STUDIA PRAWNICZE Podstawy prawa cywilnego

W sprzedaży: Z. Radwański PRAWO CYWILNE – CZĘŚĆ OGÓLNA, wyd. 11 Podręczniki Prawnicze A. Kawałko, H. Witczak PRAWO CYWILNE – CZĘŚĆ OGÓLNA, wyd. 4 Skrypty Becka E. Gniewek PRAWO RZECZOWE, wyd. 8 Podręczniki Prawnicze A. Kawałko, H. Witczak PRAWO RZECZOWE, wyd. 2 Skrypty Becka Z. Radwański, A. Olejniczak ZOBOWIĄZANIA – CZĘŚĆ OGÓLNA, wyd. 9 Podręczniki Prawnicze Z. Radwański, J. Panowicz-Lipska ZOBOWIĄZANIA – CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA, wyd. 8 Podręczniki Prawnicze E. Skowrońska-Bocian PRAWO SPADKOWE, wyd. 8 Podręczniki Prawnicze

www.sklep.beck.pl

Podstawy prawa cywilnego Redaktor prof. dr hab. Edward Gniewek Autorzy † dr Andrzej Cisek, prof. dr hab. Edward Gniewek, dr Katarzyna Górska, dr Julian Jezioro, dr Józef Kremis, dr Agnieszka Łuszpak-Zając, dr Jerzy Strzebinczyk, dr Krzysztof Zagrobelny

4. wydanie uaktualnione

WYDAWNICTWO C.H. BECK WARSZAWA 2011

Propozycja cytowania: E. Gniewek (red.), Podstawy prawa cywilnego, wyd. 3, Nb. 88, Warszawa 2011 Poszczególne części opracowali: Edward Gniewek: część I – rozdział I, II, III, IV, VII, XI, XII, XIII Józef Kremis: część I – rozdział V, VI, VIII § 37–41, IX; część III – rozdział VI; część V Agnieszka Łuszpak-Zając: część I – rozdział X § 56, 58 Jerzy Strzebinczyk: część I – rozdział VIII § 42; część VI Katarzyna Górska: część I – rozdział X § 52–55, 57, 59–60 † Andrzej Cisek: część II; zaktualizował Edward Gniewek Krzysztof Zagrobelny: część III – rozdział I, II, III, IV, V, VII, VIII, IX, X, XI, XII Julian Jezioro: część IV; część VII

Redakcja: Aneta Flisek

© Wydawnictwo C.H. Beck 2011 Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa Skład i łamanie: TiM-Print, Warszawa Druk i oprawa: Elpil, Siedlce

ISBN 978-83-255-3077-8 ISBN e-book 978-83-255-3078-5

Przedmowa Oferowany Czytelnikom podręcznik zawiera ogólny wykład podstaw prawa cywilnego. Został wydany głównie z przeznaczeniem dla studentów studiów administracyjnych. Można jednak zachęcić do jego lektury też innych czytelników, przede wszystkim posłuży studentom różnych kierunków ekonomicznych. Program przedmiotu został ułożony z uszanowaniem zasady jedności prawa cywilnego, której cały zespół autorski pozostaje wierny. Objęto zatem materią wykładu i zarazem niniejszego podręcznika problematykę prawa cywilnego uregulowaną w Kodeksie cywilnym, a także w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym i zespole norm obejmujących prawa na dobrach niematerialnych. Pomimo rozległej problematyki należało jednak ograniczyć objętość dzieła, zarówno ze względów wydawniczych, jak też dydaktycznych. Skoncentrowano się więc na zaprezentowaniu podstaw prawa cywilnego, kierując się zakresem potrzeb studiów administracyjnych i przyszłej praktyki zawodowej absolwentów. W efekcie dostatecznie rozbudowano rozważania dotyczące części ogólnej prawa cywilnego, prawa rzeczowego i prawa zobowiązań. Mniej uwagi poświęcono natomiast rozważaniom z zakresu prawa spadkowego, prawa rodzinnego i prawa własności intelektualnej. Kierując się funkcją dydaktyczną podręcznika, zrezygnowano z pełnej dokumentacji warsztatu badawczego autorów. Brakuje tu zatem przypisów odsyłających do literatury i orzecznictwa. Jedynie na początku poszczególnych części podano podstawową literaturę uzupełniającą. Starano się natomiast w toku poszczególnych rozważań skrupulatnie przedstawić obowiązujące źródła prawa. Opracowanie jest zbiorowym dziełem licznego zespołu autorskiego. Doświadczenie dydaktyczne i praktyczne wszystkich autorów gwarantuje wysoki poziom publikacji. Oczywiście w treści pracy zaznaczają się różnice dotyczące języka, stylu czy wręcz temperamentu pisarskiego. Wrocław, czerwiec 2011 r.

