STUDIA PRAWNICZE KUL

STUDIA PRAWNICZE KUL Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II Wydział Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji RADA NAUKOWA Adam BŁAŚ, Remigio...
4 downloads 2 Views 930KB Size
STUDIA PRAWNICZE KUL

Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II Wydział Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji

RADA NAUKOWA Adam BŁAŚ, Remigio BENEYTO BERENGUER, Wiesław CHRZANOWSKI , Janina CIECHANOWICZ-McLEAN, Andrzej DZIĘGA, Giorgio FELICIANI, Mirosław GRANAT, Józef KRUKOWSKI, Wojciech ŁĄCZKOWSKI, Barbara MIKOŁAJCZYK, Henryk MISZTAL, Marek SAFJAN, Stanisław SAGAN, Marian STASIAK, Adam STRZEMBOSZ, Hanna SUCHOCKA, Renata SZAFARZ, Andrzej SZAJKOWSKI, Marian ZDYB, Andrzej ZOLL

ZESPÓŁ REDAKCYJNY Redaktor naczelny – Antoni DĘBIŃSKI Zastępcy redaktora naczelnego: Piotr STANISZ Stanisław WRZOSEK Członkowie redakcji: Wiesław BAR Andrzej HERBET Artur KUŚ Anna PRZYBOROWSKA-KLIMCZAK Tadeusz STANISŁAWSKI Krzysztof WIAK Redaktorzy tematyczni: Wojciech Sz. STASZEWSKI Monika WÓJCIK Redaktorzy językowi: Jadwiga POTRZESZCZ Delaine R. SWENSON Sekretarze redakcji: Anna SZAREK-ZWIJACZ Marzena RZESZÓT Wszystkie artykuły i studia zamieszczone w czasopiśmie są recenzowane.

STUDIA PRAWNICZE KUL 3 (51) 2012

Wydawnictwo KUL Lublin 2012

Tłumaczenia streszczeń na język angielski: Jacek Barcik, Michalina Duda, Marzena Rzeszót na język rosyjski: Bohdan Kukharenko Opracowanie redakcyjne Anna Szarek-Zwijacz Opracowanie komputerowe Wojciech Olech Projekt okładki Agnieszka Gawryszuk

Wersją pierwotną wydawnictwa jest wersja drukowana

© Copyright by Wydawnictwo KUL, Lublin 2012

ISSN 1897-7146

nakład 250 egz.

Adres redakcji „Studia Prawnicze KUL” Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II Al. Racławickie 14 20-950 Lublin tel. 0-81 445-35-31, fax 0-81 445-37-26 [email protected] Wydawnictwo KUL ul. Zbożowa 61, 20-827 Lublin tel. 0-81 740-93-40, fax 0-81 740-93-50 e-mail: [email protected] http://wydawnictwo.kul.edu.pl Druk i oprawa elpil ul. Artyleryjska 11 08-110 Siedlce e-mail: [email protected]

STUDIA I ARTYKU£Y

STUDIA PRAWNICZE KUL 3 (51) 2012

JACEK BARCIK*

0

CHARAKTER PRAWNY ACTA W PRAWIE MIÊDZYNARODOWYM I PRAWIE UNII EUROPEJSKIEJ

Charakter prawny umowy handlowej dotycz¹cej zwalczania obrotu towarami podrabianymi (Anti-Counterfeiting Trade Agreement – ACTA1) z pozoru zdaje siê nie budziæ w¹tpliwoœci. Tymczasem, tak na gruncie prawa miêdzynarodowego, jak i europejskiego, powsta³y kontrowersje co do jej statusu. Dotyczy³y one podstawowego pytania, czy ACTA mo¿e byæ w ogóle klasyfikowana jako prawnie wi¹¿¹ca umowa miêdzynarodowa? Je¿eli tak, to z jakiego rodzaju umow¹ mamy do czynienia? Co oznacza, ¿e ACTA jest umow¹ mieszan¹ i czy Unia Europejska posiada³a kompetencje do jej negocjowania? Jaki bêdzie status ACTA w prawie europejskim po jej ewentualnym wejœciu w ¿ycie? 1. W¹tpliwoœæ, czy rzeczywiœcie ACTA jest wi¹¿¹cym traktatem miêdzynarodowym, pojawi³a siê na gruncie amerykañskim, z którego zosta³a przeniesiona do Europy. Wi¹¿e siê ona z wewnêtrznymi, konstytucyjnymi procedurami USA w odniesieniu do zawierania umów miêdzynarodowych. Odró¿nia siê tam bowiem traktaty (treaties) wymagaj¹ce zgody Senatu na ratyfikacjê (art. II § 2 Konstytucji Stanów Zjednoczonych Ameryki) od porozumieñ wykonawczych, które mog¹ byæ zawierane za zgod¹ Kongresu (congressional executive agreements) albo samodzielnie przez prezydenta (sole executive agreements)2. Jedynie te pierwsze maj¹ status równy ustawom federalnym i korzystaj¹ z pierwszeñstwa przed prawem stanowym (na mocy

0 *Dr, Uniwersytet Œl¹ski. 1 Tekst umowy w jêzyku polskim zob.: http://register.consilium.europa.eu/pdf /pl/11/st12/st12196.pl11.pdf [dostêp: 13 czerwca 2012 r.]. Jêzykami autentycznymi ACTA pozostaj¹: angielski, francuski i hiszpañski. 2 R.E. Dalton, National treaty law and practice: United States, „Studies in Transnational Legal Policy” 1999, nr 30; J. Sozañski, Prawo traktatów, Warszawa–Poznañ 2009, s. 70-71; M. Frankowska, Prawo traktatów, Warszawa 1997, s. 105; R.M. Ma³ajny, „Rada i zgoda” Senatu USA w postêpowaniu traktatowym, „Studia Prawnicze” 1993, nr 2-3.

8

Jacek Barcik

art. VI Konstytucji Stanów Zjednoczonych Ameryki)3. Negocjuj¹cy umowê w imieniu USA Urz¹d Przedstawiciela Handlowego Stanów Zjednoczonych (Office of the United States Trade Representative) uzna³ ACTA za porozumienie wykonawcze zawierane samodzielnie przez g³owê pañstwa4. Zdaniem R. Kirka, pe³ni¹cego funkcjê Przedstawiciela Handlowego Stanów Zjednoczonych, ocenê tê uzasadnia fakt, ¿e ACTA jest zgodna z obowi¹zuj¹cym prawem USA, zaœ prezydent ma ogólne zwierzchnictwo nad stosunkami miêdzynarodowymi USA i jest upowa¿niony do zawarcia ACTA na podstawie federalnej ustawy o handlu z 1974 r.5 Taka kwalifikacja ACTA z jednej strony pozwala omin¹æ kontrolê sprawowan¹ przez amerykañsk¹ legislatywê nad procedur¹ zawierania umowy, z drugiej jednak nie gwarantuje zgodnoœci prawa amerykañskiego z ACTA6. Nie wchodz¹c w niuanse amerykañskiego systemu konstytucyjnego, nale¿y wyraŸnie rozró¿niæ dwie p³aszczyzny rozwa¿añ. Pierwsza zwi¹zana jest z wewnêtrznym prawem USA, druga z prawem miêdzynarodowym. O ile na gruncie prawa amerykañskiego wyst¹pi³y kontrowersje co do kwalifikacji ACTA, o tyle z perspektywy prawa miêdzynarodowego nie ulega w¹tpliwoœci, ¿e stanowi ona wi¹¿¹c¹ umowê miêdzynarodow¹. Choæ ACTA nie w pe³ni odpowiada definicji traktatu zawartej w art. 2 ust. 1 pkt a Konwencji wiedeñskiej o prawie traktatów z 1969 r. (dalej: KWPT)7, gdy¿ stron¹ umowy ma byæ, obok pañstw, tak¿e organizacja miêdzynarodowa (UE), jednak nie wp³ywa to na jej moc obowi¹zuj¹c¹. Przes¹dza o tym art. 3 KWPT8. Nale¿y wiec uznaæ, ¿e ACTA nie podlega regulacjom 3 C. Linde, The U.S. Constitution and international law: finding the balance, „Journal of Transnational Law and Policy” 2006, nr 2, vol. 15, s. 305-339. W praktyce zdecydowan¹ wiêkszoœæ zawieranych przez USA umów miêdzynarodowych stanowi¹ wspó³czeœnie porozumienia wykonawcze. O.A. Hathaway, Presidential power over international law: restoring the balance, „Yale Law Journal” 2009, nr 2, vol. 119, s. 140. 4 J. Love, US Congress is not bound by ACTA, according to White House answers to Senate finance on ACTA and TPP negotiations, Knowledge Ecology International, April 19, 2011: http://keionline. org/node/1115 [dostêp: 13 czerwca 2012 r.]. 5 S. Flynn, ACTA’s constitutional problem: the treaty is not a treaty, „American University International Law Review” 2011, nr 3, vol. 26, s. 919-922. 6 ACTA public comments: submissions of legal academics, http://infojustice.org/wp-content/ uploads/2011/02/ACTA-Comment-Thirty-Professors-USTR-2010-0014.pdf [dostêp: 13 czerwca 2012 r.]. 7 Konwencja wiedeñska o prawie traktatów sporz¹dzona dnia 23 maja 1969 r., Dz. U. z 1990 r. Nr 74, poz. 439; art. 2 ust. 1 pkt a: „traktat” oznacza miêdzynarodowe porozumienie miêdzy pañstwami, zawarte w formie pisemnej i regulowane przez prawo miêdzynarodowe, niezale¿nie od tego, czy jest ujête w jednym dokumencie, czy w dwóch lub wiêcej dokumentach, i bez wzglêdu na jego szczególn¹ nazwê”. 8 Art. 3 KWPT: „Fakt, ¿e niniejszej konwencji nie stosuje siê ani do porozumieñ miêdzynarodowych, zawartych miêdzy pañstwami a innymi podmiotami prawa miêdzynarodowego lub miêdzy takimi innymi podmiotami prawa miêdzynarodowego, ani do porozumieñ miêdzy-

Charakter prawny ACTA w prawie miêdzynarodowym i prawie Unii Europejskiej

9

KWPT9, a zatem nie ma znaczenia, ¿e USA jedynie podpisa³y, ale jeszcze nie ratyfikowa³y KWPT. ACTA podlegaæ bêdzie natomiast regulacjom miêdzynarodowego zwyczajowego prawa traktatowego, które w znacznej mierze zosta³o odzwierciedlone w KWPT10. KWPT stanowi bowiem kodyfikacjê istniej¹cego miêdzynarodowego prawa zwyczajowego. Sama ACTA w art. 2 ust. 1 przewiduje swój wi¹¿¹cy, miêdzynarodowy charakter11. Oznacza to, ¿e, zgodnie z zasad¹ pacta sunt servanda, ACTA bêdzie wi¹zaæ strony, które musz¹ wykonywaæ postanowienia umowy w dobrej wierze. Nie mog¹ równie¿ powo³ywaæ siê na postanowienia swojego prawa wewnêtrznego dla usprawiedliwienia niewykonywania przez nie umowy12. Maj¹ jednak du¿¹ swobodê w wyborze sposobu implementowania postanowieñ ACTA, w tym w przyjmowaniu nowych regulacji prawa wewnêtrznego13. W razie gdyby USA, po wejœciu w ¿ycie ACTA, nie wykonywa³o postanowieñ umowy, musi liczyæ siê z odpowiedzialnoœci¹ na zasadach przyjêtych w prawie miêdzynarodowym. Reasumuj¹c, dualistyczny model relacji prawa miêdzynarodowego do prawa wewnêtrznego w USA powoduje, ¿e ACTA wi¹zaæ bêdzie Stany Zjednoczone w relacjach miêdzynarodowych, jakkolwiek w ramach systemu narodowych zawieranych w formie innej ni¿ pisemna, nie wp³ywa na: a) moc prawn¹ takich porozumieñ; b) zastosowanie do nich którejkolwiek z norm sformu³owanych w niniejszej konwencji, którym podlega³yby one na podstawie prawa miêdzynarodowego, niezale¿nie od tej konwencji; c) zastosowanie konwencji do wzajemnych stosunków miêdzy pañstwami, opartych na porozumieniach miêdzynarodowych, których stronami s¹ równie¿ inne podmioty prawa miêdzynarodowego”. 9 Przeciwne stanowisko zajê³a Komisja Europejska, zob.: Anti-Counterfeiting Trade Agreement (ACTA), Written questions by the European Parliament, s. 52: http://trade.ec.europa.eu/ doclib/docs/2012/february/tradoc_149102.pdf [dostêp: 13 czerwca 2012 r.]. 10 Miêdzynarodowy Trybuna³ Sprawiedliwoœci w kilku sprawach stwierdzi³, ¿e niektóre z postanowieñ ujêtych w KWPT stanowi¹ kodyfikacjê istniej¹cego miêdzynarodowego prawa zwyczajowego. Stanowisko to potwierdza tak¿e wysoka liczba pañstw-stron KWPT. Zob. sprawy: Gabèíkovo-Nagymaros Project (Hungary v. Slovakia), I.C.J. Reports 1997, s. 46; Legal Consequences for States of the Continued Presence of South Africa in Namibia (South West Africa) notwithstanding Security Council Resolution 276 (1970), Advisory Opinion, I.C.J. Reports. 1971, s. 47; Fisheries Jurisdiction (United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland v. Iceland), Jurisdiction of the Court, Judgment, I.C.J. Reports 1973, s. 18. 11 Art. 2 ust. 1 ACTA: „Ka¿da Strona nadaje skutecznoœæ postanowieniom niniejszej Umowy [...] Ka¿dej Stronie pozostawia siê swobodê okreœlenia w³aœciwego sposobu wprowadzania w ¿ycie postanowieñ niniejszej Umowy w ramach w³asnego systemu prawnego i praktyki”. 12 Oznacza to, ¿e bezzasadne s¹ obawy o powstanie nierównoœci zobowi¹zañ stron umowy. Obawy takie wyrazi³a grupa pos³ów do Parlamentu Europejskiego w pisemnym pytaniu (E-1447/2011) do Komisji Europejskiej. Argumentowa³a ona, ¿e o ile np. UE by³aby zwi¹zana restrykcyjnymi postanowieniami ACTA, korzystaj¹cymi z prymatu nad unijnym prawem pochodnym, o tyle podobne zobowi¹zanie nie wyst¹pi³oby na gruncie prawa USA. 13 Zgodnie z art. 3 ACTA: „1. Niniejsza Umowa nie narusza przepisów prawa Stron dotycz¹cych dostêpnoœci, nabywania, zakresu i utrzymywania w mocy praw w³asnoœci intelektualnej”.

10

Jacek Barcik

prawa amerykañskiego jej przepisy nie bêd¹ korzystaæ z pierwszeñstwa nad prawem federalnym. 2. W zale¿noœci od przyjêtych kryteriów podzia³u, w prawie miêdzynarodowym umowy miêdzynarodowe klasyfikuje siê wed³ug kryteriów materialnych albo formalnych. Te pierwsze bior¹ za podstawê naturê traktatu, jego treœæ i funkcje, te drugie koncentruj¹ siê na formie lub elementach umowy14. K r y t e r i a m a t e r i a l n e . ACTA mo¿e byæ klasyfikowana jako traktat normotwórczy, a nie jako umowa – kontrakt. ACTA zawiera przepisy o charakterze abstrakcyjnym, w zamyœle jej twórców ma byæ równie¿ umow¹ o skutku generalnym, wp³ywaj¹cym na pañstwa trzecie i ustanawiaj¹cym uniwersalne standardy ochrony w³asnoœci intelektualnej15. Ze wzglêdu na przedmiot traktatu, ACTA, jak wynika z samej jej nazwy, jest umow¹ handlow¹. Trudno jednak zgodziæ siê z ocen¹, ¿e ACTA jest klasycznym porozumieniem handlowym. Zawiera raczej regulacje z zakresu ochrony w³asnoœci intelektualnej i powinna byæ zaliczona do umów z tej dziedziny. Sk¹d zatem kwalifikacja omawianej umowy jako handlowej? Prawdopodobnie zdecydowa³y o tym wzglêdy zwi¹zane z negocjacj¹ treœci umowy. Umowy handlowe s¹ negocjowane w sposób poufny, w przeciwieñstwie do umów z zakresu ochrony w³asnoœci intelektualnej16. Kwalifikacja ACTA jako umowy handlowej umo¿liwi³a prowadzenie sekretnych negocjacji nad jej treœci¹, co z kolei pozwala³o wy³¹czyæ kontrolê i nacisk opinii publicznej zaniepokojonej projektowanymi postanowieniami ACTA17. 14 W. Czapliñski, A. Wyrozumska, Prawo miêdzynarodowe publiczne. Zagadnienia systemowe, Warszawa 2004, s. 36; zob. tak¿e: A. Wyrozumska, Umowy miêdzynarodowe, teoria i praktyka, Warszawa 2006, s. 5 i n. 15 K. Weatherall, ACTA as a new kind of international IP lawmaking, „American University International Law Review” 2011, nr 3, vol. 26, s. 839-901. 16 D.S. Levine, Transparency soup: the ACTA negotiating process and „Black box” lawmaking, „American University International Law Review” 2011, nr 3, vol. 26, s. 831. Zarówno na forum WTO, jak i WIPO oraz WHO negocjacje pozostaj¹ przejrzyste, czemu s³u¿y publikacja na stronach internetowych odpowiednich instytucji agendy negocjacji, listy uczestników, protoko³ów negocjacyjnych i projektów dokumentów. Dwie umowy WIPO: Traktat o prawach autorskich (WIPO Copyright Treaty – WCT) i Traktat o wykonaniach artystycznych i fonograficznych (WIPO Performance and Phonograms Treaty – WPPT) by³y negocjowane na otwartych posiedzeniach w Genewskim Centrum Kongresowym. Uczestnictwo w posiedzeniach nie wymaga³o akredytacji, zaœ projekty umów poddane zosta³y konsultacjom. Zob.: M. Geist, ACTA guide, part three: transparency and ACTA secrecy, http://www.michaelgeist.ca/content/view/4737/125/; zob. tak¿e, ACTA is secret. How transparent are other global norm setting exercises?, http://www. keionline.org/misc-docs/4/attachment1_transparency_ustr.pdf [dostêp: 13 czerwca 2012 r.]. 17 Brak dostêpu do dokumentów negocjacyjnych powoduje, ¿e utrudnione bêdzie dokonywanie wyk³adni ACTA po jej wejœciu w ¿ycie. Zgodnie z art. 31 KWPT, wyk³adni traktatu nale¿y dokonywaæ w dobrej wierze, zgodnie ze zwyk³ym znaczeniem, jakie nale¿y przypisywaæ u¿ytym w nim wyrazom w ich kontekœcie (podkreœliæ nale¿y, ¿e ACTA jest sporz¹dzona w trzech jêzykach autentycznych: angielskim, francuskim i hiszpañskim), oraz w œwietle jego

Charakter prawny ACTA w prawie miêdzynarodowym i prawie Unii Europejskiej

11

Jak stwierdzi³y pañstwa negocjuj¹ce ACTA: „[...] Istnieje powszechnie akceptowana praktyka w czasie negocjacji handlowych pomiêdzy suwerennymi pañstwami nieujawniania opinii publicznej dokumentów negocjacyjnych, szczególnie we wczeœniejszych stadiach negocjacji. Umo¿liwia to delegacjom wymianê pogl¹dów w zaufaniu, u³atwiaj¹c negocjacje i kompromis, niezbêdny do osi¹gniêcia kompleksowego porozumienia”18. Czy ACTA jest umow¹ tworz¹c¹ organizacjê miêdzynarodow¹? Przyjrzyjmy siê elementom definicji organizacji miêdzynarodowej ukszta³towanej w praktyce prawa miêdzynarodowego19. Tradycyjnie zalicza siê do nich celowy charakter zwi¹zku zawartego przez podmioty prawa miêdzynarodowego, utworzenie organizacji w drodze umowy miêdzynarodowej i wyposa¿enie jej w system sta³ych organów20. W przypadku ACTA mamy do czynienia ze zwi¹zkiem celowym (zgodnie z preambu³¹ ACTA jej celem jest skuteczniejsze dochodzenie i egzekwowanie praw w³asnoœci intelektualnej oraz zwalczanie procederu podrabiania towarów i ich rozpowszechniania), powsta³ym na podstawie statutu o charakterze umowy miêdzynarodowej (umowa ACTA) i wyposa¿onym w jeden sta³y organ21. Ten ostatni wymóg spe³nia powo³anie w rozdziale V ACTA (zatytu³owanym Postanowienia instytucjonalne) Komitetu ds. ACTA oraz punktów kontaktowych w pañstwach cz³onkowskich. Komitet ma sk³adaæ siê z przedstawicieli pañstw stron ACTA i zbieraæ siê co najmniej raz w roku. Decyzjê bêd¹ zasadniczo zapadaæ w drodze konsensusu. Komitet bêdzie posiada³ przyjêty przez siebie regulamin, zosta³ tak¿e wyposa¿ony w kompetencjê do podejmowania decyzji wyliczonych w art. 36 ust. 3 ACTA. Ogólnie obejmuj¹ one kontrolê nad wdra¿aniem umowy w ¿ycie, w³¹cznie z prawem do udzielania zaleceñ przedmiotu i celu. Jednak¿e, wed³ug art. 32 KWPT, mo¿na tak¿e siêgn¹æ do uzupe³niaj¹cych œrodków interpretacji, ³¹cznie z pracami przygotowawczymi do traktatu (travaux préparatoires) oraz okolicznoœciami jego zawarcia, jeœli wyk³adnia przeprowadzona na podstawie art. 31 KWPT i oparta na zwyk³ym znaczeniu przepisu, w œwietle jego przedmiotu i celu, pozostawi³aby znaczenie dwuznacznym lub niejasnym albo prowadzi³aby do rezultatu wyraŸnie absurdalnego lub nierozs¹dnego. 18 „The Anti-Counterfeiting Trade Agreement – summary of key elements under discussion”: http:// www.ustr.gov/sites/default/files/uploads/factsheets/2009/asset_upload_file917_15546.pdf. [dostêp: 13 czerwca 2012 r.]. 19 Z.M. Doliwa-Klepacki, Encyklopedia organizacji miêdzynarodowych, Warszawa 1999, s. 11-14; J. Menkes, A. Wasilkowski, Organizacje miêdzynarodowe. Prawo instytucjonalne, Warszawa 2006, s. 54-63. 20 Tam¿e. 21 Precyzuj¹c, co oznacza okreœlenie „sta³y” organ, Z.M. Doliwa-Klepacki uznaje, ¿e organy takie s¹ „utworzone na czas istnienia organizacji i ¿e sta³y jest ich byt prawny”. Choæ organizacja powinna posiadaæ przynajmniej dwa organy: organ naczelny i administracyjny, to Autor dodaje zarazem, ¿e „nie mo¿na wykluczaæ mo¿liwoœci istnienia miêdzynarodowej organizacji miêdzypañstwowej, posiadaj¹cej jedynie organ naczelny”. ACTA zdaje siê stanowiæ taki przypadek. Zob. Z.M. Doliwa-Klepacki, dz. cyt., s. 14.

12

Jacek Barcik

i zatwierdzania zwi¹zanych z nimi wytycznych dotycz¹cych najlepszych praktyk. Podkreœliæ nale¿y, ¿e kompetencje decyzyjne Komitetu nie s¹ wymienione w sposób wyczerpuj¹cy, o czym œwiadczy art. 36 ust. 3 pkt e („Komitet mo¿e podejmowaæ decyzje dotycz¹ce: [...] e) podejmowania innych dzia³añ zwi¹zanych z wype³nianiem swoich funkcji”). Powo³anie Komitetu da³o podstawy do obaw, i¿ ACTA kreuje now¹ organizacjê w zakresie ochrony w³asnoœci intelektualnej, konkurencyjn¹ do dot¹d funkcjonuj¹cych w tym obszarze Œwiatowej Organizacji Handlu (World Trade Organization – WTO) i Œwiatowej Organizacji W³asnoœci Intelektualnej (World Intellectual Property Organization – WIPO)22. Sama ACTA w kilku postanowieniach stara siê rozproszyæ te obawy23, jednak w praktyce mog¹ ujawniæ siê sprzecznoœci pomiêdzy ACTA a TRIPS24 oraz nak³adanie siê kompetencji ACTA, WTO i WIPO. Zachodzi pytanie, czy powo³anie tylko jednego organu ACTA daje podstawy do uznania jej za organizacjê miêdzynarodow¹? Przegl¹d struktur istniej¹cych organizacji miêdzynarodowych upewnia, ¿e najprostsze organizacje miêdzynarodowe sk³adaj¹ siê przynajmniej z dwóch organów, z których jeden pe³ni funkcjê decyzyjn¹ (np. szczyt, konferencja), drugi zaœ administracyjn¹, us³ugow¹ w stosunku do organu decyzyjnego (np. sekretariat, biuro). Czasami wystêpuje jeszcze trzeci organ, o ograniczonym sk³adzie, zajmuj¹cy siê bie¿¹cym zarz¹dzaniem organizacj¹ (np. rada)25. 22 H.G. Ruse-Khan, From TRIPS to ACTA: towards a new ‘gold standard’ in criminal IP enforcement?, „Max Planck Institute for Intellectual Property and Competition Law Research Paper” 2010, nr 6, s. 1-22; M. Kaminski, The origins and potential impact of the Anti-Counterfeiting Trade Act, „Yale Journal of International Law” 2009, vol. 34, s. 247-255. 23 Art. 1 ACTA: „¯adne postanowienie niniejszej Umowy nie stanowi odstêpstwa od ¿adnego zobowi¹zania Strony wobec jakiejkolwiek innej Strony wynikaj¹cego z istniej¹cych umów, w tym porozumienia TRIPS”. Art. 2 ust. 3 ACTA: „Cele i zasady okreœlone w czêœci I porozumienia TRIPS, w szczególnoœci w art. 7 i 8, maj¹ zastosowanie odpowiednio do niniejszej Umowy”. Artyku³ 5 ACTA: „Je¿eli nie okreœlono inaczej, dla celów niniejszej Umowy: [...] e) kraj nale¿y rozumieæ tak samo, jak okreœlono w uwagach wyjaœniaj¹cych Porozumienia ustanawiaj¹cego Œwiatow¹ Organizacjê Handlu; [...] h) w³asnoœæ intelektualna odnosi siê do wszystkich kategorii w³asnoœci intelektualnej stanowi¹cych przedmiot postanowieñ sekcji 1-7 czêœci II porozumienia TRIPS”. Ar. 36 ust. 11 ACTA: „Dla wiêkszej pewnoœci – Komitet nie kontroluje ani nie nadzoruje krajowych lub miêdzynarodowych dochodzeñ dotycz¹cych dochodzenia i egzekwowania praw lub postêpowañ karnych dotycz¹cych okreœlonych spraw z dziedziny w³asnoœci intelektualnej”. 24 Porozumienie w sprawie Handlowych Aspektów Praw W³asnoœci Intelektualnej (Agreement on Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights – TRIPS) przyjêto w 1994 r. jako za³¹cznik do Porozumienia ustanawiaj¹cego Œwiatow¹ Organizacjê Handlu (WTO). Zob. Dz. U. 1996 Nr 32, poz. 143. 25 Przyk³adem takiej organizacji jest, powsta³a w 1919 r., Miêdzynarodowa Organizacja Pracy.

Charakter prawny ACTA w prawie miêdzynarodowym i prawie Unii Europejskiej

13

W przypadku ACTA niew¹tpliwie mamy do czynienia z elementami instytucjonalizacji, niewystarczaj¹cymi jednak do uznania tej umowy za kreuj¹c¹ organizacjê miêdzynarodow¹. Jest ona raczej zbli¿ona do, wystêpuj¹cej w Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (UNFCCC), Konferencji Stron Konwencji. K r y t e r i a f o r m a l n e. Bior¹c pod uwagê liczbê stron umowy, ACTA jest szczególnym miêdzynarodowym porozumieniem wielostronnym (okreœlanym jako porozumienie plurilateralne – plurilateral agreement). Stosuje siê je w ramach WTO26. Umo¿liwiaj¹ wybranej, zainteresowanej grupie pañstw dobrowolne podjêcie dodatkowych zobowi¹zañ bez zmuszania do tego pozosta³ych cz³onków organizacji. Ich istota zbli¿ona jest, z zachowaniem wszystkich ró¿nic, do przyjêtej w UE instytucji wzmocnionej wspó³pracy, uregulowanej w tytule IV TUE27. Charakteryzuj¹ siê: niewielk¹ liczb¹ pañstw negocjuj¹cych umowê, szczególnym przedmiotem i celem porozumienia oraz ograniczon¹ mo¿liwoœci¹ sk³adania zastrze¿eñ do umowy. Ta ostatnia cecha wynika z art. 20 ust. 2 KWPT28. Do tej pory porozumienia plurilaterne nie by³y stosowane w dziedzinie ochrony w³asnoœci intelektualnej. ACTA wyra¿a wolê zwi¹zania siê przez czêœæ cz³onków WTO wzmocnionymi standardami w powy¿szym zakresie. Ze wzglêdu na czas obowi¹zywania, ACTA jest umow¹ bezterminow¹, nie zawiera bowiem klauzuli okreœlaj¹cej d³ugoœæ obowi¹zywania traktatu. Przewiduje natomiast mo¿liwoœæ wycofania siê przez stronê z umowy, co odbywa siê w drodze pisemnego zawiadomienia z³o¿onego depozytariuszowi (rz¹dowi Japonii) na 180 dni przed planowanym odst¹pieniem od umowy (art. 41 ACTA). Termin ten stanowi wyj¹tek od ustalonej w art. 56 ust. 2 KWPT ogólnej zasady, i¿ notyfikacja zamiaru wycofania siê z umowy powinna nast¹piæ z co najmniej dwunastomiesiêcznym wyprzedzeniem. Zmiana umowy wymaga spe³nienia doœæ sztywnej procedury z art. 42 ACTA. Propozycje zmian mo¿e przedk³adaæ Komitetowi ds. ACTA ka¿da strona umowy. Komitet w drodze konsensusu podejmuje decyzjê o ewentualnym przedstawieniu proponowanych zmian stronom do ratyfikacji, akceptacji lub zatwierdzenia. Wejd¹ one w ¿ycie dopiero po pozytywnym 26

Aktualnie w ramach WTO funkcjonuj¹ dwie umowy plurilateralne: Porozumienie dotycz¹ce handlu samolotami cywilnymi (Agreement on Trade in Civil Aircraft) i Porozumienie dotycz¹ce zamówieñ rz¹dowych (Agreement on Government Procurement – GPA). 27 Traktat o Unii Europejskiej, wersja skonsolidowana Traktatem z Lizbony, Dz. U. UE 2010/C 83/13. 28 Art. 20 ust. 2 KWPT: „Gdy z ograniczonej liczby pañstw negocjuj¹cych oraz z przedmiotu i celu traktatu wynika, ¿e stosowanie traktatu w ca³oœci miêdzy wszystkimi stronami jest istotnym warunkiem zgody ka¿dego z nich na zwi¹zanie siê traktatem, zastrze¿enie wymaga przyjêcia przez wszystkie strony”.

14

Jacek Barcik

zakoñczeniu wewnêtrznych procedur wyra¿ania zgody we wszystkich pañstwach stronach ACTA. Ze wzglêdu na charakter prawny stron umowy ACTA pozostaje umow¹ zawieran¹ miêdzy pañstwami i jedn¹ organizacj¹ miêdzynarodow¹ (Unia Europejska). Zgodnie z art. 43 ACTA, do umowy mog¹ przystêpowaæ pañstwa cz³onkowskie WTO. Umowa wyklucza zatem uzyskanie statusu strony przez miêdzynarodowe organizacje rz¹dowe. ACTA jest umow¹ pó³otwart¹, o czym przes¹dza brzmienie jej art. 43. Nale¿y przy tym wspomnieæ, ¿e by³a ona negocjowana przez w¹sk¹ grupê zainteresowanych pañstw, swoist¹ koalicjê chêtnych (coalition of willing)29. Negocjacje toczono poza tradycyjnymi forami w postaci WIPO i WTO. Zdecydowa³ o tym fakt, ¿e pozosta³e pañstwa cz³onkowskie tych organizacji, zw³aszcza te z rozwijaj¹cymi siê gospodarkami, nie by³y zainteresowane w przyjmowaniu prawnie wi¹¿¹cych zobowi¹zañ w odniesieniu do zwalczania podrabiania towarów i piractwa30. Gros pañstw negocjuj¹cych stanowi³y pañstwa rozwiniête31, jednak w zamyœle umowa ma obj¹æ tak¿e pañstwa rozwijaj¹ce siê32. Jak stwierdzi³a Komisja Europejska „ostatecznym celem jest przyst¹pienie do globalnego paktu du¿ych rozwijaj¹cych siê gospodarek, takich jak Chiny czy Rosja, w których mo¿liwe jest poprawienie ochrony w³asnoœci intelektualnej”33. Pañstwa te prezentuj¹ jednak postawê

29

Propozycja zawarcia ACTA zosta³a zg³oszona przez Japoniê i mocna wsparta przez USA, g³ównego orêdownika umowy. W negocjacjach uczestniczy³y ponadto: Kanada, Unia Europejska, Szwajcarii, Australia, Meksyk, Maroko, Nowa Zelandia, Korea P³d. i Singapur. W dniu 30 wrzeœnia 2010 r. meksykañski Senat zdecydowa³ o wycofaniu siê Meksyku z negocjacji. 30 P.K. Yu, TRIPS enforcement and developing countries, „American University International Law Review” 2011, nr 3, vol. 26, s. 737-782; ten¿e, Six secret (and now open) fears of ACTA, „Southern Methodist University Law Review” 2011, vol. 64, s. 1-85. 31 Jak zauwa¿y³ P.K. Yu, negocjacje rozpoczê³y siê, gdy Japonia i USA ustali³y wspólny mianownik („highest common denominator”) w zakresie najwy¿szych standardów ochrony i wzmacniania praw w³asnoœci intelektualnej. Nastêpnie zaczê³y poszukiwaæ rozwi¹zania wielostronnego, by ustalone standardy rozszerzyæ na pozosta³e pañstwa WTO. Koresponduje z tym opinia M. Blakeney’a i L. Blakeney, dla których negocjacje by³y „logicznym rozszerzeniem bilateralnego podejœcia USA do tworzenia norm TRIP-s plus, gdy mocniejsza si³a przetargowa pozwala³a Stanom Zjednoczonym narzucaæ zgodne z w³asnymi narodowymi interesami rozwi¹zania w zakresie w³asnoœci intelektualnej”. Zob.: P.K. Yu, ACTA and its complex politics, „WIPO Journal” 2011, nr 3(1), s. 4; M. Blakeney, L. Blakeney, Stealth legislation? Negotiating the Anti-Counterfeiting Trade Agreement (ACTA), „International Trade Law & Regulation” 2010, nr 16(4), s. 94-95. 32 Opinia Komisji Europejskiej, Anti-Counterfeiting Trade Agreement (ACTA), Written questions by the European Parliament, s. 28: http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2012/february/tradoc_ 149102.pdf [dostêp: 13 czerwca 2012 r.]. 33 European Commission Trade Office, Anti-Counterfeiting Trade Agreement (ACTA) Fact Sheet (November 2008): http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2008/october/tradoc_140836.11. 08.pdf [dostêp: 13 czerwca 2012 r.].

Charakter prawny ACTA w prawie miêdzynarodowym i prawie Unii Europejskiej

15

niechêtn¹ przyst¹pieniu do ACTA34. Poniewa¿ zaœ, zgodnie z art. 34 KWPT, umowa miêdzynarodowa wi¹¿e tylko jej strony (ius facit inter partes), st¹d za³o¿enie o objêciu zakresem ACTA tak¿e pañstw rozwijaj¹cych siê mo¿e okazaæ siê iluzj¹, zw³aszcza ¿e mog¹ one nie mieæ politycznej woli i interesu w przyst¹pieniu do ACTA35. Mo¿na przypuœciæ, ¿e czeœæ z tych pañstw by³aby sk³aniana do przyst¹pienia do ACTA w drodze nacisku ekonomicznego, niemniej du¿e gospodarki, jak np. chiñska, wydaj¹ siê byæ odporne na tego rodzaju dzia³ania. Ograniczony tylko do bogatej Pó³nocy globu zakres terytorialny ACTA niezwykle zmniejszy³by skutecznoœæ tej umowy. Z kolei dla rozwijaj¹cych siê pañstw biednego Po³udnia œrodki przyjête w ramach ACTA jawi¹ siê jako protekcjonistyczne, zaœ bêd¹ce ich konsekwencj¹ restrykcje handlowe jako sprzeczne z nadrzêdn¹ zasad¹ WTO, jak¹ jest liberalizacja handlu36. ACTA pozostaje otwarta do podpisu od dnia 31 marca 2011 r. do 31 marca 2013 r. W tym okresie cz³onkami pierwotnymi ACTA mog¹ zostaæ uczestnicy negocjacji nad umow¹, a tak¿e wszyscy inni cz³onkowie WTO, na których uczestnicy negocjacji wyra¿¹ zgodê w drodze consensusu (art. 39 ACTA). Zagadnienie cz³onkostwa pochodnego reguluje art. 43 ACTA. Po dniu 31 marca 2013 r. o przyst¹pienie do umowy mo¿e ubiegaæ siê ka¿dy ze 157 (stan na grudzieñ 2011 r.) aktualnych cz³onków WTO37. Musi jednak spe³niæ warunki przyst¹pienia ustalane ka¿dorazowo dla poszczególnego wnioskodawcy w drodze decyzji Komitetu ACTA. Oznacza to, ¿e kryteria przyst¹pienia nie s¹ œciœle okreœlone. Obok warunków wi¹¿¹cych siê z cz³onkostwem w WTO38, aplikant musi dostosowaæ siê do regu³ ustanowionych w drodze konsensusu przez dotychczasowe strony ACTA. Cz³onkowie „klubu ACTA” zapewnili sobie tym samym dyskrecjonaln¹ swobodê w decydowaniu, kogo dopuœciæ do swojego ekskluzywnego grona39. 34 A. Adam, What is „commercial scale”? A critical analysis of the WTO panel decision in WT/DS362/R, „European Intellectual Property Review” 2011, nr 33(6), s. 347. 35 Dotyczy to zw³aszcza Chin, Indii i Brazylii. Zob. P.K. Yu, ACTA..., s. 8. 36 H.G. Ruse-Khan, A trade agreement creating barriers to international trade? ACTA border measures and goods in transit, „American University International Law Review” 2011, nr 3, vol. 26, s. 646; N. Kotthapally, From World Intellectual Property Organization (WIPO) to World Innovation Promotion Organization (WIPO)? Whither WIPO?, „WIPO Journal” 2011, nr 3(1), s. 69. 37 Brzmienie art. 39 i 43 ACTA pozwala s¹dziæ, ¿e o przyst¹pienie do ACTA mog³yby tak¿e ubiegaæ siê: Hong Kong, Macau i Tajwan, bêd¹ce cz³onkami WTO. 38 Które same w sobie s¹ nieprzejrzyste, nie bêd¹c œciœle prawnie zdefiniowanymi. Powoduje to d³ugotrwa³oœæ procesu akcesyjnego (ok. 10 lat) i prowokuje zarzuty o nierówne traktowanie poszczególnych pañstw aspiruj¹cych do cz³onkostwa. Zob. S.J. Evenett, C.A. Primo Braga, WTO accession: lessons from experience, http://www.agri-peri.ir/AKHBAR/anserson/WTO%20Accession -Braga0405.pdf [dostêp: 13 czerwca 2012 r.]. 39 W przeciwieñstwie do WTO, w ramach ACTA nie przewidziano statusu obserwatora w organizacji.

16

Jacek Barcik

3. W œwietle prawa Unii Europejskiej ACTA jest umow¹ mieszan¹ (mix agreement)40. Charakterystyczny dla takich umów jest fakt, ¿e ich stronami obok UE s¹ tak¿e jej pañstwa cz³onkowskie. Wystêpuj¹ one w dziedzinie kompetencji dzielonych Unii z pañstwami cz³onkowskimi (art. 4 TfUE41), gdy¿ w zakresie kompetencji wy³¹cznych UE (art. 3 TfUE) stron¹ umowy jest sama Unia. Traktatow¹ podstaw¹ zawarcia ACTA s¹ art. 207 TfUE (dotycz¹cy wspólnej polityki handlowej, obejmuj¹cej m.in. handlowe aspekty w³asnoœci intelektualnej) oraz art. 83 ust. 2 TfUE (dotycz¹cy zbli¿ania przepisów ustawowych i wykonawczych pañstw UE w sprawach karnych, gdy jest to niezbêdne w celu zapewnienia skutecznego wprowadzania w ¿ycie polityki Unii w dziedzinie, która sta³a siê przedmiotem œrodków harmonizuj¹cych). Pierwszy z tych przepisów zwi¹zany jest z kompetencjami wy³¹cznymi UE, choæ zaistnia³a w¹tpliwoœæ, czy ACTA rzeczywiœcie obejmuje jedynie handlowe aspekty w³asnoœci intelektualnej, czy te¿ ma szerszy zakres, skupiaj¹c siê kompleksowo na ochronie praw w³asnoœci intelektualnej42. Przyjêcie drugiego stanowiska prowadzi³oby do wniosku, ¿e UE nie mia³a podstaw traktatowych do negocjowania i zwi¹zania siê ACTA43. Zastosowanie art. 207 TfUE by³o tak¿e krytykowane, jako ¿e TfUE zawiera odrêbn¹ regulacjê poœwiêcon¹ ochronie w³asnoœci intelektualnej (art. 118), z której nie wynika jednak upowa¿nienie do zawierania umów miêdzynarodowych. Druga z podstaw uzasadniaj¹cych przyjêcie ACTA, art. 83 ust. 2 TfUE, dotyczy kompetencji dzielonych UE z pañstwami cz³onkowskimi. ACTA zawiera przepisy karne zwi¹zane z egzekwowaniem i dochodzeniem praw w³asnoœci intelektualnej. Dziedzina ta nie by³a dot¹d przedmiotem harmonizacji prawa w UE, st¹d jako strony ACTA musia³y wyst¹piæ tak¿e pañstwa cz³onkowskie UE44. Zastrze¿enia wzbudza³ fakt, ¿e art. 83 ust. 2 TfUE upowa¿nia jedynie do przyjmowania dyrektyw w ramach harmonizacji norm minimalnych odnosz¹cych siê do okreœlania przestêpstw oraz kar,

40 Zob. M. NiedŸwiedŸ, Umowy miêdzynarodowe mieszane w œwietle prawa Wspólnoty Europejskiej, Warszawa 2004. 41 Dz. U. UE 2010/C 83/01. 42 Jak stwierdza S. Peers, po wejœciu w ¿ycie Traktatu Lizboñskiego wspólna polityka handlowa (WPH) UE nadal obejmuje zagadnienia zwi¹zane z w³asnoœci¹ intelektualn¹, z zastrze¿eniem jednak kompetencji dzielonych. Ponadto, nie ma jeszcze jasnoœci co do zakresu WPH UE w odniesieniu do takich zagadnieñ. S. Peers, The constitutional implications of the EU patent, „European Constitutional Law Review” 2011, nr 7(2), s. 239-240. 43 Dlatego te¿, aby UE posiada³a podstawy do zawarcia ACTA, konieczne by³o zakwalifikowanie tej umowy jako handlowej. 44 Anti-Counterfeiting Trade Agreement between the EU and its Member States, Australia, Canada, Japan, The Republic of Korea, Mexico, Morocco, New Zealand, Singapore, Switzerland and the USA, „Juri Report, The newsletter of the European Parliament Legal Affairs Committee” 2011, nr 11-7L, s. 15-16.

Charakter prawny ACTA w prawie miêdzynarodowym i prawie Unii Europejskiej

17

a nie do zawierania umów45. Ponadto zasz³a w¹tpliwoœæ, czy jego zastosowanie nie narusza zasad pomocniczoœci i proporcjonalnoœci z art. 5 ust. 3 i ust. 4 TUE46. Powo³anie siê na art. 83 ust. 2 TfUE nasuwa przypuszczania, ¿e wraz z wejœciem w ¿ycie ACTA konieczne bêdzie wydanie dyrektyw harmonizacyjnych. Komisja Europejska (KE) zdecydowanie odrzuca takie stanowisko, argumentuj¹c, ¿e ACTA nie wymaga uzupe³nienia lub zmian prawa UE47. Ewentualne zmiany prawa bêd¹ natomiast, w razie potrzeby, wprowadzane w pañstwach cz³onkowskich Unii48. ACTA negocjowane by³o zgodnie z procedur¹ z art. 218 TfUE. Negocjacje prowadzi³a KE, w oparciu o upowa¿nienie i wytyczne negocjacyjne udzielone przez Radê. Ze wzglêdu na mieszany charakter umowy, w kwestiach zwi¹zanych z art. 83 TfUE obok KE w negocjacjach wystêpowa³a rotacyjna Prezydencja UE49. Dla wejœcia ACTA w ¿ycie konieczna jest zgoda Parlamentu Europejskiego (PE), zaœ na podstawie art. 218 ust. 11 TfUE umowa mo¿e zostaæ poddana antycypacyjnej kontroli przed Trybuna³em Sprawiedliwoœci UE (TS UE)50. KE w dniu 10 maja 2012 r. wyst¹pi³a do TS UE

45 A. Ramalho, The European Union and ACTA – or making omelettes without eggs (again), „International Review of Intellectual Property and Competition Law” 2011, nr 42(1), s. 97-101. 46 Art. 5 ust. 3 TUE: „3. Zgodnie z zasad¹ pomocniczoœci, w dziedzinach, które nie nale¿¹ do jej wy³¹cznej kompetencji, Unia podejmuje dzia³ania tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele zamierzonego dzia³ania nie mog¹ zostaæ osi¹gniête w sposób wystarczaj¹cy przez Pañstwa Cz³onkowskie, zarówno na poziomie centralnym, jak i regionalnym oraz lokalnym, i jeœli ze wzglêdu na rozmiary lub skutki proponowanego dzia³ania mo¿liwe jest lepsze ich osi¹gniêcie na poziomie Unii [...]”. 47 Opinia Komisji Europejskiej, zob. Anti-Counterfeiting Trade Agreement (ACTA), Written questions by the European Parliament, s. 29: http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2012/february/ tradoc_149102.pdf [dostêp: 13 czerwca 2012 r.]. 48 Jak wynika z uzasadniania wniosku o udzielenie zgody na podpisanie ACTA przez RP, w prawie polskim takie zmiany nie bêd¹ konieczne. Zob. www.mkidn.gov.pl/media/docs/acta/ Uzasad_wniosku_podpisanie.doc [dostêp: 13 czerwca 2012 r.]. 49 Brak przejrzystoœci procesu negocjacyjnego spowodowany jego tajnoœci¹ prowokowa³ zarzuty o naruszenie art. 218 TfUE (poprzez nieinformowanie Parlamentu Europejskiego o uzgodnieniach negocjacyjnych) oraz art. 15 ust. 3 TfUE i art. 42 Karty Praw Podstawowych UE gwarantuj¹cych dostêp do dokumentów unijnych instytucji, w tym zwi¹zanych z negocjacjami. Ujawni³o siê tu zagadnienie stosowania w ich toku aktów nienazwanych („atypical acts”), nieprzewidzianych w katalogu aktów prawa pochodnego z art. 288 TfUE. Aktami nienazwanymi by³y m.in.: mandat negocjacyjny ACTA wydany przez Radê, protoko³y posiedzeñ w sprawie ACTA w PE, projekty rozdzia³ów ACTA i stanowiska pañstw negocjuj¹cych. Zob. H.G. Ruse-Khan, T. Jaeger, R. Kordic, The role of atypical acts in EU external trade and intellectual property policy, „European Journal of International Law” 2010, nr 21(4), s. 901-939. 50 Art. 218 ust. 11 TfUE: „Pañstwo Cz³onkowskie, Parlament Europejski, Rada lub Komisja mog¹ uzyskaæ opiniê Trybuna³u Sprawiedliwoœci w sprawie zgodnoœci przewidywanej umowy z Traktatami. W przypadku negatywnej opinii Trybuna³u, przewidywana umowa nie mo¿e wejœæ w ¿ycie, chyba ¿e nast¹pi jej zmiana lub rewizja Traktatów”.

18

Jacek Barcik

o przeprowadzenie takiej kontroli51. Ma ona charakter prewencyjny, zaœ jej negatywny wynik uniemo¿liwi³by wejœcie ACTA w ¿ycie52. W dniu 4 lipca 2012 r. PE odmówi³ wyra¿enia zgody na zawarcie ACTA53. Zgodnie z art. 216 ust. 2 TfUE, umowy zawarte przez UE wi¹¿¹ instytucje i pañstwa cz³onkowskie54. Ze wzglêdu na mieszany charakter ACTA, aby mog³a ona wejœæ w ¿ycie, konieczne jest przeprowadzenie procedur ratyfikacyjnych we wszystkich 27 pañstwach UE. Sprzeciw któregokolwiek z nich zniweczy mo¿liwoœæ zwi¹zania umow¹ ca³ej UE55. Pojawi³o siê pytanie o status ACTA po jej ewentualnym wejœciu w ¿ycie w stosunku do UE. Poniewa¿ akty unijnego prawa pochodnego UE nie mog¹ byæ sprzeczne z umowami miêdzynarodowymi wi¹¿¹cymi Uniê, istotnym sta³o siê zbadanie, czy postanowienia ACTA s¹ zgodne z przepisami prawa UE. W przeciwnym wypadku, po wejœciu ACTA w ¿ycie, umowa ta sta³aby siê czêœci¹ prawa unijnego, zaœ Trybuna³ Sprawiedliwoœci UE musia³by dokonywaæ wyk³adni pochodnego prawa europejskiego tak dalece, jak to tylko mo¿liwe, w zgodzie z ACTA. Poprzez postanowienia ACTA mo¿liwe by³oby wymuszenie zmiany istniej¹cego prawodawstwa europejskiego, w tym standardów ochrony jednostki (m.in. w zakresie ochrony prywatnoœci, ochrony danych osobowych). Zdaniem KE niebezpieczeñstwo takie nie istnieje, gdy¿ ACTA jest w pe³na zgodna z acquis communautaire. 51

KE zapyta³a TS UE o zgodnoœæ ACTA z TUE i TfUE oraz Kart¹ Praw Podstawowych UE. Zob. http://trade.ec.europa.eu/doclib/press/index.cfm?id=799 [dostêp: 13 czerwca 2012 r.]. 52 W orzecznictwie TS UE pojawi³a siê kwestia, czy posiada on w³aœciwoœæ do orzekania o wa¿noœci wyk³adni umów mieszanych, czy te¿ jego w³aœciwoœæ ogranicza siê tylko do umów mieszcz¹cych siê w granicach kompetencji UE (dawniej Wspólnoty Europejskiej), ewentualnie do czêœci umów mieszanych obejmuj¹cych kompetencje wy³¹czne. Zagadnienie to by³o rozwa¿ane w wyrokach w sprawach Haegeman (wyrok z 30 kwietnia 1974 r. w sprawie R. & V. Haegeman v. pañstwu belgijskiemu, 181-73, s. 449, pkt 4-6), Demirel (wyrok z 30 wrzeœnia 1987 r., w sprawie Meryem Demirel v. Ville de Schwäbisch Gmünd., 12/86, s. 03719), Hermès (wyrok z 16 czerwca 1998 r. w sprawie Hermès International (société en commandite par actions) v. FHT Marketing Choice BV., C–53/96, s. I–3603), Dior (wyrok z 14 grudnia 2000 r. w sprawach Parfums Christian Dior SA przeciwko TUK Consultancy BV i Assco Gerüste GmbH i Rob van Dijk v. Wilhelm Layher GmbH & Co. KG i Layher BV., C–300/98 i C–392/98, s. I–11307), w których ówczesny ETS, aczkolwiek z ograniczeniami, przyzna³ sobie tê w³aœciwoœæ. 53 Uczyni³ to wiêkszoœci¹ 478 g³osów przeciwko wyra¿eniu zgody na zawarcie ACTA przy 39 g³osuj¹cych za i 165 wstrzymuj¹cych siê. Zob. http://www.europarl.europa.eu/news/pl/pressroom/content/20120217BKG38488/html/ACTA-before-the-European-Parliament [dostêp: 13 czerwca 2012 r.]. 54 W zakresie, w jakim ich postanowienia s¹ objête wy³¹czn¹ kompetencj¹ UE, maj¹ one tak¹ sam¹ rangê w unijnym porz¹dku prawnym, jak umowy dotycz¹ce kompetencji wy³¹cznych UE (zob. wyrok z 30 kwietnia 1974 r. w sprawie R. & V. Haegeman v. pañstwu belgijskiemu, 181-73, s. 449, pkt 4-6). 55 Powstaje pytanie, czy w takim przypadku ACTA mog³aby wejœæ w ¿ycie w poszczególnych pañstwach UE, nie wi¹¿¹c samej UE. Poniewa¿ wiêkszoœæ postanowieñ ACTA podlega pod zakres, zwi¹zanego z kompetencjami wy³¹cznymi UE, art. 207 TfUE, takie rozwi¹zanie, jako sprzeczne z prawem europejskim, wydaje siê nie do zaakceptowania.

Charakter prawny ACTA w prawie miêdzynarodowym i prawie Unii Europejskiej

19

Nie wymaga tak¿e dokonywania w nim jakichkolwiek zmian56. Ten pogl¹d KE nie zdo³a³ przekonaæ wszystkich pos³ów PE. Z pewnoœci¹ mia³by wiêksze szanse na zrozumienie, gdyby towarzyszy³ mu przejrzysty proces negocjacyjny nad ACTA. Wa¿n¹ kwesti¹ jest ustalenie, czy przepisy ACTA bêd¹ korzystaæ z bezpoœredniego skutku, rozumianego jako uprawnienie jednostki do powo³ania siê na przepisy umowy w postêpowaniu przed organem krajowym. W odniesieniu do przepisów umów mieszanych Trybuna³ Sprawiedliwoœci UE w sprawie Merck Genéricos57 uzna³, ¿e „uprawnienie do przypisania skutku bezpoœredniego danemu przepisowi zale¿y od tego, czy przepis ten nale¿y do dziedziny, w której Wspólnota wyda³a przepisy. Je¿eli ma to miejsce, prawo wspólnotowe (bêd¹ce przedmiotem wyk³adni Trybuna³u) znajduje zastosowanie; w przeciwnym zaœ razie nie istnieje wymóg ani zakaz, aby porz¹dek prawny pañstwa cz³onkowskiego przyznawa³ jednostkom prawo do bezpoœredniego powo³ania siê na omawiany przepis”. Zatem jeœli przepis zawarty w umowie nale¿y do dziedziny kompetencji dzielonych UE i Unia nie wyda³a w tym zakresie aktu prawnego, nie korzysta on automatycznie z bezpoœredniego skutku na zasadach przyjêtych w prawie unijnym. Przeciwne stanowisko prowadzi³oby do niezgodnego z TUE rozszerzenia kompetencji UE. Skutek bezpoœredni przepisu umowy miêdzynarodowej mo¿e byæ przewidziany w treœci samej umowy. W razie braku takiego ustalenia, do s¹dów stron umowy nale¿y stwierdzenie istnienia lub braku takiego skutku. Zdaniem Trybuna³u Sprawiedliwoœci UE, przepis umowy miêdzynarodowej zawartej przez Uniê uznawany jest za bezpoœrednio skuteczny, je¿eli, zwa¿ywszy na jego brzmienie oraz cel i charakter tej umowy, zawiera on jasny i precyzyjny obowi¹zek, który nie jest uzale¿niony, w zakresie jego wype³nienia lub skutków, od wydania kolejnego aktu58. Przepisy ACTA, w zakresie wykraczaj¹cym poza art. 207 TfUE, zdaj¹ siê nie spe³niaæ powy¿szych wymogów, pozbawione zatem bêd¹ skutku bezpoœredniego.

56

Opinia Komisji Europejskiej, zob. Anti-Counterfeiting Trade Agreement (ACTA), Written questions by the European Parliament, http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2011/april/tradoc_ 147852.pdf [dostêp: 13 czerwca 2012 r.]. 57 Wyrok z 11 wrzeœnia 2007 r. w sprawie Merck Genéricos – Produtos Farmacêuticos Ldª v. Merck & Co. Inc. i Merck Sharp & Dohme Ldª., C–431/05, s. I–7001; zob. tak¿e wyrok z 8 marca 2011 r. w sprawie Lesoochranárske zoskupenie VLK v. Ministerstvo ivotného prostredia Slovenskej Republiky, C-240/09, s. I-01255. 58 Wyrok z 13 grudnia 2007 r. w sprawie Asda Stores Ltd v. Commissioners of Her Majesty’s Revenue and Customs, C–372/06, s. I-11223, pkt 82.

20

Jacek Barcik

* * * Ze wzglêdu na swój charakter, ACTA jest przyk³adem umowy niezwykle interesuj¹cej, ale tak¿e bardzo z³o¿onej. Niezale¿nie od w¹tpliwoœci wi¹¿¹cych siê z jej treœci¹, budzi tak¿e kontrowersje natury formalnej. Niew¹tpliwie stanowi traktat miêdzynarodowy, przewiduj¹cy pewn¹ luŸn¹ formê instytucjonalizacji kontaktów pomiêdzy stronami. Mimo ¿e ma on ograniczon¹ liczbê sygnatariuszy, wynikaj¹c¹ z zastosowania formu³y traktatu plurilateralnego, wywieraæ bêdzie poœrednio efekt tak¿e w stosunku do pañstw trzecich. Na gruncie prawa UE mieszany charakter ACTA prowokuje wiele pytañ i nastrêcza trudnoœci zwi¹zane m.in. ze skomplikowanym procesem ratyfikacyjnym. Jego dotychczasowy przebieg zdaje siê œwiadczyæ, ¿e szanse na wejœcie w ¿ycie traktatu w odniesieniu do UE zmala³y niemal do zera. S³owa kluczowe: ACTA, charakter prawny, umowa plurilateralna, umowa mieszana

THE NATURE OF ACTA IN INTERNATIONAL AND EUROPEAN LAW Summary

The article analyzes the legal nature of the Anti-Counterfeiting Trade Agreement (ACTA). On the surface it seems to be no doubt. Meanwhile, as under international law and EU law, controversy arose as to its legal status. They concerned the fundamental question whether the ACTA could be generally classified as legally binding international agreement? If so, what kind of agreement do we have? What does it mean that ACTA is a mixed agreement and does the European Union have the power to negotiate? What is the status of ACTA in European law after its possible entry into force? Key words: ACTA, legal nature, plurilateral agreement, mixed agreement

ÕÀÐÀÊÒÅÐ ACTA Â ÑÂÅÒÅ ÌÅÆÄÓÍÀÐÎÄÍÎÃÎ È ÅÂÐÎÏÅÉÑÊÎÃÎ ÏÐÀÂ Påçþìå

 äàííîé ñòàòüå àíàëèçèðóåòñÿ þðèäè÷åñêèé õàðàêòåð òîðãîâîãî äîãîâîðà ïî áîðüáå ñ êîíòðàôàêòíûìè òîâàðàìè (Anti-Counterfeiting Trade Agreement – ACTA). Íà ïåðâûé âçãëÿä êàæåòñÿ, ÷òî îí íå âûçûâàåò ñîìíåíèé. Òåì âðåìåíåì, íà îñíîâå êàê ìåæäóíàðîäíîãî, òàê è åâðîïåéñêîãî ïðàâà ïîÿâèëèñü ðàç-

Charakter prawny ACTA w prawie miêdzynarodowym i prawie Unii Europejskiej

21

íîãëàñèÿ î åãî ñòàòóñå, êàñàþùèåñÿ ãëàâíîãî âîïðîñà: ìîæåò ëè ÀÑÒÀ âîîáùå êâàëèôèöèðîâàòüñÿ êàê þðèäè÷åñêè îáÿçûâàþùèé ìåæäóíàðîäíûé äîãîâîð. Åëè ýòî òàê, òî ñ êàêîãî ðîäà äîãîâîðîì ìû èìååì äåëî? ×òî îçíà÷àåò, ÷òî ÀÑÒÀ ÿâëÿåòñÿ ñìåøàííûì äîãîâîðîì, è åñòü ëè ó Åâðîñîþçà êîìïåòåíöèè âåñòè ïåðåãîâîðû îá ýòîì äîãîâîðå? Êàêèì áóäåò ñòàòóñ ACTA â åâðîïåéñêîì ïðàâå ïîñëå åãî ýâåíòóàëüíîãî âñòóïëåíèÿ â ñèëó? Êëþ÷åâûå ñëîâà: ACTA, þðèäè÷åñêèé õàðàêòåð, ïëþðèëàòåðàëüíûé äîãîâîð, ñìåøàííûé äîãîâîð

STUDIA PRAWNICZE KUL 3 (51) 2012

0

MICHALINA DUDA*

POTRZEBA OCHRONY RÓWNOWAGI BUD¯ETOWEJ A TRYB WPROWADZANIA ZMIAN W PRAWIE PODATKOWYM.

WYBRANE ZAGADNIENIA1

1. Uwagi wprowadzaj¹ce W dobie recesji gospodarczej i kryzysu finansowego o zasiêgu œwiatowym niezwykle istotnego znaczenia nabiera potrzeba ochrony wartoœci, jak¹ jest bezpieczeñstwo finansowe pañstwa. Oznacza to koniecznoœæ podjêcia dzia³añ maj¹cych na celu przeciwdzia³anie pog³êbianiu siê nierównowagi finansów publicznych oraz wzmocnienie dyscypliny finansowej. Podkreœliæ przy tym nale¿y, ¿e obowi¹zek wzglêdnego zrównowa¿enia bud¿etu oraz zapewnienia takiego stanu finansów publicznych, w którym pañstwo mo¿e realizowaæ swoje funkcje, wynika zarówno z przepisów Konstytucji RP2, jak i norm prawa wspólnotowego3. 0 *Dr, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Paw³a II. 1 Artyku³ finansowany w ramach grantu MNiSW Potrzeba naprawy finansów publicznych. Proponowane scenariusze rozwi¹zañ (N N113117034), kierownik grantu: prof. dr hab. Alicja Pomorska. 2 W przypadku norm konstytucyjnych podstawowe znaczenie ma w tym zakresie restrykcja finansowa dotycz¹ca przekroczenia granic pañstwowego d³ugu publicznego (art. 216 ust. 5 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz. U. Nr 78, poz. 483; sprost. Dz. U. z 2001 r. Nr 28, poz. 319 ze zm.), dalej jako: Konstytucja RP. 3 Traktat o funkcjonowaniu UE nak³ada na pañstwa cz³onkowskie obowi¹zek unikania nadmiernego deficytu bud¿etowego oraz przewiduje œrodki, jakie mog¹ byæ zastosowanie w sytuacji pojawiania siê takiego deficytu. W przypadku stwierdzenia, ¿e deficyt przekracza okreœlone wartoœci odniesienia, Rada przyjmuje zalecenia skierowane do danego pañstwa cz³onkowskiego w celu doprowadzenia w oznaczonym terminie do obni¿enia jego poziomu (art. 126 ust. 1, 6 i 7 wersji skonsolidowanej Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, Dz. U. C 83 z 30 marca 2010, s. 47). W Polsce w 2008 r. deficyt sektora instytucji rz¹dowych i samorz¹dowych przekroczy³ wartoœæ referencyjn¹ z Maastricht (3,0% PKB), w nastêpstwie czego Rada Ecofin, w dniu 7 lipca 2009 r., podjê³a decyzjê o istnieniu w Polsce nadmiernego deficytu i równoczeœnie wyda³a zalecenia dotycz¹ce jego redukcji (decyzja Rady 2009/589/WE z dnia

24

Michalina Duda

Realizacji celu, jakim jest ograniczenie deficytu sektora finansów publicznych i pañstwowego d³ugu publicznego, s³u¿yæ maj¹ miêdzy innymi zmiany prawa podatkowego w zakresie preferencji podatkowych w podatku dochodowym od osób fizycznych. Zgodnie z przyjêtymi za³o¿eniami programowymi rz¹du, planowane jest podwy¿szenie o 50% ulgi prorodzinnej na ka¿de trzecie i kolejne dziecko. Jednoczeœnie przewiduje siê uchylenie prawa do ulgi w stosunku do podatników wychowuj¹cych jedno dziecko, których dochód przekracza rocznie 85 tys. z³, oraz likwidacjê ulgi z tytu³u u¿ytkowania sieci Internet. Ograniczeniu ulec ma równie¿ prawo do odliczania rycza³towo okreœlonych kosztów w wysokoœci 50% przychodów. Ponadto planowane jest wprowadzenie systemowych zmian w zakresie opodatkowania dochodów rolników4. Jest rzecz¹ oczywist¹, ¿e zapewnienie odpowiednich dochodów bud¿etowych stanowi nakaz konstytucyjny i co do zasady w³adzy ustawodawczej przys³uguje swoboda w zakresie kszta³towania polityki podatkowej pañstwa, a tym samym prawo wyboru konkretnych konstrukcji podatkowych s³u¿¹cych realizacji za³o¿eñ tej polityki5. Nie budzi równie¿ w¹tpliwoœci fakt, ¿e swoboda ustawodawcy podlega ograniczeniom wynikaj¹cym z koniecznoœci przestrzegania innych zasad konstytucyjnych, w szczególnoœci obowi¹zku szanowania proceduralnych aspektów zasady demokratycznego pañstwa prawnego, w tym regu³ przyzwoitej legislacji6. W sytuacji kryzysu gospodarczego oraz zagro¿enia bezpieczeñstwa finansowego pañstwa problem miejsca równowagi bud¿etowej w hierarchii wartoœci konstytucyjnych nabiera jednak nowego znaczenia. W nowym œwietle jawi siê równie¿ pytanie o dopuszczalny zakres ograniczania dzia³ania innych zasad konstytucyjnych, w tym standardów dotycz¹cych wprowadzania zmian w podatku 7 lipca 2009 r. w sprawie istnienia nadmiernego deficytu w Polsce, Dz. U. L 202 z 4 sierpnia 2009, str. 46-47). Zgodnie z tymi zaleceniami, Polska powinna do 2012 r. zredukowaæ nadmierny deficyt w sposób wiarygodny i trwa³y. Zob. tak¿e Uchwa³a Rady Europejskiej z dnia 17 czerwca 1997 r. w sprawie Paktu Stabilnoœci i Wzrostu (Dz. Urz. C 236 z 2 sierpnia 1997, str. 1), rozporz¹dzenie Rady Nr 1466/97/WE z dnia 7 lipca 1997 r. w sprawie wzmocnienia nadzoru pozycji bud¿etowych oraz nadzoru i koordynacji polityk gospodarczych (Dz. Urz. UE L 2009 z 2 wrzeœnia 1997, str. 1-5) oraz rozporz¹dzenie Rady nr 1467/97 z dnia 7 lipca 1997 r. w sprawie przyspieszenia i wyjaœnienia procedury nadmiernego deficytu (Dz. Urz. L 209 z 2 sierpnia 1997, str. 6-11). 4 Zob. Expose premiera Donalda Tuska, 18 listopada 2011 r., Warszawa, http://www.premier. gov.pl/files/download/5677.pdf. [dostêp: 28 listopada 2011 r.]. 5 Powy¿sze stanowisko wielokrotnie wyra¿ane by³o w orzecznictwie TK. Zob. orzeczenie TK z dnia 14 grudnia 1993 r., sygn. akt K 8/93, OTK 1986-1995, t. 4, 1993, cz. 2, poz. 43; orzeczenie TK z dnia 24 maja 1994 r., sygn. akt K 1/94, OTK 1986-1995, t. 5, 1994, cz. 1, poz. 10; orzeczenie TK z dnia 12 stycznia 1995 r., sygn. akt K 12/94, OTK 1986-1995, t. 6, 1995, cz. 1, poz. 2. 6 Zob. np. orzeczenie TK z dnia 18 paŸdziernika 1994 r., sygn. akt K 2/94, OTK 1994, cz. II, s. 49-51; orzeczenie TK z dnia 25 listopada 1997 r., sygn. akt K 26/97, OTK ZU 1997, nr 5-6, s. 449; wyrok TK z dnia 25 kwietnia 2001 r., sygn. akt K 13/01, M. P. Nr 13, poz. 217.

Potrzeba ochrony równowagi bud¿etowej a tryb wprowadzania zmian w prawie podatkowym... 25

dochodowym od osób fizycznych, z uwagi na potrzebê ochrony wartoœci, jak¹ jest równowaga bud¿etowa.

2. Standardy konstytucyjne w zakresie dokonywania zmian w podatku dochodowym od osób fizycznych W doktrynie i judykaturze podkreœla siê, ¿e wyodrêbnienie zasady niewprowadzania zmian w prawie daninowym w czasie trwania roku podatkowego wynika ze szczególnego znaczenia spo³ecznego sfery podatków i op³at. Zasada ta wyprowadzona zosta³a z klauzuli demokratycznego pañstwa prawnego i, podobnie jak pozosta³e szczegó³owe zasady pañstwa prawnego, wywo³a³a dyskusjê dotycz¹c¹ zarówno jej zakresu, jak i dopuszczalnych odstêpstw7. Zakaz wprowadzania zmian w prawie podatkowym w czasie trwania roku podatkowego nie zosta³ explicite wyra¿ony ani w przepisach Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r., ani w poprzednio obowi¹zuj¹cych unormowaniach rangi konstytucyjnej. Asumpt do sformu³owania powy¿szej zasady da³o rozpatrywane przez Trybuna³ Konstytucyjny zagadnienie zakresu czasowego niekonstytucyjnoœci normy podatkowej dotycz¹cej tzw. podatku rocznego, a œciœlej pytanie, czy w przypadku retroaktywnoœci ustawowej normy podatkowej dotycz¹cej podatku rocznego niekonstytucyjnoœæ tej normy obejmuje jedynie okres od 1 stycznia do dnia jej publikacji w Dzienniku Ustaw, czy te¿ nale¿y uznaæ, ¿e niekonstytucyjnoœæ ta dotyczy ca³ego roku podatkowego. W ocenie Trybuna³u fakt, i¿ podatek wymierza siê od sumy dochodów uzyskanych w ci¹gu roku podatkowego, bez wzglêdu na to, w jakiej dacie tego roku dochody wp³ynê³y do podatnika, uzasadnia tezê, ¿e zmian podatków p³aconych w skali rocznej nie mo¿na wprowadziæ w toku danego roku podatkowego, lecz w roku poprzednim. Trybuna³ podkreœli³ ponadto potrzebê zapewnienia mo¿liwoœci rozporz¹dzania przez obywateli swoimi interesami przy uwzglêdnianiu obowi¹zku podatkowego jeszcze przed rozpoczêciem roku podatkowego, wskazuj¹c, ¿e podatnicy powinni mieæ czas na dostosowanie swoich decyzji do podatku, który bêd¹ musieli zap³aciæ w nadchodz¹cym roku podatkowym8. Wyrok z 1994 r. zapocz¹tkowa³ liniê orzecznicz¹, która rozwijana by³a w kolejnych sprawach. W wyroku z 12 stycznia 1995 r. Trybuna³ stwierdzi³, ¿e w procesie stanowienia norm prawa podatkowego ustawodawca nie 7

Zob. J. Oniszczuk, Podatki i inne daniny w orzecznictwie Trybuna³u Konstytucyjnego, Warszawa 2001, s. 114. 8 Zob. wyrok TK z dnia 29 marca 1994 r., sygn. akt K 13/93, OTK 1986-1995, t. 5, 1994, cz. 1, poz. 6.

26

Michalina Duda

mo¿e naruszyæ kardynalnych zasad pañstwa prawa, a mianowicie: zakazu retroaktywnoœci, odpowiedniej vacatio legis, ochrony praw niewadliwie nabytych oraz zakazu ingerowania w system podatkowy w toku roku podatkowego9. Analogiczne konkluzje wynikaj¹ z wyroku z 15 marca 1995 r.10 Trybuna³ Konstytucyjny podkreœli³ wówczas, ¿e wymogi pewnoœci prawa i zaufania obywateli do pañstwa nabieraj¹ szczególnego znaczenia w prawie daninowym, w zakresie ustanawiania obowi¹zku podatkowego wyj¹tkowo ostro rysuje siê bowiem w³adztwo pañstwa. Z tego te¿ powodu w prawie podatkowym tak du¿e znaczenie, i to zarówno w p³aszczyŸnie materialno-prawnej, jak i proceduralnej, maj¹ gwarancje prawne ochrony interesu jednostki. W ocenie Trybuna³u: „Chodzi o mo¿liwoœæ rozporz¹dzania przez obywateli swoimi interesami przy uwzglêdnianiu obowi¹zku podatkowego jeszcze przed rozpoczêciem roku podatkowego. Stwarza to wymóg takiego sposobu wprowadzania regulacji prawnych, aby ustawodawstwo dotycz¹ce podatków p³aconych w skali rocznej znane by³o podatnikom ze stosownym wyprzedzeniem czasowym przed pocz¹tkiem roku podatkowego, a tym bardziej, aby nie by³o wprowadzane z moc¹ wsteczn¹. Jest to wyraz sformu³owanej jeszcze przed dwoma wiekami przez Adama Smitha zasady pewnoœci podatku”11. Powy¿sze stanowisko znalaz³o potwierdzenie w póŸniejszych orzeczeniach12. W tym kontekœcie szczególn¹ uwagê warto zwróciæ na wyrok z 25 kwietnia 2001 r.13 W uzasadnieniu powo³anego orzeczenia Trybuna³ stwierdzi³, ¿e: „[...] zakaz wprowadzania zmian w prawie podatkowym w czasie trwania roku podatkowego zwi¹zany jest œciœle zarówno z zasad¹ ochrony zaufania obywatela do pañstwa i stanowionego przez nie prawa, ochrony bezpieczeñstwa prawnego oraz nale¿ytego zabezpieczenia tzw. interesów w toku, jak równie¿ z obowi¹zkiem ustanowienia przez ustawodawcê stosownej vacatio legis. Jest ich uszczegó³owieniem w odniesieniu do prawa daninowego. Wobec szczególnego natê¿enia w³adztwa pañstwa w stosunku prawnopodatkowym zakaz ten pe³ni istotn¹ funkcjê gwarancyjn¹ dotycz¹c¹ ochrony prawnej interesów jednostki. Jego treœci¹ jest bowiem zabezpieczenie mo¿liwoœci rozporz¹dzania przez jednostkê swoimi interesami ¿yciowymi przy uwzglêdnieniu regulacji podatkowych opublikowanych i znanych podatnikowi jeszcze przed rozpoczêciem roku podatkowego”. W tym samym orzeczeniu Trybuna³ zaznaczy³, ¿e nigdy nie wyra¿a³ stanowiska o absolutnym charakterze zakazu zmian w prawie podatkowym 9

WyrokTK z dnia 12 stycznia 1995 r., sygn. akt K 12/94, OTK 1995, poz. 2; zob. tak¿e orzeczenie TK z dnia 15 marca 1995 r., sygn. akt K 1/95, OTK 1986-1995, t. 6, 1995, cz. 1, poz. 7. 10 Wyrok TK z dnia 15 marca 1995 r., sygn. akt K 1/95, OTK 1986-1995, t. 6, 1995, cz. 1, poz. 7. 11 Tam¿e, pkt 3 uzasadnienia. 12 Zob. wyrok TK dnia 5 stycznia 1999 r., sygn. akt K 27/98, Z.U. 1996, nr 6, poz. 50. 13 Wyrok TK z dnia 25 kwietnia 2001 r., sygn. akt K 13/01, OTK 2001, nr 4, poz. 81.

