie kościelnego placu, widnieje również naścienna podobizna Benedykta XVI 5.

Hufschlag Hufschlag jest niewielką wioską położoną obok Traunstein. Tu w 1937 r. po przejściu na emeryturę ojca, przeprowadziła się rodzina Ratzingerów i mieszkała do 1951 r. ( bracia Georg i Joseph krócej, gdyż wstąpili do seminarium duchownego ). Ojciec już w 1933 r. kupił stary z 1726 r., typowy bawarski dom ze stodołą i stajnią pod jednym dachem. Znajduje się on na skraju wsi oddalonej około 2,5 km od Traunstein, przy Eichenweg 19, z pięknym widokiem na okoliczne pola, a w oddali na Alpy. Po wyborze papieża ulica ta została nazwana Papst– Benedikt XVI–Weg ( Droga Benedykta XVI ). Dom, jako prywatna posiadłość, nie jest dostępny do zwiedzania. Z daleka jedynie można dostrzec pamiątkową tablicę, na której widnieje napis brzmią-

138

ks. Maciej Ostrowski

cy w j. polskim : „ Tu mieszkał Joseph Ratzinger 1937–1951 r. 19 kwietnia 2005 r. wybrany jako papież Benedykt XVI ”. W swoich wspomnieniach J. Ratzinger opisuje to miejsce jako prawdziwe rodzinne domostwo, wymarzone od lat.

Traunstein Miasto jest centrum gospodarczym i administracyjnym Chiemgau, liczącym dziś około 13,8 tys. mieszkańców, miejscem młodzieńczych lat Ratzingera, jego nauki w szkole średniej, pobytu w niższym seminarium i prymicji. Wzmianki o tej miejscowości pojawiają się w kościelnych spisach już w 790 r., a w 1245 r. w dokumencie z Bambergu. Posiadało ono złoża soli, dlatego rozwijało się jako zamożny ośrodek. Do dziś zachowało zabytkowe domy górników i ich patronalną „ kaplicę solną ” pw. świętych Ruperta i Maksymiliana, ufundowaną w 1630 r. W dzielnicy staromiejskiej jest główny plac przypominający szeroką ulicę, otoczonym zabytkowymi, bogato zdobionymi kamieniczkami i zamknięty miejskimi bramami. Wśród owych ozdób często pojawiają się religijne motywy : obrazy i płaskorzeźby Maryi, świętych patronów, łacińskie inskrypcje. Miejsca związane z życiem Benedykta XVI zostały dobrze oznakowane poprzez trwałe tablice informacyjne, na których widnieje jednakowe logo odnoszące się do papieskiej symboliki ( skrzyżowane klucze, pastorał i mitra ). Chronologicznie należałoby rozpocząć zwiedzanie papieskich miejsc od dawnego gimnazjum humanistycznego ( Chiemgau-Gymnasium przy Rosenheimer Strasse 5 ), do którego Joseph zaczął uczęszczać zaraz po przeprowadzce do Hufschlag. Dziś mieści się tam szkoła muzyczna. W 1939 r. połączono obie te placówki w jedną szkołę realną o profilu ścisłym ( Realschule ) z siedzibą przy Ludwig Thomas Strasse 2. Obecnie znajdują się tam instytucje miejscowej administracji. 17 września 1939 r., zaraz po przeprowadzce do Hufschlag, Joseph wstąpił do niższego seminarium św. Michała, gdzie wcześniej już uczęszczał jego brat Georg, rozpoczynając tym samym swą drogę ku kapłaństwu. Znajduje się ono nieco na uboczu miasta, przy Kardinal Faulhaber Strasse 6 i funkcjonuje do dzisiaj jako seminarium diecezji Monachium–Fryzynga. J. Ratzinger często z wdzięcznością wspominał i odwiedzał to miejsce, m.in. udzielał bierzmowania i rozmawiał z seminarzystami. Spędził tu też ostatnie przed wyborem na papieża Boże Narodzenie. Budynki wymienionych szkół można oglądać do dziś pod tymi samymi adresami. Seminarium jest instytucją zamkniętą, dlatego też można wejść tylko do kaplicy seminaryjnej podczas niedzielnej Mszy świętej. 23 czerwca 2005 r. seminarium ufundowało piłkarski puchar przechodni Benedykta XVI, który otrzymuje zwycięska drużyna młodzieży. Od momentu wstąpienia do seminarium Joseph zamieszkał w internacie. W 1941 r., w związku z wojną seminarium zamieniono na szpital. Młody Ratzinger

