STUDIA UKRAINICA POSNANIENSIA, vol. III: 2015, pp. 97-103. ISBN 978-83-936654-6-4. ISSN 2300-4754.

UKRAIēSKA LOKALIZACJA OPROGRAMOWANIA KOMPUTEROWEGO: ZARYS PROBLEMU PRZEMYSàAW JÓħWIKIEWICZ Uniwersytet Wrocáawski, Wrocáaw — Polska ɍɄɊȺȲɇɋɖɄȺ ɅɈɄȺɅȱɁȺɐȱə ɉɊɈȽɊȺɆɇɈȽɈ ɁȺȻȿɁɉȿɑȿɇɇə: ɉɈɋɌȺɇɈȼɄȺ ɉɊɈȻɅȿɆɂ ɉɒȿɆɂɋɅȺȼ ɘɁȼȱɄȿȼɂɑ ȼɪɨɰɥɚɜɫɶɤɢɣ ɭɧɿɜɟɪɫɢɬɟɬ, ȼɪɨɰɥɚɜ — ɉɨɥɶɳɚ ȺɇɈɌȺɐȱə. ɍ ɫɬɚɬɬɿ ɨɛɝɨɜɨɪɟɧɨ ɩɪɨɛɥɟɦɢ, ɩɨɜ’ɹɡɚɧɿ ɡ ɩɟɪɟɤɥɚɞɨɦ ɩɪɨɝɪɚɦɧɨɝɨ ɡɚɛɟɡɩɟɱɟɧɧɹ, ɡɞɿɣɫɧɟɧɨɝɨ ɭɤɪɚʀɧɫɶɤɨɸ ɦɨɜɨɸ. Ɉɫɨɛɥɢɜɭ ɭɜɚɝɭ ɩɪɢɞɿɥɟɧɨ ɡɚɤɨɧɚɦ, ɳɨ ɜɩɥɢɜɚɸɬɶ ɧɚ ɫɬɚɧ ȱɌ-ɪɢɧɤɭ ɍɤɪɚʀɧɢ ɬɚ ɪɨɛɨɬɭ ɭɤɪɚʀɧɫɶɤɢɯ ɩɟɪɟɤɥɚɞɚɱɿɜɤɨɦɩ’ɸɬɟɪɧɢɤɿɜ ɳɨɞɨ ɧɚɥɚɝɨɞɠɟɧɧɹ ɉɁ ɞɥɹ ɭɤɪɚʀɧɨɦɨɜɧɢɯ ɤɨɪɢɫɬɭɜɚɱɿɜ.

UKRAINIAN LOCALIZATION OF THE SOFTWARE: OUTLINE OF THE PROBLEM PRZEMYSàAW JÓħWIKIEWICZ University of Wroclaw, Wroclaw — Poland ABSTRACT. The article surveys the problems concerned with the translation of IT products into Ukrainian. Special attention was devoted to the regulations that affect the state of the Ukrainian IT market and the work of Ukrainian IT translators in terms of customization of software for the Ukrainian recipient.

U

kraiĔskojĊzyczne oprogramowanie komputerowe, podobnie jak i literatura informatyczna w jĊzyku ukraiĔskim stanowi w zasadzie produkt niszowy, bowiem sytuacja na ukraiĔskim rynku technologii informacyjnych, a mam tu na uwadze zarówno oprogramowanie komputerowe, zasoby sieciowe, jak i ofertĊ wydawniczą, jest w wysokim stopniu zdominowana przez produkty rosyjskojĊzyczne. Stan ten utrzymuje siĊ od wielu juĪ lat i niewiele wskazuje na to, by miaáa w tej kwestii nastąpiü jakaĞ znacząca zmiana. Genezy takiej, a nie innej kondycji szeroko pojĊtej ukraiĔskojĊzycznej produkcji w dziedzinie IT naleĪy doszukiwaü siĊ juĪ w latach 60.–70. minionego stulecia. Wprawdzie podjĊto wówczas pierwsze próby stworzenia ukraiĔskich zasobów terminologicznych opisujących techniki obliczeniowe, jednak fakt ten naleĪy rozpatrywaü jedynie w kategoriach wyjątku, poniewaĪ jĊzykiem naukowców pracujących w ukraiĔskich zespoáach badawczych byá przede wszystkim jĊzyk rosyjski. Wysiáek nad stworzeniem podstaw ukraiĔskiej terminologii komputerowej bezpoĞrednio związany byá z pracami nad Encyklopedią cybernetyki — dzieáa, które ostatecznie ukazaáo siĊ w dwóch wariantach: ukraiĔskim1, w roku 1973 oraz rosyjskim, w rok póĨniej. WĞród autorów poszczególnych haseá znaleĨli siĊ uczeni z obszaru caáego ZSRR. Jak nietrudno siĊ domyĞliü, hasáa nadsyáane do redakcji 1

ȿɧɰɢɤɥɨɩɟɞɿɹ ɤɿɛɟɪɧɟɬɢɤɢ ɜ 2 ɬ., ɡɚ ɪɟɞ. ȼ . Ɇ . Ƚɥ ɭ ɲ ɤɨ ɜɚ , Ʉɢʀɜ 1973.

