1

KLUCZ

ODPOWIEDZI

do zadań na konkurs chemiczny etapu wojewódzkiego w roku szkolnym 2010/2011 Nr zadania

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10 11 12 13 14

Liczba pkt

Nr zadania

15 16 17 18 19 20 21 22

Suma pkt.

%

Liczba pkt

KOD UCZNIA

....................................

KONKURS CHEMICZNY dla uczniów gimnazjów województwa warmińsko-mazurskiego w roku szkolnym 2010/2011

ETAP WOJEWÓDZKI 15 MARCA 2011 WITAMY Cię w wojewódzkim etapie konkursu chemicznego. Przed Tobą 22 zadania, za które możesz uzyskać maksymalnie 73 punkty. Po uważnym przeczytaniu, pomyśl nad sposobem rozwiązania zadania i przedstaw je w miejscu przeznaczonym na obliczenia i odpowiedź. Jeżeli nie jesteś pewny swojej odpowiedzi, wykonaj obliczenia w brudnopisie, a ostateczną wersję odpowiedzi wraz z obliczeniami przepisz do arkusza konkursowego. Jeżeli będziesz miał chwilowe problemy z udzieleniem odpowiedzi na pytanie, przejdź do następnych pytań, a po ich rozwiązaniu powróć do nierozwiązanych zadań. Na rozwiązanie testu masz 90 minut. Jesteś w gronie najlepszych chemików naszego województwa. Gratulujemy.

Powodzenia ! Przewodniczący Wojewódzkiego Konkursu Chemicznego dr inż. Krzysztof Błaszczak

2 Zadanie 1.

[1 pkt]

Sposób na gołoledź, to między innymi posypywanie jezdni i chodników dla pieszych solą kamienną (kuchenną). Wyjaśnij, dlaczego zimą jezdnie i chodniki posypujemy solą? Sól łatwo rozpuszcza się w nawet niewielkiej ilości wody. Słona woda zamarza w niższej temperaturze niż czysta, dlatego sól powoduje topnienie lodu i śniegu. S ól sprawia, że woda zamarza w temperaturze niższej niż normalnie, tj. niższej niż 0 st. C - przy dobraniu optymalnych proporcji wynosi ona -20,2 st. C. I choć taka solanka jest o wiele zimniejsza niż czysta woda, to nieprędko zamarza. Dlatego też posypuje się oblodzone ulice solą lub polewa solanką. - za udzielenie poprawnego wyjaśnienia

Zadanie 2.

1 pkt

[3 pkt]

W wykropkowane miejsca wpisz znaczenie pojęć: izomeria – występowanie związków chemicznych o różnej budowie, ale o takim samym składzie (identycznym wzorze sumarycznym); dekstryny – to pośrednie produkty rozkładu skrobi, zawierające w cząsteczce poniżej 10 reszt glukozowych; próba akroleinowa – reakcja charakterystyczna tłuszczów: tłuszcz naturalny po dłuższym podgrzewaniu rozkłada się i wydziela się o ostrym, drażniącym zapachu substancja nazywana akroleiną. Tą reakcją można odróżnić tłuszcz naturalny od oleju mineralnego (ten nie ulega rozkładowi). - za prawidłowe wyjaśnienie każdego pojęcia

Zadanie 3.

[1 pkt]

Podaj nazwę systematyczną węglowodoru o wzorze:

C2H5 CH3 | | CH3 – CH – C – C – CH3 | | | CH3 C2H5 CH3 3,3-dietylo-2,2,4-trimetylopentan

1 pkt

3 - za napisanie poprawnej nazwy systematycznej

Zadanie 4.

1 pkt

[3 pkt]

Napisz wzory półstrukturalne wszystkich izomerów alkanu o 6 atomach węgla: 1.

CH3 – CH2 – CH2 – CH2 – CH2 – CH3

2.

CH3 – CH – CH2 – CH2 – CH3 | CH3

3.

CH3 – CH2 – CH – CH2 – CH3 | CH3

4.