Szlak Benedykta XVI w Bawarii

139

przez jakiś czas zamieszkał znów w domu rodzinnym i dochodził do szkoły pieszo. W 1943 r. musiał opuścić Traunstein, powołany wraz z kolegami seminarzystami do jednostki ochrony przeciwlotniczej w Monachium. Losy wojenne rzucały J. Ratzingera w różne okolice, m.in. do Burgenland, Bad Aibling i Ulm. W listopadzie 1944 r. miał szczęście na krótko przyjechać na urlop do domu w Hufschag. Do rodzinnego miasta powrócił dopiero 19 czerwca 1945 r., ale już od Bożego Narodzenia 1945 r. wstąpił do Wyższego Seminarium Duchownego we Fryzyndze ( Freising ). Do Traunstein powrócił na krótko po święceniach kapłańskich, by 8 lipca 1951 r. odprawić prymicyjną Mszę świętą ( w tym samym dniu odprawiał prymicje także jego brat Georg ). Uroczystości te odbyły się w kościele św. Oswalda ( Stadtpfarrkirche St. Oswald ) przy Maxplatz. Prymicjanci przeszli procesyjnie udekorowanymi ulicami do parafialnego kościoła. W tym samym kościele 50 lat później, 12 maja 2002 r., jako kardynał, celebrował swój złoty jubileusz kapłaństwa. Zachował się wpis kardynała w Złotej Księdze przechowywanej w miejskim archiwum. Miasto i kościół odwiedził jako papież podczas pierwszej wizyty w ojczyźnie w 2006 r. Kościół jest bardzo interesujący pod względem krajoznawczym. Jego początki notowane są na 1342 r. Jednakże najstarsze zachowane dziś elementy świątyni projektowanej przez Gaspara Zuccalliego, Lorenza Scianca i Antonio Riva, znajdujące się w środkowej części, pochodzą dopiero z lat 1675–1690. Cenne są w nim zwłaszcza dwie barokowe figury Matki Bożej Patronki Bawarii i św. Ruperta biskupa Salzburga, również często czczonego w tych okolicach. Obraz Patronki Bawarii, której towarzyszą św. Jerzy i św. Oswald, znajduje się również na zewnętrznej ścianie kościoła od strony Stadtplatz. Przed kościołem na kamiennej kolumnie umieszczono popiersie Benedykta XVI. W bocznej uliczce Mittlere Hofgasse, pod numerem 22, znajduje się oznaczony tablicą Szlaku Benedykta XVI „ Predigerhäusl ” ( „ Dom Kaznodziejów ” ) wybudowany został w 1766 r. Jest on kościelną własnością od 1887 r. Tu mieszkali rodzice Benedykta XVI w latach 1959–1963, a w latach 1958–1964 brat Georg, jako ówczesny kierownik parafialnego chóru. Nieopodal znajduje się książęcy browar. W przyległym do niego Hofbräuhaus bracia Ratzingerowie mieli swe prymicyjne przyjęcie.

Freising ( Fryzynga ) Freising położone w Górnej Bawarii jest dziś miastem satelitą Monachium. Liczy około 50 tys. mieszkańców. Na jego skraju zbudowano ogromne monachijskie lotnisko. Stara część położona jest na wzgórzu Domberg ( Wzgórze Katedralne ), powyżej rzeki Isar. Kiedyś przechodził tędy ważny solny szlak, co zadecydowało o zamożności miasta. Dziś w związku m.in. z lotniskiem, Fryzynga jest siedzibą wielu firm, zwłaszcza związanych z informatyką. Posiada uniwersytet techniczny.