98

P. J ó Ĩw i kiew icz

byáy opracowane w jĊzyku rosyjskim. Z racji przyjĊtych zaáoĪeĔ redakcyjnych, musiaáy byü one táumaczone na jĊzyk ukraiĔski. Proces ten, niezwykle trudny i Īmudny, utrudniaá fakt, iĪ przekáad nie ograniczaá siĊ do zwyczajowych dziaáaĔ translatorskich — naleĪaáo bowiem stworzyü2 od podstaw wiĊkszoĞü terminów, gdyĪ po prostu nie istniaáy one w jĊzyku ukraiĔskim. Byáy to zatem pierwsze zabiegi táumaczeniowe w obrĊbie ukraiĔskiej leksyki informatycznej. Jak jednak wspomniaáem, próbĊ tĊ naleĪy uznaü za udaną jedynie poáowicznie, poniewaĪ ukute wówczas terminy w praktyce nie funkcjonowaáy w ukraiĔskim Ğrodowisku informatycznym, dla którego platformą komunikacji w znakomitej wiĊkszoĞci pozostawaá jĊzyk rosyjski. Sytuacja nie ulegaáa w zasadzie zmianie przez kolejne dwie dekady. Wprawdzie ukazaáa siĊ w tym czasie pewna iloĞü publikacji z zakresu informatyki w jĊzyku ukraiĔskim, lecz moĪna Ğmiaáo stwierdziü, Īe byáy to jedynie odstĊpstwa potwierdzające reguáĊ. Za obecną w literaturze przedmiotu tezą o dwuetapowoĞci powstawania i rozwoju ukraiĔskiej terminologii informatycznej optuje m.in. Lilija Filuk3, która pierwszy etap umiejscawia w epoce komunistycznej, gdy, jak stwierdza uczona, „[...] ɛɭɞɶ-ɹɤɚ ɬɟɪɦɿɧɨɥɨɝɿɹ, ɦɟɯɚɧɿɱɧɨ ɤɨɩɿɸɜɚɥɚɫɹ ɡ ɪɨɫɿɣɫɶɤɨʀ”. Sytuacja ta, pisze badaczka, byáa rezultatem zakazu z lat 30. dotyczącego tworzenia oryginalnej terminologii ukraiĔskiej oraz faktu, iĪ Ğrodowisko, w którym rodziáa i rozwijaáa siĊ myĞl informatyczna, byáo niemalĪe w caáoĞci rosyjskojĊzyczne. Etap ten, kontynuuje autorka, charakteryzowaá siĊ zupeáną wtórnoĞcią, a na jĊzyk ukraiĔski táumaczono teksty rosyjskie, orientując siĊ przy tym na rosyjski system terminologiczny. Druga faza rozwojowa wiąĪe siĊ nierozerwalnie z uzyskaniem przez UkrainĊ niezaleĪnoĞci paĔstwowej, otwarciem na Zachód, tworzeniem sáowników terminologii informatycznej, wprowadzaniem gáównie amerykaĔskich technologii informatycznych, czemu towarzyszyáo ukierunkowanie w tej dziedzinie nauki na terminologiĊ anglojĊzyczną. L. Filuk4 zauwaĪa, Īe dochodziáo przy tym niejednokrotnie do tworzenia niepotrzebnej synonimii, np. ɟɥɟɤɬɪɨɧɧɨ-ɨɛɱɢɫɥɸɜɚɥɶɧɚ ɦɚɲɢɧɚ (ȿɈɆ) — ɤɨɦɩ’ɸɬɟɪ, ɚɥɮɚɜɿɬɧɨ-ɰɢɮɪɨɜɢɣ ɞɪɭɤɭɜɚɥɶɧɢɣ ɩɪɢɫɬɪɿɣ — ɩɪɢɧɬɟɪ, ɝɪɚɮɨɩɨɛɭɞɨɜɧɢɤ — ɩɥɨɬɬɟɪ, ɪɨɡɜ’ɹɡɭɸɱɢɣ ɩɪɢɫɬɪɿɣ–ɩɪɨɰɟɫɨɪ i in. DziĞ, i tu znów wypada zgodziü siĊ z autorką artykuáu, gdy podwaliny ukraiĔskiej terminologii informatycznej są juĪ poáoĪone, powinien rozpocząü siĊ trzeci etap — uniÞkacja i dalsza standaryzacja terminologii, w której decydującą rolĊ odgrywaü bĊdą specjaliĞci z zakresu leksykograÞi, terminoznawstwa i informatyki. Jest to niezmiernie waĪne, bo, jak podkreĞla Aááa LipinĞka5, dziĊki temu wyraĨnej poprawie ulegnie jakoĞü przekáadów literatury informatycznej na jĊzyk ukraiĔski, a co za tym idzie zwiĊkszy siĊ iloĞü publikacji z dziedziny IT w jĊzyku ukraiĔskim. Istnienie sáownictwa informatycznego jako integralnej skáadowej jĊzyka ukraiĔskiego od strony prawnej reguluje kilka aktów prawnych. NajwaĪniejszym 2 Myrosáaw Kratko, jeden ze wspóátwórców dzieáa pisaá tak: „ȼɚɠɤɭ ɪɨɛɨɬɭ ɩɟɪɟɜɟɫɬɢ ɜɫɟ ɧɚ ɭɤɪɚʀɧɫɶɤɭ ɦɨɜɭ ɜɡɹɥɚ ɧɚ ɫɟɛɟ ɪɟɞɚɤɰɿɹ ɥɿɬɟɪɚɬɭɪɧɨɝɨ ɤɨɧɬɪɨɥɸ ɍɊȿ. ɉɢɲɭ ”ɩɟɪɟɜɟɫɬɢ”, ɚ ɧɟ ”ɩɟɪɟɤɥɚɫɬɢ”, ɛɨ ɰɟ ɫɩɪɚɜɞɿ ɛɭɥɚ ɪɨɛɨɬɚ ɧɟ ɬɿɥɶɤɢ ɩɟɪɟɤɥɚɞɚɰɶɤɚ, ɚ ɣ ɬɟɪɦɿɧɨɥɨɝɿɱɧɚ, ɚɞɠɟ ɭɤɪɚʀɧɫɶɤɢɯ ɤɿɛɟɪɧɟɬɢɱɧɢɯ ɬɟɪɦɿɧɿɜ ɳɟ ɧɟ ɛɭɥɨ”. ȿɥɟɤɬɪɨɧɧɢɣ ɪɟɫɭɪɫ: http://www.istpravda.com. ua/digest/4d4fb3c09e453/ (12.10.2011) 3 Ʌ . Ɇ . Ɏ ɿ ɥ ɸ ɤ , Ɉɫɧɨɜɧɿ ɟɬɚɩɢ ɮɨɪɦɭɜɚɧɧɹ ɭɤɪɚʀɧɫɶɤɨʀ ɬɟɪɦɿɧɨɫɢɫɬɟɦɢ ɿɧɮɨɪɦɚɬɢɤɢ, [ɜ:] „Ʉɭɥɶɬɭɪɚ ɧɚɪɨɞɨɜ ɉɪɢɱɟɪɧɨɦɨɪɶɹ” ɋɢɦɮɟɪɨɩɨɥɶ 2006, ʋ 82, ɬ. 2, c. 202–204. 4 Ʌ . Ɇ . Ɏ ɿ ɥ ɸ ɤ , ɒɥɹɯɢ ɩɨɞɨɥɚɧɧɹ ɜɚɪɿɚɧɬɧɨɫɬɿ ɜ ɭɤɪɚʀɧɫɶɤɿɣ ɬɟɪɦɿɧɨɫɢɫɬɟɦɿ ɿɧɮɨɪɦɚɬɢɤɢ, [ɜ:] „Ɂɚɩɢɫɤɢ ɡ ɭɤɪɚʀɧɫɶɤɨɝɨ ɦɨɜɨɡɧɚɜɫɬɜɚ” Ɉɞɟɫɚ 2009, ɜɢɩ. 18, ɫ. 238–249. 5 Ⱥ . Ʌ ɿ ɩ ɿ ɧ ɫ ɶ ɤ ɚ , ɉɪɨɛɥɟɦɢ ɤɨɦɩ’ɸɬɟɪɧɨʀ ɬɟɪɦɿɧɨɥɨɝɿʀ ɭɤɪɚʀɧɫɶɤɨʀ ɦɨɜɢ, [ɜ:] Ƚɚɡɟɬɚ „ɍɧɿɜɟɪɫɢɬɟɬ «ɍɤɪɚʀɧɚ»” 2003, ʋ 4–5.