Edward Gniewek

Przegląd treści Str.

Przedmowa ......................................................................................... V Wykaz skrótów ................................................................................... XXXV Część I. Część ogólna prawa cywilnego Rozdział I. Pojęcie prawa cywilnego ..................................................... Rozdział II. Źródła prawa cywilnego ..................................................... Rozdział III. Normy prawa cywilnego ................................................... Rozdział IV. Stosunek cywilnoprawny .................................................. Rozdział V. Osoby fizyczne ................................................................... Rozdział VI. Osoby prawne ................................................................... Rozdział VII. Przedsiębiorcy ................................................................. Rozdział VIII. Przedstawicielstwo ......................................................... Rozdział IX. Przedmioty stosunku cywilnoprawnego ........................... Rozdział X. Czynności prawne na tle innych zdarzeń cywilnoprawnych .............................................................................. Rozdział XI. Prawo podmiotowe ........................................................... Rozdział XII. Przedawnienie roszczeń i terminy zawite ....................... Rozdział XIII. Ochrona praw podmiotowych ........................................

3 8 14 25 29 55 73 78 95 110 169 179 186

Część II. Prawo rzeczowe Rozdział I. Ogólne wiadomości o prawie rzeczowym ........................... Rozdział II. Pojęcie własności ............................................................... Rozdział III. Treść i zakres prawa własności ......................................... Rozdział IV. Nabycie i utrata prawa własności ...................................... Rozdział V. Współwłasność ................................................................... Rozdział VI. Własność lokali ................................................................. Rozdział VII. Ochrona własności .......................................................... Rozdział VIII. Użytkowanie wieczyste ................................................. Rozdział IX. Ograniczone prawa rzeczowe ........................................... Rozdział X. Użytkowanie ...................................................................... Rozdział XI. Służebności ....................................................................... Rozdział XII. Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu .................. Rozdział XIII. Prawa zastawnicze .........................................................

197 202 209 220 238 246 257 264 273 278 285 292 295

VIII

Przegląd treści

Rozdział XIV. Posiadanie ...................................................................... Rozdział XV. Księgi wieczyste ..............................................................

Str.

304 314

Część III. Zobowiązania – część ogólna Rozdział I. Istota zobowiązania ............................................................. Rozdział II. Świadczenie ....................................................................... Rozdział III. Wielość dłużników lub wierzycieli ................................... Rozdział IV. Umowy jako źródło zobowiązań ....................................... Rozdział V. Bezpodstawne wzbogacenie ............................................... Rozdział VI. Czyny niedozwolone ........................................................ Rozdział VII. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny .................................................................................... Rozdział VIII. Wykonanie zobowiązań ................................................. Rozdział IX. Odpowiedzialność z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania .................................................................. Rozdział X. Wygaśnięcie zobowiązań ................................................... Rozdział XI. Przejście praw i obowiązków wynikających z zobowiązań ..................................................................................... Rozdział XII. Ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika .............................................................................................

323 334 358 364 402 408 446 452 465 478 487 496

Część IV. Zobowiązania – część szczegółowa Rozdział I. Systematyka części szczegółowej Księgi trzeciej KC ........ Rozdział II. Umowy przenoszące prawa ............................................... Rozdział III. Umowy dotyczące korzystania z rzeczy ........................... Rozdział IV. Umowy dotyczące świadczenia usług oraz prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia .............................................................. Rozdział V. Umowy dotyczące stosunków kredytowych ...................... Rozdział VI. Stosunki gwarancyjne ....................................................... Rozdział VII. Umowy alimentacyjne ..................................................... Rozdział VIII. Umowy losowe .............................................................. Rozdział IX. Umowy współdziałania gospodarczego – wzmianka o spółkach .......................................................................................... Rozdział X. Umowne usuwanie niepewności w zakresie istnienia i treści stosunków między stronami – ugoda ................................................ Rozdział XI. Przyrzeczenie publiczne ................................................... Rozdział XII. Przekaz i papiery wartościowe ........................................