140

ks. Maciej Ostrowski

Ma też liczne i ciekawe zabytki, choć nie tak często odwiedzane przez turystów. Wraz z Monachium jest siedzibą biskupa. Jesienią 1945 r. 18-letni Joseph wstąpił tu do Wyższego Seminarium Duchownego i do 1947 r. odbywał studia filozoficzne w Wyższej Szkole Filozoficzno-Teologicznej. Potem przeszedł na studia teologiczne do Monachium, by w 1951 r. powrócić na kilka miesięcy do Fryzyngi w celu przygotowania się do święceń kapłańskich. Jak już wspomniano, otrzymał je w tutejszej katedrze 29 czerwca tegoż roku wraz z grupą 42 kleryków z rąk kardynała Michaela von Faulhabera. W 1952 r., po rocznej pracy jako wikariusz w Monachium, powrócił do seminarium duchownego jako nauczyciel akademicki. Po uzyskaniu doktoratu w zimowym semestrze 1954/55 podjął pracę w katedrze dogmatyki i teologii fundamentalnej we wspomnianej Wyższej Szkole Teologicznej. Tu też 1 stycznia 1958 r. otrzymał stanowisko profesora. Po okresie pracy na innych wyższych uczelniach w Bonn, Münster, Tübingen i Regensburgu powrócił 24 czerwca 1977 r. do Fryzyngi jako arcybiskup diecezji, a kilka dni później odebrał nominację kardynalską. W 1981 r. odszedł do Rzymu, powołany przez Jana Pawła II na urząd prefekta Kongregacji Nauki Wiary. Od władz miasta otrzymał wtedy złoty medal obywatela ( Bürgermedaile ). Później wielokrotnie przyjeżdżał do Fryzyngi, a ostatni raz przed wyborem na papieża w styczniu 2004 r. Ponownie miasto odwiedził już jako papież 14 września 2006 r., a 16 stycznia 2010 r. został jego honorowym obywatelem. Jak sam wspomina, jego biskupi i obecny papieski herb nawiązuje do tradycji i symboli Freising. Ukoronowana głowa Murzyna została umieszczona w herbie biskupa Freising w 1316 r. przez Konrada III. Wyobrażenie niedźwiedzia dźwigającego ciężar nawiązuje do legendy związanej z biskupem Freising św. Korbinianem. Święty ten miał spotkać niedźwiedzia, który zabił jego konia. Upomniał surowo zwierzę za ten uczynek i za karę nałożył mu na grzbiet ciężki ładunek 6. Niestety we Freising nie oznakowano miejsc związanych z życiem Josepha Ratzingera. Trzeba je szukać samemu. Wskażemy tylko najważniejsze, kojarząc je z wymienionymi wcześniej momentami papieskiego życiorysu. Na wzgórzu Domberg góruje konkatedra archidiecezji München–Freising pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny i św. Korbiniana. Pochodzi ona z czasów romańskich, choć wnętrze ma barokowy wystrój. Stawianie budowli w obecnym kształcie rozpoczęto w 1159 r. Podziemna jej krypta mieści relikwie wspomnianego wyżej św. biskupa Korbiniana, XIII-wiecznego apostoła Bawarii ( żył w latach 680–730 ). Do konkatedry przylega kościół pw. św. Benedykta, w którym często modlił się Ratzinger, mieszkając w jego pobliżu ( być może był to jeden z motywów przyjęcia papieskiego imienia Benedykt ). Natomiast od frontowej strony konkatedry znajduje się gotycki kościół św. Jana. Naprzeciw konkatedry, pod numerem 40, stoi budynek byłej Wyższej Szkoły Teologiczno-Filozoficznej przeniesionej później do Monachium. Dziś mieści on bibliotekę katedralną. Warto w nim szczególnie obejrzeć barokową salę ( Barocksaal ) o rokokowym wystroju z lat 1737 / 38. Kilkanaście metrów dalej, pod numerem 27, znajduje się wielki bu-

Szlak Benedykta XVI w Bawarii

141

dynek „ Kardinal Döpfner-Haus ” ( „ Dom Kardynała Döpfnera ” ), w którym w latach 1926–1968 mieściło się Wyższe Seminarium Duchowne archidiecezji, w 1968 r. przeniesione również do Monachium. Był on rezydencją książąt biskupów, w 1314 r. założonej jako zamek obronny, w 1519 r. przebudowano go w stylu renesansowym na pałac biskupi. Dziś znajduje się tu centrum formacyjno-konferencyjne archidiecezji, a także siedziba znanej fundacji solidarności katolików niemieckich z krajami środkowej i wschodniej Europy Renovabis. J. Ratzinger mieszkał ze swoimi rodzicami w latach 1953–59 na tym samym placu pod numerem 26 ( tzw. Lerchenfeldhof ). Na głównym placu Freising Marienplatz ( Plac Maryi ) mieszczącym się poniżej Domberg, 24 czerwca 1977 r., J. Ratzinger był witany jako nowo wyświęcony biskup diecezji.