UkraiĔska lokalizacja oprogramowania komputerowego: zarys problemu

99

z nich jest rzecz jasna Konstytucja Ukrainy i podstawowe stwierdzenie, iĪ „Ⱦɟɪɠɚɜɧɨɸ ɦɨɜɨɸ ɜ ɍɤɪɚʀɧɿ ɽ ɭɤɪɚʀɧɫɶɤɚ ɦɨɜɚ”6. Kolejne zapisy, m.in. postanowienie7 ukraiĔskiego Trybunaáu Konstytucyjnego z dnia 14 grudnia 1999 r., a zwáaszcza mający jeszcze do niedawna8 zastosowanie fragment Ustawy o jĊzykach w UkraiĔskiej SRR dotyczący jĊzyka w sferze informatyki9 wskazują na wiodącą rolĊ jĊzyka ukraiĔskiego na Ukrainie, jednakĪe w kwestii jĊzyka wykorzystywanego w dziedzinie IT de facto zrównują status jĊzyka ukraiĔskiego i rosyjskiego. Wydaje siĊ, Īe to m.in. ten akt prawny, chociaĪ przyjĊty prawie üwierüwiecze temu, wydatnie rzutowaá na rozwój ukraiĔskiego jĊzyka IT w warunkach niezaleĪnego paĔstwa ukraiĔskiego. DziĞ widaü, iĪ faktyczne ustawowe zrównanie obu jĊzyków w tej dziedzinie miaáo bardzo duĪy wpáyw na funkcjonowanie jĊzyka rosyjskiego w ukraiĔskiej sferze technologii informacyjnych. Kolejne rozwiązania legislacyjne, jak np. w Ustawa o narodowym programie informatyzacji10 z lutego 1998 r. czy dokumenty póĨniejsze, zasadniczo niczego w tej kwestii nie zmieniáy. Efektem takiej polityki, są dziĞ wyraĨne trudnoĞci ukraiĔskojĊzycznych uĪytkowników komputerów. Ograniczony jest dostĊp do legalnego oprogramowania w jĊzyku ukraiĔskim, publikacji, zauwaĪalne są równieĪ problemy w zakresie rozwoju ukraiĔskiej terminologii informatycznej, co táumaczyü moĪna m. in. spuĞcizną po jĊzyku rosyjskim, ale i postĊpującym wpáywem jĊzyka angielskiego. To wáaĞnie z racji tych oddziaáywaĔ, a w okresie ostatniej dekady znacznych wpáywów angielskich, bardzo waĪną kwestią pozostaje problem przekáadu na jĊzyk ukraiĔski sáownictwa wykorzystywanego w sferze IT. Niezmiernie istotne jest tu korzystanie z systemów operacyjnych w jĊzyku narodowym. NajczĊĞciej stosowane systemy operacyjne na Ğwiecie, a wiĊc seria Microsoft Windows, funkcjonują w komputerach osobistych juĪ od poáowy lat osiemdziesiątych, jednak ich prawdziwa popularnoĞü zaczĊáa siĊ na początku lat 90., z chwilą