Studia i praca w Polsce

Studia i praca w Polsce Przewodnik dla zagranicznych studentów i absolwentów polskich uczelni. Adam Chmura, Ewelina Wegner, Patrycja Mickiewicz, Joan...
Author: Piotr Kowalski
20 downloads 0 Views 6MB Size
Studia i praca w Polsce Przewodnik dla zagranicznych studentów i absolwentów polskich uczelni.

Adam Chmura, Ewelina Wegner, Patrycja Mickiewicz, Joanna Subko, Magdalena Sadowska, Michał Górski

Studia i praca w Polsce

Fundacja OKNO NA WSCHÓD Białystok 2016

Studia i praca w Polsce - przewodnik dla zagranicznych studentów i absolwentów polskich uczelni. Stan prawny na dzień: 29 lutego 2016 r. Publikacja powstała w ramach projektu „Krok do kariery - wsparcie studentów białostockich uczelni wyższych niebędących obywatelami UE w wejściu na rynek pracy” współfinansowanego ze środków Funduszu Azylu, Migracji i Integracji oraz budżetu państwa. «Bezpieczna przystań»

Opinie wyrażone w  publikacji nie są opiniami Komisji Europejskiej oraz Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i  Administracji. Wyłączna odpowiedzialność spoczywa na autorach. Komisja Europejska oraz Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji nie ponoszą odpowiedzialności za sposób wykorzystania udostępnionych informacji.

Autorzy publikacji: Rozdział I: Adam Chmura Rozdział II: Ewelina Wegner Rozdział III: Patrycja Mickiewicz Rozdział IV: Joanna Subko Rozdział V: Magdalena Sadowska Rozdział VI: Michał Górski

ISBN: 978-83-943286-1-0 Wydawca: Fundacja OKNO NA WSCHÓD ul. Sienkiewicza 86, lok. 16, 15-005 Białystok, Polska tel./fax: 0048 85 661 09 33 e-mail: [email protected] www.onw.org.pl www.studyinbialystok.pl www.polskijazyk.pl

Spis treści WSTĘP....................................................................................................................... 7 ROZDZIAŁ I POSTĘPOWANIE ADMINISTRACYJNE W SPRAWACH DOTYCZĄCYCH LEGALIZACJI POBYTU................................................................................................ 9 1. Organy właściwe w sprawach cudzoziemców........................................................ 10 1.1. Wojewoda............................................................................................................ 10 1.2. Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców................................................................ 10 2. Doręczanie pism oraz terminy w postępowaniu administracyjnym ...................... 11 2.1. Sposoby doręczania pism.................................................................................... 11 2.2. Zasady obliczania terminów................................................................................ 13 3. Typowy przebieg postępowania administracyjnego w sprawach dot. legalizacji pobytu..................................................................................................................... 15 3.1. Złożenie wniosku – moment wszczęcia postępowania...................................... 15 3.1.1. Sposoby złożenia wniosku............................................................................... 15 3.1.2. Dokumenty, które należy dołączyć do wniosku............................................. 16 3.2. Pozostawienie wniosku bez rozpoznania............................................................ 16 3.3. Odmowa wszczęcia postępowania . ................................................................... 17 3.3.1. Postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania ................................... 18 3.3.2. Zażalenie na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania............... 18 3.4. Postępowania merytoryczne przed organem I instancji.................................... 18 3.4.1. Naczelne zasady postępowania administracyjnego....................................... 18 3.4.2. Jak długo może toczyć się postępowanie?..................................................... 19 3.5. Decyzja administracyjna organu I instancji......................................................... 20 3.5.1. Co powinna zawierać decyzja?....................................................................... 20 3.5.2. Odwołanie od decyzji . ................................................................................... 20 3.5.3. Postępowanie międzyinstancyjne.................................................................. 20 3.6. Postępowanie przed organem II instancji........................................................... 22 3.6.1. Prawa cudzoziemca ........................................................................................ 22 3.6.2. Jak długo może toczyć się postępowanie?..................................................... 22 3.7. Decyzja organu II instancji................................................................................... 22 3.8. Podstawowe informacje o prawie do skargi do wojewódzkiego sądu administracyjnego ................................................................................................................ 23 ROZDZIAŁ II STUDIA W POLSCE – Z WIZĄ CZY Z KARTĄ POBYTU? ............................25 1. Szkolnictwo wyższe w Polsce.................................................................................. 26 1.1. Czym różnią się studia stacjonarne od niestacjonarnych?................................. 26 1.2. Co oznaczają pojęcia: studia dzienne, wieczorowe, zaoczne, eksternistyczne?... 26

2. Wizy......................................................................................................................... 27 2.1. Czym różni się wiza Schengen od wizy krajowej?............................................... 27 2.2. Jakie rodzaje wiz uprawniają do podjęcia studiów w Polsce?............................ 28 2.3. Gdzie mogę uzyskać wizę w celu odbycia studiów i jakie warunki muszę spełnić?................................................................................................................ 28 2.4. Co zrobić, gdy dostanę decyzję odmowną? . ..................................................... 30 2.5. Czy mogę przedłużyć wizę w Polsce?.................................................................. 30 3. Zamiast wizy – czyli jak uzyskać kartę pobytu?...................................................... 30 3.1. Zezwolenie na pobyt czasowy ze względu na studia stacjonarne (oraz zaoczne doktoranckie) i kurs przygotowawczy do podjęcia studiów stacjonarnych w języku polskim...................................................................................................... 32 3.1.1. Dokumenty wymagane w postępowaniu....................................................... 32 3.1.2. Okres ważności zezwolenia............................................................................. 35 3.2. Zezwolenie na pobyt czasowy ze względu na studia niestacjonarne................ 35 3.2.1. Dokumenty wymagane w postępowaniu....................................................... 36 3.2.2. Okres ważności zezwolenia............................................................................. 36 4. Mam kartę pobytu – co dalej?................................................................................ 36 4.1. Obowiązek informacyjny..................................................................................... 36 4.2. Kolejna karta pobytu .......................................................................................... 37 5. Studia w Polsce – z wizą czy kartą pobytu? ........................................................... 38 ROZDZIAŁ III STUDENT ZAGRANICZNY POLSKIEJ UCZELNI NA RYNKU PRACY............41 1. Studenci studiów stacjonarnych............................................................................. 42 1.1. Czy muszę mieć zezwolenie na pracę, żeby podjąć zatrudnienie?..................... 42 1.2. Jakie formy biznesu mogę prowadzić?................................................................ 43 2. Studenci studiów niestacjonarnych........................................................................ 44 2.1. Czy muszę mieć zezwolenie na pracę, żeby legalnie pracować?....................... 44 2.2. Jakie są rodzaje zezwoleń na pracę i jak mogę uzyskać zezwolenie?................. 45 2.3. Ułatwienia w dostępie do rynku pracy dla obywateli niektórych państw („oświadczenia”).................................................................................................. 49 2.4. Jakie formy biznesu mogę prowadzić?................................................................ 50 ROZDZIAŁ IV ABSOLWENT ZAGRANICZNY POLSKIEJ UCZELNI NA RYNKU PRACY......51 1. Czy muszę mieć zezwolenie na pracę, żeby podjąć zatrudnienie?......................... 52 2. Jak mogę przedłużyć swój pobyt w Polsce?............................................................ 52 2.1. Zezwolenie na pobyt i pracę – absolwenci studiów stacjonarnych................... 52 2.2. Zezwolenie na pobyt i pracę – absolwenci studiów niestacjonarnych.............. 53 2.3. Zezwolenie na pobyt czasowy dla absolwentów wyższej uczelni w celu poszukiwania pracy.......................................................................................................... 56 2.4. Zezwolenie na pobyt czasowy w celu prowadzenia działalności gospodarczej.57

3. Zostać w Polsce na stałe......................................................................................... 58 3.1. Zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego UE.................................... 58 3.2. Zezwolenie na pobyt stały................................................................................... 60 ROZDZIAŁ V PRAWA I OBOWIĄZKI PRACOWNIKA W POLSCE...................................63 1. Podstawowe informacje z zakresu prawa pracy..................................................... 64 1.1. Czym różnią się między sobą umowa o pracę, umowa-zlecenie i umowa o dzieło?......................................................................................................................... 64 1.1.1. Umowy o pracę............................................................................................... 65 1.1.2. Umowy cywilne............................................................................................... 67 1.2. Jakie są podstawowe prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy?................ 68 1.2.1. Podstawowe prawa pracownika..................................................................... 69 1.2.2. Podstawowe obowiązki pracownika............................................................... 70 1.2.3. Podstawowe obowiązki pracodawcy.............................................................. 70 2. Jakie są konsekwencje podjęcia pracy bez odpowiedniego zezwolenia? .............. 71 3. Co to jest i kogo obejmuje zakaz nierównego traktowania i mobbingu?............... 72 4. Jakie prawa związane z rodzicielstwem przysługują pracownikom?...................... 74 5. Jaki jest wymiar czasu pracy i urlopu wypoczynkowego?...................................... 75 6. Moje prawa zostały naruszone – co mogę zrobić?................................................. 76 6.1. Co to jest sądowe dochodzenie roszczeń ze stosunku pracy?........................... 77 7. Podstawowe informacje z zakresu ubezpieczeń społecznych, zdrowotnych oraz podatków................................................................................................................ 78 7.1. Jakie są rodzaje składek na ubezpieczenie społeczne (ZUS)?............................. 78 7.2. W jakiej wysokości są opłacane składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne oraz podatki?....................................................................................................... 78 ROZDZIAŁ VI CUDZOZIEMIEC BIZNESMENEM...........................................................81 1. Rodzaje działalności gospodarczej ......................................................................... 82 1.1. Jednoosobowa działalność gospodarcza............................................................ 82 1.2. Spółka................................................................................................................... 82 1.2.1. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (sp. z o.o.).................................... 82 1.2.2. Spółka komandytowa...................................................................................... 83 2. Jaka forma biznesu jest dla mnie?........................................................................... 83 3. Jakie kroki zaprowadzą mnie do mojego biznesu? Zakładanie poszczególnych rodzajów działalności:............................................................................................ 86 3.1. Jednoosobowa działalność gospodarcza............................................................ 86 3.2. Rejestracja spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz komandytowej....... 87 3.2.1. Tradycyjna forma rejestracji ......................................................................... 87 3.2.2. Rejestracja spółki przez internet ................................................................... 88 3.3. Inkubator Przedsiębiorczości............................................................................... 90

4. Biznes i co dalej? Podstawowe obowiązki przy prowadzeniu działalności gospodarczej:.......................................................................................................... 90 4.1. Obowiązki podatkowe......................................................................................... 90 4.2. Zobowiązania w zakresie ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych................... 91 MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE...........................................................................................93 NOTY O AUTORACH.................................................................................................95

STUDIA I PRACA W POLSCE Przewodnik dla zagranicznych studentów i absolwentów polskich uczelni

WSTĘP Drodzy Czytelnicy i Czytelniczki! Przedstawiamy Wam publikację, w której znajdziecie cenne informacje i wiedzę praktyczną na temat procedur związanych z uzyskaniem wizy do Polski i przedłużeniem legalnego pobytu w  Polsce w  celu podjęcia lub kontynuowania studiów oraz w  celu poszukiwania lub rozpoczęcia pracy po uzyskaniu dyplomu wyższej uczelni. Dowiecie się także, jak można zostać w Polsce na stałe. W niniejszej publikacji przeczytacie ponadto, jakie macie prawa i obowiązki jako pracownicy na polskim rynku pracy oraz poznacie możliwości prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce. Mamy nadzieję, że kompendium, które oddajemy w Wasze ręce, uzupełnione przykładami zaczerpniętymi z praktyki poradniczej autorów – prawników i doradców Stowarzyszenia Interwencji Prawnej – będzie stanowiło odpowiedź na pytania, które towarzyszą legalizacji pobytu w Polsce i wchodzeniu na polski rynek pracy. W związku z  założeniem stworzenia publikacji jak najbardziej przystępnej w  odbiorze i możliwie skondensowanej treściowo, w miejscach, w których zwracamy się bezpośrednio do czytelników, zdecydowaliśmy się na zastosowanie form rodzaju męskiego. Pragniemy jednak podkreślić, że zastosowana forma jest umowna, a  adresatami publikacji są, oczywiście, wszyscy cudzoziemcy i  cudzoziemki zamierzający podjąć kształcenie w Polsce i zostać w tym kraju po ukończeniu studiów.

ROZDZIAŁ I POSTĘPOWANIE ADMINISTRACYJNE W SPRAWACH DOTYCZĄCYCH LEGALIZACJI POBYTU

Jak poruszać się w świecie polskich procedur administracyjnych? Co możesz Ty, a  co organ (urząd) administracji, który prowadzi Twoją sprawę? Jak w praktyce wygląda „przebijanie się” przez gąszcz przepisów i  co możesz zrobić, kiedy naruszane są Twoje prawa? Mamy nadzieję, że na te i wiele innych pytań znajdziesz odpowiedź w  rozdziale I. Ta wiedza powinna pomóc Ci zrozumieć, jak działa system udzielania cudzoziemcom zezwolenia na pobyt i w jaki sposób możesz efektywnie z niego skorzystać.

9

1. Organy właściwe w sprawach cudzoziemców 1.1. Wojewoda Wojewoda (przedstawiciel rządu w województwie) jest organem administracji I instancji w sprawach dotyczących: OO udzielania cudzoziemcom zezwolenia na pobyt czasowy, OO udzielania cudzoziemcom zezwolenia na pobyt stały, OO udzielania cudzoziemcom zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej. Oznacza to, że jeśli przebywasz już w Polsce i chciałbyś pozostać w kraju na okres powyżej 3 miesięcy albo jeżeli chciałbyś zostać w Polsce na stałe, powinieneś skierować swoje kroki do urzędu wojewódzkiego, ponieważ to wojewoda jest organem, który może wydać decyzję o udzieleniu Ci zezwolenia na pobyt. Obszar Polski jest podzielony na 16 województw – powstaje zatem pytanie, jak określić, do którego z wojewodów powinieneś się zwrócić. Ustawa o cudzoziemcach wprowadziła tu zasadę, że właściwym do rozpatrzenia wniosku o udzielenie zezwolenia na pobyt (właściwym do legalizacji pobytu cudzoziemca) jest wojewoda odpowiadający za województwo, w którym przebywasz. A więc to miejsce pobytu przesądza o tym, do którego wojewody powinieneś się zwrócić w celu uzyskania zezwolenia na pobyt. KAZUS: Marina jest studentką z  Ukrainy. Przyjechała do Polski z  wizą udzieloną przez konsula polskiego we Lwowie. Marina studiuje obecnie filologię niemiecką na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach, ale mieszka u swojej cioci w Chrzanowie (województwo małopolskie), z którą codziennie dojeżdża do Katowic na zajęcia. Do którego z wojewodów: do wojewody śląskiego czy do wojewody małopolskiego Marina powinna wystąpić o udzielenie jej zezwolenia na pobyt czasowy w Polsce? Odpowiedź: Marina powinna złożyć wniosek o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy do wojewody małopolskiego. Chociaż studiuje w Katowicach, to mieszka w Chrzanowie, w woj. małopolskim. Ustawa o cudzoziemcach nie wskazuje w żadnym ze swoich rozdziałów, że właściwość wojewody ustala się ze względu na lokalizację głównego celu pobytu cudzoziemca w Polsce (np. miejsce pracy, miejsce nauki) – decyduje miejsce pobytu.

1.2. Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców jest centralnym organem administracji rządowej właściwym m.in. w sprawach rozpatrywania odwołań od decyzji/zażaleń na postanowienia wydawane w I instancji przez wojewodów w sprawach dotyczących legalizacji pobytu cudzoziemców. Jest to organ centralny, co oznacza, że z całej Polski wpływają do niego odwołania i zażalenia na decyzje i postanowienia wydawane w tych sprawach przez wszystkich 16 wojewodów.

10

PAMIĘTAJ: Jeśli kiedyś będziesz musiał wnieść zażalenie na postanowienie albo odwołanie od decyzji wydanej przez wojewodę, powinieneś w tym piśmie wskazać, że kierujesz taki środek zaskarżenia: do Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców za pośrednictwem właściwego wojewody (i tutaj wskazać adres właściwego urzędu wojewódzkiego)

2. Doręczanie pism oraz terminy w postępowaniu administracyjnym Postępowanie administracyjne jest – co do zasady – postępowaniem pisemnym. Oznacza to, że Twój kontakt z organem, do którego skierujesz określony wniosek, będzie (poza pewnymi wyjątkami, takimi jak np. przesłuchanie) odbywał się drogą pisemną. Z obiegiem pism na linii wnioskodawca – organ administracji wiążą się określone reguły, które bezwzględnie powinieneś znać. Chodzi przede wszystkim o zasady doręczania pism i zasady obliczania terminów w postępowaniu. Od doręczenia danego pisma najczęściej liczony jest pewien termin, to znaczy okres, kiedy możesz na dane pismo w  określony sposób zareagować. Upływ tego terminu powoduje, że niektórych czynności po prostu nie będziesz już mógł skutecznie dokonać. Jak to wygląda w szczegółach?

2.1. Sposoby doręczania pism Zasadą jest, że wszystkie pisma pochodzące od organu administracji publicznej będą Ci doręczane osobiście – w momencie złożenia wniosku o wszczęcie postępowania stajesz się jego stroną. W przypadku spraw dotyczących legalizacji pobytu wnioskiem o wszczęcie postępowania będzie Twój wniosek o udzielenie Ci zezwolenia na pobyt czasowy na terytorium Polski.

UWAGA:

Jeśli ustanowiłeś pełnomocnika, który ma Cię reprezentować w postępowaniu, to on – nie Ty, będzie otrzymywać wszystkie pisma kierowane przez wojewodę lub Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców w związku z toczącym się postępowaniem. Przed udzieleniem pełnomocnictwa upewnij się, że osoba, której chcesz powierzyć do prowadzenia swoją sprawę i  która ma Cię reprezentować, jest godna zaufania – jej ewentualne błędy, np. brak odpowiedzi na czas na wezwanie organu administracji, będą obciążać Ciebie.

11

Dlatego Twoim obowiązkiem – obowiązkiem strony postępowania (bądź pełnomocnika, jeśli został przez Ciebie ustanowiony) jest informowanie organu, przed którym toczy się sprawa, o  każdej zmianie adresu wskazanego we wniosku wszczynającym postępowanie. Jeśli ten obowiązek zostanie zaniedbany, organ administracji wyśle (w dobrej wierze) kierowane do Ciebie pismo na ostatni znany mu adres. Nawet jeśli nie otrzymasz tego pisma – ponieważ będziesz mieszkał już pod innym adresem – takie doręczenie wywoła skutki prawne. Kolejną zasadą dotyczącą doręczania pism pochodzących od organu prowadzącego sprawę jest zasada osobistego odbioru pisma przez osobę, do której jest ono kierowane. Kodeks postępowania administracyjnego określa, że takie pismo może być Ci doręczone w miejscu zamieszkania, w Twoim miejscu pracy lub wreszcie w każdym miejscu, gdzie uda się Ciebie zastać. W sytuacji, gdy listonosz nie zastanie Cię w domu, pozostawi w skrzynce na listy lub przyklei na drzwiach mieszkania informację (tzw. awizo), że niedoręczone pismo urzędowe będzie przez następnych 14 dni w placówce pocztowej. W takiej informacji wskazany będzie adres placówki pocztowej, godziny jej otwarcia i pouczenie, że list możesz odebrać w  ciągu 7 dni. Jeśli w  tym okresie nie odbierzesz pisma urzędowego z  placówki pocztowej, listonosz ponowi procedurę awizowania, pozostawiając Ci informację, że pismo będzie oczekiwało na odbiór do upływu 14 dni od dnia pozostawienia pierwszego awizo.

PAMIĘTAJ: Jeśli nie odbierzesz pisma z placówki pocztowej w okresie 14 dni od dnia pozostawienia pierwszego awizo, placówka ta przekaże je z powrotem do organu administracji, który je do Ciebie skierował. Skutek tego będzie taki, jak gdybyś odebrał to pismo. Jeśli była to, na przykład, decyzja odmowna, po upływie 14 dni od dnia, kiedy mogłeś odebrać ją z placówki pocztowej, rozpocznie swój bieg termin do złożenia odwołania. Warto zatem bardzo uważnie sprawdzać swoją skrzynkę pocztową – nieodebranie pisma w terminie nie daje Ci żadnych korzyści, a może powodować bardzo poważne konsekwencje, które najczęściej bardzo trudno odwrócić.

Jeżeli w czasie trwania postępowania będziesz chciał czasowo wyjechać z Polski, powinieneś ustanowić w  Polsce osobę, która będzie Twoim pełnomocnikiem do doręczeń. Taka osoba będzie mogła odebrać (w Twoim imieniu) pismo kierowane do Ciebie przez organ administracji. To ważne, ponieważ w polskim postępowaniu administracyjnym – co do zasady – nie wysyła się pism urzędowych za granicę. Oznacza to, że w sytuacji braku pełnomocnika do doręczeń w kraju nastąpi procedura awizowania, po której organ administracji uzna, że otrzymałeś i mogłeś się zapoznać z kierowanym do Ciebie pismem urzędowym.

12

2.2. Zasady obliczania terminów Czym jest termin w postępowaniu administracyjnym? Przepisy prawa administracyjnego najczęściej posługują się określeniem „termin” na oznaczenie pewnego okresu, podczas którego możesz (jako strona postępowania) w odpowiedni sposób zareagować na jakieś działanie, jakieś rozstrzygnięcie organu administracji, np. uzupełnić braki formalne wniosku o udzielenie zezwolenia na pobyt w Polsce lub wnieść odwołanie od decyzji o odmowie udzielenia takiego zezwolenia. Przepisy prawa znają terminy określane w dniach (najczęściej 7 lub 14 dni), tygodniach, miesiącach i latach.