Altötting Miasta dzieciństwa Josepha Ratzingera leżą w niewielkiej odległości od Altötting, jednego z najstarszych i najbardziej znanych ośrodków pielgrzymkowych, zwanego „ sercem Bawarii ”. Pierwsze pielgrzymki wyruszyły tu w 1489 r., gdy rozeszła się wieść o dwóch cudach mających miejsce przy lipowej figurce Maryi, przywiezionej tutaj prawdopodobnie w 1330 r. Tradycja mówi, że w tym miejscu znajdował się kościółek chrzcielny, w którym biskup Salzburga św. Rupert ochrzcił pierwszego bawarskiego księcia. Pielgrzymkowa część miasta skupia się wokół Kapellplatz, pośrodku którego wznosi się niewielki kościółek z cudowną kaplicą Matki Bożej. Plac otaczają inne kościoły : późnogotycki parafialny kościół kolegiacki ze skarbcem ( 1511 r. ), późnobarokowy ( 1679 r. ) kościół św. Magdaleny, wcześniej przyklasztorny jezuicki, dziś kapucyński, kościół św. Brata Konrada z jego relikwiami ( 1657 r. ), należący wcześniej do franciszkanów, dziś do kapucynów. Konrad był skromnym bratem zakonnym, furtianem, zmarł w 1894 r. Ogłoszono go świętym w 1934 r. Nieco w głębi, za tym ostatnim kościołem, znajduje się wielkich rozmiarów pielgrzymkowa papieska bazylika św. Anny ( 1912 r. ). Przy głównym placu podziwiać można Dom Papieża Benedykta XVI, mieszczący nowy skarbiec i muzeum pielgrzymek. Altötting posiada kilka innych kościołów i interesujących z religijnego oraz kulturalnego punktu widzenia miejsc trudnych tutaj do wymienienia. Warto wspomnieć, że jest to miasto trzech papieży. W 1782 r. gościł tu papież Pius VI, w 1980 r. Jan Paweł II, a w 2006 r. Benedykt XVI. J. Ratzinger wielokrotnie wspominał swoje pielgrzymki z rodzicami i rodzeństwem do świętego miejsca położonego, w jego rodzinnych stronach. Wychował się on poniekąd w cieniu Madonny z Altötting. 7 czerwca 2006 r. Benedykt XVI został honorowym obywatelem miasta. W 2008 r. podarował sanktuarium „ Złotą Różę ”. Na początku swojego pontyfikatu, gdy otrzymał od burmistrza miasta kopię cudownej Madonny powiedział, że Altötting jest sercem Bawarii i jednym z serc Europy.

142

ks. Maciej Ostrowski

Znaki nawiązujące do osoby Benedykta XVI można tu znaleźć w wielu miejscach. Wśród wotów cudownej kaplicy zamieszczono jego krzyż pektoralny. Na placu, przy cudownej kaplicy, jak też pod chórem kościoła św. Konrada, umieszczono tablice z cytatami z okolicznościowych przemówień Benedykta XVI podczas jego pobytu w Altöting 11 września 2006 r. Na frontonie bazyliki św. Anny znajduje się jego herb. We wspomnianym wyżej Domu Benedykta XVI można obejrzeć kilka pamiątek związanych z jego osobą. Na skraju głównego placu, nieopodal kościoła św. Konrada, symbolicznie rozpoczyna się wspomniany na początku rowerowy szlak Benediktweg. Znajduje się tu „ Papieska lipa ”. Miejsce to jest oznakowane dwoma pamiątkowymi kamiennymi kolumnami około 1 m wysokości. Na ich ukośnie ściętych szczytach umieszczono mosiężne medaliony. Na pierwszym ( w tłumaczeniu na język polski ) czytamy „ Papieska lipa zasadzona przez Jana Pawła II 18 listopada 1980 r. ” Na drugiej ( również w tłumaczeniu na język polski ) czytamy : „ Szlak Benedykta. Punkt wyjściowy okrężnego szlaku Altötting Marktl Tittmoning Traunstein Chiemsee Aschau [nazwy połączone linią ciągłą tworzącą owal]; [obok nazwy miast :] Monachium Rosenheim Salzburg; [na obrzeżach kręgu napis :] Otwarta 11 sierpnia 2005 r. przez J. E. Friedricha Kardynała Wettera z okazji wyboru Papieża Benedykta XVI Dedykowana przez miasto Altötting ”. Na tejże kamiennej kolumnie wyryto imię i datę wizyty Benedykta XVI w Altötting 11.9.2006 r., a poniżej logo szlaku – mitra, pastorał i papieskie klucze – oraz rok jego założenia ( 2005 ). Obok, na obszernej tablicy umieszczono trasę szlaku zaznaczoną na mapie.