pojawienia siĊ na rynku systemu Windows 3.11, a póĨniej Windows 95. Za rynkowym sukcesem tych produktów przemawiaáy nie tylko rewolucyjne rozwiązania, ale takĪe fakt, iĪ byáy to juĪ systemy dostĊpne w wielu wersjach jĊzykowych. Zabrakáo wĞród nich jĊzyka ukraiĔskiego. Sytuacja poprawiáa siĊ nieco w 2002 r., kiedy to pojawiáy siĊ oÞcjalne ukraiĔskie nakáadki jĊzykowe dla programów MS Word 2002 i MS Outlook 2002 dostĊpne w pakietach MS OfÞce XP Professional i MS OfÞce XP Small Business. Z róĪnych Ʉɨɧɫɬɢɬɭɰɿɹ ɍɤɪɚʀɧɢ, Ʉɢʀɜ 1997. Ɋɿɲɟɧɧɹ Ʉɨɧɫɬɢɬɭɰɿɣɧɨɝɨ ɋɭɞɭ ɍɤɪɚʀɧɢ, [ɜ:] ȿɥɟɤɬɪɨɧɧɢɣ ɪɟɫɭɪɫ: http://zakon3.rada.gov. ua/laws/show/v010p710-99/ed20120412/paran54#n54 (12.05.2012). Zob. m.in. zapis: „ ɭɤɪɚʀɧɫɶɤɚ ɦɨɜɚ ɹɤ ɞɟɪɠɚɜɧɚ ɽ ɨɛɨɜ’ɹɡɤɨɜɢɦ ɡɚɫɨɛɨɦ ɫɩɿɥɤɭɜɚɧɧɹ ɧɚ ɜɫɿɣ ɬɟɪɢɬɨɪɿʀ ɍɤɪɚʀɧɢ ɩɪɢ ɡɞɿɣɫɧɟɧɧɿ ɩɨɜɧɨɜɚɠɟɧɶ ɨɪɝɚɧɚɦɢ ɞɟɪɠɚɜɧɨʀ ɜɥɚɞɢ ɬɚ ɨɪɝɚɧɚɦɢ ɦɿɫɰɟɜɨɝɨ ɫɚɦɨɜɪɹɞɭɜɚɧɧɹ (ɦɨɜɚ ɚɤɬɿɜ, ɪɨɛɨɬɢ, ɞɿɥɨɜɨɞɫɬɜɚ, ɞɨɤɭɦɟɧɬɚɰɿʀ ɬɨɳɨ), ɚ ɬɚɤɨɠ ɜ ɿɧɲɢɯ ɩɭɛɥɿɱɧɢɯ ɫɮɟɪɚɯ ɫɭɫɩɿɥɶɧɨɝɨ ɠɢɬɬɹ, ɹɤɿ ɜɢɡɧɚɱɚɸɬɶɫɹ ɡɚɤɨɧɨɦ (ɱɚɫɬɢɧɚ ɩ’ɹɬɚ ɫɬɚɬɬɿ 10 Ʉɨɧɫɬɢɬɭɰɿʀ ɍɤɪɚʀɧɢ). ɉɨɪɹɞ ɡ ɞɟɪɠɚɜɧɨɸ ɦɨɜɨɸ ɩɪɢ ɡɞɿɣɫɧɟɧɧɿ ɩɨɜɧɨɜɚɠɟɧɶ ɦɿɫɰɟɜɢɦɢ ɨɪɝɚɧɚɦɢ ɜɢɤɨɧɚɜɱɨʀ ɜɥɚɞɢ, ɨɪɝɚɧɚɦɢ Ⱥɜɬɨɧɨɦɧɨʀ Ɋɟɫɩɭɛɥɿɤɢ Ʉɪɢɦ ɬɚ ɨɪɝɚɧɚɦɢ ɦɿɫɰɟɜɨɝɨ ɫɚɦɨɜɪɹɞɭɜɚɧɧɹ ɦɨɠɭɬɶ ɜɢɤɨɪɢɫɬɨɜɭɜɚɬɢ ɪɨɫɿɣɫɶɤɭ ɬɚ ɿɧɲɿ ɦɨɜɢ ɧɚɰɿɨɧɚɥɶɧɢɯ ɦɟɧɲɢɧ ɭ ɦɟɠɚɯ ɿ ɩɨɪɹɞɤɭ, ɳɨ ɜɢɡɧɚɱɚɸɬɶɫɹ ɡɚɤɨɧɚɦɢ ɍɤɪɚʀɧɢ”. 8 UstawĊ o jĊzykach w UkraiĔskiej SRR z 1989 r. zastąpiáa ustawa ʋ 5029-VI (rozdz. X, ust. 2). 9 We fragmencie tym czytamy, co nastĊpuje: „ȼ ɍɤɪɚʀɧɫɶɤɿɣ ɊɋɊ ɿɧɮɨɪɦɚɬɢɤɚ ɡɞɿɣɫɧɸɽɬɶɫɹ ɧɚ ɨɫɧɨɜɿ ɭɤɪɚʀɧɫɶɤɨʀ ɬɚ ɪɨɫɿɣɫɶɤɨʀ ɦɨɜ. Ʉɨɦɩ’ɸɬɟɪɢ, ɹɤɿ ɜɢɤɨɪɢɫɬɨɜɭɸɬɶɫɹ ɜ ɪɨɛɨɬɿ ɞɟɪɠɚɜɧɢɯ, ɩɚɪɬɿɣɧɢɯ, ɝɪɨɦɚɞɫɶɤɢɯ ɨɪɝɚɧɿɜ, ɧɚɭɤɨɜɨ-ɞɨɫɥɿɞɧɢɯ, ɤɨɧɫɬɪɭɤɬɨɪɫɶɤɢɯ ɭɫɬɚɧɨɜ, ɡɚɫɨɛɿɜ ɡɜ’ɹɡɤɭ, ɭ ɫɮɟɪɿ ɬɨɪɝɿɜɥɿ, ɨɛɥɿɤɭ, ɩɨɫɬɚɱɚɧɧɹ, ɜ ɡɚɤɥɚɞɚɯ ɨɫɜɿɬɢ ɣ ɤɭɥɶɬɭɪɢ, ɩɨɜɢɧɧɿ ɡɚɛɟɡɩɟɱɭɜɚɬɢ ɦɨɠɥɢɜɿɫɬɶ ɩɪɚɰɸɜɚɬɢ ɡ ɭɤɪɚʀɧɨɦɨɜɧɢɦɢ ɿ ɪɨɫɿɣɫɶɤɨɦɨɜɧɢɦɢ ɬɟɤɫɬɚɦɢ”. 10 Ɂ ɚ ɤ ɨ ɧ ɍɤɪɚʀɧɢ ɉɪɨ ɧɚɰɿɨɧɚɥɶɧɭ ɩɪɨɝɪɚɦɭ ɿɧɮɨɪɦɚɬɢɡɚɰɿʀ, [ɜ:] ȿɥɟɤɬɪɨɧɧɢɣ ɪɟɫɭɪɫ: http://zakon2.rada.gov.ua/laws/show?nreg=74%2F98%E2%F0&Þnd=1&text=%EC%EE%E2%EE%F E&x=5&y=9 (12.05.2012). 6