Potrzeba ochrony równowagi bud¿etowej a tryb wprowadzania zmian w prawie podatkowym... 27

w ci¹gu roku podatkowego, w szczególnoœci tam, gdzie chodzi o cofniêcie ulg lub przywilejów, zastrzegaj¹c jednoczeœnie, i¿: „zmiany takie zawsze jednak powinny byæ usprawiedliwione balansowaniem wchodz¹cych w grê wartoœci konstytucyjnych”. Rozpatruj¹c kwestie konkretnych wymagañ czasowych w odniesieniu do vacatio legis, Trybuna³ Konstytucyjny odnosi³ siê do funkcji danej ustawy w systemie prawa, jej charakteru oraz rodzaju normowanych relacji spo³ecznych. W przypadku ustaw wprowadzaj¹cych zmiany w podatku dochodowym od osób fizycznych problem znalezienia w³aœciwych ram czasowych, które czyni³yby zadoœæ kryterium odpowiednioœci vacatio legis, doprowadzi³ do ukszta³towania standardu konstytucyjnego, zgodnie z którym publikacja ustawy nowelizuj¹cej powinna nast¹piæ nie krócej ni¿ na miesi¹c przed koñcem danego roku podatkowego. Powy¿sza teza zosta³a sformu³owana w wyroku z 28 grudnia 1995 r.14 W powo³anym orzeczeniu Trybuna³ podkreœli³ obowi¹zek zachowania odpowiedniej vacatio legis poprzedzaj¹cej wprowadzenie zmian przepisów podatkowych, wskazuj¹c, i¿ wymóg ten stawiany jest ustawodawcom od co najmniej 200 lat, tj. od czasu sformu³owanej przez Adama Smitha zasady pewnoœci podatków. Trybuna³ zaznaczy³ równie¿, ¿e naruszenie zasady stosowania odpowiedniej vacatio legis jest szczególnie dotkliwe dla podatnika w przypadku, gdy zmiany prawa podatkowego s¹ niekorzystne dla wszystkich lub dla niektórych kategorii podatników. Podejmuj¹c próbê okreœlenia w³aœciwych ram czasowych dla „spoczywania ustawy”, Trybuna³ odwo³a³ siê do przepisu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych nak³adaj¹cego na Ministra Finansów obowi¹zek ustalenia w drodze rozporz¹dzenia, w terminie do 30 listopada roku poprzedzaj¹cego rok podatkowy, skali podatku dochodowego na ka¿dy rok podatkowy15. W ocenie Trybuna³u od tej daty podatnicy mogli zasadnie oczekiwaæ, ¿e ¿adne niekorzystne dla podatników zmiany przepisów podatku dochodowego od osób fizycznych ju¿ nie nast¹pi¹. Warto zwróciæ uwagê, ¿e odnosz¹c siê do zasady zachowania odpowiedniej vacatio legis, Trybuna³ Konstytucyjny ustosunkowa³ siê tak¿e do zagadnienia znaczenia okolicznoœci, które spowodowa³y zw³okê w dojœciu do skutku zakwestionowanych przepisów. W orzeczeniach z 15 marca 1995 r.16 i 28 grudnia 1995 r.17 stwierdzi³ jednoznacznie, ¿e przyczyny, które spowodowa³y zw³okê wejœcia w ¿ycie ustawy, nie maj¹ wp³ywu na ocenê 14

Wyrok TK z dnia 28 grudnia 1995 r., sygn. akt K 28/95, OTK 1986-1995, t. 6, 1995, cz. 2, poz. 40. Art. 27 ust. 4 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn. Dz. U. z 2010 r. Nr 51, poz. 307, z póŸn. zm.) uchylony ustaw¹ z dnia 12 listopada 2003 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 202, poz. 1956). 16 Wyrok TK z dnia 15 marca 1995 r., sygn. akt K 1/95, OTK 1986-1995, t. 6, 1995, cz. 1, poz. 7. 17 Wyrok TK z dnia 28 grudnia 1995 r., sygn. akt K 28/95, OTK 1986-1995, t. 6, 1995, cz. 2, poz. 40. 15

28

Michalina Duda

naruszenia zasad, które stanowiæ maj¹ dla obywatela gwarancjê pewnoœci prawa. Podatnik nie mo¿e bowiem ponosiæ konsekwencji dzia³añ lub zaniechañ podmiotów uczestnicz¹cych w procesie tworzenia ustawy. Dla oceny konstytucyjnoœci przedmiotowych regulacji nie ma tak¿e znaczenia fakt, ¿e dana sprawa by³a szeroko omawiana w œrodkach masowego przekazu, jak równie¿ to, jak licznej grupy podatników dotknê³y skutki wejœcia w ¿ycie danych przepisów18. Pogl¹d, zgodnie z którym zmiany w regulacji prawnej podatku dochodowego od osób fizycznych powinny byæ og³aszane co najmniej na miesi¹c przed koñcem poprzedniego roku podatkowego, podtrzymano tak¿e po wejœciu w ¿ycie Konstytucji RP z 1997 r., zastrzegaj¹c, ¿e zasada ta ma zastosowanie tak¿e do zmian dotycz¹cych innych podatków, w których wymiar dokonywany jest za okresy roczne19. W wyroku z 15 lutego 2005 r. Trybuna³ potwierdzi³, ¿e obserwacja i ocena praktyki legislacyjnej ukszta³towanej miêdzy innymi na podstawie przepisu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, nakazuj¹cego ustalenie skali podatkowej w terminie do 30 listopada roku poprzedzaj¹cego rok podatkowy, pozwoli³a na przyjêcie zasady, ¿e miesiêczny termin przed rozpoczêciem roku podatkowego jest ostatecznym terminem, po którym nie mo¿na ju¿ dokonywaæ zmian mog¹cych mieæ wp³yw na wysokoœæ podatku w nadchodz¹cym roku podatkowym. Jednoczeœnie zwróci³ jednak uwagê, ¿e wymagania dotycz¹ce „podatkowej” vacatio legis zachowuj¹ swoj¹ aktualnoœæ pomimo uchylenia, od 31 grudnia 2003 r., mocy obowi¹zuj¹cej powo³anego przepisu, poniewa¿ jej miesiêczny termin wywodzi siê w istocie nie z przepisów ustawy, lecz wprost z zasady demokratycznego pañstwa prawnego i wyprowadzonej z niej zasady zaufania do pañstwa i prawa20. Na proces petryfikacji powy¿szych zasad w orzecznictwie Trybuna³u Konstytucyjnego istotny wp³yw mia³o tak¿e stanowisko doktryny. W piœmiennictwie prawnofinansowym wielokrotnie podkreœlano bowiem potrzebê zachowania odpowiedniej vacatio legis w odniesieniu do zmian przepisów podatkowych21. 18

Zob. orzeczenie TK z dnia 24 maja 1994 r., sygn. akt K 1/94, OTK 1986-1995, t. 5, 1994, cz. 1, poz. 10. 19 Zob. wyrok TK z dnia 25 kwietnia 2001 r., sygn. akt K 13/01, OTK ZU 2001, nr 4, poz. 81; wyrok TK z dnia 27 lutego 2002 r., sygn. akt K 47/01, Dz. U. Nr 19, poz. 199. 20 Wyrok TK z dnia 15 lutego 2005 r., sygn. akt K 48/04, Dz. U. Nr 30, poz. 262. 21 Zob. R. Mastalski, Zasada pañstwa prawnego w prawie podatkowym, [w:] E. Ruœkowski, W. Konieczny (red.), Podatki w orzecznictwie s¹dowym – Zjazd Katedr Prawa Finansowego, Wigry’ 95, Warszawa 1996, s. 37 oraz tego¿ Glosa do orzeczenia z 12 stycznia 1995 r., K. 12/94, „Pañstwo i Prawo” 1995, z. 6, s. 105; J. Oniszczuk, ród³a prawa w orzecznictwie i powszechnie obowi¹zuj¹cej wyk³adni ustaw Trybuna³u Konstytucyjnego, Warszawa 1999, s. 96-97; W. £¹czkowski, Orzecznictwo polskiego Trybuna³u Konstytucyjnego dotycz¹ce trybu uchwalania ustaw podatkowych, „Roczniki Nauk Prawnych” 1998, t. VIII, s. 85-93; J. Szczêsny, „Cywilizowanie” prawa podatkowego w orzecznictwie

Potrzeba ochrony równowagi bud¿etowej a tryb wprowadzania zmian w prawie podatkowym... 29

3. Równowaga bud¿etowa jako wartoœæ konstytucyjna W doktrynie i judykaturze istnieje zgodnoœæ co do tego, ¿e równowaga bud¿etowa, jako element sk³adaj¹cy siê na zasadê racjonalnego prowadzenia polityki finansowej pañstwa, jest wartoœci¹ chronion¹ konstytucyjnie22. Potrzeba ochrony równowagi bud¿etowej zosta³a dostrze¿ona przez Trybuna³ Konstytucyjny po zmianie ustroju gospodarczego pañstwa23. Ju¿ w orzeczeniu z 29 stycznia 1992 r. Trybuna³ uzna³ równowagê bud¿etow¹ za samodzieln¹ wartoœæ konstytucyjn¹, wskazuj¹c, ¿e ochrona bud¿etu mo¿e w okreœlonych sytuacjach mieæ wiêksze znaczenie ni¿ realizacja innych wartoœci konstytucyjnych24. W ocenie Trybuna³u: „Nie mo¿na wykluczyæ, i¿ drastyczne za³amanie siê równowagi bud¿etowej mo¿e stanowiæ podstawê ograniczenia, a nawet przejœciowego zniesienia indeksacji wynagrodzeñ pracowników sfery bud¿etowej”25. Warto tak¿e zwróciæ uwagê, ¿e w wyroku z 30 listopada 1993 r. Trybuna³ Konstytucyjny przyj¹³, ¿e nie tylko nag³e pogorszenie sytuacji finansowej pañstwa, ale równie¿ d³ugotrwale z³a sytuacja finansowa mo¿e stanowiæ przes³ankê ograniczenia lub zniesienia praw nabytych26. Rozpatruj¹c problem równowagi bud¿etowej jako wartoœci konstytucyjnej, nale¿y uwzglêdniæ fakt, i¿ samo pojêcie „równowagi bud¿etowej” mo¿e byæ u¿ywane w ró¿nych znaczeniach. Po pierwsze, mo¿e odnosiæ siê Trybuna³u Konstytucyjnego, „Glosa” 2004, nr 8, s. 33-35; A. Nowak, Znaczenie przepisów przejœciowych przy zmianach prawa podatkowego, „Przegl¹d Podatkowy” 1997, nr 5, s. 3-4. 22 Zob. W. £¹czkowski, Czy bud¿et pañstwa jest wartoœci¹ konstytucyjn¹ podlegaj¹c¹ ochronie Trybuna³u Konstytucyjnego, [w:] T. Dêbowska-Romanowska, A. Jankiewicz (red.), Konstytucja, ustrój, system finansowy pañstwa. Ksiêga pami¹tkowa ku czci prof. Natalii Gajl, Warszawa 1999, s. 283-291; W. Grygorowicz, Hierarchia wydatków bud¿etowych a uprawnienia Rady Ministrów i Ministra Finansów w zakresie ograniczania wydatków bud¿etu pañstwa, [w:] A. Dobaczewska, E. Juchniewicz, T. Sowiñski (red.), System finansów publicznych. Prawo finansowe wobec wyzwañ XXI wieku, Warszawa 2010, s. 146, 148-152; orzeczenia TK z dnia: 12 stycznia 1995 r., sygn. akt K 12/94, OTK 1986-1995, t. 6, 1995, cz. 1, poz. 2; 17 lipca 1996 r., sygn. akt K 8/96, OTK 1996, t.II, s. 46-65; 16 czerwca 1999 r., sygn. akt P 4/98, Dz. U. Nr 55, poz. 588; 8 maja 2000 r., sygn. akt SK 22/99, Dz. U. Nr 38, poz. 438; 2 kwietnia 2002 r., sygn. akt K 21/01, Z. U. 2002, nr 2A, poz. 17; 7 wrzeœnia 2004 r., sygn. akt SK 30/03, Z. U. 2004, nr 8A poz. 82; 13 grudnia 2004 r., sygn. akt K 20/04, Dz. U. z 2005 r. Nr 273, poz. 2720; 24 kwietnia 2006 r., sygn. akt P 9/05, Dz. U. Nr 75, poz. 530; 8 stycznia 2009 r., sygn. akt P 6/07, Dz. U. Nr 9, poz. 56; 15 lipca 2011 r., sygn. akt K 21/09, Z. U. 2010, nr 6A, poz. 64. 23 Zob. J. Skórzewska, Bud¿et, finanse publiczne jako wartoœæ konstytucyjna, [w:] S. Fundowicz, F. Rymarz, A. Gomu³owicz (red.), Prawo i Godnoœæ. Ksiêga pami¹tkowa w 70. rocznicê urodzin Profesora Wojciecha £¹czkowskiego, Lublin 2003, s. 232. 24 Orzeczenie TK z dnia 29 stycznia 1992 r., sygn. akt K 15/91, OTK 1986-1995, t. 3, 1992, cz. 1, poz. 8. 25 Tam¿e. 26 Wyrok TK z dnia 30 listopada 1993 r., sygn. akt K 18/92, OTK 1986-1995, t. 4, 1993, cz. 2, poz. 41; szerzej zob. J. Skórzewska, dz. cyt., s. 234.

30

Michalina Duda

do stanu zrównowa¿enia bud¿etu pañstwa, czyli braku deficytu bud¿etowego. Po drugie, mo¿e oznaczaæ stan, w którym dochody pañstwa osi¹gaj¹ niezbêdny poziom, a jego wydatki znajduj¹ siê pod kontrol¹, przy czym dochody i wydatki nie musz¹ równowa¿yæ siê w danym roku bud¿etowym. Mówi¹c o równowadze bud¿etowej w drugim z powy¿szych ujêæ, wskazuje siê, ¿e stan finansów publicznych powinien tworzyæ odpowiednie warunki dla rozwoju gospodarczego27. Konstytucja RP nie zawiera nakazu równowa¿enia bud¿etu pañstwa. Ustanawia natomiast zasadê wzglêdnego zrównowa¿enia gospodarki finansowej. Zasada ta odnosi siê do dzia³añ wszystkich organów w³adzy publicznej i z przyczyn oczywistych dotyczy równie¿ bud¿etu pañstwa28. Normatywnym wyrazem zasady wzglêdnego zrównowa¿enia gospodarki finansowej jest restrykcja finansowa, zgodnie z któr¹ nie wolno zaci¹gaæ po¿yczek lub udzielaæ gwarancji i porêczeñ finansowych, w nastêpstwie których pañstwowy d³ug publiczny przekroczy 3/5 wartoœci rocznego produktu krajowego brutto29. W œwietle powy¿szych regulacji uzasadnione wydaje siê twierdzenie, ¿e wartoœci¹ konstytucyjn¹ jest równowaga bud¿etowa rozumiana jako stan wzglêdnego zrównowa¿enia gospodarki finansowej. Powy¿sza konkluzja znajduje potwierdzenie w orzecznictwie Trybuna³u Konstytucyjnego, który wskazuj¹c na wartoœci podlegaj¹ce ochronie konstytucyjnej, pos³uguje siê takimi okreœleniami jak: „równowaga bud¿etowa”, „równowaga gospodarcza w pañstwie”, „stan finansów w pañstwie”, „stan finansów publicznych”, czy „równowaga finansów publicznych”. Podkreœlaj¹c potrzebê d¹¿enia do równowagi gospodarczej w pañstwie, Trybuna³ Konstytucyjny stwierdzi³, ¿e jej zapewnienie stanowi wartoœæ konstytucyjn¹ „[...] bo od tego zale¿y nie tylko ogólna zdolnoœæ Pañstwa do dzia³ania, ale te¿ mo¿noœæ sprostania przez Pañstwo konstytucyjnemu nakazowi realizowania socjalnych praw obywateli. Zapewnienie tej równowagi jest wiêc konstytucyjnym obowi¹zkiem wszystkich organów pañstwowych, spoczywa wiêc w szczególnoœci na parlamencie jako organie odpowiedzialnym za nadanie bud¿etowi ostatecznego kszta³tu normatywnego. Odpowiedzialnoœæ ta polega m.in. na wyra¿aniu ró¿nokierunkowych interesów i potrzeb Pañstwa”30.

27

Zob. J. Skórzewska, dz. cyt., s. 231. Szerzej zob. M. Zubik, Bud¿et pañstwa w polskim prawie konstytucyjnym, Warszawa 2001, s. 138-139; T. Dêbowska-Romanowska, Istota i treœæ w³adztwa finansowego – samowola finansowa (samowola podatkowa), restrykcje finansowe – zagadnienia pojêciowe, [w:] T. Dêbowska-Romanowska, A. Jankiewicz (red.), dz. cyt., s. 349 i 359. 29 Art. 216 ust. 5 Konstytucji RP. 30 Orzeczenie TK z 21 listopada 1994 r., sygn. akt K 6/94, OTK 1986-1995, t. 5, 1994, cz. 2, poz. 39. 28

Potrzeba ochrony równowagi bud¿etowej a tryb wprowadzania zmian w prawie podatkowym... 31

W wyroku z 18 lutego 2004 r. Trybuna³ Konstytucyjny odniós³ siê do „równowagi bud¿etowej i stanu finansów publicznych” jako wartoœci podlegaj¹cych ochronie31. W innych wyrokach wskaza³, ¿e wartoœciami konstytucyjnymi s¹ odpowiednio „równowaga finansów publicznych”32, „równowaga bud¿etowa i stan finansów pañstwa”33 oraz „zachowanie równowagi bud¿etowej i zapobieganie nadmiernemu zad³u¿aniu siê pañstwa”34. Na szeroki kontekst, w jakim nale¿y rozpatrywaæ pojêcie równowagi bud¿etowej jako wartoœci konstytucyjnej, wskazuj¹ równie¿ wyroki z 24 listopada 2009 r. i 13 kwietnia 2011 r.35 W pierwszym z nich Trybuna³ uzna³, ¿e: „Pomimo ¿e pañstwo ma obowi¹zek podejmowaæ dzia³ania, które zapewni¹ odpowiednie œrodki finansowe niezbêdne dla realizacji konstytucyjnych praw i wolnoœci, to nie mo¿na zapominaæ, ¿e musi przy tym uwzglêdniaæ sytuacjê gospodarcz¹ i koniecznoœæ zapewnienia warunków rozwoju gospodarczego”. W drugim uto¿sami³ równowagê bud¿etow¹ z interesem ogó³u podatników. Warto zwróciæ uwagê, ¿e w ocenie Trybuna³u Konstytucyjnego Ÿróde³ równowagi bud¿etowej jako wartoœci podlegaj¹cej ochronie nale¿y upatrywaæ w zasadzie sprawiedliwoœci spo³ecznej. W wyroku z 25 lutego 1997 r. Trybuna³ wskaza³, ¿e w szerokim katalogu wartoœci konstytuuj¹cych sprawiedliwoœæ spo³eczn¹ mieœci siê: „tworzenie warunków zdrowego i stabilnego rozwoju gospodarczego, równowaga bud¿etowa, a tak¿e prawo obywateli i ich wybranych przedstawicieli do ustalania – i korygowania pod wp³ywem okolicznoœci – aktualnych kierunków i priorytetów polityki spo³ecznej oraz gospodarczej na drodze odpowiednich procedur demokratycznych”36. Pogl¹d, ¿e równowaga bud¿etowa stanowi jedn¹ z wartoœci sk³adaj¹cych siê na treœæ zasady sprawiedliwoœci spo³ecznej, wyra¿any by³ równie¿ w póŸniejszych orzeczeniach37. Równowaga bud¿etowa jako wartoœæ konstytucyjna by³a równie¿ rozpatrywana w kontekœcie zasady dobra wspólnego. W wyroku z 30 listopada 1993 r. Trybuna³ stwierdzi³, i¿: „Nie jest zadaniem Trybuna³u Konstytucyjnego ocenianie sytuacji finansowej Pañstwa, jednak interes wszystkich obywateli i ich bezpieczeñstwo p³acowe nie pozwala w pe³ni od tej sytuacji siê 31

Wyrok TK z dnia 18 lutego 2004 r., sygn. akt K 12/03, Dz. U. Nr 34, poz. 304. Zob. wyrok TK z dnia 20 listopada 2001 r., sygn. akt SK 15/01, Dz. U. Nr 138, poz. 1564. 33 Zob. wyrok TK z dnia 15 lipca 2011 r., sygn. akt K 21/09, Z. U. 2010, nr 6A, poz. 64. 34 Zob. wyrok TK z dnia 20 stycznia 2010 r., sygn. akt Kp 6/09, Dz. U. Nr 4, poz. 46. 35 Zob. wyrok TK z dnia 24 listopada 2009 r., sygn. akt SK 36/07, Dz. U. Nr 207, poz. 1602 oraz wyrok z dnia 13 kwietnia 2011 r., sygn. akt SK 33/09, Dz. U. Nr 87, poz. 494. 36 Wyrok TK z dnia 25 lutego 1997 r., sygn. akt K 21/95, Z. U. 1997, nr 1, poz. 7. 37 Zob. wyrok TK z dnia 19 lutego 2001 r., sygn. akt SK 14/00, Dz. U. Nr 14, poz. 144; wyrok TK z dnia 5 wrzeœnia 2006 r., sygn. akt K 51/05, Dz. U. Nr 165, poz. 1180; wyrok TK z dnia 16 listopada 2010 r., sygn. akt K 2/10, Dz. U. Nr 222, poz. 1456. 32

32

Michalina Duda

odrywaæ”38. W wyroku z 27 lutego 2002 r. wskaza³ ju¿ jednoznacznie na zasadê dobra wspólnego jako Ÿród³o wartoœci konstytucyjnej, jak¹ jest równowaga bud¿etowa, stwierdzaj¹c, i¿: „Równowaga bud¿etowa i stan finansów publicznych s¹ wartoœciami podlegaj¹cymi ochronie konstytucyjnej. Wynika to z ca³okszta³tu regulacji konstytucyjnych zawartych w rozdziale X Konstytucji, zw³aszcza zaœ z art. 216 oraz art. 220 Konstytucji, ale tak¿e z art. 1 Konstytucji, który stanowi, ¿e Rzeczpospolita jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli”39. Podobnego rodzaju konkluzje wynikaj¹ z wyroku z 24 listopada 2009 r. Trybuna³ Konstytucyjny orzek³ wówczas, ¿e: „Bud¿et pañstwa stanowi podstawowy plan dochodów i wydatków pañstwa. Bez poprawnie zbudowanego i zrównowa¿onego bud¿etu pañstwo nie jest zdolne do realizacji stawianych przed nim celów, a zw³aszcza do spe³nienia konstytucyjnego wymogu troski o dobro wspólne. Tym samym nie ulega w¹tpliwoœci, ¿e zachowanie równowagi bud¿etowej, mimo ¿e nie wyra¿one wprost w konkretnym przepisie Konstytucji, stanowi samodzieln¹ wartoœæ konstytucyjn¹, podlegaj¹c¹ ochronie”40. O ujmowaniu równowagi bud¿etowej jako elementu dobra wspólnego œwiadczy równie¿ uto¿samianie jej z interesem ogó³u podatników41.

4. Równowaga bud¿etowa a inne wartoœci konstytucyjne Uznanie równowagi bud¿etowej, rozumianej jako stan finansów publicznych w pañstwie, za samoistn¹ wartoœæ konstytucyjn¹ rodzi pytanie o miejsce tej wartoœci w hierarchii wartoœci konstytucyjnych. Zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie brak jednoznacznego stanowiska w tej kwestii. W piœmiennictwie wskazuje siê, ¿e „[...] bud¿et pañstwa, je¿eli s³u¿y dobru wspólnemu obywateli, jest samoistn¹ wartoœci¹ konstytucyjn¹ podlegaj¹c¹ ochronie Trybuna³u Konstytucyjnego. W zwi¹zku z powy¿szym nie mo¿na wykluczyæ, ¿e dobro obywateli i pañstwa bêdzie wymagaæ, aby ochrona ta w pewnych sytuacjach by³a silniejsza od ochrony niektórych innych wartoœci konstytucyjnych wystêpuj¹cych w postaci zasad skonkretyzowanych w ustawach”42. Podkreœla siê równie¿, ¿e obowi¹zuj¹ca Konstytucja pozwala na uznanie wartoœci, jak¹ jest równowaga bud¿etowa – jako element sk³adaj¹cy siê na zasadê racjonalnego prowadzenia polityki 38

Wyrok TK z dnia 30 listopada 1993 r., sygn. akt K18/92, OTK 1986-1995, t. 4, 1993, cz. 2, poz. 41. Szerzej zob. J. Skórzewska, dz. cyt., s. 234-235. 39 Wyrok TK z dnia 27 lutego 2002 r., sygn. akt K 47/01, Dz. U. Nr 19, poz. 199. 40 Wyrok TK z dnia 24 listopada 2009 r., sygn. akt SK 36/07, Dz. U. Nr 207, poz. 1602. 41 Zob. wyrok TK z dnia 13 kwietnia 2011 r., sygn. akt SK 33/09, Dz. U. Nr 87, poz. 494. 42 W. £¹czkowski, dz. cyt., s. 291.

Potrzeba ochrony równowagi bud¿etowej a tryb wprowadzania zmian w prawie podatkowym... 33

finansowej pañstwa – za jedn¹ z wartoœci priorytetowych43. Jednoczeœnie zwraca siê jednak uwagê, ¿e ochrona wewnêtrznej suwerennoœci finansowej pañstwa czy ochrona równowagi finansów publicznych to wartoœci, które napotykaj¹ na siln¹ konkurencjê innych wartoœci konstytucyjnych. W opozycji do nich pozostaje przede wszystkim zasada pañstwa prawnego44. Jednoznacznej odpowiedzi na pytanie o miejsce równowagi bud¿etowej w systemie wartoœci konstytucyjnych nie przynosi równie¿ analiza orzecznictwa Trybuna³u Konstytucyjnego. W dotychczasowym orzecznictwie Trybuna³ Konstytucyjny przyznawa³ pierwszeñstwo omawianej wartoœci konstytucyjnej kosztem ochrony praw nabytych miêdzy innymi w wypadkach: – przejœciowego zniesienia indeksacji wynagrodzeñ w sferze bud¿etowej oraz zawieszenia systemu waloryzacji wynagrodzeñ w sferze bud¿etowej45; – zawieszenia podwy¿ki p³ac dla pracowników pañstwowych szkó³ wy¿szych46: – ograniczenia uprawnieñ kombatanckich47; – zawieszenia wyp³acania œwiadczeñ z ubezpieczenia spo³ecznego z tytu³u wypadków przy pracy i chorób zawodowych48; – ograniczenia uprawnieñ gwarantowanych w uprzednio obowi¹zuj¹cym systemie emerytalno-rentowym49; – ograniczenia lub zniesienia ulg podatkowych50; – zmniejszenia subwencji z bud¿etu pañstwa dla partii politycznych51. Dopuszczaj¹c co do zasady mo¿liwoœæ ograniczenia innych praw z uwagi na potrzebê zachowania równowagi bud¿etowej, Trybuna³ Konstytucyjny zastrzeg³, ¿e mo¿e to nast¹piæ z zachowaniem okreœlonych warunków. W sposób jednoznaczny warunki te okreœlone zosta³y w sprawie dotycz¹cej ograniczenia indeksacji wynagrodzeñ. Trybuna³ wskaza³ wówczas, ¿e zmiany powoduj¹ce powy¿sze ograniczenia nie powinny wchodziæ w ¿ycie bez odpowiedniej vacatio legis, a tym bardziej z moc¹ wsteczn¹. Po wtóre, nie 43

Zob. J. Skórzewska, dz. cyt., s. 239. Szerzej zob. T. Dêbowska-Romanowska, Charakter i klasyfikacja tzw. wydatków sztywnych a granice swobody politycznej w³adz pañstwa, [w:] J. G³uchowski, A. Pomorska, J. Szo³no-Koguc (red.), Uwarunkowania i bariery w procesie naprawy finansów publicznych, Lublin 2007, s. 288-289. 45 Zob. orzeczenie TK z dnia 30 listopada 1993 r., sygn. K 18/92, OTK 1986-1995, t. 4, 1993, cz. 2, poz. 41; wyrok TK z dnia 17 listopada 2003 r., sygn. akt K 32/02, Dz. U. Nr 206, poz. 2010. 46 Zob. wyrok TK z dnia 18 stycznia 2005 r., sygn. akt K 15/03, Dz. U. Nr 14, poz. 444. 47 Zob. wyrok TK z dnia 9 marca 2004 r., sygn. akt K 12/02, Dz. U. Nr 46, poz. 444. 48 Zob. wyrok TK z dnia 31 stycznia 2006 r., sygn. akt K 23/03, Dz. U. Nr 22, poz. 171. 49 Zob. wyrok TK z dnia 20 listopada 2001 r., sygn. akt SK 15/01, Dz. U. Nr 138, poz. 1564. 50 Zob. orzeczenie TK z dnia 12 stycznia 1995 r., sygn. akt K 12/94, OTK 1986-1995, t. 6, 1995, cz. 1, poz. 2 oraz wyrok TK z dnia 27 lutego 2002 r., sygn. akt K 47/01, Dz. U. Nr 19, poz. 199. 51 Zob. wyrok TK z dnia 20 stycznia 2010 r., sygn. akt Kp 6/09, Dz. U. Nr 4, poz. 46. 44

34

Michalina Duda

powinny prowadziæ do niesprawiedliwego roz³o¿enia na poszczególne grupy zawodowe dolegliwoœci z tytu³u recesji gospodarczej i za³amania siê równowagi bud¿etowej. Trzeci warunek to jednoznaczne upewnienie siê ustawodawcy co do prawid³owoœci rozdzia³u œrodków bud¿etowych na poszczególne kierunki rozchodów (wydatków) oraz co do wyczerpania wszystkich mo¿liwoœci zwiêkszenia dochodów bud¿etowych. Obowi¹zek dokonania oceny prawid³owoœci rozdzia³u œrodków bud¿etowych oraz mo¿liwoœci zwiêkszenia dochodów bud¿etowych nale¿y bowiem do parlamentu52. Z treœci przytoczonego orzeczenia wynika jednoznacznie, ¿e ograniczenie praw konstytucyjnych z uwagi na potrzebê ochrony równowagi bud¿etowej wymaga spe³nienia zarówno warunków o charakterze formalnym, jak i materialnym. Warunki formalne dotycz¹ obowi¹zku poszanowania zasad prawid³owej legislacji, w tym tych, które nakazuj¹ zachowanie odpowiedniej vacatio legis. Jednoczeœnie nale¿y jednak zaznaczyæ, ¿e zgodnie z obowi¹zuj¹c¹ lini¹ orzecznicz¹ ocena „odpowiednioœci” vacatio legis zale¿y tak¿e od innych zasad i wartoœci konstytucyjnych, odnosz¹cych siê do danej regulacji prawnej. Jest to zatem zale¿noœæ dwustronna. W orzeczeniu z 18 paŸdziernika 1994 r. Trybuna³ wprost stwierdzi³, ¿e: „Argument »wa¿nego interesu publicznego« mo¿e – wyj¹tkowo – uzasadniaæ ograniczenie lub nawet rezygnacjê z ustanowienia vacatio legis. Za taki »wa¿ny interes publiczny« mo¿na bez w¹tpienia uwa¿aæ d¹¿enie ustawodawcy do przeciwstawienia siê oszustwom i nadu¿yciom podatkowym, prowadz¹cym do uchylania siê od obowi¹zku uiszczania nale¿nych podatków”53. W wyroku z 27 lutego 2002 r. Trybuna³ zaznaczy³, ¿e ochrona wartoœci, jakimi s¹ równowaga bud¿etowa i stan finansów publicznych, nie ma ani charakteru absolutnego, ani te¿ przewa¿aj¹cego w stosunku do innych wartoœci konstytucyjnych. „Odwo³anie siê do dobra wspólnego obywateli, zwi¹zanego z prawid³owym kszta³towaniem stanu finansów publicznych pañstwa, mo¿e jednak wywieraæ istotny wp³yw na ocenê wprowadzonych regulacji ustawowych w kwestiach dotycz¹cych poszanowania zasad prawid³owej legislacji, w tym tych, które nakazuj¹ zachowanie odpowiedniego okresu vacatio legis”54. Powy¿sza teza powtórzona zosta³a w wyroku z 25 czerwca 2002 r., w którym Trybuna³ stwierdzi³: „Nie podlega dyskusji, ¿e przestrzeganie prawa i ochrona interesów finansowych pañstwa stanowi¹ wartoœci konstytucyjne, które mog¹ uzasadniaæ zmiany ustaw podatkowych na niekorzyœæ podatników. Co wiêcej, mog¹ równie¿ uzasadniaæ skrócenie 52 Zob. wyrok TK z dnia 29 stycznia 1992 r., sygn. akt K 15/91, OTK 1986-1996, t. 3, 1992, cz. 1, poz. 8. 53 Orzeczenie TK z dnia 18 paŸdziernika 1994 r., sygn. akt K 2/94, OTK 1986-1996, t. 5,1994 cz. 2, poz. 36. 54 Wyrok TK z dnia 27 lutego 2002 r., sygn. akt K 47/01, Dz. U. Nr 19, poz. 199.

Potrzeba ochrony równowagi bud¿etowej a tryb wprowadzania zmian w prawie podatkowym... 35

zwyk³ego okresu vacatio legis przy wprowadzaniu zmian przepisów podatkowych”55. Rozwa¿aj¹c dopuszczalnoœæ skrócenia okresu „spoczywania” ustawy podatkowej z uwagi na potrzebê ochrony równowagi bud¿etowej, nale¿y tak¿e pamiêtaæ, ¿e zgodnie z przyjêt¹ lini¹ orzecznicz¹ „odpowiednioœæ” vacatio legis nale¿y oceniaæ w konkretnej sytuacji z uwzglêdnieniem nie tylko przedmiotu i treœci nowej ustawy, lecz tak¿e krêgu podmiotów prawa, których normy te dotycz¹56. Inne bêd¹ zatem kryteria oceny „odpowiednioœci” vacatio legis w przypadku regulacji, których celem jest przeciwdzia³anie przypadkom naruszania ju¿ obowi¹zuj¹cego prawa, inne przy wprowadzaniu w ¿ycie unormowañ ingeruj¹cych w sytuacjê prawn¹ adresatów szanuj¹cych prawo dotychczas obowi¹zuj¹ce57. Analizuj¹c dopuszczalnoœæ skrócenia okresu vacatio legis, nale¿y równie¿ uwzglêdniæ to, czy dane normy nak³adaj¹ na podmioty okreœlone nowe ciê¿ary finansowe, rozszerzaj¹ zakres dotychczasowych obowi¹zków, czy te¿ wywo³uj¹ skutek w postaci ograniczenia lub likwidacji przyznanych preferencji podatkowych58. W ocenie Trybuna³u, stosowane przez pañstwo œrodki maj¹ce na celu ochronê równowagi finansów publicznych musz¹ byæ zgodne z regu³ami okreœlonymi przez Konstytucjê RP59. Oznacza to przede wszystkim obowi¹zek uwzglêdnienia takich wartoœci konstytucyjnych, jak zasady: sprawiedliwoœci spo³ecznej, równoœci czy zdolnoœci p³atniczej. W sytuacji kryzysu gospodarczego i koniecznoœci zwiêkszania ciê¿arów finansowych szczególnego znaczenia nabiera bowiem problem sprawiedliwego rozk³adu ekonomicznych dolegliwoœci. Na potrzebê równomiernego i sprawiedliwego podzia³u dolegliwoœci finansowych zwi¹zanych z sytuacj¹ bud¿etow¹ Trybuna³ zwróci³ uwagê w wyroku z 7 listopada 2007 r., stwierdzaj¹c, ¿e „nie mo¿na [...] zgodziæ siê na to, aby równowaga bud¿etowa by³a utrzymywana kosztem tej jednej mniejszoœciowej grupy podatników, podczas gdy pozostali podatnicy zatrudnieni w kraju (stanowi¹cy wiêkszoœæ) korzystaj¹ z preferencji podatkowych z uszczerbkiem dla tego samego bud¿etu”60. Analogiczna konkluzja wynika z wyroku z 6 maja 2008 r., w którym Trybuna³ orzek³, i¿: „Równowaga bud¿etowa stanowi¹ca niew¹tpliwie samoistn¹ 55

Wyrok TK z dnia 25 czerwca 2002 r., sygn. akt K 45/01, Dz. U. Nr 100, poz. 923. Zob. wyrok TK z dnia 20 stycznia 2010 r., sygn. akt Kp 6/09, Dz. U. Nr 4, poz. 46. 57 Wyrok TK z dnia 25 czerwca 2002 r., sygn. akt K 45/01, Dz. U. Nr 100, poz. 923. 58 W orzecznictwie utrwalony jest pogl¹d, ¿e „swoboda przys³uguj¹ca ustawodawcy rysuje siê jeszcze wyraŸniej w odniesieniu do kszta³towania ulg i zwolnieñ podatkowych, zw³aszcza gdy chodzi o ich znoszenie lub ograniczanie”. Wyrok TK z dnia 25 listopada 1997 r., sygn. akt K 26/97, OTK ZU 1997, nr 5-6, s. 448. 59 Zob. wyrok TK z dnia 4 grudnia 2000 r., sygn. akt K 9/00, Dz. U. Nr 109,poz. 1164. 60 Wyrok TK z dnia 7 listopada 2007 r., sygn. akt K 18/06, Dz. U. Nr 211, poz. 1549. 56

36

Michalina Duda

wartoœæ nie mo¿e byæ utrzymywana kosztem jednej grupy spo³eczno-zawodowej, jak¹ s¹ rolnicy”61. W tym kontekœcie warto tak¿e zwróciæ uwagê na wyrok z 20 listopada 2002 r. Trybuna³ Konstytucyjny przyzna³ w nim, ¿e: „Zapewnienie równowagi bud¿etowej pañstwa Trybuna³ wielokrotnie uznawa³ za wartoœæ konstytucyjn¹ [...]”, dodaj¹c jednak, i¿ „formu³owaniu tych pogl¹dów towarzyszy³o zawsze zastrze¿enie: przepisów dotycz¹cych obowi¹zków finansowych jednostki wobec pañstwa nie mo¿na traktowaæ jako funkcjonuj¹cych bez zwi¹zku z konstytucyjnymi przepisami o wolnoœciach i prawach cz³owieka i obywatela, ca³kowicie niezale¿nie od treœci tych przepisów”62. Podkreœliæ nale¿y, ¿e w ocenie Trybuna³u ograniczanie przyznanych uprawnieñ z uwagi na potrzebê ochrony równowagi bud¿etowej powinno byæ poprzedzone wnikliw¹ ocen¹ mo¿liwoœci zwiêkszenia dochodów bud¿etowych. W wyroku z 21 lutego 2006 r. Trybuna³ stwierdzi³ równie¿ stanowczo, ¿e „[...] odwo³anie siê do zasady równowagi bud¿etowej, jako wartoœci konstytucyjnej, nie mo¿e usprawiedliwiaæ rozwi¹zañ przypadkowych i nieudolnoœci prawodawcy”63.

5. Konkluzje Przedstawiona analiza orzecznictwa Trybuna³u Konstytucyjnego oraz pogl¹dów doktryny uzasadnia sformu³owanie nastêpuj¹cych wniosków. Przede wszystkim podkreœliæ nale¿y, ¿e równowaga bud¿etowa stanowi samoistn¹ wartoœæ konstytucyjn¹ podlegaj¹c¹ ochronie Trybuna³u Konstytucyjnego. Równowaga bud¿etowa w ujêciu konstytucyjnym powinna byæ przy tym rozumiana szeroko, jako stan wzglêdnego zrównowa¿enia gospodarki finansowej w pañstwie, tworz¹cy odpowiednie warunki dla rozwoju gospodarczego. Tak rozumiana równowaga bud¿etowa stanowi element zasady racjonalnego prowadzenia gospodarki finansowej pañstwa, bez jej zachowania pañstwo jako wspólnota polityczna nie jest bowiem w stanie realizowaæ swoich funkcji. Po drugie, nie budzi w¹tpliwoœci fakt, ¿e równowaga bud¿etowa, jako samoistna wartoœæ konstytucyjna, mo¿e byæ przeciwstawiana innym wartoœciom odzwierciedlonym w treœci ustawy zasadniczej. Nie jest natomiast mo¿liwe jednoznaczne wskazanie miejsca tej wartoœci w hierarchii wartoœci konstytucyjnych.

61 62 63

Wyrok TK z dnia 6 maja 2008 r., sygn. akt K 18/05, Dz. U. Nr 82, poz. 503. Wyrok TK z dnia 20 listopada 2002 r., sygn. akt 41/02, Z. U. 2002, nr 6A, poz. 83. Wyrok TK z dnia 21 lutego 2006 r., sygn. akt K 1/05, Dz. U. Nr 34, poz. 243.

Potrzeba ochrony równowagi bud¿etowej a tryb wprowadzania zmian w prawie podatkowym... 37

Po trzecie, podkreœliæ nale¿y, ¿e stosowane przez pañstwo œrodki maj¹ce na celu ochronê równowagi bud¿etowej musz¹ byæ zgodne z regu³ami okreœlonymi przez Konstytucjê RP. Oznacza to wymóg spe³nienia szeregu warunków zarówno o charakterze materialnoprawnym, jak i formalnym. W aspekcie materialnoprawnym zasadnicze znaczenie bêd¹ mia³y zasady: sprawiedliwoœci spo³ecznej, równoœci i zdolnoœci p³atniczej. Nie trzeba dodawaæ, ¿e problem sprawiedliwego rozk³adu dolegliwoœci natury finansowej nabiera szczególnego znaczenia w sytuacji kryzysu finansowego. Ograniczenie uprawnieñ finansowych z uwagi na potrzebê ochrony wartoœci, jak¹ jest równowaga bud¿etowa, powinno byæ tak¿e poprzedzone wnikliw¹ ocen¹ mo¿liwoœci zwiêkszenia dochodów bud¿etowych. W aspekcie formalnym wymagane jest natomiast respektowanie zasad przyzwoitej legislacji, w tym tych, które nakazuj¹ zachowanie odpowiedniej vacatio legis. W odniesieniu do ustaw wprowadzaj¹cych zmiany w podatku dochodowym od osób fizycznych problem okreœlenia ram czasowych, które spe³nia³yby wymóg „odpowiednioœci” vacatio legis, doprowadzi³ do ukszta³towania standardu konstytucyjnego, zgodnie z którym publikacja ustawy nowelizuj¹cej powinna nast¹piæ nie krócej ni¿ na miesi¹c przed koñcem danego roku podatkowego. W judykaturze podkreœla siê, ¿e nie s¹ to wprawdzie wymagania o bezwzglêdnie wi¹¿¹cym charakterze, jednak odst¹pienie od nich dopuszczalne jest jedynie w sytuacji, gdy przemawiaj¹ za tym uzasadnione argumenty prawne. Wydaje siê, ¿e do takich argumentów nale¿y zaliczyæ odwo³anie siê do dobra wspólnego, którego wyrazem jest prawid³owo ukszta³towany stan finansów publicznych pañstwa. Ochrona równowagi bud¿etowej mo¿e zatem uzasadniaæ skrócenie standardowej vacatio legis przy wprowadzaniu zmian przepisów podatkowych, zabieg taki wymaga jednak szczególnie silnego uzasadnienia. Decyzja o skróceniu okresu „spoczywania ustawy” nale¿y do ustawodawcy, który zobowi¹zany jest do oceny konkretnej sytuacji. Oznacza to koniecznoœæ uwzglêdnienia z jednej strony takich okolicznoœci, jak treœæ i charakter wprowadzanych zmian oraz kr¹g podmiotów, których zmiany te dotycz¹, z drugiej – stopnia zagro¿enia bezpieczeñstwa finansowego pañstwa oraz mo¿liwoœci przeciwdzia³ania temu zagro¿eniu za pomoc¹ innych œrodków. S³owa kluczowe: kryzys finansowy, równowaga bud¿etowa, podatek dochodowy od osób fizycznych

38

Michalina Duda THE NEED TO PROTECT THE BUDGETARY BALANCE AND THE PROCEDURE OF AMENDING TAX LAW. SELECTED ISSUES Summary

In times of recession and the global financial crisis the main objective of public authorities is to guarantee the financial safety of the state. When the state is under threat of the financial crisis the problem of the place and the role of the budgetary balance in the hierarchy of constitutional values takes on a new significance. The issue of the acceptable limitations/restrictions to other constitutional principles, including special requirements concerning alternations in personal income tax, should also be seen in a new light. The aim of this paper is twofold. First, to present one of the qualified requirements concerning tax legislation – the constitutional standard according to which amendments to the act on personal income tax should be promulgated no later than one month before the end of the tax year. Second, to analyse the notion of “budgetary balance” as a constitutional value, and the acceptability of the departure from the aforementioned standard. Key words: financial crisis, budgetary balance, personal income tax

ÍÅÎÁÕÎÄÈÌÎÑÒÜ ÇÀÙÈÒÛ ÁÞÄÆÅÒÍÎÃÎ ÐÀÂÍÎÂÅÑÈß È ÏÎÐßÄÎÊ ÂÂÅÄÅÍÈß ÈÇÌÅÍÅÍÈÉ Â ÍÀËÎÃÎÂÎÌ ÏÐÀÂÅ. ÈÇÁÐÀÍÍÛÅ ÂÎÏÐÎÑÛ Påçþìå

Âî âðåìåíà ýêîíîìè÷åñêîãî ñïàäà è ôèíàíñîâîãî êðèçèñà âî âñåì ìèðå ïðèîðèòåòíûì çàäàíèåì îðãàíîâ ïóáëè÷íîé âëàñòè ñòàíîâèòñÿ îõðàíà öåííîñòè, êîòîðîé ÿâëÿåòñÿ ôèíàíñîâàÿ áåçîïàñíîñòü ãîñóäàðñòâà.  ñèòóàöèè óãðîçû ôèíàíñîâîé áåçîïàñíîñòè ãîñóäàðñòâà íîâîå çíà÷åíèå ïðèîáðåòàåò òàêæå ïðîáëåìà ìåñòà áþäæåòíîãî ðàâíîâåñèÿ â èåðàðõèè êîíñòèòóöèîííûõ öåííîñòåé.  íîâîì ñâåòå ïðåäñòàâëÿåòñÿ òàêæå âîïðîñ î äîïóñòèìîé ñôåðå îãðàíè÷åíèÿ äåéñòâèÿ äðóãèõ êîíñòèòóöèîííûõ ïðèíöèïîâ, âêëþ÷àÿ ñòàíäàðòû, êîòîðûå êàñàþòñÿ âíåñåíèÿ èçìåíåíèé â ïîäîõîäíûé íàëîã ñ ôèçè÷åñêèõ ëèö, â ñâÿçè ñ íåîáõîäèìîñòüþ çàùèòû öåííîñòè, êîòîðîé ÿâëÿåòñÿ ñîñòîÿíèå ïóáëè÷íûõ ôèíàíñîâ. Îñíîâíîé öåëüþ ýòîé ñòàòüè ÿâëÿåòñÿ ïîïûòêà îöåíèòü âîçìîæíîñòü îòñòóïëåíèÿ îò êîíñòèòóöèîííîãî ñòàíäàðòà, â ñâÿçè ñ íåîáõîäèìîñòüþ çàùèòû ôèíàíñîâîé ñòàáèëüíîñòè ãîñóäàðñòâà, ñîãëàñíî êîòîðîìó ïóáëèêàöèÿ çàêîíà î âíåñåíèè ïîïðàâîê â çàêîí î ïîäîõîäíîì íàëîãå ôèçè÷åñêèõ ëèö äîëæíà íàñòóïèòü íå ìåíåå, ÷åì çà îäèí ìåñÿö äî îêîí÷àíèÿ äàííîãî ôèíàíñîâîãî ãîäà.  ñòàòüå ïðåäñòàâëåíû äåéñòâóþùèå êîíñòèòóöèîííûå ñòàíäàðòû â ñôåðå âíåñåíèÿ èçìåíåíèé â ïîäîõîäíîì íàëîãå îò ôèçè÷åñêèõ ëèö, à òàêæå ïîíÿòèå áþäæåòíîãî ðàâíîâåñèÿ, êàê êîíñòèòóöèîííîé öåííîñòè.

Potrzeba ochrony równowagi bud¿etowej a tryb wprowadzania zmian w prawie podatkowym... 39

Êëþ÷åâûì âîïðîñîì ÿâëÿåòñÿ ïðîáëåìà îïðåäåëåíèÿ ìåñòà áþäæåòíîãî ðàâíîâåñèÿ, îïðåäåëÿåìîãî êàê ñîñòîÿíèå ïóáëè÷íûõ ôèíàíñîâ â ãîñóäàðñòâå, â èåðàðõèè êîíñòèòóöèîííûõ öåííîñòåé. Êàê â äîêòðèíå, òàê è â ñóäîóñòðîéñòâå íåò îäíîçíà÷íîé ïîçèöèè ïî ýòîìó âîïðîñó, àíàëèç äîñòèæåíèé ïðàêòèêè Êîíñòèòóöèîííîãî Òðèáóíàëà ïîçâîëÿåò, îäíàêî, ñôîðìóëèðîâàòü íåêîòîðûõ âûâîäû â ýòîé ñôåðå.  ñèòóàöèè ôèíàíñîâîãî êðèçèñà îñîáåííî âàæíûì ÿâëÿåòñÿ óêàçàíèå óñëîâèé, êîòîðûå äîëæíû áûòü ñîõðàíåíû â ñëó÷àå îãðàíè÷åíèÿ êîíñòèòóöèîííûõ ïðàâ íàëîãîïëàòåëüùèêîâ èç-çà íåîáõîäèìîñòè çàùèòû öåííîñòè, êîòîðîé ÿâëÿåòñÿ áþäæåòíîå ðàâíîâåñèå ãîñóäàðñòâà. Êëþ÷åâûå ñëîâà: ôèíàíñîâûé êðèçèñ, áþäæåòíîå ðàâíîâåñèå, ïîäîõîäíûé íàëîã ñ ôèçè÷åñêèõ ëèö

STUDIA PRAWNICZE KUL 3 (51) 2012

KATARZYNA KACZMARCZYK-K£AK*

0

PRAWO £ASKI W KONSTYTUCJACH PAÑSTW SKANDYNAWSKICH – PODOBIEÑSTWA I RÓ¯NICE

1. Wprowadzenie Analiza rozwi¹zañ ustrojowych przyjêtych w piêciu krajach nordyckich wskazuje na to, ¿e trzy z pañstw œcis³ej Skandynawii s¹ dziedzicznymi monarchiami parlamentarnymi (Dania, Norwegia, Szwecja), zaœ Islandia i Finlandia wybra³y formê republiki1. W ka¿dym z przywo³anych pañstw konstytucja przewiduje prawo ³aski, niemniej jednak poszczególne rozwi¹zania ró¿ni¹ siê miêdzy sob¹. Podzia³ nie zosta³ dokonany jednak ze wzglêdu na formê pañstwa (monarchia, republika), bowiem kryterium to nie ma w tym przypadku ¿adnego znaczenia. Ró¿nice s¹ wynikiem z jednej strony przyjêtych rozwi¹zañ odnoœnie do pozycji ustrojowej g³owy pañstwa, a z drugiej – postrzegania samej instytucji prawa ³aski. Ujêcie prawa ³aski w pañstwach skandynawskich, mimo wystêpuj¹cych ró¿nic, pozwala na sformu³owanie uwag, które uprawniaj¹ do wskazania pewnych cech wspólnych, które wyró¿niaj¹ tê instytucjê na tle rozwi¹zañ przyjêtych w innych pañstwach europejskich. Nie znaczy to jednak, ¿e wystêpowanie tych cech prowadzi do wniosku, ¿e wystêpuje „skandynawski model u³askawienia”. „Model” bowiem to zespó³ cech, które powoduj¹, ¿e ujêcie danej instytucji w sposób zasadniczy ró¿ni siê od rozwi¹zania powszechnie przyjêtego. Inaczej rzecz ujmuj¹c, aby mówiæ o wyst¹pieniu modelu, musia³yby zaistnieæ takie cechy szczególne, które w sposób fundamentalny zmienia³yby obraz danej instytucji – w porównaniu do tego, który jest uznany za „typowy”. Decyduj¹ce znaczenie ma wiêc suma i charakter przyjêtych odmiennoœci. Analiza prawa ³aski w poszczególnych pañstwach skandynawskich przeprowadzona zostanie z punktu widzenia nastêpuj¹cych kryteriów: *0 Dr, Uniwersytet Rzeszowski. 1 M. Grzybowski, Systemy konstytucyjne pañstw skandynawskich, Warszawa 1998, s. 66.

42

Katarzyna Kaczmarczyk-K³ak

organ stosuj¹cy to prawo; tryb stosowania (z urzêdu, na wniosek); charakter aktu ³aski; mo¿liwa treœæ aktu ³aski; kryteria stosowania u³askawienia; wykonalnoœæ i skutecznoœæ aktu ³aski; zaskar¿alnoœæ aktu ³aski. Dokonanie oceny z tej perspektywy pozwoli na wykazanie podobieñstw i ró¿nic w ujêciu tej instytucji z jednej strony, a z drugiej – na ocenê, czy wystêpuje skandynawski model u³askawienia. Mo¿na sformu³owaæ tezê, ¿e w pañstwach skandynawskich – mimo przyjêcia pewnych odstêpstw od rozwi¹zania znanego wiêkszoœci pañstw europejskich – nie istnieje ¿aden odmienny model u³askawienia.

2. Dania Zgodnie z § 24 Konstytucji Królestwa Danii z 5 czerwca 1953 r.2 Królowi przys³uguje prawo ³aski. Król mo¿e u³askawiæ ministrów skazanych przez Najwy¿szy Trybuna³ Królestwa, pod warunkiem uzyskania zgody Folketingu (Parlamentu). Tym samym Konstytucja Danii okreœla organ uprawniony do zastosowania prawa ³aski – jest nim Król, jako g³owa pañstwa. Okreœla równie¿, ¿e w przypadku skazania ministra przez Najwy¿szy Trybuna³ Królestwa mo¿liwe jest u³askawienie, ale za zgod¹ parlamentu. Brak zgody oznacza brak mo¿liwoœci okazania skazanemu ³aski, Król nie mo¿e wiêc w takim przypadku skorzystaæ ze swego uprawnienia, zgoda Folketingu jest bowiem niezbêdnym warunkiem formalnym u³askawienia. Z drugiej jednak strony, zgoda parlamentu nie oznacza automatycznie, ¿e Król skorzysta z prawa ³aski. Jest ona bowiem niezbêdna do u³askawienia, ale decyzja le¿y w gestii Króla, który ³aski mo¿e nie okazaæ, nie jest to bowiem w ¿adnym wypadku jego obowi¹zek, lecz wy³¹cznie uprawnienie. Poza tymi uwarunkowaniami duñska Konstytucja nie przewiduje ¿adnych ograniczeñ, w tym tak¿e w odniesieniu do zakresu prawa ³aski. U³askawienie mo¿e wiêc polegaæ na darowaniu kary w ca³oœci lub w czêœci, z³agodzeniu kary, w tym zamianie na ³agodniejsz¹, jak równie¿ na zatarciu skazania. Akt ³aski nie musi dotyczyæ orzeczenia zapad³ego w postêpowaniu s¹dowym, nie ma bowiem w tym zakresie ¿adnego zastrze¿enia konstytucyjnego, z punktu widzenia normatywnego mo¿e wiêc np. uchylaæ skutki skazania dyscyplinarnego. Analizuj¹c treœæ Konstytucji Danii, mo¿na przyj¹æ, ¿e akt ³aski mo¿e przybraæ postaæ abolicji indywidualnej, bowiem ustawa

2 Konstytucja Danii, wstêp i t³um. M. Grzybowski, Warszawa 2002; Konstytucja Królestwa Danii, [w:] W. Staœkiewicz (red.), Konstytucje pañstw Unii Europejskiej, Warszawa 2011, s. 213-225.

Prawo ³aski w konstytucjach pañstw skandynawskich – podobieñstwa i ró¿nice

43

zasadnicza nie wymaga, aby warunkiem u³askawienia by³o uprzednie prawomocne skazanie. Akt ³aski nie mo¿e byæ odrzucony przez u³askawionego, Konstytucja Danii bowiem nie uzale¿nia jego skutecznoœci od akceptacji ze strony osoby, której dotyczy, co przewidziano w Konstytucji Norwegii, o czym w dalszej czêœci. Akt ³aski, jak równie¿ decyzja odmawiaj¹ca jej okazania, nie podlega zaskar¿eniu w ¿adnym trybie, w tym przed s¹dem. Wprawdzie Konstytucja Danii stanowi, ¿e s¹dy uprawnione s¹ do orzekania w ka¿dej kwestii, która dotyczy zakresu kompetencji w³adzy wykonawczej (§ 63 ust. 1), niemniej jednak uprawnienie to dotyczy obowi¹zków – nakazów i zakazów nak³adanych przez tê w³adzê w ramach przyznanych kompetencji. Akt ³aski nie ma takiego charakteru, nie podlega wiêc kontroli s¹dowej. Akt ³aski dla swej wa¿noœci wymaga kontrasygnaty uprawnionego ministra3, który w wyniku jej udzielenia ponosi odpowiedzialnoœæ polityczn¹ za treœæ aktu królewskiego przed parlamentem4. Dyspozycja § 14 Konstytucji Danii jest w tej mierze jednoznaczna – bez podpisu uprawnionego ministra akt ³aski Króla nie mo¿e wywo³aæ skutków prawnych. Inne kwestie formalne, zwi¹zane z tokiem postêpowania u³askawieniowego, nie znalaz³y siê w ustawie zasadniczej. Król Danii jest wprawdzie najwy¿sz¹ w³adz¹ we wszystkich sprawach Królestwa (§ 12 in principio), niemniej jednak „sprawuje tê w³adzê za poœrednictwem ministrów”. Jak trafnie wskazuje siê w doktrynie, przyjêcie takiej formu³y oznacza zwolnienie monarchy z podejmowania decyzji, wobec czego podejmowane s¹ one faktycznie przez ministrów5, a nastêpnie przedstawiane Królowi do akceptacji. Nie wydaje siê, ¿e § 12 Konstytucji Danii wyklucza mo¿liwoœæ zainicjowania postêpowania u³askawieniowego przez samego monarchê, sprawowanie w³adzy za poœrednictwem ministrów oznacza bowiem, ¿e prawo ³aski realizowane jest przez w³aœciwego ministra, tj. minister odpowiada za jego formalne wszczêcie i przebieg, jak te¿ za przygotowanie projektu aktu królewskiego, ale czyni to we wspó³dzia³aniu z monarch¹6, który mo¿e zadecydowaæ o wszczêciu postêpowania z urzêdu. Król Danii oprócz tego, i¿ posiada prawo do u³askawienia w indywidualnym przypadku, dysponuje tak¿e prawem udzielania amnestii, a wiêc powszechnego u³askawienia, co wykracza poza tradycyjne 3

M. Grzybowski, Systemy konstytucyjne pañstw skandynawskich..., s. 67. M. Grzybowski, Królestwo Danii: zarys systemu ustrojowego, Kielce 1996, s. 44 i n. 5 S. Bo¿yk, Konstytucyjny status monarchy w pañstwach skandynawskich (Dania, Norwegia, Szwecja), [w:] S. Bo¿yk, A. Jamróz (red.), Konstytucja. Ustrój polityczny. System organów pañstwowych. Prace ofiarowane Profesorowi Marianowi Grzybowskiemu, Bia³ystok 2010, s. 41. 6 Tam¿e. 4

44

Katarzyna Kaczmarczyk-K³ak

uprawnienia g³owy pañstwa, tak¿e w systemie monarchicznym7. Pamiêtaæ jednak nale¿y, ¿e w Danii formalnie Król uznawany jest za jeden z elementów w³adzy ustawodawczej8. W tym zakresie nie musi uzyskaæ zgody parlamentu. W § 24 Konstytucji Danii wyraŸnie postanowiono, ¿e Królowi przys³uguje prawo udzielania amnestii i nie jest w tym zakresie wymagane uzyskanie uprzedniej akceptacji parlamentu, ani te¿ Konstytucja nie wymaga zatwierdzenia przez parlament królewskiego aktu amnestyjnego.

3. Finlandia Zgodnie z treœci¹ § 58 ust. 2 Konstytucji Finlandii z 11 czerwca 1999 r.9 Prezydent podejmuje decyzjê w przedmiocie wykonania prawa ³aski. Przepis odnosz¹cy siê do prawa ³aski umieszczony jest w rozdziale 5, zatytu³owanym Prezydent Republiki i Rz¹d, choæ treœæ tego prawa i tryb u³askawienia sprecyzowane zosta³y w art. 105 Konstytucji, umieszczonym w jej rozdziale 9, zatytu³owanym Ustrój wymiaru sprawiedliwoœci. Wykonywanie prawa ³aski jest osobistym uprawnieniem Prezydenta10, niewymagaj¹cym kontrasygnaty. W przypadku korzystania przez Prezydenta z prawa ³aski Konstytucja Finlandii nie przewiduje przygotowania projektu decyzji przez Radê Pañstwa (§ 58 ust. 1 i 2 Konstytucji)11. Jak wynika z treœci § 58 ust. 2 Konstytucji, do wykonywania prawa ³aski nie stosuje siê trybu okreœlonego w ust. 1 tego przepisu, a wiêc podejmowania przez Prezydenta decyzji na posiedzeniu Rady Pañstwa na podstawie projektów przygotowanych przez Radê Pañstwa. Prawo ³aski w ujêciu Konstytucji fiñskiej jest uznaniowym uprawnieniem g³owy pañstwa. Nie ma tu tak¿e zastosowania rozwi¹zanie zak³adaj¹ce, ¿e projekt decyzji przygotowywany jest przez ministra w³aœciwego w sprawie, ten tryb odnosi siê bowiem do przed³o¿eñ rz¹dowych. Mo¿na wiêc uznaæ, ¿e Prezydent stosuje prawo ³aski bez koniecznoœci wspó³pracy z rz¹dem. Trafnie zatem podkreœla siê w doktrynie, ¿e stosowanie prawa ³aski nale¿y do uprawnieñ niewymagaj¹cych inicjatywy lub wspó³dzia³ania 7

Tam¿e, s. 44. Tam¿e, s. 40. 9 Konstytucja Finlandii, wstêp i t³umaczenie J. Osiñski, Warszawa 1997; Konstytucja Republiki Finlandii, [w:] W. Staœkiewicz (red.), dz. cyt., s. 249-270. 10 M. Grzybowski, Prezydentura w pañstwach Europy Pó³nocnej (Finlandia i Islandia), [w:] M. Grzybowski (red.), Szkice o pozycji ustrojowej i statusie g³owy pañstwa, Kraków 2003, s. 44. 11 M. Grzybowski, Finlandia. Zarys systemu ustrojowego, Kraków 2007, s. 115; K. Fraœ, System polityczny Finlandii, [w:] W. Sokó³, M. ¯migrodzki (red.), Systemy polityczne pañstw Europy Œrodkowej i Wschodniej, Lublin 2005, s. 23. 8

Prawo ³aski w konstytucjach pañstw skandynawskich – podobieñstwa i ró¿nice

45

rz¹du lub jego cz³onków12. W tym sensie Prezydent, zgodnie z Konstytucj¹, w³adny jest samodzielnie wzglêdem rz¹du realizowaæ swe uprawnienie w zakresie prawa ³aski. Nie zmienia to faktu, ¿e w³aœciwy minister mo¿e „przedstawiæ sprawê Prezydentowi”, w tym sformu³owaæ opiniê w przedmiocie u³askawienia konkretnej osoby, niemniej jednak po pierwsze opinia ta nie jest wi¹¿¹ca dla Prezydenta, a po drugie, przedstawienie sprawy to zebranie niezbêdnych danych i informacji koniecznych do podjêcia decyzji w przedmiocie u³askawienia. Konstytucja wyraŸnie przewiduje, ¿e Prezydentowi przys³uguje „wykonywanie prawa ³aski”, od jego zatem decyzji zale¿y, czy w indywidualnym przypadku skorzysta ze swego uprawnienia, mo¿e go bowiem „nie wykonaæ” w odniesieniu do danej osoby. Ostateczna decyzja zale¿y zawsze od uznania Prezydenta, który mo¿e stwierdziæ brak przes³anek do okazania ³aski, przy czym przes³anki te nie s¹ okreœlone w Konstytucji. Potwierdza to równie¿ treœæ art. 105 zd. pierwsze Konstytucji, z którego wynika prawo Prezydenta do wydania aktu ³aski, nie zaœ obowi¹zek. Prezydent nie mo¿e delegowaæ uprawnienia do „wykonywania prawa ³aski” jakiemukolwiek innemu organowi. Uprawnienie to przys³uguje wy³¹cznie osobie pe³ni¹cej obowi¹zki prezydenta. Jest to jego uprawnienie wy³¹czne, poniewa¿ ¿aden inny organ nie posiada uprawnienia do okazania ³aski w indywidualnym przypadku. Z tego punktu widzenia mo¿na uznaæ, ¿e prawo ³aski przys³uguje niepodzielnie Prezydentowi jako g³owie pañstwa. W sytuacji, gdy Prezydent nie jest w stanie pe³niæ swych obowi¹zków, obejmuje je Premier lub, jeœli on tak¿e nie jest zdolny, minister wykonuj¹cy funkcjê zastêpcy premiera (§ 59 Konstytucji). Premier lub minister pe³ni¹cy funkcjê zastêpcy premiera korzysta z uprawnieñ prezydenckich – wykonuje uprawnienia g³owy pañstwa, nie jest to wiêc ¿adna delegacja uprawnieñ, lecz ich wykonywanie na zasadach obowi¹zuj¹cych Prezydenta. Osobê wykonuj¹c¹ funkcjê prezydenta obowi¹zuj¹ te same zasady co Prezydenta, jej zakres uprawnieñ nie jest wiêc ani wê¿szy, ani tym bardziej szerszy. Konstytucja Finlandii nie odsy³a do ustawy w przepisach odnosz¹cych siê do prawa ³aski. Zastrze¿ono w niej jednak, ¿e Prezydent wype³nia sw¹ funkcjê w oparciu o Konstytucjê oraz inne stosowne ustawy (§ 57). Mimo zatem, i¿ § 58 ust. 2 oraz art. 105 Konstytucji nie odsy³aj¹, odnoœnie do prawa ³aski, do ustawy, z treœci § 57 wynika, ¿e Prezydent w zakresie wykonywania prawa ³aski ograniczony jest przez ustawê. Prawo ³aski jest wprawdzie prerogatyw¹ prezydenck¹, bo dla wa¿noœci aktu ³aski nie jest wymagana kontrasygnata, ale decyzja Prezydenta w tym zakresie uwarunkowana jest 12 K. Or³owska, Konstytucyjny status Prezydenta w Republice Finlandii, [w:] S. Bo¿yk, A. Jamróz (red.), dz. cyt., s. 441.

46

Katarzyna Kaczmarczyk-K³ak

w œciœle okreœlony sposób przez obowi¹zuj¹ce prawo, co zmniejsza skalê dyskrecjonalnej w³adzy Prezydenta przy jej podejmowaniu13. Innymi s³owy, tryb postêpowania Prezydenta przy podejmowaniu decyzji o u³askawieniu zdeterminowany jest ustawowo, to zatem ustawa okreœla, jaka jest procedura u³askawieniowa. Tym samym, Prezydent musi dzia³aæ w ramach ustawy, Konstytucja bowiem wyraŸnie uzale¿nia wykonywanie przez niego uprawnieñ od stosownych rozwi¹zañ ustawowych14. Nie znaczy to jednak, ¿e w drodze ustawy mo¿liwe jest takie okreœlenie procedury u³askawieniowej, ¿e proœba o ³askê mo¿e zostaæ skutecznie odrzucona zanim trafi do g³owy pañstwa. Skoro decyzja nale¿y do Prezydenta, musi istnieæ mo¿liwoœæ rozpoznania przez niego ka¿dego z³o¿onego wniosku. Nie jest równie¿ mo¿liwe wprowadzenie przez ustawê ograniczeñ podmiotowych odnoœnie do u³askawienia, wykluczaj¹cych np. mo¿liwoœæ u³askawienia ministrów skazanych za nadu¿ycie w³adzy. Takiego ograniczenia nie zna Konstytucja, a wrêcz przeciwnie, z jej treœci wynika, ¿e nie wprowadzono ¿adnych ograniczeñ, nie mog¹ byæ one zatem sformu³owanie w ustawie zwyk³ej. Konstytucja Finlandii w § 105 ust. 2 precyzuje, ¿e w poszczególnych przypadkach Prezydent Republiki, po zasiêgniêciu opinii S¹du Najwy¿szego, mo¿e znieœæ w ca³oœci lub w czêœci karê lub inn¹ sankcjê karn¹ na³o¿on¹ przez s¹d. Prawo ³aski w Finlandii realizowane jest w „poszczególnych przypadkach” – akt ³aski ma zatem charakter indywidualny i w ka¿dym przypadku mo¿e byæ wydany po uzyskaniu opinii S¹du Najwy¿szego, choæby nie orzeka³ on w danej sprawie. Nie mo¿na wiêc uznaæ, ¿e uprawnienie Prezydenta ma charakter ca³kowicie samodzielny, musi on bowiem o tak¹ opiniê wyst¹piæ, choæ nie jest zobowi¹zany do jej podzielenia. Uzyskanie opinii S¹du Najwy¿szego jest jednak niezbêdnym wymogiem formalnym, warunkuj¹cym mo¿liwoœæ u³askawienia. Bez opinii samodzielnie Prezydent nie jest w³adny wydaæ aktu ³aski. Prawo ³aski dotyczy „kary lub innej sankcji karnej”, odnosi siê zatem do odpowiedzialnoœci karnej w rozumieniu prawa karnego, wykluczone jest tym samym u³askawienie osoby skazanej (ukaranej) w postêpowaniu dyscyplinarnym. Za powy¿szym dodatkowo przemawia fakt, ¿e kara lub inna sankcja karna ma byæ orzeczona przez s¹d. Konstytucja nie stanowi ¿adnych innych ograniczeñ przedmiotowych odnoœnie do mo¿liwoœci u³askawienia. Mo¿na wiêc okazaæ ³askê ka¿demu skazanemu, bez wzglêdu na charakter jego czynu, jego skutki, czy te¿ jego uprzedni¹ karalnoœæ.