Rauschberg Rauschberg jest jednym z pierwszych znaczniejszych alpejskich szczytów ( 1671 m n.p.m. ) odległym około 20 km od Traunstein. Nie ma co prawda wyraźnych zapisów co do pobytu w tym miejscu J. Ratzingera. Można jednak domyślać się, że przyszły papież musiał bywać tam przynajmniej w pobliżu. Szczyt widoczny jest z jego rodzinnego domu. Dziś można dotrzeć nań kolejką linową z miasteczka Ruhpolding bądź dość ostro wznoszącym się turystycznym szlakiem. Warto odwiedzić ten zakątek nie tylko ze względu na rozległe widoki na Alpy z jednej i Wyżyny Bawarii z drugiej strony. Znajduje się tam bowiem kilka obiektów nawiązujących do osoby Benedykta XVI. Już w galerii zamieszczonej na górnej stacji kolejki linowej, wśród innych obrazów, umieszczono podobiznę Benedykta XVI pędzla Waltera Angerera. Wychodząc na długi, odkryty grzbiet góry, obserwujemy „ Rękę Adama ”. Jest to ażurowa, wysokości 8,5 m, wykonana ze stali płaskorzeźba, ustawiona 21 lipca 2003 r. Stanowi ona odzwierciedlenie ręki Adama – części słynnego malowidła pędzla Michała

Szlak Benedykta XVI w Bawarii

143

Anioła z Kaplicy Sykstyńskiej przedstawiającego stworzenie pierwszego człowieka. Wykonał ją ten sam artysta. Tłumaczy on, iż ręka wskazuje w stronę Rzymu. Nieco dalej znajduje się kamienna kolumna z umieszczoną na szczycie, wykonaną z metalu podobizną Benedykta XVI. Kilka metrów od niej stoi drewniany, niewielki górski schron nazwany „ Papst Benedikt XVI Andacht Hütte ” ( „ Chata modlitwy [duchowego skupienia] Papieża Benedykta XVI ” ). Umieszczono w niej podobiznę papieża. Okno, z którego rozpościera się szeroki widok ku Chiemsee i Bawarii nazwano „ Naturgemälde ” ( „ Malowidłem natury ” ). Intencją Angerera, który utworzył plenerowe dzieła sztuki umieszczone w obrębie szczytu góry, była jak powiedział zachęta do głębszego odpoczynku, nie tylko fizycznego, lecz i duchowego.