501 505 533 548 578 583 586 589 603 610 611 613

Część V. Prawo spadkowe Rozdział I. Podstawowe pojęcia prawa spadkowego ............................ Rozdział II. Zasady dziedziczenia ustawowego .................................... Rozdział III. Zasady dziedziczenia testamentowego .............................

621 629 636

Przegląd treści

Rozdział IV. Sytuacja prawna spadkobiercy .......................................... Rozdział V. Zachowek ........................................................................... Rozdział VI. Wspólność majątku spadkowego i dział spadku .............. Rozdział VII. Umowy dotyczące spadku ...............................................

IX Str.

649 662 667 673

Część VI. Prawo rodzinne Rozdział I. Wiadomości wstępne ........................................................... Rozdział II. Małżeństwo ........................................................................ Rozdział III. Pokrewieństwo i powinowactwo ...................................... Rozdział IV. Przysposobienie ................................................................ Rozdział V. Opieka i kuratela ................................................................

679 685 739 762 771

Część VII. Prawo własności intelektualnej Rozdział I. Wprowadzenie ..................................................................... Rozdział II. Prawo autorskie .................................................................. Rozdział III. Prawo własności przemysłowej ........................................

781 796 851

Indeks rzeczowy .....................................................................................

905

Spis treści Str.

Nb.

Przedmowa ..................................................................................... V Wykaz skrótów .............................................................................. XXXV Część I. Część ogólna prawa cywilnego Rozdział I. Pojęcie prawa cywilnego .........................................

3

§ 1. Ogólne pojęcie ................................................................... § 2. Zakres prawa cywilnego .................................................... § 3. Systematyka prawa cywilnego ...........................................

3 5 6

Rozdział II. Źródła prawa cywilnego ........................................

8

§ 4. Uwagi wstępne ................................................................... § 5. System stanowionych źródeł prawa cywilnego ................. I. Kodyfikacja prawa cywilnego ...................................... II. Ustawy odrębne ............................................................ III. Rozporządzenia wykonawcze ...................................... IV. Umowy międzynarodowe ............................................ § 6. Zwyczaje ............................................................................ § 7. Zasady współżycia społecznego ........................................ § 8. Wzorce umowne ................................................................. § 9. Rola orzecznictwa sądowego .............................................

8 8 8 9 10 10 11 11 13 13

Rozdział III. Normy prawa cywilnego ......................................

14

§ 10. § 11. § 12. § 13.

14 14 15 16 16 16 16 17 17

Przepisy prawne i normy prawne ....................................... Struktura normy prawa cywilnego ..................................... Normy prawne bezwzględnie i względnie obowiązujące ... Szczególne rodzaje przepisów prawnych ........................... I. Definicje ustawowe ...................................................... II. Przepisy odsyłające ...................................................... III. Fikcje prawne ............................................................... IV. Zwroty niedookreślone ................................................. V. Reguły interpretacyjne .................................................

1 5 10

12 13 13 15 16 17 18 19 25 26

27 29 30 33 33 34 35 36 38

XII

Spis treści

§ 14. Obowiązywanie norm prawa cywilnego w zakresie przestrzennym .................................................................... I. Uwagi ogólne ............................................................... II. Stosowanie zasad prawa międzynarodowego prywatnego .................................................................. § 15. Obowiązywanie norm prawa cywilnego w zasięgu czasowym ............................................................................. I. Początek i koniec obowiązywania normy prawnej ......................................................................... II. Zasady prawa międzyczasowego ................................. 1. Uwagi ogólne ........................................................... 2. Zasada nieretroakcji ................................................. 3. Zasada bezpośredniego działania nowej ustawy ...... 4. Zasada dalszego działania dawnej ustawy ............... 5. Zasady prawa międzyczasowego zawarte w Przepisach wprowadzających Kodeks cywilny ... § 16. Stosowanie prawa cywilnego ............................................. § 17. Wykładnia norm prawa cywilnego ..................................... I. Uwagi ogólne ............................................................... II. Metody wykładni .......................................................... 1. Wykładnia językowa ................................................ 2. Wykładnia logiczna .................................................. 3. Wykładnia systemowa .............................................. 4. Wykładnia funkcjonalna ..........................................