UWAGA:

Niezależnie od tego, czy dany termin jest określony w  dniach, tygodniach, miesiącach czy latach, pamiętaj, że terminy do dokonania jakichś czynności biegną także w soboty i niedziele.

W sprawach dotyczących legalizacji pobytu cudzoziemców najważniejsze znaczenie mają terminy określone w dniach, dlatego to im zostanie poświęcone najwięcej miejsca w tej części publikacji.

PAMIĘTAJ: Jeśli otrzymasz, na przykład, wezwanie lub decyzję w  środę i  – zgodnie z pouczeniem – masz możliwość skutecznie zareagować na takie pismo w terminie 7 lub 14 dni, tego dnia, w którym dane pismo zostało Ci doręczone (środa), nie powinieneś wliczać do tego terminu. Innymi słowy, pierwszym dniem, w którym termin będzie już biegł, będzie czwartek – następny dzień po tym, kiedy otrzymałeś dane pismo.

Ważne także, aby pamiętać, że termin biegnie do ostatniego dnia terminu, do godz. 23.59. Innymi słowy, jeżeli (za powyższym przykładem) dany termin kończy się w czwartek, to do czwartku do godz. 23.59 masz czas, aby skutecznie zareagować na dane działanie organu administracji, np. złożyć odwołanie od negatywnej decyzji, wysyłając je listem poleconym lub ze zwrotnym potwierdzeniem odbioru (decyduje data stempla pocztowego), jeżeli w miejscowości, w której mieszkasz, działa placówka pocztowa czynna 24 godziny na dobę. Kolejna zasada dotycząca tym razem już wszystkich terminów (nie tylko określonych w dniach) odnosi się do sytuacji, gdy ostatnim dniem terminu jest dzień ustawowo wolny od pracy. W takich przypadkach termin ulega przedłużeniu – za ostatni dzień tego terminu uznaje się pierwszy następny dzień roboczy.

13

UWAGA: Dni ustawowo wolne od pracy w Polsce to: każda niedziela, 1 stycznia (Nowy Rok), 6 stycznia (Święto Trzech Króli), drugi dzień Wielkanocy (poniedziałek wielkanocny), 1 maja (Święto Pracy), 3 maja (Narodowe Święto Konstytucji 3 Maja 1791 r.), Boże Ciało, 15 sierpnia (Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny), 1 listopada (Wszystkich Świętych), 11 listopada (Narodowe Święto Niepodległości), 2526 grudnia (Boże Narodzenie). Jeśli ostatni dzień terminu do złożenia przez Ciebie, np. odpowiedzi na wezwanie organu administracji, wypada w któryś z ww. dni, możesz bez obaw zareagować na takie wezwanie w pierwszy następny dzień roboczy. Zasada ta nie dotyczy terminu ważności karty pobytu albo wizy.

KAZUS: Salim jest studentem dziennikarstwa z Iraku. W listopadzie złożył do wojewody mazowieckiego wniosek o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy i od tego dnia codziennie dokładnie sprawdza swoją skrzynkę na listy. 17 grudnia 2015 r. znalazł w skrzynce pocztowej awizo z informacją, że jakiś list polecony czeka na odbiór w placówce pocztowej nieopodal jego domu. 18 grudnia 2015 r. Salim odebrał ten list – okazało się, że jest to wezwanie do uzupełnienia braku formalnego wniosku (nie wypełnił jednego z  obowiązkowych pól formularza wniosku) w terminie 7 dni. Salim zaczął się zastanawiać, do kiedy może odpowiedzieć na wezwanie wojewody, nie ryzykując, że będzie to odpowiedź spóźniona. Odpowiedź: Czwartku, 17 grudnia, (kiedy listonosz zostawił w skrzynce Salima awizo) ani piątku, 18 grudnia, (kiedy Salim odebrał wezwanie) nie wliczamy do terminu 7-dniowego na uzupełnienie formularza wniosku. Oznacza to, że pierwszym dniem tego terminu była dla Salima sobota, 19 grudnia, a zatem 7 dni określone w wezwaniu upływały dokładnie w sobotę, 25 grudnia (pierwszy dzień Bożego Narodzenia). Ze względu jednak na fakt, że i 25 grudnia, i 26 grudnia są w Polsce dniami ustawowo wolnymi od pracy, termin 7-dniowy uległ dla Salima przedłużeniu do końca poniedziałku, 27 grudnia 2015 r.

PAMIĘTAJ: Przy obliczaniu terminów nietrudno o pomyłkę – aby jej uniknąć, nie czekaj do ostatniego dnia terminu z wysłaniem odpowiedzi na pismo, które skierował do Ciebie urząd. Im szybciej zareagujesz, tym szybciej Twoja sprawa zostanie załatwiona.

14

3. Typowy przebieg postępowania administracyjnego w sprawach dot. legalizacji pobytu 3.1. Złożenie wniosku – moment wszczęcia postępowania 3.1.1. Sposoby złożenia wniosku Ustawa o cudzoziemcach wprowadziła zasadę, zgodnie z którą wniosek o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy, zezwolenia na pobyt stały i zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej należy składać osobiście we właściwym urzędzie wojewódzkim. Taka regulacja ma na celu m.in. maksymalne skrócenie czasu trwania postępowania. Warto, żebyś wiedział, że złożenie wniosku o udzielenie któregoś z ww. zezwoleń zawsze wiąże się z obowiązkiem poddania się pobraniu odcisków palców, co możliwe jest jedynie w przypadku Twojego osobistego stawiennictwa. Aby zatem obie te czynności (przyjęcie wniosku i pobranie odcisków palców) mogły odbyć się jednocześnie, zdecydowano się wprowadzić obowiązek osobistego złożenia wniosku o  udzielenie zezwolenia na pobyt w Polsce.

UWAGA: Jeśli Twoja wiza lub karta pobytu tracą ważność, np. w ciągu kilku dni, a  wiesz, że nie będziesz mógł do tego czasu stawić się w  urzędzie wojewódzkim, aby tam złożyć osobiście wniosek o udzielenie zezwolenia na pobyt w Polsce (np. ze względu na kolejki), możesz wysłać wypełniony i podpisany formularz wniosku wraz z  załącznikami pocztą, listem poleconym (najlepiej ze zwrotnym potwierdzeniem odbioru) na adres właściwego urzędu wojewódzkiego. Twój wniosek będzie obarczony brakiem formalnym (nie stawiłeś się osobiście w  urzędzie i  nie złożyłeś odcisków palców), ale ten brak będzie można uzupełnić (szerzej na temat braków formalnych przeczytasz w pkt. 3.2.), natomiast nie utracisz dzięki temu legalności pobytu w Polsce.

Zgodnie z przepisami ustawy o cudzoziemcach, jeśli złożysz wniosek o udzielenie zezwolenia na pobyt przed końcem legalności Twojego pobytu w Polsce (nawet jeżeli taki wniosek zawierał braki, ale braki te zostaną następnie przez Ciebie uzupełnione), legalność Twojego pobytu ulegnie przedłużeniu. Będziesz mógł pozostać w Polsce przez cały okres postępowania administracyjnego, w  którym starasz się o  zezwolenie na pobyt. Nawet jeżeli ostatecznie nie uzyskasz takiego zezwolenia, będziesz miał jeszcze 30 dni (liczone od dnia otrzymania ostatecznej decyzji odmownej) na opuszczenie Polski bez ponoszenia negatywnych konsekwencji nieuregulowanego pobytu.

15

Potwierdzeniem legalności Twojego pobytu w czasie postępowania będzie specjalny odcisk stempla wstawiany do paszportu przez pracownika urzędu wojewódzkiego.

3.1.2. Dokumenty, które należy dołączyć do wniosku Do wniosku o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy w Polsce należy dołączyć: OO fotografie (takie jak do polskiego paszportu biometrycznego), OO kserokopię dokumentu podróży (strony paszportu z danymi osobowymi i wszystkie, na których są odciski stempli kontroli granicznej, wizy czy inne adnotacje urzędowe), OO (jeżeli składany przez Ciebie wniosek jest wnioskiem o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy i pracę – szerzej rozdział IV) – także informację starosty, że potrzeby kadrowe pracodawcy nie mogą być zaspokojone na podstawie zasobów lokalnego rynku pracy (pozytywny wynik testu rynku pracy).

PAMIĘTAJ: Przy składaniu wniosku o udzielenie zezwolenia na pobyt powinieneś mieć przy sobie paszport – nie wystarczy wykonanie i złożenie jego kserokopii. Zgodnie z ustawą o cudzoziemcach, osoba starająca się o uzyskanie zezwolenia na pobyt musi okazać urzędnikowi przyjmującemu wniosek oryginał swojego dokumentu podróży (paszportu). Jeśli nie będziesz go miał przy sobie, wojewoda wezwie Cię do stawienia się w urzędzie wojewódzkim w terminie 7 dni z oryginałem takiego dokumentu.

3.2. Pozostawienie wniosku bez rozpoznania Pozostawienie wniosku bez rozpoznania jest specjalną instytucją prawną. Jej istotą jest przyjęcie fikcji, że wniosek złożony przez stronę – ze względu na braki, którymi był dotknięty i które nie zostały uzupełnione – nie wywołał żadnych skutków prawnych. W takim przypadku Twoja sytuacja prawna byłaby taka, jak gdybyś nigdy nie złożył wniosku. Kiedy będziemy mieli do czynienia z  taką sytuacją? W  szczególności wówczas, gdy nie złożysz wraz z wnioskiem o udzielenie zezwolenia na pobyt niezbędnych dokumentów (por. punkt 3.1.2.), nie wypełnisz wszystkich obowiązkowych pól w formularzu wniosku, nie okażesz urzędnikowi oryginału swojego dokumentu podróży.

UWAGA! Pozostawienie wniosku bez rozpoznania może nastąpić dopiero wtedy, kiedy nie zareagujesz w terminie na wezwanie z urzędu wojewódzkiego do usunięcia braków formalnych wniosku, np. jeśli w terminie nie dołączysz do wniosku fotografii. Na takie działanie będziesz miał 7 dni od dnia doręczenia Ci wezwania.

16

PAMIĘTAJ: Jeśli wojewoda pozostawił ostatecznie Twój wniosek bez rozpoznania i  nie ma szans, żeby zakwestionować takie działanie, nie ma przeszkód, żebyś ponownie złożył wniosek o  udzielenie zezwolenia na pobyt, tym razem starannie kompletując wszystkie dokumenty i  uważnie wypełniając formularz wniosku. Jeżeli jednak w międzyczasie zakończyła się ważność Twojej wizy lub karty pobytu albo upłynął okres Twojego dopuszczalnego pobytu w  Polsce w  ramach ruchu bezwizowego, to Twój pobyt jest, niestety, nieuregulowany – Straż Graniczna może wszcząć wobec Ciebie postępowanie o  zobowiązanie do powrotu (postępowanie deportacyjne).

W przypadku, gdy jesteś przekonany, że wojewoda nie ma racji pozostawiając Twój wniosek bez rozpoznania, np. kiedy uzupełniłeś wniosek w taki sposób, jak było to określone w wezwaniu, dołączyłeś brakujące fotografie itp., a jedynie w urzędzie tego „nie zauważono”, możesz złożyć do organu II instancji, tzn. do szefa Urzędu do spraw Cudzoziemców zażalenie na niezałatwienie przez wojewodę sprawy w terminie. Warto, abyś sens składania takiego pisma, czyli szanse na jego pozytywne załatwienie, skonsultował z prawnikiem, np. z którejś z organizacji pozarządowych udzielających cudzoziemcom bezpłatnych porad prawnych. To ważne, ponieważ niejednokrotnie może się okazać, że łatwiej i bezpieczniej (w sensie Twojego bezpieczeństwa prawnego – przedłużenia legalności pobytu w Polsce) będzie złożyć ponownie wniosek o udzielenie zezwolenia na pobyt.

3.3. Odmowa wszczęcia postępowania Odmowa wszczęcia postępowania jest – podobnie jak pozostawienie wniosku bez rozpoznania – specjalną instytucją postępowania administracyjnego. Jej zastosowanie sprowadza się do przyjęcia, że wniosek złożony przez stronę – mimo że nie zawierał braków formalnych – był z pewnych przyczyn (określają je zawsze wprost przepisy prawa) niedopuszczalny. Zgodnie z ustawą o cudzoziemcach, odmowa wszczęcia postępowania nastąpi: OO kiedy masz już w Polsce zezwolenie na pobyt „silniejsze” (zezwolenie na pobyt stały, pobyt rezydenta długoterminowego UE, status uchodźcy, ochronę uzupełniającą, zgodę na pobyt ze względów humanitarnych), zatem – nie potrzebujesz zezwolenia na pobyt czasowy, OO gdy prawo polskie pośrednio „karze” Cię w ten sposób (uniemożliwiając uzyskanie zezwolenia na pobyt) za naruszenie w przeszłości zasad wjazdu, pobytu i przejazdu przez Polskę, np. sytuacja, kiedy nie upłynął jeszcze termin dobrowolnego powrotu określony w decyzji o zobowiązaniu Cię do powrotu, OO kiedy prawo polskie nie pozwala „łączyć” pewnych podstaw pobytu, np. przypadek, gdy nie możesz efektywnie ubiegać się o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy, jeżeli toczy się w Twojej sprawie postępowanie w sprawie udzielenia ochrony międzynarodowej.

17

3.3.1. Postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania Jeśli zaistniała któraś z przyczyn odmowy wszczęcia postępowania, organ I instancji poinformuje Cię o tym wydając postanowienie.

3.3.2. Zażalenie na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania Jeśli nie zgadzasz się z postanowieniem o odmowie wszczęcia postępowania, masz prawo złożyć – w terminie 7 dni od dnia doręczenia takiego postanowienia – zażalenie do organu II instancji, tzn. do Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców. Ważne, abyś wiedział, że zażalenie (choć jest kierowane do organu II instancji) należy złożyć do Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców za pośrednictwem wojewody.

PAMIĘTAJ: Złożenie zażalenia ma sens tylko o tyle, o ile wiesz, że wojewoda się pomylił wydając postanowienie o  odmowie wszczęcia postępowania. Przesłanki odmowy są tak oczywiste, że jeżeli któraś z nich rzeczywiście Ciebie dotyczy, np. toczy się w  Twojej sprawie postępowanie o  udzielenie ochrony międzynarodowej, Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców nie będzie mógł uchylić postanowienia wojewody.

UWAGA! Jeżeli złożyłeś wniosek o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy w okresie legalnego pobytu, to dopóki postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania nie będzie ostateczne, tzn. dopóki Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców nie rozpatrzy Twojego zażalenia albo dopóki nie upłynie termin 7 dni na złożenie zażalenia (jeśli nie zamierzasz go składać), Twój pobyt w Polsce będzie legalny. Dotyczy to również sytuacji, kiedy upłynął już termin ważności Twojej wizy lub karty pobytu.

Czasami zatem warto złożyć zażalenie na postanowienie o  odmowie wszczęcia postępowania w  tym tylko celu, żeby przedłużyć okres legalnego pobytu w  kraju, np. żeby spokojnie pozamykać wszystkie sprawy w Polsce.

3.4. Postępowania merytoryczne przed organem I instancji 3.4.1. Naczelne zasady postępowania administracyjnego Wśród naczelnych zasad polskiego postępowania administracyjnego, szczególnie ważnych z praktycznego punktu widzenia, wymienić należy przede wszystkim: OO zasadę obiektywizmu, dążenia do prawdy materialnej i swobodnej oceny dowodów

18

XX Zgodnie z tą zasadą, głównym zadaniem organów administracji publicznej prowadzących postępowanie jest zebranie wszystkich dowodów, które pozwolą na rozpatrzenie sprawy. Następnie dowody te powinny zostać ocenione w sposób rzetelny i  obiektywny – organ powinien uwzględniać zarówno te fakty, które świadczą na Twoją korzyść, jak i te, które świadczą na Twoją niekorzyść. OO zasadę informowania XX Zgodnie z tą zasadą, organy administracji publicznej powinny udzielać stronie postępowania niezbędnych informacji o stanie prawnym i dbać, abyś (jako strona postępowania) nie poniósł negatywnych następstw swoich działań, spowodowanych nieznajomością prawa; OO zasadę zapewnienia stronie możliwości wzięcia czynnego udziału w postępowaniu XX W myśl tej zasady, masz prawo brać udział w każdej czynności przeprowadzanej w postępowaniu, np. w przesłuchaniu świadków. Na każdym etapie postępowania masz prawo wglądu do akt swojej sprawy, robienia z nich notatek, kserokopii, fotokopii. Zasada czynnego udziału w postępowaniu wyraża się także w tym, że przed wydaniem decyzji, ale już po zebraniu całego materiału dowodowego sprawy, organ administracji powinien zawiadomić Cię, że możesz się po raz ostatni przed wydaniem decyzji zapoznać z aktami sprawy, zgłosić swoje uwagi czy też zastrzeżenia co do przebiegu postępowania i jego ustaleń – masz prawo do „ostatniego słowa”.

3.4.2. Jak długo może toczyć się postępowanie? Zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania administracyjnego, postępowanie nie powinno trwać dłużej niż 2 miesiące liczone od dnia złożenia przez Ciebie wniosku o udzielenie zezwolenia na pobyt w Polsce. Musisz jednak pamiętać, że do czasu trwania postępowania nie wlicza się okresów potrzebnych, np. na opiniowanie decyzji, która ma zostać wydana: przez Policję, Straż Graniczną i Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Opiniowanie ma na celu ustalenie, czy udzielenie Ci zezwolenia nie spowoduje zagrożenia dla obronności i bezpieczeństwa państwa lub bezpieczeństwa i porządku publicznego. Może ono trwać do 2 miesięcy. Wszystko to powoduje, że zwykle od momentu wszczęcia postępowania do dnia wydania decyzji mija kilka (najkrócej 3-4) miesięcy.

PAMIĘTAJ: Jeśli uważasz, że postępowanie w  Twojej sprawie trwa zbyt długo, możesz poprosić w  urzędzie wojewódzkim o  pokazanie Ci akt postępowania – to pomoże Ci zorientować się, czy dzieje się w  Twojej sprawie coś, co naprawdę wymaga tak długotrwałego prowadzenia postępowania. Jeśli nie – możesz złożyć do szefa Urzędu do spraw Cudzoziemców zażalenie na przewlekłe prowadzenie przez wojewodę postępowania w Twojej sprawie.

19

3.5. Decyzja administracyjna organu I instancji 3.5.1. Co powinna zawierać decyzja? Przepisy polskiego postępowania administracyjnego stawiają wiele wymagań przed decyzją administracyjną – wskazują wiele elementów, które muszą się zawsze znaleźć w decyzji. Z praktycznego punktu widzenia najważniejsze dla Ciebie będzie uzasadnienie decyzji. To w nim organ administracji powinien wskazać, dlaczego odmawia Ci udzielenia zezwolenia na pobyt, jakich koniecznych warunków jego uzyskania (zdaniem organu) nie spełniłeś, dlaczego udzielenie Ci takiego zezwolenia byłoby niezasadne. Dzięki uzasadnieniu decyzji dowiesz się, jaki był tok rozumowania organu I instancji, jakie dokumenty organ ten ocenił (i w jaki sposób), jakie być może pominął, czy zauważył wszystko, na co powoływałeś się w postępowaniu. To ważne z punktu widzenia przygotowania odwołania od decyzji, która jest dla Ciebie niekorzystna.

3.5.2. Odwołanie od decyzji Polskie postępowanie administracyjne (także postępowanie w sprawach dotyczących legalizacji pobytu cudzoziemców) nie stawia przed stroną postępowania szczególnie wygórowanych wymogów, jeżeli chodzi o to, co powinno zawierać odwołanie. Czym w ogóle jest odwołanie? Odwołanie jest szczególnym rodzajem pisma procesowego, którym wyrażasz swoje niezadowolenie z wydanej decyzji i domagasz się przekazania Twojej sprawy do oceny organowi odwoławczemu. Powinno ono zawierać Twoje imię i nazwisko, adres, określenie organu, do którego kierujesz odwołanie, wskazanie decyzji, z którą się nie zgadzasz, i Twój podpis. Dobrze, aby odwołanie zawierało również wskazanie, dlaczego nie zgadzasz się z wydaną decyzją – aby dobrze to uzasadnić, warto, żebyś skontaktował się wcześniej z prawnikiem (np. zatrudnionym w jednej z organizacji pozarządowych, udzielających bezpłatnej pomocy prawnej cudzoziemcom).

3.5.3. Postępowanie międzyinstancyjne Postępowaniem międzyinstancyjnym określa się często okres pomiędzy wniesieniem odwołania a jego przekazaniem organowi II instancji.

PAMIĘTAJ: Odwołanie (chociaż kierowane/adresowane jest do organu odwoławczego) powinno zostać przez Ciebie fizycznie złożone do organu I instancji, tzn. do wojewody.

20

Organ I instancji powinien przed przekazaniem odwołania, a wraz z nim wszystkich materiałów Twojej sprawy, ocenić (ma na to 7 dni od dnia otrzymania odwołania), czy nadal (zwłaszcza po zapoznaniu się z odwołaniem i jego argumentacją) uznaje swoją decyzję za słuszną. Jeśli tak, przekaże całość materiałów Twojej sprawy organowi II instancji, jeśli nie – być może będzie mógł samodzielnie zmienić zaskarżoną przez Ciebie decyzję stosując mechanizm „autokontroli”, tzn. wydając Ci pozytywną decyzję.

PAMIĘTAJ:

Nieskorzystanie przez wojewodę z  autokontroli nie oznacza, że jego decyzja na pewno jest słuszna – to zostanie ocenione przez niezależny organ odwoławczy. Jeśli otrzymasz więc pismo z  urzędu wojewódzkiego, w  którym przeczytasz, że wojewoda „nie znalazł podstaw do zmiany decyzji…”, nie przejmuj się tym. To tylko standardowe pismo, którym organ I  instancji przekazuje całość materiałów Twojej sprawy do Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców. Ocena tego organu może być inna.

postępowanie

decyzja

Wojewoda wniosek

doręczenie decyzji

Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców

odwołanie

odwołanie

Wnoszone za pośrednictwem wojewody

cudzoziemiec

cudzoziemiec

21

czas

3.6. Postępowanie przed organem II instancji 3.6.1. Prawa cudzoziemca W postępowaniu przed organem odwoławczym pozostają aktualne wszystkie uprawnienia, z których mogłeś korzystać w postępowaniu przed organem I instancji.