7

P. J ó Ĩw i kiew icz

100

wzglĊdów okazjĊ do zapoznania siĊ z tymi produktami miaáo niewielu ukraiĔskich uĪytkowników komputerów. Rok póĨniej, w ramach odbywających siĊ w Kijowie targów EnterEX, Microsoft zaprezentowaá ukraiĔską wersjĊ systemu operacyjnego Windows XP Professional. JednakĪe oferowany produkt11 nie byá wersją stricte ukraiĔską, a jedynie nakáadką instalowaną na rosyjskiej wersji jĊzykowej systemu. Nowsza wersja pakietu jĊzykowego, która pojawiáa siĊ 29 paĨdziernika 2003 roku, jak informowano: „ɡɚɛɟɡɩɟɱɭɽ ɿɧɬɟɪɮɟɣɫ ɤɨɪɢɫɬɭɜɚɱɚ ɦɨɜɨɸ Ukrainian ɞɥɹ ɛɿɥɶɲɨɫɬɿ ɟɥɟɦɟɧɬɿɜ ɿɧɬɟɪɮɟɣɫɭ Windows XP...” Natomiast produktem jĊzykowo lepszym okazaáa siĊ ukraiĔska wersja pakietu MS OfÞce 2003 z 2004 roku. Kolejny produkt Microsoftu, Windows Vista, miaá swoją Ğwiatową premierĊ w styczniu 2007 roku, zaĞ ukraiĔski wariant systemu operacyjnego pojawiá siĊ na ukraiĔskim rynku w maju tego roku. Istotnym novum byáo to, Īe warstwĊ jĊzykową systemu oparto, nie jak do tej pory na rosyjskiej, ale oryginalnej, amerykaĔskiej wersji. W jej táumaczeniu na jĊzyk ukraiĔski wykorzystano m.in. doĞwiadczenia informatyków i jĊzykoznawców zdobyte w pracy nad projektem MS Community Glossary. Ukrainian Glossary. Nowy system operacyjny rzecz jasna porównywano do poprzedniego, Windows XP, który w kwestii „ukrainizacji” okazaá siĊ produktem sáabszym12. WraĪenia uĪytkowników ukraiĔskiej Visty zaczĊáy pojawiaü siĊ na forach poĞwiĊconych zagadnieniom komputeryzacji. WiĊkszoĞü z nich dotyczyáa problemów sprzĊtowych, jednakĪe byáy i takie, w których poruszano kwestie prawidáowoĞci przekáadu Visty na jĊzyk ukraiĔski. 22 paĨdziernika 2009 roku rozpoczĊto sprzedaĪ systemu operacyjnego Windows 7, który swą ukraiĔską premierĊ miaá 9 dni póĨniej wraz z ponad dwudziestoma innymi wersjami jĊzykowymi. UkraiĔska wersja systemu operacyjnego początkowo dostĊpna byáa w wersji pudeákowej, preinstalowano ją równieĪ na 25 modelach komputerów stacjonarnych i laptopów. Jak stwierdziá Dmytro Szymkiw, dyrektor generalny ukraiĔskiego oddziaáu Microsoft, Windows 7 byá najbardziej oczekiwaną wersją systemu operacyjnego w caáej historii Þrmy. Wyraziá on takĪe zadowolenie, Īe i UkraiĔcy bĊdą mogli oceniü jego moĪliwoĞci13. Sądząc po reakcjach ukraiĔskich uĪytkowników komputerów, z którymi moĪna siĊ zapoznaü np. na forum portalu Ⱦɨɦɿɜɤɚ.Net, oczekiwali oni nie tylko na lepszą pod wzglĊdem technicznym, ale równieĪ na wolną od báĊdów i w peáni zukrainizowaną wersjĊ systemu operacyjnego. Wedáug danych na styczeĔ 2012 r. na Ğwiecie sprzedano ponad 500 mln kopii systemu14, zaĞ sprzedaĪ Win7 na Ukrainie po roku obecnoĞci na rynku przewyĪszyáa Windows Vista o 11%. ĝwiadczy to o duĪej popularnoĞci systemu wĞród ukraiĔskich uĪytkowników. MoĪna przypuszczaü, Īe wpáyw na ten wynik mogáa mieü nie tylko funkcjonalnoĞü systemu, ale i warstwa jĊzykowa produktu. Brak jednak oÞcjalnych i wiarygodnych danych dotyczących tego, która z wersji jĊzykowych, rosyjska czy ukraiĔska, jest przez uĪytkowników na Ukrainie kupowana czĊĞciej. MoĪna pokusiü siĊ o przypuszczenie, Īe klienci zdecydowanie rzadziej wchodzą w posiadanie wersji oznaczanej symbolem UKR. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest przede wszystkim 11