Str.

Nb.

17 17

39 39

18

40

19

42

19 19 19 20 20 20

42 43 43 44 45 46

21 22 22 22 23 23 23 24 24

47 49 51 51 52 52 53 54 55

Rozdział IV. Stosunek cywilnoprawny ......................................

25

§ 18. Pojęcie stosunku cywilnoprawnego ................................... § 19. Źródła stosunku cywilnoprawnego .................................... § 20. Elementy stosunku cywilnoprawnego ................................ I. Podmioty ...................................................................... II. Przedmiot ..................................................................... III. Treść stosunku cywilnoprawnego ................................

25 25 26 26 27 27

Rozdział V. Osoby fizyczne .........................................................

29

§ 21. Uwagi wstępne ................................................................... § 22. Zdolność prawna ................................................................ I. Początek zdolności prawnej ......................................... II. Nasciturus .................................................................... III. Koniec zdolności prawnej ............................................ 1. Śmierć ...................................................................... 2. Stwierdzenie zgonu .................................................. 3. Uznanie za zmarłego ................................................

29 30 30 31 34 34 35 35

56 58 59 59 62 63 64 66 66 70 76 76 80 81

XIII

Spis treści

§ 23. Zdolność do czynności prawnych ...................................... I. Uwagi wstępne ............................................................. II. Brak zdolności do czynności prawnych ....................... 1. Wiek ......................................................................... 2. Ubezwłasnowolnienie całkowite .............................. 3. Skutki ....................................................................... III. Ograniczona zdolność do czynności prawnych ........... 1. Wiek ......................................................................... 2. Ubezwłasnowolnienie częściowe ............................. 3. Skutki ....................................................................... IV. Pełna zdolność do czynności prawnych ....................... § 24. Indywidualizacja osoby fizycznej ..................................... I. Uwagi wstępne ............................................................. II. Imię i nazwisko ............................................................ III. Stan cywilny ................................................................. IV. Płeć ............................................................................... V. Zamieszkanie ................................................................ § 25. Ochrona dóbr osobistych .................................................... I. Pojęcie dóbr osobistych ................................................ II. Przesłanki ochrony dóbr osobistych ............................. III. Środki ochrony dóbr osobistych ................................... 1. Uwagi wstępne ......................................................... 2. Niemajątkowa ochrona dóbr osobistych .................. 3. Majątkowa ochrona dóbr osobistych ....................... 4. Powództwo o ustalenie .............................................

Str.

38 38 39 39 39 40 40 40 41 41 44 44 44 44 45 46 47 48 48 49 51 51 52 52 54

Nb.

90 90 94 94 95 97 98 98 99 102 107 108 108 109 112 115 116 121 121 123 127 127 128 131 134

Rozdział VI. Osoby prawne ........................................................

55

§ 26. § 27. § 28. § 29. § 30.

Pojęcie osoby prawnej ........................................................ Powstanie osoby prawnej ................................................... Zdolność prawna osób prawnych ....................................... Zdolność do czynności prawnych ...................................... Rodzaje osób prawnych ..................................................... I. Skarb Państwa i państwowe osoby prawne .................. II. Jednostki samorządu terytorialnego ............................. III. Korporacje i fundacje ................................................... § 31. Ustanie osoby prawnej ....................................................... § 32. Jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, mające zdolność prawną .................................................... § 33. Ochrona dóbr osobistych osób prawnych ..........................

55 56 58 58 60 60 63 68 68

Rozdział VII. Przedsiębiorcy .....................................................

73

§ 34. Pojęcie przedsiębiorcy .......................................................

73 187

135 137 144 145 152 152 159 175 176

69 177 72 184

XIV

Spis treści Str.

Nb.