3.6.2. Jak długo może toczyć się postępowanie? Zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania administracyjnego, postępowanie przed organem II instancji nie powinno trwać dłużej niż 1 miesiąc liczony od dnia, kiedy do tego organu wpłynie odwołanie strony. Pamiętaj jednak, że – podobnie jak przy postępowaniu przed organem I instancji – także tu do czasu trwania postępowania nie wlicza się okresów opóźnień z  przyczyn niezależnych od organu, np. gdy nie możesz skompletować i załączyć w terminie wszystkich wymaganych dokumentów i  zwracasz się do Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców z prośbą, by przedłużył okres rozpoznania Twojej sprawy i „dał Ci” trochę więcej czasu. Na marginesie warto zaznaczyć, że możliwość przedłużenia terminu na załączenie dokumentów nie dotyczy dokumentów, które stanowią braki formalne. W praktyce oznacza to, że postępowanie będzie się, prawdopodobnie, toczyło kilka miesięcy. Jeśli, Twoim zdaniem, organ II instancji będzie je prowadził przewlekle (mimo upływu czasu nic faktycznie nie będzie się działo w sprawie, np. nie będą przeprowadzane żadne czynności dowodowe), będziesz mógł – po wcześniejszym wezwaniu do usunięcia naruszenia prawa – złożyć do wojewódzkiego sądu administracyjnego skargę na przewlekłość tego postępowania.

3.7. Decyzja organu II instancji Postępowanie przed organem II instancji prowadzi do wydania przez ten organ decyzji, która zakończy postępowanie administracyjne. Zgodnie z polskim prawem o postępowaniu administracyjnym, decyzja organu II instancji jest ostateczna i nie podlega już dalszemu zaskarżeniu w tzw. administracyjnym toku instancji (brak organu III instancji). W takim przypadku będziesz mógł natomiast wnieść od takiej decyzji skargę do wojewódzkiego sądu administracyjnego, który oceni, czy wydana decyzja jest zgodna z prawem.

22

Jakie mogą być rodzaje decyzji organu II instancji? Uchylenie decyzji wojewody i udzielenie zezwolenia na pobyt

DECYZJA SZEFA UDSC

Wniosek o wydanie karty pobytu

Utrzymanie w mocy decyzji negatywnej

Przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia wojewodzie

Skarga do WSA

Być może wojewoda tym razem wyda decyzję pozytywną

?

UWAGA!

Jeśli decyzja Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców jest dla Ciebie niekorzystna, tzn. jeśli również ten organ odmówił udzielenia Ci zezwolenia na pobyt (albo jeśli w ogóle nie składałeś odwołania od negatywnej decyzji wojewody), możesz złożyć wniosek o zwrot opłaty skarbowej, którą uiściłeś wraz z wnioskiem. Do wniosku o zwrot opłaty załącz kopię potwierdzenia jej uiszczenia oraz kserokopię decyzji negatywnej.

3.8. Podstawowe informacje o prawie do skargi do wojewódzkiego sądu administracyjnego Szef Urzędu postępowanie do Spraw Cudzoziemców

odwołanie

cudzoziemiec

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie

decyzja

doręczenie decyzji

cudzoziemiec

23

skarga Wnoszona za pośrednictwem Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców

skarga

czas

Wydanie decyzji administracyjnej przez organ II instancji kończy postępowanie administracyjne. Jednak zgodnie z postanowieniami Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, każdy ma prawo poddać działania organów publicznych wobec jego osoby kontroli niezawisłego sądu. W przypadku decyzji ostatecznej (kończącej postępowanie administracyjne), prawo to możesz zrealizować przez złożenie skargi na takie rozstrzygnięcie do wojewódzkiego sądu administracyjnego. Ze względu na fakt, że organem II instancji w sprawach dotyczących legalizacji pobytu jest Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców (organ centralny) – skargę na decyzję tego organu składa się zawsze do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie. Jeśli zdecydujesz się na wniesienie skargi, powinieneś uczynić to w terminie 30 dni od dnia otrzymania decyzji ostatecznej za pośrednictwem organu, który wydał to rozstrzygnięcie, a więc – Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców. Polskie prawo nie wprowadza obowiązku, aby skarga została sporządzona przez adwokata albo radcę prawnego. Ze względu jednak na wagę postępowania, które jest wszczynane („inicjowane”) skargą, warto, abyś przed skierowaniem takiego pisma do sądu skontaktował się np. z którąś z organizacji pozarządowych udzielających bezpłatnej pomocy prawnej. Postępowanie przed sądem administracyjnym nie jest, niestety, postępowaniem bezpłatnym. Opłata od skargi (wpis) na decyzje dotyczące legalizacji pobytu wynosi 300 zł. Możesz ją uiścić w kasie sądu albo też przelewem na rachunek bankowy wojewódzkiego sądu administracyjnego.

PAMIĘTAJ: W przypadku, gdy nie jesteś w stanie ponieść kosztów postępowania, możesz złożyć do wojewódzkiego sądu administracyjnego wniosek o przyznanie prawa pomocy. Prawo pomocy ma za zadanie zagwarantować osobom znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej prawo do sądu. Aby skutecznie starać się o przyznanie prawa pomocy, powinieneś złożyć wraz ze skargą wypełniony formularz dotyczący sytuacji rodzinnej, majątkowej, uzyskiwanych dochodów i  źródeł utrzymania. Odpowiedni formularz możesz pobrać ze strony internetowej wojewódzkiego sądu administracyjnego.

24

ROZDZIAŁ II STUDIA W POLSCE – Z WIZĄ CZY Z KARTĄ POBYTU?

Czy masz już kartę pobytu? Jeśli nie, w tym rozdziale dowiesz się, jak możesz ją uzyskać w  sytuacji, gdy kształcisz się na studiach w trybie stacjonarnym, a jak – gdy studiujesz zaocznie. Dowiesz się, czym karta pobytu różni się od wizy, i  będziesz w  stanie ocenić, jaki dokument pobytowy – wiza czy karta pobytu – będzie dla Ciebie w tym momencie najkorzystniejszy.

25

1. Szkolnictwo wyższe w Polsce System szkolnictwa wyższego w Polsce zakłada kształcenie w trójstopniowej strukturze, na którą składają się: studia wyższe: —— studia pierwszego stopnia (studia licencjackie lub inżynierskie), —— studia drugiego stopnia (uzupełniające magisterskie), lub, —— jednolite studia magisterskie (na kierunkach prawo, medycyna i  stomatologia, psychologia, farmacja czy weterynaria), oraz studia trzeciego stopnia, czyli studia doktoranckie. Ponadto uczelnie wyższe organizują studia podyplomowe, które mają na celu poszerzenie wiedzy studentów mających już tytuł licencjata lub magistra.

1.1. Czym różnią się studia stacjonarne od niestacjonarnych? Co oznaczają pojęcia: studia dzienne, wieczorowe, zaoczne, eksternistyczne? Instytucje szkolnictwa wyższego oferują studia w formie stacjonarnej oraz niestacjonarnej. OO Studia stacjonarne (dzienne) Studia stacjonarne, dawniej zwane dziennymi, są formą studiów, w której co najmniej połowa programu kształcenia jest realizowana w  postaci zajęć dydaktycznych wymagających bezpośredniego udziału nauczycieli akademickich i studentów. Z reguły zajęcia odbywają się w tygodniu, od poniedziałku do piątku, w ciągu dnia. OO Studia niestacjonarne Studia niestacjonarne stanowią zbiorcze określenie studiów prowadzonych zwykle w trybie zaocznym lub wieczorowym. XX Studia zaoczne W trybie zaocznym zajęcia odbywają się w ramach weekendowych całodziennych sesji zjazdowych, z reguły z częstotliwością co 2-3 tygodnie. XX Studia wieczorowe W trybie wieczorowym zajęcia odbywają się od poniedziałku do piątku w godzinach popołudniowych i wieczornych.

PAMIĘTAJ: że wybór formy studiów ma ogromne znaczenie, ponieważ istotnie wpływa na Twoje przyszłe uprawnienia, o czym dowiesz się dokładnie w kolejnych rozdziałach.

26

2. Wizy Większość cudzoziemców będących obywatelami państw trzecich (nienależących do Unii Europejskiej, Europejskiego Obszaru Gospodarczego lub Konfederacji Szwajcarskiej), by wjechać do Polski i przebywać na jej terytorium potrzebuje wizy (krajowej lub wizy Schengen) bądź innego dokumentu pobytowego.

2.1. Czym różni się wiza Schengen od wizy krajowej? Wiza Schengen – oznaczana symbolem „C” Może uprawniać do jednego (oznaczenie „01”), dwóch („02”) lub kilku („MULT”) wjazdów do Polski, a także innych państw członkowskich Schengen – o ile ważność terytorialna wizy nie została ograniczona – i  pobytu na terytorium tych państw przez określoną w wizie liczbę dni (maks. 90) w okresie ważności wizy. Wiza Schengen uprawniająca do dwóch lub więcej wjazdów pozwala na pobyt w strefie Schengen przez określoną w niej liczbę dni (do 90) w każdym 180-dniowym okresie. Istnieje aplikacja ułatwiająca ustalenie liczby dni możliwych do wykorzystania w  ramach posiadanej wizy Schengen, jest to tzw. kalkulator Schengen. Aplikacja jednak sprawdza wyłącznie zasadę „90 dni w  180-dniowym okresie”, to znaczy, ma zastosowanie jedynie w przypadku, gdy Twoja wiza została wydana na 90 dni! Kalkulator jest dostępny pod adresem: http://ec.europa.eu/dgs/home−affairs/what−we−do/policies/borders−and−visas/ border−crossing/schengen_calculator_en.html Okres ważności wizy Schengen nie może być dłuższy niż 5 lat.

Wiza krajowa – oznaczana symbolem „D” Może uprawniać do jednego (oznaczenie „01”), dwóch („02”) lub kilku („MULT”) następujących po sobie wjazdów do Polski i ciągłego pobytu bądź kilku pobytów trwających łącznie dłużej niż 90 dni w okresie ważności wizy.

27

Dzięki temu, że Polska należy do strefy Schengen, posiadacz polskiej wizy krajowej, a także wizy krajowej wydanej przez inne państwo członkowskie obszaru Schengen – podobnie jak w przypadku wizy Schengen („C”) – może w okresie ważności tej wizy podróżować po terytorium innych krajów strefy Schengen do 90 dni w ciągu każdego 180-dniowego okresu. Maksymalny okres, na jaki wydawana jest wiza krajowa, wynosi rok.

Do strefy Schengen należą kraje członkowskie Unii Europejskiej z wyjątkiem Wielkiej Brytanii, Irlandii, Cypru, Bułgarii, Rumunii i Chorwacji, a także Norwegia, Islandia, Liechtenstein i Szwajcaria.

2.2. Jakie rodzaje wiz uprawniają do podjęcia studiów w Polsce? Jeśli planujesz podjąć lub kontynuować studia w  Polsce i  potrzebujesz wizy do Polski, najkorzystniejsza będzie wiza długoterminowa – wiza krajowa  D. W zależności od rodzaju studiów wiza wydawana jest: OO w celu odbycia studiów stacjonarnych (cel wydania wizy wskazany na naklejce wizowej: 09) lub OO w celu kształcenia się w innej formie, na przykład na studiach niestacjonarnych: zaocznych, wieczorowych (cel wydania wizy wskazany na naklejce wizowej: 11). Niemniej jednak, możesz być przyjęty na studia i kursy przygotowawcze do podjęcia studiów w języku polskim, nawet jeśli posiadasz wizę wydaną w innym celu niż kształcenie się na studiach. Możesz też mieć inny dokument pobytowy. Należy jednak pamiętać, że wizy wydawane ze względu na inny cel pobytu mogą mieć krótszy okres ważności.

2.3. Gdzie mogę uzyskać wizę w celu odbycia studiów i jakie warunki muszę spełnić? Wniosek o  wydanie wizy do Polski z  reguły składa się w  konsulacie Polski oraz w  wyznaczonych przez konsulat punktach przyjmowania wniosków wizowych, właściwych ze względu na państwo Twojego stałego zamieszkania. Przy czym wiele konsulatów zastrzega, że wnioski wizowe będą przyjmowane wyłącznie od osób zamieszkałych w  okręgu konsularnym, w którym działa dany konsulat. Jeśli jednak nie przebywasz w kraju swojego stałego zamieszkania, wniosek możesz złożyć także w konsulacie w państwie legalnego pobytu. Na stronie internetowej http://www.e−konsulat.gov.pl/ możesz dokonać rejestracji, wypełnić formularz i wybrać termin złożenia wniosku oraz przeczytać praktyczne informacje na temat trybu składania wniosków wizowych, obowiązującego w danym konsulacie.

28

Formularz wniosku, wypełniony literami alfabetu łacińskiego, powinieneś wydrukować i podpisać, dołączyć do formularza wszystkie wymagane dokumenty, a następnie złożyć osobiście w konsulacie wybranym podczas rejestracji, w zadeklarowanym terminie. Dodatkowo powinieneś uiścić opłatę za przyjęcie i  rozpatrzenie wniosku o  wydanie wizy. W przypadku wizy krajowej wysokość opłaty za rozpatrzenie wniosku wizowego wynosi zazwyczaj 60 euro, przy czym obywatele Ukrainy są zwolnieni z  tej opłaty. Natomiast wszyscy uczniowie i  studenci, którzy podróżują w  celu podjęcia studiów, są zwolnieni z opłaty za wydanie wizy Schengen. Jeśli nie ukończyłeś 18 lat, wniosek wizowy musi podpisać i złożyć jeden z Twoich rodziców lub opiekun prawny. Dodatkowo musi mieć przy sobie odpis Twojego aktu urodzenia. Do wniosku wizowego powinieneś dołączyć: —— paszport, ważny minimum trzy miesiące po planowanym wyjeździe z Polski/strefy Schengen, mający minimum 2 wolne strony oraz wydany w okresie ostatnich 10 lat, − inny dokument tożsamości (w przypadku obywateli Ukrainy − paszport wewnętrzny), —— dokument potwierdzający legalny pobyt (wiza, karta pobytu), jeśli składasz wniosek poza miejscem Twojego stałego zamieszkania, —— kolorowe zdjęcie o wymiarach 3,5 x 4,5 cm, —— ubezpieczenie zdrowotne na kwotę minimum 30.000 euro (bądź równowartość w innej walucie), ważne przez minimum 3 miesiące od momentu wjazdu na terytorium Polski, —— dokumenty potwierdzające posiadanie środków finansowych na pobyt i wyjazd z obszaru Polski lub Schengen w wysokości co najmniej 1270 zł (jest to kwota na pierwsze 2 miesiące planowanego pobytu) lub równowartość tej kwoty w walutach obcych, —— zaświadczenie z uczelni o podjęciu lub kontynuowaniu studiów oraz – o ile studia są odpłatne – potwierdzenie opłacenia czesnego w  wysokości ustalonej przez rektora, —— opłatę wizową.

UWAGA! Jeśli posiadasz Kartę Polaka, jesteś zwolniony z obowiązku przedstawienia dokumentów potwierdzających posiadanie ubezpieczenia zdrowotnego, środków finansowych na pobyt za granicą i  powrót do kraju oraz opłaty wizowej. Ponadto jesteś uprawniony do podjęcia i  odbywania studiów na zasadach obowiązujących obywateli polskich, więc możesz być także zwolniony z  opłaty czesnego, jeśli podejmujesz naukę w trybie stacjonarnym na państwowej uczelni.

29

Wszystkie dokumenty powinny być przedstawione do wglądu w  oryginale, a  ich kopie przygotowane do pozostawienia w konsulacie. Specyfika wymaganych dokumentów może różnić się w zależności od rodzaju wizy, o którą się ubiegasz, jak również w zależności od konsulatu, dlatego najlepiej przed złożeniem wniosku zapoznaj się z informacjami umieszczonymi na stronie internetowej konsulatu, w którym będziesz ubiegać się o wydanie wizy. Decyzję w sprawie wniosku o wydanie wizy konsul podejmuje zwykle w terminie 15 dni kalendarzowych, w uzasadnionych przypadkach termin może jednak ulec wydłużeniu do 30 dni.

2.4. Co zrobić, gdy dostanę decyzję odmowną? Jeśli z jakiegoś powodu polski konsul odmówił Ci wydania wizy, otrzymasz decyzję w formie pisemnej, zawierającą informację o przyczynie odmowy jej wydania. Przysługuje Ci prawo złożenia wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy przez ten sam organ, czyli polskiego konsula. Na złożenie wniosku masz 14 dni licząc od dnia doręczenia decyzji. Jeśli nie byłeś zwolniony z opłaty wizowej, wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy również podlega opłacie. Konsul rozpatrzy Twój wniosek w terminie 7 dni. Bardzo ważne jest wyczerpujące uzasadnienie wniosku. Przed jego złożeniem warto skonsultować się z organizacją pomagającą cudzoziemcom, ponieważ decyzja wydana przez konsula po ponownym rozpatrzeniu wniosku o  wydanie wizy jest ostateczna. Decyzje w sprawach wizowych w większości przypadków należą do wyłącznej kompetencji właściwego konsula, w związku z czym nie podlegają one kontroli sądów administracyjnych i nie ma możliwości złożenia skargi na prawomocną decyzję odmowną do wojewódzkiego sądu administracyjnego. Skarga zostałaby odrzucona jako niedopuszczalna.

2.5. Czy mogę przedłużyć wizę w Polsce? Istnieje możliwość przedłużenia wizy w Polsce, ale została ona przewidziana wyłącznie dla zdarzeń szczególnych, na przykład sytuacji, gdy ze względów humanitarnych nie możesz opuścić kraju przed upływem terminu ważności wizy lub przed końcem dozwolonego okresu pobytu objętego wizą. Nie ma więc możliwości przedłużenia wizy w  celu kontynuowania studiów w Polsce. Jeśli chciałbyś przedłużyć swój legalny pobyt w celu kontynuowania kształcenia bez konieczności wyjazdu z  kraju, powinieneś ubiegać się o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy.

3. Zamiast wizy – czyli jak uzyskać kartę pobytu? Jeśli celem Twojego pobytu w Polsce są studia, możesz starać się o kartę pobytu.

30

UWAGA! W rzeczywistości nie ubiegasz się o samą kartę pobytu, a o zezwolenie na pobyt czasowy. Karta pobytu wydawana jest w  efekcie udzielenia tego zezwolenia.

Podstawowym warunkiem, jaki musisz spełnić, by uzyskać zezwolenie na pobyt czasowy, jest legalny pobyt na terytorium Polski. Ponadto musisz wykazać, że okoliczności, które wskazujesz jako podstawę ubiegania się o  zezwolenie (studia, kurs), uzasadniają pobyt na terytorium Polski przez okres dłuższy niż 3 miesiące. Najłatwiej wykażesz to przedstawiając zaświadczenie z uczelni o przyjęciu na studia/kurs lub o kontynuacji studiów, w którym będzie określony czas trwania studiów/kursu. Pamiętaj jednak, że nawet jeśli już studiujesz, okres ten będzie liczony od dnia wydania decyzji w Twojej sprawie. W związku z tym okres przewidywany na rozpatrzenie Twojego wniosku – który w zależności od województwa może wynosić od miesiąca do kilku miesięcy – nie wlicza się do tego 3-miesięcznego okresu. Pozostałe warunki, które musisz spełnić, by uzyskać zezwolenie na pobyt, zostały podzielone ze względu na rodzaj podejmowanych studiów i wymienione w punktach 3.1. i 3.2.

PAMIĘTAJ: Dokumenty, które składasz w postępowaniu, muszą być sporządzone w języku polskim bądź przetłumaczone na język polski przez tłumacza przysięgłego, który nabył uprawnienia do wykonywania zawodu w Polsce Dołączenie wszystkich dokumentów do wniosku od razu przy jego składaniu może znacząco skrócić czas załatwienia sprawy. Po złożeniu wniosku możesz być wzywany do dostarczenia dodatkowych dokumentów lub do złożenia wyjaśnień, które potwierdzą okoliczności wskazane we wniosku. Po uzyskaniu zezwolenia na pobyt czasowy w Polsce otrzymasz kartę pobytu, którą będziesz musiał odebrać osobiście. Karta wydawana jest na okres wskazany w zezwoleniu na pobyt. W  czasie Twojego pobytu w  Polsce karta stanowi dokument, na podstawie którego można stwierdzić Twoją tożsamość. Wraz z dokumentem podróży karta pobytu uprawnia Cię do wielokrotnego przekraczania granicy bez konieczności uzyskiwania wiz.

31

3.1. Zezwolenie na pobyt czasowy ze względu na studia stacjonarne (oraz zaoczne doktoranckie) i kurs przygotowawczy do podjęcia studiów stacjonarnych w języku polskim Jeżeli chcesz podjąć bądź już podjąłeś i planujesz kontynuować w Polsce studia stacjonarne pierwszego lub drugiego stopnia, jednolite studia magisterskie lub studia trzeciego stopnia (doktoranckie), możesz ubiegać się o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy w Polsce. O to zezwolenie możesz starać się także w sytuacji, gdy studia te stanowią kontynuację albo uzupełnienie studiów podjętych na terytorium innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej.

UWAGA! W przypadku studiów doktoranckich możesz ubiegać się o to zezwolenie również wtedy, gdy studiujesz w trybie niestacjonarnym.