CH3 – CH – CH – CH3 | | CH3 CH3

5.

CH3 | CH3 – C – CH2 – CH3 | CH3

- za napisanie prawidłowo 1 izomeru

0 pkt

- za napisanie prawidłowo 2 izomerów

1 pkt

- za napisanie prawidłowo 3 lub 4 izomerów

2 pkt

- za napisanie prawidłowo 5 izomerów

3 pkt

Zadanie 5.

[1 pkt]

Podaj imię i nazwisko (lub samo nazwisko) polskiego chemika, który był prezydentem Polski, a jednocześnie autorem przemysłowej metody wytwarzania kwasu azotowego (V) z tlenków azotu otrzymywanych z powietrza? Odp. Tym chemikiem był Ignacy Mościcki .

4 Zadanie 6.

[4 pkt]

Do roztworu kwasu azotowego (V), w którym na jeden jon azotanowy (V) przypada 50 cząsteczek wody, dolano wody wapiennej, w której na jeden jon wapnia przypada 150 cząsteczek wody. Jakie jest stężenie procentowe powstałego roztworu soli. Zapisz równanie reakcji, obliczenia i udziel prawidłowej odpowiedzi. 2HNO3 + Ca(OH)2 → Ca(NO3)2 + 2H2O Uwzględniając warunki zadania, mamy: 2HNO3 + 100 H2O + Ca(OH)2 + 150 H2O→ Ca(NO3)2 + 252 H2O masa roztworu: Ca(NO3)2 + 252 H2O, czyli: 40g + 2(14g + 3 x 16g) + 252 x 18g = 4700g masa substancji: Ca(NO3)2 , czyli: 40g + 2(14g + 3 x 16g) = 164g 164g x100% C% = ≈ 3,5% 4700g Odp. Stężenie procentowe powstałego roztworu soli wynosi ok. 3,5%. - za prawidłowe napisanie równania reakcji

1 pkt

- za obliczenie masy substancji (soli)

1 pkt

- za obliczenie masy roztworu końcowego

1 pkt

- za obliczenie stężenia procentowego i udzielenie odpowiedzi

1 pkt

Zadanie 7.

[9 pkt]

W pracowni chemicznej masz do dyspozycji takie substancje: siarkę, wodę, tlenek sodu. Wykorzystując te substancje podaj możliwie wszystkie sposoby otrzymywania siarczanu (IV) sodu, zapisując wszystkie równania reakcji chemicznych (łącznie z otrzymywaniem substancji pośrednich). Wymień sprzęt i szkło laboratoryjne jakiego użyjesz. RÓWNANIA CHEMICZNE: 1. S + O2 → SO2 2. SO2 + H2O → H2SO3 3. Na2O + H2O → 2NaOH 4. SO2 + Na2O → Na2SO3 5. Na2O + H2SO3 → Na2SO3 + H2O 6. 2NaOH + H2SO3 → Na2SO3 + H2O 7. SO2 + 2NaOH → Na2SO3 + H2O SZKŁO I SPRZĘT: 1. probówki 2. zlewki 3. palnik 4. stojak do probówek

5 5. łyżeczka do spalań 6. kolby (np. stożkowa, okrągła płaskodenna) 7. łapa do probówek - za prawidłowo napisane równanie otrzymywania tlenku siarki (IV)

1 pkt

- za prawidłowo napisane równanie otrzymywania kwasu siarkowego (IV)

1 pkt

- za prawidłowo napisane równanie otrzymywania zasady sodowej

1 pkt

- za prawidłowo napisane równanie reakcji: tlenek siarki (IV) + tlenek sodu

1 pkt

- za prawidłowo napisane równanie reakcji: tlenek sodu + kwas siarkowy (IV)

1 pkt

- za prawidłowo napisane równanie reakcji: zasada sodowa + kwas siarkowy (IV)

1 pkt

- za prawidłowo napisane równanie reakcji: tlenek siarki (IV) + zasada sodowa

1 pkt

- za wskazanie min. 4 lub 5 dowolnych i zasadnych propozycji szkła i sprzętu w tym doświadczeniu

1 pkt

- za wskazanie min. 6 lub 7 zasadnych propozycji szkła i sprzętu w tym doświadczeniu

2 pkt

Zadanie 8.