13 14

M. Grzybowski, Finlandia..., s. 115. Tam¿e, s. 114.

Prawo ³aski w konstytucjach pañstw skandynawskich – podobieñstwa i ró¿nice

47

W doktrynie przyjmuje siê, ¿e prawo ³aski w systemie prawnym Finlandii polegaæ mo¿e na darowaniu kary lub jej z³agodzeniu15. Pogl¹d ten jest zgodny z treœci¹ art. 105 Konstytucji, bowiem zniesienie kary w ca³oœci to jej darowanie, zaœ zniesienie kary w czêœci - to jej z³agodzenie. Z³agodzenie mo¿e polegaæ wy³¹cznie na zmniejszeniu kary, Konstytucja wyraŸnie bowiem stanowi, ¿e mo¿liwe jest zwolnienie w czêœci z odbywania kary. Nie jest zatem mo¿liwa zamiana kary na ³agodniejsz¹, w tym kary polegaj¹cej na pozbawieniu wolnoœci na karê o charakterze wolnoœciowym. Konstytucja œciœle okreœla sposób u³askawienia i nic nie stanowi o zamianie kar, lecz jedynie o darowaniu kary lub jej redukcji w rozumieniu matematycznego zmniejszenia. Konstytucja Finlandii wyklucza mo¿liwoœæ przybrania przez akt ³aski postaci abolicji indywidualnej lub zatarcia skazania, co oznacza, ¿e nie mo¿na takiego rozwi¹zania wprowadziæ ustawowo. Konstytucja wyraŸnie bowiem precyzuje, na czym polega akt ³aski i nie ma tu mowy o uchyleniu skutków skazania ani o umorzeniu postêpowania przed zapadniêciem wyroku skazuj¹cego – skoro u³askawienie mo¿e polegaæ na darowaniu kary lub jej z³agodzeniu (zwolnieniu w czêœci z odbywania kary), to warunkiem niezbêdnym okazania ³aski jest uprzednie skazanie przez s¹d. Najwczeœniej akt ³aski mo¿e byæ okazany po zakoñczeniu postêpowania s¹dowego. Nie ma przy tym znaczenia, jaka kara zostanie orzeczona. Bez wzglêdu bowiem na charakter kary, mo¿liwe jest okazanie ³aski skazanemu. Wprawdzie kar nieizolacyjnych nie „odbywa siê”, niemniej jednak chodzi tu o zwolnienie w ca³oœci lub w czêœci od obowi¹zku „wykonania” orzeczonej kary. U³askawiony nie mo¿e ³aski odrzuciæ, Konstytucja nie daje mu bowiem takiej mo¿liwoœci. Akt ³aski jest wyrazem wykonywania przez Prezydenta prawa ³aski i jako taki jest niezale¿ny od woli u³askawionego. Nie jest te¿ mo¿liwe ani zakwestionowanie aktu ³aski przed s¹dem, ani te¿ zaskar¿enie do s¹du decyzji o odmowie u³askawienia. S¹ to bowiem decyzje g³owy pañstwa podejmowane na zasadzie dyskrecjonalnoœci, choæ w granicach prawa, i Konstytucja nie przewiduje mo¿liwoœci ich s¹dowego zakwestionowania. W tym kontekœcie nie jest mo¿liwe wprowadzenie takiej procedury w drodze ustawy, taka kontrola podwa¿a³aby bowiem charakter aktu ³aski jako decyzji nadzwyczajnej, podejmowanej poza struktur¹ s¹downictwa i niebêd¹cej wyrazem sprawowania wymiaru sprawiedliwoœci ani wydawania decyzji w trybie administracyjnym.

15

M. Grzybowski, Systemy konstytucyjne pañstw skandynawskich..., s. 75.

48

Katarzyna Kaczmarczyk-K³ak

Warto porównaæ regulacjê prawa ³aski w œwietle stanu prawnego wynikaj¹cego z Aktu o Formie Rz¹du Finlandii z 17 lipca 1919 r.16 (Konstytucji Finlandii z 1919 r.) oraz w chwili obecnej. Zgodnie z treœci¹ art. 29 Aktu o Formie Rz¹du Prezydent by³ uprawniony do darowania lub z³agodzenia kary, przepis ten wyraŸnie okreœla³ zatem, jaki jest zakres ³aski prezydenckiej – wy³¹cznie darowanie lub z³agodzenie kary, co jednoznacznie eliminowa³o mo¿liwoœæ okazania ³aski w postaci abolicji indywidualnej. Obecne konstytucyjne ujêcie prawa ³aski tak¿e precyzuje zakres ³aski, co wzmacnia wyra¿ony pogl¹d, ¿e prawo ³aski nie obejmuje zatarcia skazania oraz abolicji indywidualnej. Takiego rozwi¹zania Konstytucja nie wprowadzi³a, zawê¿aj¹c mo¿liwoœæ okazania ³aski do darowania kary lub jej z³agodzenia. Ponadto Akt o Formie Rz¹du z 1919 r. stanowi³, ¿e w ka¿dym przypadku Prezydent zobowi¹zany by³ wys³uchaæ opinii S¹du Najwy¿szego17, choæ by³a dla niego niewi¹¿¹ca. W obecnym stanie prawnym tak¿e Konstytucja wymaga wys³uchania opinii S¹du Najwy¿szego, przy czym nadal jest ona niewi¹¿¹ca. Prezydencki akt ³aski podlega³ kontrasygnacie w³aœciwego ministra – ministra sprawiedliwoœci (art. 34 Aktu o Formie Rz¹du), zaœ Prezydent dzia³a³ wy³¹cznie na jego wniosek – jak stanowi³ bowiem przywo³any art. 34 Aktu o Formie Rz¹du, decyzje Prezydenta zapada³y w Radzie Pañstwa na podstawie przed³o¿enia w³aœciwego ministra. Obecnie takie rozwi¹zania nie wystêpuj¹, wzmocniono zatem pozycjê Prezydenta w zakresie prawa ³aski, gdy¿ akt ³aski zyskuje wa¿noœæ z chwil¹ z³o¿enia podpisu prezydenckiego, a nie dopiero po kontrasygnowaniu, i g³owa pañstwa nie zosta³a pozbawiona inicjatywy w zakresie wszczêcia i przeprowadzenia postêpowania u³askawieniowego. Wprawdzie instytucja kontrasygnaty w systemie ustrojowym wynikaj¹cym z Aktu o Formie Rz¹du z 1919 r. nie mia³a wiêkszej donios³oœci praktycznej, na co zwrócono uwagê w doktrynie18, niemniej jednak taki obowi¹zek formalnie istnia³ i minister móg³ odmówiæ kontrasygnaty w przypadku sprzecznoœci aktu z Konstytucj¹. Zdarza³y siê takie przypadki w praktyce ustrojowej19, nie by³o to zatem rozwi¹zanie wy³¹cznie „papierowe”, nieposiadaj¹ce zasadniczego znaczenia20. Innymi s³owy, nie mo¿na uznaæ, ¿e instytucja kontrasygnaty pod rz¹dami Konstytucji Finlandii 16 A. Gwi¿d¿, Uwagi wstêpne do konstytucji Finlandii, [w:] A. Burda, M. Rybicki (red.), Konstytucje Finlandii, W³och, Niemieckiej Republiki Federalnej, Francji. Zbiór tekstów, Wroc³aw–Warszawa–Kraków–Gdañsk 1971, s. 46. 17 J. Osiñski, Prezydent Republiki Finlandii, [w:] J. Osiñski (red.), Prezydent w pañstwach wspó³czesnych, Warszawa 2000, s. 55. 18 Zob. K. Ciemniewski, Zasady ustroju politycznego Finlandii, Bydgoszcz 1971, s. 157-158. 19 Konstytucja Finlandii..., s. 37. 20 Odmiennie, ale nietrafnie: V. Serzhanova, Zmiany pozycji ustrojowej prezydenta Finlandii, [w:] T. Mo³dowa, J. Szymanek (red.), Instytucja prezydenta. Zagadnienia teorii i praktyki na tle doœwiadczeñ polskich oraz wybranych pañstw obcych, Warszawa 2010, s. 183-184.

Prawo ³aski w konstytucjach pañstw skandynawskich – podobieñstwa i ró¿nice

49

z 1919 r. by³a instytucj¹ martw¹, wykonywan¹ na zasadzie pe³nego automatyzmu. Warto równie¿ zaznaczyæ, ¿e w poprzednim stanie prawnym amnestia nie le¿a³a w sferze uprawnieñ Prezydenta, lecz w³adzy ustawodawczej. Akt o Formie Rz¹du z 1919 r. wyraŸnie stanowi³, ¿e amnestia ogólna, a wiêc zbiorowy akt ³aski, mog³a byæ og³oszona jedynie w drodze ustawy21. Konstytucja z 1999 r. tak¿e zastrzega, ¿e powszechn¹ amnestiê, czyli zbiorowy akt ³aski, mo¿na wprowadziæ wy³¹cznie w drodze ustawy (§ 105 ust. 2 Konstytucji)22. Prawo do udzielenia amnestii nie jest ani powszechn¹, ani wy³¹czn¹ kompetencj¹ g³owy pañstwa23, zaœ w zdecydowanej wiêkszoœci pañstw europejskich przys³uguje legislatywie, co oznacza, ¿e rozwi¹zanie fiñskie nie odbiega w tym zakresie od rozwi¹zañ panuj¹cych w zdecydowanej wiêkszoœci pañstw europejskich. W doktrynie przyjmuje siê, ¿e uprawnienie Prezydenta Finlandii odnoœnie do okazania ³aski w indywidualnym przypadku okreœla jego „relacje” z organami wymiaru sprawiedliwoœci24. Jest to stanowisko trafne, choæ wymaga uœciœlenia. Po pierwsze, treœæ prawa ³aski sprecyzowano w rozdziale dotycz¹cym ustroju wymiaru sprawiedliwoœci, co dowodzi jego zwi¹zków z t¹ sfer¹. Po drugie, a zarazem istotniejsze, prawo ³aski przybiera postaæ darowania kary lub jej z³agodzenia (zwolnienia w czêœci), a zatem odnosi siê do orzeczenia s¹dowego, bêd¹c albo jego faktyczn¹ zmian¹ (z³agodzenie kary), albo wyeliminowaniem z obrotu prawnego skutków skazania (darowanie kary). Tak czy inaczej, akt ³aski wp³ywa na stan faktyczny i prawny powsta³y na skutek wydania orzeczenia s¹dowego, choæ Prezydent nie jest i nie staje siê organem wymiaru sprawiedliwoœci, a jego akt nie oznacza zakwestionowania istoty i zasadnoœci skazania. Decyzja Prezydenta nie odnosi siê do kwestii winy skazanego, nie rozstrzyga on zatem o odpowiedzialnoœci karnej konkretnej osoby. Akt ³aski nie jest zatem aktem wymiaru sprawiedliwoœci. Na koniec warto rozwa¿yæ kwestiê wykonalnoœci aktu ³aski. Jest on niew¹tpliwie wykonalny z chwil¹ z³o¿enia podpisu przez Prezydenta, niemniej jednak Konstytucja Finlandii przewiduje, ¿e je¿eli decyzja podjêta przez Prezydenta jest niezgodna z prawem, Rada Pañstwa po uzyskaniu opinii Kanclerza Sprawiedliwoœci informuje, ¿e decyzja nie mo¿e byæ wykonana i zwraca siê do Prezydenta o zmianê tej decyzji lub jej wycofanie (§ 112 21

Konstytucja Finlandii..., s. 33 J. Osiñski, Prezydent Republiki Finlandii, [w:] J. Osiñski (red.), Prezydent w pañstwach wspó³czesnych. Modernizacja instytucji, Warszawa 2009, s. 235; zob. M. Grzybowski, Systemy konstytucyjne pañstw skandynawskich..., s. 235. 23 R.R. Ludwikowski, Prawo konstytucyjne porównawcze, Toruñ 2000, s. 387. 24 J. Osiñski, Prezydent Republiki Finlandii, [w:] J. Osiñski (red.), Prezydent w pañstwach wspó³czesnych. Modernizacja..., s. 233. 22

50

Katarzyna Kaczmarczyk-K³ak

ust. 2). Poniewa¿ Konstytucja nie zawiera ¿adnych zastrze¿eñ, nale¿y uznaæ, ¿e chodzi o ka¿d¹ decyzjê Prezydenta, a wiêc tak¿e o decyzjê o u³askawieniu. Niezgodnoœæ z prawem oznacza niezgodnoœæ zarówno z Konstytucj¹, jak i ustaw¹ okreœlaj¹c¹ zasady i tryb stosowania prawa ³aski. Mo¿e ona przybraæ postaæ np. niedopuszczalnej przez Konstytucjê treœci aktu ³aski – w sytuacji, gdy akt ³aski np. przybierze postaæ abolicji indywidualnej. W takim wypadku decyzja Prezydenta nie bêdzie wykonana, zaœ Rada Pañstwa zobowi¹zana jest zwróciæ siê o jej zmianê – na tak¹, której treœæ odpowiadaæ bêdzie obowi¹zuj¹cemu prawu – albo wycofanie – anulowanie decyzji. Mo¿liwe jest wiêc odwo³anie aktu ³aski wydanego niezgodnie z prawem. Co istotne, Rada Pañstwa w³adna jest zastosowaæ tryb, o którym mowa w § 112 ust. 2 Konstytucji Finlandii zarówno z w³asnej inicjatywy, jak równie¿ na wniosek, np. Prokuratora Generalnego, Konstytucja nie zawiera bowiem w tym zakresie ¿adnych ograniczeñ. Przedstawiona procedura kontrolna - § 112 ust. 2 Konstytucji umieszczony w jej rozdziale 10 zatytu³owanym Kontrola praworz¹dnoœci – dokonywana jest jedynie z punktu widzenia zgodnoœci z prawem decyzji Prezydenta. Ocenie podlega wiêc jedynie to, czy Prezydent podj¹³ j¹ we w³aœciwym trybie i przybra³a ona treœæ dopuszczaln¹ przez prawo. W ¿adnej mierze nie mo¿e ona polegaæ na kontroli zasadnoœci i celowoœci, jak równie¿ s³usznoœci jej wydania. Jedynym kryterium kontroli jest legalnoœæ i w sytuacji dope³nienia wymogów formalnych nie mo¿na odmówiæ jej wykonania. Poniewa¿ to Rada Pañstwa wykonuje decyzje Prezydenta (§ 65 ust. 2 Konstytucji), za wykonanie aktu ³aski odpowiada w³aœciwy cz³onek rz¹du – minister sprawiedliwoœci, który kieruje decyzjê Prezydenta do wykonania (np. przesy³a j¹ do zak³adu karnego, w którym u³askawiony odbywa karê, celem jego zwolnienia w sytuacji, gdy kara zosta³a darowana w ca³oœci). Innymi s³owy, nie istnieje mo¿liwoœæ oceny, czy w danym przypadku istnia³y podstawy do u³askawienia, czy te¿ nie, nawet je¿eli ustawa okreœla okolicznoœci uzasadniaj¹ce u³askawienie, jest to bowiem ocena faktyczna, która w trybie § 112 ust. 2 Konstytucji miejsca mieæ nie mo¿e. Uznaniowoœæ decyzji Prezydenta nie mo¿e byæ zatem zakwestionowana.

4. Islandia Zgodnie z art. 29 Konstytucji Republiki Islandii z 17 czerwca 1944 r.25 Prezydent mo¿e, o ile zachodz¹ ku temu wa¿ne przyczyny, podj¹æ decyzjê o umorzeniu postêpowania za naruszenie prawa. Przys³uguje mu prawo 25

Konstytucja Republiki Islandii, wstêp i t³um. S. Sagan, Rzeszów 2006.

Prawo ³aski w konstytucjach pañstw skandynawskich – podobieñstwa i ró¿nice

51

³aski i amnestii. Bez zgody Althingu (parlamentu) nie mo¿e on jednak uwolniæ ministra od wszczêcia postêpowania lub te¿ od skutków orzeczenia wydanego przez S¹d Stanu. Przepis przyznaj¹cy Prezydentowi prawo do u³askawienia umieszczony zosta³ w rozdziale I Konstytucji Islandii, który nie ma tytu³u. Znajduj¹ siê w nim przepisy odnosz¹ce siê do ustroju Islandii (art. 1), podzia³u w³adz (art. 2) oraz dotycz¹ce pozycji ustrojowej Prezydenta (art. 3-30). Prezydent nie mo¿e przekazaæ kompetencji do wykonywania prawa ³aski na rzecz innego organu, Konstytucja nie przewiduje bowiem takiej mo¿liwoœci. Delegacja w tym zakresie jest wiêc wykluczona. Prezydent wykonuje zatem prawo ³aski osobiœcie i na zasadzie wy³¹cznoœci. Je¿eli urz¹d Prezydenta Republiki pozostaje nieobsadzony lub je¿eli Prezydent czasowo nie jest w stanie pe³niæ swoich obowi¹zków z powodu przebywania za granic¹, choroby lub innej przyczyny, wówczas obowi¹zki Prezydenta wykonuj¹ Premier, Przewodnicz¹cy Althingu i Przewodnicz¹cy S¹du Najwy¿szego. Przewodnicz¹cy Althingu przewodniczy ich posiedzeniom. Zgodnie z art. 8 Konstytucji decyzje tego gremium podejmowane s¹ co do zasady w drodze konsensusu, a w przypadku ró¿nicy zdañ – zarz¹dza siê g³osowanie i decyduje wiêkszoœæ (2:1)26. Oznacza to, ¿e we wskazanych powy¿ej przypadkach „obowi¹zki Prezydenta” wykonuje kolegium w sk³adzie Premier, Przewodnicz¹cy Althingu i Przewodnicz¹cy S¹du Najwy¿szego. Zastêpstwo Prezydenta ma zatem charakter kolegialny. Poniewa¿ Konstytucja nie wyklucza mo¿liwoœci u³askawienia przez podmiot zastêpuj¹cy Prezydenta, uznaæ nale¿y, ¿e kolegialna g³owa pañstwa w³adna jest okazaæ ³askê, jak równie¿ wydaæ akt amnestyjny, zastêpuje bowiem Prezydenta, korzystaj¹c z jego kompetencji. W takim przypadku pod aktem ³aski powinny znaleŸæ siê podpisy wszystkich cz³onków kolegium, w sytuacji zaœ, gdyby nie by³o jednomyœlnoœci, tak¿e podpis przeg³osowanego. Powy¿sze uwagi nie odnosz¹ siê do sytuacji, w której Prezydent przebywa jedynie czasowo poza granicami Islandii, w takim bowiem przypadku nie wydaje siê zasadne przyjêcie, ¿e kolegialna g³owa pañstwa mo¿e wydaæ akt ³aski. Wprawdzie jeœli Prezydent przebywa za granic¹, jest to formalna podstawa do jego zastêpstwa, niemniej jednak podró¿ zagraniczna w niczym nie utrudnia wykonywania przez niego uprawnieñ, o których mowa w art. 29 Konstytucji, zw³aszcza i¿ ich realizacja nie powinna byæ pochopna, lecz byæ wyrazem wszechstronnego rozwa¿enia okolicznoœci ka¿dego przypadku, a to wymaga czasu. Krótkotrwa³y wyjazd zagraniczny g³owy pañstwa nie mo¿e prowadziæ do przejêcia wskazanej kompetencji przez kolegialn¹ g³owê pañstwa, mog³oby to bowiem prowadziæ do podwa¿enia stanowiska Prezydenta – kolegialna g³owa pañstwa mog³aby odmówiæ 26

M. Grzybowski, A. Pulit, Althing – parlament Islandii, Warszawa 2007, s. 26.

52

Katarzyna Kaczmarczyk-K³ak

okazania ³aski osobie, któr¹ Prezydent zamierza³ u³askawiæ, a przez to kwestionowaæ jego autorytet i pozycjê ustrojow¹ w pañstwie. Tryb wskazany w art. 8 Konstytucji w odniesieniu do stosowania prawa ³aski nale¿y odnieœæ do tych przypadków, w których urz¹d prezydenta pozostaje nieobsadzony lub zachodzi d³ugotrwa³a przeszkoda, uniemo¿liwiaj¹ca Prezydentowi wykonywanie swych kompetencji (np. d³ugotrwa³a ciê¿ka choroba). W konsekwencji, wy³¹cznie g³owa pañstwa uprawniona jest do okazania ³aski, tak o charakterze indywidualnym, jak o charakterze generalnym (amnestia)27, przy czym Konstytucja Islandii wyraŸnie przyznaje Prezydentowi prawo do okazania ³aski generalnej (zbiorowej). Nawet w sytuacji, w której urz¹d prezydenta pe³ni kolegialnie Premier, Przewodnicz¹cy Althingu oraz Przewodnicz¹cy S¹du Najwy¿szego, decyzja o u³askawieniu pochodzi od g³owy pañstwa – podmiotu kolegialnie wykonuj¹cego obowi¹zki Prezydenta. Nie jest wiêc tak, ¿e decyzjê w tym zakresie podejmuje inny organ pañstwowy (np. rz¹d, parlament). W œwietle art. 29 Konstytucji nie mo¿na wykluczyæ u³askawienia z urzêdu, Konstytucja nie zastrzega bowiem, ¿e u³askawienie nastêpuje na wniosek innego organu pañstwowego, np. ministra sprawiedliwoœci. Nie neguje mo¿liwoœci wszczêcia postêpowania u³askawieniowego z urzêdu art. 13 Konstytucji, który stanowi, ¿e Prezydent wykonuje swoj¹ w³adzê za poœrednictwem ministrów. „Wykonywanie w³adzy za poœrednictwem ministrów” oznacza, ¿e Prezydent zobowi¹zany jest w toku postêpowania u³askawieniowego korzystaæ z pomocy w³aœciwego ministra. Jest np. w³adny zobowi¹zaæ ministra sprawiedliwoœci do przygotowania opinii w przedmiocie wniosku o u³askawienie, zebrania niezbêdnego materia³u, czy te¿ zwrócenia siê do s¹dów orzekaj¹cych w sprawie o wydanie opinii, itp. Nie oznacza to jednak, ¿e Prezydent dzia³aæ mo¿e wy³¹cznie w przypadku, gdy w³aœciwy minister przed³o¿y mu sprawê. Nie mo¿e byæ bowiem tak, ¿e Prezydent w korzystaniu ze swych konstytucyjnych uprawnieñ ograniczony jest koniecznoœci¹ aktywnoœci ze strony innego organu, której brak pozbawia go mo¿liwoœci dzia³ania. Takie rozumienie oznacza³oby, ¿e Prezydent faktycznie uzale¿niony jest od poczynañ rz¹du, co nie znajduje uzasadnienia w treœci Konstytucji. Oczywiœcie, Prezydent mo¿e rozpoznaæ wniosek pochodz¹cy od ministra sprawiedliwoœci, ale nie zmienia to faktu, ¿e mo¿e równie¿ samodzielnie podj¹æ decyzjê o wszczêciu postêpowania u³askawieniowego, zebranie stosownych danych i opinii polecaj¹c ministrowi sprawiedliwoœci. 27 M. Grzybowski, Systemy konstytucyjne pañstw skandynawskich..., s. 75; M. Grzybowski, Prezydentura w pañstwach Europy Pó³nocnej..., s. 49; Konstytucja Republiki Islandii, t³umaczenie i wstêp J. Osiñski, Warszawa 1999, s. 22.

Prawo ³aski w konstytucjach pañstw skandynawskich – podobieñstwa i ró¿nice

53

Okazanie ³aski jest dyskrecjonalnym uprawnieniem Prezydenta, poniewa¿ akt ³aski nie wymaga dla swej wa¿noœci kontrasygnaty28. Jak wynika bowiem z treœci art. 19 Konstytucji Islandii, podpis prezydencki nadaje moc obowi¹zuj¹c¹ ustawie lub decyzji rz¹du wówczas, gdy kontrasygnowany jest przez ministra. Kontrasygnata nie dotyczy wiêc indywidualnych aktów Prezydenta, a jedynie odnosi siê do ustaw i decyzji rz¹du. Tak¿e generalny akt ³aski – akt amnestyjny – nie wymaga dla swej wa¿noœci kontrasygnaty. Zw³aszcza w przypadku amnestii jest to ciekawe rozwi¹zanie, umo¿liwia bowiem Prezydentowi udzia³ w polityce karnej. Prezydent w³adny jest dokonaæ aktu abolicji indywidualnej (umorzenie postêpowania), ale musz¹ w tym zakresie wyst¹piæ „wa¿ne powody”, uzasadniaj¹ce tak¹ decyzjê. Konstytucja nie precyzuje jednak, co nale¿y rozumieæ pod pojêciem „wa¿nych powodów”, to zatem Prezydent jest wy³¹cznie uprawniony do oceny, czy takie powody w danym przypadku wystêpuj¹, zaœ jego ocena nie podlega kontroli w ¿adnym trybie. W doktrynie twierdzi siê, ¿e ta mo¿liwoœæ nie dotyczy przestêpstw pospolitych, a raczej naruszenia prawa lub Konstytucji w trakcie pe³nienia urzêdu publicznego29. Niew¹tpliwie w takim przypadku wyst¹piæ mog¹ „wa¿ne powody” w rozumieniu Konstytucji, ale mog¹ one równie dobrze mieæ miejsce w przypadku przestêpstwa pospolitego, nie ma tu bowiem ¿adnej regu³y, a Konstytucja nie ogranicza mo¿liwoœci „umorzenia postêpowania” jedynie w odniesieniu do przestêpstw pope³nionych przez osoby pe³ni¹ce eksponowane funkcje publiczne. Prezydent mo¿e równie¿ siêgn¹æ po prawo ³aski w „klasycznej” postaci, a Konstytucja Islandii nie zawiera w tym zakresie ¿adnych regulacji, co oznacza, ¿e Prezydent mo¿e zarówno darowaæ karê, jak równie¿ j¹ z³agodziæ, a tak¿e zadecydowaæ o zatarciu skazania. Konstytucja nie wyklucza ¿adnej z tych mo¿liwoœci, nie mo¿na wiêc takiego ograniczenia przyj¹æ w drodze wyk³adni. Nie jest przy tym wymagane, aby za konkretn¹ postaci¹ u³askawienia przemawia³y „wa¿ne powody” ani ¿adne inne okolicznoœci, Konstytucja nie wskazuje bowiem, nawet przyk³adowo, jakie argumenty powinny byæ rozwa¿one przez g³owê pañstwa przy podejmowaniu decyzji w przedmiocie okazania ³aski.

28 W literaturze, omawiaj¹c pozycjê ustrojow¹ Prezydenta, niezasadnie niekiedy pomija siê problematykê prawa ³aski w Islandii, mimo ¿e Prezydent Islandii wyposa¿ony jest w prawo og³oszenia amnestii, a indywidualny akt ³aski mo¿e przybraæ postaæ abolicji indywidualnej – S. Sagan analizuj¹c ustrój polityczny Republiki Islandii w ogóle o tym prawie nie wspomina, mimo ¿e ma ono znaczenie dla rzetelnej analizy pozycji Prezydenta w tym kraju (S. Sagan, Ustrój polityczny Republiki Islandii, Rzeszów 2005, s. 66 i n.). 29 J. Osiñski, Prezydent Republiki Islandii, [w:] J. Osiñski (red.), Prezydent w pañstwach wspó³czesnych. Modernizacja..., s. 352.

54

Katarzyna Kaczmarczyk-K³ak

Bez zgody parlamentu nie jest jednak mo¿liwa tak abolicja indywidualna w stosunku do ministra – uwolnienie ministra od wszczêcia postêpowania, jak równie¿ uchylenie skutków skazania ministra przez S¹d Stanu. W innych przypadkach zgoda parlamentu (ani jakiegokolwiek innego organu) nie jest wymagana, a zatem Prezydent mo¿e u³askawiæ bez uprzedniego zwrócenia siê o wyra¿enie zgody przez jakikolwiek organ, tak¿e w przypadku abolicji indywidualnej. Z konstytucyjnego punktu widzenia nie jest wymagane, aby akt ³aski poprzedza³o zwrócenie siê do s¹dów orzekaj¹cych w sprawie i uzyskanie ich opinii. Mo¿liwe jest wiêc u³askawienie bez zwracania siê o takie opinie, jak równie¿ u³askawienie mimo uzyskania opinii negatywnych, nie s¹ one bowiem wi¹¿¹ce dla Prezydenta. Taki jest skutek uznaniowego charakteru prawa ³aski. Konstytucja nie przewiduje mo¿liwoœci odrzucenia aktu ³aski przez u³askawionego. Jest to uznaniowa decyzja g³owy pañstwa, niezale¿na od stanowiska danej osoby, teoretycznie mo¿liwe jest wiec np. u³askawienie skazanego, który nie akceptuje takiej decyzji. Nie jest równie¿ mo¿liwe zaskar¿enie aktu ³aski, jak te¿ decyzji odmawiaj¹cej u³askawienia, do s¹du. Jak wynika z treœci art. 60 Konstytucji, sêdziowie rozpatruj¹ wszystkie spory wchodz¹ce w zakres kompetencji administracji. Decyzja w przedmiocie prawa ³aski – o u³askawieniu lub o odmowie u³askawienia, nie zapada jednak w ramach „administracji”, lecz w wyniku realizacji kompetencji g³owy pañstwa, wynikaj¹cej wprost z Konstytucji. Ponadto nie jest mo¿liwy w tej materii ¿aden „spór”, bowiem skorzystanie przez Prezydenta z tej kompetencji jest jego uprawnieniem, a nie obowi¹zkiem, i ka¿da decyzja zapada na zasadzie dyskrecjonalnoœci, przy czym nie rozstrzyga ona o ¿adnym prawie przys³uguj¹cym jednostce lub o obowi¹zku na ni¹ na³o¿onym. Nie istnieje zatem mo¿liwoœæ uruchomienia s¹dowej kontroli decyzji Prezydenta podejmowanej w wyniku wykonywania prawa ³aski. Prawo ³aski w ujêciu Konstytucji Islandii wpisuje siê w pozycjê ustrojow¹ Prezydenta tego kraju. W Islandii rola ustrojowa Prezydenta jest szczególna30, wykraczaj¹ca poza klasyczn¹ rolê prezydenta w systemie parlamentarno-gabinetowym31. W szczególny sposób tak¿e ujête jest uprawnienie do okazania ³aski – Prezydent Islandii mo¿e wydaæ akt ³aski o charakterze indywidualnym, jak i generalnym, co jest rozwi¹zaniem rzadko spotykanym w Europie i na œwiecie; akt ³aski nie wymaga kontrasygnaty i nie jest podejmowany wy³¹cznie na wniosek, a zgodnie z Konstytucj¹ przed 30

Zob. szerzej: G. H. Kristinsson, Beetwen Form and Content: Semi – presidentialism in Iceland, [w:] R. Elgie (red.), Semi – presidentialism in Europe, Cambridge 1999. 31 J. Osiñski, Prezydent Republiki Islandii, [w:] J. Osiñski (red.), Prezydent w pañstwach wspó³czesnych. Modernizacja..., s. 329-331.

Prawo ³aski w konstytucjach pañstw skandynawskich – podobieñstwa i ró¿nice

55

jego wydaniem Prezydent nie musi uzyskaæ ¿adnej opinii (inaczej jak w Finlandii, gdzie Prezydent wyst¹piæ musi o opiniê do S¹du Najwy¿szego); mo¿liwa jest abolicja indywidulana, co wyraŸnie przewidziano w Konstytucji, zaœ od wy³¹cznej decyzji Prezydenta zale¿y, czy wyda akt o takiej treœci, czy te¿ nie. Nie znaczy to, ¿e Prezydent Islandii dysponuje niczym nieograniczonym uprawnieniem, które mo¿e wykonywaæ na zasadzie pe³nej dowolnoœci. Nawet szerokie kompetencje w zakresie ³aski nie uprawniaj¹ bowiem do dzia³ania arbitralnego, pozbawionego uzasadnienia, akt ³aski nie mo¿e prowadziæ do naruszenia wolnoœci i praw cz³owieka. Nie zmienia to jednak faktu, ¿e Prezydent w przedmiocie prawa ³aski podejmuje decyzjê w pe³ni samodzielnie, zaœ jej skutecznoœæ i wykonalnoœæ nie mog¹ byæ podwa¿one w ¿adnym trybie.

5. Norwegia Zgodnie z Konstytucji Norwegii, pochodz¹c¹ jeszcze z 17 maja 1814 r., Król w Radzie Pañstwa ma prawo ³aski wobec przestêpców po wydaniu wyroku (art. 201 zdanie pierwsze)32. Przywo³any przepis znajduje siê w rozdziale zatytu³owanym O w³adzy wykonawczej, królu i rodzinie królewskiej. Ustawa zasadnicza wyraŸnie zatem zastrzega prawo ³aski dla monarchy33, podobnie jak ma to miejsce w innej monarchii skandynawskiej – Danii. Co do zasady monarcha formalnie nie mo¿e przekazaæ uprawnienia do stosowania prawa ³aski na rzecz innego organu, jest to zatem jego wy³¹czna kompetencja, wykonywana osobiœcie. Konstytucja dopuszcza jednak mo¿liwoœæ, ¿e w czasie podró¿y Króla po Królestwie mo¿e on przekazaæ administrowanie Królestwem Radzie Pañstwa, która sprawuje w takim przypadku rz¹d za Króla i w jego imieniu. We wskazanym przypadku Rada Pañstwa zobowi¹zana jest przestrzegaæ œciœle postanowieñ Konstytucji, a tak¿e szczegó³owych dyspozycji, które Król przekazuje w swoich instrukcjach (§ 131). Formalnie mo¿liwe jest zatem przekazanie Radzie Pañstwa wykonywania uprawnieñ królewskich z zakresu „administrowania Królestwem”. Chodzi tu o wykonywanie kompetencji przynale¿nych monarsze, co oznacza, ¿e mo¿liwe jest, ¿e Rada Pañstwa w imieniu Króla stosowaæ bêdzie prawo ³aski, ale Król w³adny jest sformu³owaæ w tym zakresie instrukcje, które s¹ wi¹¿¹ce dla Rady Pañstwa. 32

Konstytucja Królestwa Norwegii, t³umaczyli i wstêpem opatrzyli A. Matan, S. Sagan, Wroc³aw–Warszawa–Kraków–Gdañsk–£ódŸ 1989, s. 43; Konstytucja Norwegii, wstêp i t³umaczenie J. Osiñski, Warszawa 1996. 33 S. Bo¿yk, Konstytucyjny status monarchy..., s. 48.

56

Katarzyna Kaczmarczyk-K³ak

Uprawnienie do okazania ³aski przys³uguje wprawdzie g³owie pañstwa – monarsze, ale Król czyni to „w Radzie Pañstwa”, zaœ decyzja w tym zakresie podlega kontrasygnacie, której co do zasady udziela w³aœciwy minister (art. 311 Konstytucji)34. W praktyce jednak decyzje merytoryczne zapadaj¹ na posiedzeniu rz¹du, któremu przewodniczy Premier, lub rodz¹ siê w gabinetach ministerialnych35, co odnosi siê tak¿e do stosowania prawa ³aski. Z ca³¹ pewnoœci¹ nie jest to uprawnienie realizowane przez monarchê na zasadzie dyskrecjonalnoœci i pe³nej uznaniowoœci. Wprawdzie art. 301 Konstytucji stanowi, ¿e Król „podejmuje decyzje wed³ug w³asnego uznania” i zobowi¹zany jest jedynie do wys³uchania stanowiska cz³onka Rady Pañstwa, który ma „obowi¹zek otwarcie wypowiedzieæ swoj¹ opiniê”, niemniej jednak kontrasygnata oznacza obowi¹zek wspó³dzia³ania monarchy z Rad¹ Pañstwa, eliminuj¹c jego ca³kowit¹ samodzielnoœæ w podejmowaniu decyzji. Wa¿ne jest, i¿ Konstytucja Norwegii zastrzega, ¿e monarcha mo¿e okazaæ ³askê dopiero po wydaniu wyroku (art. 201 zdanie pierwsze in fine Konstytucji), wykluczona jest zatem wyraŸnie abolicja indywidualna. Formalnym warunkiem u³askawienia jest zatem uprzednie skazanie danej osoby. Po drugie, ³aska dotyczyæ mo¿e wy³¹cznie „przestêpcy”, tj. nie mo¿na okazaæ ³aski osobie skazanej (ukaranej) za delikt dyscyplinarny, czy te¿ inny czyn zabroniony, który przestêpstwem wed³ug prawa karnego nie jest. Ograniczono zatem zakres przedmiotowy prawa ³aski wy³¹cznie do przestêpstw. Akt ³aski mo¿e przybraæ postaæ zarówno darowania kary w ca³oœci lub w czêœci, zamiany kary na ³agodniejsz¹, jak i zatarcia skazania, Konstytucja nie ustanawia bowiem w tym zakresie ¿adnych ograniczeñ. Brak jest równie¿ ograniczeñ podmiotowych – formalnie w zgodzie z Konstytucj¹ ka¿dy skazany mo¿e ubiegaæ siê o u³askawienie, tak¿e zatem urzêdnik, w tym minister, skazany za nadu¿ycie w³adzy. Równie¿ cz³onek Rady Pañstwa skazany przez Trybuna³ Królestwa za przestêpstwo karne, którego dopuœci³ siê podczas sprawowania urzêdu (§ 861 Konstytucji) mo¿e skorzystaæ bez ¿adnych ograniczeñ z u³askawienia, nie jest przy tym wymagany ani wniosek, ani zgoda Parlamentu. Tym samym w jednakowy sposób dla wszystkich uregulowano mo¿liwoœæ okazania ³aski. Jednoczeœnie Konstytucja nie rozstrzyga, kiedy mo¿liwe jest skorzystanie przez monarchê z przys³uguj¹cego mu prawa do okazania ³aski. Najciekawszym i absolutnie wyj¹tkowym rozwi¹zaniem jest jednak mo¿liwoœæ przyjêcia przez skazanego ³aski Króla lub poddania siê karze orzeczonej wyrokiem (art. 20 zdanie drugie Konstytucji). Konstytucja 34 M. Grzybowski, Systemy konstytucyjne pañstw skandynawskich..., s. 67; S. Bo¿yk, Konstytucyjny status monarchy..., s. 46. 35 M. Grzybowski, Systemy konstytucyjne pañstw skandynawskich..., s. 92; A. Wójcik, Kszta³towanie sk³adu, kontrola i odpowiedzialnoœæ rz¹du w Królestwie Norwegii, [w:] S. Bo¿yk, A. Jamróz (red.), dz. cyt., s. 542.

Prawo ³aski w konstytucjach pañstw skandynawskich – podobieñstwa i ró¿nice

57

Norwegii wyraŸnie uzale¿nia skutecznoœæ ³aski od jej przyjêcia przez skazanego, który mo¿e j¹ odrzuciæ i poddaæ siê wyrokowi wydanemu w jego sprawie, nie musi przy tym podaæ ¿adnego uzasadnienia. W ¿adnej innej Konstytucji taka mo¿liwoœæ nie zosta³a przewidziana, przyjmuje siê bowiem, ¿e u³askawienie jest zawsze korzystne dla skazanego i nie mo¿e on w zwi¹zku z tym odrzuciæ okazanej mu ³aski. Rozwi¹zanie norweskie, nie neguj¹c tej istoty ³aski, stwarza jednak skazanemu mo¿liwoœæ zadecydowania, czy korzysta z prawa ³aski, daj¹c tym samym wyraz nieprzymusowemu charakterowi aktu ³aski oraz uzale¿nieniu jego skutecznoœci i wykonania od zgody skazanego. W ten sposób akt ³aski nigdy nie jest wi¹¿¹cy w momencie podjêcia, lecz dopiero wówczas, gdy u³askawiony z³o¿y oœwiadczenie w jego przedmiocie, przy czym brak oœwiadczenia oceniæ nale¿y jako przyjêcie okazanej ³aski. Zaznaczyæ jednak nale¿y, ¿e u³askawiony nie ma mo¿liwoœci zakwestionowania aktu ³aski w ¿adnym trybie, nie mo¿e równie¿ uzale¿niæ przyjêcia ³aski od zmiany jego treœci. Takiego uprawnienia nie przyzna³a mu Konstytucja. Akt ³aski jest ostateczny, tj. niezaskar¿alny i nie podlega weryfikacji, zaœ rola skazanego, który zosta³ u³askawiony, polega na jego przyjêciu w takiej postaci, w jakiej zosta³ wydany, albo na jego odrzuceniu. Formalnie odrzucenie aktu ³aski nie wyklucza mo¿liwoœci ponownego ubiegania siê o ³askê, niemniej jednak mo¿e byæ okolicznoœci¹ faktycznie przemawiaj¹c¹ przeciwko jej okazaniu. Szczegó³y zwi¹zane ze stosowaniem prawa ³aski reguluje ustawa, nie mo¿e ona jednak podwa¿aæ rozwi¹zania konstytucyjnego i np. wykluczyæ mo¿liwoœæ u³askawienia ministra skazanego za nadu¿ycie w³adzy, czy te¿ wykluczyæ zatarcia aktem ³aski skazania, skoro z rozwi¹zania zawartego w Konstytucji taka mo¿liwoœæ wyraŸnie wynika. Ustawa nie mo¿e dopuœciæ abolicji indywidualnej, Konstytucja wyraŸnie bowiem tak¹ mo¿liwoœæ wyklucza, a odstêpstwo od tego rozwi¹zania podwa¿a³oby jej treœæ. Z ca³¹ pewnoœci¹ natomiast ustawa mo¿e okreœliæ tryb postêpowania u³askawieniowego. Konstytucja wyraŸnie nie odró¿nia u³askawienia w indywidualnym przypadku od amnestii. Ze wzglêdu na treœæ art. 201 zd. pierwsze Konstytucji uznaæ nale¿y, ¿e Król nie dysponuje prawem og³oszenia amnestii. U¿yte w tym przepisie sformu³owania wskazuj¹ na indywidualny charakter królewskiego aktu ³aski, tylko bowiem w takim przypadku mo¿liwe jest przyjêcie lub odrzucenie aktu ³aski (poddanie siê wyrokowi przez u³askawionego). Konstytucja wprawdzie nie pos³uguje siê pojêciem amnestii, ani te¿ nie przyznaje wyraŸnie kompetencji w tym zakresie parlamentowi, niemniej jednak zaznaczyæ nale¿y, ¿e wyraŸnie uzale¿niono w niej skutecznoœæ aktu ³aski od decyzji skazanego. Oznacza to, ¿e po przedstawieniu warunków u³askawienia – które s¹ zindywidualizowane – skazany decyduje, czy przyjmie ³askê Króla, czy te¿ nie. W przypadku amnestii – ze wzglêdu na

58

Katarzyna Kaczmarczyk-K³ak

jej generalny charakter – nie ma mo¿liwoœci spe³nienia warunku, o którym mowa w art. 201 zd. pierwsze Konstytucji.

6. Szwecja Zgodnie z § 13 Aktu o Formie Rz¹du z 28 lutego 1974 r.36, w pierwotnym brzmieniu, rz¹d móg³ w drodze ³aski darowaæ lub z³agodziæ karê za czyn przestêpczy, b¹dŸ te¿ darowaæ albo z³agodziæ skutki decyzji organu dotycz¹cej osoby lub jej maj¹tku. W uzasadnionych przypadkach rz¹d móg³ poleciæ zaniechanie prowadzenia postêpowania wyjaœniaj¹cego lub s¹dowego w sprawie o czyn przestêpczy. Przepis ten znajdowa³ siê w rozdziale 11 Aktu zatytu³owanym Wymiar sprawiedliwoœci i administracja. W obecnym brzmieniu Aktu przepis dotycz¹cy prawa ³aski mieœci siê w jego rozdziale 12 zatytu³owanym Administracja – § 9. Obecne ujêcie prawa ³aski nie ró¿ni siê niczym od rozwi¹zania zawartego w przywo³anym § 13 Aktu o Formie Rz¹du, bêd¹c jego dos³ownym powtórzeniem. Ró¿nica wynika jedynie z faktu, ¿e obecnie Konstytucja jednoznacznie przes¹dza, ¿e stosowanie prawa ³aski mieœci siê w zakresie „administrowania”, taki jest bowiem skutek umieszczenia przepisu o prawie ³aski w rozdziale poœwiêconym funkcjonowaniu administracji. W Szwecji to nie g³owa pañstwa (Król) decyduje o u³askawieniu, lecz rz¹d. W tym pañstwie skandynawskim do minimum ograniczono wp³yw monarchy na rz¹dzenie pañstwem, pozbawiaj¹c go formalnie szeregu uprawnieñ przys³uguj¹cych g³owie pañstwa37. Monarcha szwedzki wy³¹czony zosta³ m.in. z procedury tworzenia rz¹du, to nie on powo³uje ministrów i nie on ich odwo³uje38, nie posiada te¿ prawa inicjatywy ustawodawczej, pozostawiaj¹c j¹ rz¹dowi i deputowanym39. Reforma ustrojowa przeprowadzona w Szwecji w latach 1969-1974 doprowadzi³a do wyeliminowania Króla z tradycyjnego mechanizmu trójpodzia³u w³adzy40, pozostawiaj¹c monarsze w zasadzie funkcje ceremonialne i reprezentacyjne41. Nie dziwi zatem, w tym kontekœcie, przyznanie rz¹dowi, a nie g³owie pañstwa, 36

Konstytucja Królestwa Szwecji, wyd. II zmienione i uaktualnione, t³um. K. Dembiñski, M. Grzybowski, wstêp M. Grzybowski, Warszawa 2000; Konstytucja Królestwa Szwecji, [w:] W. Staœkiewicz (red.), dz. cyt., s. 749-779. 37 M. Grzybowski, Systemy konstytucyjne pañstw skandynawskich..., s. 27. 38 Tam¿e, s. 94. 39 Tam¿e, s. 67. 40 J. Stembrowicz, Nowa konstytucja szwedzka, „Studia Prawnicze” 1976, nr 3, s. 3 i n. 41 S. Bo¿yk, Konstytucyjny status monarchy..., s. 49; J. Nalaskowski, Ustrój polityczny Szwecji, Warszawa 2010, s. 124.

Prawo ³aski w konstytucjach pañstw skandynawskich – podobieñstwa i ró¿nice

59

kompetencji do stosowania prawa ³aski, zw³aszcza ¿e wykonywanie prawa ³aski uznano w systemie ustrojowym Szwecji za dzia³alnoœæ mieszcz¹c¹ siê w zakresie administracji. Rozwi¹zanie to wpisuje siê w za³o¿enie polegaj¹ce na przekazaniu rz¹dowi pe³nych kompetencji do rz¹dzenia, przy symbolicznej i reprezentacyjnej roli monarchy42. Potwierdza to treœæ § 6 rozdzia³u 1 Aktu o Formie Rz¹du, stanowi¹c, ¿e rz¹d kieruje Królestwem, w czym mieœci siê „administrowanie”. Prawo ³aski przys³uguje rz¹dowi jako organowi kolegialnemu, który mo¿e darowaæ karê w ca³oœci lub w czêœci albo z³agodziæ karê za czyn przestêpczy (zmniejszenie kary, zamiana kary na ³agodniejsz¹), jak te¿ darowaæ skutki decyzji organu dotycz¹cej osoby lub jej maj¹tku, bez wzglêdu na rodzaj i charakter postêpowania, w ramach którego owa „decyzja” zapad³a. Konstytucyjnie szeroko ujêto tym samym zakres prawa ³aski, bo akt ³aski nie ogranicza siê wy³¹cznie do darowania lub z³agodzenia kary za czyn przestêpczy (za przestêpstwo), ale mo¿e dotyczyæ tak¿e „decyzji” w³aœciwego organu odnosz¹cej siê do osoby lub jej maj¹tku, w czym miesz¹ siê wszelkie decyzje nak³adaj¹ce kary, np. kary pieniê¿ne czy kary dyscyplinarne, jak równie¿ inne obowi¹zki publicznoprawne. WyraŸnie prawo ³aski wykracza poza sferê prawa karnego i obejmowaæ mo¿e ka¿de rozstrzygniêcie dotycz¹ce osoby lub jej maj¹tku, bez wzglêdu na tryb postêpowania, w jakim ono zapada, przy czym warunkiem okazania ³aski jest uprzednie wymierzenie kary lub wydanie decyzji w indywidualnym przypadku. Decyzja, o której mowa w § 9 rozdzia³u 12 Aktu o Formie Rz¹du, mo¿e zapaœæ w postêpowaniu administracyjnym, za czym dodatkowo przemawia umieszczenie tego przepisu w rozdziale zatytu³owanym Administracja. Darowanie lub z³agodzenie skutków decyzji organu dotycz¹cej osoby lub jej maj¹tku to tak¿e mo¿liwoœæ zatarcia skutków wydania danego rozstrzygniêcia, w tym zatarcia skazania czy ukarania dyscyplinarnego. WyraŸnie konstytucyjnie istnieje mo¿liwoœæ abolicji indywidualnej. Rz¹d mo¿e bowiem, w uzasadnionych przypadkach, poleciæ zaniechanie prowadzenia postêpowania wyjaœniaj¹cego lub s¹dowego w sprawie o czyn przestêpczy. Akt ³aski mo¿e zatem prowadziæ do umorzenia postêpowania przeciwko konkretnej osobie, co wpisuje siê w istotê abolicji indywidualnej. Formalnie ograniczeniem uznaniowoœci decyzji rz¹du jest wymóg zaistnienia „uzasadnionego przypadku”, niemniej jednak pojêcie to nie jest zdefiniowane. To rz¹d ocenia zatem, czy taki przypadek zachodzi, czy te¿ nie, i w tym zakresie kieruje siê wy³¹cznie swoj¹ ocen¹, niedeterminowan¹ ¿adnymi szczegó³owymi regulacjami konstytucyjnymi.

42

M. Grzybowski, Systemy konstytucyjne pañstw skandynawskich..., s. 91 i n.

60

Katarzyna Kaczmarczyk-K³ak

Akt abolicji indywidualnej mo¿e odnosiæ siê wy³¹cznie do zaniechania prowadzenia postêpowania o czyn przestêpczy, inny rodzaj postêpowania nie mo¿e byæ tym samym zatamowany na skutek decyzji rz¹du. Konstytucja Szwecji nie okreœla przes³anek u³askawienia. Zastrzega jednak, ¿e s¹dy, organy w³adzy oraz inne podmioty wykonuj¹ce zadania w zakresie administracji publicznej powinny w swojej dzia³alnoœci kierowaæ siê zasad¹ równoœci wobec prawa oraz rzeczowoœci¹ i bezstronnoœci¹ (§ 9 rozdzia³u 1 Aktu o Formie Rz¹du). Wynika z tego, ¿e rz¹d, bêd¹cy niew¹tpliwie „organem w³adzy”, powinien, podejmuj¹c decyzjê w przedmiocie u³askawienia, kierowaæ siê „rzeczowoœci¹”, tj. decyzja powinna byæ w ka¿dym przypadku uzasadniona merytorycznie. Akt ³aski, bez wzglêdu na jego treœæ, dla swej wa¿noœci wymaga podpisu Premiera (§ 7 rozdzia³u 7 Aktu o Formie Rz¹du). Warunkiem jego skutecznoœci jest zatem podpisanie przez Premiera. Wyj¹tkowo podpis pod aktem ³aski mo¿e, z upowa¿nienia rz¹du, z³o¿yæ inny cz³onek rz¹du. Konstytucja nie wymaga og³oszenia aktu ³aski w publikatorze urzêdowym. Akt o Formie Rz¹du nie odsy³a formalnie do ustawy reguluj¹cej tryb stosowania prawa ³aski. Oczywiste jest jednak, ¿e ustawa musi regulowaæ przebieg postêpowania u³askawieniowego, nie mo¿e jednak ograniczyæ zakresu aktu ³aski, wynikaj¹cego z samego Aktu. To zatem Riksdag (parlament Szwecji) okreœla w drodze ustawy szczegó³y odnosz¹ce siê do stosowania prawa ³aski, w tym zagadnienia takie, jak legitymacja do wniesienia proœby o ³askê, opiniowanie proœby o ³askê itp. ¯aden organ w³adzy publicznej, nie wy³¹czaj¹c Riksdagu, nie mo¿e jednak decydowaæ o sposobie rozstrzygniêcia konkretnej sprawy, Riksdag nie mo¿e zatem nakazaæ u³askawienia okreœlonej osoby, lub te¿ zakazaæ podjêcia takiej decyzji (§ 2 rozdzia³u 12 Aktu o Formie Rz¹du). Akt ³aski w systemie ustrojowym Szwecji, mimo ¿e by³ umieszczony w rozdziale poœwiêconym wymiarowi sprawiedliwoœci, nie stanowi³ wyrazu sprawowania wymiaru sprawiedliwoœci przez rz¹d. W chwili obecnej, wobec umieszczenia przepisów o prawie ³aski w rozdziale poœwiêconym administracji, jednoznacznie przes¹dzono charakter aktu ³aski – jest to decyzja podejmowana przez rz¹d w zakresie sprawowania administracji. Akt ³aski jest przejawem ingerencji w wymiar sprawiedliwoœci oraz w dzia³anie administracji (odnoœnie do podejmowania decyzji w indywidualnych sprawach), w szczególnoœci w skutki skazania (ukarania, wydania decyzji). W ten sposób rz¹d nie staje siê jednak organem wymiaru sprawiedliwoœci, nie orzeka bowiem o braku winy, jak te¿ innych przes³anek poci¹gniêcia do odpowiedzialnoœci i nie neguje samego faktu skazania (ukarania, wydania decyzji w indywidualnej sprawie), nie podwa¿a wiêc istoty wydania negatywnego dla danej osoby rozstrzygniêcia. Nie ulega w¹tpliwoœci, ¿e na skutek aktu ³aski dochodzi do uchylenia skutków skazania (darowanie kary) lub zmiany

Prawo ³aski w konstytucjach pañstw skandynawskich – podobieñstwa i ró¿nice

61

w zakresie orzeczonej kary (zmniejszenie kary, zamiana kary), a wiêc wydane orzeczenie (decyzja) nie bêdzie wykonywane (wykonywana), co nie oznacza jednak zakwestionowania zasadnoœci jego wydania (jej wydania). Formalne przyznanie kompetencji do stosowania prawa ³aski rz¹dowi, jako organowi kolegialnemu, jest rozwi¹zaniem oryginalnym, niespotykanym wspó³czeœnie w innych pañstwach europejskich. W Szwecji og³oszenie aktu amnestii nie mieœci siê w zakresie kompetencji rz¹du. Jak wynika z przywo³anego ju¿ § 9 Aktu o Formie Rz¹du znajduj¹cego siê w jego rozdziale 12, rz¹dowy akt ³aski dotyczyæ mo¿e „danej osoby lub jej maj¹tku”, co wyraŸnie wskazuje na indywidualny charakter podejmowanej decyzji (co wynika ze s³ów „danej osoby”). Akt amnestyjny, ze wzglêdu na swój generalny charakter, nie mieœci siê w tym zakresie, nie mo¿e byæ wiêc og³oszony przez rz¹d, zw³aszcza i¿ og³aszanie amnestii nie mieœci siê w tradycyjnych kompetencjach rz¹du. Jest to domena legislatywy, st¹d te¿ przyjête rozwi¹zanie nie mo¿e budziæ w¹tpliwoœci ustrojowych, wpisuje siê bowiem w rozwi¹zania przyjête w zdecydowanej wiêkszoœci pañstw europejskich, tak monarchii, jak i republik. Dodatkowo za powy¿szym pogl¹dem nale¿y podnieœæ, i¿ zgodnie z § 2 Aktu o Formie Rz¹du, znajduj¹cym siê w jego rozdziale 8, zatytu³owanym Ustawy i inne akty prawne, okreœlenie stosunków miêdzy jednostk¹ a instytucjami publicznymi odnosz¹cych siê do wkroczenia w osobiste lub maj¹tkowe prawa jednostki wymaga ustawy. Amnestia polega na wkroczeniu w osobiste lub maj¹tkowe prawa jednostki, gdy¿ uchylaj¹c skutki skazania (ukarania) umo¿liwia korzystanie z tych praw.

7. Podsumowanie Przedstawiona prezentacja rozwi¹zañ przyjêtych w poszczególnych pañstwach skandynawskich odnoœnie do prawa ³aski prowadzi do nastêpuj¹cych wniosków: – prawo ³aski przys³uguje g³owie pañstwa – monarsze lub prezydentowi, przy czym wyj¹tkiem jest Szwecja, gdzie prawo ³aski wykonuje rz¹d; – we wszystkich omówionych pañstwach prawo ³aski ma wyraŸne umocowanie konstytucyjne; – w Danii i Islandii g³owa pañstwa (monarcha, prezydent) dysponuje prawem og³oszenia amnestii, w Finlandii, Norwegii i Szwecji prawo og³oszenia amnestii przys³uguje na zasadzie wy³¹cznoœci parlamentowi; – ¿adna z konstytucji nie zastrzega, ¿e u³askawienie nastêpuje wy³¹cznie na wniosek zainteresowanego, nie jest zatem wykluczone wszczêcie postêpowania u³askawieniowego z urzêdu;

62

Katarzyna Kaczmarczyk-K³ak

– w Danii i Islandii do u³askawienia ministra skazanego przez Najwy¿szy Trybuna³ Królestwa (Dania) lub S¹d Stanu (Islandia) niezbêdna jest zgoda parlamentu, przy czym dodatkowo w Islandii owa zgoda jest niezbêdna tak¿e do zastosowania abolicji indywidualnej, co nie wystêpuje w Danii; w Finlandii, Norwegii i Szwecji decyzja o u³askawieniu ministra skazanego za pope³nienie przestêpstwa w zwi¹zku z czynnoœciami urzêdowymi (wobec którego wszczêto postêpowanie o takie przestêpstwo) nie jest uzale¿niona od uprzedniej zgody parlamentu; – w Danii i Norwegii królewski akt ³aski wymaga kontrasygnaty, podczas gdy w Islandii i Finlandii decyzja prezydenta nie podlega kontrasygnacie; z tego wynika, ¿e w przywo³anych monarchiach decyzja o u³askawieniu zapada we wspó³pracy z rz¹dem, podczas gdy w republikach wspó³dzia³anie miêdzy rz¹dem a prezydentem konstytucyjnie wymagane nie jest; – tylko w Finlandii przed u³askawieniem niezbêdne jest uzyskanie opinii S¹du Najwy¿szego, w ¿adnym innym pañstwie skandynawskim takiego rozwi¹zania nie wprowadzono, przy czym opinia ta nie jest wi¹¿¹ca, jej uzyskanie jest jednak niezbêdnym warunkiem formalnym, bez którego u³askawienie nie mo¿e nast¹piæ; – ¿adna z konstytucji nie wskazuje, nawet przyk³adowo, okolicznoœci, które nale¿y wzi¹æ pod rozwagê przy podejmowaniu decyzji o u³askawieniu, przy czym w przypadku abolicji indywidualnej w niektórych pañstwach wymagane s¹ „wa¿ne powody” (Islandia) lub zaistnienie „uzasadnionego przypadku” (Szwecja), poszczególne ustawy zasadnicze nie precyzuj¹ jednak, co nale¿y rozumieæ pod tymi pojêciami, co otwiera pole do ich szerokiej wyk³adni; – tylko w Norwegii konstytucja wyraŸnie przewiduje, ¿e u³askawiony ma prawo odmówiæ przyjêcia okazanej mu ³aski, co jest równoznaczne z poddaniem siê wykonaniu orzeczonej wobec niego kary; w pozosta³ych pañstwach skandynawskich taka mo¿liwoœæ nie zosta³a przewidziana, co powoduje, ¿e rozwi¹zanie norweskie jest jedyne i wyj¹tkowe, w dodatku niespotykane w innych pañstwach europejskich; przyjête rozwi¹zanie nie podwa¿a tego, ¿e akt ³aski ma charakter w³adczy – to bowiem uprawniony podmiot, niezale¿nie od woli skazanego, decyduje o u³askawieniu, ale u³askawiony nie ma obowi¹zku podporz¹dkowania siê podjêtej wobec niego decyzji; – w ¿adnym z pañstw skandynawskich nie przewidziano mo¿liwoœci odwo³ania aktu ³aski, z³o¿enie wymaganych podpisów powoduje, ¿e akt ³aski co do zasady wywo³uje skutki prawne, z wyj¹tkiem Norwegii, gdzie skutecznoœæ aktu ³aski uzale¿niona jest od jego akceptacji ze strony skazanego; – w ¿adnym z pañstw skandynawskich konstytucja nie wymaga publicznego og³oszenia aktu ³aski;

Prawo ³aski w konstytucjach pañstw skandynawskich – podobieñstwa i ró¿nice

63

– w Danii i Norwegii prawo ³aski ograniczono do przestêpstw, podczas gdy w pozosta³ych pañstwach skandynawskich mo¿liwe jest okazanie ³aski tak¿e w przypadku innego naruszenia prawa, prowadz¹cego do orzeczenia „kary”, przy czym w Szwecji taka mo¿liwoœæ istnieje tak¿e w przypadku podjêcia przez uprawniony organ decyzji w stosunku do osoby lub maj¹tku, która nie musi formalnie przybraæ postaci kary, lecz mo¿e mieæ charakter np. administracyjny (np. nakaz eksmisji); – we wszystkich pañstwach skandynawskich prawo ³aski mo¿e polegaæ na darowaniu kary w ca³oœci lub w czêœci (zniesieniu kary w ca³oœci lub w czêœci), – w Szwecji i Islandii wyraŸnie konstytucyjnie dopuszczono abolicjê indywidualn¹, zaœ w Danii konstytucja takiej mo¿liwoœci nie wyklucza, pos³uguj¹c siê szerok¹ konstrukcj¹ prawa ³aski, dopuszcza zatem abolicjê indywidualn¹ na zasadzie braku odmiennego zastrze¿enia; w Norwegii wyraŸnie wykluczono abolicjê indywidualn¹, warunkiem u³askawienia jest bowiem uprzednie wydanie wyroku skazuj¹cego; – w ¿adnym z pañstw skandynawskich nie przewidziano mo¿liwoœci dokonania aktem ³aski rehabilitacji; – w ¿adnym z pañstw skandynawskich akt ³aski nie jest aktem „wymiaru sprawiedliwoœci”; nawet w przypadku, w którym podejmowana jest decyzja o abolicji indywidualnej, nie jest to uniewinnienie; decyzja o u³askawieniu nie podwa¿a zasadnoœci skazania, nie dowodzi b³êdnego przypisania winy osobie u³askawionej; decyzja o u³askawieniu nie rozstrzyga merytorycznie „sprawy karnej”; – we wszystkich pañstwach skandynawskich akt ³aski uznawany jest za mieszcz¹cy siê w wykonywaniu w³adzy wykonawczej, przy czym w Szwecji decyzjê o u³askawieniu wyraŸnie zaliczono do zakresu dzia³ania administracji, uznaj¹c, ¿e jest to akt mieszcz¹cy siê w zakresie „administrowania”, w innych krajach takiego rozwi¹zania nie wprowadzono; – w Danii, Islandii i Norwegii nie istnieje mo¿liwoœæ zakwestionowania aktu ³aski, jak te¿ decyzji odmawiaj¹cej jej okazania, w ¿adnym trybie, w tym w toku postêpowania przed s¹dem, natomiast w Finlandii i Szwecji istnieje mo¿liwoœæ s¹dowej kontroli decyzji podejmowanych przez prezydenta (Finlandia) lub rz¹d (Szwecja), co odnosi siê tak¿e do decyzji w przedmiocie u³askawienia; kryterium oceny jest legalnoœæ, a wiêc nie ma mo¿liwoœci podwa¿enia uznaniowego charakteru podjêtej decyzji. Wskazane podobieñstwa i ró¿nice uzasadniaj¹ zatem tezê, ¿e nie istnieje „skandynawski model instytucji u³askawienia”. Po pierwsze, brak jest bowiem takich cech, które powodowa³yby, ¿e rozwi¹zania przyjête we wszystkich pañstwach skandynawskich wyró¿nia³yby siê na tle rozwi¹zañ przyjêtych w innych pañstwach europejskich. W zasadzie podobieñstwo polega na tym, ¿e decyzja o u³askawieniu zapada w ramach w³adzy wyko-

64

Katarzyna Kaczmarczyk-K³ak

nawczej (g³owa pañstwa, rz¹d), a nie jak w Szwajcarii, gdzie prawo ³aski przys³uguje parlamentowi. Nie jest to jednak nic wyró¿niaj¹cego, gdy¿ co do zasady prawo ³aski wykonywane jest przez organ nale¿¹cy do w³adzy wykonawczej, przy czym zazwyczaj jest to g³owa pañstwa (monarcha, prezydent). W tym kontekœcie rozwi¹zania „skandynawskie” nie odbiegaj¹ od tej zasady. Po drugie, podobieñstwo miêdzy poszczególnymi rozwi¹zaniami polega na tym, ¿e akt ³aski nie jest „aktem wymiaru sprawiedliwoœci”, ale i to rozwi¹zanie wpisuje siê w rozwi¹zania przyjête w innych pañstwach europejskich, w których akt ³aski nie jest uznawany za formê sprawowania wymiaru sprawiedliwoœci. Równie¿ podobieñstwo polegaj¹ce na tym, ¿e aktem ³aski zasadniczo dochodzi do darowania kary lub jej z³agodzenia, tak¿e nie jest niczym szczególnym, gdy¿ w³aœnie taka jest przede wszystkim treœæ u³askawienia. Dopuszczenie mo¿liwoœci abolicji indywidualnej – w niektórych pañstwach – wyraŸne odbiega od rozwi¹zañ „modelowych”, gdy¿ co do zasady ³aska udzielana jest po skazaniu, a nie przed, ale i inne pañstwa europejskie wyraŸnie (np. Austria) takie rozwi¹zania przewiduj¹, nie jest to zatem nic wyj¹tkowego w sensie istnienia samej instytucji. Brak konstytucyjnego okreœlenia podstaw u³askawienia jest powszechny, podobnie jak powszechna jest lakoniczna regulacja konstytucyjna odnoœnie do samej instytucji u³askawienia, a tak¿e brak obowi¹zku publicznego og³oszenia aktu ³aski oraz brak mo¿liwoœci dokonania aktem ³aski rehabilitacji skazanego. Rehabilitacja nie le¿y bowiem w istocie prawa ³aski. Tym samym prawo ³aski w pañstwach skandynawskich nie odbiega zasadniczo od rozwi¹zañ znanych innym pañstwom europejskim, tak monarchiom, jak i republikom, przy czym poszczególne rozwi¹zania mniej lub bardziej nawi¹zuj¹ do regulacji poszczególnych pañstw europejskich (kontrasygnata, treœæ prawa ³aski, sposób podejmowania decyzji w przedmiocie u³askawienia itp.). S³owa kluczowe: prawo ³aski, u³askawienie, amnestia, g³owa pañstwa, prerogatywa

THE POWER TO GRANT PARDONS IN CONSTITUTIONS OF THE SCANDINAVIAN STATES: SIMILARITIES AND DIFFERENCES Summary

The article focuses on the issue of the power to grant pardons in the modern systems of the Scandinavian states. The author compares typical legal solutions in each Scandinavian state in order to answer whether there is a Scandinavian model of granting pardons-whether the legal solutions are so distinctive from the universal model that it is possible to draw a conclusion that indeed there is

Prawo ³aski w konstytucjach pañstw skandynawskich – podobieñstwa i ró¿nice

65

a Scandinavian model. In author’s conclusion, it does not exists and its regulations are not that different from the solution established in the most of the modern states since a model can be described as a system of features that creates the frames of a legal solution in a way that it distinguishes it among other systems. Moreover, there are differences in this issue among the Scandinavian states (e.g. in Norway granting a pardon depends on its acceptance of the convicted) which means that a conclusion that in the Scandinavian states there is one unified system of regulations in regards to granting pardons cannot be reached. Key words: the power to grant pardon, pardon, amnesty, head of state, prerogative

ÏÐÀÂÎ ÏÎÌÈËÎÂÀÍÈß Â ÊÎÍÑÒÈÒÓÖÈßÕ ÑÊÀÍÄÈÍÀÂÑÊÈÕ ÑÒÐÀÍ. ÑÕÎÄÑÒÂÀ È ÐÀÇËÈ×Èß Påçþìå

Äàííàÿ ñòàòüÿ çàòðàãèâàåò ïðîáëåìó ïðàâà ïîìèëîâàíèÿ â ñîâðåìåííûõ ñêàíäèíàâñêèõ ñòðàíàõ. Àâòîð ñðàâíèâàåò ðåøåíèÿ, ïðèíÿòûå â êàæäîé îòäåëüíîé ñòðàíå, ÷òîáû îòâåòèòü íà âîïðîñ, åñòü ëè ñêàíäèíàâñêàÿ ìîäåëü ïîìèëîâàíèÿ, ò.å. òàê ëè ñèëüíî ýòè ðåøåíèÿ îòëè÷àþòñÿ îò îáùåïðèíÿòûõ ðåãóëÿöèé â ñîâðåìåííîì ìèðå, ÷òî ïîçâîëèëî áû âûäåëèòü îòäåëüíóþ ìîäåëü. Ïî ìíåíèþ àâòîðà òàêîé ìîäåëè íå ñóùåñòâóåò, òàê êàê ñêàíäèíàâñêèå ðåøåíèÿ â ïðèíöèïå íå îòëè÷àþòñÿ îò òåõ, êîòîðûå èñïîëüçóþòñÿ â áîëüøèíñòâå ñîâðåìåííûõ ãîñóäàðñòâ. Ìîäåëü – ýòî ãðóïïà îïðåäåëåííûõ ÷åðò, êîòîðûå îïðåäåëÿþò ðàìêè ïðàâîâîãî èíñòèòóòà òàêèì îáðàçîì, ÷òî îí íà÷èíàåò âûäåëÿòüñÿ íà ôîíå äðóãèõ. Êðîìå òîãî, ìåæäó îïðåäåëåííûìè ñêàíäèíàâñêèìè ñòðàíàìè â ýòîé âîïðîñå ñóùåñòâóþò ðàçëè÷èÿ (íàïðèìåð, â Íîðâåãèè àêò ïîìèëîâàíèÿ çàâèñèò îò ïðèíÿòèÿ åãî ïîìèëîâàííûì), ÷òî íå ïîçâîëÿåò óòâåðæäàòü î ñóùåñòâîâàíèè åäèíîãî ðåøåíèÿ â ïðàâå ïîìèëîâàíèÿ. Êëþ÷åâûå ñëîâà: ïðàâî ïîìèëîâàíèÿ, àìíèñòèÿ, ãëàâà ãîñóäàðñòâà, ïðåðîãàòèâà

STUDIA PRAWNICZE KUL 3 (51) 2012

0

JERZY NIKO£AJEW*

KAPELAN WIÊZIENNY JAKO MEDIATOR W POSTÊPOWANIU KARNYM WYKONAWCZYM

1. O mediacji ogólnie Mediacja w samym za³o¿eniu ma s³u¿yæ przede wszystkim rozwi¹zaniu istniej¹cego miêdzy co najmniej dwoma stronami konfliktu. Wykorzystuje siê w niej wyspecyfikowan¹ formê niew³adczej ingerencji osoby trzeciej, bezstronnej i neutralnej wobec stron i samego konfliktu. Podstawowym zadaniem mediatora jest zawsze doprowadzenie do zawarcia przez strony sporu porozumienia wzajemnie akceptowanego oraz uwzglêdniaj¹cego interesy i potrzeby obu stron. Ponadto chodzi o odbudowanie w³aœciwych relacji i podstaw wspó³pracy pomiêdzy stronami sporu (samopoznanie, samodoskonalenie i tzw. wewnêtrzny wzrost moralny)1. Konstrukcja mediacji, niezale¿nie od przedmiotu sporu, rodzaju stron bior¹cych w niej udzia³, przyjêtej strategii i stylu oddzia³ywania, musi opieraæ siê na okreœlonych zasadach, do których zalicza siê dobrowolnoœæ, bezstronnoœæ i neutralnoœæ, autonomiê konfliktu, poufnoœæ, odformalizowanie, dobr¹ wiarê i szacunek. Z zasady dobrowolnoœci wynika zgoda stron na przeprowadzenie mediacji w ich sprawie, jak i na osobê mediatora (wybranego lub wyznaczonego). Nale¿y podkreœliæ, ¿e strony mog¹ zrezygnowaæ lub odst¹piæ od mediacji w dowolnej chwili. Natomiast zasada bezstronnoœci okreœla stosunek mediatora do podmiotów konfliktu. Powinien on nie opowiadaæ siê po stronie ¿adnego z nich. Z zasad¹ bezstronnoœci wi¹zaæ nale¿y neutralnoœæ mediatora. Jej miar¹ jest jego dystans do konkretnego konfliktu, który jest „w³asnoœci¹” stron, a nie mediatora. Mediator nie powinien oceniaæ w zwi¹zku z tym sytuacji, komentowaæ dokonanych wyborów stron ani decyzji finalizuj¹cych rozwi¹zanie konfliktu. Nale¿y pamiêtaæ, ¿e mediacja opiera siê na negocjacjach i subsydiarnej (wrêcz s³u¿ebnej) roli 0 *Dr, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Paw³a II. 1 A. Zienkiewicz, Studium mediacji. Od teorii ku praktyce, Warszawa 2007, s. 31 n.

68

Jerzy Niko³ajew

mediatora. Z kolei autonomia konfliktu polega na tym, ¿e rola mediatora sprowadzaæ siê musi jedynie do sugerowania okreœlonych rozstrzygniêæ, gdy¿ faktycznymi decydentami w sporze pozostaj¹ strony. St¹d te¿ w ¿adnej mierze mediator nie mo¿e narzucaæ swoich rozstrzygniêæ, co wcale nie jest ³atwe do zrealizowania, zw³aszcza ¿e w praktyce trudno zachowaæ nie³atwe do uchwycenia granice nieingerencji. Nastêpna z zasad mediacyjnych nazywana jest zasad¹ dobrej wiary i sprowadza siê ona generalnie do gotowoœci stron do zawarcia ugody. Wymagana jest tu bezstronna i neutralna postawa mediatora, a tak¿e wzglêdna równorzêdnoœæ stron. W konsekwencji taka sytuacja zapewnia zak³adan¹ ju¿ na wstêpie satysfakcjê psychologiczn¹ ka¿dej ze stron. Wymieniaj¹c zasady mediacyjne, nie mo¿na pomin¹æ tak¿e poufnoœci jako kardynalnej podstawy dzia³añ mediacyjnych. Niezachowanie jej niweczy wczeœniejsze ustalenia i w ostatecznoœci oznacza fiasko dzia³añ mediacyjnych. Nie wolno te¿ nie zauwa¿yæ znaczenia nieformalnoœci postêpowania, rozumianej jako brak regulacji dotycz¹cych samego procesu mediacyjnego (jedynym dokumentem istotnym z formalnego punktu widzenia pozostaje akt ugody). Niew¹tpliwie decyduj¹c¹ zasad¹ przestrzegan¹ na ka¿dym etapie mediacji jest dyrektywa szacunku. Dotyczy ona obydwu stron konfliktu oraz postawy mediatora wobec oczekiwañ stron2. Z mediacj¹ nale¿y ³¹czyæ osobê mediatora. Powinien on byæ obdarzony szczególn¹ charyzm¹, rozumian¹ jako zespó³ okreœlonych umiejêtnoœci, do których na pewno nale¿¹ takie cechy, jak: pomoc stronom we wzajemnej komunikacji, w kreowaniu nowych wartoœci, a tak¿e ograniczanie postaw roszczeniowych. Mediator powinien tak¿e uzmys³owiæ stronom skutki niezawarcia ugody i wykazaæ szczególne zaanga¿owanie zw³aszcza w ostatniej fazie mediacji. Osobna rola mediatora zwi¹zana jest z czuwaniem nad przebiegiem mediacji i pe³nieniem zadañ stricte nauczycielskich. Nie nale¿y przy tym zapominaæ o charakterze i typie osobowoœci mediatora3. Nie wszyscy mog¹ ubiegaæ siê o bycie mediatorem. Wy³¹czenia okreœlonych grup zawodowych z mo¿liwoœci bycia mediatorem maj¹ zapewniæ prawid³owoœæ podejmowanych przez mediatora czynnoœci. Mediatorem nie mo¿e zatem byæ czynny zawodowo pracownik wymiaru sprawiedliwoœci (sêdzia, adwokat, prokurator, komornik i ich aplikanci), a w sprawach dotycz¹cych nieletnich wy³¹czenia obejmuj¹ ponadto pracowników i funkcjonariuszy wiêziennictwa oraz pracowników zak³adów poprawczych i schronisk dla nieletnich4.