Windows Ukrainian Interface Pack. „Ⱥɥɟ ɭ ɩɨɪɿɜɧɹɧɧɿ ɡ ɏɊ ɩɪɨɝɪɟɫ ɜɫɟ’ɞɧɨ ɡɧɚɱɧɢɣ! Ⱦɨ ɬɨɝɨ ɠ, ɩɪɚɰɸɽ ɡ ɤɨɪɨɛɤɢ, ɧɟ ɬɪɟɛɚ ɛɭɥɨ ɫɬɚɜɢɬɢ ɳɨɫɶ, ɚ ɩɨɬɿɦ ɩɚɤɟɬ”, [ɜ:] ȿɥɟɤɬɪɨɧɧɢɣ ɪɟɫɭɪɫ: http://forum.domivka.net/archive/ index.php/t-7315-p-5.html (30.11.2007). 13 ħródáo elektroniczne: http://apitu.org.ua/node/1266 (04.06.2012). 14 Electronic resource: http://www.microsoft.com/investor/EarningsAndFinancials/Earnings/Press ReleaseAndWebcast/FY12/Q2/default.aspx (04.06.2012). 12

UkraiĔska lokalizacja oprogramowania komputerowego: zarys problemu

101

fakt, Īe ukraiĔscy dystrybutorzy oferują15 nabywcom gáównie wersjĊ rosyjską Win7. ChĊü (przynajmniej u czĊĞci ukraiĔskiego spoáeczeĔstwa) do korzystania z ukraiĔskojĊzycznego oprogramowania z pewnoĞcią istnieje. System operacyjny Windows 7, podobnie zresztą jak i pakiet biurowy oferowany przez Microsoft – MS OfÞce 2010, jest pod wzglĊdem jĊzykowym produktem, w którym wykorzystano doĞwiadczenia zebrane podczas ukrainizacji poprzednich platform. Opinia ta dotyczy równieĪ stron internetowych16 wspierających oba produkty. Oferują one uĪytkownikom pomoc w jĊzyku ukraiĔskim, co jeszcze nie tak dawno wcale nie byáo standardem, a ukraiĔskie komunikaty przechodziáy w rosyjskie z reguáy juĪ na drugim czy trzecim poziomie menu nawigacji witryny. Jak podkreĞla wielu uĪytkowników ukraiĔskiej „Siódemki” jest to system zrusyÞkowany w najmniejszym stopniu, a przekáad warstwy tekstowej systemu stoi na zadawalającym poziomie. Wydaje siĊ, Īe o taki efekt byáoby trudno, gdyby nie ukraiĔscy uczeni i táumacze wspóápracujący z koncernem z Redmond, ale równieĪ táumacze, którzy ukrainizowali ten i poprzednie systemy operacyjne na wáasną rĊkĊ, a pliki ukrainizacyjne udostĊpniali w Sieci. ĝledząc przeróĪne fora internetowe, na których toczyáy siĊ zaciekáe dyskusje na temat zagadnieĔ przekáadu poszczególnych segmentów oprogramowania Microsoftu, moĪna odnieĞü wraĪenie, Īe gdyby nie ten poĞredni „nacisk”, efekt dziaáaĔ táumaczy mógáby byü nieco inny. NaleĪy podkreĞliü, Īe táumacze niejako amatorsko17 pracujący nad lokalizacją produktów Microsoftu, zajmowali siĊ, i zajmują siĊ nadal, ukrainizowaniem warstw sáownych innych typów oprogramowania. Forum, na którym kwestie dostosowywania oprogramowania Ğwiatowych producentów dla potrzeb ukraiĔskiego odbiorcy są jednym z wiodących wątków, jest to „podczepione” do wspomnianego wyĪej portalu Ⱦɨɦɿɜɤɚ.Net. „ɍɤɪɚʀɧɿɡɚɰɿɹ ɉɁ” jest jednym z najczĊĞciej odwiedzanych wątków w dziale „ȼɢɫɨɤɿ ɬɟɯɧɨɥɨɝɿʀ”. Pod koniec maja br skáadaá siĊ on z ponad stu tematów, a liczba zamieszczonych tam postów siĊgnĊáa prawie 4 tys., co stawia go w czoáówce wszystkich wątków zamieszczanych na tym portalu. O poziomie táumaczy bĊdących staáymi uczestnikami tego forum, Ğwiadczą oferty Þrm táumaczeniowych na nim zamieszczane, dotyczące konkretnych zleceĔ, np. „Ʌɚɫɤɚɜɨ ɩɪɨɫɢɦɨ! ɋɬɭɞɿɹ Ɇɨɞ.UA ɡɚɩɪɨɲɭɽ ɪɨɡɪɨɛɧɢɤɿɜ ɭɤɪɚʀɧɫɶɤɢɯ ɿɝɪɨɜɢɯ ɦɨɞɢɮɿɤɚɰɿɣ ɞɨ ɫɩɿɜɩɪɚɰɿ; !!!ȾɈ ɋɉȱȼɉɊȺɐȱ!!! ɍɫɿɦ, ɯɬɨ ɦɚɽ ɛɚɠɚɧɧɹ ɞɨ ɩɟɪɟɤɥɚɞɭ ɧɚ ɭɤɪɚʀɧɫɶɤɭ (ɡ ɪɨɫ. ɱɢ ɚɧɝɥ.) ɩɪɨɝɪɚɦ ɹ ɝɨɬɨɜɢɣ ɧɚɞɚɬɢ ɜɫɸ ɧɚɹɜɧɭ ɿɧɮɨɪɦɚɰɿɸ, ɩɨɞɿɥɢɬɢɫɶ ɞɨɫɜɿɞɨɦ... ȯ ɦɨɠɥɢɜɿɫɬɶ, ɹɤɳɨ ȼɢ ɦɟɲɤɚɽɬɟ ɭ Ʉɢɽɜɿ, ɡɚɩɢɫɭ ɧɚ ɤɨɦɩɚɤɬ-ɞɢɫɤ ɧɟɨɛɯɿɞɧɨɝɨ ɉɁ ɿ ɞɨɜɿɞɤɨɜɨʀ ɿɧɮɨɪɦɚɰɿʀ ɡ ɩɪɨɰɟɫɭ ɩɟɪɟɤɥɚɞɭ”, albo: „ɍ ɬɟɛɟ ɽ ɜɿɥɶɧɢɣ ɱɚɫ? Ɍɢ ɯɨɱɟɲ ɡɪɨɛɢɬɢ ɞɨɛɪɟ ɞɿɥɨ? Ȼɚɠaɽɲ, ɳɨɛ ɭ ɜɿɞɨɦɿɣ ɝɪɿ ɞɹɞɶɤɢ ɜɟɪɟɳɚɥɢ “ɇɚɞɚɽɦɨ ʀɦ ɤɨɩɧɹɤɿɜ”? :) ɏɨɱɟɲ ɩɨɛɚɱɢɬɢ ɫɜɨɽ ɿɦ’ɹ ɭ ɫɩɢɫɤɭ ɪɨɡɪɨɛɧɢɤɿɜ ɝɪɢ? Ɍɨɞɿ ɞɨɥɭɱɚɣɫɹ ɞɨ ɤɨɦɚɧɞɢ ɩɟɪɟɤɥɚɞɭ ɿɝɨɪ ɭɤɪɚʀɧɫɶɤɨɸ ɧɚ http://uagamer.net” i in. WĞród omawianych przekáadów oprogramowania, prócz produktów Microsoftu, znalazáy siĊ táumaczenia takich programów i gier jak: Camtasia Studio 7.1, Comodo Internet Security, CMS, Defraggler, foobar2000, GomPlayer, Google Talk, ICQ, Winamp, ArchiVid, VyChat 2.1, QIP, Skype, Nero Burning Rom, PHP-Nuke, CounterStrike, Blitzkrieg i wielu innych. Zob. np.: ȿɥɟɤɬɪɨɧɧɢɣ ɪɟɫɭɪɫ: http://deÞs.lviv.ua/227-antyvirusy.html, http://www.terra.rv.ua/ portal/?guest, http://www.ktc-ua.com/catalog/os, http://www.diawest.com/catalog/category/63/ (05.06.2012). 16 ħródáa elektroniczne: http://ofÞce.microsoft.com/uk-ua/products/?CTT=97, http://windows. microsoft.com/uk-UA/windows/home (05.06.2012). 17 Stwierdzenie to nie jest moĪe do koĔca adekwatne: „amatorsko” tzn. nie na zlecenie producenta danego programu. 15