Zezwolenia w celu kształcenia się na studiach (o którym mówi art. 144 ustawy o cudzoziemcach) udziela się także wtedy, kiedy zamierzasz odbyć w Polsce kurs przygotowawczy do podjęcia nauki na studiach stacjonarnych w języku polskim.

3.1.1. Dokumenty wymagane w postępowaniu W postępowaniu w sprawie udzielenia zezwolenia na pobyt czasowy w celu kształcenia się na studiach musisz złożyć następujące dokumenty: —— 4 aktualne kolorowe fotografie, —— kopie paszportu (2 egzemplarze), —— zaświadczenie jednostki prowadzącej studia o przyjęciu na studia lub o kontynuacji studiów/kursu przygotowawczego do podjęcia nauki na studiach, —— dowód uiszczenia opłaty, jeżeli studia są odpłatne lub wystarczające środki finansowe na pokrycie kosztów studiów, —— potwierdzenie, że posiadasz wystarczające środki finansowe na pokrycie kosztów utrzymania w Polsce,

UWAGA!

Jeśli jesteś osobą polskiego pochodzenia i  posiadasz zaświadczenie o  pochodzeniu wystawione przez polską placówkę dyplomatyczną w  Twoim kraju zamieszkania lub jeśli posiadasz Kartę Polaka i  już studiujesz, możesz ubiegać się o  pokrycie kosztów ubezpieczenia zdrowotnego przez uczelnię. Wtedy to uczelnia odprowadza składkę na ubezpieczenie.

32

—— bilet powrotny lub środki finansowe na pokrycie kosztów podróży powrotnej do państwa pochodzenia lub zamieszkania, —— potwierdzenie posiadania ubezpieczenia zdrowotnego − prywatnego (polisa ubezpieczeniowa) lub finansowanego ze środków publicznych (NFZ), które będzie pokrywało koszty leczenia na terytorium Polski. OO Jakie środki finansowe powinienem posiadać na pokrycie kosztów utrzymania? Środki finansowe, jakie musisz posiadać, to co najmniej 635 zł netto na każdy miesiąc pobytu przez okres 15 miesięcy lub jeśli planowany okres pobytu jest krótszy niż 15 miesięcy − przez cały okres pobytu w Polsce. Może to być równowartość tej kwoty w obcych walutach. Jeżeli przybyłeś do Polski lub przebywasz w Polsce wraz z członkami swojej rodziny, których utrzymujesz, musisz posiadać środki finansowe na pokrycie kosztów utrzymania siebie oraz każdego członka rodziny w wysokości co najmniej 515 zł na osobę, na każdy miesiąc pobytu przez deklarowany okres pobytu albo równowartość tej kwoty w walutach obcych. OO Jakie dokumenty potwierdzają posiadane środki finansowe? Najprostszym i najpopularniejszym sposobem potwierdzenia posiadania środków finansowych jest przedstawienie wyciągu z rachunku bankowego. Jeżeli nie posiadasz w banku środków finansowych w wymaganej wysokości, możesz także wykazać, że przez cały okres planowanego pobytu na terytorium Polski będziesz dysponował miesięcznie środkami finansowymi co najmniej w  wysokości 635 zł netto na siebie lub 515 zł netto na siebie i  każdą osobę pozostającą na Twoim utrzymaniu. Dokumentami, które pozwolą potwierdzić możliwość pokrycia kosztów utrzymania są m.in.: —— zaświadczenie o posiadaniu środków płatniczych w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo−kredytowej z siedzibą na terytorium Polski, —— dokument potwierdzający przyznanie stypendium krajowego lub zagranicznego, wystawiony nie wcześniej niż miesiąc przed dniem złożenia wniosku o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy, —— zaświadczenie o wysokości limitu na karcie kredytowej wydane przez bank, który wystawił kartę kredytową, —— zaświadczenie o zatrudnieniu i wysokości zarobków (o ile ubiegasz się o udzielenie kolejnego zezwolenia na studia – spójrz kazus poniżej). OO Jakie środki finansowe powinienem posiadać na pokrycie kosztów podróży? Jeśli nie posiadasz biletu powrotnego, możesz posłużyć się dowolnym z wymienionych powyżej dokumentów w celu potwierdzenia możliwości pokrycia kosztów podróży powrotnej do państwa Twojego pochodzenia lub zamieszkania. Wysokość środków na ten cel nie może być niższa niż: 1. 200 zł, jeżeli przybyłeś z państwa, które sąsiaduje z Polską, 2. 500 zł, jeżeli przybyłeś z państwa członkowskiego Unii Europejskiej niesąsiadującego z Polską,

33

3. 2500 zł, jeżeli przybyłeś z  państwa, które nie jest członkiem Unii Europejskiej. Możesz posiadać równowartość tych kwot w walutach obcych. Jeśli przybyłeś do Polski lub przebywasz w Polsce wraz z członkami swojej rodziny, których utrzymujesz, musisz także pokryć koszty podróży powrotnej każdego członka swojej rodziny.

ŚRODKI NA POKRYCIE KOSZTÓW UTRZYMANIA

(

)

635 zł (1 osoba) 515 zł (na siebie i każdego członka Twojej rodziny, którego utrzymujesz w Polsce)

(

15 miesięcy

ŚRODKI NA PODRÓŻ POWROTNĄ

)

Równowartość biletu dla siebie i każdego członka Twojej rodziny, którego utrzymujesz w Polsce (Od 200 do 2500 zł, w zależności od położenia geograficznego Twojego kraju)

liczba osób

ŚRODKI NA OPŁATĘ CZESNEGO, JEŚLI STUDIA SĄ ODPŁATNE I JESZCZE NIE UIŚCIŁEŚ PŁATNOŚCI

(

Wysokość czesnego ustala rektor

)

(

1 semestr lub 1 rata w przypadku możliwości rozłożenia czesnego na raty

)

ŚRODKI FINANSOWE, KTÓRE MUSISZ WYKAZAĆ

(rachunek bankowy, limit na karcie kredytowej, stypendium…)

KAZUS: Student Maksym ma zezwolenie na pobyt czasowy udzielone w  związku z  podjęciem studiów stacjonarnych. Ważność tego zezwolenia dobiega końca i musi on ubiegać się o kolejne zezwolenie. Maksym nie posiada środków na rachunku bankowym, ale pracuje na pół etatu i  zarabia miesięcznie tysiąc złotych netto na swoje utrzymanie. Czy Maksym może ubiegać się o kolejne zezwolenie na pobyt?

34

Odpowiedź: Tak. Zamiast rachunku bankowego Maksym może pokazać swoją umowę o  pracę i  w  ten sposób wykazać, że posiada środki na swoje utrzymanie. UWAGA: Jeśli jednak Maksym ubiegałby się dopiero o  pierwsze zezwolenie na pobyt w związku z podjęciem studiów stacjonarnych, dostałby decyzję odmowną z powodu wykonywania pracy.

PAMIĘTAJ: Jeżeli ubiegasz się o pierwsze zezwolenie na pobyt czasowy, wskazując jako główny cel pobytu studia stacjonarne lub kurs przygotowawczy do podjęcia tych studiów, a pracujesz lub prowadzisz działalność gospodarczą w Polsce – otrzymasz decyzję odmowną. Jeśli natomiast ubiegasz się już o kolejne zezwolenie w celu kształcenia się na studiach, a pracę podjąłeś w okresie ważności poprzedniego zezwolenia – wykonywanie pracy nie będzie stanowiło powodu wydania decyzji odmownej.

3.1.2. Okres ważności zezwolenia Pierwsze zezwolenie na pobyt czasowy w  celu kształcenia na studiach jest udzielane na okres 15 miesięcy. Jeżeli jednak wskazany przez Ciebie cel pobytu uzasadnia pobyt w  Polsce przez okres krótszy niż rok, pierwsze zezwolenie będzie udzielone na czas trwania studiów, przedłużony o  3 miesiące. Kolejne zezwolenie może zostać udzielone na okres powyżej 15 miesięcy, nie dłuższy jednak niż 3 lata. Możliwe więc, że zdołasz ukończyć studia w okresie ważności drugiego zezwolenia na pobyt. W przypadku ubiegania się o udzielenie zezwolenia na pobyt w celu odbycia kursu przygotowawczego do podjęcia nauki na studiach stacjonarnych w języku polskim zezwolenie jest udzielane na okres trwania kursu przedłużony o 3 miesiące.

3.2. Zezwolenie na pobyt czasowy ze względu na studia niestacjonarne Jeśli jesteś studentem studiów niestacjonarnych lub zamierzasz podjąć naukę w  takiej formie kształcenia, możesz uzyskać zezwolenie na pobyt czasowy, które, zgodnie z  określeniem zastosowanym w  ustawie o  cudzoziemcach, wydawane jest ze względu na „naukę”. We wniosku o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy należy zaznaczyć, że głównym celem pobytu są „inne okoliczności” (część CI wniosku), a mianowicie: zamiar podjęcia lub kontynuowania nauki (studiów niestacjonarnych) na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Fakt podjęcia czy wykazanie zamiaru podjęcia studiów w  formie niestacjonarnej stanowi fakultatywną przesłankę udzielenia zezwolenia, a  nie obligatoryjną, jak w  przy-

35

padku studiów stacjonarnych. Oznacza to, że zezwolenie na pobyt czasowy w związku z  edukacją w  formie niestacjonarnej nie jest udzielane automatycznie po spełnieniu warunków określonych ze względu na ten cel pobytu, a  jedynie może być udzielone. Organ prowadzący postępowanie może bardziej wnikliwie badać zasadność udzielenia zezwolenia i uznać na przykład, że nieregularny charakter studiów nie uzasadnia Twojego pobytu na terytorium Polski przez okres ciągły powyżej 3 miesięcy i odmówić udzielenia zezwolenia. Powinieneś w możliwie wyczerpujący sposób wykazać, że studia niestacjonarne są głównym celem Twojego pobytu i wymagają ciągłego zamieszkiwania w Polsce w okresie ich trwania. Wtedy zwiększysz swoje szanse na pomyślne zakończenie postępowania.

3.2.1. Dokumenty wymagane w postępowaniu Aby móc uzyskać zezwolenie na pobyt czasowy w  Polsce ze względu na studia niestacjonarne, musisz przedstawić w  trakcie postępowania te same dokumenty, co student studiów stacjonarnych (dokumenty zostały określone w  rozdziale II, punkcie 3.1.1.) z  tą różnicą, że powinieneś wykazać posiadanie środków finansowych na utrzymanie na okres roku lub jeśli studia trwają krócej – na czas trwania studiów, a  nie – jak w  przypadku studentów studiów stacjonarnych – na okres 15 miesięcy. Musisz też dołączyć do wniosku potwierdzenie miejsca zamieszkania w Polsce. Za takie potwierdzenie będzie uznana np. umowa najmu pokoju lub mieszkania. Jeśli mieszkasz w akademiku, wystarczające będzie zaświadczenie o Twoim miejscu zamieszkania wystawione przez pracownika akademika.

3.2.2. Okres ważności zezwolenia Zezwolenie na pobyt czasowy ze względu na studia w formie niestacjonarnej jest udzielane na okres nauki, jednak nie dłużej niż na rok.

4. Mam kartę pobytu – co dalej? 4.1. Obowiązek informacyjny

PAMIĘTAJ, że posiadając zezwolenie na pobyt czasowy w  Polsce, bez względu na deklarowany cel pobytu, masz obowiązek zawiadomić pisemnie wojewodę, który udzielił Ci zezwolenia, w terminie 15 dni roboczych o ustaniu przyczyny jego udzielenia (na przykład o wydaniu decyzji o skreśleniu z listy studentów). Informację o  tym zobowiązaniu znajdziesz w  pouczeniu w  decyzji o  udzieleniu zezwolenia na pobyt czasowy.

36

Jeżeli tego nie zrobisz, przy ubieganiu się o  udzielenie kolejnego zezwolenia na pobyt czasowy możesz otrzymać decyzję odmowną w  sytuacji, gdy złożysz wniosek przed upływem roku od daty upływu okresu ważności poprzedniego zezwolenia. Niestety, również fakt niezaliczenia roku studiów w określonym terminie – w przypadku studiów stacjonarnych – może być przyczyną odmowy udzielenia kolejnego zezwolenia na pobyt w związku z kształceniem się na studiach, a nawet przyczyną cofnięcia posiadanego zezwolenia, jeśli jest to już kolejne zezwolenie na pobyt udzielone w związku ze studiami odbywanymi w trybie stacjonarnym. Pamiętaj, że również uczelnia ma obowiązek niezwłocznie zawiadomić pisemnie wojewodę o skreśleniu z listy studentów czy niezaliczeniu przez cudzoziemca roku studiów w terminie, jeśli zostało mu wydane zezwolenie na pobyt czasowy w związku z kształceniem się na studiach stacjonarnych. KAZUS: Jana posiada już drugie zezwolenie na pobyt czasowy udzielone w związku z podjęciem studiów stacjonarnych, ale nie zaliczyła roku studiów w terminie. Powiadomiła o tym fakcie pisemnie wojewodę. Czy Jana może jeszcze przebywać w Polsce? Odpowiedź: Tak. Mimo niezaliczenia roku studiów pobyt Jany w Polsce jest wciąż legalny. Kiedy wojewoda postanowi wszcząć postępowanie w sprawie cofnięcia posiadanego przez Janę zezwolenia, zawiadomi ją o tym w formie pisemnej. Jednak to także nie oznacza, że karta pobytu będzie automatycznie unieważniona. Nawet jeśli postępowanie się zakończy i zostanie wydana decyzja o cofnięciu zezwolenia, Jana wciąż będzie miała prawo odwołać się od tej decyzji, utrzymując legalny pobyt. W praktyce procedura cofnięcia zezwolenia może trwać kilka miesięcy.

4.2. Kolejna karta pobytu Jeśli upływa ważność Twojego zezwolenia na pobyt czasowy, a chcesz pozostać w Polsce w celu kontynuowania studiów, musisz ubiegać się o udzielenie kolejnego zezwolenia pobytowego i ponownie złożyć wniosek, spełniając wszystkie warunki określone ze względu na deklarowany cel pobytu. Niestety, nie istnieje prostsza procedura przedłużenia posiadanego zezwolenia.

PAMIĘTAJ, że kolejny wniosek o  udzielenie zezwolenia na pobyt musisz złożyć w trakcie legalnego pobytu w Polsce, nawet w ostatnim dniu ważności karty pobytu. Jeżeli Twój wniosek nie będzie zawierał braków formalnych lub jeśli uzupełnisz te braki w terminie (szerzej na temat braków formalnych przeczytasz w rozdziale I, pkt. 3.1. oraz 3.2.), Twój pobyt w  Polsce będzie wciąż uznawany za legalny aż do dnia wydania ostatecznej decyzji w Twojej sprawie. W takiej sytuacji wojewoda umieści w Twoim paszporcie tzw. „stampilę” , czyli odcisk stempla potwierdzającego złożenie

37

wniosku. Stempel będzie tym samym stanowił potwierdzenie Twojego legalnego pobytu w Polsce. Jeśli w trakcie oczekiwania na nowe zezwolenie Twoja karta pobytu utraci ważność, a  Ty będziesz musiał wyjechać do swojego kraju, możesz to zrobić, ale ponowny wjazd do Polski będzie możliwy dopiero po uzyskaniu nowej wizy

5. Studia w Polsce – z wizą czy kartą pobytu? Jeśli wciąż zastanawiasz się, co będzie dla Ciebie w danym momencie korzystniejsze – wiza czy karta pobytu – pomocne może okazać się poniższe porównanie pod względem wybranych cech: —— kosztów uzyskania dokumentu, —— okresu ważności dokumentu, —— możliwości przemieszczania się, —— możliwości przedłużenia ważności dokumentu, —— czasu trwania procedury rozpatrzenia wniosku, —— dostępnej procedury odwoławczej.

Wiza

Karta pobytu

Koszty uzyskania Opłata za rozpatrzenie wniosku Opłata za rozpatrzenie wniosku o  wydanie wizy krajowej lub o  udzielenie zezwolenia na podokumentu wizy Schengen wynosi 60 euro. byt czasowy w związku z kształceniem wynosi 340 zł. Opłata za UWAGA: wydanie karty pobytu to dodatJeśli jesteś obywatelem Ukra- kowe 25 zł (opłata zawiera ulgę iny albo posiadasz Kartę Po- 50%, przewidzianą dla osób polaka, korzystasz ze zwolnienia dejmujących / kontynuujących z  opłaty wizowej za rozpatrze- studia). nie wniosku o  wydanie wizy krajowej. W przypadku otrzymania decyJeśli jesteś studentem i podró- zji odmownej masz możliwość żujesz w celu podjęcia studiów, ubiegania się o  zwrot opłaty korzystasz ze zwolnienia z opła- skarbowej (niezbędne jest złoty za wydanie wizy Schengen. żenie odpowiedniego wniosku). W przypadku otrzymania decyzji odmownej nie masz możliwości zwrotu wniesionej opłaty.

38

Okres ważności Wiza krajowa może być wydana na okres od 90 do 365 dni, dokumentu wiza Schengen zaś na okres do 90 dni.

W przypadku studiów stacjonarnych pierwsza karta pobytu jest wydawana na 15 miesięcy, kolejne karty – na okres do 3 lat. W przypadku studiów niestacjonarnych karta pobytu wydawana jest na czas nauki, nie dłużej jednak niż na okres roku.

Możliwość prze- Możesz przemieszczać się po Możesz przemieszczać się po strefie Schengen przez okres strefie Schengen przez okres do mieszczania się do 90 dni (w zależności od 90 dni w okresie 180-dniowym. liczby dni wskazanej w  wizie) w okresie 180-dniowym. Możliwość prze- W celu uzyskania kolejnej wizy Możesz ubiegać się o  kolejne zezwolenie bez konieczności dłużenia okresu musisz wyjechać z kraju. wyjazdu z kraju. przedłużeważności doku- Możliwość nia wizy w  Polsce zostamentu ła przewidziana jedynie dla sytuacji szczególnych. Podczas pobytu w  Polsce na podstawie wizy możesz natomiast ubiegać się o  udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy. Czas trwania procedury rozpatrzenia wniosku

Decyzja powinna być wydana w  ciągu od 6 do 30 dni. Procedura może być wydłużona maksymalnie do 60 dni.

Decyzja powinna być wydana w  ciągu 1 miesiąca, a  w  przypadku sprawy szczególnie skomplikowanej – w  terminie dwóch miesięcy. W  niektórych urzędach procedura może jednak trwać powyżej 3 miesięcy.

Dostępna proce- W przypadku otrzymania dedura odwoławcza cyzji odmownej masz prawo do złożenia wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy przez konsula. W razie powtórnej odmowy wydania wizy nie masz możliwości złożenia skargi na prawomocną decyzję odmowną do wojewódzkiego sądu administracyjnego.

W przypadku otrzymania decyzji odmownej masz prawo do wniesienia odwołania do organu wyższego stopnia. W razie wydania decyzji negatywnej przez organ wyższego stopnia przysługuje Ci prawo do złożenia skargi na tę decyzję do wojewódzkiego sądu administracyjnego. Od wyroku

39

wojewódzkiego sądu administracyjnego możesz złożyć skargę kasacyjną – sporządzoną i podpisaną przez adwokata lub radcę prawnego – do  Naczelnego Sądu Administracyjnego. UWAGA! Złożenie skargi do sądu nie przedłuża legalnego pobytu w Polsce.

40

ROZDZIAŁ III STUDENT ZAGRANICZNY POLSKIEJ UCZELNI NA RYNKU PRACY Wielu studentów zagranicznych staje niejednokrotnie przed dylematem, czy mogą podjąć pracę w Polsce bez konieczności uzyskania dokumentów uprawniających do wykonywania pracy, czy może powinni wystąpić o udzielenie im koniecznych zezwoleń? Jeżeli kiedykolwiek rozważałeś podobne kwestie, gorąco zachęcamy Cię do zapoznania się z informacjami przedstawionymi w tej części publikacji. Znajdziesz w niej podstawowe zagadnienia dotyczące legalnego wykonywania pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez studentów, co – mamy nadzieję – pomoże Ci uniknąć najczęściej popełnianych błędów, a przez to uchroni Cię przed konsekwencjami związanymi z nielegalnym wykonywaniem pracy.

UWAGA! Nielegalne wykonywanie pracy w Polsce stanowi nie tylko wykroczenie, za które grozi Ci kara w  wysokości nie niższej niż 1.000 zł, ale może doprowadzić do wydania decyzji o  zobowiązaniu do powrotu (dawniej decyzji wydaleniowej), której obligatoryjnym elementem jest zakaz ponownego wjazdu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i innych państw obszaru Schengen przez okres od roku do lat 3.

41

1. Studenci studiów stacjonarnych 1.1. Czy muszę mieć zezwolenie na pracę, żeby podjąć zatrudnienie? Jeżeli jesteś studentem studiów stacjonarnych, możesz podjąć pracę w Polsce na dowolnej podstawie (np. umowa o pracę, umowa zlecenie, umowa o dzieło) bez konieczności posiadania zezwolenia na pracę. Dotyczy to zarówno sytuacji, gdy posiadasz zezwolenie na pobyt czasowy udzielone na podstawie art. 144 ustawy o cudzoziemcach, tj. wydane w celu kształcenia się na studiach pierwszego stopnia, studiach drugiego stopnia, jednolitych studiach magisterskich lub studiach trzeciego stopnia, jak również gdy przebywasz na terytorium Polski na innej podstawie pobytowej (np. na podstawie wizy) i jesteś studentem studiów stacjonarnych lub uczestnikiem stacjonarnych studiów doktoranckich odbywanych w Rzeczypospolitej Polskiej.