2 A. Kalisz, A. Zienkiewicz, Mediacja s¹dowa i pozas¹dowa. Zarys wyk³adu, Warszawa 2009, s. 60-63. 3 J. Kamiñski, Negocjowanie-techniki rozwi¹zywania konfliktów, Warszawa 2003, s. 23. 4 A. Rêkas, Mediacja w polskim prawie karnym, Warszawa 2004, s. 11.

Kapelan wiêzienny jako mediator w postêpowaniu karnym wykonawczym

69

2. O mediacji w sprawach karnych W doktrynie prawa karnego mediacjê uznaje siê za jedn¹ z podstawowych form realizacji postulatów sprawiedliwoœci naprawczej. Koncepcja ta jest efektem zmian w postrzeganiu wymiaru sprawiedliwoœci jedynie w kategoriach sprawiedliwej, retrybutywnej odp³aty lub w pojmowaniu jej w sztywnych ramach resocjalizacyjno-rehabilitacyjnych. Mediacjê w sprawach karnych mo¿na œmia³o okreœliæ mianem nowego spektrum patrzenia na proces karny – nie z pozycji sprawcy, jak do tej pory, ale uwzglêdniaj¹c rolê ofiary przestêpstwa5. Trzeba pamiêtaæ, ¿e mediacja w polskim procesie karnym ma stosunkowo krótk¹ tradycjê, bowiem zainteresowanie problematyk¹ sprawiedliwoœci naprawczej, a co z tym siê wi¹¿e – mediacji, pojawi³o siê w Polsce na prze³omie lat ‘80 i ‘90 ubieg³ego stulecia. Na zasadzie eksperymentu umo¿liwiono prowadzenie mediacji najpierw wobec nieletnich sprawców czynów karalnych, jednak nie wdro¿ono wczeœniej programów pilota¿owych, co bez w¹tpienia wp³ywaæ mog³o na sceptycyzm ewentualnych stron mediacji i organów podejmuj¹cych stosowne decyzje o kierowaniu spraw do postêpowania mediacyjnego6. Mediatorem w sprawach karnych mo¿e byæ osoba godna zaufania, spe³niaj¹ca kumulatywnie kilka przes³anek. Nale¿¹ do nich posiadanie polskiego obywatelstwa, korzystanie w pe³ni z praw cywilnych i obywatelskich, ukoñczenie 26 lat, bieg³e w³adanie jêzykiem polskim, niekaralnoœæ za przestêpstwa umyœlne. Ponadto od kandydata na mediatora wymagane jest posiadanie umiejêtnoœci likwidowania konfliktów oraz wiedza wystarczaj¹ca do przeprowadzania postêpowania mediacyjnego. Osoba taka przede wszystkim powinna dawaæ rêkojmiê nale¿ytego wykonywania obowi¹zków. Dopiero wówczas mo¿e zostaæ wpisana do wykazu instytucji i osób godnych zaufania i rozpocz¹æ prowadzenie postêpowañ mediacyjnych7. Nale¿y jednak uwzglêdniæ, ¿e z zasady mediatorowi nie udostêpnia siê zawartych w aktach sprawy materia³ów objêtych tajemnic¹ pañstwow¹, s³u¿bow¹ lub zwi¹zan¹ z wykonywaniem zawodu lub funkcji. Dotyczy to tak¿e materia³ów zwi¹zanych ze stanem zdrowia oskar¿onego, opinii o nim, danych o jego karalnoœci oraz takich, których ujawnienie pokrzywdzonemu 5

R. Morek, Mediacja w kodeksie postêpowania cywilnego – uwagi porównawcze na tle przepisów mediacji w postêpowaniach: karnym, w sprawach nieletnich oraz przed s¹dami administracyjnymi, „Monitor Prawniczy” 2006, nr 20, s. 34. 6 B. Czarnecka-Dzialuk, D. Wójcik, Mediacja w sprawach nieletnich w œwietle teorii i badañ, Warszawa 2001, s. 17. 7 Rozporz¹dzenie Ministra Sprawiedliwoœci z dnia 13 czerwca 2003 r. w sprawie postêpowania mediacyjnego w sprawach karnych; Dz.U. Nr 108, poz.1020 z póŸn. zm.

70

Jerzy Niko³ajew

mog³oby mieæ wp³yw na odpowiedzialnoœæ karn¹ innych oskar¿onych w tej sprawie, a nieuczestnicz¹cych w postêpowaniu mediacyjnym8. W postêpowaniu karnym mediacja kieruje siê w³asnymi zasadami, zwi¹zanymi ze specyfik¹ tego procesu. Wynikaj¹ one nie tylko z ogólnie przyjêtych i aprobowanych powszechnie zasad dobrowolnoœci, poufnoœci, bezstronnoœci, neutralnoœci i akceptowalnoœci, ale tak¿e z zaleceñ organów unijnych, zw³aszcza Rady Unii Europejskiej oraz Rady Europy. Unijne postulaty zwracaj¹ szczególn¹ uwagê na takie kwestie, jak: prawo ofiary do szacunku i uznania, uwzglêdniania jej praw i interesów prawnych oraz mo¿liwoœæ uzyskania w trakcie postêpowania karnego decyzji o kompensacji ze strony sprawcy. Czêstokroæ rekomendowanym zasadom zarzuca siê zbytni¹ drobiazgowoœæ, ale nie wolno zapominaæ o faktycznie szerokim marginesie swobodnego uznania pañstw cz³onkowskich, a co za tym idzie potrzebie uwzglêdnienia rodzimej tradycji prawnej9. G³ównymi przes³ankami kwalifikuj¹cymi dan¹ sprawê do postêpowania mediacyjnego w sprawach karnych s¹ te zwi¹zane z ujawnieniem pokrzywdzonego (bez niego mediacja nie mo¿e byæ przeprowadzona). Ponadto wa¿ne jest, ¿eby miejsca zamieszkania stron i siedziby s¹du umo¿liwia³y dogodn¹ wzajemn¹ komunikacjê. Z zasady do mediacji nie nale¿y kierowaæ spraw, w których sprawca dzia³a³ w zorganizowanej przestêpczoœci lub by³ uprzednio karany, zw³aszcza za podobne rodzajowo przestêpstwo. Wy³¹czenia zwi¹zane z osobowoœci¹ sprawcy stosuje siê tak¿e w przypadku osób zdemoralizowanych, agresywnych, posiadaj¹cych niski poziom empatii, prymitywnych w myœleniu i dzia³aniu oraz przynale¿¹cych do subkultury wiêziennej. Do mediacji nie kieruje siê tak¿e spraw, kiedy mamy do czynienia z pokrzywdzonym nadmiernie roszczeniowym, nietolerancyjnym, bezkompromisowym czy wrêcz wrogo nastawionym do sprawcy. Mediacja nie przyniesie wówczas ¿adnych efektów, przeciwnie – doprowadzi do eskalacji konfliktu. Do mediacji nie powinny trafiaæ sprawy, w których strony nie s¹ w stanie dzia³aæ osobiœcie, lecz za poœrednictwem pe³nomocnika lub obroñcy. Dotyczy to g³ównie chorych psychicznie, zaburzonych osobowoœciowo 8

A. Kalisz, A. Zienkiewicz, dz. cyt., s. 62. Nale¿y wymieniæ tu Ramow¹ Decyzjê Rady Unii Europejskiej z dnia 15 marca 2001 r. o statusie ofiar w postêpowaniu karnym, a tak¿e nastêpuj¹ce Rekomendacje Rady Europy: nr R (83)7 w sprawie udzia³u spo³eczeñstwa w polityce wymiaru sprawiedliwoœci w sprawach karnych; nr R (85)11 w sprawie pozycji ofiary w prawie karnym materialnym i procesowym; nr R (87)18 w sprawie uproszczenia wymiaru sprawiedliwoœci w sprawach karnych; nr R (87)20 w sprawie reakcji spo³ecznej na przestêpczoœæ nieletnich; nr R (87)21 w sprawie pomocy dla ofiar przestêpstw i zapobiegania wiktymizacji; nr R (88)6 w sprawie reakcji spo³ecznych na przestêpstwo; nr R (92)16 w sprawie regu³ europejskich w odniesieniu do sankcji i œrodków stosowanych w spo³ecznoœci lokalnej; nr R (92)17 w sprawie zgodnoœci w orzekaniu; nr R (95)11 w sprawie zarz¹dzania wymiarem sprawiedliwoœci w sprawach karnych; nr R (99)19 w sprawie mediacji w sprawach karnych (zob. A. Rêkas, dz. cyt., s. 6). 9

Kapelan wiêzienny jako mediator w postêpowaniu karnym wykonawczym

71

czy upoœledzonych. Generalnie przyjmuje siê, ¿e strona, ewentualnie strony, nie powinny byæ pozbawione wolnoœci. Ma to znaczenie praktyczne, gdy¿ prowadzenie mediacji w wiêzieniu (zak³adzie karnym lub areszcie œledczym) ogranicza swobodê stron nie tylko w wymiarze fizycznym, ale i mentalnym. Równie¿ wzglêdy praktyczne zadecydowa³y o tym, ¿e sprawy z wieloœci¹ oskar¿onych i pokrzywdzonych nie s¹ kierowane do mediacji. Preferuje siê z kolei przy kwalifikowaniu do mediacji sytuacjê, gdy przestêpstwo ma charakter incydentalny. Wa¿ne jest to, ¿eby pomiêdzy stronami istnia³a relacja o charakterze rodzinnym, kole¿eñskim lub s¹siedzkim (mediacja nie dotyczy natomiast sytuacji drastycznych i sporów pokoleniowych). Nie jest istotna w zasadzie kwalifikacja prawna czynu, jednak mediacja najlepiej sprawdza siê w sprawach dotycz¹cych takich czynów, jak: bójki, pobicia, groŸby karalne, czyny przeciwko mieniu, zniewa¿anie, znêcanie siê. Przy kierowaniu do mediacji zwraca siê tak¿e uwagê na to, aby okolicznoœci sprawy nie budzi³y w¹tpliwoœci, natomiast nie ma znaczenia przyznanie siê sprawcy do pope³nienia czynu10. Trzeba pamiêtaæ, ¿e mediacja ma dla sprawcy przestêpstwa znaczenie zasadnicze z kilku co najmniej powodów. Po pierwsze, proces mediacyjny powinien uzmys³owiæ mu fakt wyrz¹dzenia krzywdy konkretnej osobie i koniecznoœæ zadoœæuczynienia za z³o. Sprawcy w postêpowaniu mediacyjnym gwarantuje siê te¿ mo¿liwoœæ zrozumienia konsekwencji swego czynu, wyra¿enia ¿alu z powodu wyrz¹dzonej krzywdy oraz przeproszenia pokrzywdzonego. Mo¿e on tak¿e otwarcie przedstawiæ pokrzywdzonemu motywy swojego dzia³ania i wyraziæ gotowoœæ zadoœæuczynienia w znaczeniu moralnym i materialnym. Sprawcy stwarza siê generalnie warunki uczestniczenia w próbie pojednania z ofiar¹. Po drugie, istnieje realna szansa unikniêcia surowszej kary, wzglêdnego lub bezwzglêdnego umorzenia postêpowania, a tak¿e skorzystania ze skróconej formy postêpowania. Po trzecie, sprawca przestêpstwa otrzymuje niepowtarzalny bonus w postaci szansy powrotu do normalnego ¿ycia bez stygmatyzacji poprzez fakt skazania11. Proces mediacji znacz¹co wp³ywa równie¿ na spo³eczn¹ œwiadomoœæ mo¿liwoœci wspólnego tworzenia tzw. spo³ecznego pokoju poprzez podmiotowe uczestnictwo obywateli w procesie s¹dowym. Mediacja jest sposobem na przywrócenie zniszczonego przestêpstwem ³adu prawnego i szans¹ na wygaszenie konkretnego konfliktu w skali makrospo³ecznej. Nie mo¿na tak¿e przejœæ obojêtnie i nie zauwa¿yæ aspektu finansowego w postaci wyliczalnych oszczêdnoœci w bud¿ecie Ministerstwa Sprawiedliwoœci. Poza tym istotny w mediacji pozostaje wymiar poczucia bezpieczeñstwa spo³ecznego, kszta³towanego poprzez zwiêkszenie realnych szans na prawid³ow¹ 10 11

Tam¿e, s. 10-12. E. Bieñkowska, Poradnik mediatora, Warszawa 1999, s. 16.

72

Jerzy Niko³ajew

resocjalizacjê. Mediacja oznacza w aspekcie spo³ecznym poprawê jakoœci komunikacji miêdzyludzkiej, pozwala te¿ zwiêkszyæ poziom tolerancji oraz spe³nia walor prawno-edukacyjny. Osobn¹ zalet¹ postêpowania mediacyjnego jest mo¿liwoœæ wp³ywania na zmianê polityki karnej pañstwa z modelu restrykcyjnego (represyjnego) w stronê reedukacji i rekompensacji. Niepodwa¿aln¹ wartoœæ mediacji nale¿y ³¹czyæ z profilaktyk¹ resocjalizacyjn¹ i uczestnictwem spo³eczeñstwa w tym zakresie12. Ponadto w d³u¿szej perspektywie czasowej satysfakcja z wykorzystania mediacji mo¿e byæ udzia³em szeroko pojmowanego wymiaru sprawiedliwoœci, zw³aszcza w zakresie uproszczenia procedur s¹dowych i odci¹¿enia systemu od zajmowania siê mniej powa¿nymi przestêpstwami. Mediacja mo¿e mieæ zdecydowany wp³yw na zmniejszenie liczby pozwów odszkodowawczych za szkody wyrz¹dzone przestêpstwem i niew¹tpliwie skracaæ czas rozpoznawania spraw karnych. Ponadto mo¿e zmniejszyæ koszty funkcjonowania ca³ego systemu jurysdykcji karnej. W konsekwencji mediacja mo¿e doprowadziæ do rezygnacji (przynajmniej w czêœci) z kary pozbawienia wolnoœci, co z kolei mo¿e faktycznie ograniczyæ przestêpczoœæ. Mediacja sprzyja te¿ zasadniczo wzrostowi zaufania spo³ecznego do instytucji wymierzaj¹cych sprawiedliwoœæ13. Uwzglêdniæ nale¿y tak¿e, ¿e mediacja, a dok³adnie ugoda zawarta miêdzy stronami, nie rodzi skutków cywilnoprawnych, st¹d te¿ nie mo¿e staæ siê tytu³em egzekucyjnym. W postêpowaniu prywatnoskargowym mo¿na przekszta³ciæ ugodê mediacyjn¹ w ugodê s¹dow¹ poprzez powtórzenie jej treœci przed s¹dem14.

3. O mediacji w postêpowaniu karnym wykonawczym Postêpowanie mediacyjne w polskiej rzeczywistoœci pojawi³o siê w 1995 r., a w przepisach karnych po 1 wrzeœnia 1998 r., czyli z wejœciem w ¿ycie kodeksów: karnego, postêpowania karnego i karnego wykonawczego. Pocz¹tkowo prowadzenie mediacji by³o mo¿liwe wy³¹cznie w toku postêpowania przygotowawczego oraz s¹dowego, ale przy wstêpnej kontroli oskar¿enia, przez co mediacjê stosowano w ograniczonym zakresie. Dopiero po wprowadzeniu przepisu art. 23a do Kodeksu postêpowania 12 W. Zalewski, Sprawiedliwoœæ naprawcza – pocz¹tek rewolucji polskiego prawa karnego, Gdañsk 2006, s. 66. 13 A. Murzynowski, Instytucja mediacji jako czynnik humanizacji w stosowaniu prawa karnego w Polsce, [w:] M. Fajst, M. P³atek (red.), W krêgu kryminologii romantycznej, Warszawa 2004, s. 210 i n. 14 A. Rêkas, dz. cyt., s. 14-15.

Kapelan wiêzienny jako mediator w postêpowaniu karnym wykonawczym

73

karnego mediacjê mo¿na by³o stosowaæ na ka¿dym etapie procesu karnego, tak¿e w fazie wykonywania kary. Niew¹tpliwie najlepsze efekty mediacja osi¹gaæ powinna w postêpowaniu przygotowawczym, w myœl obiegowego has³a o korzyœciach wynikaj¹cych z szybkoœci postêpowania, gdy¿ w³aœnie wtedy wykorzystuje siê walor prostoty i ekonomiki procesowej. Praktyka wskazuje jednak na funkcjonowanie trendów s³abego wykorzystywania mediacji zw³aszcza na etapie przygotowawczym i przerzucenia tej instytucji na kolejne fazy procesu karnego. St¹d te¿ mediacja powoli (byæ mo¿e zbyt wolno?) wpisuje siê w œwiadomoœæ skazanych odbywaj¹cych bezwzglêdn¹ karê pozbawienia wolnoœci. Wyniki kwerendy przeprowadzonej wœród czêœci populacji skazanych wskazuj¹, co i jak wiele jest jeszcze do zrobienia w tej materii. Z badañ wynika, ¿e niektórzy osadzeni (niestety Autorka badañ nie pos³uguje siê ¿adnymi parametrami socjologicznymi) odczuwaj¹ ¿al z powodu pope³nienia przestêpstwa i w zwi¹zku z tym chc¹ przeprosiæ pokrzywdzonego. Maj¹ te¿ œwiadomoœæ tego, ¿e ofiara przestêpstwa mo¿e odczuwaæ lêk przed spotkaniem stron, gdy¿ ma w pamiêci ciê¿ar wyrz¹dzonej krzywdy. Form¹ zaradzenia tym trudnoœciom mo¿e okazaæ siê przeproszenie osoby pokrzywdzonej przez napisanie i wys³anie listu. Obowi¹zek przeprosin mo¿e byæ jednym z elementów programu indywidualnego oddzia³ywañ penitencjarnych lub oddzia³ywañ terapeutycznych. Jednak¿e pokrzywdzeni z regu³y nie odpisuj¹ na tego typu listy, traktuj¹ je jako przejawy mobbingu, co w rezultacie jeszcze bardziej mo¿e zaostrzyæ istniej¹cy konflikt. Mediacja na etapie wykonywania kary jest jednak ostatni¹ desk¹ ratunku, zw³aszcza dla tych skazanych, którzy po odbyciu kary chc¹ naprawiæ zaburzone relacje z ofiar¹ (zw³aszcza w rodzinie lub s¹siedztwie)15. Niezale¿nie od tego, mediacja w postêpowaniu wykonawczym to instytucja aspiruj¹ca do ca³kowitego przemodelowania dotychczasowego sposobu rozumienia idei wykonywania kary. Konkretnie mo¿e okazaæ siê pomocna w stosowaniu takich instytucji, jak opinia przed udzieleniem pierwszej i kolejnych przepustek, przerwa w odbywaniu kary pozbawienia wolnoœci, wniosek o przedterminowe zwolnienie z odbywania kary, zmiana typu i rodzaju zak³adu karnego16. Warto odnotowaæ, ¿e ustawodawca przywo³uje mediacjê po wyroku wyraŸnie jedynie w art. 162 §1 Kodeksu karnego wykonawczego. Dotyczy to sytuacji przygotowania wiêŸnia do warunkowego zwolnienia, a w konsekwencji do ¿ycia na wolnoœci. Ma te¿ uchroniæ osobê pokrzywdzonego przed powtórn¹ wiktymizacj¹. Jednak w Kodeksie karnym wykonawczym 15

A. Papierz, Mediacja po wyroku, „Mediator Polskiego Centrum Mediacji” 2009, nr 1, s. 48. D. Wójcik, Pogl¹dy sêdziów na temat mediacji w sprawach karnych, [w:] K. Krajewski (red.), Ksiêga jubileuszowa z okazji 70. rocznicy urodzin Profesora Andrzeja Gaberle, Warszawa 2007, s. 79 oraz M. £agodziñski, A. Dzier¿yñska, Mediacja po wyroku, „Mediator Polskiego Centrum Mediacji” 2006, nr 2, s. 39. 16

74

Jerzy Niko³ajew

na pró¿no szukaæ innych przepisów dotycz¹cych mediacji lub tych uszczegó³awiaj¹cych procedurê mediacyjn¹ dotycz¹c¹ tej instytucji przy udzielaniu warunkowego zwolnienia. Nale¿y wówczas posi³kowaæ siê art. 1 § 2 Kodeksu karnego wykonawczego i korzystaæ z odpowiedniego odes³ania wynikaj¹cego z art. 23a Kodeksu postêpowania karnego. St¹d te¿ mediacja mog³aby znaleŸæ zastosowanie chocia¿by w takich decyzjach s¹dowych, jak zarz¹dzenie wykonania kary, podjêcie postêpowania warunkowo umorzonego, odroczenie wykonania kary, proœba o u³askawienie czy zastosowanie przez s¹d wobec skazanego dobrodziejstwa z art. 152 Kodeksu karnego wykonawczego17. Co warte zauwa¿enia, w mediacji po wyroku mo¿na wyró¿niæ okreœlone etapy postêpowania typowe dla tego rodzaju spraw. Najpierw skazany powinien zwróciæ siê za poœrednictwem wychowawcy do dyrektora zak³adu karnego z wnioskiem (proœb¹) o uzyskanie mo¿liwoœci uczestniczenia w mediacji. Mo¿e oczywiœcie od razu kierowaæ swój wniosek do s¹du penitencjarnego lub oœrodka mediacyjnego, ale ka¿dorazowo potrzebna jest opinia przedstawiciela administracji wiêziennej, zw³aszcza wtedy, gdy mediacja ma byæ realizowana w warunkach penitencjarnych. Kolejny krok ubiegaj¹cego siê o mediacjê wiêŸnia zwi¹zany jest z przedstawieniem pisemnej zgody skazanego na udzia³ w mediacji i udostêpnienie swoich danych osobowych mediatorowi. Dopiero wówczas dyrektor zak³adu karnego lub aresztu œledczego podejmuje stosown¹ decyzjê. Jednak przed jej podjêciem dyrektor wiêzienia mo¿e za¿¹daæ sporz¹dzenia opinii eksperckiej, np. psychologa, psychiatry, w³aœciwego terapeuty lub kapelana. Ostatecznie, po udzieleniu zgody przez dyrektora zak³adu, mo¿na udostêpniæ mediatorowi akta tej sprawy, której dotyczyæ bêdzie mediacja. W kolejnej fazie postêpowania mediator, zaznajomiwszy siê ju¿ z aktami, powinien przeprowadziæ ze skazanym rozmowê – zaproszenie na wstêpne spotkanie informacyjne. Po uzyskaniu zgody pokrzywdzonego na poœredni¹ lub bezpoœredni¹ mediacjê, proponuje siê termin oraz miejsce spotkania mediacyjnego. Optymalnym rozwi¹zaniem jest mo¿liwoœæ prowadzenia postêpowania w oœrodku mediacyjnym lub ka¿dym innym miejscu poza wiêzieniem, jednak w sytuacji, gdy jest to niemo¿liwe, wybiera siê wariant wewn¹trz wiêzienia. Nale¿y jednak temu miejscu nadaæ charakter intymnoœci, co w wiêzieniu jeœli wprost nie jest niemo¿liwe, to na pewno wysoce utrudnione. Tym niemniej akceptacja dla takiego rozwi¹zania musi pochodziæ od dyrektora i pokrzywdzonego. W dalszym etapie mediacja przebiega zgodnie z trybem przewidzianym w sprawach karnych przed wydaniem wyroku18. 17 J. Garbarz-Górka, Mediacja w prawie karnym wykonawczym, „Mediator Polskiego Centrum Mediacji” 2009, nr 3, s. 37. 18 Zob. A. Papierz, dz. cyt., s. 50.

Kapelan wiêzienny jako mediator w postêpowaniu karnym wykonawczym

75

Mediacja po wyroku musi byæ jednak traktowana jako mediacja specyficzna, chocia¿by ze wzglêdu na szczególne miejsce, jakim jest bez w¹tpienia zak³ad karny. Placówka o takim charakterze rz¹dzi siê swoimi prawami, które w istocie nie sprzyjaj¹ atmosferze w³aœciwej dla mediacji. Przede wszystkim zak³ad karny nie spe³nia i nigdy, co jest oczywiste, spe³niaæ nie bêdzie warunku neutralnoœci miejsca prowadzenia mediacji. Wiêzienie i jego mury stanowi¹ faktyczn¹, a nade wszystko prawn¹ barierê w zakresie mo¿liwoœci swobodnego opuszczania ich przez skazanych, oczywiœcie poza sytuacjami, które formalnie na to zezwalaj¹. Stanowi to przeszkodê zw³aszcza dla tych skazanych, którzy nie nabyli jeszcze uprawnieñ do ubiegania siê o przepustkê (np. z uwagi na zbyt krótki pobyt w zak³adzie). Rozwi¹zaniem problemu mo¿e okazaæ siê przepustka udzielona w zwi¹zku z potrzeb¹ za³atwienia wa¿nych dla skazanego spraw. Tak¹ przes³ank¹ wed³ug skazanego bêdzie udzia³ w mediacji, natomiast w ocenie organu uprawnionego do udzielenia tzw. przepustki losowej, czyli s¹du penitencjarnego lub dyrektora zak³adu karnego, ta argumentacja mo¿e okazaæ siê niewystarczaj¹ca. Warto zwróciæ przy tym uwagê, ¿e wnioskodawc¹ w sprawie takiej przepustki poza samym skazanym mo¿e byæ tak¿e mediator. Ten ostatni musi zatroszczyæ siê o uzyskanie dla siebie zgody na wstêp do zak³adu karnego, co mo¿e okazaæ siê zadaniem wcale nie³atwym do wykonania, zw³aszcza w sytuacji doœæ nieufnego stosunku do mediacji osób spoœród ni¿szego – a mimo wszystko wp³ywowego – personelu wiêziennego. Kolejnym obowi¹zkiem mediatora jest otrzymanie zgody na prowadzenie mediacji w wiêzieniu. Utrudnienia zwi¹zane ze wstêpem i prowadzeniem mediacji w zak³adzie karnym mog¹ w ostatecznoœci skutecznie zniechêciæ mediatora, a tak¿e pokrzywdzonego, do uczestnictwa w mediacji. Poza tym pobyt w zak³adzie karnym na czas mediacji mo¿e okazaæ siê dla pokrzywdzonego prze¿yciem traumatycznym, szczególnie w kontekœcie wczeœniejszych doznañ zwi¹zanych z uczestnictwem w procesie karnym. Z powy¿szych uwag wy³aniaæ siê mo¿e dosyæ skomplikowana rzeczywistoœæ dotycz¹ca warunków do mediacji w zak³adzie karnym i pojawiaæ zasadne pytanie o to, czy warto anga¿owaæ si³y i œrodki w instytucjê o nieokreœlonych do koñca efektach? Twierdz¹ca odpowiedŸ na tak postawione pytanie wynika jednoznacznie z oczekiwañ skazanych, zawartych w wynikach kwerendy przeprowadzonej wœród tej populacji. Skazani wyra¿aj¹ zainteresowanie mediacj¹ – jak wynika z badañ – niemniej uwa¿aj¹, ¿e instytucja ta jest zbyt ma³o spopularyzowana w œrodowisku wiêŸniów, czyli potencjalnych uczestników tego postêpowania. Nie zetknêli siê z ni¹ na etapie œledztwa ani w s¹dzie. Ponadto w trakcie pobytu w zak³adzie karnym przewa¿nie nie przekazywano im informacji na temat mo¿liwoœci podejmowania dzia³añ o charakterze pojednawczym ze sprawc¹. Personel wiêzienny albo nie posiada wiedzy w tym zakresie, albo nie chce dzieliæ siê ni¹ i przyjmowaæ na siebie kolejnych obowi¹zków ponad te

76

Jerzy Niko³ajew

ustawowo ju¿ zawarowane19. Z badañ A. Papierz klaruje siê obraz skazanych obawiaj¹cych siê kontaktu z pokrzywdzonymi przez nich, gdy¿ w wiêkszoœci maj¹ œwiadomoœæ krzywdy im zadanej. Pomocna wed³ug skazanych by³aby sytuacja, w której pokrzywdzeni jako pierwsi wyst¹piliby z wnioskiem o mediacjê. Autorka kwerendy przeprowadzonej wœród osadzonych w krakowskich wiêzieniach trafnie zauwa¿y³a, ¿e mediacja nie mo¿e byæ efektywnie prowadzona w sytuacji sprawców zabójstw lub zgwa³ceñ, jednak w tym drugim przypadku (przywo³ywane by³y doœwiadczenia z USA) mo¿e osi¹gn¹æ oczekiwane rezultaty, zw³aszcza w sferze psychicznej20. Trzeba uwzglêdniæ, ¿e celem podstawowym mediacji w przypadku warunkowego przedterminowego zwolnienia skazanego sprawcy jest zapewnienie pokrzywdzonemu poczucia bezpieczeñstwa i spe³nienie jego oczekiwañ w tym zakresie przez oswojenie go z mo¿liwoœci¹ spotkania sprawcy na wolnoœci i przekonanie go, ¿e nie bêdzie zak³óca³ spokoju pokrzywdzonemu i jego rodzinie. W ugodzie mediacyjnej przed warunkowym zwolnieniem powinno siê znaleŸæ miejsce na sprecyzowanie oczekiwañ pokrzywdzonego co do jego bezpieczeñstwa (równie¿ w znaczeniu osobistym) w relacji ze sprawc¹. Daje to jednoczeœnie mo¿liwoœæ dowartoœciowania pokrzywdzonego, któremu pozwala siê na osi¹gniêcie osobistej satysfakcji21. Ponadto w postêpowaniu karnym wykonawczym mediacja mo¿e pomóc w oddzia³ywaniu na prawid³owy przebieg resocjalizacji w tym znaczeniu, ¿e pozwoli na zadoœæuczynienie pokrzywdzonemu przez samego sprawcê. Poza tym u³atwi i wzmocni funkcjê kontroln¹ wykonania wyroku w stosunku do skazanych na kary nieizolacyjne22.

4. O kapelanach wiêziennych ogólnie Na pocz¹tku nale¿y dokonaæ próby zdefiniowania instytucji kapelana i kapelana wiêziennego. W myœl przepisów prawa kanonicznego kapelanem jest kap³an wyznaczony przez w³adzê zwierzchni¹ do pe³nienia pos³ugi duszpasterskiej w œciœle okreœlonym œrodowisku (kan. 564 KPK)23. 19 Autor wyra¿a tu w³asn¹ opiniê, z któr¹ uto¿samia siê zapewne czêœæ respondentów oraz zdecydowana wiêkszoœæ personelu wiêziennego anonimowo rozpytana przeze mnie na tê okolicznoœæ. 20 A. Papierz, dz. cyt., s. 49-50. 21 A. Murzynowski, dz. cyt., s. 212. 22 A. Rêkas, dz. cyt., s. 15. 23 M. Sitarz, S³ownik prawa kanonicznego, Warszawa 2004, s. 84; E. Wilemska, Kapelan, [w:] Encyklopedia katolicka, t. VIII, Lublin 2000, kol. 650. Nazwa kapelan (cappellanus) pochodzi od ³aciñskiego rzeczownika cappella, który oznacza kaplicê, b¹dŸ oratorium, a wiêc ma³y koœció³,

Kapelan wiêzienny jako mediator w postêpowaniu karnym wykonawczym

77

Kapelanowi oprócz wszystkich uprawnieñ, których wymaga w³aœciwe sprawowanie troski pasterskiej, przys³uguje tak¿e na mocy urzêdu w³adza spowiadania wiernych jemu powierzonych, g³oszenia im S³owa Bo¿ego, udzielanie Wiatyku i namaszczenia chorych, a tak¿e sakramentu bierzmowania tym, którzy znajduj¹ siê w niebezpieczeñstwie œmierci (kan. 566 § 1 KPK). Kap³ani pracuj¹cy na terenie zak³adów karnych maj¹ ponadto w³adzê zwalniania w tych miejscach z cenzur wi¹¿¹cych moc¹ samego prawa, ale niezarezerwowanych i niezadeklarowanych (kan. 566 § 2 KPK). Kapelani wiêzienni oprócz podstawowej roli pastoralnej w postaci g³oszenia S³owa Bo¿ego, udzielania sakramentów oraz moderowania i animowania ¿ycia religijnego w wiêzieniu, wykonuj¹ tak¿e rolê korekcyjno-oddzia³ywuj¹c¹ i organizacyjno-integruj¹c¹24. Natomiast szczególne uprawnienia kapelana, zwi¹zane z prowadzonym postêpowaniem karno-wykonawczym, mo¿na wyprowadziæ z art. 42 kkw, w którym stanowi siê, ¿e „osoba godna zaufania” i dzia³aj¹ca wy³¹cznie w interesie skazanego mo¿e w jego imieniu sk³adaæ wnioski, skargi i proœby do w³aœciwych organów, instytucji, fundacji, organizacji oraz innych instytucji wymienionych w art. 38 § 1 kkw. Nie ma ¿adnej w¹tpliwoœci, ¿e kapelani wiêzienni spe³niaj¹ wszelkie kryteria, którym powinna odpowiadaæ osoba godna zaufania. Niemniej praktyka stosowana w tym zakresie wskazuje na to, ¿e osadzeni zupe³nie wyj¹tkowo korzystaj¹ z takiej mo¿liwoœci. Wynikaæ to mo¿e z niewiedzy osadzonych b¹dŸ kapelanów. Faktycznie duszpasterze wiêzienni powinni reprezentowaæ interesy wiêŸniów i dzia³aæ na ich korzyœæ, niezale¿nie od udzielonych pe³nomocnictw. Trudno nie zgodziæ siê tak¿e z ocen¹, ¿e „kapelani wiêzienni i osoby œwieckie, wype³niaj¹c swoje tradycyjne role, stali siê równoczeœnie najlepszymi stra¿nikami moralnoœci i otwartoœci polskiego systemu penitencjarnego. S¹ tak¿e wiarygodnymi œwiadkami praworz¹dnego postêpowania kadry z osobami pozbawionymi wolnoœci”25. Jeœli chodzi o mo¿liwoœæ usuniêcia kapelana, kan. 572 KPK odsy³a do kan. 563 KPK. W myœl tego przepisu, decyzjê w tym zakresie podejmuje ordynariusz miejsca, ale na podstawie s³usznej przyczyny. Je¿eli kapelan by³by zakonnikiem, to usun¹æ go mo¿e zarówno ordynariusz miejscowy, po w odró¿nieniu od parafialnego (zob. T. Pawluk, Prawo kanoniczne wed³ug Kodeksu Jana Paw³a II. Tom II. Lud Bo¿y, jego nauczanie i uœwiêcenie, Olsztyn 1986, s. 289). 24 J. Niko³ajew, Rola kapelana wiêziennego w procesie resocjalizacji skazanych. Doœwiadczenia okrêgu lubelskiego, [w:] W. Ambrozik, H. Machel, P. Stêpniak (red.), Misja S³u¿by Wiêziennej a jej zadania wobec aktualnej polityki karnej i oczekiwañ spo³ecznych, Poznañ–Gdañsk–Warszawa 2008, s. 375-376. Z kolei F. Lempa wœród ról kapelañskich wyró¿nia niesienie pomocy religijnej, humanitarnej i kulturowej (F. Lempa, Pos³uga kapelana wiêziennego, [w:] F. Prusak (red.), Przestêpczoœæ w Polsce w latach 90, Warszawa 2000, s. 116). 25 D. Gajdus, B. Gronowska, Europejskie standardy traktowania wiêŸniów (rekonstrukcja standardów oraz ich znaczenie dla polskiego prawa i praktyki penitencjarnej). Zarys wyk³adu, Toruñ 1998, s. 140.

78

Jerzy Niko³ajew

powiadomieniu w³aœciwego prze³o¿onego zakonnego, jak i ten¿e prze³o¿ony po powiadomieniu ordynariusza26. Rozszerzaj¹c rozwa¿ania na inne zwi¹zki wyznaniowe, mo¿na stwierdziæ, ¿e kapelanami wiêziennymi s¹ duchowni. Trzeba wyjaœniæ, ¿e za duchownych zgodnie z art. 12 ustawy o gwarancjach wolnoœci sumienia i wyznania27 uwa¿a siê osoby ustanowione duchownymi zgodnie z normami prawa wewnêtrznego Koœcio³a lub innego zwi¹zku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji prawnej28. Przedmiotem troski kapelañskiej w pierwszej kolejnoœci pozostaj¹ wiêŸniowie. Kapelan wiêzienny swoj¹ pos³ug¹ obejmuje jednak równie¿ rodziny wiêŸniów oraz personel wiêzienny i cz³onków ich rodzin. W sposób wyraŸny wskazuje na to stosowana nomenklatura. W przeciwnym razie Naczelny Kapelan Wiêziennictwa musia³by przyj¹æ nazwê Naczelnego Kapelana WiêŸniów. Istot¹ pracy kapelana wiêziennego jest realizacja pos³ug religijnych i interpersonalne kontakty oparte na chrzeœcijañskim œwiadectwie ¿ycia. Przyk³ad œwiêtoœci ¿ycia kapelana ma uœwiadamiaæ wiêŸniom koniecznoœæ postêpowania zgodnie z zasadami moralnoœci chrzeœcijañskiej, krytycznego podejœcia do dotychczasowego, przestêpczego (grzesznego) ¿ycia i zrozumienia potrzeby nawrócenia29. Konkluduj¹c mo¿na przyj¹æ, ¿e kapelanem jest osoba delegowana przez odpowiedni¹ w³adzê religijn¹ do opieki duchowej nad okreœlon¹ grup¹ wyznawców. Ró¿nice mog¹ dotyczyæ zakresu przyznanych im uprawnieñ koœcielnych (w tym sakramentalnych, o ile takie wystêpuj¹), uzyskania œwiêceñ duchownych czy te¿ zakresu podleg³oœci w³adzy œwieckiej30. W zakresie pozycji formalno-prawnej kapelani wiêzienni podlegaj¹ podwójnej w³adzy. Po pierwsze, podlegli s¹ w³aœciwym w³adzom religijnym (w Koœciele katolickim i wielu Koœcio³ach chrzeœcijañskich – biskupowi diecezjalnemu, natomiast w pozosta³ych zwi¹zkach wyznaniowych ustanowionym w nich prze³o¿onym). Po drugie zaœ, podlegaj¹ w³aœciwemu dyrektorowi zak³adu karnego lub aresztu œledczego. Odpowiedzialnoœæ 26 P. Wojtas, Projekt statutu kapelana wiêziennego, [w:] Kapelani wobec funkcjonariuszy S³u¿by Wiêziennej. Rekolekcje i ogólnopolskie seminarium kapelanów wiêziennych, Zalesie 1992, s. 52. 27 Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolnoœci sumienia i wyznania; tekst jedn. Dz. U. z 2005 r., Nr 231, poz. 1965. z póŸn. zm. 28 Najbardziej charakterystyczn¹ cech¹ duchownych jest powo³anie ich do publicznego sprawowania funkcji sakralnych (zob. D. Walencik, Duchowni, [w:] S. Serafin, B. Szmulik (red.), Leksykon obywatela, Warszawa 2008, s. 960-961). 29 Te zadania kapelana wiêziennego opieraj¹ siê wprost na podstawach teologiczno-biblijnych, nie zaœ prawnych, i nie wynikaj¹ z jakichkolwiek przepisów (zob. P. Wojtas, dz. cyt., s. 53). 30 W œwiadomoœci wielu funkcjonariuszy wiêziennictwa (choæ nie tylko) funkcjonuje stereotypowe przeœwiadczenie, ¿e kapelanami mog¹ byæ wy³¹cznie osoby wyœwiêcone. Wynika to w sposób oczywisty z katolickich tradycji, w których wyrastaj¹ kolejne pokolenia Polaków (zob. T. G³owik, Raport o duszpasterstwie wiêziennym, Materia³y CZSW, Warszawa 2008, s. 8).

Kapelan wiêzienny jako mediator w postêpowaniu karnym wykonawczym

79

o charakterze pracowniczym dotyczy sytuacji zatrudnienia kapelanów na podstawie umowy o pracê31. Zgodnie z polskim prawem penitencjarnym pos³ugê duszpastersk¹ w wiêzieniu sprawowaæ mog¹ kapelani wiêzienni wyznaczeni do tego przez odpowiedni¹ w³adzê duchown¹32. Przepisy wyraŸnie odró¿niaj¹ pojêcie kapelana (którym, jak wynika z § 3 rozporz¹dzenia w sprawie szczegó³owych zasad wykonywania praktyk religijnych i korzystania z pos³ug religijnych w zak³adach karnych i aresztach œledczych, mo¿e byæ tylko duchowny) i osoby œwieckiej zaanga¿owanej w duszpasterstwo wiêzienne. Przyk³adowo we Francji i na Ukrainie nie wystêpuje rozró¿nienie na kapelana i osobê œwieck¹, których traktuje siê jednakowo pod wzglêdem uprawnieñ kapelañskich rozumianych w kategoriach etatowych i uposa¿eniowych, nie zaœ kanonicznych. Natomiast w angielskim systemie penitencjarnym kapelanem mo¿e zostaæ jedynie duchowny Koœcio³a anglikañskiego, a wszyscy pozostali duchowni pe³ni¹ funkcjê specjalnych opiekunów religijnych. Wszyscy jednak otrzymuj¹ stosowne wynagrodzenie wed³ug przepisów wydanych przez Ministra Spraw Wewnêtrznych. Pastor anglikañski mo¿e odwiedzaæ swoich wyznawców codziennie, a wyznawcy religii nieanglikañskich korzystaj¹ z pos³ug swoich duchownych jedynie w miarê mo¿liwoœci33. Kierownicy jednostek organizacyjnych wiêziennictwa (g³ównie dyrektorzy zak³adów karnych i aresztów œledczych) tylko duchownych traktuj¹ jako podmioty umów o pracê b¹dŸ umów o charakterze cywilno-prawnym. Osoby œwieckie œwiadcz¹ pos³ugê w oparciu o sta³¹ b¹dŸ jednorazow¹ zgodê w³adz wiêziennych odpowiedniego szczebla. Szczególne traktowanie duchownych jest wyrazem uznania dla ich fachowego przygotowania do prowadzenia dzia³alnoœci duszpasterskiej34. Fundamentalne znaczenie dla mo¿liwoœci prowadzenia dzia³alnoœci duszpasterskiej w wiêzieniu ma formalne skierowanie do tej pos³ugi wystawione przez w³adzê religijn¹. Tylko na podstawie takiego skierowania mo¿liwe jest zawarcie umowy o wykonywanie pos³ug religijnych w wiê31 We Francji kapelanów wiêziennych wprost nazywa siê „urzêdnikami nieplanowanymi”. Objêci s¹ systemem ubezpieczenia spo³ecznego i podlegaj¹ specjalnym re¿imom urzêdników pañstwowych (zob. B. Basdevant-Gaudemet, Pañstwo i Koœció³ we Francji, [w:] G. Robbers (red.), Pañstwo i Koœció³ w krajach Unii Europejskiej, Wroc³aw 2007, s.141). 32 Zob. § 3 Rozporz¹dzenia Ministra Sprawiedliwoœci z dnia 2 wrzeœnia 2003 r. w sprawie szczegó³owych zasad wykonywania praktyk religijnych i korzystania z pos³ug religijnych w zak³adach karnych i aresztach œledczych; Dz. U. Nr 159, poz. 1546. 33 Z. Lasocik, Praktyki religijne wiêŸniów, Warszawa 1993, s. 64-65. Podobnie w Estonii kapelanami wiêziennymi mog¹ byæ tylko cz³onkowie Koœcio³ów nale¿¹cych do Estoñskiej Rady Koœcio³ów (M. Kiviorg, Pañstwo i Koœció³ w Estonii, [w:] G. Robbers (red.), dz. cyt., s. 108). 34 Kwestia kwalifikacji specjalnych wymaganych do pracy z osobami pozbawionymi wolnoœci wymaga jednak uporz¹dkowania (zob. J. Sikorski, Duszpasterstwo wiêzienne, [w:] R. Kamiñski, B. Dró¿d¿ (red.), Duszpasterstwo specjalne, Lublin 1998, s. 314).

80

Jerzy Niko³ajew

zieniu, a obowi¹zuj¹ce przepisy nie okreœlaj¹ ¿adnych dodatkowych warunków, które musia³yby byæ spe³nione przez osobê podejmuj¹c¹ pos³ugê kapelañsk¹. Odmienne rozwi¹zanie przyjêto we Francji. Obowi¹zuj¹ce tam przepisy dosyæ rygorystycznie okreœlaj¹ kryteria dotycz¹ce osób, które mog¹ pe³niæ pos³ugê kapelañsk¹ w wiêzieniu. Przede wszystkim zaœ stanowi¹, ¿e do zatrudnienia kapelana wiêziennego – oprócz decyzji w³aœciwych w³adz koœcielnych – konieczna jest równie¿ akceptacja w³adz œwieckich (ministrów spraw wewnêtrznych i sprawiedliwoœci, wiêziennej centrali oraz w³adz szczebla wojewódzkiego). Kapelan musi respektowaæ zakaz nielegalnych kontaktów i mieæ œwiadomoœæ czasowoœci swojej pos³ugi. Powinien byæ wierny zasadom swojej religii oraz aktywnie uczestniczyæ w ¿yciu swojego Koœcio³a. Ponadto ma siê odznaczaæ umiejêtnoœci¹ pracy w zespole i otwartoœci¹ na inne religie. Po¿¹dan¹ cech¹ jest zrównowa¿ona osobowoœæ oraz wiek fizyczny (nieprzekraczaj¹cy 65 lat). Do zatrudnienia dochodzi po odbyciu trwaj¹cego od 2 do 6 miesiêcy sta¿u wiêziennego. Uprawnienie kapelana do pracy w wiêzieniu nosi czêsto nazwê mandatu, który mo¿e byæ przed³u¿any piêciokrotnie, z tym ¿e d³ugoœæ ka¿dorazowego „mandatu” mo¿e trwaæ jedynie 2 lata35. Obowi¹zek upewnienia siê o zdatnoœci duchownego do pe³nienia funkcji kapelana wiêziennego obci¹¿a w³aœciwe w³adze religijne. Trzeba siê bowiem zgodziæ z pogl¹dem, ¿e „pracy duszpasterskiej nie mo¿e wykonywaæ przypadkowa osoba, która udaje siê do zak³adu karnego. Dlatego powinniœmy siê te¿ zastanowiæ nad kszta³ceniem ksiê¿y, duszpasterzy, którzy bêd¹ pracowaæ w zak³adzie karnym”36. Od pos³uguj¹cych w œrodowisku osób uwiêzionych wymaga siê pe³nego i wszechstronnego przygotowania duszpasterskiego, którego koniecznoœæ wynika przede wszystkim ze specyfiki miejsca, problemów dotycz¹cych psychiki wiêŸniów, przepisów penitencjarnych i nieformalnych zasad funkcjonuj¹cych w wiêzieniu37.

5. O kapelanie wiêziennym – mediatorze Na wstêpie nale¿y zadaæ pytanie, czy kapelan in genere mo¿e byæ mediatorem w postêpowaniu karnym wykonawczym. OdpowiedŸ nie jest ³atwa. Przepisy dotycz¹ce formalnych kwalifikacji przewidzianych dla me35 J. Niko³ajew, Miejsce duszpasterstwa we francuskim systemie penitencjarnym, „Studia z Prawa Wyznaniowego” 2008, t. 11, s. 256. 36 A. Zoll, G³os w dyskusji, [w:] J. Zagórski (red.), Udzia³ osób duchownych w realizacji sprawiedliwoœci naprawczej i wykonywaniu kar kryminalnych, Warszawa 2004, s. 28. 37 T. Szymanowski, Polityka karna i penitencjarna w Polsce w okresie przemian prawa karnego, Warszawa 2004, s. 233.

Kapelan wiêzienny jako mediator w postêpowaniu karnym wykonawczym

81

diatorów nie wy³¹czaj¹ z tej grupy kapelanów, tak jak czyni¹ to w przypadku innych grup zawodowych. Niew¹tpliwie kapelan, jako duchowny, to osoba godna zaufania (kwestie te zosta³y omówione wczeœniej). Tyle ¿e kapelan bêd¹cy przedstawicielem skazanego jako mediator nie spe³ni kryterium bezstronnoœci wobec stron konfliktu (w tym przypadku sprawcy – skazanego), skoro dzia³a wy³¹cznie na jego korzyœæ. St¹d te¿ wydaje siê, ¿e ten szczególny przypadek wy³¹cza mo¿liwoœæ pe³nienia przez kapelana funkcji mediatora. Natomiast w ka¿dej innej sytuacji, w której konkretny kapelan nie zosta³ ustanowiony przedstawicielem konkretnego skazanego, mo¿e zostaæ mediatorem, oczywiœcie po spe³nieniu wymogów dotycz¹cych obywatelstwa, niekaralnoœci, pe³ni praw obywatelskich i w³adania jêzykiem. W przypadku kapelanów wiêziennych z wype³nieniem tych wymogów nie powinno byæ trudnoœci, zw³aszcza ¿e wczeœniej musieli je spe³niæ, aby uzyskaæ skierowanie do pracy w zak³adzie karnym ze strony w³aœciwej w³adzy religijnej38. St¹d te¿ nale¿y zastanowiæ siê nad kolejnym ustawowym progiem przewidzianym dla mediatorów w postaci posiadania umiejêtnoœci likwidowania konfliktów. Generalnie kapelani s¹ w stanie sprostaæ temu wymogowi, gdy¿ posiadaj¹ odpowiednie wykszta³cenie (w wiêkszoœci teologiczne) i doœwiadczenie duszpasterskie sprzyjaj¹ce realizacji zadañ ograniczaj¹cych konflikty, ³agodz¹cych napiêcia i wskazuj¹cych sposoby radzenia sobie w przysz³oœci. Zreszt¹ wielu kapelanów wiêziennych posiada odpowiednie certyfikaty terapeutyczne, równie¿ w zakresie treningu zastêpowania agresji. Tym bardziej, ¿e spora grupa spoœród nich to tak¿e absolwenci studiów i szkoleñ z zakresu psychologii, pedagogiki czy resocjalizacji39. Kolejnym formalnym warunkiem stawianym wobec mediatorów jest posiadanie przez nich wiedzy wystarczaj¹cej do przeprowadzenia postêpowania mediacyjnego. Problem polega na tym, ¿e brakuje przepisów szczegó³owo okreœlaj¹cych to, co kryje siê pod tym pojêciem. Jedynie z doœwiadczenia wynika, ¿e chodzi tu najwyraŸniej o ogóln¹ wiedzê z zakresu prawa, psychologii, pedagogiki, socjologii i innych dziedzin ¿ycia spo³ecznego pomocnych w rozwi¹zywaniu kwestii spornych. Ponadto przepisy nie wskazuj¹ poziomu tej wiedzy i formalnych przes³anek, po spe³nieniu których poziom wiedzy bêdzie „wystarczaj¹cy”. Nie mówi siê te¿ o koniecznoœci weryfikowania posiadanej ju¿ wiedzy, co wcale nie oznacza braku obowi¹zku ci¹g³ego jej pog³êbiania. Szkoleniom mediatorów wiele uwagi poœwiêca Polskie Centrum Mediacji. Najbardziej efektywnym czyn38 J. Niko³ajew, Wolnoœæ sumienia i religii skazanych i tymczasowo aresztowanych, Lublin 2012, s. 207-208. 39 J. Niko³ajew, Wychowawcza, terapeutyczna i kulturotwórcza rola kapelana wiêziennego, [w:] T. Guz, W. Bednaruk, M. Pa³ubska (red.), Ius et historia. Ksiêga pami¹tkowa dedykowana Profesorowi Jerzemu Markiewiczowi, Lublin 2011, s. 401.

82

Jerzy Niko³ajew

nikiem weryfikuj¹cym jest jednak liczba zawartych przy udziale konkretnej osoby ugód mediacyjnych, œwiadcz¹cych niew¹tpliwie o wype³nieniu przed ni¹ warunku posiadania wiedzy „skutecznej” w mediacji40. Rêkojmia nale¿ytego wykonywania obowi¹zków mediatora ujêta w odpowiednich przepisach z za³o¿enia ma legitymizowaæ osobê kandydata na mediatora do odpowiedniego wpisu s¹dowego. Jednak przyjêcie takiej perspektywy patrzenia na kandydatów mo¿e byæ jedynie przejawem niew³aœciwego (bêd¹cego nadu¿yciem) korzystania z klauzuli generalnej o rêkojmi. Bowiem przepisy ministerialnego rozporz¹dzenia dotycz¹cego mediacji karnych nie definiuj¹ pojêcia ani rêkojmi, ani wykonywania obowi¹zków, ani tym bardziej nie t³umacz¹, na czym polega nale¿yty poziom wykonywania obowi¹zków mediatora. Wydaje siê wiêc, ¿e ten ustawowy wymóg dla mediatorów móg³by zostaæ usuniêty z przepisu bez wiêkszej szkody dla jego rozumienia i praktycznego stosowania, gdy¿ wczeœniej okreœlone warunki dokonuj¹ konwalidacji jego ewentualnego braku wœród wymogów kandydackich. Pomijaj¹c te z istoty teoretyczne dywagacje nale¿y przyj¹æ, ¿e w œwietle istniej¹cego wci¹¿ obowi¹zku spe³nienia kryterium rêkojmi nale¿ytego wykonywania obowi¹zków przez mediatorów – kapelanów wiêziennych próg ten nie stanowi bariery nieprzekraczalnej. Duchowni z zasady s¹ osobami wiarygodnymi, o okreœlonej pozycji spo³ecznej i posiadaj¹cymi cechy osobowoœciowe u³atwiaj¹ce im nawi¹zywanie poprawnych relacji interpersonalnych, co zarówno w pracy duszpasterskiej, jak i mediacyjnej stanowi warunek sine qua non41. Osobê mediatora – kapelana wiêziennego musz¹ cechowaæ okreœlone przymioty charakterologiczno-osobowoœciowe. Przede wszystkim jest to spokojny i wytonowany stosunek do stron konfliktu, któremu z jego istoty towarzysz¹ widoczne emocje ofiary, jak i sprawcy przestêpstwa. Nale¿y pamiêtaæ, ¿e to w obecnoœci mediatora dochodzi do konfrontacji pomiêdzy skrzywdzon¹ przez przestêpstwo ofiar¹ a sprawc¹, „skrzywdzonym” w jego ocenie poprzez ekskluzjê spo³eczn¹ w postaci osadzenia w wiêzieniu. Zadaniem kapelana – mediatora jest wiêc tutaj znalezienie emocjonalnej równowagi dla dwóch „skrzywdzonych” na swój sposób stron postêpowania mediacyjnego. Inna z cech mediatora – kapelana ³¹czyæ siê musi z rzeczowym wyjaœnieniem stronom konsekwencji zawarcia ugody mediacyjnej i jej skutków, równie¿ w wymiarze religijnym. Po¿¹dan¹ cech¹ mediatora – duchownego jest tu umiejêtnoœæ zwrócenia przez niego szczególnej uwagi na wartoœci moralne i ewentualne zmiany o charakterze osobowoœciowym, zw³aszcza 40 J. Niko³ajew, Model szkolenia kapelanów wiêziennych. Doœwiadczenia i propozycje, [w:] R. Kalina, P. £apiñski, R. Poklek, K. Jêdrzejak (red.), Ustawiczna edukacja obronna dla bezpieczeñstwa wewnêtrznego i narodowego, Kalisz 2009, s. 212-215. 41 I. Niewiadomska, Osobowoœciowe uwarunkowania skutecznoœci kary pozbawienia wolnoœci, Lublin 2007, s. 176.

Kapelan wiêzienny jako mediator w postêpowaniu karnym wykonawczym

83

w przypadku skazanego. W celu osi¹gniêcia kompromisu mediator – kapelan powinien zadbaæ o utrzymanie przez strony ci¹gle ¿yczliwej i nieagresywnej komunikacji, w efekcie ograniczaj¹cej wzajemne roszczenia na rzecz ugodowego za³atwienia konfliktu. To, co przypisywane jest duchownym in abstracto, a w postêpowaniu mediacyjnym mo¿e byæ konkretnie wykorzystane, to ich umiejêtnoœci pedagogicznego (nauczycielskiego) czuwania nad przebiegiem mediacji, zw³aszcza w ostatniej fazie przed ugod¹. Jednak warunkiem wype³nienia tych kapelañsko-mediatorskich zadañ jest przede wszystkim zgoda obu stron na osobê duchownego (kapelana) jako mediatora ich sporu. Przynale¿noœæ konfesyjna stron nie powinna tu byæ przeszkod¹, podobnie jak i przekonania ateistyczne lub agnostyczne. Przyjêcie klucza wyznaniowego mo¿e okazaæ siê wrêcz przeszkod¹ w realizacji celu mediacyjnego. Najbardziej istotn¹ kwesti¹ w tym kontekœcie wydaje siê byæ autorytet duchownego jako przedstawiciela w³adzy religijnej, bez wzglêdu na przynale¿noœæ religijn¹ stron. Zaufanie kapelañskie, zw³aszcza ze strony wiêŸniów, stanowi wartoœæ samoistn¹, zaœ w przypadku ofiary przestêpstwa mo¿e byæ okazj¹ do jej uczestnictwa w nowych relacjach z osob¹ duchownego42. Trzeba tak¿e stwierdziæ, ¿e obecnoœæ kapelana w mediacji mo¿e nadaæ temu postêpowaniu cechy dzia³ania administracyjnego z wykorzystaniem wartoœci religijnych. Przepisy mediacyjne nie stoj¹ w sprzecznoœci z zasad¹ kreowania nowych wartoœci, zw³aszcza dla tych stron, które nie mia³y dot¹d mo¿liwoœci zetkniêcia siê z czytelnym przekazem dotycz¹cym dobra i z³a, rozumianych w wymiarze etycznym b¹dŸ religijnym. Dotyczy to przede wszystkim sprawców czynów przestêpczych, choæ w równej mierze tak¿e ofiar przestêpstw wychowanych w œwiecie pseudowartoœci. Tak wiêc kapelan – mediator daje dodatkow¹ gwarancjê, ¿e ugoda mediacyjna mo¿e byæ koñcow¹ form¹ zadoœæuczynienia za wyrz¹dzon¹ krzywdê w znaczeniu spo³ecznym i religijnym. Warto jednak zwróciæ uwagê na zachowanie wywa¿onych granic argumentacji religijnej, tak aby mediacja nie przerodzi³a siê w formê indoktrynacji religijnej43. Last but not least pozostaje odpowiedŸ na pytanie o skutecznoœæ mediacji przeprowadzanych przez kapelanów wiêziennych. Trudno o jednoznacznoœæ w odpowiedzi, gdy¿ Ministerstwo Sprawiedliwoœci nie prowadzi statystyk w tym zakresie. Wydaje siê jednak uprawnione twierdzenie, ¿e trudno omawiaæ tê kwestiê, korzystaj¹c jedynie z parametrów statystycznych. Nie o iloœæ wszak, a o jakoœæ mediacji w Polsce tu chodzi, tym bardziej, ¿e pomimo up³ywu wielu lat od wprowadzenia tej instytucji w kraju, sprawiedliwoœæ 42 J. Niko³ajew, Duszpasterstwo wiêzienne. Tradycje. TeraŸniejszoœæ. Perspektywy, Lublin 2009, s. 111-114. 43 J. Niko³ajew, Miejsce duszpasterstwa penitencjarnego w powrocie do wolnoœci skazanych na podstawie kodeksu karnego wykonawczego z 1997 roku i rozwi¹zañ innych pañstw, [w:] S. Lelental, G. Szczygie³ (red.), X lat obowi¹zywania kodeksu karnego wykonawczego, Bia³ystok 2009, s. 394-395.

84

Jerzy Niko³ajew

naprawcza rodzi siê w bólach. I jeszcze jedna uwaga. Z efektywnoœci¹ mediacji kapelañskich jest tak samo, jak z efektywnoœci¹ kapelañstwa wiêziennego w ogólnoœci. Trzeba pamiêtaæ, ¿e mediacji i resocjalizacji nie da siê wymierzyæ, mimo czynienia prób w tym zakresie. One po prostu s¹44.

6. Zakoñczenie Mediacja w postêpowaniu wykonawczym stosowana jest raczej sporadycznie, zw³aszcza w zestawieniu z czêstszym korzystaniem z tej instytucji w postêpowaniu przygotowawczym, a potem s¹dowym. Do rzadkoœci nale¿y fakt wykorzystania jako mediatorów osób duchownych bêd¹cych kapelanami wiêzienia. Praktyka istniej¹ca w Polsce w zakresie mediacji stosowanej po wyroku pokazuje, ¿e nie wykorzystuje siê we w³aœciwym stopniu odpowiedniego potencja³u mediatorskiego w osobach kapelanów. Z uwagi na swoje ogólne kwalifikacje i przygotowanie zawodowe do pracy z wiêŸniami mogliby oni staæ siê mediatorami ad hoc bez wiêkszego zaanga¿owania si³ i œrodków w proces adaptacyjny do nowej roli. Trzeba pamiêtaæ, ¿e przecie¿ kapelañstwo wiêzienne w czêœci realizuje ju¿ zadania mediacyjne (w sytuacji, gdy rozwi¹zuje konflikty w wiêzieniu i ods³ania przed osadzonymi wartoœci religijne, które in fine mog¹ byæ umiejêtnie wykorzystane w mediacji). Poza tym zalet¹ mediatorów – kapelanów wiêziennych mo¿e byæ to, ¿e znaj¹ ju¿ œrodowisko wiêzienne z jego specyfik¹, uwarunkowaniami i ograniczeniami. Nie musz¹ staraæ siê tak¿e o uzyskanie zgody na wejœcie do zak³adu karnego, gdy¿ z tego uprawnienia korzystaj¹ na mocy wczeœniej uzyskanych zezwoleñ. Generalnie wydaje siê tak¿e, ¿e dyrekcje wiêzieñ, sprzyjaj¹ce z zasady obecnoœci duchownych w wiêzieniu, chêtniej zgodzi³yby siê na ich mediatorsk¹ dzia³alnoœæ ni¿ w przypadku innych osób, wczeœniej nieznanych. Jest to bez w¹tpienia atut kapelañski, choæ dostêpnych badañ socjologicznych w tym zakresie jak dot¹d nie prowadzono. Pozostaje zatem koniecznoœæ prowadzenia kwerendy, z udzia³em kapelanów wiêziennych, dyrektorów wiêzieñ, skazanych i pokrzywdzonych, w kierunku sprecyzowania oczekiwañ poszczególnych grup na temat mo¿liwoœci i efektywnoœci dzia³añ mediacyjnych w postêpowaniu karnym wykonawczym. Trudno wczeœniej wyci¹gaæ wnioski, choæ te wydaj¹ siê byæ optymistycznymi ju¿ dziœ. Kapelani wiêzienni bowiem ugruntowali sobie przez lata obecnoœci w wiêzieniach okreœlon¹ stabiln¹ pozycjê, zdecydowanie najsilniejsz¹ spoœród wszystkich etatowych i nieetatowych sprzymie44 J. Niko³ajew, Specyfika duszpasterstwa wiêziennego w Polsce. Prezentacja badañ w³asnych, „Teologia w Polsce” 2009, nr 1 (3), s. 162.

Kapelan wiêzienny jako mediator w postêpowaniu karnym wykonawczym

85

rzeñców wiêŸniów. Tak wiêc grzechem zaniechania by³oby zmarnowanie mo¿liwoœci wykorzystania kapelanów jako mediatorów. Próba uczynienia ich takimi na szersz¹ skalê pozbawiona jest ryzyka niepowodzenia, a w sytuacji sprawdzenia siê takiego rozwi¹zania, polski system penitencjarny otwiera jeszcze jedno, do tej pory ma³o u¿ywane, wejœcie. S³owa kluczowe: kapelan wiêzienny, mediacja, postêpowanie karne wykonawcze

PRISON CHAPLAIN AS A MEDIATOR IN CRIMINAL ENFORCEMENT LAW Summary

The first part of the article focuses on the issue of mediation in general. It attempts to define mediation and presents the principles of mediation and refers to the needed features of a mediator. It sets also the exemptions from mediation particular working groups. In the second part, the authors describes the issues of the mediation in criminal law: the tradition of mediation, mediators, and principles of mediation in criminal cases are presented. The author refers also to the European Union directives in regards to the principles of mediation in criminal cases and to the issue of criteria for mediation in criminal cases and the benefits of conducting mediation in such matters for the perpetrator, the victim and the justice system in its broad social aspect. The next part of the article brings us to the issue of a mediation in criminal enforcement law. The author refers to the results of studies on the detained in regards to their expectations towards mediation after the verdict. Then, the stages of mediation proceedings in the phase of criminal enforcement law are described, followed by the author’s thoughts on the difficulties in execution in the penitentiary institutions (including those of administration of the correction department). The legal solutions of a prison chaplain in general are described in the next part of the article. Here, the author refers to the issue of the general qualifications of the chaplain and the possibility of conducting a mediation by a reliable person and to the chaplain’s scope of duties in general. The next section of the article analyzes the issues of performing mediator’s duties by prison chaplains. The authors presents not only the legal grounds for using prison chaplains in mediation but also the practice of not using them. In the conclusion the author suggests the broader use of mediation after the verdict with the active role of the prison chaplains as the mediators arguing that they do have the proper qualifications for conducting a mediation in general and that they are aware of the prison life reality gained while performing the duties of a prison chaplain. Key words: prison chaplain, mediation, criminal enforcement law

86

Jerzy Niko³ajew

ÒÞÐÅÌÍÛÉ ÊÀÏÅËËÀÍ ÊÀÊ ÌÅÄÈÀÒÎÐ Â ÓÃÎËÎÂÍÎÌ ÈÑÏÎËÍÈÒÅËÜÍÎÌ ÑÓÄÎÏÐÎÈÇÂÎÄÑÒÂÅ Påçþìå

 íà÷àëå ñòàòüè, àâòîð çàíèìàåòñÿ âîïðîñàìè ìåäèàöèè â öåëîì. Îí ïûòàåòñÿ äàòü îïðåäåëåíèå ïîíÿòèþ ìåäèàöèè, à çàòåì ïåðå÷èñëÿåò ïðèíöèïû ìåäèàöèè è îïèñûâàåò ÷åðòû ìåäèàòîðà, íåîáõîäèìûå â ìåäèàöèè, è èñêëþ÷àåò èç ìåäèàöèè îïðåäåëåííûå ïðîôåññèîíàëüíûå ãðóïïû.. Âî âòîðîé ÷àñòè ñòàòüè ðàññìàòðèâàþòñÿ âîïðîñû, êàñàþùèåñÿ ìåäèàöèè â óãîëîâíûõ äåëàõ. Çäåñü àâòîð îáðàùàåòñÿ ê òðàäèöèÿì ýòîãî èíñòèòóòà, ê ìåäèàòîðàì â ýòîé êàòåãîðèè äåë, à òàêæå ê ïðèíöèïàì ìåäèàöèè â óãîëîâíîì ïðîöåññå. Îí îáðàùàåò òàêæå âíèìàíèå íà äèðåêòèâû ÅÑ, êîòîðûå êàñàþòñÿ ïðèíöèïîâ ìåäèàöèè â óãîëîâíîì ïðîöåññå. Äàëåå àâòîð îïèñûâàåò âîïðîñ êâàëèôèöèðóþùèõ ïðåäïîñûëîê îòáîðà äëÿ ìåäèàöèè â óãîëîâíîì ñóäîïðîèçâîäñòâå. Çàòåì ðàññìàòðèâàþòñÿ âîïðîñû ïðåèìóùåñòâ îò ìåäèàöèè äëÿ ïðàâîíàðóøèòåëÿ, æåðòâû, ïðàâîñóäèÿ è â áîëåå øèðîêîì îáùåñòâåííîì ïîäõîäå.  òðåòüåé ÷àñòè ñòàòüè àâòîð êîíöåíòðèðóåòñÿ íà ìåäèàöèè íà ñòàäèè óãîëîâíî-èñïîëíèòåëüíîãî ïðîöåññà. Çäåñü ïðèâîäÿòñÿ ðåçóëüòàòû èññëåäîâàíèé, ïðîâåäåííûõ ñðåäè îñóæäåííûõ, êîòîðûå êàñàþòñÿ èõ îæèäàíèé îò èíñòèòóòà ìåäèàöèè ïîñëå âûíåñåíèÿ ïðèãîâîðà. Äàëåå àâòîð êîíöåíòðèðóåò âíèìàíèå íà ýòàïàõ ìåäèàöèîííîãî ïðîèçâîäñòâà â óãîëîâíî-èñïîëíèòåëüíîé ôàçå. Îí â ýòîì ìåñòå óêàçûâàåò òàêæå íà òðóäíîñòè, âûòåêàþùèå èç ðåàëèçàöèè â óñëîâèÿõ ïåíèòåíöèàðíîãî ó÷ðåæäåíèÿ (âêëþ÷àÿ ëåæàùèå íà ñòîðîíå ïåíèòåíöèàðíîé àäìèíèñòðàöèè). Ñëåäóþùàÿ ÷àñòü ýòîé ñòàòüè êàñàåòñÿ èíñòèòóòà òþðåìíîãî êàïåëëàíñòâà â öåëîì. Àâòîð ðàññìàòðèâàåò òàêèå âîïðîñû, êàê îáùèå êâàëèôèêàöèè êàïåëëàíà, âîçìîæíîñòü èñïîëíåíèÿ ôóíêöèé ëèöà, çàñëóæèâàþùåãî äîâåðèÿ, è çàäàíèé êàïåëëàíà.  ïÿòîé ÷àñòè ñòàòüè àíàëèçèðóþòñÿ âîïðîñû èñïîëíåíèÿ çàäàíèé ìåäèàòîðà òþðåìíûì êàïåëëàíîì. Àâòîð óêàçûâàåò êàê íà þðèäè÷åñêèå âîçìîæíîñòè èñïîëüçîâàíèÿ êàïåëëàíîâ â ìåäèàöèè, òàê è íà òî, ÷òî â ïðàêòèêå ýòî íå áåðåòñÿ âî âíèìàíèå.  çàêëþ÷åíèå àâòîð âûñêàçûâàåòñÿ çà áîëåå øèðîêèì, ÷åì äî ñèõ ïîð ïðèìåíåíèåì èíñòèòóòà ìåäèàöèè ïîñëå ïðèãîâîðà ñ ó÷åòîì ðîëè êàïåëëàíà-ìåäèàòîðà. Ñðåäè àðãóìåíòîâ çà ïðèñóòñòâèåì òþðåìíûõ êàïåëëàíîâ â ìåäèàöèè ãëàâíûìè ÿâëÿþòñÿ èõ ñîîòâåòñòâóþùåå ïðèãîòîâëåíèå ê èñïîëíåíèþ ìåäèàöèîííûõ ôóíêöèé â îáùåì, à òàêæå èõ çíàíèå ðåàëèé òþðåìíîé æèçíè, ïðèîáðåòåííûå ðàíåå, âî âðåìÿ èñïîëíåíèÿ ôóíêöèè êàïåëëàíà â òþðüìå. Êëþ÷åâûå ñëîâà: òþðåìíûé êàïåëëàí, ìåäèàöèÿ, óãîëîâíî-èñïîëíèòåëüíîå ïðîèçâîäñòâî

STUDIA PRAWNICZE KUL 3 (51) 2012

RAFA£ SURA*

0

DZIA£ALNOŒÆ BANKOWEGO FUNDUSZU GWARANCYJNEGO A INTERES PUBLICZNY

I. Bankowy Fundusz Gwarancyjny (dalej: BFG) posiada swoist¹ odrêbnoœæ i jest samodzielnym podmiotem prawa publicznego, wykonuj¹cym swoje zadania i wyposa¿onym w osobowoœæ prawn¹1. Jego podstawowym zadaniem jest ochrona depozytów na wypadek upad³oœci banku. Zadanie to Bankowy Fundusz Gwarancyjny wykonuje w szeroko pojêtym interesie publicznym2, przyczyniaj¹c siê do realizacji dobra wspólnego, jakim jest stabilnoœæ systemu finansowego3. Mo¿liwe jest te¿ nieco inne podejœcie do kwestii realizowania przez BFG interesu publicznego. Otó¿ na owy interes sk³ada siê jakby suma interesów deponentów z jednej strony oraz suma interesów pañstwa z drugiej strony. Ka¿dy posiadacz depozytów ma prawo oczekiwaæ od pañstwa zapewniania im bezpieczeñstwa, które wi¹¿e siê miêdzy innymi z mo¿liwoœci¹ dysponowania nimi w dowolnej chwili. Z kolei pañstwo, tworz¹c organy i wyposa¿aj¹c je w odpowiednie w³adztwo, ma prawo wymagaæ od nich, aby sta³y na stra¿y bezpieczeñstwa finansowego obywateli. Przy wykonywaniu swoich funkcji BFG nie wystêpuje w stosunkach z bankami objêtymi systemem gwarancji jako podmiot równorzêdny, ale realizuje w³adcze uprawnienia. Oznacza to, ¿e jego zdolnoœæ prawna

0 *Dr, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Paw³a II i Uniwersytet Rzeszowski. 1 Z. Ofiarski, Prawo bankowe, Warszawa 2008, s. 321. 2 Na temat interesu publicznego szczegó³owe rozwa¿ania zob. A. Duda, Interes prawny w polskim prawie administracyjnym, Warszawa 2008, s. 19-26. 3 K. Chocho³owski, Status prawny Bankowego Funduszu Gwarancyjnego. Studium administracyjno-prawne, Tarnobrzeg 2010, s. 119.