§ 35. Firma przedsiębiorcy .......................................................... I. Pojęcie firmy ................................................................ II. Firma osoby fizycznej .................................................. III. Firma osób prawnych ................................................... IV. Niezbywalność firmy ................................................... V. Ochrona firmy .............................................................. § 36. Firma spółek handlowych ....................................................

74 74 74 74 75 76 76

189 189 192 193 197 198 199

Rozdział VIII. Przedstawicielstwo .............................................

78

§ 37. § 38. § 39. § 40. § 41.

Pojęcie przedstawicielstwa ................................................. Przedstawicielstwo a instytucje zbliżone ........................... Rodzaje przedstawicielstwa ............................................... Prawo reprezentowania a obowiązek reprezentowania ...... Pełnomocnictwo ................................................................. I. Udzielenie pełnomocnictwa ......................................... II. Rodzaje pełnomocnictwa ............................................. III. Czynności prawne „z samym sobą” ............................. IV. Problem substytucji ...................................................... V. Działanie rzekomego pełnomocnika ............................ VI. Ustanie pełnomocnictwa .............................................. § 42. Prokura ............................................................................... I. Pojęcie prokury ............................................................ II. Udzielenie prokury ....................................................... III. Zakres umocowania prokurenta ................................... IV. Szczególne rodzaje prokury ......................................... V. Ustanie prokury ............................................................

78 79 81 82 83 83 84 86 86 87 88 89 89 89 90 92 93

Rozdział IX. Przedmioty stosunku cywilnoprawnego .............

95

§ 43. Uwagi wstępne ................................................................... § 44. Rzeczy ................................................................................ I. Pojęcie rzeczy ............................................................... II. Klasyfikacja rzeczy ...................................................... 1. Rzeczy ruchome i nieruchome ................................. 2. Rzeczy w obrocie i wyłączone z obrotu ................... 3. Rzeczy oznaczone co do tożsamości i co do gatunku ......................................................... 4. Rzeczy podzielne i niepodzielne .............................. III. Części składowe rzeczy ................................................ IV. Przynależności .............................................................. § 45. Pożytki ................................................................................ § 46. Pieniądze ............................................................................ § 47. Papiery wartościowe ..........................................................

95 95 95 96 96 98

258 259 259 262 262 266

99 99 100 102 103 104 105

268 270 271 278 282 287 290

205 210 216 219 223 223 226 233 236 237 241 242 242 243 248 251 253

XV

Spis treści

§ 48. § 49. § 50. § 51.

Dobra niematerialne ........................................................... Przedsiębiorstwo ................................................................ Gospodarstwo rolne ........................................................... Mienie i majątek .................................................................

Str.

106 107 108 108

Nb.

293 294 297 298

Rozdział X. Czynności prawne na tle innych zdarzeń cywilnoprawnych .................................................................... 110 § 52. Zdarzenia cywilnoprawne w ogólności .............................. I. Pojęcie zdarzenia cywilnoprawnego ............................ II. Klasyfikacja zdarzeń cywilnoprawnych ....................... § 53. Pojęcie i znaczenie czynności prawnych ........................... I. Pojęcie czynności prawnej ........................................... II. Rola czynności prawnych ............................................. § 54. Oświadczenie woli ............................................................. I. Istota oświadczenia woli .............................................. II. Składanie oświadczeń woli .......................................... III. Wykładnia oświadczeń woli ......................................... § 55. Klasyfikacja czynności prawnych ...................................... I. Czynności jednostronne i wielostronne ........................ II. Czynności konsensualne i realne .................................. III. Czynności między żyjącymi i na wypadek śmierci ..... IV. Czynności zobowiązujące, rozporządzające oraz o podwójnym skutku .................................................... V. Czynności przysparzające ............................................ VI. Czynności kauzalne i abstrakcyjne .............................. VII. Czynności upoważniające ............................................ § 56. Zawieranie umów ............................................................... I. Sposoby (tryby) zawierania umów w ogólności .......... II. Tryb ofertowy zawierania umów ................................. 1. Pojęcie oferty ........................................................... 2. Skutki złożenia oferty .............................................. 3. Przyjęcie oferty ........................................................ 4. Czas i miejsce zawarcia umowy w trybie ofertowym ... 5. Szczególne regulacje dotyczące zawarcia umowy w trybie ofertowym przez przedsiębiorców ............... III. Przetarg i aukcja ........................................................... 1. Wprowadzenie do problematyki .............................. 2. Ogłoszenie aukcji i przetargu ................................... 3. Aukcja ...................................................................... 4. Przetarg .................................................................... 5. Wadium ....................................................................