P. J ó Ĩw i kiew icz

102

Niejednokrotnie uĪytkownicy forum pomagają sobie wzajemnie w odnalezieniu najlepszych wariantów dla poszczególnych partii tekstu umieszczając je w kolejnych postach, np.18: 1. Invert message sending mode with new line — ɉɨɜɿɞɨɦɥɟɧɧɹ ɡɜɨɪɨɬɧɶɨɝɨ ɡɜ’ɹɡɤɭ ɩɨɫɢɥɚɽɬɶɫɹ ɡ ɧɨɜɨɝɨ ɪɹɞɤɚ Avatar — ɍɨɫɨɛɥɟɧɧɹ Ignore mass private messages — ɇɟɯɬɭɜɚɬɢ ɦɚɫɨɜɢɦɢ ɩɪɢɜɚɬɧɢɦɢ ɩɨɜɿɞɨɦɥɟɧɧɹɦɢ Show received message delimiter — ɉɨɤɚɡɭɜɚɬɢ ɪɨɡɞɿɥɸɜɚɱ ɩɨɜɿɞɨɦɥɟɧɶ Time to live — ɑɚɫ ɞɥɹ ɠɢɬɬɹ OutBox — ȼɢɯɿɞɧɚ ɫɤɪɢɧɶɤɚ The username is link for private reports (/msg “user”) — ȱɦ’ɹ ɤɨɪɢɫɬɭɜɚɱɚ ɽ ɡɜ’ɹɡɤoɦ ɞɥɹ ɩɪɢɜɚɬɧɢɯ ɩɨɜɿɞɨɦɥɟɧɶ Limit smiles — Mɟɠa ɭɫɦɿɲɨɤ 2. Invert message sending mode with new line — Ɉɛɟɪɧɟɧɢɣ ɪɟɠɢɦ ɧɚɞɫɢɥɚɧɧɹ ɩɨɜɿɞɨɦɥɟɧɶ ɡ ɧɨɜɨɝɨ ɪɹɞɤɚ Avatar — Ⱥɜɚɬɚɪ Ignore mass private messages — ȱɝɧɨɪɭɜɚɬɢ ɦɚɫɨɜɿ ɩɪɢɜɚɬɧɿ ɩɨɜɿɞɨɦɥɟɧɧɹ Show received message delimiter — ɉɨɤɚɡɭɜɚɬɢ ɪɨɡɞɿɥɸɜɚɱ ɩɨɜɿɞɨɦɥɟɧɶ Time to live — ɑɚɫ ɱɢɧɧɨɫɬɿ OutBox — ȼɢɯɿɞɧɿ The username is link fot PM (/msg “user”) — ȱɦ’ɹ ɤɨɪɢɫɬɭɜɚɱɚ ɽ ɩɨɫɢɥɚɧɧɹɦ ɧɚ ɉɉ (/msg “ɤɨɪɢɫɬɭɜɚɱ”) Limit smiles — Ɉɛɦɟɠɟɧɧɹ (ɥɿɦɿɬ) ɭɫɦɿɲɨɤ 3. Invert message sending mode with new line — Ɉɛɟɪɧɟɧɢɣ ɪɟɠɢɦ ɧɚɞɫɢɥɚɧɧɹ ɩɨɜɿɞɨɦɥɟɧɶ ɡ ɧɨɜɨɝɨ ɪɹɞɤɚ Avatar — Ⱥɜɚɬɚɪ Ignore mass private messages — ȱɝɧɨɪɭɜɚɬɢ ɦɚɫɨɜɿ ɉɉ Show received message delimiter — ɉɨɤɚɡɭɜɚɬɢ ɪɨɡɞɿɥɸɜɚɱ ɩɨɜɿɞɨɦɥɟɧɶ Time to live — ɑɚɫ ɱɢɧɧɨɫɬɿ OutBox — ȼɢɯɿɞɧɿ The username is link fot PM (/msg “user”) — ɉɫɟɜɞɨ [ɤɨɪɢɫɬɭɜɚɱɚ] ɽ ɩɨɫɢɥɚɧɧɹɦ ɧɚ ɉɉ Limit smiles — Ɉɛɦɟɠɟɧɧɹ (ɥɿɦɿɬ) ɭɫɦɿɲɨɤ (ɟɦɨɰɿɣ) Z efektami pracy táumaczy moĪna zapoznaü siĊ równieĪ na wielu innych stronach z ukrainizatorami oprogramowania, m. in. http://playua.net/category/ ukrayinizatori/, http://ukrstreet.net/load/ukrajinizatori/7, http://localize.org. ua/?q=glossary, http://toloka.hurtom.com/viewforum.php?f=29, http://linux.org.ua/ cgi-bin/yabb/YaBB.pl?board=translate i in. Na wymienionych witrynach umieszczono ukraiĔskojĊzyczne pliki lokalizujące do takich programów uĪytkowych i gier jak np. Max Payne, Alien Swarm, Steam, 18