Zakończenie Zamiarem autora było opisanie wybranych miejsc w Bawarii związanych z życiem J. Ratzingera, przede wszystkim na miejscowości związanych z jego dzieciństwem i młodością. Jako późniejszy biskup diecezji Monachium–Fryzynga J. Ratzinger zapewne wizytował i odwiedzał wszystkie podległe mu parafie. Wiele z nich z pewnością zachowało szereg pamiątek. Nie sposób w niewielkim tekście wymienić je, a cóż dopiero opisać. Można w tym miejscu zapytać : czy szlak Benedykta XVI stanowi naśladownictwo istniejących w Polsce i ciągle rozbudowywanych papieskich szlaków Jana Pawła II ? Z pewnością znajdujemy w nim wiele podobieństw. Szlaki tematyczne związane z różnymi wybitnymi postaciami są znane w rozmaitych zakątkach świata. Można powiedzieć, iż w ostatnich czasach przeżywają swój renesans7. Być może związane jest to z rozwijającą się ogólną mobilnością, ale również ze starą jak świat ludzką ciekawością. Tego rodzaju szlaki nie są zapewne pozbawione pierwiastka komercyjnego. Lokalne środowiska są zainteresowane ściąganiem turystycznego i pątniczego ruchu. Jednakże z pewnością są one również przejawem spontanicznie rodzących się dróg pielgrzymkowych, a raczej dróg turystyki religijnej lokującej się pomiędzy ściśle rozumianą pielgrzymką a turystyką. Choć bowiem wśród uczestników podróży po tego typu drogach zaznacza się religijny motyw, to jednak na czoło wysuwa się spleciony z nim wątek poznawczy. Warto też zauważyć, że wokół miejsc związanych z osobą Benedykta XVI szybko rozwinął się przemysł pamiątkarski, niekoniecznie związany z tym ważnym dla historii wydarzeniem, a tym bardziej z papieskim przesłaniem. Wśród przedmiotów sprzedawanych w lokalnych sklepikach w Marktl Am Inn znajdują się nie tylko tradycyjne świece z papieskimi podobiznami, ale szokujące nieco pamiątki, jak papieskie piwo ( Papst-Bier ) i wino ( Papst-Wein )8 bądź też papieskie ciastka ( Papst-Mütze w formie mitry, papieskich kluczy itp. ) analogiczne do papieskich kremówek z Wadowic. Trzeba

144

ks. Maciej Ostrowski

dodać, iż w opisywanych miejscach Niemcy reagują na swojego papieża podobnie jak to czyniono w Polsce. W kościołach można znaleźć dekoracje z jego podobizną, transparenty w rodzaju „ Witamy w kościele chrztu Benedykta XVI ”. W 2005 r. w kościele w Marktl Am Inn umieszczono baner z napisem „ Habemus papam ”.

Literatura Altoetting, www.altoetting.de ( sierpień 2011 ). Benedikt – Kirchenführer. Die Wurzeln von Papst Benedikt XVI. in der Pfarrei St. Oswald in Marktl am Inn, wyd. Pfarramt St. Oswald, Marktl. br. roku wyd. Benediktweg, www.benediktweg.info ( sierpień 2011 ). Benediktweg. Excursion Map with Cycling Trails. Mapa wycieczkowa z drogą rowerową 1 :100 000, Wyd. Tourismusgemeinschaft Inn-Salzach e.V., brak roku wyd. Bogner M., 2004, Auf dem Jakobsweg durch Südostbayern. Passau – Altötting – Kufstein –  – Salzburg – Chiemsee Hohenpeißenberg, Insbruck–Wien. Der Traunsteiner Benediktweg. Wege des Papstes in seiner „ Vaterstadt ”, 2005, Wyd. Stadt Traunstein. Freising, www.freising.de ( sierpień 2011 ). Marktl, www.marktl.de ( sierpień 2011 ). Papst Benedikt und Freising, ulotka informacyjna, 2006, Wyd. Kulturreferat der Stadt Freisung. Papsthaus, www.papsthaus.eu ( sierpień 2011 ). Perego J., Bawaria śladami Benedykta XVI. Przewodnik po miejscach związanych z Josephem Ratzingerem, Wyd. AA, brak roku wyd. ( tłumaczenie z La Baviera di Joseph Ratzinger, Milan 2005 ). Ratzinger J., 1998, Moje życie. Wspomnienia z lat 1927 – 1977, Wyd. św. Pawła, Częstochowa. Rauschbergbahn, www.rauschbergbahn.com/kunst-am-berg.html ( sierpień 2011 ). Seminar Traunstein, www.seminar-traunstein.de ( sierpień 2011 ). Sosnowski L., 2006, Kraina Benedykta XVI, Wyd. Biały Kruk, Kraków.

Przypisy: Aus meinem Leben. Errinerungen 1927–1977, Edizioni San Paolo; wydanie polskie : Moje życie. Wspomnienia z lat 1927–1977, Wyd. św. Pawła, Częstochowa 1998. 2 Autor zbierał swój materiał w latach 2005 – 2006, 2008 i 2011 r. W opisywanych miejscach co roku przybywały nowe, godne odnotowania elementy. Stąd dla uzyskania niektórych 1