110 110 111 114 114 115 117 117 119 122 125 125 126 126

301 301 303 309 309 312 318 318 322 329 335 336 339 342

127 128 129 130 130 130 131 131 132 133 134

343 347 349 352 353 353 355 355 357 363 366

135 137 137 138 139 140 141

367 373 373 378 380 382 385

XVI

§ 57.

§ 58.

§ 59.

§ 60.

Spis treści

6. Unieważnienie umowy zawartej w przetargu albo aukcji ................................................................ IV. Negocjacje .................................................................... 1. Zawarcie umowy w drodze negocjacji ..................... 2. Odpowiedzialność za winę w kontraktowaniu ......... 3. Ochrona informacji poufnych .................................. Treść czynności prawnych ................................................. I. Elementy treści czynności prawnych ........................... 1. Elementy przedmiotowo istotne (essentialia negotii) .................................................. 2. Elementy nieistotne (naturalia negotii) ................... 3. Elementy podmiotowo istotne (accidentalia negotii) ................................................ II. Istota i rodzaje warunku ............................................... III. Terminy i ich obliczanie ............................................... Forma czynności prawnych ................................................ I. Uwagi wstępne ............................................................. II. Szczególne formy (sposoby) składania oświadczeń woli ............................................................................... 1. Zwykła forma pisemna ............................................. 2. Formy pisemne kwalifikowane ................................ III. Skutki niezachowania formy szczególnej .................... 1. Forma zastrzeżona pod rygorem nieważności ......... 2. Forma zastrzeżona dla celów dowodowych ............. 3. Forma zastrzeżona dla wywołania oznaczonych skutków prawnych ................................................... IV. Forma następczych czynności prawnych ..................... V. Pismo potwierdzające ................................................... Wady oświadczenia woli .................................................... I. Pojęcie i rodzaje wad oświadczenia woli ..................... II. Brak świadomości lub swobody ................................... III. Pozorność ..................................................................... IV. Błąd .............................................................................. V. Podstęp ......................................................................... VI. Groźba .......................................................................... Sankcje wadliwych czynności prawnych ........................... I. Rodzaje sankcji wadliwych czynności prawnych ........ II. Nieważność .................................................................. III. Wzruszalność ............................................................... IV. Bezskuteczność zawieszona ......................................... V. Bezskuteczność względna ............................................

Str.

Nb.

143 144 144 145 145 146 146

390 393 393 396 398 399 399

146 401 147 402 147 148 149 151 151

403 405 410 417 417

152 152 153 155 155 156

419 419 424 429 430 432

156 157 157 158 158 159 160 161 162 163 164 164 164 165 166 167

435 436 438 440 440 442 444 446 450 451 455 455 456 459 462 464

XVII

Spis treści Str.

Nb.

169 170 170 170 170 171 171 171 172 172 173 174 174 174 175

467 470 470 471 472 474 475 475 476 478 480 482 482 483 486

175 176 176 177

487 490 491 494

Rozdział XI. Prawo podmiotowe ............................................... 169 § 61. Pojęcie prawa podmiotowego ............................................ § 62. Uprawnienia ....................................................................... I. Uwagi ogólne ............................................................... II. Uprawnienia bezpośrednie ........................................... III. Roszczenia .................................................................... IV. Uprawnienia kształtujące ............................................. § 63. Rodzaje praw podmiotowych ............................................. I. Prawa majątkowe i niemajątkowe ................................ II. Prawa bezwzględne i względne .................................... III. Prawa zbywalne i niezbywalne .................................... IV. Prawa akcesoryjne i związane ...................................... § 64. Nabycie i utrata prawa podmiotowego .............................. I. Uwagi wstępne ............................................................. II. Nabycie pochodne i pierwotne ..................................... III. Nabycie konstytutywne i translatywne ........................ IV. Nabycie pod tytułem szczególnym i pod tytułem ogólnym.......................................................................... V. Utrata prawa podmiotowego ........................................ § 65. Wykonywanie prawa podmiotowego ................................. § 66. Nadużycie prawa podmiotowego .......................................