UWAGA! Zgodnie z  art. 144 ustawy o  cudzoziemcach, zezwolenie na pobyt czasowy w  celu kształcenia się na studiach pierwszego stopnia, studiach drugiego stopnia lub jednolitych studiach magisterskich, albo studiach trzeciego stopnia udzielane jest, gdy celem pobytu cudzoziemca w Polsce jest podjęcie lub kontynuacja stacjonarnych studiów wyższych lub studiów doktoranckich, także wtedy gdy studia te stanowią kontynuację lub uzupełnienie studiów podjętych na terytorium innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej. Zauważ, że w  przypadku studiów doktoranckich zezwolenie to udzielane jest bez względu na tryb ich odbywania, a zatem, jeżeli jesteś studentem niestacjonarnych studiów doktoranckich i  posiadasz zezwolenie na pobyt czasowy wydane na podstawie art. 144 ustawy o cudzoziemcach, masz prawo wykonywać pracę w Polsce bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę. KAZUS 1.: Lena jest studentką studiów stacjonarnych odbywanych w Polsce i stara się o udzielenie jej kolejnego zezwolenia na pobyt czasowy z uwagi na studia. Złożyła komplet wymaganych dokumentów i  otrzymała stampilę potwierdzającą złożenie wniosku, a  zatem jej pobyt w Polsce uważa się za legalny od dnia złożenia wniosku do dnia, w którym decyzja w sprawie udzielenia zezwolenia na pobyt czasowy stanie się ostateczna. Procedura legalizacyjna trochę się przedłuża i Lena nie wie, czy w tym czasie może kontynuować pracę. Odpowiedź: Tak, Lena może kontynuować pracę w czasie postępowania o udzielenie jej zezwolenia na pobyt czasowy, gdyż jest studentką studiów stacjonarnych odbywanych w Rzeczypospolitej Polskiej oraz przebywa w Polsce legalnie.

42

KAZUS 2.: Viktor od 3 lat mieszka i legalnie pracuje w Polsce (posiada zezwolenie na pobyt i pracę). Zdecydował się na podjęcie studiów stacjonarnych w Polsce i złożył wniosek o udzielenie mu zezwolenia na pobyt czasowy z uwagi na studia. Bardzo się zdziwił, gdy otrzymał decyzję odmowną. Czy decyzja wojewody jest zgodna z prawem? Odpowiedź: Decyzja wojewody jest zgodna z prawem, gdyż ustawa o cudzoziemcach wyraźnie wskazuje, że odmawia się udzielenia zezwolenia na pobyt czasowy w celu kształcenia się na studiach, gdy cudzoziemiec wykonuje pracę w Polsce, chyba że ubiega się o udzielenie mu kolejnego zezwolenia. Sytuacja wyglądałaby inaczej, gdyby Viktor najpierw studiował w Polsce i posiadał zezwolenie na pobyt z uwagi na studia, a następnie podjął pracę i ubiegał się o udzielenie kolejnego zezwolenia pobytowego na podstawie studiów. Wojewoda nie miałby wówczas – pod warunkiem spełnienia przez Viktora innych wymaganych prawem wymogów – podstaw do wydania decyzji odmownej.

1.2. Jakie formy biznesu mogę prowadzić? Jeżeli posiadasz zezwolenie na pobyt czasowy udzielone na podstawie art. 144 ustawy o cudzoziemcach, a zatem zezwolenie wydane w celu kształcenia się na studiach pierwszego stopnia, studiach drugiego stopnia, jednolitych studiach magisterskich lub studiach trzeciego stopnia, możesz podejmować i wykonywać działalność gospodarczą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na takich samych zasadach jak polscy obywatele.

PAMIĘTAJ: Sam fakt kształcenia się na studiach stacjonarnych nie daje Ci prawa do prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce na takich samych zasadach jak obywatele polscy. Niezbędnym warunkiem jest posiadanie zezwolenia na pobyt czasowy wydanego na podstawie art. 144 ustawy o cudzoziemcach.

Prawo do podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej na takich samych zasadach jak obywatele polscy zachowujesz w czasie postępowania o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy, jeżeli przebywasz w Polsce na podstawie umieszczonej w paszporcie stampili potwierdzającej złożenie wniosku, a bezpośrednio przed złożeniem tego wniosku byłeś uprawniony do podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej na podstawie art. 144 ustawy o cudzoziemcach. Jeżeli nie spełniasz przedstawionych powyżej warunków, masz prawo do podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej w Polsce wyłącznie w formie spółki: OO OO OO OO

komandytowej, komandytowo-akcyjnej, z ograniczoną odpowiedzialnością, akcyjnej.

43

Możesz także przystępować do takich spółek oraz obejmować bądź nabywać ich udziały lub akcje. Szczegółowe informacje na temat zasad prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce zamieszczone zostały w rozdziale VI niniejszej publikacji.

PAMIĘTAJ:

Podjęcie działalności gospodarczej niezgodnie z  obowiązującymi przepisami stanowi podstawę do wydania decyzji o  zobowiązaniu do powrotu, dlatego też koniecznie upewnij się, że prowadzona przez Ciebie działalność jest zgodna z polskim prawem.

KAZUS: Olga jest studentką studiów stacjonarnych i przebywa w Polsce na podstawie wizy wydanej w celu odbywania studiów. Jest bardzo przedsiębiorczą osobą i zdecydowała się założyć w Polsce działalność gospodarczą. Czy Olga musi zarejestrować spółkę, czy może podjąć działalność na tych samych zasadach co obywatele Polscy? Odpowiedź: W  czasie pobytu w  Polsce na podstawie wizy Olga nie może podjąć działalności na zasadach obowiązujących obywateli polskich. Musi posiadać zezwolenie na pobyt czasowy udzielone z uwagi na kształcenie się na studiach stacjonarnych, wydane na podstawie art. 144 ustawy o cudzoziemcach.

2. Studenci studiów niestacjonarnych 2.1. Czy muszę mieć zezwolenie na pracę, żeby legalnie pracować? Studiowanie w  Polsce w  systemie niestacjonarnym nie zwalnia Cię z  obowiązku posiadania dokumentów uprawniających do wykonywania pracy, tj. zezwolenia na pracę albo – przy spełnieniu innych określonych prawem warunków – oświadczenia o zamiarze powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcowi. W pewnych jednak przypadkach studenci zwolnieni zostali z konieczności posiadania zezwolenia na pracę, niezależnie od tego, czy studiują w systemie stacjonarnym, czy niestacjonarnym. Uprawnienie to dotyczy studentów: —— wykonujących pracę w ramach staży zawodowych, do których odbywania kierują organizacje będące członkami międzynarodowych zrzeszeń studentów; —— wykonujących pracę w ramach współpracy publicznych służb zatrudnienia i ich zagranicznych partnerów, jeżeli potrzeba powierzenia wykonywania pracy jest potwierdzona przez właściwy organ zatrudnienia;

44

—— szkół wyższych w państwach członkowskich Unii Europejskiej lub państwach Europejskiego Obszaru Gospodarczego nienależących do Unii Europejskiej lub Konfederacji Szwajcarskiej, którzy wykonują pracę w ramach praktyk zawodowych przewidzianych regulaminem studiów lub programem nauczania, pod warunkiem uzyskania skierowania na taką praktykę ze szkoły wyższej lub zawodowej; —— uczestniczących w programach wakacyjnej pracy studentów, zorganizowanych w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw pracy;

PAMIĘTAJ: Sam fakt posiadania zezwolenia na pracę nie oznacza automatycznie, że wykonywana przez Ciebie praca ma charakter legalny.

Aby świadczyć pracę legalnie, tj. pracować zgodnie z obowiązującymi w Polsce przepisami, nie tylko musisz posiadać zezwolenie na pracę, ale masz obowiązek spełnić jeszcze kilka dodatkowych warunków: —— musisz posiadać dokument uprawniający Cię do pobytu w Polsce, jak np. zezwolenie na pobyt czasowy, wizę. Na marginesie warto wspomnieć w tym miejscu, że mimo posiadania zezwolenia na pracę, nie możesz legalnie pracować, jeżeli posiadasz wizę turystyczną, wizę wydaną w celu korzystania z ochrony czasowej lub wizę uzyskaną ze względów humanitarnych, albo gdy przebywasz w Polsce na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy wydanego ze względu na okoliczności wymagające krótkotrwałego pobytu; —— możesz podjąć zatrudnienie wyłącznie na rzecz pracodawcy określonego w zezwoleniu i  tylko na stanowisku oraz na warunkach w  nim określonych. Jeżeli chcesz zmienić warunki zatrudnienia, musisz uzyskać nowe zezwolenia na pracę, chyba że chodzi jedynie o zmianę siedziby lub miejsca zamieszkania, nazwy lub formy prawnej pracodawcy, albo gdy nastąpiło przejęcie zakładu pracy lub jego części przez innego pracodawcę. Zmiany zezwolenia na pracę nie będzie wymagało również powierzenie Ci wykonywania pracy o innym charakterze lub na innym stanowisku niż określone w zezwoleniu przez okresy nieprzekraczające łącznie 30 dni w roku kalendarzowym.

2.2. Jakie są rodzaje zezwoleń na pracę i jak mogę uzyskać zezwolenie? Zezwolenie na pracę jest wydawane dla określonego cudzoziemca i wskazuje ono: —— podmiot powierzający wykonywanie pracy (np. pracodawcę, zleceniodawcę), —— stanowisko lub rodzaj wykonywanej pracy, —— najniższe wynagrodzenie, które może otrzymywać cudzoziemiec na danym stanowisku,

45

—— wymiar czasu pracy, —— okres ważności zezwolenia, —— podmiot, do którego pracownik jest delegowany (jeżeli cudzoziemiec jest delegowany do wykonywania pracy w Polsce), —— pracodawcę użytkownika (jeżeli zezwolenie dotyczy pracy cudzoziemca w charakterze pracownika tymczasowego).

PAMIĘTAJ:

Dopilnuj, by wszystkie warunki określone w  zezwoleniu na pracę znalazły odzwierciedlenie w  zawartej przez Ciebie umowie. Tylko wtedy będziesz świadczył pracę zgodnie z  obowiązującymi w  Polsce przepisami i  unikniesz negatywnych konsekwencji wynikających z nielegalnego wykonywania pracy.

Zezwolenie na pracę jest wydawane na wniosek podmiotu powierzającego wykonywanie pracy, np. pracodawcy lub zleceniodawcy. Zezwolenie na pracę można przedłużyć, co następuje na pisemny wniosek podmiotu powierzającego wykonywanie pracy, złożony nie wcześniej niż w terminie 90 dni i nie później niż w terminie 30 dni przed upływem okresu ważności dotychczasowego zezwolenia. Jeżeli powyższy termin na złożenie wniosku o wydanie przedłużenia zezwolenia na pracę u tego samego pracodawcy i na tym samym stanowisku został zachowany i wniosek nie zawiera braków formalnych lub braki formalne zostały uzupełnione w  terminie, Twoją pracę w Polsce uważa się za legalną od dnia złożenia wniosku do dnia, w którym decyzja o przedłużeniu zezwolenia na pracę stanie się ostateczna. W postępowaniu o  wydanie lub przedłużenie zezwolenia na pracę stroną postępowania jest wyłącznie podmiot powierzający wykonywanie pracy, jednak często zdarza się, że pracodawca upoważnia pracownika do załatwienia wszelkich formalności związanych z uzyskaniem zezwolenia na pracę. Jeżeli otrzymasz pełnomocnictwo, to Ty będziesz reprezentował w postępowaniu swojego pracodawcę. W zależności od rodzaju wykonywanej przez Ciebie pracy lub rodzaju pracodawcy, który powierza wykonywanie pracy, zezwolenia na pracę możemy podzielić na kilka typów:

Rodzaj zezwolenia

Dla kogo jest przeznaczone?

zezwolenie typu A

zezwolenie przeznaczone jest dla cudzoziemca, który wykonuje pracę w Polsce na podstawie umowy z podmiotem, którego siedziba lub miejsce zamieszkania albo oddział, zakład lub inna forma zorganizowanej działalności znajdują się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej

46

zezwolenie typu B

wydawane jest cudzoziemcowi w związku z pełnieniem funkcji w zarządzie osoby prawnej wpisanej do rejestru przedsiębiorców lub będącej spółką kapitałową w  organizacji, który przebywa w Polsce przez okres przekraczający łącznie 6 miesięcy w ciągu kolejnych 12 miesięcy

zezwolenie typu C

przeznaczone jest dla cudzoziemca, który wykonuje pracę u pracodawcy zagranicznego i jest delegowany do Polski na okres przekraczający 30 dni w  roku kalendarzowym do oddziału lub zakładu podmiotu zagranicznego albo podmiotu powiązanego z pracodawcą zagranicznym

zezwolenie typu D

otrzymują cudzoziemcy, którzy wykonują pracę u pracodawcy zagranicznego nieposiadającego oddziału, zakładu lub innej formy zorganizowanej działalności w  Polsce i  są delegowani do Polski w celu realizacji usług o charakterze tymczasowym i okazjonalnym

zezwolenie typu E

wydawane jest cudzoziemcowi, który wykonuje pracę u pracodawcy zagranicznego i jest delegowany do Polski na okres przekraczający 30 dni w ciągu kolejnych 6 miesięcy w innym celu niż wskazane powyżej

W praktyce najczęściej spotykamy się z wykonywaniem przez cudzoziemców pracy na podstawie zezwolenia typu A albo typu B. Zezwolenia te wydawane są przez wojewodę właściwego ze względu na siedzibę lub miejsce zamieszkania podmiotu powierzającego wykonywanie pracy. A zatem, jeżeli siedziba Twojego pracodawcy znajduje się np. w Białymstoku, wniosek o wydanie zezwolenia na wykonywanie pracy należy złożyć do wojewody podlaskiego, nawet jeżeli mieszkasz np. w Warszawie. Należy również wiedzieć, że wydanie zezwolenia na pracę zostało uzależnione od łącznego spełnienia dwóch warunków: —— wysokość wynagrodzenia, która zostanie określona w umowie z cudzoziemcem, nie może być niższa od wynagrodzenia pracowników wykonujących pracę porównywalnego rodzaju lub na porównywalnym stanowisku, —— podmiot zamierzający zatrudnić cudzoziemca musi dołączyć do wniosku o wydanie zezwolenia informację starosty o braku możliwości zaspokojenia potrzeb kadrowych pracodawcy na podstawie rejestrów bezrobotnych i poszukujących pracy lub opartych na negatywnym wyniku rekrutacji organizowanej dla pracodawcy, tzw. „test rynku pracy” (więcej informacji na temat, czym jest „test rynku pracy”, znajdziesz w rozdziale IV). Zezwolenie na pracę jest wydawane na czas określony, nie dłuższy niż 3 lata i – jak już zostało zasygnalizowane – może być przedłużane. Jeżeli pełnisz funkcję w zarządzie osoby prawnej (np. w  zarządzie spółki z  ograniczoną odpowiedzialnością), która na dzień

47

złożenia wniosku zatrudnia powyżej 25 osób, wojewoda może wydać Ci zezwolenie na pracę na okres nawet 5 lat.

TWÓJ PRACODAWCA MA OBOWIĄZEK uwzględnienia w umowie warunków zawartych w udzielonym Ci zezwoleniu na pracę

zawarcia umowy w formie pisemnej oraz przedstawienia Ci przed podpisaniem umowy jej tłumaczenia na język, który jest dla Ciebie zrozumiały

przekazania Ci jednego egzemplarza zezwolenia na pracę

informowania Cię o działaniach podejmowanych w związku z postępowaniem o udzielenie lub przedłużenie Ci zezwolenia na pracę oraz decyzjach o wydaniu, odmowie wydania lub uchyleniu Twojego zezwolenia

zachowania należytej staranności w postępowaniach o zezwolenie i przedłużenie zezwolenia na pracę cudzoziemca

KAZUS 1.: Olga przebywa w Polsce na podstawie wizy wydanej w celu studiów. Kształci się na studiach stacjonarnych i jednocześnie pracuje w Polsce na pół etatu. Olga rozważa decyzję o zmianie trybu studiów, gdyż pracodawca zaproponował jej pracę na cały etat, a ona obawia się, że nie będzie w stanie pogodzić nowych warunków pracy ze studiami dziennymi. Czy zmiana trybu studiów wiąże się dla Olgi z koniecznością uzyskania zezwolenia na pracę? Odpowiedź: Jako studentka studiów niestacjonarnych, aby legalnie pracować, Olga będzie potrzebowała uzyskać zezwolenie na wykonywanie pracy.

48

KAZUS 2.: Vasyl studiuje w trybie niestacjonarnym i pracuje jako księgowy. Do wykonywania pracy w  Polsce potrzebuje zezwolenia na pracę. Pracodawca bardzo ceni sobie pracę Vasyla i dlatego podpisał z nim umowę o pracę na czas nieokreślony. Wiza studencka, na której Vasyl przebywa w Polsce, dobiega końca, a on nie wie, czy korzystniej jest dla niego ubiegać się o zezwolenie na pobyt i pracę, czy może o zezwolenie na pobyt z uwagi na naukę. Odpowiedź: Skoro Vasyl studiuje w trybie niestacjonarnym, a zatem, aby wykonywać pracę w Polsce, potrzebuje zezwolenia na pracę, to zdecydowanie korzystniej dla niego jest ubiegać się o zezwolenie na pobyt i pracę. Ma to znaczenie przede wszystkim dla jego przyszłości – po 5 latach legalnego i nieprzerwanego pobytu w Polsce Vasyl będzie mógł ubiegać się o zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej. Jeżeli Vasyl zdecyduje się na uzyskanie zezwolenia na pobyt czasowy z uwagi na naukę, to okresu jego pobytu w Polsce na tej podstawie nie zaliczy się do okresu pobytu wymaganego do uzyskania statusu rezydenta długoterminowego. O zezwoleniu na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej możesz przeczytać w rozdziale IV.

2.3. Ułatwienia w dostępie do rynku pracy dla obywateli niektórych państw („oświadczenia”) Obywatele Republiki Armenii, Republiki Białorusi, Republiki Gruzji, Republiki Mołdawii, Federacji Rosyjskiej lub Ukrainy mają – przy spełnieniu określonych warunków – prawo do wykonywania pracy w Polsce na uproszczonych zasadach, tj. na podstawie oświadczeń o zamiarze powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcowi. Oświadczenia umożliwiają wykonywanie pracy przez okres nieprzekraczający 6 miesięcy w ciągu kolejnych 12 miesięcy pod warunkiem zarejestrowania przez pracodawcę w powiatowym urzędzie pracy pisemnego oświadczenia o zamiarze powierzenia pracy cudzoziemcowi.

PAMIĘTAJ: Liczba zarejestrowanych oświadczeń nie ma znaczenia – ważne, by łączny okres pracy na rzecz wszystkich pracodawców nie przekroczył 6 miesięcy w  ciągu kolejnych 12 miesięcy, liczonych od dnia rozpoczęcia pracy na rzecz pierwszego pracodawcy.

Oświadczenie należy zarejestrować w powiatowym urzędzie pracy, właściwym ze względu na miejsce stałego pobytu lub siedzibę podmiotu powierzającego wykonywanie pracy, np. pracodawcy lub zleceniodawcy. Oświadczenie określa: —— nazwę zawodu, —— miejsce wykonywania pracy, —— datę rozpoczęcia i okres wykonywania pracy,

49

—— rodzaj umowy stanowiącej podstawę wykonywania pracy (np. umowa o pracę, zlecenie, dzieło), —— wysokość wynagrodzenia brutto za pracę. Oświadczenie zawiera ponadto informację o braku możliwości zaspokojenia potrzeb kadrowych na podstawie lokalnego rynku pracy oraz o zapoznaniu się z przepisami związanymi z pobytem i pracą cudzoziemców.

PAMIĘTAJ: Rejestracja oświadczenia zwalnia z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę, pod warunkiem jednak, że praca wykonywana jest na podstawie pisemnej umowy i na warunkach określonych w oświadczeniu

KAZUS: Oleg studiuje w Polsce w trybie niestacjonarnym i od 4 miesięcy pracuje na podstawie zarejestrowanego oświadczenia o zamiarze powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcowi. Znalazł drugiego pracodawcę i zastanawia się, czy musi ubiegać się o zezwolenie na pracę, czy jego nowy pracodawca może zarejestrować oświadczenie. Odpowiedź: Oleg może podjąć pracę na podstawie kolejnego oświadczenia o zamiarze powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcowi, jednakże będzie mógł pracować na tej podstawie tylko 2 miesiące, później będzie musiał ubiegać się o zezwolenie na wykonywanie pracy.

2.4. Jakie formy biznesu mogę prowadzić? Kształcenie się na studiach niestacjonarnych nie daje Ci żadnych przywilejów w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce, w szczególności nie możesz podjąć i prowadzić działalności na zasadach obowiązujących obywateli polskich. Masz prawo do podejmowania i  wykonywania działalności gospodarczej w  Polsce wyłącznie w formie spółki: OO OO OO OO

komandytowej, komandytowo-akcyjnej, z ograniczoną odpowiedzialnością, akcyjnej.

Możesz także przystępować do takich spółek oraz obejmować bądź nabywać ich udziały lub akcje. Szczegółowe informacje na temat zasad prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce zamieszczone zostały w rozdziale VI niniejszej publikacji.

50

ROZDZIAŁ IV ABSOLWENT ZAGRANICZNY POLSKIEJ UCZELNI NA RYNKU PRACY

Gratulacje! Jeżeli czytasz ten rozdział, to znaczy, że ukończyłeś studia w Polsce! W tej części publikacji dowiesz się, jakie są możliwości przedłużenia pobytu w  Polsce. Przeczytasz, jak zalegalizować swój pobyt w  sytuacji, gdy jeszcze nie znalazłeś właściwego pracodawcy. Ponadto dowiesz się, jak wygląda procedura legalizacji pobytu w  związku z podjęciem czy zamiarem podjęcia pracy w  przypadku, gdy jesteś absolwentem studiów stacjonarnych, a jak – gdy niestacjonarnych. A  jeśli poczujesz, że chcesz się związać z Polską na stałe, pod koniec tego rozdziału przeczytasz, kiedy i w jaki sposób mógłbyś wnioskować o pobyt na czas nieoznaczony.