88

Rafa³ Sura

wykracza poza sferê prawa prywatnego. Fakt ten sprawia, ¿e bezsprzecznie BFG mo¿e byæ zaliczany do kategorii osób prawa publicznego4. Dzia³alnoœæ Bankowego Funduszu Gwarancyjnego reguluje ustawa z dnia 14 grudnia 1994 roku o Bankowym Fundusz Gwarancyjnym5. Z dniem wejœcia jej w ¿ycie 17 lutego 1995 roku zalecenia Dyrektywy 94/19/WE w sprawie systemów gwarantowania depozytów bankowych6 w zasadniczej czêœci zosta³y implementowane do polskiego porz¹dku prawnego. Do podstawowych zadañ Bankowego Funduszu Gwarancyjnego nale¿y: 1. gwarantowanie œrodków pieniê¿nych zgromadzonych w bankach objêtych obowi¹zkowym systemem gwarantowania do wysokoœci okreœlonej ustaw¹; 2. zapobieganie upad³oœciom banków poprzez udzielanie pomocy finansowej w przypadkach powstania niebezpieczeñstwa niewyp³acalnoœci; 3. gromadzenie i analizowanie informacji o bankach objêtych systemem gwarantowania. Uczestnictwo w systemie gwarantowania jest obligatoryjne dla wszystkich banków maj¹cych siedzibê na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (banków krajowych), bez wzglêdu na formê ich dzia³alnoœci. Zasada ta dotyczy banków pañstwowych, akcyjnych i spó³dzielczych. Podmiotami objêtymi systemem gwarantowania s¹ równie¿ oddzia³y banków z siedzib¹ poza obszarem Unii Europejskiej, dzia³aj¹ce na terytorium Polski, o ile nie nale¿¹ do ¿adnego systemu gwarantowania lub ich poziom gwarancji jest ni¿szy od tego, który zapewnia polski system7. Zgodnie z zasadami przyjêtymi w Unii Europejskiej, oddzia³y banków maj¹cych siedzibê w innych pañstwach bêd¹cych cz³onkami Unii Europejskiej, wykonuj¹ce dzia³alnoœæ na terytorium Polski, przynale¿¹ do systemu gwarantowania depozytów kraju macierzystego – kraju siedziby. Aksjologiczne pod³o¿e dla tak funkcjonuj¹cego systemu gwarancji depozytów stanowi przede wszystkim d¹¿enie prawodawcy do zapewnienia stabilnoœci systemu finansowego i bezpieczeñstwa finansowego swoich obywateli, co niew¹tpliwie sprawia, ¿e BFG realizuj¹c swoj¹ misjê, dzia³a w interesie publicznym. Na szczególne podkreœlenie zas³uguje fakt reagowania unijnego prawodawcy na impulsy p³yn¹ce z rynku w celu dostosowywania mechanizmów gwarancyjnych do nowych zagro¿eñ, maj¹cego na celu utrzymanie u obywateli zaufania do instytucji finansowych. Zgodnie 4 Por. P. Zawadzka, Ustawa o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym. Komentarz, Warszawa 2009, s. 266. 5 Tekst jedn. Dz. U. z 2009 r. Nr 84, poz. 711 z póŸn. zm. 6 Dz. U. UE z 1994 r., L 135, s. 5 z póŸn. zm. 7 O. Szczepañska, P. Sotomska-Krzysztofik, M. Pawliszyn, A. Pawlikowski, Instytucjonalne uwarunkowania stabilnoœci finansowej na przyk³adzie wybranych krajów, „Materia³y i Studia” 2004, nr 173, s. 77.

Dzia³alnoœæ Bankowego Funduszu Gwarancyjnego a interes publiczny

89

z przyjêt¹ w marcu 2009 roku nowelizacj¹ dyrektywy 94/19/WE poziom gwarancji we wszystkich pañstwach nale¿¹cych do Unii Europejskiej od 31 grudnia 2010 roku powinien wynosiæ 100 tys. euro.

II. W pocz¹tkowym okresie funkcjonowania BFG ochronie podlega³y œrodki do wysokoœci równowartoœci w z³otych 1 tys. ECU – w 100% wartoœci, zaœ przekraczaj¹ce równowartoœæ w z³otych 1 tys. ECU, a nie przekraczaj¹ce równowartoœci w z³otych 3 tys. ECU – w 90% wartoœci œrodków. Limit ten obowi¹zywa³ do 30 czerwca 1997 roku. Gdy zaœ chodzi o stosowanie zasady koasekuracji, czyli podzia³u ryzyka w ustalonych proporcjach pomiêdzy deponenta i instytucjê gwarancyjn¹, to obowi¹zywa³a ona do 27 listopada 2008 r. Warto zaznaczyæ, ¿e limit gwarancyjny, który wynosi³ pocz¹tkowo zaledwie 3 tys. ECU, ulega³ sukcesywnemu podwy¿szaniu wraz ze stopniowym zaawansowaniem w dostosowywaniu polskich regulacji do wymogów unijnych. Aktualnie obowi¹zuj¹c¹ wysokoœæ oferowanych gwarancji BFG uzyska³ na mocy ustawy z dnia 16 grudnia 2010 roku o zmianie ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym oraz niektórych innych ustaw8. Gwarancje oferowane przez Fundusz dotycz¹ deponenta, a nie rachunku. Oznacza to, ¿e wszystkie rachunki danej osoby w jednym banku ulegaj¹ sumowaniu, natomiast w przypadku rachunku wspólnego ka¿demu ze wspó³posiadaczy przys³uguje indywidualny limit w wysokoœci 100 tys. euro. Zastosowanie limitu gwarancyjnego w wysokoœci 100 tys. euro nie oznacza, ¿e deponent w przypadku upad³oœci banku, w którym zdeponowa³ swoje œrodki, automatycznie traci nadwy¿kê ponad tê kwotê. Czêœæ depozytów nieobjêta gwarancj¹ BFG stanowi wierzytelnoœæ deponenta do masy upad³oœci banku i mo¿e byæ dochodzona w ramach podzia³u maj¹tku upad³ego banku w trakcie postêpowania upad³oœciowego. Oznacza to, ¿e po og³oszeniu upad³oœci banku deponent ma prawo dochodziæ swoich roszczeñ na ogólnych zasadach ustalonych w prawie upad³oœciowym i naprawczym. W przypadku zawarcia uk³adu miêdzy wierzycielami a upad³ym bankiem, wierzytelnoœci zaspokojone bêd¹ w sposób okreœlony w uk³adzie. Jeœli natomiast uk³ad nie zostanie zawarty, a przedsiêbiorstwo upad³ego banku zostanie sprzedane w ca³oœci, nowy w³aœciciel przejmuje zobowi¹zania wobec klientów. W przypadku gdy przedsiêbiorstwo nie zostanie sprzedane w ca³oœci, kwoty nie objête gwarancjami BFG mog¹ byæ odzyskane w wyniku podzia³u masy upad³oœci banku, je¿eli bêdzie ona wystarczaj¹ca. Deponent 8

Dz. U. Nr 257, poz. 1724.

90

Rafa³ Sura

powinien zg³osiæ swoje wierzytelnoœci sêdziemu-komisarzowi w terminie wskazanym w postanowieniu s¹du o og³oszeniu upad³oœci banku9. Spó³dzielcze kasy oszczêdnoœciowo-kredytowe, dzia³aj¹ce w oparciu o przepisy ustawy z dnia 14 grudnia 1995 roku o spó³dzielczych kasach oszczêdnoœciowo-kredytowych10, nie s¹ bankami w rozumieniu przepisów ustawy Prawo bankowe. W zwi¹zku z tym, zgromadzone w nich œrodki nie podlegaj¹ ochronie okreœlonej w ustawie o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, ale s¹ objête odrêbnym system gwarantowania wyp³acalnoœci. Na mocy ustawy obowi¹zane s¹ zrzeszaæ siê w Krajowej Spó³dzielczej Kasie Oszczêdnoœciowo-Kredytowej. Celem dzia³alnoœci Kasy Krajowej jest zapewnienie stabilnoœci finansowej spó³dzielczych kas oszczêdnoœciowo-kredytowych i sprawowanie nad nimi nadzoru dla bezpieczeñstwa zgromadzonych w nich oszczêdnoœci.

III. Zgodnie z ustaw¹ o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym jego organami s¹: Rada i Zarz¹d. Zarz¹d powo³any jest do reprezentowania BFG i wykonywania jego zadañ zwi¹zanych z udzielaniem pomocy i realizacj¹ gwarancji, zaœ Rada – do okreœlania zasad i trybu realizacji tych zadañ, a tak¿e sprawowania nadzoru nad Zarz¹dem. Rada i Zarz¹d BFG wykonuj¹ swoje funkcje przy pomocy Biura, którego strukturê organizacyjn¹ oraz zasady dzia³ania okreœla Zarz¹d w uzgodnieniu z Rad¹ BFG. Rada BFG sk³ada siê z przewodnicz¹cego oraz siedmiu cz³onków11. Przewodnicz¹cym i cz³onkiem Rady BFG mo¿e byæ osoba, która spe³nia ³¹cznie nastêpuj¹ce warunki: posiada pe³n¹ zdolnoœæ do czynnoœci prawnych; posiada wy¿sze wykszta³cenie; nie by³a karana za umyœlne przestêpstwo lub przestêpstwo skarbowe oraz posiada wiedzê i doœwiadczenie w zakresie bankowoœci. Przewodnicz¹cego Rady BFG powo³uje i odwo³uje minister finansów, po zasiêgniêciu opinii Prezesa Narodowego Banku Polskiego i Przewodnicz¹cego Komisji Nadzoru Finansowego. Cz³onków Rady BFG powo³uje i odwo³uje: dwóch – minister finansów; dwóch – Prezes Narodowego Banku Polskiego; jednego – Przewodnicz¹cy Komisji Nadzoru Finansowego; dwóch – Zwi¹zek Banków Polskich, na zasadach okreœlonych w statucie Funduszu. Osobom wchodz¹cym w sk³ad Rady BFG przys³uguje miesiêczne wynagrodzenie. Wynagrodzenie sk³ada siê z czêœci sta³ej oraz 9 Zob. A. Pawlikowski, Polski system gwarantowania depozytów na tle rozwi¹zañ zastosowanych w innych pañstwach UE, „Materia³y i Studia” 2005, nr 193, s. 16. 10 Dz. U. z 1996 r. Nr 1, poz. 2, z póŸn. zm. 11 Zob. art. 6 ustawy o BFG.

Dzia³alnoœæ Bankowego Funduszu Gwarancyjnego a interes publiczny

91

czêœci zmiennej, której wysokoœæ uzale¿niona jest od udzia³u w posiedzeniach oraz czêstotliwoœci zwo³ywania posiedzeñ Rady BFG w danym miesi¹cu. Kadencja Rady BFG trwa 3 lata12. Rada sprawuje kontrolê i nadzór nad dzia³alnoœci¹ BFG13. Do zadañ Rady BFG ponadto nale¿y: wykonywanie nadzoru nad dzia³alnoœci¹ Zarz¹du Funduszu; uchwalanie planów dzia³alnoœci i planu finansowego Funduszu; przedk³adanie Radzie Ministrów sprawozdania z dzia³alnoœci Funduszu za rok poprzedni; przedk³adanie Ministrowi Finansów, Przewodnicz¹cemu Komisji Nadzoru Finansowego i Prezesowi Narodowego Banku Polskiego kwartalnych sprawozdañ z dzia³alnoœci BFG, przyjmowanie przedstawionego przez Zarz¹d BFG rocznego sprawozdania finansowego oraz rocznego sprawozdania z dzia³alnoœci BFG; zatwierdzanie wniosków Zarz¹du BFG w sprawie zaci¹gania kredytu krótkoterminowego w Narodowym Banku Polskim; okreœlanie na wniosek Zarz¹du BFG wysokoœci stawek obowi¹zkowej op³aty rocznej oraz funduszu ochrony œrodków gwarantowanych; okreœlanie zasad i form udzielania pomocy finansowej podmiotom objêtym systemem gwarantowania; okreœlanie zasad i form zabezpieczania i dochodzenia zwrotu œrodków nale¿nych BFG z tytu³u udzielania pomocy; ustalanie wynagrodzeñ cz³onków Zarz¹du BFG; reprezentowanie BFG w jego stosunkach prawnych z cz³onkami Zarz¹du, a tak¿e uchwalanie regulaminu okreœlaj¹cego organizacjê pracy oraz zasady i tryb dzia³ania Zarz¹du BFG. W sk³ad Zarz¹du BFG wchodzi od trzech do piêciu cz³onków, w tym prezes i jego zastêpca14. Cz³onkiem Zarz¹du BFG mo¿e byæ osoba, która spe³nia ³¹cznie nastêpuj¹ce warunki: posiada pe³n¹ zdolnoœæ do czynnoœci prawnych; posiada wy¿sze wykszta³cenie; nie by³a karana za umyœlne przestêpstwo lub przestêpstwo skarbowe oraz posiada co najmniej 5-letni sta¿ pracy w bankowoœci na stanowisku kierowniczym. Zarz¹d jest powo³ywany przez Radê BFG na kadencjê trwaj¹c¹ 3 lata od dnia powo³ania. Rada wybiera prezesa Zarz¹du BFG i jego zastêpcê spoœród cz³onków Zarz¹du BFG. Cz³onek Zarz¹du BFG, w tym prezes lub jego zastêpca, mog¹ byæ w ka¿dej chwili odwo³ani z pe³nionej funkcji. Mandaty cz³onków Zarz¹du BFG wygasaj¹ z dniem up³ywu kadencji albo z dniem zaistnienia innych

12

Wyj¹tek stanowi sytuacja uregulowana w art. 17 ust. 5 ustawy o BFG, zgodnie z którym odmowa zatwierdzenia przez Radê Ministrów sprawozdania z dzia³alnoœci Funduszu za rok poprzedni jest równoznaczna z wygaœniêciem mandatu wszystkich cz³onków organów Funduszu, z zastrze¿eniem, ¿e pe³ni¹ oni swoje funkcje do czasu powo³ania nowych cz³onków organów Funduszu. 13 Zob. art. 7 ustawy o BFG. 14 Art. 9 ustawy o BFG.

92

Rafa³ Sura

okolicznoœci powoduj¹cych wygaœniêcie mandatu cz³onka Zarz¹du BFG15. Zarz¹d kieruje BFG i reprezentuje go na zewn¹trz16. Do jego zadañ nale¿y: opracowywanie projektów planów dzia³alnoœci i planu finansowego BFG; gospodarowanie œrodkami BFG; sk³adanie Radzie BFG kwartalnych i rocznych sprawozdañ z dzia³alnoœci, a tak¿e sk³adanie wniosków do Rady BFG o kredyt krótkoterminowy w Narodowym Banku Polskim w sytuacji wyst¹pienia zagro¿enia stabilnoœci finansowej oraz w celu pokrycia pilnych potrzeb BFG.

IV. Aby okreœliæ relacje zachodz¹ce pomiêdzy BFG a podmiotami maj¹cymi zdeponowane œrodki w bankach objêtych obowi¹zkowym systemem gwarantowania depozytów, konieczne wydaje siê zdefiniowanie pojêcia „deponent” oraz stwierdzenie, które instytucje kredytowe objête s¹ tym systemem. Naprzeciw temu d¹¿eniu wychodzi ustawa o BFG, stwierdzaj¹c17, ¿e deponentem jest osoba fizyczna, osoba prawna, a tak¿e jednostka organizacyjna niemaj¹ca osobowoœci prawnej, o ile posiada ona zdolnoœæ prawn¹, oraz podmioty bêd¹ce stron¹ umowy imiennego rachunku bankowego lub posiadaj¹ce wynikaj¹c¹ z czynnoœci bankowych wierzytelnoœæ do banku objêtego obowi¹zkowym systemem gwarantowania. Deponentem mog¹ byæ tak¿e inne osoby, o ile ich wierzytelnoœæ do banku sta³a siê wymagalna przed dniem spe³nienia warunku gwarancji, z wy³¹czeniem: Skarbu Pañstwa; banków krajowych, banków zagranicznych oraz instytucji kredytowych w rozumieniu ustawy – Prawo bankowe; spó³ek prowadz¹cych gie³dê, rynek pozagie³dowy lub alternatywny system obrotu; firm inwestycyjnych; zagranicznych firm inwestycyjnych; zagranicznych osób prawnych prowadz¹cych dzia³alnoœæ maklersk¹ oraz Krajowego Depozytu Papierów Wartoœciowych S.A.; krajowych i zagranicznych zak³adów ubezpieczeñ; krajowych i zagranicznych zak³adów reasekuracji oraz Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego; narodowych funduszy inwestycyjnych i firm zarz¹dzaj¹cych; funduszy inwestycyjnych, towarzystw funduszy inwestycyjnych, funduszy zagranicznych, spó³ek zarz¹dzaj¹cych, oddzia³ów towarzystw inwestycyjnych; otwartych funduszy emerytalnych; pracowniczych funduszy emerytalnych; powszechnych towarzystw emerytalnych; pracowniczych 15 Wyj¹tek stanowi cytowana ju¿ sytuacja uregulowana w art. 17 ust. 5 ustawy o BFG dotycz¹ca skutków odmowy zatwierdzenia przez Radê Ministrów sprawozdania z dzia³alnoœci Funduszu za rok poprzedni, zob. przypis 12. 16 Art. 10 ustawy o BFG. 17 Art. 2 pkt 1 ustawy o BFG.

Dzia³alnoœæ Bankowego Funduszu Gwarancyjnego a interes publiczny

93

towarzystw emerytalnych; spó³dzielczych kas oszczêdnoœciowo-kredytowych, Krajowej Spó³dzielczej Kasy Oszczêdnoœciowo-Kredytowej; osób posiadaj¹cych w dniu spe³nienia warunku gwarancji pakiet co najmniej 5% ogólnej liczby g³osów na walnym zgromadzeniu lub udzia³u w kapitale zak³adowym, a tak¿e osób, które w stosunku do nich s¹ podmiotami dominuj¹cymi lub zale¿nymi, w przypadku gdy osoby te pe³ni³y swoje funkcje w dniu spe³nienia warunku gwarancji b¹dŸ w okresie bie¿¹cego roku obrotowego (obrachunkowego) lub poprzedzaj¹cego dzieñ spe³nienia warunku gwarancji; cz³onków zarz¹du i rady nadzorczej banku krajowego oraz osób pe³ni¹cych w tym banku funkcje dyrektorów i zastêpców dyrektorów w centrali banku, jak równie¿ dyrektorów i zastêpców dyrektorów oddzia³ów tego banku, w przypadku gdy osoby te pe³ni³y swoje funkcje w dniu spe³nienia warunku gwarancji b¹dŸ w okresie bie¿¹cego roku obrotowego (obrachunkowego) lub poprzedzaj¹cego dzieñ spe³nienia warunku gwarancji; dyrektorów oraz zastêpców dyrektora oddzia³u banku zagranicznego lub oddzia³u instytucji kredytowej, w przypadku którego nast¹pi³o spe³nienie warunku gwarancji, je¿eli osoby te pe³ni³y swoje funkcje w dniu spe³nienia warunku gwarancji b¹dŸ w okresie bie¿¹cego roku obrotowego (obrachunkowego) lub poprzedzaj¹cego dzieñ spe³nienia warunku gwarancji. Podmiotami objêtymi obowi¹zkowym systemem gwarantowania s¹: banki krajowe; oddzia³y banków zagranicznych, o ile nie s¹ uczestnikami systemu gwarantowania œrodków pieniê¿nych albo system gwarantowania, w którym uczestnicz¹, nie zapewnia gwarantowania œrodków pieniê¿nych co najmniej w zakresie i w wysokoœci okreœlonej w ustawie o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym18. Maj¹c sprecyzowane powy¿ej pojêcie deponenta i wiedz¹c, jakie instytucje kredytowe objête s¹ system gwarantowania depozytów, mo¿na postawiæ pytanie o konieczne przes³anki, których zaistnienie spowoduje wyp³atê œrodków deponentom w gwarantowanej wysokoœci. Ustawa o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym u¿ywa pojêcia „dzieñ spe³nienia warunku gwarancji”, który jest rozumiany jako: 1. w przypadku banku krajowego – dzieñ wskazany w decyzji Komisji Nadzoru Finansowego jako dzieñ zawieszenia dzia³alnoœci banku i ustanowienia zarz¹du komisarycznego, o ile nie zosta³ on ustanowiony wczeœniej, oraz wyst¹pienia do w³aœciwego s¹du z wnioskiem o og³oszenie upad³oœci; 2. w przypadku oddzia³u instytucji kredytowej – dzieñ obwieszczenia w Dzienniku Urzêdowym Unii Europejskiej odpowiedniego orzeczenia, postanowienia lub decyzji, na podstawie których pozbawiono lub ograniczono podmiot objêty systemem gwarantowania prawa zarz¹du jego

18

Art. 2 pkt 3 ustawy o BFG.

94

Rafa³ Sura

maj¹tkiem lub poddano go kontroli celem jego reorganizacji lub likwidacji w ramach postêpowania upad³oœciowego w pañstwie macierzystym; 3. w przypadku oddzia³u banku zagranicznego – dzieñ wyst¹pienia jednego z nastêpuj¹cych zdarzeñ: wydania przez s¹d postanowienia o uznaniu zagranicznego postêpowania upad³oœciowego wszczêtego wobec banku zagranicznego, który prowadzi dzia³alnoœæ w Rzeczypospolitej Polskiej w formie oddzia³u, b¹dŸ wszczêcia postêpowania upad³oœciowego obejmuj¹cego maj¹tek banku zagranicznego po³o¿onego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej19. Z powy¿szego wynika, ¿e podmiotami stosunku gwarancji s¹ BFG i deponent, a przedmiotem gwarancji jest wierzytelnoœæ deponenta, w zwi¹zku z któr¹ z dniem spe³nienia warunku gwarancji nabywa on w stosunku do BFG uprawnienie do œwiadczenia pieniê¿nego. Owo œwiadczenie jest wyp³acane w z³otych, do 20 dni roboczych od dnia spe³nienia warunku gwarancji, chyba ¿e wyst¹pi¹ okolicznoœci uniemo¿liwiaj¹ce wyp³atê œwiadczenia ze wzglêdu na nieprawid³owoœci w prowadzeniu ksi¹g rachunkowych banku lub w funkcjonowaniu systemu wyliczania podmiotu objêtego systemem gwarantowania. Wówczas Komisja Nadzoru Finansowego przed³u¿a na wniosek Zarz¹du BFG termin wyp³at, nie d³u¿ej jednak ni¿ o 10 dni roboczych od up³ywu pierwotnego, tj. dwudziestodniowego terminu. Œrodki gwarantowane s¹ objête obowi¹zkowym systemem gwarantowania od dnia ich wniesienia na rachunek bankowy, nie póŸniej ni¿ w dniu poprzedzaj¹cym dzieñ spe³nienia warunku gwarancji. Roszczenia z tytu³u gwarancji przedawniaj¹ siê po up³ywie 5 lat od dnia spe³nienia warunku gwarancji. Banki objête systemem gwarantowania tworz¹ fundusz ochrony œrodków gwarantowanych na zaspokojenie roszczeñ deponentów w przypadku spe³nienia warunku gwarancji przez którykolwiek podmiot objêty tym systemem. Fundusz ten tworzony jest w ostatnim sprawozdawczym dniu miesi¹ca, w którym podmiot objêty systemem gwarantowania uzyska³ zezwolenie na rozpoczêcie dzia³alnoœci, a w przypadku banku krajowego utworzonego przez oddzia³ instytucji kredytowej – w ostatnim sprawozdawczym dniu miesi¹ca, w którym bank zosta³ wpisany do rejestru przedsiêbiorców. W tych przypadkach podstaw¹ utworzenia funduszu ochrony œrodków gwarantowanych jest suma œrodków pieniê¿nych za miesi¹c, w którym nast¹pi³o odpowiednio uzyskanie zezwolenia na rozpoczêcie dzia³alnoœci lub wpisanie banku do rejestru przedsiêbiorców. W przypadku oddzia³u instytucji kredytowej przystêpuj¹cego do systemu gwarantowania

19

Zob. art. 2 pkt 4 i 4a ustawy o BFG.

Dzia³alnoœæ Bankowego Funduszu Gwarancyjnego a interes publiczny

95

dzieñ utworzenia funduszu ochrony œrodków gwarantowanych okreœla Zarz¹d Funduszu na mocy stosownego porozumienia20. Banki objête systemem gwarantowania s¹ obowi¹zane lokowaæ aktywa stanowi¹ce pokrycie funduszu ochrony œrodków gwarantowanych w: skarbowych papierach wartoœciowych, bonach pieniê¿nych Narodowego Banku Polskiego i obligacjach emitowanych przez Narodowy Bank Polski – o ile mog¹ byæ one przedmiotem obrotu oraz w jednostkach uczestnictwa funduszy rynku pieniê¿nego. Musz¹ tak¿e deponowaæ aktywa na wyodrêbnionym dla ka¿dego banku rachunku w: Narodowym Banku Polskim, Krajowym Depozycie Papierów Wartoœciowych oraz podmiocie prowadz¹cym rachunki papierów wartoœciowych i rachunki pieniê¿ne s³u¿¹ce do ich obs³ugi – a w przypadku braku takiej mo¿liwoœci – lokowaæ te aktywa na oprocentowanym rachunku bie¿¹cym w Narodowym Banku Polskim. Banki spó³dzielcze – cz³onkowie zrzeszeñ – obowi¹zane s¹ deponowaæ aktywa stanowi¹ce pokrycie funduszy ochrony œrodków gwarantowanych danego zrzeszenia na wyodrêbnionym rachunku w banku zrzeszaj¹cym. Kluczowe znaczenie ma zasada nakazuj¹ca, by aktywa stanowi¹ce pokrycie funduszu ochrony œrodków gwarantowanych nie mog³y byæ przedmiotem zastawu ani byæ obci¹¿ane w jakikolwiek sposób oraz nie mog³y podlegaæ egzekucji s¹dowej ani administracyjnej21.

V. W interesie publicznym jest stabilny system finansowy bêd¹cy warunkiem niezbêdnym dla utrzymania wzrostu gospodarczego, stabilnoœci cen oraz realizacji innych celów polityki gospodarczej. Destabilizacja systemu finansowego przynosi natomiast zak³ócenia w przebiegu p³atnoœci, spadek wartoœci waluty krajowej, bankructwo wielu podmiotów oraz utratê miejsc pracy przez istotn¹ czêœæ spo³eczeñstwa i jest sprzeczne z interesami prywatnymi obywateli, a nade wszystko z interesem publicznym. Kryzys finansowy jest czêsto równoznaczny z kryzysem gospodarczym, choæ kryzys gospodarczy nie musi oznaczaæ kryzysu w systemie finansowym. Historia pokazuje jednak, ¿e kryzys w systemie finansowym ³¹czy³ siê zawsze ze znacznymi kosztami gospodarczymi. Badania wskazuj¹, ¿e koszty kryzysów finansowych by³y wysokie i siêga³y od 10 do 20% rocznego PKB22. 20

Zob. art. 25 ust. 1 ustawy o BFG. Zob. art. 26 ustawy o BFG. 22 Zob. O. Szczepañska, Podstawowe przes³anki, za³o¿enia i struktura sieci bezpieczeñstwa finansowego w œwietle teorii i doœwiadczeñ miêdzynarodowych, „Bezpieczny Bank” 2005, nr 1. 21

96

Rafa³ Sura

Bankowy Fundusz Gwarancyjny jest jednym z podstawowych ogniw sieci bezpieczeñstwa finansowego w Polsce, a wzajemne relacje i wymiana informacji pomiêdzy podmiotami tworz¹cymi safety net to kluczowe czynniki, które kszta³tuj¹ poziom bezpieczeñstwa rynku finansowego i jego uczestników. Druga p³aszczyzna w tym aspekcie, nie mniej wa¿na, wi¹¿e siê bezpoœrednio ze szczegó³owymi uregulowaniami prawnymi zawartymi w ustawie o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, konstytuuj¹cymi relacje miêdzy BFG a deponentem w przypadku upad³oœci banku. Ostatnie lata pokazuj¹, ¿e w rzeczywistoœci nie by³o konieczne weryfikowanie rozwi¹zañ ustawowych na wypadek upad³oœci banków w Polsce, ale ju¿ samo ryzyko zaostrzenia siê kryzysu ekonomicznego powodowa³o potrzebê ci¹g³ego monitorowania regulacji zawartych w ustawie o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym i interwencji maj¹cych na celu pog³êbianie zaufania deponentów do banków, a poœrednio do instytucji safety net, szczególnie do BFG. Jak ju¿ wskazano, zaufanie klientów do systemu bankowego jest bardzo istotne, gdy¿ utrata zaufania do jednego banku i masowe wycofanie wk³adów mog¹ poci¹gaæ za sob¹ utracê p³ynnoœci innych instytucji finansowych i ostatecznie spowodowaæ powa¿ny kryzys. Niczemu innemu jak w³aœnie utrzymaniu zaufania do instytucji kredytowych s³u¿y³y zmiany dyrektywy 94/19/WE, podwy¿szaj¹ce od 31 grudnia 2010 roku poziom gwarancji bankowych w pañstwach nale¿¹cych do Unii Europejskiej do 100 tys. euro. BFG jest bez cienia w¹tpliwoœci podmiotem prawa publicznego realizuj¹cym interes publiczny. Jego niew³aœciwe dzia³anie b¹dŸ niekiedy brak dzia³ania mo¿e wywo³aæ nieodwracalne skutki dla gospodarki i ca³ego systemu finansowego. S³owa kluczowe: Bankowy Fundusz Gwarancyjny; interes publiczny; deponent; system gwarantowania depozytów

THE BANK GUARANTEE FUND VERSUS PUBLIC INTEREST Summary

The placement of the Bank Guarantee Fund among the most import state institutions and empowering it, based on an act, with a distinct and independent character means that, as a public law body with legal personality performing important for the state interest public tasks, it is the most important institution for the depositors. Its most basic public task focuses on a protection of the deposition in case of bank’s bankruptcy. That is the reason for the Bank Guarantee Fund to be included in the group of the most important bodies implementing public interest tasks. Its improper functioning or lack of functioning might result in irre-

Dzia³alnoœæ Bankowego Funduszu Gwarancyjnego a interes publiczny

97

versible influence on the economy and is not in conformity with the public interest. Key words: the Bank Guarantee Fund, public interest, depositor, system of depositions guarantees

ÄÅßÒÅËÜÍÎÑÒÜ ÁÀÍÊÎÂÑÊÎÃÎ ÃÀÐÀÍÒÈÉÍÎÃÎ ÔÎÍÄÀ È ÏÓÁËÈ×ÍÛÉ ÈÍÒÅÐÅÑ Påçþìå

Çàíèìàåìîå Áàíêîâñêèì Ãàðàíòèéíûì Ôîíäîì ìåñòî ñðåäè íàèáîëåå âàæíûõ ó÷ðåæäåíèé â ñòðàíå è ïðåäîñòàâëåíèå åìó çàêîíîäàòåëüñòâîì îñîáîé ñàìîñòîÿòåëüíîñòè ïðè÷èíÿåòñÿ ê òîìó, ÷òî îí, êàê ñóáúåêò ïóáëè÷íîãî ïðàâà, ïðèçíàííûé þðèäè÷åñêèì ëèöîì, èñïîëíÿþùèé âàæíûå ñ òî÷êè çðåíèÿ èíòåðåñà ãîñóäàðñòâà ïóáëè÷íûå çàäàíèÿ, èìååò íàèáîëåå âàæíîå çíà÷åíèå äëÿ äåïîíåíòîâ. Åãî îñíîâíàÿ ïóáëè÷íàÿ çàäà÷à çàêëþ÷àåòñÿ â çàùèòå äåïîçèòîâ â ñëó÷àå áàíêðîòñòâà áàíêà. Òàêèì îáðàçîì, Áàíêîâñêèé Ãàðàíòèéíûé Ôîíä ìîæåò áûòü îòíåñåí ê íàèáîëåå âàæíûì ñóáúåêòàì, ðåàëèçóþùèì ïóáëè÷íûé èíòåðåñ. Åãî íåíàäëåæàùèå äåéñòâèÿ, èëè èíîãäà îòñóòñòâèå äåéñòâèé ìîæåò ñïðîâîöèðîâàòü íåîáðàòèìûå ïîñëåäñòâèÿ äëÿ ýêîíîìèêè è ïðîòèâîðå÷èò ïóáëè÷íîìó èíòåðåñó. Êëþ÷åâûå ñëîâà: Áàíêîâñêèé Ãàðàíòèéíûé Ôîíä; ïóáëè÷íûé èíòåðåñ; äåïîíåíò; ñèñòåìà ãàðàíòèè âêëàäîâ

MATERIA£Y RÓD£OWE DO STUDIÓW NAD PRAWEM

KONWENCJA W SPRAWIE OCHRONY MORZA CZARNEGO PRZED ZANIECZYSZCZENIEM, SPORZ¥DZONA W BUKARESZCIE 1 W DNIU 21 KWIETNIA 1992 ROKU

(Zgodnie z postanowieniami artyku³u XXIX niniejszej Konwencji wesz³a ona w ¿ycie w dniu 15 stycznia 1994 r. w stosunku do Bu³garii, Gruzji, Rumunii i Federacji Rosyjskiej, w dniu 29 marca 1994 r. w stosunku do Turcji oraz w dniu 14 kwietnia 1994 r. w stosunku do Ukrainy)

Umawiaj¹ce siê Strony niniejszej Konwencji, zdecydowane dzia³aæ w celu osi¹gniêcia postêpu w ochronie œrodowiska morskiego Morza Czarnego i zachowania jego ¿ywych zasobów, œwiadome znaczenia wartoœci ekonomicznych i spo³ecznych oraz w³aœciwoœci zdrowotnych œrodowiska morskiego Morza Czarnego, przekonane, i¿ zasoby naturalne i walory Morza Czarnego mog¹ byæ zachowane przede wszystkim poprzez wspólne dzia³ania pañstw regionu Morza Czarnego, bior¹c pod uwagê ogólnie przyjête normy i zasady prawa miêdzynarodowego, maj¹c na wzglêdzie zasady, zwyczaje oraz normy powszechnego prawa miêdzynarodowego reguluj¹ce ochronê i zachowanie œrodowiska morskiego oraz konserwacjê jego ¿ywych zasobów, bior¹c pod uwagê odpowiednie postanowienia Konwencji o zapobieganiu zanieczyszczaniu mórz przez zatapianie odpadów i innych substancji z 1972 r. z póŸniejszymi zmianami; Miêdzynarodowej Konwencji o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez statki z 1973 r. zmienionej Protoko³em z 1978 r. z uwzglêdnieniem odpowiednich zmian; Konwencji o kontroli transgranicznego przemieszczania i usuwania odpadów niebezpiecznych z 1989 r. oraz Miêdzynarodowej Konwencji o gotowoœci do zwalczania zanieczyszczeñ morza olejami oraz wspó³pracy w tym zakresie z 1990 r., 1 Tekst niniejszej Konwencji pochodzi ze strony Komisji Ochrony Morza Czarnego przed Zanieczyszczeniem (The Commission on the Protection of the Black Sea Against Pollution): http://www.blacksea-commission.org/_convention-fulltext.asp [dostêp: 2 sierpnia 2012 r.].

102

Materia³y Ÿród³owe do studiów nad prawem

uznaj¹c istotne znaczenie zasad przyjêtych w ramach Konferencji Bezpieczeñstwa i Wspó³pracy w Europie, maj¹c na uwadze swoje zainteresowanie zachowaniem, eksploatacj¹ i rozwojem potencja³u bioprodukcyjnego Morza Czarnego, pamiêtaj¹c, i¿ wybrze¿e Morza Czarnego jest wa¿nym miêdzynarodowym rejonem wypoczynkowym, w którym pañstwa czarnomorskie dokona³y du¿ych inwestycji w dziedzinie ochrony zdrowia i turystyki, maj¹c na uwadze szczególne warunki hydrologiczne i ekologiczne Morza Czarnego oraz nadwra¿liwoœæ jego flory i fauny na zmiany temperatury i sk³adu wody morskiej, zauwa¿aj¹c, i¿ zanieczyszczenie œrodowiska morskiego Morza Czarnego pochodzi równie¿ ze Ÿróde³ l¹dowych w innych pañstwach Europy, g³ównie z rzek, potwierdzaj¹c gotowoœæ do wspó³pracy w celu zachowania œrodowiska morskiego Morza Czarnego i ochrony jego ¿ywych zasobów przed zanieczyszczeniem, zauwa¿aj¹c koniecznoœæ wspó³pracy w dziedzinie nauki, techniki i technologii dla osi¹gniêcia celów niniejszej Konwencji, zauwa¿aj¹c, i¿ dotychczasowe porozumienia miêdzynarodowe nie obejmuj¹ wszystkich aspektów zanieczyszczenia œrodowiska morskiego Morza Czarnego pochodz¹cych z pañstw trzecich, uœwiadamiaj¹c sobie potrzebê œcis³ej wspó³pracy z w³aœciwymi organizacjami miêdzynarodowymi, na podstawie uzgodnionego podejœcia regionalnego, w celu ochrony i poprawy œrodowiska morskiego Morza Czarnego, uzgodni³y, co nastêpuje: Artyku³ I Zakres zastosowania 1. Niniejsza Konwencja ma zastosowanie do Morza Czarnego do jego po³udniowej granicy utworzonej dla celów niniejszej Konwencji lini¹ ³¹cz¹c¹ przyl¹dki Kelagra i Dalyan. 2. Dla celów niniejszej Konwencji odniesienia do Morza Czarnego obejmuj¹ morze terytorialne i wy³¹czn¹ strefê ekonomiczn¹ na Morzu Czarnym ka¿dej Umawiaj¹cej siê Strony. Niemniej jednak, ka¿dy Protokó³ do niniejszej Konwencji mo¿e stanowiæ inaczej dla celów tego Protoko³u. Artyku³ II Definicje Dla celów niniejszej Konwencji:

Konwencja w sprawie ochrony Morza Czarnego przed zanieczyszczeniem...

103

1. „Zanieczyszczenie œrodowiska morskiego” oznacza takie bezpoœrednie lub poœrednie wprowadzenie przez cz³owieka substancji lub energii do œrodowiska morskiego, ³¹cznie z estuariami, które powoduje lub mo¿e powodowaæ takie szkodliwe nastêpstwa, jak: szkody wyrz¹dzone ¿ywym zasobom i ¿yciu w morzu, niebezpieczeñstwa dla zdrowia cz³owieka, przeszkody w dzia³alnoœci na morzu, w tym w po³awianiu i w innych zgodnych z prawem sposobach korzystania z morza, obni¿enie jakoœci u¿ytkowej wody morskiej i pogarszanie warunków wypoczynku. 2. a) „Statek morski” oznacza statek ka¿dego rodzaju p³ywaj¹cy po morzu. Termin ten obejmuje wodoloty, poduszkowce, ³odzie podwodne, jednostki p³ywaj¹ce, samobie¿ne lub nie, platformy oraz inne konstrukcje na morzu wykonane przez cz³owieka. b) „Statek powietrzny” oznacza statek powietrzny ka¿dego rodzaju. 3. a) „Zatapianie” oznacza: i) ka¿de umyœlne usuwanie odpadów lub innych materia³ów ze statków morskich lub powietrznych; ii) ka¿de umyœlne niszczenie statków morskich lub powietrznych; b) „Zatapianie” nie obejmuje: i) usuwania odpadów lub innych materia³ów powsta³ych w zwi¹zku z normaln¹ eksploatacj¹ statków morskich lub powietrznych i ich wyposa¿enia, z wyj¹tkiem odpadów lub innych materia³ów przewo¿onych przez albo dowo¿onych do statków morskich lub statków powietrznych u¿ywanych do usuwania takich materia³ów, a tak¿e pochodz¹cych z przerobu takich odpadów lub innych materia³ów na takich statkach morskich lub powietrznych; ii) rozmieszczania materia³ów w celu innym ni¿ ich zwyk³e usuwanie, pod warunkiem, ¿e to rozmieszczanie nie jest sprzeczne z celami niniejszej Konwencji. 4. „Substancja szkodliwa” oznacza ka¿d¹ niebezpieczn¹, szkodliw¹ lub inn¹ substancjê, której wprowadzenie do œrodowiska morskiego spowodowa³oby zanieczyszczenie lub wp³ynê³oby niekorzystnie na procesy biologiczne ze wzglêdu na jej toksycznoœæ, trwa³oœæ lub cechy bioakumulacyjne. Artyku³ III Postanowienia ogólne Umawiaj¹ce siê Strony uczestnicz¹ w niniejszej Konwencji na zasadzie pe³nej równoœci praw i obowi¹zków, poszanowania suwerennoœci i niepodleg³oœci pañstwowej, nieingerencji w ich sprawy wewnêtrzne, wzajemnych korzyœci oraz innych odpowiednich zasad i norm prawa miêdzynarodowego.

104

Materia³y Ÿród³owe do studiów nad prawem

Artyku³ IV Immunitet wynikaj¹cy z suwerennoœci Niniejsza Konwencja nie ma zastosowania do okrêtów wojennych, pomocniczych okrêtów marynarki wojennej lub innych statków morskich i powietrznych bêd¹cych w³asnoœci¹ pañstwa lub eksploatowanych przez pañstwo i u¿ywanych w danym czasie wy³¹cznie w rz¹dowej s³u¿bie niehandlowej. Jednak¿e ka¿da Umawiaj¹ca siê Strona zapewni, poprzez przyjêcie odpowiednich œrodków niezak³ócaj¹cych eksploatacji takich statków morskich lub powietrznych, bêd¹cych jej w³asnoœci¹ lub przez ni¹ eksploatowanych, aby takie statki morskie lub powietrzne postêpowa³y, na ile jest to mo¿liwe, zgodnie z niniejsz¹ Konwencj¹. Artyku³ V Ogólne zobowi¹zania 1. Ka¿da Umawiaj¹ca siê Strona zapewnia realizacjê Konwencji na tych obszarach Morza Czarnego, gdzie wykonuje swoj¹ suwerennoœæ, a tak¿e swoje suwerenne prawa i jurysdykcjê, bez uszczerbku dla praw i obowi¹zków Umawiaj¹cych siê Stron wynikaj¹cych z norm prawa miêdzynarodowego. Ka¿da z Umawiaj¹cych siê Stron, aby osi¹gn¹æ cele niniejszej Konwencji, pamiêta o niekorzystnym wp³ywie zanieczyszczeñ w jej wodach wewnêtrznych na œrodowisko morskie Morza Czarnego. 2. Umawiaj¹ce siê Strony stosuj¹ indywidualnie lub wspólnie, w zale¿noœci od okolicznoœci, wszystkie niezbêdne œrodki zgodne z prawem miêdzynarodowym i postanowieniami niniejszej Konwencji w celu zapobiegania, zmniejszenia i kontroli zanieczyszczenia Morza Czarnego, aby zapewniæ ochronê i zachowanie jego œrodowiska morskiego. 3. Umawiaj¹ce siê Strony bêd¹ wspó³pracowaæ w opracowywaniu protoko³ów dodatkowych i za³¹czników, innych ni¿ te do³¹czone do niniejszej Konwencji, w zakresie niezbêdnym dla jej realizacji. 4. Umawiaj¹ce siê Strony, podczas zawierania porozumieñ dwustronnych lub wielostronnych w zakresie ochrony i zachowania œrodowiska morskiego Morza Czarnego, bêd¹ siê staraæ zapewniæ, aby porozumienia te by³y zgodne z niniejsz¹ Konwencj¹. Kopie tych porozumieñ nale¿y przekazaæ za poœrednictwem Komisji innym Umawiaj¹cym siê Stronom, zgodnie z artyku³em XVII niniejszej Konwencji. 5. Umawiaj¹ce siê Strony bêd¹ wspó³pracowaæ w promowaniu, w ramach organizacji miêdzynarodowych uznanych przez nie za w³aœciwe, opracowania œrodków przyczyniaj¹cych siê do ochrony i zachowania œrodowiska morskiego Morza Czarnego.

Konwencja w sprawie ochrony Morza Czarnego przed zanieczyszczeniem...

105

Artyku³ VI Zanieczyszczenie substancjami i materia³ami niebezpiecznymi Ka¿da z Umawiaj¹cych siê Stron zapobiega zanieczyszczeniu œrodowiska morskiego Morza Czarnego z ka¿dego Ÿród³a, powodowanemu przez substancje lub materia³y wymienione w za³¹czniku do niniejszej Konwencji. Artyku³ VII Zanieczyszczenie ze Ÿróde³ l¹dowych Umawiaj¹ce siê Strony zapobiegaj¹, zmniejszaj¹ i kontroluj¹ zanieczyszczenie œrodowiska morskiego Morza Czarnego ze Ÿróde³ l¹dowych, zgodnie z Protoko³em o ochronie œrodowiska morskiego Morza Czarnego przed zanieczyszczeniem ze Ÿróde³ l¹dowych, stanowi¹cym integraln¹ czêœæ niniejszej Konwencji. Artyku³ VIII Zanieczyszczenie ze statków Umawiaj¹ce siê Strony podejm¹ indywidualnie lub, w razie potrzeby, wspólnie wszelkie w³aœciwe œrodki w celu zapobiegania, zmniejszania i kontroli zanieczyszczenia œrodowiska morskiego Morza Czarnego ze statków zgodnie z ogólnie przyjêtymi normami i standardami miêdzynarodowymi. Artyku³ IX Wspó³praca w zakresie zwalczania zanieczyszczenia w nag³ych sytuacjach Umawiaj¹ce siê Strony wspó³pracuj¹ w celu zapobiegania, zmniejszania i zwalczania zanieczyszczenia œrodowiska morskiego Morza Czarnego wynikaj¹cego z nag³ej sytuacji, zgodnie z Protoko³em o wspó³pracy w zwalczaniu zanieczyszczenia Morza Czarnego olejami i innymi substancjami szkodliwymi w nag³ych sytuacjach, który stanowi integraln¹ czêœæ niniejszej Konwencji. Artyku³ X Zanieczyszczenie w nastêpstwie zatapiania 1. Umawiaj¹ce siê Strony stosuj¹ wszelkie w³aœciwe œrodki i wspó³pracuj¹ w celu zapobiegania, zmniejszania i kontroli zanieczyszczenia w nastêpstwie zatapiania, zgodnie z Protoko³em o ochronie œrodowiska morskiego Morza Czarnego przed zanieczyszczeniem w nastêpstwie zatapiania, który stanowi integraln¹ czêœæ niniejszej Konwencji.

106

Materia³y Ÿród³owe do studiów nad prawem

2. Umawiaj¹ce siê Strony nie zezwalaj¹, w obszarach podlegaj¹cych ich jurysdykcji, na zatapianie przez osoby fizyczne lub prawne z pañstw spoza regionu Morza Czarnego. Artyku³ XI Zanieczyszczenie z dzia³alnoœci na szelfie kontynentalnym 1. Ka¿da z Umawiaj¹cych siê Stron, tak szybko jak to mo¿liwe, przyjmuje ustawy i inne przepisy prawne oraz podejmuje dzia³ania w celu zapobiegania, zmniejszania i kontroli zanieczyszczenia œrodowiska morskiego Morza Czarnego spowodowanego lub zwi¹zanego z dzia³alnoœci¹ na jej szelfie kontynentalnym, ³¹cznie z poszukiwaniami i eksploatacj¹ zasobów naturalnych szelfu kontynentalnego. Umawiaj¹ce siê Strony informuj¹ siê wzajemnie, za poœrednictwem Komisji, odnoœnie do przepisów prawnych oraz œrodków przez nie podjêtych w tym zakresie. 2. Umawiaj¹ce siê Strony odpowiednio wspó³pracuj¹ w tym zakresie oraz d¹¿¹ do zharmonizowania œrodków, o których mowa w ustêpie 1 niniejszego artyku³u. Artyku³ XII Zanieczyszczenie z atmosfery Umawiaj¹ce siê Strony przyjmuj¹ ustawy i inne przepisy prawne oraz podejm¹ indywidualne lub uzgodnione œrodki w odniesieniu do przestrzeni powietrznej nad ich terytoriami oraz do statków podnosz¹cych ich banderê lub statków i statków powietrznych zarejestrowanych na ich terytorium w celu zapobiegania, zmniejszania i kontroli zanieczyszczenia œrodowiska morskiego Morza Czarnego z atmosfery lub przez atmosferê. Artyku³ XIII Ochrona ¿ywych zasobów morskich Umawiaj¹ce siê Strony, podejmuj¹c œrodki zgodnie z niniejsz¹ Konwencj¹ w celu zapobiegania, zmniejszenia i kontroli zanieczyszczenia œrodowiska morskiego Morza Czarnego, zwracaj¹ szczególn¹ uwagê, aby unikn¹æ wyrz¹dzenia szkody dla ¿ycia morskiego i ¿ywych zasobów, w szczególnoœci zmiany ich œrodowiska oraz tworzenia przeszkód dla po³owu i innych zgodnych z prawem sposobów korzystania z Morza Czarnego, oraz uwzglêdniaj¹ w tym zakresie zalecenia w³aœciwych organizacji miêdzynarodowych.

Konwencja w sprawie ochrony Morza Czarnego przed zanieczyszczeniem...

107

Artyku³ XIV Zanieczyszczenie odpadami niebezpiecznymi podczas ich transgranicznego przemieszczania siê Umawiaj¹ce siê Strony podejmuj¹ wszelkie zgodne z prawem miêdzynarodowym œrodki oraz wspó³pracuj¹ w zakresie zapobiegania zanieczyszczaniu œrodowiska morskiego Morza Czarnego powodowanego transgranicznym przemieszczaniem odpadów niebezpiecznych, jak równie¿ w zakresie zwalczania nielegalnego obrotu nimi, zgodnie z Protoko³em przez nie przyjêtym. Artyku³ XV Wspó³praca naukowa i techniczna oraz monitorowanie 1. Umawiaj¹ce siê Strony wspó³pracuj¹ w prowadzeniu badañ naukowych maj¹cych na celu ochronê i zachowanie œrodowiska morskiego Morza Czarnego oraz podejmuj¹, w razie potrzeby, wspólne programy badañ naukowych oraz wymieniaj¹ siê odpowiednimi danymi oraz informacj¹ naukow¹. 2. Umawiaj¹ce siê Strony wspó³pracuj¹ w prowadzeniu badañ zmierzaj¹cych do rozwijania metod i œrodków s³u¿¹cych ocenie charakteru i zakresu zanieczyszczenia oraz jego wp³ywu na ekosystem toni wodnej i osadów, wykrywaniu obszarów zanieczyszczonych, analizie i ocenie ryzyka oraz znajdowaniu œrodków zaradczych, w szczególnoœci opracowuj¹ alternatywne sposoby przerobu, usuwania, eliminowania lub wykorzystywania substancji szkodliwych. 3. Umawiaj¹ce siê Strony wspó³pracuj¹ za poœrednictwem Komisji w ustanawianiu odpowiednich kryteriów naukowych dla formu³owania i opracowywania zasad, standardów oraz zalecanych praktyk i procedur dla zapobiegania, zmniejszania i kontroli zanieczyszczenia œrodowiska morskiego Morza Czarnego. 4. Umawiaj¹ce siê Strony, miêdzy innymi, ustanawiaj¹ za pomoc¹ Komisji oraz, w razie potrzeby, we wspó³pracy z organizacjami miêdzynarodowymi, które uznaj¹ za w³aœciwe, uzupe³niaj¹ce lub wspólne programy monitorowania, obejmuj¹ce wszystkie Ÿród³a zanieczyszczenia, a nastêpnie ustanawiaj¹ system monitorowania zanieczyszczeñ dla Morza Czarnego, ³¹cznie z programami na szczeblu dwustronnym lub, w razie potrzeby, szczeblu wielostronnym, w celu obserwacji, pomiaru, oceny i analizy ryzyka lub skutków zanieczyszczenia œrodowiska morskiego Morza Czarnego. 5. Kiedy Umawiaj¹ce siê Strony maj¹ uzasadnione podstawy, by s¹dziæ, ¿e dzia³ania na obszarze ich jurysdykcji lub kontroli mog¹ powodowaæ znaczne zanieczyszczenie lub istotne i szkodliwe zmiany w œrodowisku morskim Morza Czarnego, powinny one, przed rozpoczêciem takich dzia³añ,

108

Materia³y Ÿród³owe do studiów nad prawem

oceniæ ich potencjalne skutki na podstawie wszystkich odpowiednich informacji i danych z monitoringu oraz przekazaæ wyniki tej oceny Komisji. 6. Umawiaj¹ce siê Strony wspó³pracuj¹, w razie potrzeby, w rozwoju, nabywaniu oraz wprowadzaniu czystej i obni¿aj¹cej iloœæ odpadów technologii, miêdzy innymi poprzez przyjêcie œrodków w celu u³atwienia wymiany takiej technologii. 7. Ka¿da z Umawiaj¹cych siê Stron wyznacza w³aœciwy organ krajowy odpowiedzialny za dzia³alnoœæ naukow¹ i monitoring. Artyku³ XVI Odpowiedzialnoœæ 1. Umawiaj¹ce siê Strony ponosz¹ odpowiedzialnoœæ za wykonywanie swoich zobowi¹zañ miêdzynarodowych dotycz¹cych ochrony i zachowania œrodowiska morskiego Morza Czarnego. 2. Ka¿da z Umawiaj¹cych siê Stron ustanawia zasady i przepisy o odpowiedzialnoœci za szkodê wyrz¹dzon¹ przez osoby fizyczne lub prawne œrodowisku morskiemu Morza Czarnego na terytorium, nad którym zgodnie z prawem miêdzynarodowym wykonuje suwerenne prawa lub jurysdykcjê. 3. Umawiaj¹ce siê Strony zapewniaj¹ prawo dochodzenia roszczeñ zgodnie z ich prawem wewnêtrznym w celu niezw³ocznego uzyskania odpowiedniego odszkodowania lub innej rekompensaty za szkodê wyrz¹dzon¹ zanieczyszczeniem œrodowiska morskiego Morza Czarnego przez osoby fizyczne lub prawne pozostaj¹ce pod ich jurysdykcj¹. 4. Umawiaj¹ce siê Strony wspó³pracuj¹ w zakresie rozwoju oraz harmonizacji ustaw, innych przepisów prawnych i proceduralnych dotycz¹cych odpowiedzialnoœci, oszacowania i odszkodowania za szkody wyrz¹dzone zanieczyszczeniem œrodowiska morskiego Morza Czarnego, w celu zapewnienia najwy¿szego poziomu zabezpieczenia i ochrony dla Morza Czarnego jako ca³oœci. Artyku³ XVII Komisja 1. Dla celów niniejszej Konwencji, Umawiaj¹ce siê Strony ustanawiaj¹ Komisjê Ochrony Morza Czarnego przed Zanieczyszczeniem, zwan¹ dalej „Komisj¹”. 2. Ka¿da Umawiaj¹ca siê Strona reprezentowana jest w Komisji przez jednego przedstawiciela, któremu towarzyszyæ mog¹ zastêpcy, doradcy i eksperci. 3. Przewodnictwo Komisji powierzane jest kolejno ka¿dej z Umawiaj¹cych siê Stron w porz¹dku alfabetycznym jêzyka angielskiego. Pierwszym Przewodnicz¹cym Komisji bêdzie przedstawiciel Republiki Bu³garii.

Konwencja w sprawie ochrony Morza Czarnego przed zanieczyszczeniem...

109

Przewodnicz¹cy sprawuje swój urz¹d przez rok, a podczas swojej kadencji nie mo¿e dzia³aæ w charakterze przedstawiciela swojego pañstwa. Je¿eli na stanowisku przewodnicz¹cego nast¹pi wakat, jedna z Umawiaj¹cych siê Stron, która przewodniczy Komisji, mianuje nastêpcê, który pozostanie na stanowisku do czasu wygaœniêcia kadencji tej¿e Umawiaj¹cej siê Strony. 4. Komisja zbiera siê co najmniej raz w roku. Przewodnicz¹cy zwo³uje posiedzenia nadzwyczajne na wniosek którejkolwiek Umawiaj¹cej siê Strony. 5. Decyzje i zalecenia Komisji przyjmowane s¹ jednomyœlnie przez pañstwa czarnomorskie. 6. Komisja w swoich dzia³aniach wspierana jest przez sta³y Sekretariat. Komisja wyznacza zarówno Dyrektora Wykonawczego jak i innych urzêdników Sekretariatu. Dyrektor Wykonawczy mianuje personel techniczny zgodnie z zasadami ustalonymi przez Komisjê. Sekretariat sk³ada siê z obywateli ze wszystkich pañstw czarnomorskich. Komisja i Sekretariat maj¹ swoj¹ siedzibê w Stambule. Lokalizacja siedziby mo¿e zostaæ zmieniona za zgod¹ wszystkich Umawiaj¹cych siê Stron. 7. Komisja przyjmuje swoje przepisy proceduralne dla wykonywania swoich funkcji, decyduje o organizacji swoich dzia³añ i ustanawia organy pomocnicze zgodnie z postanowieniami niniejszej Konwencji. 8. Przedstawiciele, zastêpcy, doradcy i eksperci Umawiaj¹cych siê Stron korzystaj¹ na terytorium poszczególnych Umawiaj¹cych siê Stron z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych zgodnie z prawem miêdzynarodowym. 9. Przywileje i immunitety urzêdników Sekretariatu okreœlone s¹ w porozumieniu miêdzy Umawiaj¹cymi siê Stronami. 10. Komisja ma tak¹ zdolnoœæ prawn¹, jaka jest niezbêdna dla wykonywania jej funkcji. 11. Komisja zawiera porozumienie w sprawie siedziby z przyjmuj¹c¹ Umawiaj¹c¹ siê Stron¹. Artyku³ XVIII Funkcje Komisji Komisja: 1. Promuje realizacjê niniejszej Konwencji i informuje Umawiaj¹ce siê Strony o swojej dzia³alnoœci. 2. Wydaje zalecenia w sprawie œrodków niezbêdnych dla osi¹gniêcia celów niniejszej Konwencji. 3. Rozwa¿a kwestie odnosz¹ce siê do realizacji niniejszej Konwencji i zaleca przyjêcie takich zmian do Konwencji i Protoko³ów, jakie mog¹ byæ

110

Materia³y Ÿród³owe do studiów nad prawem

wymagane, ³¹cznie ze zmianami do za³¹czników do niniejszej Konwencji i Protoko³ów. 4. Opracowuje kryteria dotycz¹ce zapobiegania, zmniejszania i kontroli zanieczyszczenia œrodowiska morskiego Morza Czarnego i eliminowania skutków zanieczyszczeñ, a tak¿e zalecenia dotycz¹ce œrodków w tym zakresie. 5. Promuje przyjêcie przez Umawiaj¹ce siê Strony dodatkowych œrodków niezbêdnych do ochrony œrodowiska morskiego Morza Czarnego i w tym celu odbiera, przetwarza i rozpowszechnia pomiêdzy Umawiaj¹cymi siê Stronami odpowiednie informacje naukowe, techniczne i statystyczne oraz promuje badania naukowe i techniczne. 6. Wspó³pracuje z w³aœciwymi organizacjami miêdzynarodowymi, zw³aszcza z myœl¹ o rozwoju odpowiednich programów lub uzyskaniu pomocy, aby osi¹gn¹æ cele niniejszej Konwencji. 7. Rozwa¿a wszelkie kwestie podniesione przez Umawiaj¹ce siê Strony. 8. Wype³nia inne funkcje przewidziane w pozosta³ych postanowieniach niniejszej Konwencji lub jednog³oœnie powierzone Komisji przez Umawiaj¹ce siê Strony. Artyku³ XIX Spotkania Umawiaj¹cych siê Stron 1. Umawiaj¹ce siê Strony spotykaj¹ siê na konferencjach wed³ug zaleceñ Komisji. W nadzwyczajnych okolicznoœciach spotykaj¹ siê one na Konferencji w czasie dziesiêciu dni od z³o¿enia wniosku przez jedn¹ z Umawiaj¹cych siê Stron. 2. Podstawow¹ funkcj¹ spotkañ Umawiaj¹cych siê Stron jest przegl¹d, na podstawie sprawozdania Komisji, realizacji postanowieñ niniejszej Konwencji i Protoko³ów. 3. Pañstwo nieczarnomorskie, które przystêpuje do niniejszej Konwencji, mo¿e uczestniczyæ w spotkaniach Umawiaj¹cych siê Stron w charakterze doradczym. Artyku³ XX Przyjêcie poprawek do Konwencji lub Protoko³ów 1. Ka¿da z Umawiaj¹cych siê Stron mo¿e zaproponowaæ poprawki do artyku³ów niniejszej Konwencji. 2. Ka¿da z Umawiaj¹cych siê Stron niniejszej Konwencji mo¿e zaproponowaæ poprawki do ka¿dego Protoko³u. 3. Ka¿da z zaproponowanych poprawek przekazywana jest depozytariuszowi, a nastêpnie jest przekazywana przez niego drog¹ dyplomatyczn¹ wszystkim Umawiaj¹cym siê Stronom oraz Komisji.

Konwencja w sprawie ochrony Morza Czarnego przed zanieczyszczeniem...

111

4. Poprawki do niniejszej Konwencji i do ka¿dego Protoko³u przyjmowane s¹ za zgod¹ wszystkich Umawiaj¹cych siê Stron na Konferencji Dyplomatycznej, która zostanie zwo³ana w czasie dziewiêædziesiêciu dni od powiadomienia o proponowanej poprawce przez depozytariusza. 5. Poprawki wchodz¹ w ¿ycie trzydziestego dnia od daty otrzymania przez depozytariusza powiadomienia o przyjêciu tych zmian od wszystkich Umawiaj¹cych siê Stron. Artyku³ XXI Za³¹czniki i poprawki do za³¹czników 1. Za³¹czniki do niniejszej Konwencji lub Protoko³u stanowi¹ integraln¹ czêœæ niniejszej Konwencji lub odpowiedniego Protoko³u. 2. Ka¿da z Umawiaj¹cych siê Stron mo¿e zaproponowaæ poprawki do za³¹czników do niniejszej Konwencji lub za³¹czników do któregokolwiek z Protoko³ów za poœrednictwem swojego przedstawiciela w Komisji. Poprawki te zostan¹ przyjête przez Komisjê w drodze konsensusu. Depozytariusz, nale¿ycie poinformowany przez przewodnicz¹cego Komisji o jej decyzji, niezw³ocznie przekazuje tak przyjête poprawki do wiadomoœci wszystkich Umawiaj¹cych siê Stron. Poprawki te wchodz¹ w ¿ycie trzydziestego dnia od daty otrzymania przez depozytariusza powiadomienia o przyjêciu od wszystkich Umawiaj¹cych siê Stron. 3. Postanowienia ustêpu 2 niniejszego artyku³u stosuje siê do przyjêcia i wejœcia w ¿ycie nowego za³¹cznika do niniejszej Konwencji lub Protoko³u. Artyku³ XXII Powiadomienie o wejœciu w ¿ycie poprawek Depozytariusz informuje drog¹ dyplomatyczn¹ Umawiaj¹ce siê Strony o dniu, w którym poprawki przyjête zgodnie z artyku³em XX i XXI wejd¹ w ¿ycie. Artyku³ XXIII Zasady finansowe Umawiaj¹ce siê Strony decyduj¹ we wszystkich sprawach finansowych w drodze jednomyœlnoœci, bior¹c pod uwagê zalecenia Komisji. Artyku³ XXIV Stosunek wzglêdem innych aktów miêdzynarodowych Niniejsza Konwencja nie narusza w jakikolwiek sposób suwerennoœci pañstw na ich wodach terytorialnych, ustanowion¹ zgodnie z prawem miêdzynarodowym, ani suwerennych praw i jurysdykcji, które pañstwa te

112

Materia³y Ÿród³owe do studiów nad prawem

sprawuj¹ w ich wy³¹cznych strefach ekonomicznych i na ich szelfie kontynentalnym zgodnie z prawem miêdzynarodowym, oraz korzystania przez statki morskie i statki powietrzne z praw i wolnoœci ¿eglugowych, nadanych im zgodnie z prawem miêdzynarodowym oraz zawartych w odpowiednich aktach miêdzynarodowych. Artyku³ XXV Rozstrzyganie sporów W razie sporu miêdzy Umawiaj¹cymi siê Stronami dotycz¹cego interpretacji i realizacji niniejszej Konwencji, rozstrzygniêcie sporu nast¹pi w drodze negocjacji lub innych œrodków pokojowych, wed³ug ich wyboru. Artyku³ XXVI Przyjêcie Protoko³ów dodatkowych 1. Na wniosek Umawiaj¹cej siê Strony lub na zalecenie Komisji, Konferencja Dyplomatyczna Umawiaj¹cych siê Stron mo¿e byæ zwo³ywana za zgod¹ wszystkich Umawiaj¹cych siê Stron w celu przyjêcia Protoko³ów dodatkowych. 2. Podpisanie, ratyfikacja, przyjêcie, zatwierdzenie, przyst¹pienie do, wejœcie w ¿ycie i wypowiedzenie Protoko³ów dodatkowych przeprowadza siê zgodnie z procedurami zawartymi odpowiednio w artyku³ach XXVIII, XXIX i XXX niniejszej Konwencji. Artyku³ XXVII Zastrze¿enia Nie mo¿na sk³adaæ ¿adnych zastrze¿eñ do niniejszej Konwencji. Artyku³ XXVIII Podpisanie, ratyfikacja, przyjêcie, zatwierdzenie i przyst¹pienie 1. Niniejsza Konwencja jest otwarta do podpisu przez pañstwa czarnomorskie. 2. Niniejsza Konwencja podlega ratyfikacji, przyjêciu lub zatwierdzeniu przez pañstwa, które j¹ podpisa³y. 3. Niniejsza Konwencja jest otwarta dla przyst¹pienia ka¿dego pañstwa nieczarnomorskiego zainteresowanego osi¹gniêciem celów niniejszej Konwencji oraz przyczynianiem siê znacz¹co do ochrony i zachowania œrodowiska morskiego Morza Czarnego, pod warunkiem, ¿e pañstwo to zostanie zaproszone przez wszystkie Umawiaj¹ce siê Strony. Procedury dotycz¹ce zaproszenia do przyst¹pienia rozpatrywane bêd¹ przez depozytariusza.

Konwencja w sprawie ochrony Morza Czarnego przed zanieczyszczeniem...

113

4. Dokumenty ratyfikacyjne, przyjêcia, zatwierdzenia lub przyst¹pienia zostan¹ z³o¿one u depozytariusza. Depozytariuszem niniejszej Konwencji jest Rz¹d Rumunii. Artyku³ XXIX Wejœcie w ¿ycie Niniejsza Konwencja wchodzi w ¿ycie szeœædziesi¹tego dnia od daty z³o¿enia depozytariuszowi czwartego dokumentu ratyfikacyjnego, przyjêcia lub zatwierdzenia. Dla pañstwa przystêpuj¹cego do niniejszej Konwencji zgodnie z artyku³em XXVIII, Konwencja wejdzie w ¿ycie szeœædziesi¹tego dnia od daty z³o¿enia jego dokumentu przyst¹pienia. Artyku³ XXX Wypowiedzenie Po up³ywie piêciu lat od daty wejœcia w ¿ycie niniejszej Konwencji, ka¿da z Umawiaj¹cych siê Stron mo¿e, w drodze pisemnego zawiadomienia skierowanego do depozytariusza, wypowiedzieæ niniejsz¹ Konwencjê. Wypowiedzenie staje siê skuteczne trzydziestego pierwszego dnia grudnia roku nastêpuj¹cego po roku, w którym depozytariusz otrzyma³ zawiadomienie o wypowiedzeniu. Sporz¹dzono w jêzyku angielskim, dwudziestego pierwszego dnia miesi¹ca kwietnia tysi¹c dziewiêæset dziewiêædziesi¹tego drugiego roku w Bukareszcie. t³um. Iryna Kozak

RECENZJE

BRIAN REYNOLDS MYERS Najczystsza rasa. Propaganda Korei Pó³nocnej Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011, ss. 180

Propaganda w naukach politycznych jest, obok marketingu politycznego, rodzajem komunikowania perswazyjnego. Ten drugi jest charakterystyczny dla re¿imów demokratycznych, natomiast komunikowanie propagandowe charakteryzuje re¿imy niedemokratyczne (dyktatury). Propaganda jest rodzajem perswazji intelektualnej i emocjonalnej, maj¹cej na celu ukszta³towanie okreœlonych pogl¹dów i zachowañ zbiorowoœci lub jednostki. Propaganda Korei Pó³nocnej jest – ze wzglêdu na czas, miejsce i skutecznoœæ oddzia³ywania – szczególn¹ postaci¹ propagandy polityczno-ideologicznej. Ludnoœæ pó³nocnokoreañska jest jednym z najbardziej wyizolowanych spo³eczeñstw, jak na mo¿liwoœci wspó³czesnej cywilizacji. Zarysowan¹ we wstêpie problematyk¹ zaj¹³ siê Brian Reynolds Myers w publikacji Najczystsza rasa. Propaganda Korei Pó³nocnej. Autor monografii urodzi³ siê w 1963 r. w New Jersey. Naukê na szczeblu podstawowym odby³ w Niemczech. Studia na kierunku filologia rosyjska ukoñczy³ w 1989 r. na Ruhr University Bochum w Niemczech, uzyskuj¹c tytu³ magistra. Nastêpnie obroni³ doktorat z literatury koreañskiej na Uniwersytecie w Tübingen (2001 r.). Wyk³ada³ pó³nocnokoreañsk¹ literaturê i socjologiê na Uniwersytecie Inje. Obecnie jest profesorem nadzwyczajnym stosunków miêdzynarodowych na Uniwersytecie Dongseo w Pusan w Republice Korei. Specjalizuje siê w literaturze i kulturze Korei Pó³nocnej. Ponadto jest wspó³redaktorem amerykañskiego periodyku „Atlantic” oraz felietonist¹ „New York Times” i „Wall Street Journal”. Do jego najwa¿niejszych publikacji, oprócz recenzowanej pozycji, nale¿¹: Han Sorya and North Korean Literature: The Failure of Socialist Realism in the DPRK, Ithaca 1994, oraz A Reader’s Manifesto: An Attack on the Growing Pretentiousness of American Literary Prose, Hoboken 2002. Prof. Myers by³ krytykowany za kontrowersyjne tezy dotycz¹ce szeroko rozumianej tematyki koreañskiej. Krytyka dotyczy³a m.in. wniosków, jakie zawar³ on w ksi¹¿ce Han Sorya..., i¿ myœli i idee Hana nie s¹ zgodne z ideologi¹ komunistyczn¹, a sam Han Sorya nie reprezentuje nurtu socrealizmu w literaturze pó³nocnokoreañskiej. Kolejn¹ kontrowersyjn¹ tez¹ by³o zanegowanie oparcia systemu politycznego Koreañskiej Republiki Ludowo-Demokratycznej na stalinowskim modelu komunizmu oraz

118

Recenzje

stwierdzenie, ¿e ideologia D¿ucze nie jest ideologi¹. Rzeczywiœcie, prof. Mayers jest kontrowersyjny w swych pogl¹dach naukowych dotycz¹cych Korei Pó³nocnej. Ksi¹¿ka Najczystsza rasa. Propaganda Korei Pó³nocnej jest opracowaniem wa¿nym, interesuj¹cym i nowatorskim, poniewa¿ niewiele jest publikacji dog³êbnie badaj¹cych propagandê pó³nocnokoreañskiego re¿imu. Recenzowana praca wpisuje siê w w¹ski kr¹g polskojêzycznych monografii o Korei Pó³nocnej. Ca³oœæ opracowania zosta³a podzielona na dwa rozdzia³y, które stanowi¹ dwie g³ówne czêœci omawianej problematyki. Rozdzia³ I, zatytu³owany Historia kultury oficjalnej w Korei Pó³nocnej, ukazuje propagandê KRL-D od pocz¹tków pañstwowoœci pó³nocnokoreañskiej (w³aœciwie nawet od okupacji japoñskiej przed podzia³em Korei) do roku 2009. Drugi rozdzia³, pt. Zrozumieæ Koreê Pó³nocn¹ poprzez jej mity, stanowi dok³adn¹ analizê poszczególnych symboli pó³nocnokoreañskiej propagandy. Autor bada mit Drogiego Przywódcy, Wodza-Rodziciela, Obcych i Jankeskiej Kolonii oraz Matki Korei. B.R. Myers prezentuje pogl¹d, i¿ Koreañczycy jako hermetyczna narodowoœæ uwa¿aj¹ siê za najczystsz¹ rasê. Wyrazem tego jest ideologia D¿ucze, zak³adaj¹ca samowystarczalnoœæ i niezale¿noœæ od innych pañstw. Niezale¿noœæ tê gwarantuje Drogi Przywódca, który jest w stanie wykarmiæ swoje dzieci jak Wódz-Rodziciel. W propagandzie KRL-D ma on cechy matczyne. Warto dodaæ, ¿e nawet Koreañczycy z Korei Po³udniowej uznaj¹ swoj¹ czystoœæ rasow¹, rzadko zawieraj¹c zwi¹zki ma³¿eñskie z obcokrajowcami. Koreañczycy z KRL-D traktuj¹ swoich „po³udniowych braci” jako amerykañskich niewolników, czyli jankesk¹ koloniê. Pierwszy rozdzia³ Autor zaczyna od omówienia okresu okupacji japoñskiej od 1905 r., pocz¹tkowo w formie protektoratu, a nastêpnie w formie oficjalnej okupacji od 1919 do 1945 r. Okres ten by³ czasem, w którym naród koreañski cierpia³ krwawe przeœladowania. Wszelkie formy manifestowania koreañskoœci spotyka³y siê z surow¹ kar¹, jêzyk koreañski, koreañskie sztuki walki, koreañska muzyka i inne aspekty kultury narodowej by³y zakazane. Japoñczycy eksploatowali koreañskie bogactwa naturalne i na nich budowali potêgê gospodarcz¹, natomiast wszelkie formy niepos³uszeñstwa w³adzom okupacyjnym lub nawi¹zywanie do symboli patriotycznych by³y karane z ca³¹ surowoœci¹. Autor natomiast przedstawia okres okupacji japoñskiej w zupe³nie inny sposób: wskazuj¹c pozytywne, jego zdaniem, aspekty, w taki sposób, jakby nie widzia³ lub umniejsza³ rozmiar tragedii i wykorzystania Korei przez okupanta na wielu p³aszczyznach. Jego zdaniem okres okupacji wp³yn¹³ na rozwój technologii i uprzemys³owienie Korei. Nie sposób zgodziæ siê z Autorem, i¿ okres ten przyniós³ wiele pozytywnych przemian dla Korei.