ȿɥɟɤɬɪɨɧɧɢɣ ɪɟɫɭɪɫ: http://domivka.net/archive/t-3860.html (15.09.2012).

UkraiĔska lokalizacja oprogramowania komputerowego: zarys problemu

103

Nero Multimedia Suite, Grand Theft Auto IV, Corel VideoStudio, Medal of Honor: Airborne, FlatOut, Silent Hunter III, S.T.A.L.K.E.R, NFS Most Wanted, Maxthon, PowerChute Personal Edition, Radialix, STDU Viewer, TagScanner, Visual Basic, µTorrent, World of Tanks, Crysis 2 i in. Nakáadki jĊzykowe, np. w przypadku gier przygodowych w formie podpisów ukazujących siĊ u doáu ekranu czy ukraiĔskiej wersji audio, instalowane są na angielskiej lub rosyjskiej wersji danego programu modyÞkując tym samym formĊ „komunikowania siĊ” uĪytkownika z komputerem. Trudno stwierdziü, w jakim stopniu poziom plików ukrainizujących wymienione programy odbiega od ich táumaczeĔ „fabrycznych”, poniewaĪ niezwykle rzadko moĪna takiego porównania dokonaü. Przeszkodą jest tu deÞcyt materiaáu porównawczego, czy to z racji jego rzeczywistego braku, czy niemoĪnoĞci jego zdobycia. MoĪe siĊ wydawaü, Īe funkcjonowanie ukraiĔskojĊzycznych produktów informatycznych, w warunkach, gdy 56% obywateli Ukrainy uwaĪa jĊzyk ukraiĔski za ojczysty19, nie powinno byü problemem. Tak duĪy rynek zbytu sprzĊtu i oprogramowania powinien byü peáen produktów opatrzonych znaczkiem UKR. Dlaczego tak jednak nie jest? Dlaczego, np. na odbywającym siĊ w br we Lwowie jubileuszowym 20. Forum Wydawców, ksiąĪek z dziedziny informatyki napisanych po ukraiĔsku w zasadzie nie byáo, natomiast stoisk z bogatą literaturą informatyczną w jĊzyku rosyjskim uruchomiono co najmniej kilka? OdpowiedĨ na te i podobne pytania moĪe byü bardzo rozbudowana lub teĪ moĪe sprowadzaü siĊ do kilku zaledwie spostrzeĪeĔ: 1) producentom oprogramowania nie opáaca siĊ táumaczyü swych produktów na jĊzyk ukraiĔski, gdyĪ wychodzą oni z zaáoĪenia, Īe ich rosyjskojĊzyczny „software” sprzeda siĊ tak w Rosji, jak i na Ukrainie oraz innych paĔstwach byáego ZSRR; 2) rynek informatyczny na Ukrainie w wiĊkszoĞci pozostaje w rĊkach Þrm rosyjskich / „rosyjskojĊzycznych”, a co za tym idzie nie jest on zorientowany na produkcjĊ ukraiĔskojĊzyczną; 3) produkty ukraiĔskojĊzyczne są celowo pomijane przy dystrybucji; 4) ukraiĔskim konsumentom jest byü moĪe obojĊtne w jakim jĊzyku odbywa siĊ ich dialog z komputerem. Jak zatem w Ğwietle powyĪszych faktów przedstawia siĊ kwestia ukraiĔskiej lokalizacji oprogramowania? Przegląd póáek sklepowych oraz zasobów sklepów internetowych oferujących róĪnego typu oprogramowanie komputerowe nie pozostawia záudzeĔ — na wiĊkszoĞci z nich dominują produkty rosyjskojĊzyczne. Oprogramowanie táumaczone na jĊzyk ukraiĔski stanowi niewielki odsetek oferty sklepowej. W takich warunkach ukrainizacja przeniosáa siĊ niejako do podziemia, a za táumaczenie produktów informatycznych na jĊzyk ukraiĔski wziĊáy siĊ osoby prywatne. Jest to niewątpliwie sytuacja daleko odbiegająca od normy. Wprawdzie dobrze ona Ğwiadczy o ukraiĔskich informatykach-táumaczach, jednak jednoczeĞnie ukazuje gáĊboką patologiĊ nie tylko ukraiĔskiego sektora informatycznego, ale poĞrednio gospodarczego czy politycznego.

Dane na marzec 2013 r. za: ȿɥɟɤɬɪɨɧɧɢɣ ɪɟɫɭɪɫ: http://www.kiis.com.ua/materials/pr/ 20130321_ForAff/foreign_affairs.pdf (16.09.2013). 19