[3 pkt]

W wyniku destylacji frakcjonowanej z ropy naftowej wydzielane są kolejne frakcje różniące się składem chemicznym. Wymień po kolei te frakcje zawierające węglowodory według wzrastającej liczby atomów węgla w cząsteczce, uzupełniając tabelę:

Nazwa frakcji

Liczba atomów węgla w cząsteczkach

1.

Gazy rafineryjne

1-4

2.

Benzyna lekka

5-10

3.

Benzyna ciężka

8-12

4.

Nafta

10-16

5.

Olej napędowy

16-20

6.

Olej opałowy

20-30

7.

Mazut

powyżej 30

- za poprawne wypisanie kolejno pierwszych 3 lub 4 frakcji i jednocześnie poprawne wypisanie liczby atomów węgla w cząsteczce

1 pkt

- za poprawne wypisanie kolejno 5 lub 6 frakcji i jednocześnie poprawne wypisanie liczby atomów węgla w cząsteczce

2 pkt

- za poprawne wypisanie kolejno 7 frakcji i jednocześnie poprawne wypisanie liczby atomów węgla w cząsteczce

3 pkt

6 Zadanie 9.

[4 pkt]

Oceniając prawdziwość poniższych zdań, obok w miejsce kropek wstaw “P”, jeśli zdanie jest prawdziwe lub “F”, jeśli zdanie jest fałszywe: A) Mając do dyspozycji dużą zlewkę, wapno palone i wodę możemy ugotować jajko kurze. B) Metan powstaje na wysypiskach śmieci i może być wykorzystywany jako źródło energii. C) Konwalia i bez lilak swój piękny zapach zawdzięczają temu, że zawierają eten.

P P

F D) W wodzie aniony mydła otaczają grudki brudu w ten sposób, że zwracają się częścią niepolarną (hydrofobową) w stronę wody, a częścią polarną (hydrofilową ) w stronę brudu . F - za każdą poprawnie udzieloną odpowiedź Zadanie 10.

1 pkt

[1 pkt]

Zaznacz poprawną odpowiedź. Obecność stężonego kwasu siarkowego (VI) w reakcji estryfikacji umożliwia powstawanie estru, ponieważ: A) pochłania wodę, a przez to zatrzymuje ulatnianie się zapachu, B) kwas ten jest higroskopijny i utrudnia hydrolizę, C) kwas ten jest higroskopijny i ułatwia hydrolizę, D) jest katalizatorem i opóźnia reakcję chemiczną. Odpowiedź poprawna – B. - za udzielenie poprawnej odpowiedzi

Zadanie 11.

1 pkt

[3 pkt]

Poniżej przedstawiono identyfikowane substancje, potrzebne odczynniki oraz opis obserwacji. Identyfikowane substancje: I. białko II. kwas oleinowy

III. skrobia

Potrzebne odczynniki: A. roztwór jodu, np. jodyna B. stężony HNO3 C. woda bromowa Opis obserwacji: a. zmiana zabarwienia na kolor żółty b. pojawienie się zabarwienia ciemnoniebieskiego c. wytrącanie się białego osadu, a zawartość probówki zostaje bezbarwna Uzupełnij poniższą tabelę przypisując charakterystycznej reakcji identyfikowaną substancję, potrzebny do tego odczynnik i opis obserwacji:

odpowiednio

7 Rozwiązanie: Charakterystyczna reakcja Reakcja ksantoproteinowa Reakcja z wodą bromową Reakcja z jodem

Identyfikowana Potrzebne odczynniki substancja oraz warunki I B

Opis obserwacji a

II

C

c

III

A

b

- za prawidłowy dowolny dobór 3, 4 lub 5 odpowiedzi

1 pkt

- za prawidłowy dowolny dobór 6, 7 lub 8 odpowiedzi

2 pkt

- za prawidłowy dobór 9 odpowiedzi

3 pkt

Zadanie 12.