Recenzje

119

Autor s³usznie przypomina, ¿e w Korei Po³udniowej œwiêtuje siê wyzwolenie spod okupacji japoñskiej bez wspomnienia o pomocy ze strony USA, podkreœlaj¹c, i¿ amerykañska interwencja wynika³a m.in. z prywatnych interesów. Rzeczywiœcie, wkroczenie w 1945 r. wojsk amerykañskich na po³udnie, a radzieckich na pó³noc Pó³wyspu spowodowa³o podzia³ Korei, który utrwali³ siê po 1948 r., czyli po proklamowaniu republik koreañskich. Propaganda Korei Pó³nocnej odnosi siê równie¿ do wojny koreañskiej (1950-1953) oraz porozumienia rozejmowego z 27 lipca 1953 r. Oficjalne dokumenty propagandowe przedstawiaj¹ wojnê jako zwyciêstwo si³ pó³nocnokoreañskich i klêskê wojsk amerykañskich (nie ma odniesienia do ONZ). Jednoczeœnie propaganda wzywa do pomszczenia zbrojnie krzywd wyrz¹dzonych przez Amerykanów narodowi koreañskiemu. Autor trafnie podkreœli³ ponadto zale¿noœæ KRL-D od ZSRR, która wyra¿a³a siê m.in. w s³owach Kim Ir Sena z grudnia 1955 r.: „kochaæ Koreê to jak kochaæ ZSRR”. W ksi¹¿ce ukazane jest równie¿ pod³o¿e podzia³u spo³eczeñstwa koreañskiego na klasy, czyli sonbun: 1) klasê najwy¿sz¹ – urzêdników pañstwowych, 2) chwiejn¹ – zwyk³ych obywateli oraz 3) klasê wrog¹ – potencjalnych rewolucjonistów. Wprowadzenie tego podzia³u by³o wynikiem zmian relacji z Chinami. Wzajemne dobre stosunki Korei Pó³nocnej z ChRL pogorszy³y siê w 1966 r. wskutek rewolucji kulturalnej w Chinach. Kim Ir Sen obawia³ siê jej wp³ywu na wewnêtrzn¹ sytuacjê w KRL-D oraz mo¿liwoœci utraty w³adzy. Nale¿y zgodziæ siê z Autorem w kwestii sposobów izolowania pañstwa na arenie miêdzynarodowej. Jak podkreœla on, czyniono to zgodnie ze zdaniem przywódcy Korei Pó³nocnej, i¿ najlepszym sposobem izolowania pañstwa by³o zaniechanie jakichkolwiek reform gospodarczych i poleganie w du¿ej mierze na pomocy zagranicznej. Autor trafnie ukazuje tak¿e momenty potencjalnej utraty wiarygodnoœci propagandy. W momencie, gdy nast¹pi³a zmiana w³adzy po œmierci Kim Ir Sena w 1994 r., rozpoczê³a siê klêska g³odu, a propaganda og³osi³a rekordowe zbiory zasiane jeszcze przez Wielkiego Wodza za ¿ycia. Warte podkreœlenia s¹ rozwa¿ania na temat zmiany polityki KRL-D po szczycie Phenian’2000. Spowodowa³a ona zmianê dotychczasowej linii propagandowej. Przywódcy obu pañstw koreañskich zobowi¹zali siê w Deklaracji z 15 czerwca 2000 r., i¿ bêd¹ pokojowo d¹¿yli do zjednoczenia. Republika Korei zaczê³a udzielaæ pó³nocnemu s¹siadowi pomocy gospodarczej, a propaganda KRL-D zaprzesta³a audycji krytycznych wobec Po³udnia. W kolejnych latach wiedza o dobrobycie w Korei Po³udniowej sta³a siê powszechna, co sta³o w sprzecznoœci z dotychczasow¹ propagand¹, wiêc znów nast¹pi³a zmiana w linii propagandowej.

120

Recenzje

Autor w ciekawy sposób przedstawi³ reakcjê propagandy na wybory w Republice Korei w 2007 r., które wygra³ Lee Myung Bak, przeciwnik „polityki s³onecznego zaanga¿owania” i zbli¿enia politycznego z KRL-D. Do wyborów propaganda Korei Pó³nocnej g³osi³a, ¿e Koreañczycy na Po³udniu chc¹ zbli¿enia i zjednoczenia, po wygranej Lee propaganda mia³a „twardy orzech do zgryzienia”: wygra³ „projankeski prezydent”, przeciwnik zbli¿enia z KRL-D. By³o to sprzeczne z koncepcj¹ najczystszej rasy, g³osz¹cej, i¿ Koreañczycy poprzez sw¹ tradycjê, wartoœci i historiê s¹ moralnie nieska¿on¹ ras¹, hermetycznie broni¹c¹ swojej czystoœci. Propaganda najpierw milcza³a w sprawie wyniku wyborów, a potem zarzuca³a Lee oszukanie elektoratu. W ksi¹¿ce znajduj¹ siê jednak stwierdzenia, z którymi trudno siê zgodziæ. O ile ró¿nicowanie komunizmu radzieckiego i koreañskiego, czy nawet chiñskiego, jest uzasadnione, to twierdzenie Autora, i¿ KRL-D jest pañstwem bardziej faszystowskim ni¿ komunistycznym, jest przesadzone. Równie¿ przedstawianie partii ZSRR jako „ojca-wychowawcy”, a partii KRL-D jako matki – wydaje siê byæ nieco naci¹gane (s. 67). Autor w jednym miejscu przedstawia KRL-D jako pañstwo bardziej faszystowskie ni¿ komunistyczne, w innym (s. 106-107) pisze: „[...] ZSRR traktowany jest, pomimo tylu dekad sponsoringu, ze wzgard¹. Chruszczowa potêpia siê jako zdrajcê, jednego z fa³szywych komunistów, którzy zdradzili œwiatowy socjalizm”. Trudno zgodziæ siê w tej kwestii z Autorem. Re¿im Kimów to bardziej w³asna „droga do socjalizmu” ni¿ pañstwo faszystowskie. Nie mo¿na zgodziæ siê z Autorem, i¿ ideologia D¿ucze nie jest ideologi¹. Ideologia definiowana jest jako uporz¹dkowany zbiór pogl¹dów, wyra¿aj¹cych interesy okreœlonych grup spo³ecznych1. Ideologia w ogólnym rozumieniu jest wiêc katalogiem dyrektyw do dzia³ania, które mog¹ kszta³towaæ stosunki spo³eczne. Tym w³aœnie jest D¿ucze, która spe³nia wszystkie te kryteria, zawiera przekonania wartoœciuj¹ce, ogólnoteoretyczn¹ podbudowê, przedstawia warunki realizowania przyjêtych wartoœci podstawowych i zawiera has³a ukierunkowane na realizacjê celów ideologii. O ideologii pó³nocnokoreañskiej Autor pisze (s. 68), i¿ opiera siê na instynkcie czystej koreañskiej rasy, a nie na intelekcie, co czyni j¹ inn¹ od ideologii marksizmu i stalinizmu. Trudno siê z tym twierdzeniem zgodziæ: co prawda marksizm i leninizm to tzw. socjalizm naukowy, ale nigdy nie gloryfikowa³ on intelektu i inteligencji, wrêcz przeciwnie, inteligencja by³a traktowana jako gorsza klasa spo³eczna od prostego proletariatu, tak wiêc propaganda obu pañstw w tej kwestii by³a podobna, zreszt¹ komunizm w Korei Pó³nocnej by³ „importowany” z ZSRR. 1

E. Zieliñski, Nauka o pañstwie i polityce, Warszawa 2006, s. 212-213.

Recenzje

121

Z wielu fragmentów ksi¹¿ki mo¿na wywnioskowaæ, i¿ Autor jest przeciwnikiem „Polityki s³onecznego zaanga¿owania”, czyli pomocy i dialogu politycznego z KRL-D, oraz zwolennikiem prezydenta Republiki Korei Lee Myung Baka i jego polityki izolowania Korei Pó³nocnej. Niektórzy mog¹ siê oczywiœcie zgadzaæ z takim stanowiskiem, ale wiêkszoœæ Koreañczyków podczas ostatnich wyborów pokaza³a, i¿ jest innego zdania, wybieraj¹c na prezydenta pani¹ Park Geun-hye, która deklarowa³a zmianê polityki wobec KRL-D w postaci powrotu do wspó³pracy i pojednania. Podsumowuj¹c trzeba podkreœliæ, i¿ monografia B.R. Myersa Najczystsza rasa. Propaganda Korei Pó³nocnej to pozycja warta polecenia. Pomimo wielu kontrowersyjnych dla znawców problematyki koreañskiej twierdzeñ, ksi¹¿ka stanowi cenne Ÿród³o informacji o Korei Pó³nocnej, ponadto jest napisana w sposób przystêpny i interesuj¹cy. Dla zainteresowanych tematem bêdzie to Ÿród³o rzetelnych informacji, natomiast dla przeciêtnego czytelnika bêdzie to ciekawa, a nieraz poruszaj¹ca lektura. Lech Buczek

MIROS£AW KRAJEWSKI Samorz¹d gospodarczy i zawodowy w Polsce. Studium historyczno-prawne Dobrzyñskie Towarzystwo Naukowe, Bydgoszcz 2012, ss. 235.

Na polskim rynku wydawniczym tematyka samorz¹du gospodarczego nie jest czêsto podejmowana. Wa¿ne pozycje pochodz¹ miêdzy innymi ze œrodowiska poznañskiego, skupionego wokó³ prof. Stanis³awa Wykrêtowicza, który rozpocz¹³ pionierskie badania nad tym rodzajem samorz¹du po 1989 roku. St¹d te¿ recenzent z zainteresowaniem siêgn¹³ po opisywan¹ ksi¹¿kê. Jednak¿e wzbudzi³a ona u recenzenta powa¿ne w¹tpliwoœci, gdy¿ zawiera wiele b³êdów redakcyjnych i braki merytoryczne, a podana w niej definicja samorz¹du gospodarczego zosta³a skopiowana z Wikipedii (a poœrednio z publikacji recenzenta). Ksi¹¿ka zosta³a wydana przez Dobrzyñskie Towarzystwo Naukowe, którego wspó³za³o¿ycielem by³ Autor, w wydawnictwie „Verbum”, propagowanym przez Autora w Internecie. Recenzowan¹ pracê mo¿na wiêc zaliczyæ do typowych przyk³adów tzw. self-publishing. Publikacja sk³ada siê z siedmiu rozdzia³ów, uzupe³nionych o postulaty de lege ferenda. W I rozdziale Autor opisa³ historiê samorz¹du gospodarczego i zawodowego od okresu œredniowiecza do upadku I Rzeczypospolitej. Drugi rozdzia³ zosta³ poœwiêcony samorz¹dowi gospodarczemu i zawodowemu w okresie zaborów. W trzystronicowym rozdziale trzecim zawarto kilka uwag na temat miejsca samorz¹du w konstytucjach polskich. Dzieje samorz¹du w okresie II RP i okupacji Autor omówi³ w kolejnym rozdziale, a rozdzia³ pi¹ty dotyczy czasów PRL. Samorz¹d gospodarczy w Polsce po 1989 roku zosta³ przedstawiony w rozdziale szóstym, a rozdzia³ ostatni odnosi siê do wspó³czesnego samorz¹du zawodowego. Recenzent pragnie zacz¹æ od najwa¿niejszego zarzutu: skopiowania definicji samorz¹du gospodarczego bezpoœrednio z Wikipedii, a poœrednio z publikacji recenzenta. W Prolegomenie Autor nawi¹za³ do ró¿nych definicji samorz¹du gospodarczego, a¿ na stronie 16 i 17 poda³ definicjê tego¿ samorz¹du. Jak¿e zdumiony by³ recenzent, gdy definicja Miros³awa Krajewskiego okaza³a siê definicj¹ wypracowan¹ przez recenzenta w ci¹gu badañ w³asnych nad samorz¹dem gospodarczym, prowadzonych od 2005 roku, o czym – jak s¹dzi recenzent – Miros³aw Krajewski zapewne nie wie, gdy¿ – i to jest kolejny paradoks budz¹cych ju¿ nie raz kontrowersje w œwiecie

Recenzje

123

polskiej nauki dzia³añ Miros³awa Krajewskiego1 – definicja ta zosta³a przepisana nie bezpoœrednio z publikacji recenzenta, ale z Wikipedii. Jak do tego dosz³o, recenzent postara siê wyjaœniæ poni¿ej, gdy¿ sytuacja ta obrazuje, co dzieje siê, gdy dana osoba przepisuje treœæ, o której byæ mo¿e nie wie, czyjego jest autorstwa, pisz¹c ksi¹¿kê z tematyki, w której – jak mo¿na odnieœæ wra¿enie po lekturze tekstu – nie ma pe³nej orientacji, nie odwo³uj¹c siê do literatury przedmiotu i zapewne nie wiedz¹c o tym, ¿e niczego nieœwiadomy twórca pierwotnego tekstu siêgnie do jego pracy. Autorska definicja samorz¹du gospodarczego zosta³a zaproponowana przez recenzenta na ³amach „Studiów z Dziejów Pañstwa i Prawa Polskiego” w 2007 roku, w nawi¹zaniu miêdzy innymi do koncepcji Tomasza Jêdrzejewskiego i Teresy Rabskiej2. Zosta³a rozwiniêta w trakcie kolejnych studiów, by³a prezentowana na konferencjach naukowych i podana w „Przegl¹dzie Politologicznym” z 2011 roku3. Zostanie te¿ wykorzystana w podrêczniku do prawa administracyjnego wydawnictwa „Iuris”. W miêdzyczasie – o czym recenzent informowa³ czytelników swoich artyku³ów naukowych w przypisach – definicja ta zosta³a u¿yta w skrypcie pisanym dla studentów w serwisie Wikibooks, siostrzanym projekcie znanej Wikipedii. Jako ¿e recenzent jest jednoczeœnie hobbystycznym wikipedyst¹, to zawar³ j¹ te¿ w artykule Samorz¹d gospodarczy na Wikipedii. Dokona³ tego w maju 2010 roku (jak ³atwo mo¿na siê dowiedzieæ z historii edycji) opatruj¹c – czego Miros³aw Krajewski nie zrobi³ – aparatem naukowym. Stamt¹d skopiowa³ j¹ i przedstawi³ pod w³asnym nazwiskiem w³aœnie Miros³aw Krajewski. Ca³y akapit od s³owa „Jednoczeœnie” na stronie 16 do s³owa „przymusem” na stronie 17 jest przepisany z Wikipedii. Oprócz zarzutu przypisywania sobie przez Autora cudzej twórczoœci recenzent pragnie wyraziæ tak¿e inne uwagi krytyczne w odniesieniu do recenzowanej publikacji. Autor stawia³ s¹dy ocenne, które nie znajduj¹ pokrycia w Ÿród³ach, np. na stronie 40. Przejawia³ te¿ manierê ci¹g³ego korzystania z jednego Ÿród³a i powielania zawartych w nim informacji. Przyk³adem tego jest sta³e odwo³ywanie siê do artyku³u S³awomira Kamosiñskiego o Izbie Przemys³owo-Handlowej w Bydgoszczy. Przyk³ady zaczerpniête z pracy S³awomira Kamosiñskiego zosta³y uzupe³nione wzmiankami opartymi na tekœcie Mariusza Mazany o izbach przemys³owo-handlowych 1 Por. M. Wroñski, Mia³em jednak racjê, „Forum Akademickie” 2012, nr 6 (http://forum akademickie.pl/fa/2012/06/mialem-jednak-racje/), dzia³: „Z archiwum nieuczciwoœci naukowej” i inne teksty M. Wroñskiego na temat Miros³awa Krajewskiego. 2 K. D¹browski, Izby przemys³owo-handlowe Drugiej Rzeczypospolitej jako instytucje samorz¹du przemys³owo-handlowego. Ujêcie doktrynalne i konstytucyjne, „Studia z Dziejów Pañstwa i Prawa Polskiego” 2007, nr 10, s. 303-321. 3 K. D¹browski, Innowacyjnoœæ izb gospodarczych na tle modernizacyjnej funkcji prawa, „Przegl¹d Politologiczny” 2011, nr 4, s. 59-70.

124

Recenzje

w Bydgoszczy i Gdyni. Autor pomin¹³ tym samym dzieje izb w Galicji i na Kresach, nie mówi¹c o Izbie Przemys³owo-Handlowej w Warszawie i Zwi¹zku Izb Przemys³owo-Handlowych RP. Recenzent nie wie, czy Autor prowadzi³ w³asne badania naukowe nad opisywanym przedmiotem, czy tylko odtwórczo skorzysta³ z osi¹gniêæ wymienionych badaczy. Autor nie wykorzysta³ ponadto obszernej literatury historycznej i prawnej, jaka powsta³a na temat samorz¹du gospodarczego i zawodowego w ostatnich dziesiêciu latach. Recenzent ma na myœli w szczególnoœci prace Zbigniewa Adamowicza o organizacjach gospodarczych, Paw³a Antkowiaka i Dominika Sypniewskiego o samorz¹dzie zawodowym, Marty Balcerek o izbach rolniczych w Niemczech, Jana Basty o Izbie Przemys³owo-Handlowej w Rzeszowie, Jaros³awa Jastrzêbskiego o izbach rzemieœlniczych, Marcina Jurewicza o samorz¹dzie gospodarczym z punktu widzenia teorii administracji, Martyny Jurzyk o oœwiacie samorz¹du gospodarczego, Krzysztofa Bojarskiego, W³adys³awa Kaszy i Romana Zdybela o modelu samorz¹du gospodarczego w Polsce, Henryka Kapiszewskiego, Tomasza Kargola, Anieli Kie³bickiej, Leszka Zachuty i Andrzeja Zdebskiego o Izbie Przemys³owo-Handlowej w Krakowie, Emilii Konopskiej-Struœ o wspó³czesnych rzemieœlnikach, Marka Wojtylaka o rzemioœle w okresie okupacji, o historycznych artyku³ach Juliana Kuciñskiego i Boles³awa K³apkowskiego nie wspominaj¹c. Ponadto Autor nie siêgn¹³ do akt instytucji samorz¹du gospodarczego, których zachowa³o siê tak wiele w polskich archiwach. Niedoci¹gniêcia merytoryczne poskutkowa³y nadmiernymi uproszczeniami. Przyk³adem jest wymienienie przez Autora tylko dwóch sekcji izb przemys³owo-handlowych, z pominiêciem sekcji górniczej Izby sosnowieckiej, ¿eglugowo-portowej gdyñskiej i bankowo-ubezpieczeniowej Izby warszawskiej (s. 45). Maj¹c na uwadze postêp badañ nad administracj¹ Generalnego Gubernatorstwa, a w szczególnoœci izb dystryktowych, razi powielanie nieaktualnych tez o izbach w okresie II wojny œwiatowej (s. 64). Recenzent odnosi wra¿enie, ¿e wady tekstu pokrywane s¹ przez Autora ciekawostkami, na przyk³ad o tym, ¿e „biret adwokat móg³ tylko wk³adaæ podczas wyg³aszania mowy obroñczej” (s. 57). Przy okazji nawi¹zania do samorz¹du adwokackiego recenzenta dziwi³ pocz¹tkowo brak numeracji stron, gdy Autor cytowa³ Adama Redzika. Okaza³o siê jednak, ¿e nie korzysta³ z jego prac, ale ze strony internetowej http://www.palestra.pl, któr¹ wprawdzie poda³ w przypisie na stronie 27, ale recenzent nie znalaz³ jej w bibliografii. Od strony merytorycznej, wed³ug recenzenta, Autorowi nie przynosi chluby odwo³ywanie siê w XXI wieku, przy tak rozwiniêtych badaniach nad samorz¹dem, do encyklopedii Glogera. Zaœ szósty rozdzia³ Czêœciowe odrodzenie samorz¹du gospodarczego w III RP (1989-2011) stanowi – w ocenie

Recenzje

125

recenzenta – zestawienie informacji ze stron internetowych izb gospodarczych. Autor czêsto podawa³ w przypisach swoje w³asne podrêczniki. Recenzent nie odnosi³by siê do takiego zabiegu krytycznie, gdyby nie nadmierna – zdaniem recenzenta – liczba autocytowañ. Gdy Autor powo³ywa³ podrêczniki innych autorów, to zdarzy³o siê, ¿e siêgn¹³ do ich starych wydañ, na przyk³ad Janusza Skodlarskiego z zakresu historii gospodarczej. W¹tpliwoœci recenzenta budzi ponadto stosowanie przez Autora s³ów pochodzenia greckiego i ³aciñskiego do opisywania tytu³ów rozdzia³ów, jak równie¿ pojedyncze przypadki u¿ywania szyku koñcowego (np. s. 50). £¹cznie nasuwa to u recenzenta skojarzenie z – niestosownym w publikacjach naukowych – archaizowaniem tekstu. Kolejn¹ spraw¹ s¹ b³êdy redakcyjne, od których roi siê w pracy. Przypisy maj¹ oddzieln¹ numeracjê dla ka¿dego rozdzia³u i ju¿ na pierwszej stronie przypis nr 2 brzmi: M. Jaroszyñski, Nadzór nad samorz¹dem. Pamiêtnik Zjazdu p r z e d s t a w i c i e l k i [podkr. recenzenta] sejmików powiatowych w Warszawie 2 lutego 1925 r., Warszawa 1925. Prawid³owa nazwa jest nieco inna: Pamiêtnik Zjazdu Przedstawicieli Sejmików Powiatowych w Warszawie w dniu 2-gim i 3-im lutego 1925 r., Warszawa 1925. Ponadto Autor powinien zaznaczyæ, ¿e artyku³ Jaroszyñskiego jedynie pochodzi z „Pamiêtnika”, a nie nim jest, stosuj¹c skrót „[w:]”. Niespójne wywody gramatyczne i stylistyczne pojawi³y siê na stronie 46, gdy Autor omawia³ izby rolnicze. Na stronie 68 Autor napisa³: „Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego [...] wprowadzi³ obowi¹zek przynale¿noœci rzemieœlników do cechów, k t ó r y u t r z y m a n o s i ê [podkr. recenzenta] a¿ do roku 1988”. Autor nie trzyma³ siê konwencji stosowania przypisów. Raz podawa³ nazwê wydawnictwa, a innym razem ju¿ nie. Tê sam¹ pozycjê cytowa³ na ró¿ne sposoby, raz „red.”, raz „pod red.”, a innym razem „pr. zbior. pod red. nauk.”. Nieprawid³owo, pod k¹tem metodologicznym, cytowa³ ksi¹¿ki pod redakcj¹ Stanis³awa Wykrêtowicza: Samorz¹d w Polsce. Istota, formy, zadania z 2004 roku oraz Spór o samorz¹d gospodarczy z 2005 roku. Zgodnie z regu³ami cytowania publikacji, gdy po raz pierwszy pozycja jest podawana w bibliografii nale¿y wskazaæ jej pe³ny tytu³ (Spór o samorz¹d gospodarczy w Polsce, red. S. Wykrêtowicz, Poznañ 2005), a nastêpnie tytu³ skrócony (np. Spór o samorz¹d...). Natomiast Autor czyni³ to w sposób dowolny. W bibliografii na stronie 226 druga z wymienionych pozycji widnieje pod jeszcze innym tytu³em: Spór o s s a m o r z ¹ d [podkr. recenzenta] gospodarczy w Polsce. Autor polemizowa³ ze Stanis³awem Wykrêtowiczem w jednym z przypisów, ale zdaniem recenzenta nie do koñca s³usznie, wyrywaj¹c z kontekstu stwierdzenia tego nestora badañ nad samorz¹dem gospodarczym w Polsce. Nieporz¹dek – w odczuciu recenzenta – panuje w bibliografii. W nag³ówku mo¿na przeczytaæ, i¿ bibliografia ma uk³ad alfabetyczno-chronologiczny.

126

Recenzje

Jednak¿e mo¿na odnieœæ wra¿enie, ¿e struktura ta zosta³a prze³amana. Bibliografia zosta³a podzielona na: 1) Ÿród³a prawa, 2) Ÿród³a drukowane, 3) encyklopedie i s³owniki, 4) opracowania, 5) artyku³y naukowe, 6) prasê i artyku³y popularnonaukowe, 7) orzeczenia, 8) witryny internetowe. Raz Autor poda³ w bibliografii numery stron, innym razem zakresy stron, a sporadycznie nie podawa³ ich wcale. ród³a prawa zosta³y u³o¿one od dekretów, przez Konstytucjê z 1997 r. (ale zabrak³o Konstytucji marcowej i kwietniowej, które powo³ano w tekœcie pracy); obwieszczenia, rozporz¹dzenia i ustawy. Co prawda, Konstytucjê marcow¹ da siê odszukaæ, ale wœród ustaw. Szczególnie rozporz¹dzenia zosta³y zestawione – jak siê wydaje – w sposób nieuporz¹dkowany. Rozpoczynaj¹ siê rozporz¹dzeniem ministra b. dzielnicy pruskiej z 1920 r., potem jest rozporz¹dzenie ministra sprawiedliwoœci z 1922 r., a potem ministra przemys³u i handlu z grudnia 1927 roku, po czym tego¿ ministra z listopada 1927 roku i ponownie ministra sprawiedliwoœci z 1932 roku. Miêdzy wymieszanymi rozporz¹dzeniami ministrów przedwojennych, powojennych i wspó³czesnych wstawiono rozporz¹dzenia Prezydenta RP z lat dwudziestych. Przyk³ad b³êdów literowych i interpunkcyjnych natury technicznej, mo¿na znaleŸæ na stronie 45: „Na podstawie decyzji Rady Ministrów z 3 0 w r z e œ n i a 1 9 3 3 r . z l i k w i d o w a n i [podkr. recenzenta] Izbê Przemys³owo-Handlow¹ w Bydgoszczy”. Pomy³ki pojawi³y siê wœród – zamieszczonych w bibliografii – stron internetowych. Przyk³adowo: „14.01.201” – przy Krajowej Izbie Bieg³ych Rewidentów, któr¹ Autor nazwa³ b³êdnie: Krajow¹ Izb¹ Rewidentów Bieg³ych; „12.12.10” zamiast „12.12.2010”, „23/01.211”, zamiast „23.01.2011”. Wymienione b³êdy oraz przyk³ad nierzetelnoœci badawczej sprawiaj¹, ¿e – zdaniem recenzenta – pozycja autorstwa Miros³awa Krajewskiego nie wnosi istotnego wk³adu w rozwój nauki polskiej na polu samorz¹du gospodarczego i zawodowego, a wrêcz stanowi negatywny przyk³ad wykonywania dzia³alnoœci naukowej. Karol D¹browski

SPRAWOZDANIA

ZAWODY CENTRALNE OLIMPIADY WIEDZY O INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ Lublin, 13 kwietnia 2012 r.

W dniu 13 kwietnia 2012 r. na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Paw³a II odby³y siê zawody centralne ogólnopolskiej Olimpiady Wiedzy o Integracji Europejskiej. Zakoñczy³y siê one wy³onieniem 6 laureatów, a 31 uczniów uzyska³o status finalisty. Olimpiada Wiedzy o Integracji Europejskiej jest organizowana przez Instytut Europeistyki na Wydziale Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II. Wsparcie merytoryczne Olimpiady zapewnia Rada Programowa z³o¿ona z wybitnych specjalistów z zakresu nauk prawnych i politycznych, a wsparcie finansowe – Ministerstwo Edukacji Narodowej, na podstawie umowy zawartej w zwi¹zku z realizacj¹ zadania publicznego Organizacja i przeprowadzenie olimpiad w latach szkolnych 2010/2011, 2011/2012, 2012/2013. Patronat honorowy nad Olimpiad¹ sprawuj¹: Minister Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej Rados³aw Sikorski, Marsza³ek Województwa Lubelskiego Krzysztof Hetman oraz lubelscy pos³owie do Parlamentu Europejskiego: prof. dr hab. Lena Kolarska-Bobiñska oraz dr hab. Miros³aw Piotrowski, prof. KUL. Celem tego przedsiêwziêcia jest rozwijanie wiedzy uczniów na temat historii i wspó³czesnoœci Unii Europejskiej oraz kszta³towanie postawy poszanowania dla dziedzictwa historycznego i kulturowego Europy. Olimpiada Wiedzy o Integracji Europejskiej zosta³a pomyœlana jako olimpiada tematyczna, zwi¹zana z problematyk¹ przekrojow¹, jak¹ jest integracja europejska. Uczniowie bior¹cy udzia³ w Olimpiadzie powinni orientowaæ siê we wspó³czesnych procesach i zjawiskach spo³eczno-politycznych, mieæ opanowan¹ wiedzê przewidzian¹ w programie szkolnym z zakresu przedmiotów merytorycznie zwi¹zanych z tematyk¹ Olimpiady (wiedza o spo³eczeñstwie, historia najnowsza, wiedza o kulturze, podstawy przedsiêbiorczoœci, geografia) oraz wiadomoœci okreœlone programem Olimpiady. Prawo do udzia³u w Olimpiadzie przys³uguje, co do zasady, wszystkim uczniom szkó³ ponadgimnazjalnych: liceów ogólnokszta³c¹cych, liceów profilowanych, techników, uzupe³niaj¹cych liceów ogólnokszta³c¹cych i techników uzupe³niaj¹cych oraz ponadpodstawowych szkó³ œrednich, ogólnokszta³c¹cych i zawodowych, daj¹cych mo¿liwoœæ uzyskania œwiadectwa dojrza³oœci.

130

Sprawozdania

Status finalisty Olimpiady przys³uguje uczniom, którzy w etapie pierwszym zawodów centralnych uzyskaj¹ minimum 50% punktów mo¿liwych do zdobycia. Status laureata otrzymuj¹ uczestnicy, którzy zostan¹ zakwalifikowani do trzeciego etapu zawodów centralnych. Finaliœci i laureaci s¹ zwolnieni z ca³oœci lub czêœci procedury rekrutacji w wybranych szko³ach wy¿szych, których senaty podjê³y stosowne uchwa³y. Aktualnie s¹ to: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Paw³a II, Uniwersytet Jagielloñski, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Uniwersytet Miko³aja Kopernika w Toruniu, Uniwersytet Opolski i Uniwersytet Wroc³awski. Ponadto uczestnicy zawodów centralnych uzyskuj¹ nagrody rzeczowe, nagrod¹ dla zwyciêzcy jest laptop. Olimpiada jest konkursem odbywaj¹cym siê cyklicznie. Obowi¹zuj¹ca umowa z Ministerstwem Edukacji Narodowej obejmuje trzy edycje. W roku szkolnym 2010/2011 odby³a siê I edycja Olimpiady, której has³em by³o: Unia Europejska po reformach Traktatu z Lizbony. Edycja w roku szkolnym 2011/2012 odby³a siê pod has³em Polska Prezydencja w Unii Europejskiej. Zawody Olimpiady s¹ trzystopniowe i obejmuj¹: I stopieñ – zawody szkolne, II stopieñ – zawody okrêgowe, III stopieñ – zawody centralne. Zawody szkolne obecnej, II edycji odby³y siê 24 paŸdziernika 2011 r. Uczniowie rozwi¹zywali test jednokrotnego wyboru w swoich macierzystych szko³ach. Zawody okrêgowe odby³y siê 13 stycznia 2012 r. Przeprowadzono je w szesnastu szko³ach, w których ustanowiono Komitety Okrêgowe. Na ka¿de województwo przypada³ jeden Komitet Okrêgowy. Podczas zawodów okrêgowych uczniowie rozwi¹zywali test jednokrotnego wyboru oraz odpowiadali pisemnie na dwa pytania otwarte. Zawody centralne odby³y siê 13 kwietnia 2012 r. w Lublinie, w budynku Collegium Iuridicum Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, i sk³ada³y siê z trzech etapów. W ramach pierwszego uczniowie rozwi¹zywali test jednokrotnego wyboru, drugi etap obejmowa³ pytania otwarte z zakresu tematu specjalnego – Polskiej Prezydencji w Unii Europejskiej, natomiast w trzecim etapie uczestnicy rozwi¹zywali wylosowany kazus. Otwarcia zawodów centralnych dokona³ ks. dr hab. Wies³aw Bar, prof. KUL, Prodziekan Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji KUL oraz dr hab. Artur Kuœ, prof. KUL, Dyrektor Instytutu Europeistyki KUL i Przewodnicz¹cy Rady Programowej Olimpiady. Odczytano list Ministra Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej Rados³awa Sikorskiego skierowany do uczestników zawodów. Mgr Agnieszka Parol, Koordynator Olimpiady i Przewodnicz¹ca Komitetu G³ównego Olimpiady, przedstawi³a program i wyjaœni³a zasady przeprowadzenia zawodów centralnych. W roku szkolnym 2011/2012 w Olimpiadzie uczestniczy³o 1128 uczniów szkó³ ponadgimnazjalnych (pierwsza edycja Olimpiady zgromadzi³a 795 uczestników). W zawodach okrêgowych udzia³ wziê³o 173 uczniów, zaœ

Sprawozdania

131

do zawodów centralnych zakwalifikowa³o siê 53 uczestników z ca³ej Polski, a przyst¹pi³o 48 uczestników. W pierwszym etapie zawodów centralnych 11 osób nie uzyska³o wymaganej liczby punktów i zakoñczy³o wspó³zawodnictwo, uzyskuj¹c wy³¹cznie zaœwiadczenie o uczestnictwie, a kolejne 25 osób uzyska³o status finalisty, równie¿ koñcz¹c na tym etapie rywalizacjê. Do etapu drugiego zakwalifikowano 12 osób z najwy¿szymi wynikami. Uczniowie, którzy ukoñczyli zawody po drugim etapie, tak¿e otrzymali status finalisty. Do trzeciego etapu przyst¹pi³o 6 osób, które tym samym uzyska³o status laureata Olimpiady. W etapie trzecim wy³oniono zwyciêzcê, którym zosta³ £ukasz Szubelak z Gdyni. Dziêki szerokiemu gronu sponsorów wszyscy uczestnicy zawodów centralnych otrzymali nagrody rzeczowe. Nagrody uczestnikom wrêczyli: prof. dr hab. Lena Kolarska-Babiñska; ks. dr hab. Wies³aw Bar, prof. KUL; dr hab. Artur Kuœ, prof. KUL; pani Magdalena Fotek-Ku³ak, Kierownik Oddzia³u Europejskiej Wspó³pracy Terytorialnej przy Urzêdzie Marsza³kowskim Województwa Lubelskiego oraz pan Zbyszko Stojanowski-Han reprezentuj¹cy europos³a dr hab. Miros³awa Piotrowskiego, prof. KUL. Fundatorami nagród byli patroni honorowi oraz: Ars boni et aequi Przedsiêbiorstwo Wydawnicze, Wydawnictwo C.H. Beck, Wydawnictwo Od.Nowa, Wydawnictwo Wolters Kluwer Polska, Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce, Regionalne Centrum Informacji Europejskiej w Lublinie, Punkt Informacyjny Europe Direct – Lublin. Organizatorzy Olimpiady Wiedzy o Integracji Europejskiej podkreœlaj¹ z dum¹, ¿e cieszy siê ona coraz wiêkszym zainteresowaniem wœród uczniów i nauczycieli szkó³ ponadgimnazjalnych. Wysoki poziom wiedzy uczniów, w szczególnoœci uczestników zawodów centralnych, œwiadczy o du¿ym nak³adzie pracy, jaki wk³adaj¹ oni w przygotowania do Olimpiady. Z uwagi na powy¿sze nale¿y stwierdziæ, ¿e Olimpiada realizuje swój cel i spe³nia przyjête dla niej za³o¿enia. Katarzyna Miaskowska-Daszkiewicz Agnieszka Parol

FIDES ET BELLUM PAMIÊCI BISKUPA, PROFESORA, GENERA£A TADEUSZA P£OSKIEGO Konferencja naukowa Olsztyn, 19 kwietnia 2012 r.

Dnia 19 kwietnia 2012 r., w drug¹ rocznicê katastrofy smoleñskiej, w Centrum Konferencyjnym Uniwersytetu Warmiñsko-Mazurskiego (UWM) odby³a siê konferencja naukowa pt. Fides et bellum. Pamiêci Biskupa, Profesora, Genera³a Tadeusza P³oskiego. Wiod¹cym organizatorem przedsiêwziêcia by³ Wydzia³ Prawa i Administracji (WPiA) UWM oraz Ordynariat Polowy Wojska Polskiego (OP). Do jego zorganizowania przyczyni³y siê tak¿e: Urz¹d Miasta Olsztyna, Starostwo Powiatowe w Bartoszycach, Wy¿sza Szko³a Gospodarki Euroregionalnej w Józefowie oraz Agtes Sp. z o.o. z Warszawy. Konferencja zosta³a podzielona na dwie czêœci: wspomnieniow¹ oraz naukow¹. Uroczystoœæ rozpoczêto Msz¹ œw. w koœciele akademickim p.w. œw. Franciszka z Asy¿u w Olsztynie. Mszy œw. przewodniczy³ JE Abp Wojciech Ziemba – Metropolita Warmiñski (który wyg³osi³ tak¿e kazanie) wraz z JE Abpem Seniorem Edmundem Piszczem. W koncelebrze wziê³o udzia³ 35 ksiê¿y. Mszê œw. uœwietnili swoj¹ obecnoœci¹: chór UWM im. prof. Wiktora Wawrzyczka wraz z solistami, pod dyr. Bogus³awa Paliñskiego, poczet sztandarowy 1 Batalionu Sk³adowania Wojska Polskiego w Olsztynie (którego sztandar by³ poœwiêcony przez Œp. Biskupa P³oskiego), a tak¿e delegacja bo¿ogrobców z Warszawy, czyli Zakonu Rycerskiego Œwiêtego Grobu Bo¿ego w Jerozolimie (do tego zakonu nale¿a³ tak¿e Œp. Biskup P³oski). Na Mszy œw. zgromadzi³a siê rodzina Biskupa, przedstawiciele w³adz miasta i regionu, pos³owie i senatorowie Ziemi Warmiñskiej oraz wielu wspó³pracowników, przyjació³ i znajomych Œp. Biskupa Tadeusza P³oskiego: ksiê¿y, wyk³adowców, wojskowych, kilka delegacji Stra¿y Granicznej (Œp. Biskup P³oski by³ kapelanem SG), pracowników administracyjnych WPiA UWM, zarówno obecnych, jak i by³ych. Po Mszy œw. zgromadzeni goœcie udali siê pod pomnik w Alei Ofiar Katyñskich na Górce Kortowskiej i z³o¿yli kwiaty. Po raz pierwszy przy pomniku stanê³a wojskowa 4-osobowa warta honorowa ¿o³nierzy 1 Batalionu Sk³adowania WP w Olsztynie, a tak¿e zosta³ odegrany na tr¹bce sygna³ „Cisza”. Nastêpnie, o godz. 10.00, we foyer Centrum Konferencyjnego ods³oniêto wystawê przygotowan¹ przez Muzeum Ordynariatu Polowego w Warsza-

Sprawozdania

133

wie. Uroczystego otwarcia i przeciêcia wstêgi dokonali: prof. Szczepan Figiel – prorektor UWM ds. rozwoju, prof. Bronis³aw Sitek – Dziekan WPiA UWM, ks. pra³. p³k January W¹troba – Wikariusz Generalny Biskupa Polowego, gen. dyw. Jan Klejszmit – kanclerz Wojskowej Akademii Technicznej, a tak¿e Metropolita Warmiñski Abp Wojciech Ziemba i Abp Senior Edmund Piszcz. O godz. 10.30 rozpoczê³a siê uroczysta czêœæ wspomnieniowa. Zanim Dziekan WPiA UWM prof. Bronis³aw Sitek przywita³ przyby³ych goœci, w tle na ekranie mo¿na by³o obejrzeæ prezentacjê Nadwiœlañskiego Oddzia³u Stra¿y Granicznej im. Powstania Warszawskiego pt. Biskup Polowy Wojska Polskiego gen. broni prof. dr hab. Tadeusz P³oski. Po uroczystym przemówieniu Dziekana WPiA UWM g³os zabrali m.in.: Abp Wojciech Ziemba, prof. Szczepan Figiel, Prezydent Olsztyna dr in¿. Piotr Grzymowicz, gen. dyw. Jan Klejszmit oraz przedstawiciel pos³ów Ziemi Warmiñskiej pose³ Jerzy Szmit. Dr Lech Grochowski, sprawuj¹cy rolê gospodarza, odczyta³ list od Prezydenta RP, Bronis³awa Komorowskiego oraz przemówienie prof. Ryszarda Góreckiego – Senatora Ziemi Warmiñskiej i rektora-elekta UWM. Kolejnym punktem programu by³y wyst¹pienia wspomnieniowe zaproszonych goœci. Wspomnienia zaprezentowali m.in.: Dziekan Wydzia³u Nauk Ekonomicznych UWM prof. dr hab. Miros³aw Gornowicz, prof. dr hab. Tadeusz Jasudowicz z WPiA UWM, prof. nadzw. Bronis³aw M³odziejowski z WPiA UWM, gen. dyw. dr in¿. Stanis³aw Krysiñski, gen. dyw. Ryszard Micha³owski – by³y Naczelny Prokurator Wojskowy, p³k rez. dr Henryk Kempiñski z Komendy G³ównej Stra¿y Granicznej, pp³k SG dr Wojciech Grobelski z Centralnego Oœrodka Szkolenia Stra¿y Granicznej w Koszalinie oraz mgr Katarzyna Zaworska – przedstawicielka studentów WPiA UWM. W trakcie trwania czêœci wspomnieniowej na g³ównym ekranie mo¿na by³o obejrzeæ prezentacjê kilkuset zdjêæ Œp. Biskupa Tadeusza P³oskiego, które organizatorzy konferencji pozyskali od przyjació³, znajomych, naukowców, Ordynariatu Polowego oraz z ró¿nych zasobów UWM. Zakoñczy³ j¹ koncert Chóru Reprezentacyjnego Zespo³u Artystycznego Wojska Polskiego pod batut¹ Paw³a Szkopa. Podczas uroczystoœci odby³a siê tak¿e prezentacja albumu Wspomnienia o Tadeuszu P³oskim – biskupie, generale i profesorze, pod redakcj¹ Zbigniewa Kêpy i Martyny Seroka, wydanego wspólnie przez WPiA UWM oraz OP. W tym samym dniu w Auli Karmazynowej Centrum Konferencyjnego UWM odbywa³a siê równie¿ konferencja naukowa. Opiekê merytoryczn¹ nad konferencj¹ sprawowa³ prof. Tadeusz Jasudowicz (Katedra Praw Cz³owieka i Prawa Europejskiego WPiA UWM). Konferencja zosta³a podzielona na cztery sesje tematyczne. Pierwsza sesja Dorobek Ksiêdza Biskupa by³a moderowana przez ks. prof. dra hab. Ryszarda Sztychmilera. Wyst¹pili w niej z referatami: ks. pra³at Dziekan Stra¿y Granicznej dr Zbigniew Kêpa (Biskupa Genera³a Tadeusza P³oskiego rozumienie Ojczyzny), prof. dr hab. Wie-

134

Sprawozdania

s³aw Jan Wysocki (Utworzenie duszpasterstwa wojskowego w Wojsku Polskim), prof. dr hab. Andrzej Ba³andynowicz (Wolnoœæ myœli, sumienia i religii na tle praw cz³owieka i prawa humanitarnego w nauczaniu Biskupa, Profesora i Genera³a Tadeusza P³oskiego). Na sesji drugiej – Bellum, której przewodniczy³ prof. dr hab. Tadeusz Jasudowicz, wyst¹pienia zaprezentowali: prof. dr hab. Jan Krajczyñski (Paw³a W³odkowica myœl o wojnie) oraz dr doc. El¿bieta Mikos-Skuza (Autonomia iuris in bello wzglêdem ius ad bellum – wspó³czesne wyzwania). Po obu sesjach nast¹pi³a dyskusja. Kolejnej, trzeciej sesji – Miscellanea przewodniczy³ ponownie prof. dr hab. Tadeusz Jasudowicz. W tej czêœci prelekcje mieli: prof. dr hab. Piotr Daranowski (Ruch Autonomii Œl¹ska – refleks obywatelskiej postawy czy projekt dezintegracji RP?), prof. dr hab. Andrzej Sylwestrzak (Filozofia sprawiedliwoœci Œw. Augustyna), a tak¿e ks. prof. dr hab. Ryszard Sztychmiler (Znaczenie udzia³u pe³nomocnika w procesie o niewa¿noœæ ma³¿eñstwa). Czwartej sesji – ostatniej – Od Katynia do Smoleñska przewodniczy³ prof. dr hab. Piotr Daranowski. W tej czêœci g³os zabrali: prof. dr hab. Karol Karski (Prawnomiêdzynarodowa kwalifikacja Zbrodni Katyñskiej), prof. dr hab. Ireneusz C. Kamiñski (W³aœciwoœæ czasowa (ratione temporis) Europejskiego Trybuna³u Praw Cz³owieka w Strasburgu w sprawach dotycz¹cych prawa do ¿ycia – uwagi na kanwie „skarg katyñskich”) i prof. dr hab. Tadeusz Jasudowicz (Od Tragedii Katyñskiej do Tragedii Smoleñskiej z perspektywy prawa miêdzynarodowego i praw cz³owieka). Nastêpnie mia³a miejsce gor¹ca dyskusja, po której prof. T. Jasudowicz uroczyœcie zakoñczy³ konferencjê, zapowiadaj¹c na jesieñ kolejn¹ konferencjê dotycz¹c¹ tematyki Katynia. Pok³osiem obu konferencji bêdzie publikacja Ksiêga poœwiêcona pamiêci Biskupa, Profesora, Genera³a Œp. Tadeusza P³oskiego, pod redakcj¹ Bronis³awa Sitka, Tadeusza Jasudowicza i Martyny Seroka, która bêdzie zawiera³a artyku³y z zakresu prawa humanitarnego, kanonicznego, wyznaniowego, a tak¿e zagadnieñ dotycz¹cych pokoju, wojny i etyki – obszarów badawczych, którymi zajmowa³ siê Œp. Biskup Tadeusz P³oski. Martyna Seroka

ŒRODKI PRZECIWDZIA£ANIA TERRORYZMOWI W PRAWIE KARNYM Miêdzynarodowa konferencja naukowa Lublin, 16 maja 2012 r.

W dniu 16 maja 2012 r. na Wydziale Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II odby³a siê Miêdzynarodowa Konferencja Naukowa pt. Œrodki przeciwdzia³ania terroryzmowi w prawie karnym, która zosta³a zorganizowana przez Katedrê Prawa Karnego KUL oraz Ko³o Naukowe Studentów Prawa KUL we wspó³pracy z Okrêgow¹ Rad¹ Adwokack¹ w Lublinie. Patronat Honorowy nad konferencj¹ objêli: Marsza³ek Województwa Lubelskiego – Krzysztof Hetman, Prezydent Miasta Lublin – Krzysztof ¯uk, Przewodnicz¹cy Rady Miasta Lublin – Piotr Kowalczyk, Dziekan ORA w Lublinie – Piotr Sendecki oraz Centrum Badañ nad Terroryzmem Collegium Civitas w Warszawie. Ze strony uczelni, Patronat Honorowy objêli: Rektor KUL – Jego Magnificencja ks. prof. dr hab. Stanis³aw Wilk oraz Dziekan WPPKiA KUL – ks. prof. dr hab. Antoni Dêbiñski. W konferencji uczestniczyli zarówno wyk³adowcy akademiccy z polskich oraz zagranicznych oœrodków naukowych, jak równie¿ praktycy prawa oraz doktoranci i studenci prawa. Tematyka konferencji dotyczy³a szeroko pojêtego zjawiska terroryzmu i metod przeciwdzia³ania jego wystêpowaniu, przyjêtych na p³aszczyŸnie prawa polskiego, europejskiego oraz miêdzynarodowego. W czasie debaty zosta³a równie¿ poruszona kwestia genezy i uwarunkowañ historycznych terroryzmu oraz jego oddzia³ywania na ¿ycie gospodarcze, polityczne i spo³eczne. Konferencjê w imieniu Dziekana WPPKiA KUL, ks. prof. dra hab. Antoniego Dêbiñskiego, otworzy³ Prodziekan WPPKiA KUL – o. dr hab. Wies³aw Bar OFM Conv, prof. KUL, który w swoim wyst¹pieniu poruszy³ kwestiê zagro¿eñ dla podstawowych wolnoœci i praw cz³owieka, jakie niesie ze sob¹ terroryzm. Przedstawi³ on równie¿ analizê obowi¹zuj¹cych w Meksyku regulacji prawnokarnych dotycz¹cych walki z tym zjawiskiem. Nastêpnie g³os zabra³ mecenas Piotr Sendecki – Dziekan ORA w Lublinie, który zwróci³ uwagê na istotne zagadnienie dotycz¹ce finansowania terroryzmu poprzez tzw. pranie brudnych pieniêdzy oraz dokona³ analizy efektywnoœci obowi¹zuj¹cych w Polsce regulacji prawnokarnych w zakresie przeciwdzia³aniu temu procederowi. S³owo wstêpne wyg³osi³ równie¿ prof. Valery

136

Sprawozdania

Shepitko – Kierownik Katedry Kryminalistyki w Narodowej Akademii Prawa im. Jaros³awa M¹drego w Charkowie (Íàö³îíàëüíèé óí³âåðñèòåò – Þðèäè÷íà àêàäåì³ÿ Óêðà¿íè ³ìåí³ ßðîñëàâà Ìóäðîãî), który przedstawi³ opis regulacji prawnych dotycz¹cych walki z terroryzmem obowi¹zuj¹cych na Ukrainie. Kolejn¹ osob¹, która zabra³a g³os, by³ dr hab. Krzysztof Wiak, prof. KUL – Kierownik Katedry Prawa Karnego KUL, który podziêkowa³ za przybycie na konferencjê wszystkim prelegentom i uczestnikom oraz przedstawi³ najbardziej istotne problemy na p³aszczyŸnie legislacyjnej dotycz¹ce zjawiska terroryzmu, które mia³y byæ przedmiotem rozwa¿añ podjêtych na konferencji. Jako ostatni w czêœci otwieraj¹cej konferencjê g³os zabrali: mgr £ukasz Czebotar – doktorant w Katedrze Prawa Karnego KUL oraz Katarzyna Herbuœ – Prezes Ko³a Naukowego Studentów Prawa KUL, którzy w imieniu doktorantów i studentów WPPKiA KUL podziêkowali organizatorom, sponsorom oraz Patronom Honorowym za pomoc w przygotowaniu konferencji oraz wszystkim goœciom za przybycie na ni¹. Konferencja zosta³a podzielona na trzy panele, po których mia³y miejsce dyskusje z udzia³em prelegentów oraz pozosta³ych uczestników. Pierwszy panel – pod przewodnictwem dra S³awomira Hypsia, adiunkta w Katedrze Prawa Karnego KUL – rozpocz¹³ siê od wyst¹pienia dra Michaela Shepitko, asystenta w Katedrze Prawa Karnego w Narodowej Akademii Prawa im. Jaros³awa M¹drego w Charkowie (Íàö³îíàëüíèé óí³âåðñèòåò – Þðèäè÷íà àêàäåì³ÿ Óêðà¿íè ³ìåí³ ßðîñëàâà Ìóäðîãî), który w swoim referacie Criminal liability for committing terrorist act in Ukraine szczegó³owo scharakteryzowa³ œrodki przeciwdzia³ania terroryzmowi okreœlone w ukraiñskim Kodeksie karnym, jak równie¿ podj¹³ siê wskazania ró¿nic pomiêdzy definicj¹ pojêcia „terroryzm” przyjêt¹ w ustawodawstwie ukraiñskim a przes³ankami charakteryzuj¹cymi to zjawisko okreœlonymi w przepisach prawa Unii Europejskiej. Nastêpnie g³os zabra³ dr hab. Krzysztof Wiak, prof. KUL, którego wyst¹pienie Definicja terroryzmu – cechy charakterystyczne i kwestie sporne poœwiêcone zosta³o problematyce funkcjonowania wielu ró¿nych definicji okreœlaj¹cych zjawisko terroryzmu oraz prób wyró¿nienia jego konstytutywnych elementów, a tak¿e odró¿nienia go od innych kategorii przestêpstw. Prezentuj¹c wskazany temat, zwróci³ uwagê, i¿ pomimo stale pog³êbiaj¹cego siê zakresu wspó³pracy w zakresie walki z terroryzmem na p³aszczyŸnie miêdzynarodowej, nadal nie uda³o siê opracowaæ uniwersalnej definicji wskazanego pojêcia, w efekcie czego ograniczenia doznaje realizacja jednej z podstawowych funkcji prawa karnego – funkcja gwarancyjna. Ostatnim prelegentem w tej czêœci konferencji by³ mgr Marcin Nowak – Radny Miasta Lublin, asystent w Katedrze Historii Gospodarczej KUL, który w swoim referacie Rozwój terroryzmu na przestrzeni wieków przedstawi³ historiê zjawiska oraz samego pojêcia „terroryzm”, wskazuj¹c na jego korzenie ju¿ w dzia³aniach cz³onków istniej¹cego w Palestynie (lata 66-73) „ruchu

Sprawozdania

137

sikariuszy” oraz sekty tzw. asasynów, dopuszczaj¹cej siê m.in. zabójstw cz³onków w³adz pañstwowych na terytorium Persji (lata 1090-1275). Drugi panel – pod przewodnictwem dra hab. Krzysztofa Wiaka, prof. KUL – rozpocz¹³ siê wyst¹pieniem dra S³awomira Hypsia Pojêcie przestêpstwa o charakterze terrorystycznym w polskim prawie karnym. Dokonuj¹c analizy przepisów art. 115 § 20 kk, zawieraj¹cego definicjê ustawow¹ pojêcia „przestêpstwa o charakterze terrorystycznym”, Referent zwróci³ uwagê na problemy interpretacyjne dotycz¹ce sk³adaj¹cych siê na to przestêpstwo elementów (np. „wiele osób”), jakie mog¹ mieæ miejsce w przypadku stosowania tego artyku³u przez odpowiednie organy wymiaru sprawiedliwoœci. Kolejny referat, Czyny zabronione na przedpolu w³aœciwego przestêpstwa o charakterze terrorystycznym, wyg³osi³a mgr Zuzanna G¹dzik – doktorantka w Katedrze Prawa Karnego KUL, która skupi³a siê na scharakteryzowaniu tzw. przestêpstw oko³oterrorystycznych, wystêpuj¹cych na gruncie polskiego Kodeksu karnego. Mgr Pawe³ Potakowski – doktorant w Katedrze Prawa Technologii Informacyjnych i Komunikacyjnych KUL w referacie Przeciwdzia³anie finansowaniu terroryzmu zaprezentowa³ zagadnienie dotycz¹ce prawnokarnych œrodków przeciwdzia³ania finansowaniu terroryzmu, obowi¹zuj¹cych na tle polskiego ustawodawstwa karnego. Kolejnym prelegentem by³ mgr £ukasz Czebotar, który w wyst¹pieniu Terroryzm oraz œrodki przeciwdzia³ania mu na tle prawa europejskiego przedstawi³ problematykê regulacji prawnokarnych opracowywanych i stosowanych przez Radê Europy oraz organy Unii Europejskiej, które s¹ poœwiêcone przeciwdzia³aniu oraz zapobieganiu terroryzmowi. Referent podj¹³ jednoczeœnie próbê analizy postulatów de lege ferenda, wysuwanych w tej kwestii przez przedstawicieli doktryny. Jako ostatnia w panelu drugim konferencji g³os zabra³a mgr Adrianna Tu³odziecka – doktorantka w Katedrze Praw Cz³owieka KUL. W referacie Prawnokarne œrodki zwalczania terroryzmu lotniczego przedstawi³a kluczowe przepisy miêdzynarodowych konwencji dotycz¹cych prawnokarnych œrodków przeciwdzia³ania zjawisku terroryzmu lotniczego oraz zasadnicze problemy zwi¹zane z ich stosowaniem przez pañstwa – strony. Trzeci panel, któremu przewodniczy³ mgr £ukasz Czebotar, sk³ada³ siê z wyst¹pieñ studentów prawa KUL. Rozpocz¹³ je referat £ukasza Klejdysza Terroryzm morski i piractwo na gruncie polskiego prawa karnego, w którym dokonana zosta³a analiza pojêæ „terroryzmu morskiego” i „piractwa” oraz podjêto próbê wskazania wystêpuj¹cych miêdzy nimi ró¿nic i podobieñstw. Nastêpnie g³os zabra³a Agnieszka Szadorska, która w referacie Prawnokarne œrodki przeciwdzia³ania bioterroryzmowi zaprezentowa³a regulacje prawne o charakterze miêdzynarodowym dotycz¹ce problematyki zjawiska bioterroryzmu, wskazuj¹c jednoczeœnie na potrzebê opracowania jednolitej definicji tego pojêcia. Kolejnym prelegentem by³ Gustaw Piwko, który w wyst¹pieniu Orzecznictwo Europejskiego Trybuna³u Praw Cz³owieka dotycz¹ce zjawiska

138

Sprawozdania

terroryzmu dokona³ analizy istotnych z punktu widzenia walki z terroryzmem orzeczeñ Europejskiego Trybuna³u Praw Cz³owieka, podejmuj¹cych m.in. problematykê stosowania tortur w tracie przes³uchania podejrzanego. Trzeci panel zamkn¹³ referat Okolicznoœci wy³¹czaj¹ce odpowiedzialnoœæ karn¹ jako œrodki zwalczania i zapobiegania terroryzmowi, poœwiêcony obowi¹zuj¹cym na gruncie polskiego ustawodawstwa karnego przepisom wy³¹czaj¹cym odpowiedzialnoœæ karn¹ w zwi¹zku z przestêpstwem o charakterze terrorystycznym, który zosta³ zaprezentowany przez Ewê Skupiñsk¹. Konferencjê zakoñczy³o wyst¹pienie dra hab. Krzysztofa Wiaka, prof. KUL, który podsumowa³ poruszone w jej trakcie tematy oraz przedstawi³ najbardziej istotne wnioski i spostrze¿enia, które p³ynê³y z przeprowadzonych rozwa¿añ. Wysoka frekwencja uczestników oraz interesuj¹ca tematyka i dyskusje, jakie mia³y miejsce na kanwie wyst¹pieñ prelegentów, pozwalaj¹ stwierdziæ, i¿ konferencja by³a udanym i potrzebnym przedsiêwziêciem naukowym, które dotyczy³o istotnego i aktualnego problemu, jakim jest zjawisko terroryzmu oraz potrzeba efektywnego zapobiegania i przeciwdzia³ania mu na p³aszczyŸnie legislacyjnej. Pok³osiem konferencji bêdzie publikacja pod redakcj¹ Dziekana WPPKiA KUL – ks. prof. dra hab. Antoniego Dêbiñskiego oraz Kierownika Katedry Prawa Karnego KUL – dra hab. Krzysztofa Wiaka, prof. KUL, zawieraj¹ca artyku³y rozwijaj¹ce zagadnienia poruszone w zaprezentowanych przez prelegentów wyst¹pieniach. £ukasz Czebotar

Z ¯YCIA WYDZIA£U

BIBLIOGRAFIA PRACOWNIKÓW NAUKOWYCH WYDZIA£U PRAWA, PRAWA KANONICZNEGO I ADMINISTRACJI KATOLICKIEGO UNIWERSYTETU LUBELSKIEGO JANA PAW£A II ZA ROK 2008. CZÊŒÆ I (A-J)

(Wprowadzono nastêpuj¹c¹ klasyfikacjê: I. Opracowania ksi¹¿kowe; II. Artyku³y i studia; III. Has³a encyklopedyczne; IV. Glosy; V. Recenzje i noty; VI. Sprawozdania; VII. Inne.) Abramowicz Aneta II Abramowicz A. (wspó³autor), Andrzej Micheletti (1864-1928?). Dziekan Wydzia³u Prawa Kanonicznego w roku akademickim 1921/1922, [w:] A. Dêbiñski, W. Sz. Staszewski, M. Wójcik (red.), Dziekani Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, s. 129-133. Abramowicz A. (wspó³autor), Katedra Prawa Wyznaniowego, [w:] A. Dêbiñski, M. Ganczar, S. JóŸwiak, A. Kawa³ko, M. Kruszewska-Gagoœ, H. Witczak (red.), Ksiêga Jubileuszowa z okazji 90-lecia Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, s. 365-388. VI Abramowicz A., Bilateralizm w stosunkach pañstwowo-koœcielnych. V Zjazd Katedr i Wyk³adowców Prawa Wyznaniowego, Krasnobród, 13-15 maja 2008 r., „Roczniki Nauk Prawnych” 2008 (t. 18), nr 2, s. 413-419. Abramowicz A., Konferencja naukowa pt. Pozyskiwanie œrodków na dzia³alnoœæ instytucji koœcielnych, Lublin, 10 czerwca 2008 r., „Studia z Prawa Wyznaniowego” 2008, t. 11, s. 363-367.

Adamowicz Leszek I Adamowicz L. (red.), Papieska Rada do Spraw Migrantów i Podró¿uj¹cych, Instrukcja „Erga migrantes caritas Christiani”, Lublin 2008, ss. 117. II Adamowicz L., Insegnamento del Codex Canonum Ecclesiarum Orientalium nel contesto occidentale, “Servizio Informazioni Chiese Orientali” 2007 (vol. 62), s. 245-252. Adamowicz L., Katedra Prawa Katolickich Koœcio³ów Wschodnich, [w:] A. Dêbiñski, M. Ganczar, S. JóŸwiak, A. Kawa³ko, M. Kruszewska-Gagoœ, H. Witczak (red.), Ksiêga Jubileuszowa z okazji 90-lecia Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, s. 551-560. Adamowicz L., Komentarz do dekretu generalnego o przestêpstwie usi³owania wyœwiêcenia kobiet, „Memoranda. Wiadomoœci Archidiecezji Lubelskiej” 2008, nr 2, s. 296-297. Adamowicz L., Pawe³ Pa³ka (1904-1992). Dziekan Wydzia³u Prawa Kanonicznego w latach akademickich 1950/1951-1956/1957, [w:] A. Dêbiñski, W. Sz. Staszewski, M. Wójcik

142

Z ¿ycia Wydzia³u

(red.), Dziekani Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, s. 147-152. Adamowicz L., Pawe³ Pa³ka (1904-1992), [w:] A. Dêbiñski, W. Sz. Staszewski, M. Wójcik (red.), Profesorowie prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2008 2 , s. 335-339. Adamowicz L., Profilo giuridico della Chiesa greco-cattolica ucraina in Polonia, [w:] Diritto particolare nel sistema del COCE, Košice: Centrum spirituality Východ - Západ Michala Lacka, 2007, s. 399-412. Adamowicz L., Profilo giuridico della Chiesa greco-cattolica ucraina in Polonia, [w:] L. Okulik (red.), Nuove terre e nuove Chiese. Le comunità di fedeli orientali in diaspora, Venezia 2008, s. 161-175. Adamowicz L., Stwierdzenie stanu wolnego niekatolików i nieochrzczonych przed zawarciem ma³¿eñstwa kanonicznego, „Annales Canonici” 2008, nr 4, s. 39-62. Adamowicz L., Zawarcie ma³¿eñstwa z osob¹ nieochrzczon¹, „Memoranda. Wiadomoœci Archidiecezji Lubelskiej” 2008, nr 4, s. 904-939. VII Adamowicz L., Tajemnica spowiedzi, „Niedziela” 2008, nr 10, s. 21. Adamowicz L., Tajemnica spowiedzi, „Pokolenie”, dodatek do Tygodnika Katolickiego „Niedziela” 1 (2008), nr 12, s. 21.

Andrzejczuk Robert II Andrzejczuk R., II Katedra Prawa Administracyjnego, [w:] A. Dêbiñski, M. Ganczar, S. JóŸwiak, A. Kawa³ko, M. Kruszewska-Gagoœ, H. Witczak (red.), Ksiêga Jubileuszowa z okazji 90-lecia Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, s. 633-637. Andrzejczuk R., Prawa cz³owieka a ochrona ma³¿eñstwa i rodziny w œwietle prawa kanonicznego i œwieckiego, „Roczniki Nauk Prawnych” 2008, (t. 18), nr 2, s. 101-111. Andrzejczuk R., Prawa cz³owieka jako prawa skuteczne „erga omnes”, „Roczniki Nauk Prawnych” 2008 (t. 18), nr 1, s. 87-93.

Bar Wies³aw I Bar W. (wspó³redaktor), O „Sanctorum Mater”, Lublin 2008, ss. 120. II Bar W., Aleksy Petrani (1900-1977), [w:] A. Dêbiñski, W. Sz. Staszewski, M. Wójcik (red.), Profesorowie prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2008 2, s. 373-379. Bar W., Kanonizacja o. Antoniego od œw. Anny Galvão – pierwszego œwiêtego urodzonego w Brazylii, „Roczniki Nauk Prawnych” 2008, (t. 18), nr 2, s. 237-249. Bar W., Prawo religijne a prawo rodzinne pañstwowe – reperkusje w europejskim porz¹dku prawnym, [w:] H. Cioch, P. Kasprzyk (red.), Z zagadnieñ prawa rodzinnego i rejestracji stanu cywilnego, Lublin 2007, s. 22-35. Bar W., Przed Sanctorum Mater, [w:] W. Bar, L. Fiejdasz (red.), O „Sanctorum Mater”, Lublin 2008, s. 5-26. III Bar W., Mêczeñstwo. 4. W ujêciu prawnokanonicznym, [w:] Encyklopedia Katolicka, t. 12, Lublin 2008, kol. 702-704. Bar W., Misyjne prawo, [w:] Encyklopedia Katolicka, t. 12, Lublin 2008, kol. 1339-1340.

143

Z ¿ycia Wydzia³u

V Bar W., La nueva realidad religiosa española: 25 años de la Ley Organica de Libertad Religiosa, Ministerio de Justicia, Madrid 2006, pp. 279, “Studia Prawnicze KUL” 2008, nr 1 (33), 156-160.

Barankiewicz Tomasz II Barankiewicz T., Etyczne standardy administracji publicznej Unii Europejskiej, [w:] H. Izdebski, P. Skuczyñski (red.), Etyka prawnicza. Stanowiska i perspektywy, Warszawa 2008, s. 9-27. Barankiewicz T., Renesans klasycznego liberalizmu politycznego a porz¹dek prawny spo³eczeñstwa demokratycznego, [w:] O. Bogucki, S. Czepita (red.), System prawny a porz¹dek prawny, Szczecin 2008, s. 203-221.

Bia³y Aneta I Bia³y A., Polubowne rozstrzyganie sporów przez instytucje finansowe, [w:] H. Cioch (red.), Najnowsze zmiany polskiego prawa prywatnego i publicznego a funkcjonowanie rynków finansowych, Rzeszów 2008, s. 13-24. Bia³y A., Zarys historii s¹downictwa polubownego do 1939 r., [w:] J. Olszewski (red.), S¹dy polubowne i mediacje, Warszawa 2008, s. 205-237.

Biskup Rafa³ II Biskup R. (wspó³autor), Komunikacja elektroniczna w postêpowaniu administracyjnym, „Pañstwo i Prawo” 2008, nr 1, s. 59-71. Biskup R., Polityka reglamentacyjna pañstwa, [w:] J. £ukasiewicz (red.), Polityka administracyjna, Rzeszów 2008, s. 131-140. Biskup R., Wit Klonowiecki (1902-1971), [w:] A. Dêbiñski, W. Sz. Staszewski, M. Wójcik (red.), Profesorowie prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2008 2 , s. 243-254. III Biskup R., Administracyjne prawo gospodarcze (publiczne prawo gospodarcze), [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 159-161. Biskup R., Dzia³alnoœæ gospodarcza, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 161-163. Biskup R., Dzia³alnoœæ gospodarcza samorz¹du terytorialnego, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 163-165. Biskup R., Dzia³alnoœæ gospodarcza pañstwa, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 165-167. Biskup R., Formy reglamentacji wolnoœci gospodarczej, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 167-169. Biskup R., Komercjalizacja i prywatyzacja przedsiêbiorstw pañstwowych, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 169-172. Biskup R., Koncesje i zezwolenia na dzia³alnoœæ gospodarcz¹, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 173-175. Biskup R., Kontrola dzia³alnoœci gospodarczej, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 175-177.

144

Z ¿ycia Wydzia³u

Biskup R., Modele stosunku pañstwa do gospodarki, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 177-179. Biskup R., Partnerstwo publiczno-prywatne, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 179-181. Biskup R., Pomoc publiczna, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 181-183. Biskup R., Przedsiêbiorca, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 184-187. Biskup R., Publicznoprawne instrumenty ochrony konkurencji, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 187-189. Biskup R., Regulowana dzia³alnoœæ gospodarcza, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 189-191. Biskup R., Specjalne strefy ekonomiczne, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 191-193. Biskup R., Warunki podejmowania dzia³alnoœci gospodarczej, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 193-195. Biskup R., Warunki prowadzenia dzia³alnoœci gospodarczej, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 195-196. Biskup R., Zasada wolnoœci gospodarczej, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 196-198.

Burczak Krzysztof II Burczak K., Bronis³aw ¯ongo³³owicz (1870-1944). Dziekan Wydzia³u Prawa Kanonicznego i Nauk Moralnych w roku akademickim 1918/1919, [w:] A. Dêbiñski, W. Sz. Staszewski, M. Wójcik (red.), Dziekani Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, s. 227-233. Burczak K., Bronis³aw ¯ongo³³owicz (1870-1944), [w:] A. Dêbiñski, W. Sz. Staszewski, M. Wójcik (red.), Profesorowie prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2008 2, s. 549-559. Burczak K., Ekskomunika w Dekreta³ach Grzegorza IX, „Roczniki Nauk Prawnych” 2008 (t. 18), nr 1, s. 161-176. Burczak K., Katedra Historii Powszechnego Prawa Kanonicznego, [w:] A. Dêbiñski, M. Ganczar, S. JóŸwiak, A. Kawa³ko, M. Kruszewska-Gagoœ, H. Witczak (red.), Ksiêga Jubileuszowa z okazji 90-lecia Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, s. 393-411. Burczak K., Rêkopis Dekretu Gracjana z Biblioteki Uniwersyteckiej KUL, „Studia Prawnicze KUL” 2008, nr 2 (34), s. 81-88. Burczak K., Stanis³aw P³odzieñ (1913-1962). Dziekan Wydzia³u Prawa Kanonicznego w roku akademickim 1961/1962, [w:] A. Dêbiñski, W. Sz. Staszewski, M. Wójcik (red.), Dziekani Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, s. 169-176. Burczak K., Stanis³aw P³odzieñ (1913-1962), [w:] A. Dêbiñski, W. Sz. Staszewski, M. Wójcik (red.), Profesorowie prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2008 2, s. 381-386. V Burczak K., Nicole Zeddies, Religio et sacrilegium. Studien zur Inkriminierung von Magie, Häresie und Heidentum (4.-7. Jahrhundert), Europäische Hochschulschriften, Reihe III,

145

Z ¿ycia Wydzia³u

Bd. 964, Frankfurt am Main: Peter Lang-Europäischer Verlag der Wissenschaften 2003, s. 410, „Roczniki Nauk Prawnych” 2008 (t. 18), nr 1, s. 270-274. Burczak K., Václav Pícha, Vznik a rozvoj Èeskokrumlovské prelatury v letech 1655-1994. Spoleènost pro dialog církve a státu, Olomouc 2008, s. 183, „Studia Prawnicze KUL” 2008, nr 4 (36), s. 181-183.

Chaciñski Jacek II Chaciñski J., O niektórych zagadnieniach dotycz¹cych uk³adu zbiorowego pracy, „Studia Prawnicze KUL” 2008, nr 1 (33), s. 13-20.

Chajda Micha³ II Chajda M., Cywilnoprawne przepisy ograniczaj¹ce wysokoœæ oprocentowania umów o funkcji kredytowej, „Studia Prawnicze KUL” 2008, nr 4 (36), s. 7-23. Chajda M., Ochrona praw klientów instytucji finansowych, [w:] G. Dammacco, B. Sitek, O. Cabaj (red.), Cz³owiek miêdzy prawem a ekonomi¹ w procesie integracji europejskiej, Olsztyn–Bari 2008, s. 107-114. Chajda M., Wykonywanie zobowi¹zañ, których przedmiotem s¹ formy pieni¹dza bezgotówkowego, [w:] H. Cioch (red.), Najnowsze zmiany polskiego prawa prywatnego i publicznego a funkcjonowanie rynków finansowych, Rzeszów 2008, s. 25-34. III Chajda M., Akt notarialny, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 281. Chajda M., Czêœæ sk³adowa rzeczy, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 282-283. Chajda M., Czynnoœæ prawna, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 283. Chajda M., Dobra osobiste, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 283. Chajda M., Dzia³ spadku, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 359. Chajda M., Dziedziczenie, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 359. Chajda M., Dziedziczenie gospodarstw rolnych, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 359-360. Chajda M., Dziedziczenie ustawowe, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 360. Chajda M., Konsument, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 330. Chajda M., Kontrola wzorców umownych, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 330-331. Chajda M., Likwidacja osoby prawnej, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 286. Chajda M., Maj¹tek, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 286. Chajda M., Miejsce zamieszkania, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 286-287.