51

1. Czy muszę mieć zezwolenie na pracę, żeby podjąć zatrudnienie? Absolwentem jest osoba, która ukończyła szkołę, uczelnię lub kurs. Po ukończeniu polskiej szkoły ponadgimnazjalnej (w tym szkół policealnych wpisanych do rejestru Ministerstwa Edukacji Narodowej), stacjonarnych studiów wyższych (w tym stacjonarnych studiów doktoranckich) w Polsce możesz pracować na terytorium Polski bez zezwolenia. W innym wypadku, np. jeśli jesteś absolwentem studiów niestacjonarnych lub ukończyłeś szkołę policealną niewpisaną do rejestru Ministerstwa Edukacji Narodowej, potrzebujesz zezwolenia na pracę. Jeśli chcesz się dowiedzieć, czym różnią się studia stacjonarne od studiów zaocznych, zajrzyj do rozdziału II.

2. Jak mogę przedłużyć swój pobyt w Polsce? Jeśli skończyłeś studia, a upływa okres ważności Twojej karty pobytu lub wizy, nie musisz wyjeżdżać z Polski, żeby otrzymać dokument uprawniający do pobytu na terytorium Polski. W tej części publikacji dowiesz się, jakie są możliwości przedłużenia Twojego pobytu w zależności od tego, jakie studia ukończyłeś oraz czy posiadasz już pracę, czy dopiero będziesz jej szukał.

2.1. Zezwolenie na pobyt i pracę – absolwenci studiów stacjonarnych Jeśli po ukończeniu studiów stacjonarnych znalazłeś pracę i na jej podstawie chcesz przedłużyć swój pobyt w Polsce, możesz ubiegać się o zezwolenie na pobyt czasowy i pracę.

Jeśli jesteś absolwentem studiów stacjonarnych, ubiegając się o zezwolenie na pobyt czasowy i pracę nie musisz załączać do wniosku informacji starosty.

Dokumenty wymagane w postępowaniu: —— 3 egzemplarze wypełnionego wniosku; —— 4 aktualne kolorowe fotografie; —— ważny dokument podróży (2 kserokopie); —— umowa z pracodawcą zawarta w formie pisemnej i będąca podstawą wykonywania pracy przez cudzoziemca; jeśli jeszcze nie podjąłeś pracy, w umowie może być wskazana przyszła/planowana data rozpoczęcia pracy,

52

—— dokumenty potwierdzające posiadanie ubezpieczenia zdrowotnego lub pokrycie przez ubezpieczyciela kosztów leczenia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (ZUS lub prywatna polisa ubezpieczeniowa w przypadku, gdy jeszcze nie podjąłeś pracy); —— dokumenty potwierdzające posiadanie miejsca zamieszkania w Polsce np. umowa najmu, umowa użyczenia, potwierdzenie zameldowania, zaświadczenie (rezerwacja) z hotelu; —— dyplom potwierdzający ukończenie polskiej uczelni.

UWAGA! Wniosek musisz złożyć przed końcem ważności Twojej karty pobytu lub wizy!

Pamiętaj, że minimalna kwota dochodu, jaką musisz wykazać miesięcznie , by uzyskać zezwolenie na pobyt w Polsce, wynosi 634 zł netto w przypadku, gdy nikt nie pozostaje na Twoim utrzymaniu, lub 514 zł netto na każdą osobę w  rodzinie. Ponadto wysokość przysługującego Ci wynagrodzenia nie może być niższa od wynagrodzenia pracowników wykonujących pracę porównywalnego rodzaju lub na porównywalnym stanowisku.

PAMIĘTAJ: Jeśli utracisz pracę, na podstawie której uzyskałeś zezwolenie, musisz w ciągu 15 dni roboczych powiadomić o tym wojewodę. Od dnia utraty pracy masz 30 dni kalendarzowych na znalezienie nowej pracy i  poinformowanie o  tym fakcie wojewody. Nie masz obowiązku składania nowego wniosku o zezwolenie na pobyt i pracę!

2.2. Zezwolenie na pobyt i pracę – absolwenci studiów niestacjonarnych Jeśli jesteś absolwentem studiów niestacjonarnych i znalazłeś pracodawcę, możesz ubiegać się o jednolite zezwolenie na pobyt czasowy i pracę, przy czym na takich samych zasadach jak inni cudzoziemcy, którzy nie są zwolnieni z konieczności uzyskania zezwolenia na pracę. Przed złożeniem wniosku potrzebujesz uzyskać informację starosty. Jest to opinia, która mówi o  braku możliwości zaspokojenia potrzeb kadrowych pracodawcy na podstawie rejestrów bezrobotnych i poszukujących pracy lub negatywnego wyniku rekrutacji orga-

53

nizowanej dla pracodawcy. Informacja starosty wydawana jest w efekcie tzw. „testu rynku pracy”, który przeprowadza właściwy powiatowy urząd pracy na wniosek pracodawcy zamierzającego zatrudnić cudzoziemca. To Twój pracodawca musi przygotować krajową ofertę pracy, w której określi warunki pracy i wymagania w stosunku do kandydatów, a następnie musi złożyć ją w powiatowym urzędzie pracy właściwym ze względu na główne miejsce wykonywania pracy. Procedura uzyskania informacji starosty może trwać: —— 14 dni – jeżeli z analizy rejestrów bezrobotnych i poszukujących pracy nie wynika, że istnieje możliwość zorganizowania rekrutacji; —— 21 dni – w przypadku organizowania rekrutacji wśród bezrobotnych i poszukujących pracy.

Oto niektóre z przypadków, kiedy informacja starosty nie jest wymagana: —— w przypadku, gdy wojewoda wydaje zezwolenie na pobyt i pracę przedłużające zezwolenie na pracę cudzoziemca u tego samego pracodawcy i na tym samym stanowisku; —— jeżeli cudzoziemiec bezpośrednio przed złożeniem wniosku o  wydanie zezwolenia wykonywał pracę przez okres powyżej 3 miesięcy u tego samego pracodawcy i  na tym samym stanowisku na podstawie zarejestrowanego oświadczenia o  zamiarze powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcowi pod warunkiem przedstawienia zarejestrowanego oświadczenia, umowy uwzględniającej warunki zadeklarowane w oświadczeniu oraz dokumentów potwierdzających opłacanie składek na ubezpieczenie społeczne (jeżeli były wymagane); —— w przypadku obywateli Republiki Armenii, Republiki Białorusi, Republiki Gruzji, Republiki Mołdowy, Federacji Rosyjskiej lub Ukrainy, wykonujących prace pielęgnacyjno-opiekuńcze lub jako pomoc domowa na rzecz osób fizycznych w gospodarstwie domowym.

Ponadto warto zapoznać się z  rozporządzeniem wojewody właściwego ze względu na siedzibę Twojego pracodawcy w sprawie kryteriów wydawania zezwoleń na pracę cudzoziemców na terenie danego województwa. W  załączniku do rozporządzenia znajdziesz wykaz zawodów i rodzajów pracy, w stosunku do których wydanie zezwolenia na pracę nie wymaga uwzględnienia informacji starosty. Na przykład, jeśli będziesz pracował w  Białymstoku, warto, abyś zajrzał do załącznika Rozporządzenia Wojewody Podlaskiego z dnia 22 czerwca 2009 r. w sprawie ustalenia kryteriów wydawania zezwoleń na pracę cudzoziemców w województwie podlaskim i sprawdził, czy Twój zawód wymaga uzyskania informacji starosty.

54

PAMIĘTAJ:

Procedura uzyskania opinii starosty może trwać nawet 21 dni, w związku z czym należy rozpocząć ją odpowiednio wcześniej, aby uzyskać wszystkie dokumenty przed złożeniem wniosku.

Inne dokumenty wymagane w postępowaniu: —— 3 egzemplarze wypełnionego wniosku; —— 4 aktualne kolorowe fotografie; —— ważny dokument podróży (2 kserokopie); —— umowa z pracodawcą zawarta w formie pisemnej i będąca podstawą wykonywania pracy przez cudzoziemca; jeśli jeszcze nie posiadasz zezwolenia na pracę, powinieneś załączyć umowę ze wskazaną przyszłą/planowaną datą rozpoczęcia pracy po uzyskaniu zezwolenia na pobyt czasowy i pracę; —— dokumenty potwierdzające posiadanie ubezpieczenia zdrowotnego lub pokrycie przez ubezpieczyciela kosztów leczenia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej; —— dokumenty potwierdzające posiadanie miejsca zamieszkania w Polsce, np. umowa najmu, umowa użyczenia, potwierdzenie zameldowania, zaświadczenie (rezerwacja) z hotelu. Pamiętaj, że minimalna kwota dochodu, jaką musisz wykazać miesięcznie , by uzyskać zezwolenie na pobyt w Polsce, wynosi 634 zł netto w przypadku, gdy nikt nie pozostaje na Twoim utrzymaniu, lub 514 zł netto na każdą osobę w  rodzinie. Ponadto wysokość przysługującego Ci wynagrodzenia nie może być niższa od wynagrodzenia pracowników wykonujących pracę porównywalnego rodzaju lub na porównywalnym stanowisku. KAZUS: Piotr jest absolwentem polskich studiów niestacjonarnych, jest też tatą 5-letniego dziecka, które wychowuje sam. Niedawno dostał propozycję pracy na pół etatu, w której będzie zarabiać 1000 złotych netto (na rękę). Czy jego pracodawca musi przeprowadzić test rynku pracy? Czy kwota wynagrodzenia jest wystarczająca, by uzyskać zezwolenie na pobyt czasowy i pracę? Odpowiedź: Ponieważ Piotr jest absolwentem studiów niestacjonarnych, jego pracodawca musi przeprowadzić test rynku pracy. Piotr ma na utrzymaniu 5-letnie dziecko, więc musi wykazać, że posiada miesięcznie 514 zł na dwie osoby, tj. 1028 zł. Kwota 1000 zł netto jest zbyt niska, by otrzymać zezwolenie na pobyt i pracę.

55

UWAGA! Gdy utraciłeś pracę, na podstawie której uzyskałeś zezwolenie, musisz w ciągu 15 dni roboczych powiadomić o tym wojewodę. Od dnia utarty pracy masz 30 dni kalendarzowych na znalezienie nowej pracy i wystąpienie z nowym wnioskiem o udzielenie zezwolenia na pobyt i pracę. Zezwolenie na pobyt i pracę wydawane jest bowiem ze względu na pracę u  konkretnego pracodawcy, określanego w  tym zezwoleniu i  każda zmiana pracodawcy w  przypadku, gdy jesteś absolwentem studiów niestacjonarnych, powoduje konieczność zmiany posiadanego zezwolenia.

2.3. Zezwolenie na pobyt czasowy dla absolwentów wyższej uczelni w celu poszukiwania pracy Zastanawiasz się, co robić po ukończeniu studiów? Czy możesz zostać w Polsce, jeśli jesteś absolwentem polskiej uczelni wyższej oraz poszukujesz pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej? Odpowiedź brzmi: „TAK: możesz ubiegać się o zezwolenie na pobyt czasowy w celu poszukiwania pracy”. Niezależnie od tego, jakie ukończyłeś studia: stacjonarne czy niestacjonarne, studia pierwszego stopnia, drugiego stopnia, studia jednolite magisterskie lub studia doktoranckie, możesz przedłużyć swój pobyt w Polsce. Dokumenty wymagane w postępowaniu: —— 3 egzemplarze wypełnionego wniosku; —— 4 aktualne kolorowe fotografie; —— ważny dokument podróży (2 kserokopie); —— dokumenty potwierdzające posiadanie ubezpieczenia zdrowotnego lub pokrycie przez ubezpieczyciela kosztów leczenia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej; —— dokumenty potwierdzające posiadanie miejsca zamieszkania w Polsce, np. umowa najmu, umowa użyczenia, potwierdzenie zameldowania, zaświadczenie (rezerwacja) z hotelu; —— dyplom potwierdzający ukończenie polskiej uczelni; —— dokumenty potwierdzające posiadanie źródła stabilnego i regularnego dochodu wystarczającego na pokrycie kosztów utrzymania siebie i członków rodziny pozostających na Twoim utrzymaniu (np. umowa renty). Będziesz musiał wykazać, że co miesiąc otrzymujesz na swoje konto kwotę 634 złotych (gdy nie masz nikogo na utrzymaniu) lub kwotę 514 zł na osobę w rodzinie (gdy na Twoim utrzymaniu pozostają inni członkowie rodziny). Wojewoda będzie sprawdzał, czy Twój dochód jest regularny. Dlatego warto, aby Twoi rodzice – jeżeli jesteś na ich utrzymaniu – przesyłali ci regular-

56

nie pieniądze już w  trakcie studiów, na przykład pół roku przed ich ukończeniem. Jeżeli ktoś inny niż Twoi rodzice wspiera Cię finansowo, powinieneś podpisać z taką osobą umowę renty i zgłosić ją do urzędu skarbowego.

2.4. Zezwolenie na pobyt czasowy w celu prowadzenia działalności gospodarczej W rozdziale VI możesz znaleźć informację nt. różnych form prowadzenia działalności gospodarczej w  Polsce. Jeśli już na studiach stacjonarnych zacząłeś prowadzić jednoosobową działalność gospodarczą, możesz kontynuować taką formę działalności, tylko jeśli uzyskasz zezwolenia na pobyt czasowy w  celu prowadzenia działalności gospodarczej. Jeśli chcesz rozpocząć swój biznes dopiero po ukończeniu studiów, możesz to zrobić jedynie w formie spółki komandytowej, spółki komandytowo−akcyjnej, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółki akcyjnej. Jeśli twoim celem będzie uzyskanie zezwolenia na podstawie prowadzonej działalności gospodarczej, zarówno Ty, jak i Twoja spółka lub spółka, w której pełnisz funkcje w zarządzie, będziecie musieli spełnić określone warunki: Warunki, które musisz spełnić Ty: Musisz posiadać: OO ubezpieczenie zdrowotne; OO źródło stabilnego i  regularnego dochodu wystarczającego na pokrycie kosztów utrzymania siebie i członków rodziny pozostających na Twoim utrzymaniu (wysokość dochodu jest taka sama jak przy zezwoleniu na pobyt i pracę); OO zgodę właściwego organu na zajmowanie określonego stanowiska lub wykonywanie zawodu, gdy obowiązek jej uzyskania wynika z przepisów prawa (zawody regulowane: np. adwokat, architekt itd.); OO miejsce zamieszkania w Polsce. Warunki dotyczące działalności gospodarczej (dotyczą one tylko spółki komandytowej, komandytowo-akcyjnej, spółki z  ograniczoną odpowiedzialnością lub spółki akcyjnej, albo spółki, do której przystąpiłeś lub której udziały lub akcje objąłeś, lub nabyłeś): XX spółka w roku podatkowym poprzedzającym złożenie wniosku o udzielenie cudzoziemcowi zezwolenia na pobyt czasowy w celu prowadzenia działalności gospodarczej powinna osiągnąć dochód nie niższy niż 12-krotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w  województwie, w  którym spółka ma siedzibę lub cudzoziemiec ma miejsce zamieszkania, w trzecim kwartale roku poprzedzającego złożenie wniosku, ogłaszanego przez Główny Urząd Statystyczny (GUS). Nie ma jeszcze opublikowanych danych za rok 2015, ale w trzecim kwartale 2014 r. przeciętne miesięczne wynagrodzenie w województwie podlaskim wyniosło 3572,70 zł, a  w  mazowieckim 4899,84, czyli dla uzyskania zezwolenia roczny minimalny dochód spółki powinien wynieść odpowiednio ok. 43 tys. i 59 tys. zł) lub

57

XX spółka powinna zatrudniać na czas nieokreślony i  w  pełnym wymiarze czasu pracy co najmniej przez okres 1 roku poprzedzającego złożenie wniosku o zezwolenie na pobyt co najmniej 2 obywateli polskich lub cudzoziemców, posiadających prawo do podjęcia pracy w Polsce bez zezwolenia na pracę (m.in. są to cudzoziemcy, którzy mają zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego UE, pobyt stały, status uchodźcy, ochronę uzupełniającą). Jeśli jednak Twój biznes nie spełnia powyższych warunków, musisz wykazać, że: XX posiadasz środki i warunki pozwalające na spełnienie w przyszłości wyżej wymienionych kryteriów lub XX prowadzisz działania pozwalające na spełnienie tych kryteriów w  przyszłości, w szczególności przyczyniające się do wzrostu inwestycji, transferu technologii, wprowadzenia korzystnych innowacji lub tworzenia nowych miejsc pracy.

3. Zostać w Polsce na stałe Zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego UE i  zezwolenie na pobyt stały są rodzajami zezwoleń wydawanych bezterminowo.

3.1. Zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego UE Jeśli: przebywasz na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej legalnie i nieprzerwanie co najmniej przez 5 lat bezpośrednio przed złożeniem wniosku i spełniasz następujące warunki: 1. posiadasz źródło stabilnego i  regularnego dochodu wystarczającego na pokrycie kosztów utrzymania siebie i członków rodziny pozostających na Twoim utrzymaniu i uzyskiwałeś stabilny dochód przez 3 lata przed złożeniem wniosku (minimum 634 zł netto miesięcznie, jeśli nikt nie pozostaje na twoim utrzymaniu, lub minimum 514 zł netto na osobę w rodzinie). Możesz to udokumentować przedstawiając rozliczenia PIT za poprzednie lata; 2. posiadasz ubezpieczenie zdrowotne lub potwierdzenie pokrycia przez ubezpieczyciela kosztów leczenia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej; 3. posiadasz tytuł prawny do lokalu mieszkalnego (np. umowę najmu).

58

Pobyt cudzoziemca uważa się za nieprzerwany, gdy żadna z przerw w nim: nie była dłuższa niż 6 miesięcy i wszystkie przerwy nie przekroczyły łącznie 10 miesięcy w 5-letnim okresie;

Jeżeli przerwa była spowodowana:

wykonywaniem obowiązków zawodowych lub pracy poza Polską na podstawie umowy zawartej z pracodawcą, którego siedziba znajduje się w Polsce;

towarzyszeniem cudzoziemcowi, o którym mowa w punkcie powyżej przez jego małżonka lub nieletnie dziecko,

szczególną sytuacją osobistą wymagającą obecności cudzoziemca poza Polską, jeżeli nieobecność w Polsce nie trwała dłużej niż 6 miesięcy,

wyjazdem poza Polskę w celu odbycia praktyk lub uczestnictwa w zajęciach, przewidzianych w roku studiów w polskiej uczelni

pobyt nadal jest uważany za nieprzerwany.

Nie każdy pobyt na terytorium Polski wliczany jest do wspomnianego 5-letniego okresu pobytu. Gdy cudzoziemiec przebywał w Polsce na podstawie: —— wizy wydanej w celu odbycia studiów stacjonarnych licencjackich, magisterskich lub doktoranckich; —— zezwolenia na pobyt czasowy w celu kształcenia się na studiach stacjonarnych lub zaocznych studiach doktoranckich wliczana jest tylko połowa tego okresu pobytu. Natomiast do 5-letniego okresu pobytu w  Polsce nie zalicza się pobytu cudzoziemca w okresie jego nauki w Polsce (np. na studiach niestacjonarnych czy w szkole policealnej). Jeśli uzyskasz zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego UE, otrzymasz kartę pobytu ważną przez okres 5 lat, Twoje zezwolenie jednak będzie wydane na czas nieokreślony. Co najmniej na 30 dni przed końcem okresu ważności karty powinieneś złożysz wniosek o wymianę swojej karty.

59

KAZUS: Olena studiowała w Polsce przez 3 lata na studiach niestacjonarnych i 2 lata na studiach stacjonarnych. Właśnie ukończyła stacjonarne studia magisterskie, a przez dwa ostatnie lata pracowała w polskiej korporacji. Jej pracodawca chce przedłużyć z nią umowę o pracę. Czy Ola może ubiegać się o pobyt rezydenta długoterminowego UE? Odpowiedź: Nie. Pomimo że Olena mieszka w Polsce od 5 lat, to 3 lata studiów niestacjonarnych nie wliczają się do wymaganego 5-letniego okresu przebywania w Polsce. Dodatkowo 2 lata studiów stacjonarnych liczą się jako jeden rok pobytu w Polsce. O jakie zezwolenie może ubiegać się Olena? Olena może ubiegać się o zezwolenie na pobyt i pracę. Jako że jest absolwentką studiów stacjonarnych, jej pracodawca nie musi przeprowadzać testu rynku pracy.

3.2. Zezwolenie na pobyt stały Kolejną formą zezwolenia wydawanego na czas nieoznaczony jest zezwolenie na pobyt stały. W tabelce znajdziesz najczęściej występujące przesłanki udzielenia tego zezwolenia wraz z informacją, jakie dokumenty trzeba przedstawić wojewodzie na ich potwierdzenie.

Kiedy mogę uzyskać ze- Jakie dokumenty będą wymagane w  postępowanie zwolenie na pobyt stały? o udzielenie pobytu stałego? Jesteś osobą polskiego pochodzenia i zamierzasz osiedlić się w Polsce na stałe

—— oryginały dokumentów potwierdzających posiadanie polskiego pochodzenia przez jednego z  rodziców, dziadków lub dwojga pradziadków; —— dokumenty potwierdzające pokrewieństwo z  osobą posiadającą polskie pochodzenie (w przypadku przedkładania do akt sprawy kserokopii dokumentów potwierdzających posiadanie polskiego pochodzenia ww. dokumenty powinny być opatrzone klauzulą apostille)

Posiadasz ważną Kartę Polaka i zamierzasz osiedlić się w Polsce na stałe

—— kserokopia ważnej Karty Polaka wraz z oryginałem do wglądu

Pozostajesz w  uznawanym przez polskie prawo związku małżeńskim zawartym z  obywatelem Polski przez co najmniej 3 lata przed dniem złożenia wniosku o  udzielenie zezwolenia na

—— aktualny odpis aktu małżeństwa (wystawiony nie wcześniej niż 3 miesiące przed złożeniem wniosku); —— kserokopia dowodu osobistego małżonka; —— odpis aktu urodzenia dziecka (jeśli je posiadasz)

60

pobyt stały i  bezpośrednio przed złożeniem  tego wniosku mieszkałeś w  Polsce nieprzerwanie  przez co najmniej 2 lata na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy wydanego na podstawie małżeństwa z  obywatelem Polski lub w  związku z  uzyskaniem statusu uchodźcy, ochrony uzupełniającej lub zgody na pobyt ze względów humanitarnych Przebywasz nieprzerwanie w  Polsce przez okres nie krótszy niż 5 lat na podstawie statusu uchodźcy, ochrony uzupełniającej lub zgody na pobyt ze względów humanitarnych

UWAGA!