Szlak Benedykta XVI w Bawarii

145

aktualnych danych warto odnieść się do aktualizowanych stron internetowych wskazanych na końcu niniejszego artykułu. 3 Wcześniejsza tablica, zamieniona po wyborze na papieża, zawierała inny tekst : „ Geburtshaus des Kurienkardinals dr. Joseph Ratzinger Präefekt der römischen Glaubenskongregation geb. 16. April 1927 Ehrenbürger des Marktes Marktl 13. Juli 1997 ” ( „ Dom rodzinny kardynała kurii dr. Józefa Ratzingera, prefekta rzymskiej kongregacji doktryny wiary, urodzonego 16 kwietnia 1927 r. honorowego obywatela miasteczka Marktl 13 lipca 1997 r. ” ). 4 Brat Josepha, Georg opowiada epizod, że podczas spotkania Joseph witający wraz z grupą przedszkolaków kardynała miał powiedzieć : „ ja też będę kardynałem ”. 5 Zwyczaj malowania obrazów na ścianach domów o różnej tematyce jest bardzo rozpowszechniony w Bawarii. Niejednokrotnie nawiązują one do wydarzeń mających miejsce w okolicy, do patronów, do scen z życia rolników i rzemieślników itp. 6 Benedykt XVI tłumaczy podobiznę Murzyna jako symbol uniwersalności Kościoła obejmującego bez różnic wszystkie rasy i narody; niedźwiedź dźwigający bagaż symbolizuje ciężar sługi Boga; w herbie znajduje się ponadto muszla nawiązująca do św. Augustyna ulubionego Ojca Kościoła Ratzingera. Augustyn jako biskup Hippony, rozmyślając nad tajemnicą Trójcy Świętej, miał spotkać nad morzem chłopca chcącego przelać wodę z morza do wykopanego przez siebie dołka w piasku za pomocą muszli. Zrozumiał wówczas, iż tak jak przelanie morskich wód małą muszlą, niemożliwe jest objęcie ludzkim umysłem tajemnicy Boga. 7 Dynamicznie odradza się np. stary szlak pielgrzymkowy św. Jakuba do hiszpańskiej Compostelli. Wyznakowano go w terenie. Wzdłuż niego rozbudowuje się na powrót infrastruktura służąca pątnikom. Przebiega on nie tylko poprzez Hiszpanię, ale inne kraje Europy ( por. np. E. M. Troidl, S. Lorenz, Spanischer Jakobsweg. Mit Navarrischen und Aragonischen Zugangsweg und dem Küstenweg nach Finisterre, Bruckmann, München 2005; M. Bogner, Auf dem Jakobsweg durch Südost-Bayern, Tyrolia, Insbruck 2004 ). W Polsce powstało kilka inicjatyw papieskich szlaków ( papieskie ścieżki w Gorcach i Beskidzie Wyspowym, Małopolski Szlak Papieski im. Jana Pawła II, inne lokalne papieskie szlaki ), szlak św. Kingi, szlak krakowskich świętych, szlak św. Faustyny Kowalskiej. Wiele z nich doczekało się nie tylko oznakowania w terenie, ale także drukowanych przewodników ( np. U. Własiuk, Ja tam u was byłem – Pilnujcie mi tych szlaków. O tym Jak Ojciec Święty w polskie góry powraca, Kraków 2003; A. Matuszczyk, Małopolski szlak papieski im. Jana Pawła II, Kraków 2003; M. Jakubczyk, R. Tekieli, Kraków, miasto mojego życia. Przewodnik śladami Jana Pawła II, Wyd. M, Kraków 2005 ). 8 Spożywanie piwa ma swoje stałe miejsce w bawarskiej tradycji i nie budzi tam negatywnych skojarzeń.

146

ks. Maciej Ostrowski

Trail of Benedict XVI in Bavaria ( SUMMARY ) Shortly after Benedict XVI became pope, his hometown in Bavaria created a bike path called Benedict’s Road, which links towns associated with his life. Other memorial sites were also created including monuments and plaques. The paper describes towns associated with Benedict’s childhood and teenage years including Marktl am Inn, Tittmoning, Aschau am Inn, Hufschlag, Traunstein, Altöting, Freising, Rauschberg. It also discusses the most important events of his life using commemorative items, which can be found in the towns mentioned above. In addition, the paper suggests printed materials and internet pages that offer more information. The trail is just one example of a growing religious tourism and

cultural tourism sector. ks. Maciej Ostrowski, prof. dr hab. Uniwersytet Papieski Jana Pawła II Kraków