146

Z ¿ycia Wydzia³u

Chajda M., Mienie, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 287. Chajda M., Nadu¿ycie prawa podmiotowego, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 287. Chajda M., Negocjacje, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 287-288. Chajda M., Niegodnoœæ, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 360. Chajda M., Nieruchomoœæ, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 288. Chajda M., Odpowiedzialnoœæ za d³ugi spadkowe, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 361. Chajda M., Organy osoby prawnej, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 289. Chajda M., Osoby prawne, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 289-290. Chajda M., Oœwiadczenie woli, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 290. Chajda M., Podstawienie, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 361. Chajda M., Polecenie, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 361. Chajda M., Poœwiadczenie daty, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 292. Chajda M., Poœwiadczenie podpisu, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 292. Chajda M., Prawo podmiotowe, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 293. Chajda M., Przyjêcie spadku, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 361-362. Chajda M., Przyrost, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 362. Chajda M., Przynale¿noœæ, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 296. Chajda M., Rzecz, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 296-297. Chajda M., Sankcje niezachowania formy, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 297. Chajda M., Spadek, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 362. Chajda M., Stosunek cywilnoprawny, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 297-298. Chajda M., Stwierdzenie nabycia spadku, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 362-363. Chajda M., Testament alograficzny, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 363. Chajda M., Testament holograficzny, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 363.

Z ¿ycia Wydzia³u

147

Chajda M., Testament notarialny, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 363. Chajda M., Testament podró¿ny, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 363. Chajda M., Testament – pojêcie i wyk³adnia, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 363-364. Chajda M., Testament ustny, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 364-365. Chajda M., Testament wojskowy, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 365. Chajda M., U³omne osoby prawne, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 299. Chajda M., Umowa przedwstêpna, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 348-349. Chajda M., Wyk³adnia oœwiadczeñ woli, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 299. Chajda M., Wykonawca testamentu, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 365. Chajda M., Wykonywanie praw podmiotowych, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 299-300. Chajda M., Wyzysk, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 351. Chajda M., Wzorce umowne, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 351-352. Chajda M., Zachowek, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 365-366. Chajda M., Zapis, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 366. Chajda M., Zasada swobody umów, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 353-354. Chajda M., Zbycie spadku, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 366-367. Chajda M., Zdolnoœæ do czynnoœci prawnych osób fizycznych, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 302. Chajda M., Zdolnoœæ do czynnoœci prawnych osób prawnych, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 303. Chajda M., Zdolnoœæ do dziedziczenia, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 367. Chajda M., Zdolnoœæ prawna osoby fizycznej, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 303. Chajda M., Zdolnoœæ prawna osób prawnych, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 303. Chajda M., Zobowi¹zania niepodzielne, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 357. Chajda M., Zobowi¹zania solidarne, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 357-358. Chajda M., Zrzeczenie siê dziedziczenia, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 367

148

Z ¿ycia Wydzia³u

Cioch Henryk I Cioch H. (red.), Najnowsze zmiany polskiego prawa prywatnego i publicznego a funkcjonowanie rynków finansowych, Rzeszów 2008. II Cioch H., Nadzór nad spó³dzielczymi kasami oszczêdnoœciowo-kredytowymi de lege lata i de lege ferenda, [w:] H. Cioch (red.), Najnowsze zmiany polskiego prawa prywatnego i publicznego a funkcjonowanie rynków finansowych, Ogólnopolska Konferencja Naukowa, Na³êczów Zdrój, 3-5 paŸdziernika 2008 r., Rzeszów 2008, s. 45-60. Cioch H., O niektórych spornych kwestiach z zakresu prawa osobowego, [w:] M. Andrzejewski, L. Kociucki, M. £¹czkowska, A. Schulz, Ksiêga pami¹tkowa profesora Tadeusza Smyczyñskiego, Toruñ 2008, s. 357-369. IV Cioch H., Glosa do wyroku S¹du Najwy¿szego z dnia 16 stycznia 2008 r., IV CSK 390/07, niepublikowanego, „Rejent” 2008, nr 5, s. 148-156.

Cioch Pawe³ II Cioch P., Katedra Postêpowania Cywilnego (Procedury Cywilnej), [w:] A. Dêbiñski, M. Ganczar, S. JóŸwiak, A. Kawa³ko, M. Kruszewska-Gagoœ, H. Witczak (red.), Ksiêga Jubileuszowa z okazji 90-lecia Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, s. 115-126. III Cioch P., ADR (Alternative Dispute Resolution), [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 368. Cioch P., Apelacja, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 368-370. Cioch P., Bieg³y w postêpowaniu cywilnym – dowód z opinii bieg³ego, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 370. Cioch P., Cywilne postêpowanie, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 370-371. Cioch P., Czynnoœci procesowe, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 371. Cioch P., Dokument, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 371-372. Cioch P., Domniemania, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 372. Cioch P., Dorêczenia pism s¹dowych, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 372-373. Cioch P., Dowody, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 373-374. Cioch P., Egzekucja s¹dowa, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 374-376. Cioch P., Interwencja g³ówna, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 376-377. Cioch P., Interwencja uboczna, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 377.

Z ¿ycia Wydzia³u

149

Cioch P., Jurysdykcja krajowa, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 377 - 378. Cioch P., Kaucja aktoryczna, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 378. Cioch P., Klauzulowe postêpowanie, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 378-379. Cioch P., Komornik s¹dowy, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 379. Cioch P., Koszty postêpowania cywilnego, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 379-380. Cioch P., Legitymacja procesowa, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 380-381. Cioch P., Mediacja, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 381-382. Cioch P., Nakaz zap³aty, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 382. Cioch P., Nieprocesowe postêpowanie, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 382-384. Cioch P., Niewa¿noœæ postêpowania, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 384-385. Cioch P., Odrêbne postêpowania, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 385. Cioch P., Oglêdziny, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 385. Cioch P., Organizacje spo³eczne w postêpowaniu cywilnym, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 385-386. Cioch P., Orzeczenia s¹dowe, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 386-387. Cioch P., Pe³nomocnictwo procesowe, pe³nomocnik procesowy, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 387-389. Cioch P., Pisma procesowe, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 389-390. Cioch P., Pisma s¹dowe, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 390. Cioch P., Pojednawcze postêpowanie, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 390-391. Cioch P., Posiedzenia s¹dowe, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 391-392. Cioch P., Powództwa przeciwegzekucyjne, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s.392-393. Cioch P., Pozew, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 393-394. Cioch P., Proces cywilny, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 394-395. Cioch P., Prokurator w postêpowaniu cywilnym, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 395-396. Cioch P., Prokuratoria Generalna Skarbu Pañstwa, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 396-397.

150

Z ¿ycia Wydzia³u

Cioch P., Przes³uchanie stron w procesie cywilnym, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 397. Cioch P., Przypozwanie, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 397-398. Cioch P., Referendarz s¹dowy, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 398. Cioch P., Rektyfikacja orzeczeñ s¹dowych, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 398-399. Cioch P., Rozprawa w procesie cywilnym, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 399-400. Cioch P., Skarga kasacyjna, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 400-402. Cioch P., Skarga o stwierdzenie niezgodnoœci z prawem prawomocnego orzeczenia, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 402-403. Cioch P., Sk³ad s¹du, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 403-404. Cioch P., Strony procesu cywilnego, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 404. Cioch P., Œrodki zaskar¿enia, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 404-405. Cioch P., Œwiadek – dowód z zeznañ œwiadka, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 405-406. Cioch P., Terminy, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 406. Cioch P., Ugoda s¹dowa, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 406-407. Cioch P., Umorzenie postêpowania cywilnego, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 407. Cioch P., Wartoœæ przedmiotu sporu, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 407-408. Cioch P., W³aœciwoœæ s¹dów w sprawach cywilnych, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 408-410. Cioch P., Wspó³uczestnictwo procesowe, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 410-411. Cioch P., Wy³¹czenie sêdziego, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 411. Cioch P., Wznowienie postêpowania cywilnego – skarga o wznowienie postêpowania, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 411-413. Cioch P., Zabezpieczaj¹ce postêpowanie, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 413-414. Cioch P., Zawieszenie postêpowania cywilnego, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 414-415. Cioch P., Za¿alenie, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 416-417. Cioch P., Zdolnoœæ postulacyjna, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 417. Cioch P., Zdolnoœæ procesowa, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 417-418.

151

Z ¿ycia Wydzia³u

Cioch P., Zdolnoœæ s¹dowa, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 418. Cioch P., Zwolnienie od kosztów s¹dowych, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 418-419.

Czarnek Przemys³aw II Czarnek P., Edward Dubanowicz (1881-1943). Dziekan Wydzia³u Prawa i Nauk Spo³eczno-Ekonomicznych w roku akademickim 1919/1920, [w:] A. Dêbiñski, W. Sz. Staszewski, M. Wójcik (red.), Dziekani Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, s. 45-53. Czarnek P., Edward Dubanowicz (1881-1943), [w:] A. Dêbiñski, W. Sz. Staszewski, M. Wójcik (red.), Profesorowie prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2008 2, s. 103-117. Czarnek P. (wspó³autor), Granice wolnoœci s³owa w pracy dziennikarskiej, „Cywilizacja” 2008, nr 24, s. 74-86. Czarnek P. (wspó³autor), Katedra Prawa Konstytucyjnego, [w:] A. Dêbiñski, M. Ganczar, S. JóŸwiak, A. Kawa³ko, M. Kruszewska-Gagoœ, H. Witczak (red.), Ksiêga Jubileuszowa z okazji 90-lecia Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, s. 293-321. III Czarnek P., Krajowe biuro wyborcze, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 105. Czarnek P., Obwodowe komisje wyborcze, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 105. Czarnek P., Okrêgowe komisje wyborcze, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 105-106. Czarnek P., Pañstwo prawa, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 66-69. Czarnek P., Pañstwowa komisja wyborcza, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 106. Czarnek P., Spo³eczna gospodarka rynkowa, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 70-72. Czarnek P., Wybory na urz¹d Prezydenta, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 106-109. Czarnek P., Wybory parlamentarne, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 109-111.

Æwik³a Leszek I Æwik³a L. (wspó³redaktor), Cuius regio, eius religio? Publikacja po ZjeŸdzie Historyków Pañstwa i Prawa, Lublin, wrzesieñ 2006 r., Lublin 2008, ss. 530. II Æwik³a L., Józef Mazurkiewicz (1904-1977), [w:] A. Dêbiñski, W. Sz. Staszewski, M. Wójcik (red.), Profesorowie prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2008 2, s. 287-294. Æwik³a L. (wspó³autor), Katedra Historii Pañstwa i Prawa, [w:] A. Dêbiñski, M. Ganczar, S. JóŸwiak, A. Kawa³ko, M. Kruszewska-Gagoœ, H. Witczak (red.), Ksiêga

152

Z ¿ycia Wydzia³u

Jubileuszowa z okazji 90-lecia Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, s. 43-67. Æwik³a L., Leon Halban (1893-1960). Dziekan Wydzia³u Prawa i Nauk Spo³eczno-Ekonomicznych w roku akademickim 1948/1949, [w:] A. Dêbiñski, W. Sz. Staszewski, M. Wójcik (red.), Dziekani Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, s. 73-79. Æwik³a L., Leon Halban (1893-1960), [w:] A. Dêbiñski, W. Sz. Staszewski, M. Wójcik (red.), Profesorowie prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2008 2 , s. 159-166. Æwik³a L., Szko³a Prawa Ukraiñskiego, [w:] A. Dêbiñski, M. Ganczar, S. JóŸwiak, A. Kawa³ko, M. Kruszewska-Gagoœ, H. Witczak (red.), Ksiêga Jubileuszowa z okazji 90-lecia Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, s. 651-653.

Dêbiñski Antoni I Dêbiñski A., Koœció³ i prawo rzymskie, Lublin 2008 2, ss. 244. Dêbiñski A., Rzymskie prawo prywatne. Kompendium, Warszawa 20084, ss. 401. Dêbiñski A. (wspó³redaktor), Dziekani Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, ss. 240. Dêbiñski A. (wspó³redaktor), Ksiêga Jubileuszowa z okazji 90-lecia Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, ss. 733. Dêbiñski A. (wspó³redaktor), Prawo rzymskie a kultura prawna Europy, Lublin 2008, ss. 190. Dêbiñski A. (wspó³redaktor), Profesorowie prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2008 2, ss. 563. Dêbiñski A. (wspó³redaktor), Roman Law and European Legal Culture, Lublin 2008, ss. 126. Dêbiñski A. (wspó³redaktor), Pèìñüêå Ïðàâî òà ïðàâîâà êóëüòópa Åâpoïè, Lublin 2008, ss. 151. II Dêbiñski A., Administracja w staro¿ytnym pañstwie rzymskim, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 27-40. Dêbiñski A., Czy Koœció³ ¿yje prawem rzymskim?, [w:] A. Konieczny (red.), Studia historycznoprawne. Tom poœwiêcony pamiêci Profesora Edwarda Szymoszka, seria „Prawo” CCCV (Acta Universitatis Wratislaviensis No 3081), 2008, s. 59-68. Dêbiñski A., Henryk Insadowski (1888-1946). Dziekan Wydzia³u Prawa Kanonicznego w latach akademickich 1937/1938-1938/1939 oraz 1945/1946, [w:] A. Dêbiñski, W. Sz. Staszewski, M. Wójcik (red.), Dziekani Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, s. 89-94. Dêbiñski A., Henryk Insadowski (1888-1946), [w:] A. Dêbiñski, W. Sz. Staszewski, M. Wójcik (red.), Profesorowie prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2008 2, s. 197-204. Dêbiñski A., Komentarz do ustawy julijskiej o sprzeniewierzeniu, œwiêtokradcach i zatrzymuj¹cych [pieni¹dze publiczne] 13 tytu³ 48 ksiêgi Digestów. Tekst-t³umaczenie-komentarz, „Zeszyty Prawnicze UKSW” 2008, nr 8.1, s. 355-367. Dêbiñski A., Prawo rzymskie a systematyka prawa kanonicznego, [w:] W. Uruszczak, P. Œwiêcicka-Wystrychowska, A. Kremer (red.), Leges Sapere. Studia i Prace

Z ¿ycia Wydzia³u

153

dedykowane Profesorowi Januszowi Sondlowi w piêædziesi¹t¹ rocznicê pracy naukowej, Kraków 2008, s. 135-142. Dêbiñski A., Z historii Wydzia³u, [w:] A. Dêbiñski, W. Sz. Staszewski, M. Wójcik (red.), Profesorowie prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2008 2, s. 9-16. III Dêbiñski A., Codex Gregorianus, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 265. Dêbiñski A., Codex Hermogenianus, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 266. Dêbiñski A., Codex Theodosianus, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 266. Dêbiñski A., Constitutiones Sirmondianae, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 266. Dêbiñski A., Corpus Iuris Civilis, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 274. Dêbiñski A., DoraŸny charakter prawa, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 261-262. Dêbiñski A., Edykty magistratur, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 266. Dêbiñski A., Instytucje Gajusa, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 266-267. Dêbiñski A., Ius civile, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 262. Dêbiñski A., Ius gentium, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 262. Dêbiñski A., Ius honorarium, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 262-263. Dêbiñski A., Ius naturale, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 263. Dêbiñski A., Jurysprudencja, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 267-270. Dêbiñski A., Kierunek humanistyczny, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 274. Dêbiñski A., Konstytucje cesarskie, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 270. Dêbiñski A., Koœció³ i prawo rzymskie, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 274-275. Dêbiñski A., Leges Regiae, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 270. Dêbiñski A., Leges Romanae Barbarorum, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 275. Dêbiñski A., Nauka prawa rzymskiego w Polsce, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 275-276. Dêbiñski A., Novellae Posttheodosianae, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 266. Dêbiñski A., Prace kodyfikacyjne i czêœci kodyfikacji, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 272-274. Dêbiñski A., Prawo karne, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 263-265.

154

Z ¿ycia Wydzia³u

Dêbiñski A., Prawo publiczne i prywatne. Systematyka prawa prywatnego, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 265. Dêbiñski A., Prawo rzymskie – podstawa wspó³czesnego prawa cywilnego, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 259-260. Dêbiñski A., Prawo rzymskie – pojêcie, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 259. Dêbiñski A., Prawo rzymskie w Polsce – problem recepcji, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 276-277. Dêbiñski A., Prawo rzymskie w rozwoju historycznym, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 260. Dêbiñski A., Prawo rzymsko-bizantyjskie, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 277. Dêbiñski A., Recepcja prawa rzymskiego, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 277-278. Dêbiñski A., Senatus Consulta, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 270. Dêbiñski A., Szko³a glosatorów i komentatorów, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 278-279. Dêbiñski A., Szko³a historyczna i pandektystyka, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 279. Dêbiñski A., Ustawa XII Tablic, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 270-271. Dêbiñski A., Ustawy zgromadzeñ ludowych, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 271. Dêbiñski A., Wartoœci etyczne prawa rzymskiego, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 260-261. Dêbiñski A., Zbiory konstytucji cesarskich – Codices, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 271. Dêbiñski A., ród³a prawa rzymskiego – pojêcie i podzia³y, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 271-272. VII Dêbiñski A. (wspó³autor), Aneks. Zestawienie chronologiczne kadencji dziekanów, [w:] A. Dêbiñski, W. Sz. Staszewski, M. Wójcik (red.), Dziekani Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, s. 235-237. Dêbiñski A., Âcòyï, [w:] A. Dêbiñski, M. Joñca (red.), Pèìñüêå Ïðàâî òà ïðàâîâà êóëüòópa Åâpoïè, Lublin 2008, s. 9. Dêbiñski A., Âcòyï äo äèñêóðñó íà òåìó: ðîëü òà çíà÷åíÿ ðèìñüêîãî ïðàâà â ³ñòî𳿠ïðàâà Åâpoïè, [w:] A. Dêbiñski, M. Joñca (red.), Pèìñüêå Ïðàâî òà ïðàâîâà êóëüòópa Åâpoïè, Lublin 2008, s. 11-14. Dêbiñski A., Foreword, [w:] A. Dêbiñski, M. Joñca (red.), Roman Law and European Legal Culture, Lublin 2008, s. 9-10. Dêbiñski A., Introduction to the Subject of the Conference: the Role and Significance of Roman Law in the Legal History of Europe, [w:] A. Dêbiñski, M. Joñca (red.), Roman Law and European Legal Culture, Lublin 2008, s. 11-14. Dêbiñski A. (wspó³autor), Od redakcji, [w:] A. Dêbiñski, W. Sz. Staszewski, M. Wójcik (red.), Dziekani Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, s. 5-10.

155

Z ¿ycia Wydzia³u

Dêbiñski A. (wspó³autor), Od redakcji, [w:] A. Dêbiñski, W. Sz. Staszewski, M. Wójcik (red.), Profesorowie prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2008 2, s. 7-8. Dêbiñski A. (wspó³autor), Od redakcji do drugiego wydania, [w:] A. Dêbiñski, W. Sz. Staszewski, M. Wójcik (red.), Profesorowie prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2008 2, s. 5-6. Dêbiñski A. (wspó³autor), Podsumowanie, [w:] A. Dêbiñski, M. Ganczar, S. JóŸwiak, A. Kawa³ko, M. Kruszewska-Gagoœ, H. Witczak (red.), Ksiêga Jubileuszowa z okazji 90-lecia Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, s. 703-708. Dêbiñski A. (wspó³autor), S³owo od redaktorów, [w:] A. Dêbiñski, M. Ganczar, S. JóŸwiak, A. Kawa³ko, M. Kruszewska-Gagoœ, H. Witczak (red.), Ksiêga Jubileuszowa z okazji 90-lecia Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, s. 7-9. Dêbiñski A. (wspó³autor), Summary, [w:] A. Dêbiñski, M. Ganczar, S. JóŸwiak, A. Kawa³ko, M. Kruszewska-Gagoœ, H. Witczak (red.), Ksiêga Jubileuszowa z okazji 90-lecia Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, s. 709-713. Dêbiñski A., Wprowadzenie do obrad: rola i znaczenie prawa rzymskiego w dziejach prawa Europy, [w:] A. Dêbiñski, M. Joñca (red.), Prawo rzymskie a kultura prawna Europy, Lublin 2008, s. 11-16. Dêbiñski A., Wstêp, [w:] A. Dêbiñski, M. Joñca (red.), Prawo rzymskie a kultura prawna Europy, Lublin 2008, s. 9-10.

Dobrowolski Marek II Dobrowolski M., Family rights as a quarantee of the economic development of societies, [w:] G. Dammacco, B. Sitek, O. Cabaj (red.), Cz³owiek pomiêdzy prawem a ekonomi¹ w procesie integracji europejskiej, Olsztyn–Bari 2008, s. 328-335. III Dobrowolski M., Afera Rywina, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 114. Dobrowolski M., Autonomia parlamentu, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 114. Dobrowolski M., Bud¿et pañstwa, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 114. Dobrowolski M., Czytanie projektu ustawy, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 114. Dobrowolski M., Deficyt bud¿etowy, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 114. Dobrowolski M., D³ug publiczny, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 115. Dobrowolski M., Dwuizbowy parlament, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 115. Dobrowolski M., Dyskontynuacja prac parlamentu, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 115. Dobrowolski M., G³osowanie, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 115. Dobrowolski M., Immunitet parlamentarny, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 115-116.

156

Z ¿ycia Wydzia³u

Dobrowolski M., Inicjatywa ustawodawcza, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 116. Dobrowolski M., Inicjatywa ustawodawcza obywateli (inicjatywa ludowa), [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 116. Dobrowolski M., Interpelacja poselska, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 116. Dobrowolski M., Kadencja parlamentu, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 116-117. Dobrowolski M., Kancelarie izb, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 117. Dobrowolski M., Karta do g³osowania, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 104. Dobrowolski M., Kluby i ko³a parlamentarne, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 117. Dobrowolski M., Komisja etyki poselskiej, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 117. Dobrowolski M., Komisja sejmowa do spraw s³u¿b specjalnych, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 117-118. Dobrowolski M., Komisja sejmowa do spraw Unii Europejskiej, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 118. Dobrowolski M., Komisja œledcza, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 118. Dobrowolski M., Komisje izb, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 118-119. Dobrowolski M., Kontrola parlamentarna, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 119. Dobrowolski M., Kontrola wykonywania ustawy bud¿etowej, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 119. Dobrowolski M., Konwent seniorów, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 119. Dobrowolski M., Kworum, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 119-120. Dobrowolski M., Lista wyborcza, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 105. Dobrowolski M., Lobbing w pracach nad ustaw¹, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 120. Dobrowolski M., Mandat przedstawicielski (senatorski), [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s.120. Dobrowolski M., Marsza³ek Izby, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 120-121. Dobrowolski M., Marsza³ek Senior, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 121. Dobrowolski M., Metody przeliczania liczby g³osów uzyskanych przez poszczególne komitety wyborcze na liczbê uzyskanych mandatów, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 105. Dobrowolski M., Niepo³¹czalnoœæ mandatu parlamentarnego, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 121. Dobrowolski M., Nietykalnoœæ osobista parlamentarzysty, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 121.

Z ¿ycia Wydzia³u

157

Dobrowolski M., Obrady Izby, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 121. Dobrowolski M., Organy wewnêtrzne Izb, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 121. Dobrowolski M., Parlamentarne prawo, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 121. Dobrowolski M., Pat legislacyjny, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 121-122. Dobrowolski M., Poprawka Senatu, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 122. Dobrowolski M., Porz¹dek g³osowania nad projektem ustawy, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 122. Dobrowolski M., Pose³, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 122. Dobrowolski M., Prezydium Izby, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 122-123. Dobrowolski M., Procedura ustawodawcza (legislacyjna), [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 123. Dobrowolski M., Projekt ustawy, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 123. Dobrowolski M., Prowizorium bud¿etowe, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 123. Dobrowolski M., Próg wyborczy (klauzula zaporowa), [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 106. Dobrowolski M., Przerwa miêdzykadencyjna, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 123. Dobrowolski M., Pytanie poselskie, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 123. Dobrowolski M., Sejm, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 123. Dobrowolski M., Sekretarze Sejmu, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 123. Dobrowolski M., Senat, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 123. Dobrowolski M., Senator, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 123. Dobrowolski M., Tryb pracy parlamentu, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 123-124. Dobrowolski M., Uchwalenie ustawy, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 124. Dobrowolski M., Uchwalenie ustawy bud¿etowej, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 124-125. Dobrowolski M., Uchwalenie ustawy w trybie pilnym, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 125. Dobrowolski M., Uposa¿enie pos³a (senatora), [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 125. Dobrowolski M., Uprawnienia kontrolne komisji, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 125.

158

Z ¿ycia Wydzia³u

Dobrowolski M., Uprawnienia kontrolne pos³ów, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 125-126. Dobrowolski M., Uprawnienia kontrolne Sejmu, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 126. Dobrowolski M., Uprawnienia kontrolne Senatu, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 126. Dobrowolski M., Uprawnienia parlamentu w sprawach europejskich (funkcja europejska parlamentu), [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 126. Dobrowolski M., Uprawnienia Prezydenta RP wobec ustawy uchwalonej w parlamencie, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 126. Dobrowolski M., Uprawnienia Sejmu i Senatu przy powo³ywaniu innych organów (funkcja kreacyjna parlamentu), [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 126. Dobrowolski M., Ustawa bud¿etowa, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 126. Dobrowolski M., Weto zawieszaj¹ce, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 126. Dobrowolski M., Wiêkszoœæ, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 127. Dobrowolski M., W³adza ustawodawcza, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 127. Dobrowolski M., Wniosek mniejszoœci, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 127. Dobrowolski M., Wniosek Prezydenta do Trybuna³u o zbadanie zgodnoœci ustawy z Konstytucj¹ (uprzednia kontrola konstytucyjnoœci ustaw), [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 127. Dobrowolski M., Wyborcze prawo, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 106. Dobrowolski M., Wybory proporcjonalno – wiêkszoœciowe, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 111. Dobrowolski M., Wybory uzupe³niaj¹ce, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 111. Dobrowolski M., Zasada bezpoœrednioœci wyborów, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 111. Dobrowolski M., Zasada powszechnoœci wyborów, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 111-112. Dobrowolski M., Zasada proporcjonalnoœci wyborów, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 112. Dobrowolski M., Zasada równoœci wyborów, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 112-113. Dobrowolski M., Zasada tajnoœci g³osowania, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 113. Dobrowolski M., Zasada wiêkszoœci, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 113-114. Dobrowolski M., Zapytanie poselskie, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 127. Dobrowolski M., Zgromadzenie Narodowe, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 127.

159

Z ¿ycia Wydzia³u

Dobrowolski M., Zmiana Konstytucji, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 127-128. V Dobrowolski M., Janusz Okrzesik, Polski Senat. Studium politologiczne, „Przegl¹d Sejmowy” 2008, nr 6, s. 267-274.

Domaga³a Micha³ II Domaga³a M., Charakter prawny zadañ gminy w dziedzinie energetyki, „Roczniki Nauk Prawnych” 2008 (t. 18) nr 1, s. 209-224. Domaga³a M., Polityka energetyczna, [w:] J. £ukasiewicz (red.), Polityka administracyjna. IV Miêdzynarodowa Konferencja Naukowa, Rzeszów 2008, s. 199-206. III Domaga³a M., Administracyjne postêpowanie egzekucyjne, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 133-134. Domaga³a M., Bieg³y skarbowy, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 134-135. Domaga³a M., Czynnoœæ egzekucyjna, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 135-136. Domaga³a M., D³u¿nik zajêtej wierzytelnoœci, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 136-137. Domaga³a M., Egzekucja obowi¹zków o charakterze niepieniê¿nym, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 137-138. Domaga³a M., Egzekucja obowi¹zków o charakterze pieniê¿nym, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 138-139. Domaga³a M., Egzekutor, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 139-141. Domaga³a M., Komornik skarbowy, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 141-142. Domaga³a M., Koszty egzekucyjne, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 142-143. Domaga³a M., Organ egzekucyjny, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 143-145. Domaga³a M., Organ pomocniczy, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 145-146. Domaga³a M., Organ rekwizycyjny, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 146. Domaga³a M., Organ wnioskuj¹cy/wykonuj¹cy, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 147. Domaga³a M., Poborca skarbowy, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 148. Domaga³a M., Skarga na czynnoœci egzekucyjne, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 148-149. Domaga³a M., Tytu³ wykonawczy, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 149-150. Domaga³a M., Wierzyciel, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 150-151. Domaga³a M., Zajêcie egzekucyjne, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 152.

160

Z ¿ycia Wydzia³u

Domaga³a M., Zajêcie zabezpieczaj¹ce, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 152-153. Domaga³a M., Zarzut w postêpowaniu egzekucyjnym, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 153-154. Domaga³a M., Za¿alenie w postêpowaniu egzekucyjnym, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 154-155. Domaga³a M., Zbieg egzekucji, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 155-156. Domaga³a M., Zobowi¹zany, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 156-157. VII Domaga³a M., Wykaz literatury wykorzystanej przez autorów przy opracowaniu hase³, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 671-688.

Dubiel Stanis³aw II Dubiel S., Czy pracodawca mo¿e, a je¿eli tak, to w jakim zakresie, kontrolowaæ swoich pracowników?, „Wiadomoœci Diecezjalne. Pismo urzêdowe Kurii Diecezjalnej w Drohiczynie” 2008, nr 1(23), s. 294-299. Dubiel S., Dzia³alnoœæ dobroczynna jako jeden z g³ównych celów dóbr doczesnych Koœcio³a na przyk³adzie archidiecezji lubelskiej (kan. 1254, par. 2), „Memoranda. Wiadomoœci Archidiecezji Lubelskiej” 2008, nr 2, s. 440-453. Dubiel S., Katedra Koœcielnego Prawa Maj¹tkowego, [w:] A. Dêbiñski, M. Ganczar, S. JóŸwiak, A. Kawa³ko, M. Kruszewska-Gagoœ, H. Witczak (red.), Ksiêga Jubileuszowa z okazji 90-lecia Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, s. 591-592. Dubiel S., Realna pu³apka prawna przy dokonywaniu darowizn na rzecz koœcielnych osób prawnych, „Memoranda. Wiadomoœci Archidiecezji Lubelskiej” 2008, nr 1, s. 218-224. Dubiel S., Realna pu³apka prawna przy dokonywaniu darowizn na rzecz koœcielnych osób prawnych, „Wiadomoœci Diecezjalne. Pismo urzêdowe Kurii Diecezjalnej w Drohiczynie” 2008, nr 1(23), s. 287-293. Dubiel S., Teodor Bensch (1903-1958), [w:] A. Dêbiñski, W. Sz. Staszewski, M. Wójcik (red.), Profesorowie prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2008 2 , s. 17-23. Dubiel S., The legal basis for possessing temporal goods by the Church, „Review of Comparative Law” 2005-2006, vol. 10-11, Lublin 2008, s. 61-71.

Duda Michalina I Duda M. (wspó³autor), Prawo podatkowe w kazusach i zadaniach, Lublin 2008, ss. 301. II Duda M., Brak prawa do odliczenia podatku nale¿nego w przypadku bezpodstawnego wykazania VAT w fakturze, [w:] Aktualny problemy t³umaczenia i zastosowania juridicznych norm [Aktualne problemy interpretacji i stosowania norm prawnych], Zbiornik statiej uczastnikow mi¿narodnoj naukowo-praktycznoj konferencji, priswiaczenoj pamiatu profesora P. O. Niedba³a [Zbiór referatów z miêdzynarodowej konferencji teoretyczno-praktycznej poœwiêconej pamiêci prof. P. O. Niedba³a], Lwów 28-29 marca 2008 r., Lwów 2008, s. 100-102.

161

Z ¿ycia Wydzia³u

Duda M., Henryk Reniger (1919-1989), [w:] A. Dêbiñski, W. Sz. Staszewski, M. Wójcik (red.), Profesorowie prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2008 2 , s. 429-432. Duda M., Przes³anki ustalenia sankcji VAT w orzecznictwie s¹dowym, „Kozminski Academy Law School Papers No.2 – W poszukiwaniu optymalnych rozwi¹zañ prawa podatkowego i finansów publicznych”, Warszawa 2008, s. 31-62. Duda M., Sankcje w podatku dochodowym od osób fizycznych, [w:] B. Kucia-Guœciora, P. Smoleñ (red.), Problemy i kontrowersje zwi¹zane z opodatkowaniem osób fizycznych, Lublin 2008, s. 103-123.

Dudek Dariusz I Dudek D. (wspó³redaktor), Jakiej ordynacji wyborczej potrzebuje Rzeczpospolita, Lublin 2008. II Dudek D., Antoni Peretiatkowicz (1884-1956). Dziekan Wydzia³u Prawa i Nauk Spo³eczno-Ekonomicznych w roku akademickim 1918/1919, [w:] A. Dêbiñski, W. Sz. Staszewski, M. Wójcik (red.), Dziekani Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, s. 161-167. Dudek D., Antoni Peretiatkowicz (1884-1956), [w:] A. Dêbiñski, W. Sz. Staszewski, M. Wójcik (red.), Profesorowie prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2008 2, s. 365-372. Dudek D., Jan Ziembiñski (1924-1988), [w:] A. Dêbiñski, W. Sz. Staszewski, M. Wójcik (red.), Profesorowie prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2008 2 , s. 539-547. Dudek D. (wspó³autor), Katedra Prawa Konstytucyjnego, [w:] A. Dêbiñski, M. Ganczar, S. JóŸwiak, A. Kawa³ko, M. Kruszewska-Gagoœ, H. Witczak (red.), Ksiêga Jubileuszowa z okazji 90-lecia Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, s. 293-321. III Dudek D., Bezrobotni – prawo do zabezpieczania, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 798. Dudek D., Charakter, sk³ad i organizacja TK, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 182-183. Dudek D., Charakter, sk³ad i organizacja TS, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 188-189. Dudek D., Cudzoziemiec, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 78. Dudek D., Cudzoziemcy – prawa (azyl, status uchodŸcy), [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 78-80. Dudek D., Dane osobowe – ochrona, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 80. Dudek D., Delikt konstytucyjny, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 189. Dudek D., Domniemanie niewinnoœci, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 80. Dudek D., Dostêp do s³u¿by publicznej – prawo, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 80-81.

162

Z ¿ycia Wydzia³u

Dudek D., Dziecko – prawa, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 81-82. Dudek D., Ekstradycja, europejski nakaz aresztowania, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 82. Dudek D., Godnoœæ cz³owieka, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 82. Dudek D., Gospodarcza wolnoœæ, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 82-83. Dudek D., Gwarancja odpowiedzialnoœci karnej, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 83. Dudek D., Humanitarne prawa, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 83. Dudek D., Informacja publiczna – prawo do, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 83-84. Dudek D., Intelektualne wolnoœci, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 84. Dudek D., Karta Polaka, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 84. Dudek D., Kategorie uprawnieñ, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 84. Dudek D., Komisja odpowiedzialnoœci konstytucyjnej, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 189-190. Dudek D., Kompetencje TK, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 183-184. Dudek D., Kompetencje TS, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 190. Dudek D., Komunikowanie siê – swoboda, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 84-85. Dudek D., Kontrola konstytucyjnoœci partii politycznych, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 184. Dudek D., Kontrola konstytucyjnoœci prawa TK, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 184. Dudek D., Kontrola prewencyjna TK, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 184. Dudek D., Koœcio³y i zwi¹zki wyznaniowe – prawa, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 85. Dudek D., Kryteria kontroli TK, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 184-185. Dudek D., Lustracja osób publicznych, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 8586. Dudek D., Migracja – wolnoœæ, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 86. Dudek D., Mniejszoœci narodowe i etniczne – prawa, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 86-87. Dudek D., Nienaruszalnoœæ mieszkania, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 87. Dudek D., Nietykalnoœæ i wolnoœæ osobista, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 87-88.

Z ¿ycia Wydzia³u

163

Dudek D., Niewolnictwo, praca przymusowa – zakaz, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 88. Dudek D., Obowi¹zek obrony Ojczyzny i s³u¿by wojskowej, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 88. Dudek D., Obowi¹zek wiernoœci i przestrzegania prawa RP, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 88. Dudek D., Obowi¹zki cz³owieka i obywatela, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 88-89. Dudek D., Obowi¹zki ekologiczne, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 89. Dudek D., Obowi¹zki fiskalne, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 89-90. Dudek D., Obrony prawo, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 90. Dudek D., Obywatelstwo polskie, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 90. Dudek D., Odpowiedzialnoœæ karna przed TS, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 190. Dudek D., Odpowiedzialnoœæ konstytucyjna, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 190-191. Dudek D., Odpowiedzialnoœæ za szkody wyrz¹dzone przez organy w³adzy, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 90-92. Dudek D., Ograniczenia wolnoœci i praw, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 92. Dudek D., Opieka pañstwa za granic¹, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 92. Dudek D., Orzeczenia TK, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 185. Dudek D., Oskar¿enie konstytucyjne, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 191-192. Dudek D., Partie polityczne – wolnoœæ zrzeszania siê, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 92-93. Dudek D., Petycje – prawo do sk³adania, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 93. Dudek D., Podmioty odpowiedzialne przed TS, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 192. Dudek D., Podmioty praw i wolnoœci, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 93. Dudek D., Podzia³ i równowaga w³adzy, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 69-70. Dudek D., Pracownicy – wolnoœci i prawa, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 93-94. Dudek D., Prawa cz³owieka, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 94. Dudek D., Prawa obywatelskie, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 94. Dudek D., Prawa w procesie karnym, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 94.

164

Z ¿ycia Wydzia³u

Dudek D., Prawo do nauki, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 94-95. Dudek D., Prawo do ochrony zdrowia, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 95. Dudek D., Prawo do s¹du, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 95-96. Dudek D., Prawo do prywatnoœci, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 96. Dudek D., Prawo do ¿ycia, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 96-97. Dudek D., Przebieg postêpowania TK, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 185. Dudek D., Przedawnienie odpowiedzialnoœci karnej, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 97-98. Dudek D., Przedmiot kontroli TK, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 185-186. Dudek D., Pytania prawne do TK, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 186. Dudek D., Referendum – prawo udzia³u, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 98. Dudek D., Religia – wolnoœæ, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 98-99. Dudek D., Repatriacja, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 99. Dudek D., Republikañska forma pañstwa, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 70. Dudek D., Rodzinne prawa, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 99. Dudek D., Rola ustrojowa TK, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 186. Dudek D., Równoœæ wobec prawa, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 99. Dudek D., Sankcje orzekane przez TS, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 192. Dudek D., Skarga konstytucyjna, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 187. Dudek D., Skutki wyroków TK, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 187-188. Dudek D., Socjalna polityka, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 99-100. Dudek D., Spory kompetencyjne przed TK, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 188. Dudek D., Stany nadzwyczajne – ograniczenia, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 100. Dudek D., Stowarzyszenia – wolnoœæ zrzeszania siê, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 100-101. Dudek D., Tryb postêpowania TS, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 192-193.

165

Z ¿ycia Wydzia³u

Dudek D., Wnioskodawcy postêpowania TS, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 193. Dudek D., Wolnoœæ sumienia, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 101. Dudek D., W³asnoœæ i prawa maj¹tkowe – ochrona, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 101-102. Dudek D., Wolnoœæ jednostki, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 102. Dudek D., Wyborcze prawa, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 102. Dudek D., Wyra¿anie pogl¹dów, informacja i prasa – wolnoœæ, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 103. Dudek D., Zabezpieczenie spo³eczne, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 103. Dudek D., Zakaz dyskryminacji, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 103-104. Dudek D., Zgromadzenia – wolnoœæ, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 104. Dudek D., Zwi¹zkowe i zawodowe wolnoœci i prawa, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 104.

Dyjakowska Marzena II Dyjakowska M., Ewolucja pogl¹dów na prawo rzymskie w Polsce do koñca XVIII wieku, [w:] A. Dêbiñski, M. Joñca (red.), Prawo rzymskie a kultura prawna Europy, Lublin 2008, s. 71-99. Dyjakowska M. (wspó³autor), Katedra Historii Pañstwa i Prawa, [w:] A. Dêbiñski, M. Ganczar, S. JóŸwiak, A. Kawa³ko, M. Kruszewska-Gagoœ, H. Witczak (red.), Ksiêga Jubileuszowa z okazji 90-lecia Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, s. 43-67.

Dzier¿anowska Joanna II Dzier¿anowska J., Katedra Kryminalistyki, [w:] A. Dêbiñski, M. Ganczar, S. JóŸwiak, A. Kawa³ko, M. Kruszewska-Gagoœ, H. Witczak (red.), Ksiêga Jubileuszowa z okazji 90-lecia Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, s. 207-209. Dzier¿anowska J., Leon Waœciszewski (vel Waœciszakowski) (1886-1935). Dziekan Wydzia³u Prawa i Nauk Spo³eczno-Ekonomicznych w latach akademickich 1919/1920-1921/1922 oraz 1924/1925, [w:] A. Dêbiñski, W. Sz. Staszewski, M. Wójcik (red.), Dziekani Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, s. 207-211. Dzier¿anowska J., Ludwik Dworzak (1900-1941), [w:] A. Dêbiñski, W. Sz. Staszewski, M. Wójcik (red.), Profesorowie prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2008 2, s. 119-122. III Dzier¿anowska J., Bieg³y, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 475.

166

Z ¿ycia Wydzia³u

Dzier¿anowska J., Dozór policji, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 477. Dzier¿anowska J., Ekspertyza, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 477. Dzier¿anowska J., Eksperyment procesowy, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 477. Dzier¿anowska J., Granice procesowe niezawis³oœci sêdziowskiej, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 479-480. Dzier¿anowska J., Kontrola i utrwalanie rozmów, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 481. Dzier¿anowska J., Kontrola korespondencji, przesy³ek i przekazu informacji, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 481. Dzier¿anowska J., List ¿elazny, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 482. Dzier¿anowska J., Obroñca, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 483. Dzier¿anowska J., Odczytanie, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 483. Dzier¿anowska J., Oddalenie wniosku dowodowego, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 483-484. Dzier¿anowska J., Oglêdziny, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 484. Dzier¿anowska J., Okazanie, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 484. Dzier¿anowska J., Oskar¿ony, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 484-485. Dzier¿anowska J., Oskar¿yciel posi³kowy, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 485. Dzier¿anowska J., Oskar¿yciel prywatny, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 485. Dzier¿anowska J., Oskar¿yciel publiczny, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 485-486. Dzier¿anowska J., Pe³nomocnik, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 486. Dzier¿anowska J., Pokrzywdzony, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 486. Dzier¿anowska J., Porêczenie maj¹tkowe, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 487. Dzier¿anowska J., Porêczenie niemaj¹tkowe, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 487. Dzier¿anowska J., Powód cywilny, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 492. Dzier¿anowska J., Przedstawiciel spo³eczny, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 492-493. Dzier¿anowska J., Przedstawiciel ustawowy, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 493. Dzier¿anowska J., Przes³uchanie, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 493.

Z ¿ycia Wydzia³u

167

Dzier¿anowska J., Przeszukanie, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 493. Dzier¿anowska J., Rzecznik Praw Obywatelskich – uprawnienia w procesie karnym, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 494. Dzier¿anowska J., Sk³ady orzekaj¹ce, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 494. Dzier¿anowska J., Specjalista, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 494. Dzier¿anowska J., Œciganie z oskar¿enia prywatnego, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 495. Dzier¿anowska J., Œciganie z oskar¿enia publicznego (z urzêdu), [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 495. Dzier¿anowska J., Œwiadek, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 495-496. Dzier¿anowska J., Œwiadek incognito (anonimowy), [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 496. Dzier¿anowska J., Œwiadek koronny, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 496. Dzier¿anowska J., T³umacz, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 497. Dzier¿anowska J., Tymczasowe aresztowanie – przes³anki stosowania, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 497. Dzier¿anowska J., Tymczasowe aresztowanie – terminy, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 497-498. Dzier¿anowska J., Tymczasowe aresztowanie – zaskar¿alnoœæ postanowieñ, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 498. Dzier¿anowska J., W³aœciwoœæ funkcjonalna s¹du, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 499. Dzier¿anowska J., W³aœciwoœæ miejscowa, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 499. Dzier¿anowska J., W³aœciwoœæ rzeczowa, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 499. Dzier¿anowska J., Wniosek dowodowy, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 499. Dzier¿anowska J., Wy³¹czenie sêdziego, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 500. Dzier¿anowska J., Wywiad œrodowiskowy, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 500. Dzier¿anowska J., Zakazy dowodowe, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 503. Dzier¿anowska J., Zasada domniemania niewinooœci, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 503. Dzier¿anowska J., Zasada legalizmu, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 503-504. Dzier¿anowska J., Zasada obiektywizmu, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 504. Dzier¿anowska J., Zasada prawa do obrony, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 504.

168

Z ¿ycia Wydzia³u

Dzier¿anowska J., Zasada prawdy materialnej, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 504. Dzier¿anowska J., Zasada publicznoœci, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 504. Dzier¿anowska J., Zasada swobodnej oceny dowodów, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 504. Dzier¿anowska J., Zatrzymanie rzeczy, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 505-506. Dzier¿anowska J., ród³a prawa karnego proceswego, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 506-507.

Dziêga Andrzej II Dziêga A., Normy instrukcji Dignitas connubii w konfrontacji z teori¹ procesu – zagadnienia wybrane, [w:] T. Rozkrut (red.), Proces ma³¿eñski w œwietle Dignitas connubii – pierwsze doœwiadczenia, Tarnów 2008, s. 31-44. Dziêga A., Postêpowanie ustne w s¹downictwie koœcielnym, [w:] M. Andrzejewski, L. Kociucki, M. £¹czkowska, A. N. Schulz (red.), Ksiêga Jubileuszowa Profesora Tadeusza Smyczyñskiego, Toruñ 2008, s. 822-831. Dziêga A., Sekcja II. Ustny proces sporny, [w:] J. Krukowski (red.), Komentarz do Kodeksu Prawa Kanonicznego. Ksiêga VII Procesy, t. V, Pallottinum 2007, s. 315-324. Dziêga A., Specyfika decyzji kolegialnej w trybunale koœcielnym, [w:] T. P³oski, J. Krzywkowska (red.), Matrimonium spes mundi. Ma³¿eñstwo i rodzina w prawie kanonicznym, polskim i miêdzynarodowym. Ksiêga pami¹tkowa dedykowana ks. prof. Ryszardowi Sztychmilerowi, Olsztyn 2008, s. 185-193. III Dziêga A., Opiekun, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 426. Dziêga A., Rodzina, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 429. Dziêga A., Rozdzielnoœæ maj¹tkowa z wyrównaniem dorobków, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 429. Dziêga A., Wyrównanie dorobków, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 434-435. Dziêga A., Wyznaniowa forma zawarcia ma³¿eñstwa, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 435.

Dziobek-Romañski Jacek II Dziobek-Romañski J. (wspó³autor), Informacja o œrodowisku w kontekœcie realizacji prawa jednostki do dobrej administracji. Zagadnienia wybrane, „Studia Prawnicze KUL” 2008, nr 3 (35), s. 23-35. Dziobek-Romañski J., Polityka administracji wzglêdem organizacji pozarz¹dowych. Zagadnienia wybrane, [w:] J. £ukasiewicz (red.) Polityka administracyjna. IV Miêdzynarodowa Konferencja Naukowa, Rzeszów 2008, s. 81-92. III Dziobek-Romañski J., Absolutorium w gminie, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 233-235.

Z ¿ycia Wydzia³u

169

Dziobek-Romañski J., Absolutorium w powiecie, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 235-237. Dziobek-Romañski J., Absolutorium w województwie samorz¹dowym, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 237-239. Dziobek-Romañski J., Burmistrz, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 239-242. Dziobek-Romañski J., Jednostki pomocnicze gmin, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 242-243. Dziobek-Romañski J., Konsultacje spo³eczne, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 243-245. Dziobek-Romañski J., Marsza³ek województwa, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 245-247. Dziobek-Romañski J., Nadzór nad samorz¹dem terytorialnym, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 247-251. Dziobek-Romañski J., Podmiotowoœæ prawna jednostek samorz¹du terytorialnego, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 251-252. Dziobek-Romañski J., Porozumienia jednostek samorz¹du terytorialnego, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 252-253. Dziobek-Romañski J., Powiatowa administracja zespolona, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 253-255. Dziobek-Romañski J., Prezydent miasta, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 255-257. Dziobek-Romañski J., Rada gminy, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 258-261. Dziobek-Romañski J., Rada powiatu, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 261-265. Dziobek-Romañski J., Radni, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 265-267. Dziobek-Romañski J., Referendum lokalne, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 267-270. Dziobek-Romañski J., Sejmik wojewódzki, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 270-273. Dziobek-Romañski J., So³tys, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 274. Dziobek-Romañski J., Starosta, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 274-277. Dziobek-Romañski J., Starostwo powiatowe, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 277-278. Dziobek-Romañski J., Statut jednostki samorz¹du terytorialnego, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 278-279. Dziobek-Romañski J., Stowarzyszenia jednostek samorz¹du terytorialnego, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 279. Dziobek-Romañski J., Typy gmin, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 280-281. Dziobek-Romañski J., Typy powiatów, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 281-282. Dziobek-Romañski J., Urz¹d gminy, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 282-283.

170

Z ¿ycia Wydzia³u

Dziobek-Romañski J., Urz¹d marsza³kowski, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 283-284. Dziobek-Romañski J., Wójt, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 284-286. Dziobek-Romañski J., Wybory organów jednostek samorz¹du terytorialnego, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 287. Dziobek-Romañski J., Zadania jednostek samorz¹du terytorialnego, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 288-290. Dziobek-Romañski J., Zarz¹d powiatu, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 290-291. Dziobek-Romañski J., Zarz¹d województwa samorz¹dowego, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 292-294. Dziobek-Romañski J., Zdolnoœæ s¹dowa jednostek samorz¹du terytorialnego, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 294-295. Dziobek-Romañski J., Zebranie wiejskie, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 295. Dziobek-Romañski J., Zwi¹zki miêdzygminne i zwi¹zki powiatów, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 295-297.

Fajgielski Pawe³ I Fajgielski P. (red.), Ochrona danych osobowych w Polsce z perspektywy dziesiêciolecia, Lublin 2008, ss. 204. II Fajgielski P., Obowi¹zki zwi¹zane z zabezpieczeniem danych osobowych, [w:] P. Fajgielski (red.), Ochrona danych osobowych w Polsce z perspektywy dziesiêciolecia, Lublin 2008, s. 141-152. Fajgielski P., Ochrona konsumenta w transakcjach internetowych – zagadnienia wybrane, „Studia Prawnicze KUL” 2008, nr 4 (36), s. 25-34. Fajgielski P., Zasady ogólne przetwarzania i ochrony danych osobowych, [w:] G. GoŸdziewicz, M. Szab³owska (red.), Prawna ochrona danych osobowych w Polsce na tle europejskich standardów, Toruñ 2008, s. 17-26. III Fajgielski P., Certyfikaty, us³ugi certyfikacyjne, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 1193-1194. Fajgielski P., Informacja handlowa, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 1196. Fajgielski P., Obowi¹zki podmiotów œwiadcz¹cych us³ugi certyfikacyjne, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 1194. Fajgielski P., Obowi¹zki us³ugodawcy, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 1196. Fajgielski P., Ochrona danych osobowych, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 1196-1197. Fajgielski P., Odpowiedzialnoœæ za naruszenie przepisów o œwiadczeniu us³ug drog¹ elektroniczn¹, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 1197. Fajgielski P., Odpowiedzialnoœæ za naruszenie przepisów ustawy o podpisie elektronicznym, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 1194.

171

Z ¿ycia Wydzia³u

Fajgielski P., Oœwiadczenie woli w postaci elektronicznej, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 1194. Fajgielski P., Podanie elektroniczne, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 1194. Fajgielski P., Podpis elektroniczny, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 1195. Fajgielski P., Skutki prawne podpisu elektronicznego, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 1195. Fajgielski P., Œrodki komunikacji elektronicznej, adres elektroniczny, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 1197. Fajgielski P., Urz¹dzenia do sk³adania i weryfikacji podpisu elektronicznego, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 1195-1196. Fajgielski P., Us³uga œwiadczona drog¹ elektroniczn¹, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 1197-1198. Fajgielski P., Us³ugodawca i us³ugobiorca, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 1198. Fajgielski P., Wy³¹czenie odpowiedzialnoœci z tytu³u œwiadczenia us³ug drog¹ elektroniczn¹, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 1198. Fajgielski P., Wy³¹czenie stosowania przepisów o œwiadczeniu us³ug drog¹ elektroniczn¹, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 1198. VI Fajgielski P., 10 lat ochrony danych osobowych w Polsce (Konferencja Naukowa, Lublin, 5 XI 2007), „Studia Prawnicze KUL” 2008, nr 2 (34), s. 141-142.

Fiejdasz Lidia I Fiejdasz L. (wspó³redaktor), O „Sanctorum Mater”, Lublin 2008, ss. 120. II Fiejdasz L., Katedra Prawa Kanonizacyjnego, [w:] A. Dêbiñski, M. Ganczar, S. JóŸwiak, A. Kawa³ko, M. Kruszewska-Gagoœ, H. Witczak (red.), Ksiêga Jubileuszowa z okazji 90-lecia Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, s. 523-550. VI Fiejdasz L., Sanctorum Mater; i co dalej? (VII Ogólnopolskie Sympozjum Prawa Kanonizacyjnego, Lublin, 19 V 2008), „Studia Prawnicze KUL” 2008, nr 3 (35), s. 177-179. VII Fiejdasz L., Diariusz. Kalendarium wa¿niejszych wydarzeñ naukowych w roku 2007 na Wydziale Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji, „Studia Prawnicze KUL” 2008, nr 1 (33), s. 185-209.

Flaga Jerzy II Flaga J., Prawo koœcielne na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie w II RP, [w:] M. Pyter (red.), Nauki historycznoprawne w polskich uniwersytetach II Rzeczypospolitej, Lublin 2008, s. 194-213. V Flaga J., Antoni Dêbiñski, Henryk Kowalski, Marek Kury³owicz (red.), Salus rei publicae suprema lex. Ochrona interesów pañstwa w prawie karnym staro¿ytnej Grecji i Rzymu,

172

Z ¿ycia Wydzia³u

Wydawnictwo KUL, Lublin 2007, ss. 400, „Studia Prawnicze KUL” 2008, nr 1 (33), s. 153-155.

Frydrych Sebastian II Frydrych S., II Katedra Prawa Cywilnego, [w:] A. Dêbiñski, M. Ganczar, S. JóŸwiak, A. Kawa³ko, M. Kruszewska-Gagoœ, H. Witczak (red.), Ksiêga Jubileuszowa z okazji 90-lecia Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, s. 159-175. Frydrych S., Konsekwencje prawne wprowadzenia ustawy o niektórych zabezpieczeniach finansowych, [w:] H. Cioch (red.), Najnowsze zmiany polskiego prawa prywatnego i publicznego a funkcjonowanie rynków finansowych, Rzeszów 2008, s. 73-82. III Frydrych S., Darowizna, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 328-329. Frydrych S., Granice przestrzenne nieruchomoœci, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 303-304. Frydrych S., Komis, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 330. Frydrych S., Nabycie w³asnoœci rzeczy ruchomej od osoby nieuprawnionej, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 305. Frydrych S., Najem, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 332-333. Frydrych S., Obrót nieruchomoœciami, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 305-306. Frydrych S., Po¿yczka, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 341-342. Frydrych S., Prawo s¹siedzkie, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 311. Frydrych S., Przekaz, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 343. Frydrych S., Renta, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 344. Frydrych S., Roszczenia negatoryjne, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 313-314. Frydrych S., Roszczenia windykacyjne, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 314. Frydrych S., Sprzeda¿, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 345-346. Frydrych S., Treœæ prawa w³asnoœci, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 317. Frydrych S., Umowa o dzie³o, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 348. Frydrych S., Umowa rachunku bankowego, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 349-350. Frydrych S., Umowa ubezpieczenia, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 350. Frydrych S., Umowa zlecenia, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 350.

173

Z ¿ycia Wydzia³u

Frydrych S., Wspó³w³asnoœæ ³¹czna, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 321. Frydrych S., Wspó³w³asnoœæ u³amkowa, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 321. Frydrych S., Wzniesienie budowli na cudzym gruncie, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 321-322. Frydrych S., Zarz¹d rzecz¹ wspóln¹, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 322. Frydrych S., Zasiedzenie, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 322-323. Frydrych S., Zaw³aszczenie rzeczy ruchomej, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 325. Frydrych S., Znalezienie rzeczy ruchomej, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 325-326. Frydrych S., Zniesienie wspó³w³asnoœci, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 326. Frydrych S., Zrzeczenie siê w³asnoœci nieruchomoœci, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 326. Frydrych S., Zwrot nak³adów na cudz¹ rzecz, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 326-327.

Fundowicz S³awomir II Fundowicz S. (wspó³autor), Pomoc rodzinom wielodzietnym w prawie polskim, [w:] M. Bartnik, M. Bielecki, J. Parchomiuk, B. Ulijasz (red.), Ochrona dziecka w prawie publicznym, Tomaszów Lubelski- Lublin 2008, s. 81-95. Fundowicz S., Tadeusz Hilarowicz (1887-1958), [w:] A. Dêbiñski, W. Sz. Staszewski, M. Wójcik (red.), Profesorowie prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2008 2, s. 177-184. Fundowicz S., Utrwalanie obrazu w przestrzeni publicznej, [w:] E. Ura, K. Rajchel, M. Pomyka³a, S. Pieprzny (red.), Bezpieczeñstwo wewnêtrzne we wspó³czesnym pañstwie, Rzeszów 2008, s. 78-88. Fundowicz S., Wp³yw administracji na zarz¹dzanie organizacjami gospodarczymi, [w:] M. Kisa³a, W. Wytr¹¿ek (red.), Zastosowanie nauk o zarz¹dzaniu w organizacjach gospodarczych i administracji publicznej, Radom 2008, s. 39-47. Fundowicz S., Zbigniew Pazdro (1873-1939), [w:] A. Dêbiñski, W. Sz. Staszewski, M. Wójcik (red.), Profesorowie prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2008 2, s. 355-364.

Gajewska Aneta II Gajewska A. (wspó³autor), Katedra Prawa Konstytucyjnego, [w:] A. Dêbiñski, M. Ganczar, S. JóŸwiak, A. Kawa³ko, M. Kruszewska-Gagoœ, H. Witczak (red.), Ksiêga Jubileuszowa z okazji 90-lecia Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, s. 293-321. Gajewska A., Kilka uwag o niezawis³oœci sêdziowskiej, [w:] A. Szmyt (red.), Trzecia w³adza. S¹dy i trybuna³y w Polsce. Materia³y Jubileuszowego L Ogólnopolskiego Zjazdu Katedr i Zak³adów Prawa Konstytucyjnego, Gdynia, 24-26 kwietnia 2008 roku, Gdañsk 2008, s. 314-320.

174

Z ¿ycia Wydzia³u

III Gajewska A., Absolutorium bud¿etowe dla Rady Ministrów, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 138-139. Gajewska A., Apolitycznoœæ sêdziowska, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 151. Gajewska A., Bezstronnoœæ sêdziowska, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 151. Gajewska A., Dwuinstancyjnoœæ postêpowania, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 151. Gajewska A., Dymisja Rady Ministrów, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 139. Gajewska A., Etyka sêdziowska, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 151-152. Gajewska A., Fachowoœæ sêdziowska, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 152. Gajewska A., Gwarancja niezawis³oœci sêdziowskiej, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 152-153. Gajewska A., Immunitet sêdziowski, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 153-154. Gajewska A., Jawnoœæ rozpoznania, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 154. Gajewska A., Jednolitoœæ s¹dów, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 154. Gajewska A., Kancelaria Prezesa Rady Ministrów, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 139. Gajewska A., Kolegialnoœæ dzia³ania Rady Ministrów, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 139-141. Gajewska A., Kolegialnoœæ orzekania, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 154-155. Gajewska A., Komisje wspólne, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 141. Gajewska A., Komitet Europejski Rady Ministrów, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 141. Gajewska A., Kontrola instancyjna, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s.155-156. Gajewska A., Krajowa Rada S¹downictwa, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 156-157. Gajewska A., £awnicy, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 157. Gajewska A., Minister, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 141-142. Gajewska A., Ministerstwo, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 142. Gajewska A., Nadzór administracyjny, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 157-158. Gajewska A., Nietykalnoœæ sêdziowska, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 158. Gajewska A., Niezale¿noœæ s¹du, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 159.

Z ¿ycia Wydzia³u

175

Gajewska A., Niezawis³oœæ sêdziowska, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 159. Gajewska A., Odpowiedzialnoœæ administracyjna, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 159-160. Gajewska A., Odpowiedzialnoœæ dyscyplinarna, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 160-162. Gajewska A., Odpowiedzialnoœæ karna cz³onków Rady Ministrów, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 142-143. Gajewska A., Odpowiedzialnoœæ konstytucyjna cz³onków Rady Ministrów, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 143. Gajewska A., Odpowiedzialnoœæ parlamentarna (polityczna) cz³onków Rady Ministrów, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 143. Gajewska A., Odpowiedzialnoœæ Rady Ministrów i jej cz³onków, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 143. Gajewska A., Odrêbnoœæ s¹downictwa, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 162. Gajewska A., Organy s¹dów, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 162-167. Gajewska A., Organy wewnêtrzne Rady Ministrów, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 143. Gajewska A., Pe³nomocnik Rady Ministrów, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 143. Gajewska A., Podleg³oœæ prawu, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 167-168. Gajewska A., Powo³anie Rady Ministrów, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 143-144. Gajewska A., Prezes Rady Ministrów, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 144. Gajewska A., Pytania prawne, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 168. Gajewska A., Pytania wstêpne (prejudycjalne, prawne), [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 168. Gajewska A., Rada Legislacyjna, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 144-145. Gajewska A., Rada Ministrów, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 145-146. Gajewska A., Rz¹dowe Centrum Legislacji, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 146. Gajewska A., Samorz¹d sêdziowski, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 168-170. Gajewska A., S¹d Najwy¿szy, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s.170-171. Gajewska A., S¹d wyj¹tkowy, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 171. Gajewska A., S¹dy, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 171. Gajewska A., S¹dy administracyjne, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 171-172.

176

Z ¿ycia Wydzia³u

Gajewska A., S¹dy powszechne, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 172-174. Gajewska A., S¹dy szczególne, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 174. Gajewska A., S¹dy wojskowe, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 174-175. Gajewska A., Sêdziowie, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 175-177. Gajewska A., S³u¿ba cywilna, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 146-148. Gajewska A., Stabilizacja urzêdu sêdziego, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 177-178. Gajewska A., Sta³y Komitet Rady Ministrów, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 148-149. Gajewska A., Stan spoczynku, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 178. Gajewska A., Status materialny sêdziego, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 178. Gajewska A., Swobodna ocena dowodów, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 179. Gajewska A., Œlubowanie sêdziowskie, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 179. Gajewska A., Tajnoœæ narady i g³osowania, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 179. Gajewska A., W³adza s¹downicza, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 180. Gajewska A., W³aœciwoœæ s¹dów, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 180-181. Gajewska A., Wojewoda, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 149-150. Gajewska A., Wotum nieufnoœci cz³onków Rady Ministrów, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 149. Gajewska A., Wotum nieufnoœci Rady Ministrów (konstruktywne), [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 149. Gajewska A., Wotum zaufania, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 149. Gajewska A., Wy³¹czenie sêdziego, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 181-182. Gajewska A., Wymiar sprawiedliwoœci, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 182. VII Gajewska A., G³os w dyskusji po referacie W. Sanetry wyg³oszonym w dniu 24 kwietnia 2008 roku na jubileuszowym ZjeŸdzie Katedr i Zak³adów Prawa Konstytucyjnego. Gdynia 24-26 kwietnia 2008 roku, [w:] A. Szmyt (red.), Trzecia w³adza. S¹dy i trybuna³y w Polsce. Materia³y Jubileuszowego L Ogólnopolskiego Zjazdu Katedr i Zak³adów Prawa Konstytucyjnego, Gdynia, 24-26 kwietnia 2008 roku, Gdañsk 2008, s. 169-172.

177

Z ¿ycia Wydzia³u

Ga³¹zka Ma³gorzata I Ga³¹zka M. (wspó³autor), Kodeks karny – czêœæ szczególna. Pytania – kazusy – tablice, Warszawa 20082, ss. 204. II Ga³¹zka M., Stefan Glaser (1885-1984). Dziekan Wydzia³u Prawa i Nauk Spo³eczno-Ekonomicznych w roku akademickim 1923-1924, [w:] A. Dêbiñski, W. Sz. Staszewski, M. Wójcik (red.), Dziekani Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, s. 61-66. Ga³¹zka M., Stefan Glaser (1885-1984), [w:] A. Dêbiñski, W. Sz. Staszewski, M. Wójcik (red.), Profesorowie prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2008 2 , s. 139-148. III Ga³¹zka M., Ci¹g przestêpstw, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 439. Ga³¹zka M., Czyn ci¹g³y, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 439. Ga³¹zka M., Czyn wspó³ukarany, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 439. Ga³¹zka M., Czynnoœci seksualne z udzia³em ma³oletniego, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 439. Ga³¹zka M., Dokonanie, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 440. Ga³¹zka M., Egzekucja grzywny, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 525. Ga³¹zka M., Fa³szowanie dokumentów, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 441. Ga³¹zka M., Fa³szywe zeznania, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 441. Ga³¹zka M., Formy stadialne, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 441-442. Ga³¹zka M., GroŸba karalna, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 443. Ga³¹zka M., Kary za wykroczenie, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 521. Ga³¹zka M., Katastrofa w komunikacji, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 445. Ga³¹zka M., Kodeks wykroczeñ, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 521. Ga³¹zka M., Kradzie¿, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 447. Ga³¹zka M., Kradzie¿, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 521. Ga³¹zka M., £apownictwo, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 447-448. Ga³¹zka M., Niealimentacja, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 449.

178

Z ¿ycia Wydzia³u

Ga³¹zka M., Niezawiadomienie o przestêpstwie, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 450-451. Ga³¹zka M., Odroczenie wykonania grzywny, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 526. Ga³¹zka M., Oszustwo, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 453. Ga³¹zka M., Paserstwo, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 453. Ga³¹zka M., Paserstwo, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 521-522. Ga³¹zka M., P³atna protekcja, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 453. Ga³¹zka M., Praca spo³ecznie u¿yteczna, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 527. Ga³¹zka M., Pranie brudnych pieniêdzy, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 454. Ga³¹zka M., Prawo wykroczeñ, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 522. Ga³¹zka M., Prowadzenie pojazdu bez uprawnieñ, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 522. Ga³¹zka M., Prowadzenie pojazdu po u¿yciu alkoholu, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 522. Ga³¹zka M., Prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeŸwoœci, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 455-456. Ga³¹zka M., Przygotowanie, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 456-457. Ga³¹zka M., Rozbój, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 457. Ga³¹zka M., Roz³o¿enie grzywny na raty, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 528. Ga³¹zka M., Rozpowszechnianie pornografii, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 458. Ga³¹zka M., Szalbierstwo, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 522. Ga³¹zka M., Œrodki karne za wykroczenie, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 522-523. Ga³¹zka M., Umorzenie grzywny, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 530. Ga³¹zka M., Usi³owanie, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 463. Ga³¹zka M., Wykroczenie, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 523. Ga³¹zka M., Wypadek komunikacyjny, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 468. Ga³¹zka M., Zagro¿enie bezpieczeñstwa w ruchu drogowym, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 523. Ga³¹zka M., Zastêpcza kara pozbawienia wolnoœci, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 531.

179

Z ¿ycia Wydzia³u

Ga³¹zka M., Zbieg przepisów, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 471. Ga³¹zka M., Zbieg przestêpstw, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 471. Ga³¹zka M., Zgwa³cenie, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 471-472. Ga³¹zka M., Znecanie siê, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 472. Ga³¹zka M., Znies³awienie, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 472-473. Ga³¹zka M., Zniewaga, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 473. IV Ga³¹zka M., Glosa do uchwa³y z dnia 26 paŸdziernika 2006 r., I KZP 18/06, „Przegl¹d S¹dowy” 2008, nr 2, s. 98-109.

Ganczar Ma³gorzata I Ganczar M. (wspó³redaktor), Ksiêga Jubileuszowa z okazji 90-lecia Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, ss. 733. II Ganczar M. (wspó³autor), Katedra Administracyjnego Prawa Gospodarczego, [w:] A. Dêbiñski, M. Ganczar, S. JóŸwiak, A. Kawa³ko, M. Kruszewska-Gagoœ, H. Witczak (red.), Ksiêga Jubileuszowa z okazji 90-lecia Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, s. 597-604. Ganczar M. (wspó³autor), Katedra Nauki Administracji, [w:] A. Dêbiñski, M. Ganczar, S. JóŸwiak, A. Kawa³ko, M. Kruszewska-Gagoœ, H. Witczak (red.), Ksiêga Jubileuszowa z okazji 90-lecia Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, s. 615-632. Ganczar M. (wspó³autor), Katedra Prawa Zarz¹dzania Œrodowiskiem, [w:] A. Dêbiñski, M. Ganczar, S. JóŸwiak, A. Kawa³ko, M. Kruszewska-Gagoœ, H. Witczak (red.), Ksiêga Jubileuszowa z okazji 90-lecia Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, s. 639-648. Ganczar M. (wspó³autor), Komunikacja elektroniczna w postêpowaniu administracyjnym, „Pañstwo i Prawo” 2008, nr 1, s. 59-71. Ganczar M., Umowy elektroniczne a rynki finansowe, [w:] H. Cioch (red.), Najnowsze zmiany polskiego prawa prywatnego i publicznego a funkcjonowanie rynków finansowych, Rzeszów 2008, s. 83-97. Ganczar M., Wp³yw informatyzacji na politykê administracyjn¹, [w:] J. £ukasiewicz (red.), Polityka administracyjna, Rzeszów 2008, s. 207-216. Ganczar M., Zarz¹dzanie informacj¹ – praktyczne aspekty zastosowania, [w:] M. Kisa³a, W. Wytr¹¿ek (red.), Zastosowanie nauk o zarz¹dzaniu w organizacjach gospodarczych i administracji publicznej, Radom 2008, s. 59-64. Ganczar M., Znaczenie globalizacji gospodarki dla rozwoju regionalnego, [w:] B. JóŸwik, H. Ponikowski (red.), Miêdzynarodowe uwarunkowania rozwoju regionalnego, Lublin 2008, s. 129-138.

180

Z ¿ycia Wydzia³u

III Ganczar M., Baza danych, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 607-609. Ganczar M., Bezpieczny podpis elektroniczny, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 609-610. Ganczar M., Biuletyn Informacji Publicznej, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 610-612. Ganczar M., Deklaracje elektroniczne, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 612-614. Ganczar M., Dokument elektroniczny, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 614-615. Ganczar M., Dorêczenia elektroniczne, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 616-617. Ganczar M., Dostêp do informacji publicznej, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 617-618. Ganczar M., E-Governance, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 619. Ganczar M., E-Government, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 619-620. Ganczar M., E-PUAP – Elektroniczna Platforma Us³ug Administracji Publicznej, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 620-622. Ganczar M., IDA – Interchange Data between Administrations (Wymiana Danych miêdzy Administracjami), [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 622-624. Ganczar M., Informacja publiczna, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 624-626. Ganczar M., Krajowa Ewidencja Systemów Teleinformatycznych i Rejestrów Publicznych, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 626-627. Ganczar M., Plan informatyzacji pañstwa, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 627-628. Ganczar M., Podpis elektroniczny, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 629-630. Ganczar M., Rada Informatyzacji, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 630-631. Ganczar M., Rejestry publiczne, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 631-633. Ganczar M., Spo³eczeñstwo informacyjne, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 633-634. Ganczar M., Œrodki komunikacji elektronicznej, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 635. Ganczar M., Strategia Lizboñska, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 636-637. Ganczar M., System teleinformatyczny, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 637-638. Ganczar M., Œwiadczenie us³ug drog¹ elektroniczn¹, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 638-639.

181

Z ¿ycia Wydzia³u

VII Ganczar M. (wspó³autor), Administracja w strukturach Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, [w:] A. Dêbiñski, M. Ganczar, S. JóŸwiak, A. Kawa³ko, M. Kruszewska-Gagoœ, H. Witczak (red.), Ksiêga Jubileuszowa z okazji 90-lecia Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, s. 595. Ganczar M. (wspó³autor), Podsumowanie, [w:] A. Dêbiñski, M. Ganczar, S. JóŸwiak, A. Kawa³ko, M. Kruszewska-Gagoœ, H. Witczak (red.), Ksiêga Jubileuszowa z okazji 90-lecia Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, s. 703-708. Ganczar M. (wspó³autor), S³owo od redaktorów, [w:] A. Dêbiñski, M. Ganczar, S. JóŸwiak, A. Kawa³ko, M. Kruszewska-Gagoœ, H. Witczak (red.), Ksiêga Jubileuszowa z okazji 90-lecia Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, s. 7-9. Ganczar M. (wspó³autor), Summary, [w:] A. Dêbiñski, M. Ganczar, S. JóŸwiak, A. Kawa³ko, M. Kruszewska-Gagoœ, H. Witczak (red.), Ksiêga Jubileuszowa z okazji 90-lecia Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, s. 709-713.