Rozdział XII. Przedawnienie roszczeń i terminy zawite ......... 179 § 67. Istota przedawnienia ........................................................... I. Pojęcie przedawnienia .................................................. II. Przedmiot przedawnienia ............................................. III. Zarzut przedawnienia ................................................... IV. Skutek przedawnienia .................................................. § 68. Terminy przedawnienia ...................................................... I. Długość terminu ........................................................... II. Obliczanie terminu ....................................................... III. Zawieszenie biegu przedawnienia ................................ IV. Wstrzymanie zakończenia biegu przedawnienia .......... V. Przerwanie biegu przedawnienia .................................. § 69. Terminy zawite ...................................................................

179 179 179 180 180 181 181 182 182 183 183 184

496 496 498 499 500 501 501 503 504 506 507 509

Rozdział XIII. Ochrona praw podmiotowych .......................... 186 § 70. Uwagi wstępne ................................................................... § 71. Ochrona własna praw podmiotowych ................................ I. Obrona konieczna ......................................................... II. Stan wyższej konieczności ...........................................

186 186 186 187

511 512 512 514

XVIII

Spis treści

III. Dozwolona samopomoc ............................................... § 72. Ochrona sądowa ................................................................. I. Wszczęcie postępowania .............................................. II. Legitymacja procesowa ................................................ III. Ustalenie stanu faktycznego ......................................... IV. Ciężar dowodu .............................................................. V. Domniemania ............................................................... 1. Domniemania faktyczne .......................................... 2. Domniemania prawne .............................................. VI. Obrona pozwanego ....................................................... VII. Orzeczenia sądowe ....................................................... § 73. Znaczenie dobrej i złej wiary .............................................

Str.

187 188 188 189 190 190 191 191 191 192 193 193

Nb.

516 517 517 521 522 523 525 525 526 529 530 531

Część II. Prawo rzeczowe Rozdział I. Ogólne wiadomości o prawie rzeczowym .............. 197 § 1. Prawo rzeczowe w znaczeniu przedmiotowym i podmiotowym .................................................................. 197 533 § 2. Podział praw rzeczowych ................................................... 198 537 § 3. Zasada numerus clausus praw rzeczowych ........................ 200 543 Rozdział II. Pojęcie własności .................................................... 202 § 4. Ekonomiczne pojęcie własności ........................................ § 5. Własność w znaczeniu prawnym ....................................... § 6. Formy własności ................................................................ I. Uwagi ogólne ............................................................... II. Własność prywatna ...................................................... III. Własność państwowa ................................................... IV. Własność samorządowa ...............................................

202 202 203 203 204 205 206

547 548 550 550 551 554 560

Rozdział III. Treść i zakres prawa własności ............................ 209 § 7. Treść prawa własności ........................................................ 209 566 § 8. Ustawowe granice prawa własności ................................... 212 578 § 9. Przestrzenne granice własności nieruchomości ................. 217 595 Rozdział IV. Nabycie i utrata prawa własności ........................ 220 § 10. Uwagi ogólne ..................................................................... § 11. Pierwotne i pochodne nabycie własności ........................... § 12. Przeniesienie własności ...................................................... I. Uwagi wstępne ............................................................. II. Przeniesienie własności rzeczy ruchomych .................

220 220 221 221 221

601 602 605 605 606

XIX

Spis treści

§ 13. § 14.

§ 15.

§ 16. § 17.

§ 18. § 19. § 20.

III. Przeniesienie własności rzeczy ruchomej przez osobę nieuprawnioną do rozporządzania rzeczą .................... Przeniesienie własności nieruchomości – uwagi ogólne .... Przeniesienie własności nieruchomości stanowiącej własność Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego ..................................................................... Gospodarowanie nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa .............................................................................. I. Uwagi wstępne ............................................................. Ograniczenia nabywania nieruchomości przez cudzoziemców .................................................................... Zasiedzenie ......................................................................... I. Uwagi ogólne ............................................................... II. Przedmiot zasiedzenia .................................................. III. Przesłanki zasiedzenia .................................................. Znalezienie rzeczy .............................................................. Zrzeczenie się własności nieruchomości i porzucenie rzeczy ruchomej ................................................................. Inne wypadki nabycia i utraty prawa własności ................