—— dokumenty potwierdzające wymagany pięcioletni, nieprzerwany pobyt w  Polsce (może być to kopia decyzji)

Pobyt cudzoziemca uważa się za nieprzerwany, gdy żadna z  przerw

w nim: nie była dłuższa niż 6 miesięcy i  wszystkie przerwy nie przekroczyły łącznie 10 miesięcy w badanym okresie (np. w przypadku małżeństwa – w ciągu 2 lat).

Po udzieleniu zezwolenia na pobyt stały wojewoda wyda Ci kartę pobytu, która będzie ważna przez 10 lat. Pamiętaj jednak, że zezwolenie jest udzielane na czas nieoznaczony. Wniosek o wydanie kolejnej karty pobytu musisz złożyć co najmniej na 30 dni przed końcem terminu ważności Twojej karty.

61

62

ROZDZIAŁ V PRAWA I OBOWIĄZKI PRACOWNIKA W POLSCE

63

1. Podstawowe informacje z zakresu prawa pracy Zastanawiasz się nad podjęciem pracy w  Polsce? A  może już ją wykonujesz? W poniższym rozdziale znajdziesz podstawowe informacje dotyczące prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Dowiesz się m.in., jaka umowa jest bardziej korzystna w Twojej sytuacji, jakie masz prawa i obowiązki jako pracownik, w jaki sposób możesz dochodzić swoich praw, jakie są konsekwencje wykonywania pracy bez odpowiednich zezwoleń oraz jaka część Twojego wynagrodzenia zostanie pobrana na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne.

1.1. Czym różnią się między sobą umowa o pracę, umowa-zlecenie i umowa o dzieło? Poszukując pracy w Polsce możesz się spotkać z różnymi rodzajami umów, jakie zaproponuje Ci Twój potencjalny pracodawca. Umowy te różnią się pod względem obowiązków i praw stron (tzn. Twoich i Twojego pracodawcy), okresu obowiązywania, możliwości ich rozwiązania i sposobu dochodzenia roszczeń z nich wynikających (np. otrzymania niewypłaconego w terminie wynagrodzenia).

UMOWY

CYWILNOPRAWNE

O PRACĘ

Umowa na czas nieokreślony

Umowa na czas określony

Umowa na okres próbny

64

Umowa-zlecenie

Umowa o dzieło

1.1.1. Umowy o pracę

PAMIĘTAJ: Za umowę o  pracę uznaje się KAŻDĄ umowę bez względu na jej nazwę, na mocy której: —— pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem, w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, —— pracodawca zobowiązuje się do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Pamiętaj, że nie jest dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną przy zachowaniu warunków wykonywania pracy, które zostały wskazane powyżej! Jeżeli wykonywana przez Ciebie praca spełnia przesłanki uznania jej za umowę o pracę, masz prawo do wystąpienia do sądu pracy o ustalenie istnienia stosunku pracy.

Umowy o pracę zostały uregulowane w Kodeksie pracy. Ustawodawca szczegółowo ustalił, jakie prawa i obowiązki mają pracownicy i pracodawcy, pozostawiając stronom bardzo ograniczoną swobodę decydowania w zakresie postanowień umowy. Tym samym Twój pracodawca nie może zaproponować Ci warunków pracy i płacy gorszych niż te, które wynikają z obowiązującego prawa. Jeżeli w Twojej umowie o pracę zawarte są postanowienia sprzeczne z powszechnie obowiązującymi przepisami prawa, są one automatycznie nieważne, a w ich miejsce stosuje się odpowiednie regulacje prawne. Czym różnią się poszczególne umowy o pracę? OO umowa na czas nieokreślony Umowa na czas nieokreślony nie ma określonego czasu obowiązywania. Oznacza to, że wiąże ona strony aż do rozwiązania umowy przez jedną ze stron. Rozwiązanie umowy XX na mocy porozumienia stron XX przez oświadczenie jednej ze stron z  zachowaniem okresu wypowiedzenia (tzw. rozwiązanie umowy o pracę za wypowiedzeniem) W przypadku, gdy tylko jedna ze stron chce doprowadzić do rozwiązania umowy o pracę, powinna poinformować o tym na piśmie drugą stronę. W takiej sytuacji rozwiązanie umowy następuje po upływie okresu wypowiedzenia, którego długość jest uzależniona od okresu zatrudnienia u danego pracodawcy.

65

Pamiętaj, że w oświadczeniu pracodawcy o wypowiedzeniu umowy o pracę powinna być wskazana przyczyna uzasadniająca wypowiedzenie lub rozwiązanie umowy.

UWAGA! Pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę: —— − w czasie urlopu pracownika, —— − w  czasie innej usprawiedliwionej nieobecności pracownika w  pracy (np. zwolnienie lekarskie), jeżeli nie upłynął jeszcze okres uprawniający do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia.

XX przez oświadczenie jednej ze stron bez zachowania okresu wypowiedzenia (tzw. rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia) Rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia może nastąpić jedynie w przypadkach wskazanych w Kodeksie pracy, np. w przypadku naruszenia podstawowych obowiązków pracownika lub pracodawcy. Pamiętaj, że w oświadczeniu pracodawcy o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia powinna być wskazana przyczyna uzasadniająca rozwiązanie umowy. OO umowa na czas określony Umowa o pracę na czas określony obowiązuje przez czas wskazany w treści umowy, ALE: —— maksymalny okres zatrudnienia na podstawie jednej umowy na czas określony lub łączny okres zatrudnienia na podstawie kilku umów na czas określony zawieranych między Tobą i Twoim pracodawcą nie może przekraczać 33 miesięcy. —— co do zasady, łączna liczba umów o  pracę na czas określony pomiędzy Tobą i Twoim pracodawcą nie może przekraczać trzech, nawet jeśli przepracowałeś u danego pracodawcy mniej niż 33 miesiące. Jeżeli okres zatrudnienia na podstawie umowy o pracę na czas określony jest dłuższy niż 33 miesiące lub jeżeli zawarto więcej niż trzy umowy o pracę na czas określony, to uważa się, że od momentu rozpoczęcia 34. miesiąca lub wejścia w życie czwartej umowy jesteś zatrudniony na podstawie umowy na czas nieokreślony. OO umowa na okres próbny Umowę na okres próbny zawiera się w celu sprawdzenia kwalifikacji pracownika i możliwości jego zatrudnienia w celu wykonywania określonego rodzaju pracy. Umowa taka może być zawarta na czas nieprzekraczający 3 miesięcy. Poza wyjątkami wskazanymi w Kodeksie pracy zakazane jest zawarcie nowej umowy na okres próbny pomiędzy tymi samymi stronami. Umowa o pracę na okres próbny może być rozwiązana przez obie strony za wypowiedzeniem. Okres wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na okres próbny jest zależny od długości okresu, na jaki została zawarta umowa o pracę.

66

W przypadku rozwiązania za wypowiedzeniem umowy o  pracę na czas określony i na okres próbny w oświadczeniu pracodawcy o wypowiedzeniu umowy o pracę nie musi być wskazana przyczyna uzasadniająca wypowiedzenie lub rozwiązanie umowy.

1.1.2. Umowy cywilne Umowy cywilnoprawne to umowy zawarte pomiędzy równoprawnymi podmiotami, na warunkach swobodnie przez nich ustalonych, jednakże w granicach obowiązującego prawa. Umowy cywilnoprawne zostały uregulowane w Kodeksie cywilnym. Ustawodawca uregulował jedynie podstawowe elementy stosunku pomiędzy stronami. Tym samym pozostałe warunki umowy powinny zostać ustalone przez Ciebie i  drugą stronę umowy. Pamiętaj, że w przypadku, gdy pracujesz na podstawie umowy-zlecenia i umowy o dzieło, nie obowiązują Cię przepisy adresowane do pracowników pracujących na podstawie umowy o pracę, np. uprawnienia uregulowane w Kodeksie pracy lub te, które dotyczą pensji minimalnej.

Różnice pomiędzy umowami cywilnymi a umową o pracę Cel umowy

Rodzaj umowy Umowa-zlecenie

Umowa o dzieło

Przyjmujący zlecenie (zleceniobiorca) zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie (zleceniodawcy), np. zlecenie zakupienia określonych materiałów budowlanych.

Przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, np. namalowania obrazu, a  zamawiający do zapłaty wynagrodzenia.

Umowa nie jest wy- DOTYCZY konywana pod kierownictwem osoby zlecającej wykonanie zlecenia

DOTYCZY

Umowa nie musi być Przyjmujący zlecenie może po- NIE DOTYCZY wykonywana osobi- wierzyć wykonanie zlecenia osoście przez przyjmu- bie trzeciej, gdy: jącego zlecenie – wynika to z umowy lub ze zwyczaju – gdy jest do tego zmuszony przez okoliczności.

67

Pamiętaj, że w przypadku powierzenia wykonania zlecenia osobie trzeciej, musisz niezwłocznie zawiadomić dającego zlecenie o osobie i o miejscu zamieszkania swego zastępcy. Zmniejszy to zakres Twojej odpowiedzialności. Wykonywanie umo- Umowa nie musi być wykonywa- Umowa nie musi być wywy w  określonym na w określonym miejscu i czasie. konywana w  określonym miejscu i czasie miejscu i czasie. Wynagrodzenie nie Wynagrodzenie należy się zlecejest wypłacane raz niobiorcy dopiero po wykonaw miesiącu niu zlecenia, chyba że co innego wynika z umowy lub z przepisów prawa. UWAGA: Jeżeli wykonanie zlecenia wymaga wydatków, dający zlecenie powinien na żądanie przyjmującego udzielić mu odpowiedniej zaliczki.

W y p o w i e d z e n i e Obie strony mogą wypowiedzieć umowy umowę w  dowolnym momencie, chyba że co innego wynika z umowy.

W braku odmiennej umowy należy Ci się wynagrodzenie w  chwili oddania dzieła. UWAGA: Jeżeli dzieło ma być oddawane częściami, a  wynagrodzenie zostało obliczone za każdą część z  osobna, wynagrodzenie należy się z chwilą spełnienia każdego ze świadczeń częściowych. Obu stronom przysługuje prawo wypowiedzenia umowy wyłącznie w  przypadkach wskazanych w kodeksie cywilnym.

1.2. Jakie są podstawowe prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy? Kodeks pracy ustanawia szereg praw i nakłada liczne obowiązki zarówno na pracowników, jak i na pracodawców. Pamiętaj, że poniżej zostały podane tylko najważniejsze z nich i  tylko te, które odnoszą się do osób zatrudnionych na podstawie umowy o  pracę. Tym samym, wskazane w poniższym rozdziale prawa i obowiązki nie odnoszą się do osób pracujących na podstawie umów cywilnoprawnych, np. na podstawie umowy-zlecenia czy dzieła. Zawsze przed rozpoczęciem pracy u nowego pracodawcy zapoznaj się z wewnętrznymi regulacjami obowiązującymi u pracodawcy, np. regulaminami, które również mogą nakładać na Ciebie obowiązki służbowe i rozszerzać Twoje prawa pracownicze.

68

1.2.1. Podstawowe prawa pracownika OO Prawo do wynagrodzenia za pracę Pracownik ma prawo do wynagrodzenia za pracę ustalonego tak, aby równocześnie: —— odpowiadało rodzajowi wykonywanej pracy i kwalifikacjom wymaganym przy jej wykonywaniu, —— uwzględniało ilość i jakość świadczonej pracy. Pamiętaj, że ustalona w umowie kwota wynagrodzenia nie może być niższa niż wskazana w przepisach prawa określających minimalną wysokość wynagrodzenia za pracę. W roku 2016 pensja minimalna wynosi 1850 zł. Jeżeli nie jesteś pewny, czy wysokość pensji minimalnej nie uległa zmianie, możesz to sprawdzić w aktualnym rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia. Wypłaty wynagrodzenia za pracę dokonuje się co najmniej raz w  miesiącu, w  stałym i ustalonym z góry terminie, nie później jednak niż w ciągu pierwszych 10 dni następnego miesiąca kalendarzowego. OO Prawo do wypoczynku Pracownik ma prawo do przerwy w czasie pracy, przestrzegania dni wolnych od pracy oraz urlopów wypoczynkowych, o czym szerzej napisano w punkcie 5. OO Prawo do zrzeszania się (koalicji) W celu reprezentacji i obrony swoich praw i interesów pracownicy mają prawo tworzyć organizacje i przystępować do już istniejących organizacji. OO Prawo do powstrzymania się od wykonywania pracy w razie, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy W sytuacji, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla Twojego zdrowia lub życia, albo gdy wykonywana przez Ciebie praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom, masz prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego. OO Prawo do podnoszenia kwalifikacji zawodowych Pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe przysługuje urlop szkoleniowy i zwolnienie z całości lub części dnia pracy, za który pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia. Pracodawca może również przyznać pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe dodatkowe świadczenia.

69

OO Prawo do posiadania ubezpieczenia zdrowotnego Posiadanie ubezpieczenia zdrowotnego gwarantuje Ci bezpłatny dostęp do państwowej służby zdrowia.

Pamiętaj,

że Twoim ubezpieczeniem zdrowotnym może zostać również objęta Twoja małżonka/małżonek i Twoje dzieci.

1.2.2. Podstawowe obowiązki pracownika Do podstawowych obowiązków pracownika należą: OO wykonywanie pracy sumiennie i starannie; OO stosowanie się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę; OO przestrzeganie czasu pracy ustalonego w  zakładzie pracy oraz regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie pracy porządku; OO przestrzeganie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów przeciwpożarowych, branie udziału w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawanie się wymaganym egzaminom sprawdzającym; OO dbanie o dobro zakładu pracy, chronienie jego mienia oraz zachowanie w tajemnicy informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę; OO przestrzeganie w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego; OO podnoszenie kwalifikacji zawodowych; OO przestrzeganie zakazu konkurencji, jeżeli przewiduje to odrębna umowa; OO coroczne złożenie deklaracji podatkowej (PIT) w urzędzie skarbowym właściwym dla Twojego miejsca zamieszkania.

1.2.3. Podstawowe obowiązki pracodawcy Do podstawowych obowiązków pracodawcy należą: OO szanowanie godności pracownika i  jego innych dóbr osobistych, przeciwdziałanie mobbingowi i zakaz dyskryminacji; OO terminowe i prawidłowe wypłacanie wynagrodzenia; OO zaznajomienie pracowników podejmujących pracę z zakresem ich obowiązków, sposobem wykonywania pracy na wyznaczonych stanowiskach oraz ich podstawowymi uprawnieniami;

70

OO ułatwianie pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych; OO prowadzenie dokumentacji w  sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akt osobowych pracowników, w  tym niezwłoczne wydanie pracownikowi świadectwa pracy w związku z rozwiązaniem lub wygaśnięciem stosunku pracy.

Pamiętaj, że wydanie świadectwa pracy nie może być uzależnione od uprzedniego rozliczenia się pracownika z pracodawcą.

OO zapewnienie bezpiecznych i  higienicznych warunków pracy oraz systematyczne prowadzenie szkoleń pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz udzielanie pierwszej pomocy

2. Jakie są konsekwencje podjęcia pracy bez odpowiedniego zezwolenia? Pamiętaj, że regulacje opisane w poniższym rozdziale dotyczą nie tylko cudzoziemców pracujących w Polsce na podstawie umowy o pracę, lecz również na podstawie umów cywilnoprawnych. Nielegalne wykonywanie pracy przez cudzoziemca najczęściej oznacza wykonywanie pracy przez cudzoziemca, który: —— nie jest uprawniony do wykonywania pracy bez zezwolenia, —— nie posiada zezwolenia na pracę w przypadku, gdy ma taki obowiązek (np. student studiów zaocznych), —— przebywa w Polsce na podstawie dokumentu, który nie uprawnia do wykonywania pracy (np. student studiów stacjonarnych przebywający w Polsce tylko na wizie turystycznej), —— wykonuje pracę na innych warunkach lub na innym stanowisku niż określone w zezwoleniu na pracę lub zezwoleniu na pobyt i pracę (poza wyjątkami wskazanymi w ustawie, takimi jak np. zmiana siedziby lub miejsca zamieszkania, nazwy lub formy prawnej podmiotu powierzającego cudzoziemcowi wykonywanie pracy lub przejęcie zakładu pracy, lub jego części przez innego pracodawcę). Zarówno powierzenie cudzoziemcowi nielegalnego wykonywania pracy, jak i nielegalne wykonywanie pracy przez cudzoziemca, stanowią wykroczenia. Cudzoziemiec, który nielegalnie wykonuje pracę, podlega karze grzywny nie niższej niż 1000 zł. Za powierzenie cudzoziemcowi nielegalnego wykonywania pracy pracodawca podlega karze grzywny nie niższej niż 3000 zł. W razie stwierdzenia w toku kontroli prowadzonej przez Państwową Inspekcję Pracy wykroczenia polegającego na powierzeniu cudzoziemcowi nielegalnego wykonywania pracy lub na nielegalnym wykonywaniu pracy przez cudzoziemca – inspektor pracy występuje

71

z wnioskiem do sądu o ukaranie osób odpowiedzialnych za stwierdzone nieprawidłowości. Ponadto Państwowa Inspekcja Pracy zawiadamia: —— Straż Graniczną – celem wszczęcia postępowania o zobowiązaniu cudzoziemca do powrotu, —— wojewodę – celem wydania decyzji o uchyleniu zezwolenia na pracę cudzoziemca bądź decyzji o odmowie wydania zezwoleń na pracę cudzoziemców u danego pracodawcy.

UWAGA! W sytuacji, gdy decyzja o zobowiązaniu cudzoziemca do powrotu została wydana w  związku z  wykonywaniem pracy bez wymaganego zezwolenia na pracę lub zarejestrowanego w  powiatowym urzędzie pracy oświadczenia pracodawcy o zamiarze powierzenia wykonywania pracy, lub w związku z ukaraniem karą grzywny za nielegalne wykonywanie pracy, w decyzji orzeka się o zakazie ponownego wjazdu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i innych państw obszaru Schengen od 1 roku do 3 lat.

Czy w przypadku, gdy zostałem wykorzystany przez nieuczciwego pracodawcę również poniosę takie same konsekwencje? Jeżeli toczy się postępowanie karne przeciwko Twojemu pracodawcy, w którym występujesz w charakterze pokrzywdzonego w wyniku przestępstwa powierzenia wykonywania pracy w warunkach szczególnego wykorzystania, a wykonywałeś pracę w trakcie nielegalnego pobytu w Polsce, możesz uzyskać zezwolenie na pobyt czasowy na okres trwania tego postępowania karnego. Jeśli chciałbyś się dowiedzieć więcej na temat warunków legalności wykonywania pracy w  Polsce lub konsekwencji nielegalnego wykonywania pracy, zapoznaj się z  informacjami zawartymi na stronie Państwowej Inspekcji Pracy: https://www.pip.gov.pl/pl/ porady−prawne/legalnosc−zatrudnienia/zatrudnianie−cudzoziemcow−w−polsce/6495,jakie−konsekwencje−groza−pracodawcy−za−nielegalne−zatrudnienie−cudzoziemca−i− obcokrajowcowi−za−nielegalne−wykonywanie−pracy−.html#.

3. Co to jest i kogo obejmuje zakaz nierównego traktowania i mobbingu? Poniżej przedstawiono podstawowe informacje dotyczące nierównego taktowania i mobbingu. Pamiętaj, że regulacje dotyczące nierównego traktowania zawarte w  Kodeksie pracy (odnoszą się one do osób pracujących na umowach o pracę) oraz w ustawie o  wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w  zakresie równego traktowania (stosowane są one do osób pracujących na podstawie umowy-zlecenia) są podobne, w związku z czym zostały przez nas zaprezentowane wspólnie.

72

Przedstawione poniżej regulacje dotyczące mobbingu odnoszą się natomiast wyłącznie do umowy o pracę. Zakaz nierównego traktowania (dyskryminacji) Na mocy przepisów prawa pracy wszyscy pracownicy powinni być równo traktowani w zakresie nawiązania i rozwiązania stosunku pracy, warunków zatrudnienia, awansowania oraz dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Jako przykładowe kryteria obejmujące zakaz dyskryminacji lub nierównego traktowania Kodeks pracy podaje: płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, a także ze względu na zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony albo w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy. Na mocy ustawy o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania zakazuje się nierównego traktowania ze względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne, narodowość, religię, wyznanie, światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną, m.in. w zakresie: podejmowania kształcenia zawodowego, warunków podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej lub zawodowej. Jak widzisz, w przypadku umów cywilnoprawnych – w przeciwieństwie do umów o pracę – katalog przesłanek, ze względu na które zakazana jest dyskryminacja, jest zamknięty. A zatem będziesz mógł dochodzić odszkodowania za naruszenie zasady równego traktowania tylko w przypadku dyskryminacji z uwagi na jedną z wymienionych cech.

Pamiętaj,

że skorzystanie przez Ciebie z  uprawnień przysługujących z  tytułu naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu lub udzielenie w jakiejkolwiek formie wsparcia pracownikowi korzystającemu z uprawnień przysługujących z tytułu naruszenia tej zasady również nie może być podstawą niekorzystnego traktowania, a  także nie może powodować jakichkolwiek negatywnych konsekwencji wobec Ciebie.