[6 pkt]

Dwa kwasy: chlorowy (V) i siarkowy (IV) reagując ze sobą tworzą dwa inne kwasy: jeden stosowany jest w akumulatorach samochodowych, a drugi występuje w “sokach żołądkowych” m. in. u człowieka. Napisz równanie reakcji (substraty i produkty), wypisz stopnie utlenienia pierwiastków dla każdej substancji, dobierz współczynniki w równaniu reakcji na podstawie bilansu elektronowego. Wskaż proces utleniania i redukcji oraz utleniacz i reduktor. HClO3 + H2SO3 → H2SO4 + HCl Stopnie utlenienia: Dla HClO3 : H → +I, O → -II, Cl → +V Dla H2SO3 : H → +I, O → -II, S → +IV Dla H2SO4 : H → +I, O → -II, S → +VI Dla HCl : H → +I, Cl → -I Z powyższego zapisu wynika, że w wyniku reakcji zmienił się stopień utlenienia siarki oraz chloru. Możemy zapisać równania połówkowe: S+IV → S+VI + 2 e-

- utlenianie

Cl+V + 6 e- → Cl-I

- redukcja

W równaniu tym siarka (H2SO3) jest reduktorem, natomiast chlor (HClO3) jest utleniaczem Dobieramy mnożniki dla tych reakcji: są nimi odpowiednio liczby 3 i 1, co możemy zapisać: 3 S+IV → 3 S+VI + 6 eCl+V + 6 e- → Cl-I

8 Sumarycznie: Cl+V + 3 S+IV → 3 S+VI + Cl-I Współczynniki pochodzące z sumarycznego zapisu dwóch równań połówkowych można wpisać następnie do wyjściowego równania reakcji. HClO3 + 3 H2SO3 → 3 H2SO4 + HCl W ten sposób otrzymaliśmy już uzgodnione równanie reakcji chemicznej. - za poprawne napisanie równania: substraty i produkty

1 pkt

- za wypisanie poprawnie wszystkich stopni utlenienia we wszystkich substancjach reakcji

1 pkt

- za zapisanie równań połówkowych i dobranie mnożników, czyli bilans elektronowy

1 pkt

- wpisanie poprawnie współczynników do równania wyjściowego

1 pkt

- za poprawne wskazanie reakcji redukcji i utleniania

1 pkt

- za poprawne wskazanie reduktora i utleniacza

1 pkt

Zadanie 13.

[1 pkt]

Uzupełnij lukę w poniższym zdaniu wpisując jedno spośród wymienionych wyrażeń podanych w nawiasie (mocnego kwasu i mocnej zasady; mocnego kwasu i słabej zasady; słabego kwasu i mocnej zasady; słabego kwasu i słabej zasady). Hydroliza kationowo-anionowa soli zachodzi w przypadku soli pochodzącej od słabego kwasu i słabej zasady. - za wpisanie poprawnego wyrażenia Zadanie 14.

1 pkt

[5 pkt]

Wodorowęglan sodu stosowany jest w lekarstwach dla chorych na nadkwasotę, mających zgagę. Zapisz przebieg hydrolizy wodorowęglanu sodu (dysocjacja, reakcja jonów z wodą oraz skrócony zapis przebiegu reakcji) i podaj jaki rodzaj hydrolizy tu zachodzi oraz jaki jest nadany roztworowi odczyn. Dysocjacja wodorowęglanu sodu: NaHCO3

H2O

Na+ + HCO3-

Jony reagują z wodą: Na+ + HCO3- + H2O

Na+ + OH- + H2CO3

[ H2O + CO2]

Skrócony zapis przebiegu reakcji: HCO3- + H2O

OH- + H2CO3

[ H2O + CO2]

Zaszła tu hydroliza anionowa, a roztworowi został nadany odczyn zasadowy.