Str.

Nb.

224 613 225 617

227 623 229 628 229 628 230 231 231 232 232 234

633 637 637 640 642 649

235 655 236 658

Rozdział V. Współwłasność ........................................................ 238 § 21. § 22. § 23. § 24.

Pojęcie, rodzaje i ogólna charakterystyka współwłasności ... Źródła współwłasności ....................................................... Udział we współwłasności ................................................. Zarząd rzeczą wspólną ....................................................... I. Uwagi wstępne ............................................................. II. Zarząd ustawowy .......................................................... III. Zarząd umowny ............................................................ IV. Zarząd sądowy .............................................................. § 25. Korzystanie z rzeczy wspólnej ........................................... § 26. Zniesienie współwłasności ................................................. I. Uwagi wstępne ............................................................. II. Tryby i sposoby zniesienia współwłasności .................

238 239 240 240 240 241 242 242 243 244 244 244

661 666 667 669 669 670 674 675 676 680 680 681

Rozdział VI. Własność lokali ...................................................... 246 § 27. Przedmiot odrębnej własności ............................................ § 28. Istota odrębnej własności lokalu ........................................ § 29. Sposoby ustanowienia odrębnej własności lokali .............. I. Umowa ......................................................................... II. Jednostronna czynność prawna .................................... III. Orzeczenie sądowe .......................................................

246 246 248 248 250 250

687 689 693 693 699 700

XX

Spis treści

IV. Przekształcenie spółdzielczych praw do lokalu mieszkalnego ................................................................ § 30. Wspólnota mieszkaniowa ................................................... § 31. Prawa i obowiązki właścicieli lokali .................................. § 32. Zarząd nieruchomością wspólną ........................................

Str.

Nb.

251 251 252 254

702 704 705 710

Rozdział VII. Ochrona własności .............................................. 257 § 33. Ogólna charakterystyka ochrony własności ....................... § 34. Roszczenie windykacyjne i negatoryjne ............................ I. Roszczenie windykacyjne ............................................ II. Roszczenie negatoryjne ................................................ § 35. Roszczenia uzupełniające ................................................... § 36. Roszczenie posiadacza o zwrot nakładów ......................... § 37. Roszczenia związane z budową na cudzym gruncie ..........

257 257 257 259 260 261 262

718 721 721 727 731 735 739

Rozdział VIII. Użytkowanie wieczyste ...................................... 264 § 38. § 39. § 40. § 41.

Uwagi wstępne ................................................................... Przedmiot i treść prawa użytkowania wieczystego ............ Opłaty z tytułu użytkowania wieczystego .......................... Powstanie i ustanie użytkowania wieczystego ................... I. Ustanowienie użytkowania wieczystego ...................... II. Wygaśnięcie użytkowania wieczystego i skutki z tym związane ............................................................. § 42. Przekształcenie użytkowania wieczystego w prawo własności ............................................................................

264 264 266 268 268

742 744 751 755 755

269 759 270 764

Rozdział IX. Ograniczone prawa rzeczowe .............................. 273 § 43. Pojęcie i ogólna charakterystyka praw rzeczowych ograniczonych .................................................................... § 44. Powstanie ograniczonych praw rzeczowych ...................... § 45. Zmiana treści ograniczonych praw rzeczowych ................ § 46. Pierwszeństwo praw rzeczowych ....................................... § 47. Wygaśnięcie ograniczonych praw rzeczowych ..................

273 274 275 275 276

771 776 780 781 786

Rozdział X. Użytkowanie ............................................................ 278 § 48. § 49. § 50. § 51. § 52. § 53.

Pojęcie i ogólna charakterystyka użytkowania .................. Powstanie użytkowania ...................................................... Treść prawa użytkowania ................................................... Wygaśnięcie użytkowania .................................................. Użytkowanie przez osoby fizyczne .................................... Użytkowanie przez rolnicze spółdzielnie produkcyjne i inne osoby prawne ...........................................................

278 279 280 280 281

790 795 797 801 802

282 805