Garbacka Marta III Garbacka M., Bud¿et pañstwa, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 315-317. Garbacka M., D³ug publiczny, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 317-318. Garbacka M., Dochody publiczne, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 318-320. Garbacka M., Dyscyplina finansów publicznych, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 320-321. Garbacka M., Finanse publiczne, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 322-323. Garbacka M., Finanse samorz¹dy terytorialnego, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 323-325. Garbacka M., Fundusze celowe, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 325-326. Garbacka M., Jednostki bud¿etowe, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 326-327. Garbacka M., Kontrola skarbowa, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 328-329. Garbacka M., Prawo bankowe, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 330-331. Garbacka M., Prawo dewizowe, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 331-332. Garbacka M., Prawo finansowe, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 333. Garbacka M., Regionalne Izby Obrachunkowe, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 334-335. Garbacka M., Sektor finansów publicznych, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 335-336.

182

Z ¿ycia Wydzia³u

Garbacka M., Wydatki publiczne, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 336-338. Garbacka M., Zak³ady bud¿etowe, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 338-339. Garbacka M., Zasady bud¿etowe, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 339-340.

Gapska Edyta I Gapska E., Wady orzeczeñ s¹dowych w postêpowaniu cywilnym, Warszawa 2009. II Gapska E., Odpowiedzialnoœæ Skarbu Pañstwa za bezprawie judykacyjne. Wybrane zagadnienia procesowe, „Palestra” 2008, nr 1-2, s. 56-70.

G³uchowski Jan I G³uchowski J. (wspó³redaktor), Polish law. A Synthesy, Frankfurt am Main 2008.

GoŸdziewicz Grzegorz I GoŸdziewicz G. (wspó³redaktor), Prawna ochrona danych osobowych w Polsce na tle europejskich standardów, Toruñ 2008.

Górski Grzegorz I Górski G. (wspó³redaktor), Cuius regio, eius religio? Publikacja po ZjeŸdzie Historyków Pañstwa i Prawa, Lublin, wrzesieñ 2006 r., Lublin 2008, ss. 530. II Górski G., Ignacego Czumy rozwa¿ania o potrzebie moralnych podstaw ustroju. W zwi¹zku z publikacj¹ wyboru pism prof. Ignacego Czumy, „Studia Prawnicze KUL” 2008, nr 2 (34), s. 111-117. Górski G., Pe³na reprezentacja czy stabilny rz¹d, [w:] D. Dudek, D. Ka³a, P. Potakowski (red.), Jakiej ordynacji wyborczej potrzebuje Rzeczpospolita, Lublin 2008, s. 115-121.

Gr¹dzka Ilona II Gr¹dzka I. (wspó³autor), Katedra Prawa Konstytucyjnego, [w:] A. Dêbiñski, M. Ganczar, S. JóŸwiak, A. Kawa³ko, M. Kruszewska-Gagoœ, H. Witczak (red.), Ksiêga Jubileuszowa z okazji 90-lecia Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, s. 293-321. III Gr¹dzka I., Arbitra¿, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 128-129. Gr¹dzka I., Funkcja reprezentacyjna symboliczna, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 129. Gr¹dzka I., Funkcje ustrojowe, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 130.

183

Z ¿ycia Wydzia³u

Gr¹dzka I., Kompetencje Prezydenta wobec Sejmu oraz Senatu, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 130. Gr¹dzka I., Kompetencje Prezydenta w stosunku do rz¹du, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 131-132. Gr¹dzka I., Kompetencje Prezydenta wobec organów w³adzy s¹downiczej, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 132-133. Gr¹dzka I., Kompetencje Prezydenta w sprawach zagranicznych, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 133. Gr¹dzka I., Kompetencje Prezydenta w zakresie obronnoœci i bezpieczeñstwa pañstwa, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 134. Gr¹dzka I., Mandat prezydencki, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 134. Gr¹dzka I., Odpowiedzialnoœæ Prezydenta RP, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 135-137. Gr¹dzka I., Prezydent, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 128. Gr¹dzka I., Suwerennoœæ Narodu, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 73-78. Gr¹dzka I., Wybór na urz¹d – warunki prawne, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 137. Gr¹dzka I., Zasada incompatibilitas, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 138.

Greszata Marta I Greszata M., Iudicum cum principis. Kodeksowa weryfikacja wybranych zasad procesowych w kanonicznych sprawach o niewa¿noœæ ma³¿eñstwa, Lublin 2008, ss. 415. II Greszata M., Jerzy Grzywacz (1923-1995), [w:] A. Dêbiñski, W. Sz. Staszewski, M. Wójcik (red.), Profesorowie prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2008 2 , s. 149-157. Greszata M., Katedra Koœcielnego Prawa Procesowego, [w:] A. Dêbiñski, M. Ganczar, S. JóŸwiak, A. Kawa³ko, M. Kruszewska-Gagoœ, H. Witczak (red.), Ksiêga Jubileuszowa z okazji 90-lecia Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, s. 469-492. Greszata M., Poszlaka w kanonicznych procesach ma³¿eñskich, [w:] T. P³oski, J. Krzywkowska (red.), Matrimonium spes mundi. Ma³¿eñstwo i rodzina w prawie kanonicznym, polskim i miêdzynarodowym. Ksiêga pami¹tkowa dedykowana ks. prof. Ryszardowi Sztychmilerowi, Olsztyn 2008, s. 194-209. Greszata M., Zasada kolegialnoœci w procesie o niewa¿noœæ ma³¿eñstwa w œwietle instrukcji Dignitas connubii, [w:] T. Rozkrut (red.), Proces ma³¿eñski w œwietle Dignitas connubii – pierwsze doœwiadczenia, Tarnów 2008, s. 63-85.

Grzeœkowiak Alicja III Grzeœkowiak A., Amnestia, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 437. Grzeœkowiak A., Do¿ywotnie pozbawienie wolnoœci, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 440.

184

Z ¿ycia Wydzia³u

Grzeœkowiak A., Dyrektywy wymiaru kary, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 440. Grzeœkowiak A., Funkcja gwarancyjna prawa karnego, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 442. Grzeœkowiak A., Funkcja karz¹ca prawa karnego, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 442. Grzeœkowiak A., Funkcja odszkodowawcza prawa karnego, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 442. Grzeœkowiak A., Funkcja prewencyjna prawa karnego, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 442-443. Grzeœkowiak A., Funkcje prawa karnego, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 443. Grzeœkowiak A., Grzywna, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 443. Grzeœkowiak A., Immunitety, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 443. Grzeœkowiak A., Kara 25 lat pozbawienia wolnoœci, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 443-444. Grzeœkowiak A., Kara ³¹czna, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 444. Grzeœkowiak A., Kara ograniczenia wolnoœci, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 444. Grzeœkowiak A., Kara – pojêcie, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 444. Grzeœkowiak A., Kara pozbawienia wolnoœci, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 444-445. Grzeœkowiak A., Katalog kar, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 445. Grzeœkowiak A., Klauzula niepodlegania karze, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 445-446. Grzeœkowiak A., Nadzwyczajne obostrzenie kary, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 448-449. Grzeœkowiak A., Nadzwyczajne z³agodzenie kary, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 449. Grzeœkowiak A., Odst¹pienie od wymierzania kary, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 452. Grzeœkowiak A., Okolicznoœci wy³¹czaj¹ce ukaranie, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 452. Grzeœkowiak A., Prawo karne materialne, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 455. Grzeœkowiak A., Przedawnienie, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 456. Grzeœkowiak A., Recydywa, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 457. Grzeœkowiak A., Œrodki karne, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 460-462. Grzeœkowiak A., Œrodki zabezpieczaj¹ce, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 462.

185

Z ¿ycia Wydzia³u

Grzeœkowiak A., U³askawienie, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 462-463. Grzeœkowiak A., Wymiar kary, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 467-468. Grzeœkowiak A., Wystêpek, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 468. Grzeœkowiak A., Zasady prawa karnego, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 469-470. Grzeœkowiak A., Zasady wymiaru kary, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 470. Grzeœkowiak A., Zatarcie skazania, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 470. Grzeœkowiak A., Zbrodnia, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 471.

Ha³adyj Anna II Ha³adyj A., Ochrona granicy pañstwowej a ochrona przyrody na przyk³adzie obszaru Natura 2000 „Dolina Œrodkowego Bugu” PLB060003, „Prawo i Œrodowisko” 2008, nr 3, s. 63-71. Ha³adyj A., Udzia³ spo³eczny jako gwarancja zabezpieczenia interesu publicznego w prawie ochrony œrodowiska. Wybrane uwagi na tle projektu ustawy o uprawnieniach spo³eczeñstwa w ochronie œrodowiska oraz o ocenach oddzia³ywania na œrodowisko i organach administracji w tym zakresie, [w:] H. Lisicka (red.), Prawo ochrony œrodowiska i prawo karne. Ksiêga pami¹tkowa z okazji 40-lecia pracy nukowej Prof. W. Radeckiego, Wroc³aw 2008, s. 111-117. III Ha³adyj A., Definicja prawa ochrony œrodowiska, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 387-389. Ha³adyj A., Definicja œrodowiska i ochrony œrodowiska, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 389-390. Ha³adyj A., Dostêp do informacji o œrodowisku, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 935. Ha³adyj A., Dostêp do informacji o œrodowisku, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 390-391. Ha³adyj A., Fundusze zwi¹zane z finansowaniem ochrony œrodowiska, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 935-936. Ha³adyj A., Ocena oddzia³ywania na œrodowisko, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 938-939. Ha³adyj A., Ocena oddzia³ywania na œrodowisko, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 391-393. Ha³adyj A., Ochrona kopalin, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 939. Ha³adyj A., Ochrona powierzchni ziemi, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 939-940. Ha³adyj A., Ochrona powierzchni ziemi, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 393-394. Ha³adyj A., Ochrona powietrza i warstwy ozonowej, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 395-396.

186

Z ¿ycia Wydzia³u

Ha³adyj A., Ochrona przed odpadami, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 940. Ha³adyj A., Ochrona przed ha³asem i polami elektromagnetycznymi, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 946. Ha³adyj A., Ochrona roœlin i zwierz¹t, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 940-941. Ha³adyj A., Ochrona roœlin i zwierz¹t, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 398-400. Ha³adyj A., Ochrona œrodowiska morskiego, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 945-946. Ha³adyj A., Ochrona œrodowiska przed ha³asem i polami elektromagnetycznymi, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 396-398. Ha³adyj A., Ochrona œrodowiska w sytuacjach nadzwyczajnych, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 946-947. Ha³adyj A., Ochrona wód, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 400-402. Ha³adyj A., Ochrona zasobów wodnych, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 948-949. Ha³adyj A., Odpowiedzialnoœæ prawna w ochronie œrodowiska, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 402-405. Ha³adyj A., Organy administracji i instytucje ochrony œrodowiska, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 405-406. Ha³adyj A., Partycypacja spo³eczna, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 954-955. Ha³adyj A., Partycypacja spo³eczna, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 407-409. Ha³adyj A., Planowanie i programowanie ochrony œrodowiska, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 409-410. Ha³adyj A., Pozwolenia na korzystanie ze œrodowiska, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 410-413. Ha³adyj A., Prawo atomowe, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 955-956. Ha³adyj A., Prawo emisyjne, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 956-957. Ha³adyj A., Œrodki finansowo-prawne w ochronie œrodowiska, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 413-414. Ha³adyj A., Zasada zrównowa¿onego rozwoju w prawie ochrony œrodowiska, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 957. Ha³adyj A., Zasady ogólne prawa ochrony œrodowiska, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 957. Ha³adyj A., Zasady ogólne prawa ochrony œrodowiska, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 415.

Ha³as Rados³aw I Ha³as R. (wspó³autor), Kodeks karny – czêœæ szczególna. Pytania – kazusy – tablice, Warszawa 20082, ss. 204.

Z ¿ycia Wydzia³u

187

II Ha³as R., Katedra Prawa Karnego, [w:] A. Dêbiñski, M. Ganczar, S. JóŸwiak, A. Kawa³ko, M. Kruszewska-Gagoœ, H. Witczak (red.), Ksiêga Jubileuszowa z okazji 90-lecia Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, s. 211-229. Ha³as R., Zdzis³aw Papierkowski (1903-1980). Dziekan Wydzia³u Prawa i Nauk Spo³eczno-Ekonomicznych w latach akademickich 1939/1940-1945/1946, [w:] A. Dêbiñski, W. Sz. Staszewski, M. Wójcik (red.), Dziekani Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, s. 151-160. Ha³as R., Zdzis³aw Papierkowski (1903-1980), [w:] A. Dêbiñski, W. Sz. Staszewski, M. Wójcik (red.), Profesorowie prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2008 2, s. 341-349. III Ha³as R., Czyn karalny, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 523. Ha³as R., Nieletni, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 523-524. Ha³as R., Obowi¹zki skazanego na karê pozbawienia wolnoœci, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 525-526. Ha³as R., Odpowiedzialnoœæ karna nieletniego, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 524. Ha³as R., Odroczenie wykonania kary pozbawienia wolnoœci, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 526. Ha³as R., Opieka postpenitencjarna, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 526. Ha³as R., Organy postêpowania wykonawczego, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 526. Ha³as R., Postêpowanie w sprawach nieletnich, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 524. Ha³as R., Prawa skazanego na karê pozbawienia wolnoœci, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 527. Ha³as R., Prawo karne wykonawcze, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 527. Ha³as R., Przerwa w wykonaniu kary pozbawienia wolnoœci, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 527-528. Ha³as R., Skazany, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 528. Ha³as R., S³u¿ba wiêzienna, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 528. Ha³as R., System nagród i kar dyscyplinarnych dla skazanych, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 528-529. Ha³as R., Systemy wykonywania kary pozbawienia wolnoœci, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 529-530. Ha³as R., Œrodki wychowawcze, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 524. Ha³as R., Œrodki poprawcze, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 524-525.

188

Z ¿ycia Wydzia³u

Ha³as R., Warunkowe zwolnienie z odbycia reszty kary pozbawienia wolnoœci, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 530. Ha³as R., Wykonanie kary ograniczenia wolnoœci, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 530-531. Ha³as R., Wykonanie œrodków karnych zabezpieczaj¹cych, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 531. Ha³as R., Zak³ady karne, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 531. Ha³as R., Zatrudnianie skazanych, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 531-532.

Herbet Andrzej I Herbet A., Spó³ka cywilna. Konstrukcja prawna, Warszawa 2008, ss. 495. II Herbet A., Jerzy Fiedorowicz (1888-?), [w:] A. Dêbiñski, W. Sz. Staszewski, M. Wójcik (red.), Profesorowie prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2008 2 , s. 129-133. Herbet A., Prawo spó³ek osobowych, [w:] A. Szajkowski (red.), System Prawa Prywatnego, Warszawa 2008, s. 463-747. Herbet A., W sprawie dopuszczalnoœci odwo³ania cz³onka rady nadzorczej spó³ki akcyjnej bêd¹cej jednostk¹ publicznej radiofonii lub telewizji, „Studia Prawnicze KUL” 2008, nr 4 (36), s. 35-52.

Hypœ S³awomir I Hypœ S. (wspó³autor), Kodeks karny – czêœæ szczególna. Pytania – kazusy – tablice, Warszawa 2008 2, ss. 204. II Hypœ S., Rodzina a pomyœlnoœæ gospodarcza pañstwa, „Przegl¹d Prawno-Ekonomiczny” 2008, nr 2, s. 85-94.

Izdebski Jan II Izdebski J., Ludwik Górski (1894-1945). Dziekan Wydzia³u Prawa i Nauk Spo³eczno-Ekonomicznych w roku akademickim 1928/1929, [w:] A. Dêbiñski, W. Sz. Staszewski, M. Wójcik (red.), Dziekani Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, s. 67-71. Izdebski J., Pojêcie i zakres polityki celnej w ujêciu polityki administracyjnej, [w:] J. £ukasiewicz (red.), Polityka administracyjna. IV Miêdzynarodowa Konferencja Naukowa, Rzeszów 2008, s. 267-274. Izdebski J., Zasady ochrony przed dumpingiem, „Studia Prawnicze KUL” 2008, nr 1 (33) 2008, s. 21-30. III Izdebski J., Decyzja administracyjna, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 115-116. Izdebski J., Naczelny S¹d Administracyjny, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 116-117.

189

Z ¿ycia Wydzia³u

Izdebski J., Ogólne postêpowanie administracyjne, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 117. Izdebski J., Podmioty na prawach strony, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 118. Izdebski J., Postêpowania administracyjne szczególne, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 119. Izdebski J., Postêpowanie dowodowe, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 120. Izdebski J., Postêpowanie odwo³awcze, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 120-121. Izdebski J., Postêpowanie podatkowe, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 121-122. Izdebski J., Postêpowanie w sprawach celnych, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 122-123. Izdebski J., Postêpowanie w sprawach skarg i wniosków, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 123-124. Izdebski J., Postêpowanie w sprawach wydawania zaœwiadczeñ, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 124. Izdebski J., S¹downictwo administracyjne, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 125. Izdebski J., Skarga do s¹du administracyjnego, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 125-126. Izdebski J., Skarga kasacyjna, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 126-127. Izdebski J., Strona postêpowania administracyjnego, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 127-128. Izdebski J., Weryfikacja decyzji ostatecznych, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 128. Izdebski J., W³aœciwoœæ organów administracji, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 129-130. Izdebski J., Wojewódzkie s¹dy administracyjne, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 130-131. Izdebski J., Wszczêcie postêpowania administracyjnego, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 131-132. Izdebski J., Zasady ogólne postêpowania administracyjnego, [w:] S. Wrzosek (red.), Kompendium wiedzy administratywisty, Lublin 2008, s. 132.

Jancewicz Zdzis³aw II Jancewicz Z., Czes³aw Falkowski (1887-1969), [w:] A. Dêbiñski, W. Sz. Staszewski, M. Wójcik (red.), Profesorowie prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2008 2, s. 123-128. III Jancewicz Z., Akty stanu cywilnego, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 421. Jancewicz Z., Bigamia, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 421. Jancewicz Z., Domniemanie pochodzenia dziecka, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 422.

190

Z ¿ycia Wydzia³u

Jancewicz Z., Duchowny, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 422. Jancewicz Z., Kierownik urzêdu stanu cywilnego, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 422-423. Jancewicz Z., Konkubinat, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 423. Jancewicz Z., Ma³¿eñstwo, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 424-425. Jancewicz Z., Okolicznoœci wy³¹czaj¹ce zawarcie ma³¿eñstwa, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 425-426. Jancewicz Z., Pokrewieñstwo, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 426. Jancewicz Z., Powinowactwo, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 426-427. Jancewicz Z., Rozk³ad po¿ycia, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 429-430. Jancewicz Z., Rozwód, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 430. Jancewicz Z., Rozwód z orzekaniem o winie, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 430-431. Jancewicz Z., S¹d opiekuñczy, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 431. Jancewicz Z., S¹dowe ustalenie ojcostwa, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 431. Jancewicz Z., S¹d rodzinny, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 431-432. Jancewicz Z., Separacja, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 432. Jancewicz Z., Stan cywilny, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 432. Jancewicz Z., Uniewa¿nienie ma³¿eñstwa, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 432-433. Jancewicz Z., Ustanie ma³¿eñstwa, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 433. Jancewicz Z., Uznanie dziecka, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 433-434. Jancewicz Z., Zaprzeczenie pochodzenia dziecka, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 435. Jancewicz Z., Zarêczyny, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 436.

Jasku³a Lidia I Jasku³a L., Prawo do dobrego imienia a wolnoœæ prasy, Warszawa 2008, ss. 305. II Jasku³a L., I Katedra Prawa Administracyjnego, [w:] A. Dêbiñski, M. Ganczar, S. JóŸwiak, A. Kawa³ko, M. Kruszewska-Gagoœ, H. Witczak (red.), Ksiêga Jubileuszowa z okazji 90-lecia Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, s. 251-271.

Z ¿ycia Wydzia³u

191

Jasku³a L., Prawna ochrona dziecka przed negatywnym wp³ywem przekazów medialnych, [w:] M. Bartnik, M. Bielecki, J. Parchomiuk, B. Ulijasz (red.), Ochrona dziecka w prawie publicznym, Tomaszów Lubelski-Lublin 2008, 139-161. Jasku³a L., Prawne standardy dzia³alnia Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, [w:] K. Miaskowska-Daszkiewicz, R. Pal (red.), Standardy wykonywania w³adzy publicznej, Lublin–Stalowa Wola 2008, s. 260-273. III Jasku³a L., Audycja, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 1177. Jasku³a L., Autoryzacja, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 1177-1178. Jasku³a L., Czasopismo, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 1178. Jasku³a L., Dziennik, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 1178. Jasku³a L., Dziennikarz, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 1178. Jasku³a L., Koncesja na rozpowszechnianie programów radiowych lub telewizyjnych, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 1178-1180. Jasku³a L., Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji (KRRiT), [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 1180-1181. Jasku³a L., Linia programowa, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 1181. Jasku³a L., Materia³ prasowy, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 1181. Jasku³a L., Media/mass-media/œrodki masowego przekazu/œrodki spo³ecznego przekazu/œrodki spo³ecznego komunikowania, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 1181-1182. Jasku³a L., Nadawca, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 1182-1183. Jasku³a L., Obowi¹zki prasy, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 1183 - 1184. Jasku³a L., Odbiorca, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 1184. Jasku³a L., Odpowiedzialnoœæ prasowa, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 1184. Jasku³a L., OdpowiedŸ, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 1184-1185. Jasku³a L., Op³aty abonamentowe, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 1185-1186. Jasku³a L., Organizacja dzia³alnoœci prasowej, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 1186-1187. Jasku³a L., Prasa, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 1187. Jasku³a L., Producent, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 1187-1188. Jasku³a L., Przestêpstwo prasowe, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 1188.

192

Z ¿ycia Wydzia³u

Jasku³a L., Redakcja, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 1188. Jasku³a L., Redaktor, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 1188. Jasku³a L., Rejestracja odbiornika radiofonicznego i/lub telewizyjnego, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 1188. Jasku³a L., Rozpowszechnianie, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 1189. Jasku³a L., Sprostowanie, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 1189. Jasku³a L., Tajemnica dziennikarska, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 1190. Jasku³a L., Uprawnienia prasy, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 1190. Jasku³a L., Wolnoœæ prasy, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 1190. Jasku³a L., Wydawca, [w:] S. Serafin, B. Szmulik, (red.), Leksykon Obywatela, Warszawa 2008, s. 1190. VI Jasku³a L., Standardy wykonywania w³adzy publicznej - sprawozdanie z konferencji naukowej Stalowa Wola 27 listopada 2007 r., „Przeglad Prawno-Eknomiczny” 2008, nr 2, s. 161-164.

Jêdrejek Grzegorz I Jêdrejek G., Kodeks postêpowania cywilnego. Kodeks system, edycja pierwsza, Warszawa 2008, ss. 1663. Jêdrejek G., Spó³ka cicha, Warszawa 2008, ss. 144. II Jêdrejek G., Aleksander Kunicki (1908-1984), [w:] A. Dêbiñski, W. Sz. Staszewski, M. Wójcik (red.), Profesorowie prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2008 2, s. 261-264. Jêdrejek G., Obrona ma³¿onków d³u¿nika w postêpowaniu egzekucyjnym, „Monitor Prawniczy” 2008, nr 18, s. 959-967. Jêdrejek G., Ograniczenia dotycz¹ce œrodków zaskar¿enia wyroków rozwodowych, [w:] M. Kosek, J. S³yk (red.), W trosce o rodzinê. Ksiêga pami¹tkowa ku czci Profesor Wandy Stojanowskiej, Warszawa 2008, s. 187-203. Jêdrejek G., Nabycie nieruchomoœci przez licytanta pozostaj¹cego w ma³¿eñskim ustroju wspólnoœci maj¹tkowej, „Roczniki Nauk Prawnych KUL” 2008 (t. 18), nr 1, s. 17-32. Jêdrejek G., Nabycie w³asnoœci nieruchomoœci przez ma³¿onka bêd¹cego cudzoziemcem, „Nieruchomoœci” 2008, nr 11, s. 13-17. Jêdrejek G., Pe³nomocnictwo procesowe pe³nomocnika osoby prawnej. Zagadnienia wybrane, „Przegl¹d Prawno-Ekonomiczny” 2008, nr 3, s. 17-27. Jêdrejek G., Postêpowanie dowodowe w sprawie mobbingowej, „Monitor Prawa Pracy” 2008, nr 12, s. 626-630. Jêdrejek G., Postêpowanie s¹dowe w sprawach o zap³atê zadoœæuczynienia lub odszkodowania z tytu³u stosowania mobbingu, „Edukacja Prawnicza” 2008, nr 11 (wk³adka), s. 1-15. Jêdrejek G., Prawo do kwatery sta³ej przydzielonej ¿o³nierzowi zawodowemu a stosunki maj¹tkowe ma³¿onków, „Studia Prawnicze KUL” 2008, nr 3 (35), s. 37-47.

193

Z ¿ycia Wydzia³u

Jêdrejek G., Prawo rzymskie we Lwowie w dwudziestoleciu miêdzywojennym, [w:] M. Pyter (red.), Nauki historycznoprawne w polskich uniwersytetach II Rzeczypospolitej, Lublin 2008, s. 123-130. Jêdrejek G., Przynale¿noœæ praw dotycz¹cych lokali mieszkalnych do maj¹tków ma³¿onków, „Monitor Prawniczy” 2008, nr 4, s. 191-197. Jêdrejek G., Regulacja instytucji ma³¿eñstwa w prawie kanonicznym i œwieckim, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2008, nr 2, s. 47-63. Jêdrejek G., Roman Longchamps de Bérier (1883-1941). Dziekan Wydzia³u Prawa i Nauk Spo³eczno-Ekonomicznych w roku akademickim 1922/1923, [w:] A. Dêbiñski, W. Sz. Staszewski, M. Wójcik (red.), Dziekani Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, s. 123-128. Jêdrejek G., Roman Longchamps de Bérier (1883-1941), [w:] A. Dêbiñski, W. Sz. Staszewski, M. Wójcik (red.), Profesorowie prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2008 2, s. 265-271. Jêdrejek G., Rozliczenia miêdzy ma³¿onkami wspólnikami spó³ek osobowych i kapita³owych, „Monitor Prawniczy” 2008, nr 10, s. 509-516. Jêdrejek G., Uczucia religijne a regulacja stosunków miêdzy ma³¿onkami oraz miêdzy rodzicami i dzieæmi, „Jus Matrimoniale” 2008, nr 13, s. 163-178. Jêdrejek G., Wymóg niezbêdnej wiedzy i doœwiadczenia w toku postêpowania o udzielenie zamówienia publicznego, „Prawo Zamówieñ Publicznych” 2008, nr 3, s. 75-84. Jêdrejek G., Wynagrodzenie syndyka a podatek VAT, „Prawo i Podatki” 2008, nr 4, s. 12-16.

Joñca Maciej I Joñca M., Parricidum w prawie rzymskim, Lublin 2008, ss. 351. Joñca M. (wspó³redaktor), Prawo rzymskie a kultura prawna Europy, Lublin 2008, ss. 190. Joñca M. (wspó³redaktor), Roman Law and European Legal Culture, Lublin 2008, ss. 126. Joñca M. (wspó³redaktor), Pèìñüêå Ïðàâî òà ïðàâîâà êóëüòópa Åâpoïè, Lublin 2008, ss. 151. II Joñca M., Katedra Prawa Rzymskiego, [w:] A. Dêbiñski, M. Ganczar, S. JóŸwiak, A. Kawa³ko, M. Kruszewska-Gagoœ, H. Witczak (red.), Ksiêga Jubileuszowa z okazji 90-lecia Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, s. 77-100. V Joñca M., Exilium voluntarium, czyli luksus dla wybranych. W zwi¹zku z prac¹ G.P. Kelly’ego, A History of Exile in the Roman Republic, Cambridge 2006, ss. 260, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2008, nr 2, s. 363-369. Joñca M., Uwe Wesel, Recht, Unrecht und Gerechtigkeit. Von der Weimarer Republik bis heute, Beck, München 2003, ss. 301, „Studia Prawnicze KUL” 2008, nr 1 (33), s. 166-168. VI Joñca M., Epigraphik für Juristen (Seminarium, Köln, 4-5 IV 2008), „Studia Prawnicze KUL” 2008, nr 3 (35), s. 167-168. Joñca M., Wyk³ad prof. Gerharda Thüra pt. Wards and Guardians in Athenian Law, Kraków 20 listopada 2007 roku, „Zeszyty Prawnicze UKSW” 2008, nr 8.1, s. 410-413.

194

Z ¿ycia Wydzia³u

JóŸwiak Stanis³aw I JóŸwiak S. (wspó³redaktor), Ksiêga Jubileuszowa z okazji 90-lecia Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, ss. 733. II JóŸwiak S., Leszek Winowski (1910-1979), [w:] A. Dêbiñski, W. Sz. Staszewski, M. Wójcik (red.), Profesorowie prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2008 2 , s. 499-507. JóŸwiak S., Józef Rybczyk (1912-1983). Dziekan Wydzia³u Prawa Kanonicznego w latach akademickich 1962/1963-1973/1974, [w:] A. Dêbiñski, W. Sz. Staszewski, M. Wójcik (red.), Dziekani Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, s. 183-189. JóŸwiak S., Józef Rybczyk (1912-1983), [w:] A. Dêbiñski, W. Sz. Staszewski, M. Wójcik (red.), Profesorowie prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2008 2 , s. 449-455. VII JóŸwiak S., Prawo kanoniczne w strukturach Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, [w:] A. Dêbiñski, M. Ganczar, S. JóŸwiak, A. Kawa³ko, M. Kruszewska-Gagoœ, H. Witczak (red.), Ksiêga Jubileuszowa z okazji 90-lecia Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, s. 391-392. JóŸwiak S. (wspó³autor), Podsumowanie, [w:] A. Dêbiñski, M. Ganczar, S. JóŸwiak, A. Kawa³ko, M. Kruszewska-Gagoœ, H. Witczak (red.), Ksiêga Jubileuszowa z okazji 90-lecia Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, s. 703-708. JóŸwiak S. (wspó³autor), S³owo od redaktorów, [w:] A. Dêbiñski, M. Ganczar, S. JóŸwiak, A. Kawa³ko, M. Kruszewska-Gagoœ, H. Witczak (red.), Ksiêga Jubileuszowa z okazji 90-lecia Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, s. 7-9. JóŸwiak S. (wspó³autor), Summary, [w:] A. Dêbiñski, M. Ganczar, S. JóŸwiak, A. Kawa³ko, M. Kruszewska-Gagoœ, H. Witczak (red.), Ksiêga Jubileuszowa z okazji 90-lecia Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II, Lublin 2008, s. 709-713.

oprac. Jadwiga Potrzeszcz

DIARIUSZ Kalendarium wa¿niejszych wydarzeñ naukowych z udzia³em pracowników Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji KUL styczeñ-czerwiec 2011 r.

Styczeñ 8 stycznia 2011 r. – na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Paw³a II mia³a miejsce Ogólnopolska Konferencja Naukowa Nadzwyczajne uprawnienia Prymasa Stefana Wyszyñskiego w sytuacji zagro¿enia ze strony re¿imu komunistycznego, zorganizowana przez Stowarzyszenie Absolwentów i Przyjació³ Wydzia³u Prawa KUL oraz Katedrê Koœcielnego Prawa Publicznego i Konstytucyjnego KUL, podczas której referat Nadzwyczajne uprawnienia Prymasa Stefana Wyszyñskiego w sytuacji zagro¿enia ze strony re¿imu komunistycznego wyg³osi³ ks. prof. dr hab. Józef Krukowski. Luty 18-19 lutego 2011 r. – na Uniwersytecie Warszawskim mia³a miejsce miêdzynarodowa konferencja naukowa Culpa, podczas której referat On Some Legal Meanings of culpa in the Theodosian Code wyg³osi³ dr Maciej Joñca. 25 lutego 2011 r. – w S¹dzie Okrêgowym w Lublinie odby³a siê zorganizowana przez SSP Iustitia, Instytut Dziennikarstwa i Komunikacji Spo³ecznej KUL oraz Ogólnopolskie Stowarzyszenie Referendarzy S¹dowych konferencja naukowa Sêdziowie a media, podczas której referaty wyg³osili: dr Joanna Misztal-Konecka – Regulacje Kodeksu postêpowania cywilnego dotycz¹ce kontaktów z mediami oraz dr Piotr Telusiewicz – Problematyka poœredniej identyfikacji bohatera publikacji prasowej. Marzec 17 marca 2011 r. – w Wy¿szej Szkole Handlowej w Radomiu odby³a siê zorganizowana przez Wydzia³ Nauk Humanistycznych oraz Wydzia³ Nauk Prawnych tej uczelni Ogólnopolska Konferencja Naukowa Prawne, administracyjne i etyczne aspekty wychowania w rodzinie, podczas której referaty wyg³osili: abp dr hab. Andrzej Dziêga, prof. KUL – Nowe zagadnienia prawa rodzinnego, bp dr Artur Miziñski – Poradnictwo i obrona

196

Z ¿ycia Wydzia³u

prawna w procesie o niewa¿noœæ ma³¿eñstwa, ks. dr Zdzis³aw Jancewicz – Wybrane aspekty zap³odnienia in vitro, dr hab. Marta Greszata-Telusiewicz, prof. KUL – Kanoniczna pomoc prawna w kryzysie ma³¿eñstwa i rodziny, dr Piotr Telusiewicz – Karcenie wychowawcze dzieci w œwietle ostatniej nowelizacji Kodeksu rodzinnego i opiekuñczego. 17-19 marca 2011 r. – na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Paw³a II odby³a siê zorganizowana przez Ko³o Naukowe Kanonistów KUL Ogólnopolska Konferencja Naukowa – III Dni Kanonistów, na temat Ma³¿eñstwo w spo³eczeñstwie zró¿nicowanym religijnie. Podczas pierwszego dnia konferencji, który by³ zatytu³owany Katolickie prawo o ma³¿eñstwach mieszanych wyznaniowo, referat wyg³osi³ m.in. ks. dr hab. Leszek Adamowicz, prof. KUL – Prawo kanoniczne o ma³¿eñstwach osób o ró¿nej przynale¿noœci religijnej. Podczas drugiego dnia konferencji, nosz¹cego tytu³ Ma³¿eñstwa mieszane w ujêciu niekatolickich wspólnot religijnych, referat wyg³osi³ m.in. ks. dr Grzegorz Wojciechowski – Ma³¿eñstwo pomiêdzy stron¹ katolick¹ a muzu³mañsk¹. 22 marca 2011 r. – odby³o siê spotkanie naukowe zorganizowane przez Wydzia³ Nauk Prawnych Towarzystwa Naukowego KUL, podczas którego referat Kanoniczne rozpoznanie i zabezpieczenie doczesnych szcz¹tek S³ug Bo¿ych wyg³osi³a dr Lidia Fiejdasz. 23 marca 2011 r. – na Uniwersytecie Kardyna³a Stefana Wyszyñskiego w Warszawie odby³ siê I Ogólnopolski Konkurs Prawa Kanonicznego, zorganizowany przez Wydzia³ Prawa Kanonicznego, Ko³o Naukowe Cywilistów oraz Ko³o Naukowe Utriusque Iuris tego¿ Uniwersytetu. Dru¿ynowo pierwsze miejsce w konkursie zajêli studenci prawa kanonicznego KUL: Magdalena Lenart, Sylwia Tyl oraz Pawe³ Zaj¹c. W klasyfikacji indywidualnej pierwsze miejsce zajê³a Sylwia Tyl, drugie Magdalena Lenart, czwarte Pawe³ Zaj¹c. Opiekê naukow¹ nad studentami sprawowa³a mgr lic. Anna S³owikowska z Katedry Prawa Sakramentów i Instytutów ¯ycia Konsekrowanego KUL. 24 marca 2011 r. – w Collegium Iuridicum KUL z inicjatywy Katedry Prawa Unii Europejskiej KUL odby³a siê dyskusja panelowa Migration from Africa to Europe z udzia³em Ministra Pe³nomocnego Ambasady Nigerii w Polsce Ennetuka Efiong Usoro. Dyskusja towarzyszy³a spotkaniu podsumowuj¹cemu projekt Migrant Rights. Nigerian – Polish Inititiative, promuj¹cemu uruchomienie przez Instytut Europeistyki KUL anglojêzycznych studiów European Studies. 24-25 marca 2011 r. – na Uniwersytecie Rzeszowskim odby³a siê V Europejska Konferencja z cyklu Rodzina Polska poza granicami kraju pt. Ocaliæ rodzinê =

197

Z ¿ycia Wydzia³u

ocaliæ przysz³oœæ, podczas której referat Zagro¿enia zwi¹zane z zawarciem ma³¿eñstwa mieszanego, wyg³osi³ ks. dr hab. Leszek Adamowicz, prof. KUL. 28-31 marca 2011 r. – na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Paw³a II mia³ miejsce XIX cykl konferencji i paneli dyskusyjnych znanych jako Tydzieñ Prawników. Rozpoczê³a go konferencja poœwiêcona problematyce legalizacji substancji odurzaj¹cych o dzia³aniu narkotycznym, potocznie zwanych „dopalaczami”. W dyskusji udzia³ wziêli: dr hab. Dariusz Dudek, prof. KUL i dr Rados³aw Ha³as, a tak¿e zaproszeni goœcie z Wydzia³u Chemii UMCS, Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Lublinie oraz Komendant Wojewódzki Policji w Lublinie. Dzieñ drugi Tygodnia Prawników – Prawo w dzia³aniu poœwiêcony by³ spotkaniom z przedstawicielami zawodów prawniczych, w ramach spotkañ wyst¹pili m.in. aplikanci ogólni Piotr i Pawe³ S³awiccy. Trzeci dzieñ Tygodnia Prawników Podnoszenie kwalifikacji studentów, poœwiêcony by³ szkoleniom i warsztatom dotycz¹cym problematyki funduszy strukturalnych Unii Europejskiej oraz sztuki negocjacji. Kwiecieñ 1 kwietnia 2011 r. – ks. prof. dr hab. Antoni Koœæ wyg³osi³ wyk³ad otwarty Relacja prawa, pañstwa i religii w Japonii, zorganizowany przez Ko³o Naukowe Studentów Prawa Konstytucyjnego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Rzeszowskiego. 4 kwietnia 2011 r. – w Collegium Iuridicum Wydzia³u Prawa Uniwersytetu Warszawskiego mia³a miejsce Miêdzynarodowa Konferencja Naukowa Skuteczne prawo do obrony w sprawach karnych, zorganizowana przez Helsiñsk¹ Fundacjê Praw Cz³owieka, Komisjê Praw Cz³owieka przy Naczelnej Radzie Adwokackiej, Open Society Justice Initiative oraz Zak³ad Praw Cz³owieka Wydzia³u Prawa i Administracji UW. Podczas konferencji referat Skuteczne czy nieskuteczne prawo do obrony w spawach karnych w Polsce? wyg³osi³a dr Ma³gorzata W¹sek-Wiaderek. 4 kwietnia 2011 r. – ks. dr Grzegorz Wojciechowski prowadzi³ wyk³ady El proceso declarativo del nulidad matrimonial dla studentów studiów magisterskich na Uniwersytecie de Huelva w Hiszpanii. 5 kwietnia 2011 r. – podczas trwaj¹cego panelu dyskusyjnego Libertad religiosa en el mundo actual na Uniwersytecie de Sevilla w Hiszpanii referat La libertad religiosa en el mundo actual y la situacion de cristianos en Oriente Próximo wyg³osi³ ks. dr Grzegorz Wojciechowski.

198

Z ¿ycia Wydzia³u

6 kwietnia 2011 r. – mia³a miejsce konferencja naukowa La fe ilumina la cultura na Uniwersytecie de Huelva w Hiszpanii, podczas której referat Relaciones Iglesia – Estado: la tutela de la libertad religiosa en Europa wyg³osi³ ks. dr Grzegorz Wojciechowski. 7 kwietnia 2011 r. – ks. dr Grzegorz Wojciechowski prowadzi³ wyk³ady La libertad religiosa y de conciencia como principios generales dla studentów studiów magisterskich na Uniwersytecie de Huelva w Hiszpanii. 12 kwietnia 2011 r. – mia³a miejsce konferencja naukowa Elektroniczne aspekty wymiaru sprawiedliwoœci. Prawo a informacja, zorganizowana przez Katedrê Postêpowania Cywilnego Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji KUL oraz Instytut Dziennikarstwa i Komunikacji Spo³ecznej KUL, podczas której referaty wyg³osili m.in. mgr Anna Wróbel – Dostêp stron postêpowania do akt s¹dowych w elektronicznym postêpowaniu upominawczym – zagadnienia praktyczne, dr Edyta Gapska – Orzeczenia s¹dowe jako przedmiot informacji publicznej, dr Joanna Misztal-Konecka – Informacje niejawne w postêpowaniu s¹dowym, dr Piotr Telusiewicz – Dane identyfikacyjne i dane dziedzinowe uczniów w œwietle projektu ustawy o systemie informacji oœwiatowej, dr Pawe³ Cioch – Postêpowania w przedmiocie odmowy dostêpu do informacji publicznej, dr hab. Pawe³ Fajgielski, prof. KUL – Elektroniczna publikacja aktów normatywnych, dr hab. Jacek Wid³o, prof. KUL – Kilka uwag o jêzyku komunikacji z s¹dem. 13 kwietnia 2011 r. – w Auli Instytutu Europeistyki KUL mia³a miejsce konferencja naukowa Szanse i wyzwania Prezydencji Polski w Radzie Unii Europejskiej, zorganizowana przez Europejski Dom Spotkañ – Fundacjê Nowy Staw. Podczas konferencji referat Pozycja Prezydencji Polski w Radzie Unii Europejskiej wyg³osili: dr hab. Artur Kuœ, prof. KUL, dr Anna Szachoñ-Pszenny, mgr Agnieszka Parol, oraz mgr Pawe³ Gilowski. 15 kwietnia 2011 r. – w siedzibie Senatu Rzeczypospolitej Polskiej w Warszawie mia³a miejsce konferencja naukowa Myœl spo³eczno-polityczna Jana Paw³a II. Wskazania dla polityków, zorganizowana przez Komisjê Kultury i Œrodków Przekazu Senatu RP, podczas której referat Wskazania dla polityków w nauczaniu Jana Paw³a II, wyg³osi³ ks. prof. dr hab. Józef Krukowski. 15 kwietnia 2011 r. – w Collegium Iuridicum KUL odby³y siê zawody centralne Ogólnopolskiej Olimpiady Wiedzy o Integracji Europejskiej, zorganizowane przez Instytut Europeistyki Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji KUL. Olimpiada odby³a siê pod patronatem honorowym Ministra Spraw Zagranicznych RP Rados³awa Sikorskiego, Marsza³ka Województwa Lubelskiego Krzysztofa Hetmana oraz

199

Z ¿ycia Wydzia³u

pos³ów do Parlamentu Europejskiego: prof. dr hab. Leny Kolarskiej – Bobiñskiej oraz dr. hab. Miros³awa Piotrowskiego, prof. KUL. Przewodnicz¹cym Rady Programowej Olimpiady by³ dr hab. Artur Kuœ, prof. KUL, natomiast przewodnicz¹c¹ Komitetu G³ównego – dr Katarzyna Miaskowska-Daszkiewicz. 18-19 kwietnia 2011 r. – w Stalowej Woli mia³a miejsce Miêdzynarodowa Konferencja Naukowa Wspó³czesne problemy wymiaru sprawiedliwoœci zorganizowana przez Ko³o Naukowe Studentów Prawa Viribus Unitis Wydzia³u Zamiejscowego Prawa i Nauk o Gospodarce KUL, podczas której referat Regulacja kontaktów rodziców z dzieckiem w Kodeksie rodzinnym i opiekuñczym wyg³osi³ ks. dr Zdzis³aw Jancewicz. Maj 4-5 maja 2011 r. – ks. dr hab. Miros³aw Sitarz, prof. KUL, wyg³osi³ referat Problemy translatorskie i interpretacyjne w tekstach prawa kanonicznego podczas Miêdzynarodowej Konferencji Naukowej Terminy i relacje a problemy przek³adu, zorganizowanej przez Katedrê Jêzyków Romañskich KUL. 11 maja 2011 r. – na Uniwersytecie Warmiñsko – Mazurskim w Olsztynie mia³a miejsce II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Prawa Ma³¿eñskiego i Rodzinnego Ma³¿eñstwo na ca³e ¿ycie?, zorganizowana przez Katedrê Prawa Kanonicznego i Wyznaniowego uczelni, podczas której referat Znaczenie przeszkody pokrewieñstwa duchowego dla trwa³oœci i nierozerwalnoœci ma³¿eñstwa wyg³osi³a mgr Anna S³owikowska. 12 maja 2011 r. – dr Katarzyna Miaskowska-Daszkiewicz wyg³osi³a referat Aspekty prawne antropozoficznych i homeopatycznych produktów leczniczych podczas konferencji naukowej Dok¹d zmierza prawo medyczne i farmaceutyczne, zorganizowanej przez Wydzia³ Prawa Szko³y Wy¿szej Psychologii Spo³ecznej w Warszawie. 15 maja 2011 r. – ks. dr Tomasz Barankiewicz wyg³osi³ referat W kierunku nowej etyki w administracji publicznej podczas Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej Jakoœæ administracji publicznej. Aspekty prawne i spo³eczne, zorganizowanej przez Wy¿sz¹ Szko³ê Handlow¹ w Radomiu. 18 maja 2011 r. – na Uniwersytecie Kardyna³a Stefana Wyszyñskiego w Warszawie odby³a siê konferencja naukowa Wspó³czesne przyczyny i procedury wydalania duchownych, zorganizowana przez Wydzia³ Prawa Kanonicznego, podczas której referat Przyczyny i procedura wydalania duchownych z instytutu zakonnego wyg³osi³ ks. dr hab. Ambro¿y Skorupa, prof. KUL. Pierwszej sesji konferencji przewodniczy³ ks. bp dr Artur Miziñski.

200

Z ¿ycia Wydzia³u

18-19 maja 2011 r. – w Konstancinie-Jeziornej mia³o miejsce VIII Ogólnopolskie Sympozjum Prawa Wyznaniowego po³¹czone ze Zjazdem Katedr i Wyk³adowców Prawa Wyznaniowego na temat Finansowanie koœcio³ów i innych zwi¹zków wyznaniowych, zorganizowane przez Katedrê Prawa Wyznaniowego i Konkordatowego Wydzia³u Prawa i Administracji UKSW oraz Polskie Towarzystwo Prawa Wyznaniowego, podczas którego referat Sprawy maj¹tkowe jako element stosunków miêdzy pañstwem a zwi¹zkami wyznaniowymi wyg³osi³ ks. dr hab. Piotr Stanisz, prof. KUL. Sesji sympozjum przewodniczy³ oraz g³os w dyskusji zabra³ ks. prof. dr hab. Henryk Misztal. 19-20 maja 2011 r. – na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Paw³a II mia³a miejsce konferencja naukowa Domena publiczna, podczas której referaty wyg³osili m.in.: dr Delaine Swenson, prof. KUL – Public domain in USA, mgr Pawe³ Potakowski – Nowa definicja domeny publicznej w prawie polskim, dr Micha³ Chajda – Przejawy dzia³alnoœci twórczej niepodlegaj¹ce ochronie prawa autorskiego; mgr Micha³ Skwarzyñski – Charakter prawny dozwolonego u¿ytku, dr Piotr Zakrzewski – Status prawny spadkobierców maj¹tkowych praw autorskich, ks. dr hab. S³awomir Fundowicz, prof. KUL – Formy dostêpu do danych publicznych, dr hab. Pawe³ Fajgielski, prof. KUL – Ponowne wykorzystanie informacji sektora publicznego, dr hab. Marcin Trzebiatowski, prof. KUL – Komercjalizacja domeny publicznej. 25 maja 2011 r. – mia³a miejsce konferencja naukowa Mój pierwszy biznes, zorganizowana przez Ko³o Naukowe Studentów Administracji KUL, podczas której referat Podstawowe formy prowadzenia dzia³alnoœci gospodarczej wyg³osi³ mgr Micha³ Ha³asa. 26-28 maja 2011 r. – w Audytorium Starej Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego mia³ miejsce XVIII Zjazd Katedr i Zak³adów Prawa Pracy i Ubezpieczeñ Spo³ecznych Wspó³czesne problemy prawa pracy i ubezpieczeñ spo³ecznych, podczas którego referat Czynniki wp³ywaj¹ce na naukê prawa pracy, wyg³osi³ dr hab. Grzegorz GoŸdziewicz, prof. KUL. 30 maja 2011 r. – ks. dr Tomasz Barankiewicz wyg³osi³ referat Etos, profesjonalizm i koncepcja zdrowego rozs¹dku w urzêdzie podczas Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej Etos s³u¿by publicznej, zorganizowanej przez Wydzia³ Zamiejscowy Prawa i Nauk o Gospodarce KUL w Stalowej Woli. Czerwiec 6 czerwca 2011 r. – w Collegium Joannis Pauli II Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego mia³a miejsce Miêdzynarodowa Konferencja Naukowa

Z ¿ycia Wydzia³u

201

Postêpowanie administracyjne w Koœciele, zorganizowana przez Katedrê Koœcielnego Prawa Publicznego i Konstytucyjnego KUL, Stowarzyszenie Kanonistów Polskich, Instytut Prawa Kanonicznego KUL, Wydzia³ Nauk Prawnych TN KUL oraz Polsk¹ Akademiê Nauk Oddzia³ w Lublinie. Podczas konferencji referaty wyg³osili m.in.: ks. dr hab. Miros³aw Sitarz, prof. KUL – Zasady procedury administracyjnej ogólnej w Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1983 r., ks. prof. dr hab. Józef Krukowski – Postêpowanie pojednawcze w celu zapobie¿enia powstania sporu administracyjnego, ks. bp dr Artur Miziñski – Rekurs do Najwy¿szego Trybuna³u Sygnatury Apostolskiej z tytu³u nielegalnoœci aktu administracyjnego, ks. dr hab. Leszek Adamowicz, prof. KUL – Procedury administracyjne w Kodeksie Kanonów Koœcio³ów Wschodnich. 13-14 czerwca 2011 r. – w Gródku nad Dunajcem odby³o siê V Ogólnopolskie Forum S¹dowe Zalety oraz wady kanonicznego procesu o stwierdzenie niewa¿noœci ma³¿eñstwa, pod patronatem Rady Prawnej Konferencji Episkopatu Polski, podczas którego referat Querela nullitatis – monolit instytucji a dwoistoœæ formy wyg³osi³a dr hab. Marta Greszata-Telusiewicz, prof. KUL. S³owo do uczestników Forum skierowa³ abp dr hab. Andrzej Dziêga, prof. KUL, przewodnicz¹cy Rady Prawnej Konferencji Episkopatu Polski. oprac. S³awomir Graboñ, Anna Szarek-Zwijacz

Spis treœci

STUDIA I ARTYKU£Y JACEK BARCIK, Charakter prawny ACTA w prawie miêdzynarodowym i prawie Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . The Nature of ACTA in International and European law (summary) . . . . . . . . . Õàðàêòåð ACTA â ñâåòå ìåæäóíàðîäíîãî è åâðîïåéñêîãî ïðàâ (påçþìå) . . . .

7 20 20

MICHALINA DUDA, Potrzeba ochrony równowagi bud¿etowej a tryb wprowadzania zmian w prawie podatkowym. Wybrane zagadnienia . . . . . . . . . . . . .

23

The Need to Protect the Budgetary Balance and the Procedure of Amending Tax Law. Selected Issues (summary) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

38

Íåîáõîäèìîñòü çàùèòû áþäæåòíîãî ðàâíîâåñèÿ è ïîðÿäîê ââåäåíèÿ èçìåíåíèé â íàëîãîâîì ïðàâå. Èçáðàííûå âîïðîñû (påçþìå) . . . . . . . . . . . . . . .

38

KATARZYNA KACZMARCZYK-K£AK, Prawo ³aski w konstytucjach pañstw skandynawskich – podobieñstwa i ró¿nice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 The Power to Grant Pardons in Constitutions of the Scandinavian States: Similarities and Differences (summary) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

64

Ïðàâî ïîìèëîâàíèÿ â êîíñòèòóöèÿõ ñêàíäèíàâñêèõ ñòðàí. Ñõîäñòâà è ðàçëè÷èÿ (påçþìå) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

65

JERZY NIKO£AJEW, Kapelan wiêzienny jako mediator w postêpowaniu karnym wykonawczym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Prison Chaplain as a Mediator in Criminal Enforcement Law (summary)

. . . . . .

67 85

Òþðåìíûé êàïåëëàí êàê ìåäèàòîð â óãîëîâíîì èñïîëíèòåëüíîì ñóäîïðîèçâîäñòâå 86 (påçþìå) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . RAFA£ SURA, Dzia³alnoœæ Bankowego Funduszu Gwarancyjnego a interes publiczny The Bank Guarantee Fund versus public interest (summary)

. . . . . . . . . . . .

Äåÿòåëüíîñòü Áàíêîâñêîãî Ãàðàíòèéíîãî Ôîíäà è ïóáëè÷íûé èíòåðåñ (påçþìå)

87 96 97

MATERIA£Y RÓD£OWE DO STUDIÓW NAD PRAWEM Konwencja w sprawie ochrony Morza Czarnego przed zanieczyszczeniem, sporz¹dzona w Bukareszcie w dniu 21 kwietnia 1992 roku (t³um. Irena Kozak) . . . .

101

RECENZJE Brian Reynolds Myers, Najczystsza rasa. Propaganda Korei Pó³nocnej (rec. Lech Buczek) 117 Miros³aw Krajewski, Samorz¹d gospodarczy i zawodowy w Polsce. Studium historyczno-prawne (rec. Karol D¹browski) . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

122

204

Spis treœci

SPRAWOZDANIA Zawody centralne Olimpiady Wiedzy o Integracji Europejskiej (Lublin, 13 kwietnia 2012 r.) (Katarzyna Miaskowska-Daszkiewicz, Agnieszka Parol) . . . . . . . . . . 129 Fides et bellum. Pamiêci Biskupa, Profesora, Genera³a Tadeusza P³oskiego (Konferencja naukowa, Olsztyn, 19 kwietnia 2012 r.) (Martyna Seroka) . . . . 132 Œrodki przeciwdzia³ania terroryzmowi w prawie karnym (Miêdzynarodowa konferencja naukowa, Lublin, 16 maja 2012 r.) (£ukasz Czebotar) . . . . . . . 135 Z ¯YCIA WYDZIA£U Bibliografia pracowników naukowych Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Paw³a II za rok 2008. Czêœæ I (A-J) (oprac. Jadwiga Potrzeszcz) . . . . . . . . . . . . . . Diariusz. Kalendarium wa¿niejszych wydarzeñ naukowych z udzia³em pracowników Wydzia³u Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji KUL styczeñ-czerwiec 2011 r. (oprac. S³awomir Graboñ, Anna Szarek-Zwijacz) . . . .

141

195

Lidia Fiejdasz Stosowanie prawa przez Wydzia³ do Spraw Wyznañ w Rzeszowie wobec duchownych Koœcio³a katolickiego w latach 1950-1973 ISBN: 978-83-7702-448-5 Stron: 396 Format: B5 (oprawa twarda) Rok wydania: 2012 Cena: 35 z³ SPIS TREŒCI Wykaz skrótów Wstêp Rozdzia³ I. Struktura i rola Wydzia³u w administracji wyznaniowej 1. Urz¹d do Spraw Wyznañ 1.1. Kompetencje 1.2. Realizacja zadañ 2. Samodzielny Referat do Spraw Wyznañ Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie (1950-1955) 3. Wydzia³ do Spraw Wyznañ przy Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie (1955-1975) 3.1. Szczegó³owe kompetencje 3.2. Struktura organizacyjna 3.3. Styl dzia³ania Wydzia³u 4. Referaty do spraw wyznañ prezydiów powiatowych (miejskich) rad narodowych (1950-1957) 4.1. Tworzenie referatów i obsada personalna 4.2. Zadania referatów i ich rzeczywista realizacja 5. Podsumowanie Rozdzia³ II. Instrumenty podporz¹dkowywania duchownych 1. Uwagi wstêpne 1.1. Kontekst powstania ruchu „ksiê¿y patriotów” 1.2. Rozpracowywanie kap³anów 1.3. Za³o¿enia polityki wobec „ksiê¿y pozytywnych” 1.4. Werbowanie cz³onków 2. Komisja Ksiê¿y przy Zwi¹zku Bojowników o Wolnoœæ i Demokracjê 3. Komisja Duchownych i Œwieckich Dzia³aczy Katolickich przy Wojewódzkim Komitecie Frontu Narodowego 4. Ko³o Ksiê¿y „Caritas”

4.1. Kontekst powstania 4.2. Za³o¿enia programowe 4.3. Struktura organizacyjna 5. Przywileje 5.1. Pomoc materialna z Funduszu Koœcielnego 5.1.1. Zapomogi sta³e 5.1.2. Zapomogi emerytalne 5.1.3. Zapomogi doraŸne 5.1.4. Zapomogi bezzwrotne i diety organizacyjne 5.2. Pomoc materialna z innych Ÿróde³ 5.3. Finansowanie szczególnych form wypoczynku 5.4. Przyznawanie odznaczeñ pañstwowych 5.5. Uprzywilejowane stosowanie prawa 5.6. Inne przywileje 6. Stanowisko hierarchów wobec „ksiê¿y patriotów” 7. Podsumowanie Rozdzia³ III. Represje 1. Polityka pañstwa wobec „kleru reakcyjnego i wojuj¹cego” 2. Postawa biskupów i wyk³adowców w ocenie administracji wyznaniowej 3. Formy nacisku na biskupów i wspó³pracowników 3.1. Likwidacja Ni¿szego Seminarium Duchownego w Przemyœlu 3.2. Próby zwizytowania Wy¿szego Seminarium Duchownego w Przemyœlu 3.3. Restrykcje w zakresie budownictwa sakralnego i koœcielnego 3.4. Opracowanie d³ugofalowego planu represji 4. Represyjne stosowanie prawa wobec duchownych 4.1. Dekret o przestêpstwach szczególnie niebezpiecznych w zakresie odbudowy Pañstwa polskiego 4.2. Dekret o gwarancjach wolnoœci sumienia i wyznania 4.3. Przepisy o obsadzie duchownych stanowisk koœcielnych 4.4. Unormowania dotycz¹ce Funduszu Koœcielnego i praktyka pracowników administracji 4.5. Przepisy o cenzurze 4.6. Regulacje w zakresie zbiórek publicznych 4.7. Przepisy dotycz¹ce nauczania religii 4.8. Inne akty 5. Podsumowanie Zakoñczenie

Jan Izdebski Koncepcja misji administracji publicznej w nauce prawa administracyjnego

ISBN: 978-83-7702-432-4 Stron: 218 Format: B5 Rok wydania: 2012 Cena: 29 z³ SPIS TREŒCI Wstêp Rozdzia³ 1. Wspó³zale¿noœæ nauk administracyjnych w badaniach nad administracj¹ publiczn¹ 1.1. Pojêcie i zakres zainteresowañ nauk administracyjnych 1.2. Nauka prawa administracyjnego 1.3. Metody badawcze nauki prawa administracyjnego 1.4. Nauka administracji 1.5. Metody badawcze nauki administracji 1.6. Nauka polityki administracyjnej 1.7. Inne dziedziny wiedzy w badaniach nad administracj¹ publiczn¹ 1.8. Rozwój instytucji prawa administracyjnego w systemie nauk administracyjnych 1.9. Wnioski Rozdzia³ 2. Pojêcie misji administracji publicznej 2.1. Pojêcie organizacji – administracja publiczna w ujêciu organizacyjnym 2.2. Formu³owanie misji 2.3. Treœæ misji 2.4. Misja administracji publicznej - konsekwencje wyró¿nienia pojêcia dla nauk administracyjnych i systemu prawa administracyjnego 2.5. Wnioski Rozdzia³ 3. Okreœlenie misji administracji publicznej w systemie prawa administracyjnego 3.1. Znaczenie pojêcia misji administracji publicznej dla instytucji czêœci ogólnej prawa administracyjnego 3.1.1. Problematyka definicji administracji publicznej 3.1.2. Aksjologia administracji - okreœlenie misji administracji 3.2. Misja administracji publicznej a regulacje materialnego prawa administracyjnego 3.3. Zagadnienie misji administracji publicznej w ustrojowym prawie administracyjnym 3.3.1. Misja administracji rz¹dowej 3.3.2. Misja samorz¹du terytorialnego 3.3.3. Misja innych podmiotów administruj¹cych 3.3.4. Misja administracji publicznej w s³u¿bie cywilnej

3.4. Misja administracji publicznej w kontekœcie przepisów procesowego prawa administracyjnego 3.5. Wnioski Rozdzia³ 4. Perspektywy wykorzystania koncepcji misji administracji publicznej 4.1. Koncepcje badañ nad administracj¹ publiczn¹ 4.2. Rozwój regulacji prawa administracyjnego 4.3. Rozwój systemu nauk administracyjnych 4.4. Misja administracji publicznej jako kategoria polityki administracyjnej 4.5. Wnioski Zakoñczenie

Kinga Stasiak Trybuna³y umiêdzynarodowione w systemie miêdzynarodowego s¹downictwa karnego

ISBN: 978-83-7702-482-9 Stron: 324 Format: B5 Rok wydania: 2012 Cena: 35 z³ SPIS TREŒCI Wykaz skrótów Wstêp Rozdzia³ I. Geneza trybuna³ów umiêdzynarodowionych 1. Uwagi wstêpne 2. Ustanowienie Umiêdzynarodowionych Sk³adów Sêdziowskich w Kosowie oraz Boœni i Hercegowinie 2.1. Konflikt w Kosowie i jego skutki 2.2. Powo³anie miêdzynarodowych sêdziów i prokuratorów w ramach misji UNMIK 2.3. Zbrodnie wojenne na terytorium Boœni i Hercegowiny 2.4. Utworzenie Izby ds. Zbrodni Wojennych w Sarajewie 3. Powstanie Miêdzynarodowych Paneli Sêdziów w Timorze Wschodnim 3.1. Walka o w³adzê nad terytorium Timoru Wschodniego 3.2. Referendum dotycz¹ce przysz³oœci Timoru Wschodniego i jego skutki 3.3. Ustanowienie Specjalnych Paneli Sêdziów ds. powa¿nych zbrodni 4. Uwarunkowania historyczne utworzenia Trybuna³u w Sierra Leone 4.1. Wojna cywilna na terytorium Sierra Leone w latach 1991-1999 4.2. Negocjacje dotycz¹ce utworzenia Trybuna³u miêdzy Sekretarzem Generalnym ONZ a rz¹dem Sierra Leone 5. Geneza Trybuna³u ds. zbrodni Czerwonych Khmerów 5.1. Re¿im Czerwonych Khmerów i jego skutki 5.2. Nieudane próby os¹dzenia winnych re¿imu Czerwonych Khmerów 5.3. Negocjacje Prawa Nadzwyczajnych Izb 6. Inne przyczyny tworzenia trybuna³u umiêdzynarodowionego ni¿ konflikt zbrojny – przyk³ad Trybuna³u Libañskiego 7. Podsumowanie Rozdzia³ II. Podstawy prawne, struktura i organizacja trybuna³ów umiêdzynarodowionych 1. Uwagi wstêpne 2. Podstawy prawne funkcjonowania trybuna³ów umiêdzynarodowionych 2.1. Podstawy prawne ustanowienia trybuna³ów umiêdzynarodowionych

2.2. Pojêcie i status prawny trybuna³ów umiêdzynarodowionych 2.3. Prawo stosowane przez trybuna³y umiêdzynarodowione 2.4. Regu³y procesowe i dowodowe stosowane przez trybuna³y umiêdzynarodowione 3. Sk³ad sêdziowski trybuna³ów umiêdzynarodowionych 3.1. Sk³ad sêdziowski izb i wybór sêdziów 3.2. Kryteria powo³ywania sêdziów 3.3. Przywileje i immunitety sêdziów 3.4. Regu³y dyscyplinarne dotycz¹ce sêdziów 4. Inne organy uczestnicz¹ce w procesie przed trybuna³ami umiêdzynarodowionymi 4.1. Urz¹d Prokuratora 4.2. Wydzia³ do spraw obrony 4.3. Amicus curiae jako uczestnik postêpowania przed trybuna³ami 5. Aspekty administracyjne i finansowe funkcjonowania trybuna³ów umiêdzynarodowionych 5.1. Sekretariat trybuna³ów 5.2. Wydzia³ do spraw œwiadków i pokrzywdzonych 5.3. Miejsce obrad trybuna³ów 5.4. Jêzyki urzêdowe 5.5. Finansowanie 6. Podsumowanie Rozdzia³ III. Jurysdykcja trybuna³ów umiêdzynarodowionych 1. Uwagi wstêpne 2. Jurysdykcja ratione loci 3. Jurysdykcja ratione temporis 4. Jurysdykcja ratione materiae 4.1. Zbrodnie miêdzynarodowe 4.1.1. Zbrodnia ludobójstwa 4.1.2. Zbrodnie przeciwko ludzkoœci 4.1.3. Zbrodnie wojenne 4.1.4. Inne zbrodnie 4.2. Zbrodnie wed³ug prawa wewnêtrznego 5. Jurysdykcja ratione personae 5.1. Osoby oskar¿one wed³ug prawa trybuna³ów umiêdzynarodowionych 5.2. Problem nieletnich w postêpowaniu przed trybuna³ami umiêdzynarodowionymi 5.3. Kwestia amnestii 5.4. Rodzaje kar 6. Stosunek trybuna³ów umiêdzynarodowionych do s¹downictwa krajowego 7. Stosunek trybuna³ów umiêdzynarodowionych do innych organów miêdzynarodowego prawa karnego 7.1. Stosunek trybuna³ów umiêdzynarodowionych do Komisji Prawdy i Pojednania 7.2. Stosunek trybuna³ów umiêdzynarodowionych do MTK i trybuna³ów ad hoc 7.2.1. Stosunek trybuna³ów umiêdzynarodowionych do MTK 7.2.2. Rola trybuna³ów umiêdzynarodowionych w funkcjonowaniu trybuna³ów ad hoc 8. Podsumowanie Rozdzia³ IV. Postêpowanie przed trybuna³ami umiêdzynarodowionymi 1. Uwagi wstêpne 2. Ogólne zasady miêdzynarodowego prawa karnego 3. Œrodki dowodowe w postêpowaniu przed trybuna³ami umiêdzynarodowionymi 3.1. Rodzaje œrodków dowodowych 3.1.1. Zeznania œwiadków 3.1.2. Zeznania œwiadków wymagaj¹cych szczególnej ochrony

3.1.3. Zeznania œwiadków ekspertów 3.1.4. Dowód z dokumentu 3.1.5. Wiedza s¹du i dowody z innych spraw 3.1.6. Przekazywanie dowodów z MTKJ do Boœni i Hercegowiny 3.2. Dopuszczalnoœæ œrodków dowodowych w postêpowaniu 4. Œledztwo i postêpowanie przygotowawcze 4.1. Prowadzenie œledztwa 4.2. Prawa podejrzanego podczas œledztwa 4.3. Postêpowanie przygotowawcze 4.3.1. Sporz¹dzenie aktu oskar¿enia i nakazu aresztowania 4.3.2. Przekazywanie spraw z MTKJ do Boœni i Hercegowiny 4.3.3. Postêpowanie wstêpne 5. Postêpowanie przed izbami I instancji 5.1. Przebieg rozprawy 5.2. Udzia³ amicus curiae w postêpowaniu 5.3. Prawa oskar¿onego podczas postêpowania 5.4. Koñcowe wyst¹pienia i wyrokowanie 6. Postêpowanie odwo³awcze i wznowienie postêpowania 7. Odbywanie, darowanie i z³agodzenie kary 8. Podsumowanie Rozdzia³ V. Orzecznictwo trybuna³ów umiêdzynarodowionych dotycz¹ce zbrodni miêdzynarodowych 1. Uwagi wstêpne 2. Sprawy „przymusowych ma³¿eñstw” w orzecznictwie Trybuna³u dla Sierra Leone 2.1. Sprawa Brimy, Kamary i Kanu (kwestia kwalifikacji „przymusowego ma³¿eñstwa” jako zbrodni przeciwko ludzkoœci) 2.2. Sprawa Sesaya, Kallona i Gbao („przymusowe ma³¿eñstwo” a zbrodnie dokonywane na tle seksualnym) 3. Sprawy dotycz¹ce ludobójstwa w orzecznictwie Izby w Boœni i Hercegowinie oraz Paneli w Kosowie 3.1. Sprawa Stupar and others (odpowiedzialnoœæ ni¿szych rang¹ funkcjonariuszy za zbrodniê ludobójstwa) 3.2. Sprawa Vuèkovicia przed Panelami w Kosowie (niew³aœciwa kwalifikacja zbrodni ludobójstwa i kwestia oceny dowodów) 4. „Sprawa zabójstw” w prawie miêdzynarodowym w orzecznictwie Paneli w Timorze Wschodnim i Trybuna³u dla Sierra Leone 4.1. Sprawa Dos Santosa (niew³aœciwa kwalifikacja zabójstwa) 4.2. Sprawa Sesaya, Kallona i Gbao (kwalifikacja zabójstwa jako zbrodni przeciwko ludzkoœci) 5. Sprawy wcielania i werbowania dzieci do si³ zbrojnych w orzecznictwie Trybuna³u dla Sierra Leone 5.1. Sprawa Normana (indywidualna odpowiedzialnoœæ sprawcy za wcielanie dzieci do si³ zbrojnych) 5.2. Sprawa Fofany i Kondewy (werbowanie i wykorzystywanie dzieci poni¿ej 15 roku ¿ycia w dzia³aniach zbrojnych) 6. Podsumowanie Zakoñczenie Wykaz Ÿróde³ i literatury

S³awomir Hypœ Ochrona rodziny w polskim prawie karnym

ISBN: 978-83-7702-510-9 Stron: 296 Format: B5 Rok wydania: 2012 Cena: 30 z³ SPIS TREŒCI Wykaz skrótów Przedmowa Wstêp Rozdzia³ I. Rola prawa karnego w ochronie rodziny § 1. Racjonalizacja prawnokarnej ochrony rodziny § 2. Granice prawnokarnej ochrony rodziny Rozdzia³ II. kszta³towanie sie prawnokarnej ochrony rodziny w Polsce § 1. Uwagi wprowadzaj¹ce § 2. Prawnokarna ochrona rodziny w dawnym polskim prawie karnym § 3. Ochrona rodziny w prawie karnym pañstw zaborczych obowi¹zuj¹cym na ziemiach polskich § 4. Standard ochrony rodziny w Kodeksie karnym z 1932 r. § 5. Prawo karne Polski Ludowej wobec rodziny Rozdzia³ III. Rodzina jako dobro chronione w polskim prawie karnym § 1. Rodzina jako rodzajowe dobro chronione na tle Kodeksu karnego § 2. Rodzina jako indywidualne dobro chronione prawem karnym § 3. Identyfikacja i klasyfikacja przepisów chroni¹cych rodzinê w polskim prawie karnym Rozdzia³ IV. Prawnokarna ochrona struktury i funkcji prokreacyjnej rodziny § 1. Ochrona struktury rodziny na gruncie Kodeksu karnego 1. Prawnokarna ochrona ma³¿eñstwa 2. Ochrona stanu osobowego rodziny na tle Kodeksu karnego § 2. Ochrona karna funkcji prokreacyjnej rodziny 1. Ochrona prokreacji na gruncie zakresu kryminalizacji zbrodni ludobójstwa 2. Prawnokarna ochrona ¿ycia dziecka poczêtego 3. Przestepstwo dzieciobójstwa a ochrona prokreacji w rodzinie Rozdzia³ V. Prawnokarna ochrona prawid³owego funkcjonowania rodziny § 1. Ochrona rodziny przed przemoc¹

1. Zwalczanie przemocy w relacjach rodzinnych 2. Karcenie wychowawcze ma³oletnich § 2. Prawnokarny zakaz kazirodztwa § 3. Ochrona rodziny przed nadu¿yciami seksualnymi 1. Zakaz zachowañ seksualnych z udzia³em dziecka 2. Ochrona dziecka przed pornografi¹ 3. Ochrona dziecka przed prostytucj¹ § 4. Ochrona dziecka przed u¿ywaniem substancji uzale¿niaj¹cych 1. Ochrona dziecka przed rozpijaniem i kontaktem z wyrobami alkoholowymi 2. Ochrona dziecka przed narkomani¹ 3. Ochrona dziecka przed korzystaniem z wyrobów tytoniowych Rozdzia³ VI. Prawnokarna ochrona funkcji opiekuñczo-wychowawczej w rodzinie § 1. Prawnokarna ochrona wykonywania w³adzy rodzicielskiej § 2. Odpowiedzialnoœæ karna za niedope³nienie pieczy nad dzieckiem § 3. Prawnokarna ochrona dziecka przed zaniedbaniem wychowawczym § 4. Prawnokarna ochrona zabezpieczenia materialnych potrzeb rodziny Zakoñczenie

Prenumerata kwartalnika „Studia Prawnicze KUL” i publikacje Wydawnictwa KUL do nabycia:

w siedzibie Wydawnictwa KUL: ul. Zbo¿owa 61, 20-827 Lublin w Ksiêgarni Uniwersyteckiej Fundacji Rozwoju KUL: Al. Rac³awickie 14, 20-950 Lublin, za poœrednictwem Ksiêgarni Internetowej Wydawnictwa KUL: http://wydawnictwo.kul.lublin.pl/sklep/ oraz w formie zamówienia telefonicznego pod nr tel. (81) 740 93 45, fax. (81) 740 93 51 lub poczt¹ elektroniczn¹: [email protected]

Zg³oszenia prenumeraty „Studiów Prawniczych KUL” mo¿na kierowaæ równie¿ na adres: Redakcja „Studiów Prawniczych KUL” Al. Rac³awickie 14 Collegium Jana Paw³a II pok. 531 20-950 Lublin tel. (81) 445 35 31, [email protected]