9

- za prawidłowy zapis równania dysocjacji jonowej

1 pkt

- za prawidłowy zapis równania jonów z wodą

1 pkt

- za prawidłowy zapis skróconego zapisu reakcji

1 pkt

- za prawidłowe podanie rodzaju hydrolizy

1 pkt

- za prawidłowe podanie odczynu

1 pkt

Zadanie 15.

[3 pkt]

Na podstawie wzorów sumarycznych podaj nazwy systematyczne związków chemicznych oraz na podstawie nazwy napisz wzór sumaryczny: a) chlorek hydroksomagnezu magnezu – Mg(OH)Cl b) [Cu(OH)]2CO3 - węglan wodorotlenek miedzi (II)

[węglan hydroksomiedzi(II)]

c) Fe(OH)Cl2

[chlorek hydroksożelaza (III)]

- dichlorek wodorotlenek żelaza (III)

- z poprawne napisanie wzoru sumarycznego

1 pkt

- za każdą poprawnie napisaną nazwę systematyczną hydroksosoli

1 pkt

Zadanie 16.

[5 pkt]

Zaproponuj doświadczenia na identyfikację azotu w mleku uwzględniając: schemat, odczynniki, obserwacje i wnioski. Masz do dyspozycji również papierek lakmusowy zwilżony wodą destylowaną – do czego i w jakim celu go wykorzystasz? Stężony roztwór NaOH Schemat doświadczenia: papierek lakmusoway

mleko Odczynniki:

lub bez palnika

Stężony roztwór NaOH Obserwacje: Wydziela się w probówce gaz o intensywnym zapachu. Umieszczony zwilżony papierek

10 lakmusowy do wylotu probówki zabarwia się na kolor niebieski.

Wnioski: Wydzielający się w probówce gaz o intensywnym zapachu, to amoniak, który świadczy o obecności azotu w białku. Niebieskie zabarwienie papierka świadczy o ulatnianiu się amoniaku, który w obecności wody odbarwia papierek na niebiesko, co świadczy o odczynie zasadowym. - za narysowanie prawidłowego schematu

1 pkt

- za podanie właściwych odczynników

1 pkt

- za podanie poprawnych obserwacji

1 pkt

- za podanie poprawnych wniosków

1 pkt

- za poprawne udzielenie odpowiedzi na temat papierka lakmusowego

1 pkt

Zadanie 17.

[2 pkt]

Gips palony stosuje się m. in. w budownictwie do gipsowania otworów w ścianach. Taką zaprawę przygotowuje się przez zmieszanie gipsu z wodą. Zapisz równanie reakcji gipsu z wodą i podaj nazwę zwyczajową produktu. (CaSO4)2•H2O + 3 H2O

2(CaSO4•2H2O)

lub

gips krystaliczny (dwuwodny) 2CaSO4•H2O + 3 H2O

2(CaSO4•2H2O)

- za poprawne napisanie równania reakcji chemicznej

1 pkt

- za poprawne podanie nazwy produktu

1 pkt

Zadanie 18.

[5 pkt]

Do pobranej próbki roztworu ze słoika z ogórkami konserwowymi dodano oranżu metylowego, który zabarwił się na kolor czerwony. a) Jaki związek chemiczny znajdował się w badanej próbce roztworu? To był kwas octowy (etanowy). b) Jaki jon znajdował się w badanym związku? To był jon wodorowy [H+] c) Napisz równanie reakcji dysocjacji tego związku. H2O CH3COOH CH3COO- + H+ d) Napisz równanie reakcji w zapisie jonowym tego związku z magnezem oraz podaj nazwę systematyczną nowo powstałego związku chemicznego.

11 2CH3COO- + 2H+ +Mg

2CH3COO- + Mg2+ + H2↑ etanian magnezu (octan magnezu)

- za poprawną nazwę związku chemicznego w roztworze

1 pkt

- za poprawne podanie jonu

1 pkt

- za poprawnie napisane równanie dysocjacji jonowej

1 pkt

- za poprawnie napisane równanie reakcji w zapisie jonowym (kwas octowy + magnez)

1 pkt

- za poprawnie podaną nazwę systematyczną powstałej soli

1 pkt

Zadanie 19.

[2 pkt]

Mając do dyspozycji tłuszcz zawierający tripalmitynian gliceryny i stężony roztwór KOH zapisz równanie reakcji na wzorach, z uwzględnieniem warunków reakcji. Jak nazywamy taką reakcję? O CH2 ─ O ─ C ─ C15H31

CH2 ─ OH

O

temp.

CH ─ O ─ C ─ C15H31

+ 3 KOH

3 C15H31 COOK + CH ─ OH

O CH2 ─ O ─ C ─ C15H31

CH2 ─ OH

Jest to reakcja zmydlania tłuszczów. - za poprawnie napisane równanie reakcji

1 pkt

- za podanie poprawnej nazwy reakcji

1 pkt

Zadanie 20.

[3 pkt]

Na wzorach strukturalnych napisz równanie reakcji estryfikacji maślanu etylu, zaznaczając w kółeczku elementy, z których powstaje woda oraz grupa estrowa i właściwie podpisując. H H H O

H H

|

|

|

|

||

|

H─C─C─C─C─O─H + H─C─C─O─H |

|

|

H H H

|

|

H H H2O

st. H2SO4

H H H O

H H

|

|

|

|

||

|

H2O + H─C─C─C─C─O─C─C─H |

|

|

H

H H

|

|

H H

grupa (wiązanie) estrowa

12 - za poprawnie napisane równanie na wzorach strukturalnych

1 pkt

- za oznaczenie elementów, z których powstaje woda

1 pkt

- za oznaczenie wiązania estrowego

1 pkt

Zadanie 21.

[3 pkt]

Poniższa tabela przedstawia wzory kwasów karboksylowych i ich właściwości. Używając strzałki oznacz w pionie (↑, ↓) wzrost. Kwas

Aktywność Rozpuszczalność chemiczna w wodzie

Łatwość dysocjacji jonowej

Gęstość

Liczba atomów węgla w cząsteczce

HCOOH CH3COOH C2H5COOH C3H7COOH C4H9COOH

- za prawidłowe oznaczenie 2 lub 3 właściwości

1 pkt

- za prawidłowe oznaczenie 4 właściwości

2 pkt

- za prawidłowe oznaczenie 5 właściwości

3 pkt

Zadanie 22.

[5 pkt]

W pięciu probówkach znajdują się substancje. W probówce 1 i 4 znajdują się substancje o podobnej budowie chemicznej, przy czym substancja z probówki 1 ma właściwości higroskopijne, dzięki czemu służy w przemyśle spożywczym do konserwacji środków, które powinny zachować wilgoć, natomiast pod wpływem substancji z 4 probówki K2Cr2O7 zmienia barwę z pomarańczowej na zieloną w obecności kwasu siarkowego (VI). Substancje znajdujące się w probówce 2 i 3 odbarwiają wodę bromową i roztwór manganianu (VII) potasu. Substancja z probówki 3 jest o przyjemnym i delikatnym zapachu oraz wykorzystywana jest do syntetycznej produkcji substancji znajdującej się w probówce 4. Substancja z probówki 2 jest obecna m.in. w oliwie z oliwek. Do uzyskania substancji znajdującej się w probówce 5 użyto jednego z substratów, do którego spalania całkowitego zużywa się 26 cząsteczek tlenu. Substancja znajdująca się w probówce 5 pieni się pod wpływem wody i zaliczana jest do mydeł mazistych. W miejsce kropek przy numerze probówki wpisz wzór sumaryczny odpowiedniego związku chemicznego, który znajduje się w tej probówce. probówka nr 1 - C3H5(OH)3

13 probówka nr 2 – C17H33COOH probówka nr 3 - C2H4 probówka nr 4 - C2H5OH probówka nr 5 – C17H35COOK

lub

KC17H35COO

- za poprawnie odgadnięty każdy związek chemiczny i poprawny zapis wzoru sumarycznego

1 pkt