Molestowanie Molestowanie polega na niepożądanym zachowaniu, którego celem lub skutkiem jest naruszenie godności pracownika i stworzenie wobec niego zastraszającej, wrogiej, poniżającej, upokarzającej lub uwłaczającej atmosfery. Molestowanie seksualne Molestowanie seksualne polega na jakimkolwiek niechcianym przez ciebie zachowaniu o charakterze seksualnym lub odnoszącym się do Twojej płci, którego celem lub skutkiem jest naruszenie Twojej godności, w szczególności stworzenie wobec Ciebie zastraszającej, wrogiej, poniżającej, upokarzającej lub uwłaczającej atmosfery. Na takie zachowanie

73

mogą się składać fizyczne, werbalne lub pozawerbalne elementy. Regulacje dotyczące molestowania oraz molestowania seksualnego są takie same dla osób pracujących na podstawie umowy o pracę i umowy-zlecenia. Mobbing Mobbing oznacza wszystkie działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i  długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z  zespołu współpracowników. Efektem mobbingu jest zaniżona ocena przydatności zawodowej u pracownika.

4. Jakie prawa związane z rodzicielstwem przysługują pracownikom? Poniżej przedstawiono w punkach podstawowe prawa związane z rodzicielstwem. Jeśli chciałbyś uzyskać więcej informacji na ten temat, skontaktuj się z Państwową Inspekcją Pracy. OO Ochrona trwałości stosunku pracy w przypadku umowy o pracę Co do zasady, umowa o pracę zawarta na czas określony albo na okres próbny przekraczający jeden miesiąc, która uległaby rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąży, ulega przedłużeniu do dnia porodu. Pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę za wypowiedzeniem pracownicy w okresie ciąży lub w okresie odbywania urlopu macierzyńskiego lub wychowawczego. OO Obowiązek zwolnienia od pracy pracownicy w ciąży w celu przeprowadzenia badań lekarskich związanych z ciążą OO Przerwa na karmienie dziecka OO Dni wolne na opiekę nad dzieckiem OO Zakaz zatrudniania w godzinach nadliczbowych, porze nocnej i w przerywanym systemie czasu pracy OO Urlopy związane z rodzicielstwem urlop macierzyński urlop rodzicielski urlop ojcowski urlop wychowawczy

74

UWAGA!

Po Twoim powrocie do pracy z  urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego, urlopu ojcowskiego oraz urlopu wychowawczego pracodawca ma obowiązek dalszego zatrudnienia Cię na dotychczasowym stanowisku, a  jeżeli nie jest to możliwe, na stanowisku równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu lub na innym stanowisku odpowiadającym Twoim kwalifikacjom zawodowym, za nie niższym wynagrodzeniem za pracę niż to, jakie otrzymywałbyś, gdybyś nie korzystał/-a z urlopu.

UWAGA! Zasiłek macierzyński, urlop ojcowski i  urlop rodzicielski przysługuje Ci również wtedy, jeżeli do dnia porodu pracowałaś na podstawie umowy-zlecenia i dobrowolnie odprowadzałaś składki na ubezpieczenie chorobowe. Pamiętaj, że w przypadku urlopu macierzyńskiego nie ma znaczenia długość okresu, w jakim podlegałaś ubezpieczeniu chorobowemu – prawo do zasiłku macierzyńskiego uzyskuje się już od pierwszego dnia ubezpieczenia. W praktyce jednak, jeżeli umowazlecenia została zawarta na krótko przed porodem, Zakład Ubezpieczeń Społecznych może w indywidualnych sprawach uznać, że umowa została zawarta dla pozoru i na tej podstawie odmówić wypłacania świadczeń.

5. Jaki jest wymiar czasu pracy i urlopu wypoczynkowego? Pamiętaj, że regulacje omówione w tym rozdziale dotyczą tylko osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę. Czasem pracy jest czas, w którym pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy. Średni czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin w pięciodniowym tygodniu pracy. Czas pracy łącznie z  godzinami nadliczbowymi nie może przekraczać przeciętnie 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym. Pracownikowi przysługuje w każdej dobie prawo do co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku. Odpoczynek powinien przypadać w niedzielę. W przypadkach, gdy Twój system pracy dopuszcza pracę w niedzielę, odpoczynek może przypadać na inny dzień. Rozkład czasu pracy może przewidywać różne godziny rozpoczynania pracy w  dniach, które zgodnie z tym rozkładem, są dla Ciebie dniami pracy. Ustalenia w tym zakresie nie mogą jednak naruszać Twojego prawa do odpoczynku.

75

Prawo do przerwy Jeżeli dobowy wymiar czasu pracy pracownika wynosi co najmniej 6 godzin, pracownik ma prawo do przerwy w pracy wliczanej do czasu pracy, trwającej co najmniej 15 minut. Praca w godzinach nadliczbowych Za pracę w  godzinach nadliczbowych oprócz normalnego wynagrodzenia przysługuje dodatek. Jednakże na Twój pisemny wniosek pracodawca może udzielić Ci w zamian za czas przepracowany w godzinach nadliczbowych czasu wolnego od pracy w tym samym wymiarze. Pamiętaj, że wskazane regulacje dotyczą podstawowego czasu pracy. Kodeks pracy dopuszcza zastosowanie innego systemu czasu pracy, jeżeli jest to uzasadnione rodzajem wykonywanej pracy. Jeżeli chcesz dowiedzieć się więcej na temat czasu pracy, prawa do przerwy i pracy w nadgodzinach, skontaktuj się z Państwową Inspekcją Pracy. Urlopy dzielimy na: OO Wypoczynkowe Każdemu pracownikowi przysługuje prawo do corocznego, nieprzerwanego, płatnego urlopu wypoczynkowego. Pamiętaj, że pracownik nie może zrzec się prawa do urlopu. Wymiar urlopu wynosi – w zależności od wykształcenia pracownika i stażu pracy – 20 lub 26 dni, i tak np. absolwentom studiów wyższych przysługuje urlop w wymiarze 20 dni. Jeżeli po ukończeniu studiów przepracują dwa lata, nabywają prawo do 26 dni urlopu. Urlopu udziela się w dni, które są dla pracownika dniami pracy. Pamiętaj, że jeden dzień urlopu odpowiada 8 godzinom pracy. OO Na żądanie OO Bezpłatne OO Związane z rodzicielstwem OO Okolicznościowe OO Dodatkowe

6. Moje prawa zostały naruszone – co mogę zrobić? Poniżej przedstawiono wyłącznie podstawowe informacje dotyczące dochodzenia roszczeń pracowniczych. Dlatego za każdym razem, kiedy uważasz, że doszło do naruszenia Twoich praw, skontaktuj się z organizacją pozarządową pomagającą cudzoziemcom mieszkającym w Polsce lub osobom poszkodowanym przez pracodawców albo adwokatem/radcą prawnym, którzy po przeanalizowaniu Twojej sprawy udzielą Ci bardziej szczegółowych informacji i pomogą napisać ewentualny pozew do sądu.

76

6.1. Co to jest sądowe dochodzenie roszczeń ze stosunku pracy? Jako pracownik zatrudniony na podstawie umowy o pracę możesz dochodzić swych roszczeń ze stosunku pracy na drodze sądowej. Pamiętaj, żeby zawsze sprawdzić, jaki sąd będzie właściwy do rozpoznania Twojej sprawy. Powództwo w sprawach z zakresu prawa pracy może być wytoczone przed sąd właściwy ze względu na: —— siedzibę pracodawcy lub jego miejsce zamieszkania (jeżeli jest osobą fizyczną), —— miejsce wykonywania pracy, —— miejsce, w którym znajduje się zakład pracy. Termin do złożenia odwołania lub pozwu zależny jest od charakteru sprawy. Dlatego zawsze musisz sprawdzić, ile czasu masz na podjęcie decyzji, co dalej zrobić w  sprawie. Maksymalny czas na rozpoczęcie dochodzenia roszczeń wynosi trzy lata od dnia ich powstania. Jeżeli chcesz się dowiedzieć więcej na temat dochodzenia roszczeń ze stosunku pracy, skontaktuj się z Państwową Inspekcją Pracy. Możesz to zrobić listownie, telefonicznie lub mailowo. Dane kontaktowe znajdziesz na stronie internetowej: https://www.pip.gov.pl/ pl/kontakt. Jakie są koszty postępowania? Wniesienie pozwu w sprawach z zakresu prawa pracy jest dla pracownika, co do zasady, bezpłatne. Kiedy mogę otrzymać pełnomocnika z urzędu? Aby otrzymać pełnomocnika z urzędu (adwokata lub radcę prawnego), musisz wykazać, że nie jesteś w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia pełnomocnika bez uszczerbku dla utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Wniosek o  ustanowienie adwokata lub radcy prawnego powinieneś zgłosić na piśmie wraz z wypełnionym formularzem zawierającym oświadczenie obejmujące szczegółowe dane o Twoim stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania. Pamiętaj, że sąd uwzględni Twój wniosek tylko wtedy, jeżeli uzna udział adwokata lub radcy prawnego za potrzebny w sprawie.

77

UWAGA!

Również w  przypadku, gdy doszło do naruszenia twoich praw wynikających z umów cywilnoprawnych (np. pracodawca nie wypłacił Ci umówionego wynagrodzenia), masz prawo dochodzić swoich roszczeń sądownie!

Pamiętaj, że w  takim stanie faktycznym postępowanie sądowe będzie płatne. Podobnie jednak, jak w  przypadku dochodzenia roszczeń pracowniczych, masz prawo do uzyskania zwolnienia z  kosztów sądowych (wówczas postępowanie sądowe będzie dla Ciebie w całości lub w części bezpłatne) i nieodpłatnej pomocy pełnomocnika (tzw. radcy prawnego/adwokata „z urzędu”).

7. Podstawowe informacje z zakresu ubezpieczeń społecznych, zdrowotnych oraz podatków 7.1. Jakie są rodzaje składek na ubezpieczenie społeczne (ZUS)? W Polsce wyróżniamy cztery rodzaje składek na ubezpieczenie społeczne. Są to: OO Ubezpieczenie emerytalne OO Ubezpieczenie rentowe OO Ubezpieczenie chorobowe OO Ubezpieczenie wypadkowe

7.2. W jakiej wysokości są opłacane składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne oraz podatki? W zależności od rodzaju umowy, na podstawie której wykonujesz pracę (umowa o pracę, umowa-zlecenie, umowa o dzieło) oraz innych czynników (np. status studenta, który nie ukończył 26. roku życia) opłacenie składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne będzie obowiązkowe, dobrowolne lub nie będziesz podlegał ubezpieczeniu. W związku z tym, z Twojej pensji brutto, w zależności od wskazanych powyżej czynników, będą pobierane różne rodzaje świadczeń na rzecz państwa. Wysokość opłacanych składek ustalona jest procentowo i różni się w zależności od rodzaju składki na ubezpieczenie społeczne. Z Twojej pensji zostanie pobrane łącznie ponad 30% na ubezpieczenia społeczne (ZUS) oraz 9% na ubezpieczenie zdrowotne. Podatek

78

wynosi 18%. Pamiętaj, że część kosztów ubezpieczenia społecznego (ZUS) ponosi pracodawca/zleceniodawca. Poniższa tabela pokazuje, jakie świadczenia na rzecz państwa muszą być poniesione przez Ciebie oraz pracodawcę (zleceniodawcę), w zależności od rodzaju umowy. Forma umowy

Umowa o pracę

Umowa-zlecenie

Umowa o dzieło

Działalność gospodarcza

Rodzaje świadczeń

Ubezpieczenia społeczne (ZUS) – obowiązkowo: emerytalne, rentowe, wypadkowe i chorobowe

Ubezpieczenia społeczne (ZUS)

Nie podlega ubezpieczeniom społecznym (ZUS)

Ubezpieczenia społeczne (ZUS)

– obowiązkowo: emerytalne, rentowe i wypadkowe; – dobrowolnie: chorobowe

– obowiązkowo: emerytalne, rentowe i wypadkowe; – dobrowolnie: chorobowe

Uwaga: w przypadku studentów nie płaci się składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe Obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne (NFZ)

Obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne (NFZ)

Dobrowolne ubezpieczenie zdrowotne (NFZ)

Obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne (NFZ)

Podatek

Podatek

Podatek

Podatek

UWAGA! Pamiętaj, że przy umowie-zleceniu dobrowolnie wybierasz, czy podlegać ubezpieczeniu chorobowemu. Jeśli się na nie zdecydujesz, nie będziesz miał prawa do wynagrodzenia w  trakcie Twojej choroby oraz nie nabędziesz prawa do zasiłku macierzyńskiego. KAZUS: Olena pracuje na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony i zarabia 3000 zł brutto. Jakie składki na ubezpieczenie zostaną pobrane z jej wynagrodzenia? Odpowiedź: Z  pensji Oleny zostanie pobrane: 585,60 zł na ubezpieczenie emerytalne, 240,00 zł na ubezpieczenie rentowe, 73,50 zł na ubezpieczenie chorobowe oraz 270,00 zł na ubezpieczenie zdrowotne. Z jej pensji zostanie pobrany również podatek oraz ubezpieczenie wypadkowe.

79

UWAGA!

Studenci do ukończenia 26. roku życia nie podlegają obowiązkowo ubezpieczeniu emerytalnemu i  rentowemu ani zdrowotnemu, jeżeli są osobami wykonującymi pracę na podstawie: —— umowy agencyjnej, —— umowy-zlecenia, —— innej umowy o świadczenie usług, do której, zgodnie z Kodeksem cywilnym, stosuje się przepisy dotyczące zlecenia. Pamiętaj, że na potrzeby ubezpieczeń społecznych nie są studentami: —— uczestnicy studiów doktoranckich, —— uczestnicy studiów podyplomowych.

W związku z tym, że wszyscy pracownicy podlegają obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, nawet jeżeli równocześnie jesteś studentem i  pracownikiem, podlegasz ubezpieczeniu społecznemu z tytułu umowy o pracę. KAZUS: Dwudziestojednoletni Andriej jest studentem studiów stacjonarnych I stopnia. Równocześnie pracuje na podstawie umowy o pracę na stanowisku tłumacza. Czy pracodawca musi odprowadzać za niego składki na ubezpieczenie społeczne? Odpowiedź: TAK. W związku z tym, że podstawą zgłoszenia Andrieja do ubezpieczenia społecznego jest umowa o  pracę, pracodawca ma obowiązek odprowadzenia składek, pomimo że Andriej nie ukończył 26 lat i nadal jest studentem. Pamiętaj, że zaprezentowana powyżej tabelka ma zastosowanie wyłącznie do sytuacji, gdy podlegasz ubezpieczeniu tylko z jednego tytułu ubezpieczeniowego. Jeżeli podlegasz ubezpieczeniu społecznemu na podstawie kilku tytułów ubezpieczenia, albo chcesz dowiedzieć się więcej na temat sposobu ustalania, kiedy należy obowiązkowo opłacić składki, zajrzyj do informacji udostępnionych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, np. na stronie internetowej: http://www.zus.pl/default.asp?p=1&id=1091. Jeżeli chcesz się dowiedzieć więcej na temat sposobu obliczania wymiaru składki, zapoznaj się z  informacjami zawartymi na stronach internetowych Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, np: http://www.zus.pl/files/Jestes_pracownikiem.pdf, http://www.zus.pl/ pliki/poradniki/Zasady%20podlegania%20ubezpieczeniom%20spo%C5%82ecznym%20 1.01.2016.pdf oraz http://www.zus.pl/default.asp?p=1&id=35.

80

ROZDZIAŁ VI

CUDZOZIEMIEC BIZNESMENEM

Masz pomysł, jak zostać drugim Billem Gatesem? Myślisz o  założeniu firmy w  Polsce? Znakomicie! Ten rozdział pomoże Ci się dowiedzieć —— jakie są rodzaje prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce (punkt 1.), —— które z nich możesz wybrać (punkt 2.), —— w  jaki sposób zarejestrować poszczególne rodzaje działalności (krok po kroku) (punkt 3.), —— jakie masz obowiązki podatkowe i ubezpieczeniowe związane z założeniem firmy (punkt 4.).

81

1. Rodzaje działalności gospodarczej Działalnością gospodarczą nazywamy czynności zarobkowe, które wykonywane są w sposób zorganizowany i ciągły. Jeśli wykonujesz takie czynności na swój rachunek (a nie dla swojego pracodawcy) − na przykład regularnie udzielasz korepetycji − to wtedy jesteś przedsiębiorcą. W takich wypadkach prawo zobowiązuje Cię do zarejestrowania tej działalności w wybranej formie.

Pamiętaj: W  niektórych przypadkach, aby rozpocząć biznes, oprócz rejestracji firmy będziesz musiał uzyskać stosowne licencje/zezwolenia/opinie (np. na sprzedaż alkoholu, usługi transportowe albo otwarcie lokalu gastronomicznego). Wyszukiwarkę różnego rodzaju procedur regulacyjnych możesz znaleźć tutaj: https:// www.biznes.gov.pl/szukaj−procedur/

1.1. Jednoosobowa działalność gospodarcza Najbardziej popularną formą prowadzenia biznesu jest jednoosobowa działalność gospodarcza. W skrócie oznacza to, że człowiek rejestruje się jako biznesmen (czyli przedsiębiorca). W ten sposób powstaje firma, która nazywa się „Dowolna nazwa + Twoje imię i nazwisko” (np. „Pol-Eksport Anna Kowalska”). Taką działalność jest najprościej zarejestrować i prowadzić. Z drugiej strony, przy jednoosobowej działalności gospodarczej odpowiadamy za ewentualne długi związane z prowadzonym biznesem całym swoim majątkiem.

1.2. Spółka Innym sposobem prowadzenia biznesu jest spółka. Rodzajów spółek jest sporo (ok. 10), ale poniżej zostaną opisane najczęściej wybierane przez cudzoziemców:

1.2.1. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (sp. z o.o.) Idea tej spółki polega na tym, że osoby zakładające spółkę (zwane wspólnikami) zakładają własną firmę (niekoniecznie pod własnym nazwiskiem) i wnoszą do niej tzw. kapitał założycielski (najczęściej swoją gotówkę, w wysokości minimum 5000 złotych). W ten sposób powstaje firma niezależna od jej właścicieli (wspólników) w tym sensie, że ewentualne długi nie mogą być pokrywane z ich prywatnego majątku. Jednocześnie wspólnicy powołują zarząd: prezesa, innych członków zarządu (w zależności od statutu spółki). Często wspólnicy sami siebie powołują na prezesa i pozostałych członków zarządu.

82

UWAGA! Jakkolwiek nazwa „spółka” sugeruje wspólne działania, to do powołania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wystarczy jedna osoba. Co więcej, właściciel tej spółki może być jednocześnie jej prezesem. W tym ostatnim przypadku stosuje się szczegółowe zasady prowadzenia spółki − warto skonsultować się w tej sprawie z ekspertem.

Pamiętaj: Wspólnicy spółki nie odpowiadają swoim majątkiem za długi spółki. Osoby zatrudnione w spółce też, co do zasady, nie, ale w wypadku członków zarządu (wszystkich, nie tylko prezesa) są wyjątki. Można domagać się spłacenia długów spółki z prywatnego majątku członków zarządu, gdy egzekucja długu z majątku spółki okaże się bezskuteczna.

1.2.2. Spółka komandytowa Do tej spółki z kolei zawsze potrzebne są przynajmniej dwie osoby, na zasadzie „ja mam pomysł na biznes i wiem, jak go prowadzić, ty masz pieniądze – załóżmy razem spółkę”. Osoba, która wykłada pieniądze, nazywa się „komandytariuszem”. Ona dała pieniądze i właściwie tylko czeka na zysk z działalności. Ten, kto prowadzi cały ten biznes, to „komplementariusz”. Co więcej, odpowiada on za długi spółki całym swoim majątkiem, również prywatnym.

UWAGA!

Nie ma minimalnego kapitału początkowego, który powinien włożyć komandytariusz. Teoretycznie może to być nawet 1 złoty. Ale pamiętaj, że spółka z tak małym kapitałem może być uznana za mało wiarygodną.

2. Jaka forma biznesu jest dla mnie? Znasz już podstawowe formy prowadzenia biznesu w Polsce. Którą z nich wybrać? W przypadku obywateli polskich jest to decyzja wyłącznie ekonomiczna (co się bardziej opłaca, zwłaszcza jeśli chodzi o rozliczanie podatkowe i inne daniny). W przypadku cudzoziemców ważne są także kwestie prawne. Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością czy też spółkę komandytową może założyć każdy cudzoziemiec (nawet będąc za granicą − przez adwokata lub radcę prawnego). Jednoosobową działalność gospodarczą prowadzić mogą tylko ci, którzy mają któryś z poniższych dokumentów:

83

OO zezwolenie na pobyt stały, OO zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej, OO status uchodźcy, ochronę uzupełniającą lub zgodę na pobyt ze względów humanitarnych, OO Kartę Polaka, OO zezwolenie na pobyt czasowy w celu kształcenia się na studiach stacjonarnych, studiach doktoranckich lub na kursie przygotowawczym do podjęcia nauki na tych studiach (art. 144 ustawy o cudzoziemcach),

UWAGA!

Nie wystarczy sam fakt, że posiadasz status studenta studiów stacjonarnych/doktoranta. Do założenia/prowadzenia jednoosobowej działalności gospodarczej musisz posiadać także ważne zezwolenie na pobyt czasowy wydane w związku ze studiami.

OO zezwolenie na pobyt czasowy (nieważne, w jakim celu wydane), jeśli cudzoziemiec jest małżonkiem obywatela polskiego, OO zezwolenie na pobyt czasowy w celu połączenia z rodziną cudzoziemca przebywającego w Polsce wydane na podstawie art. 159 ustawy o cudzoziemcach (np. jeśli obywatel Ukrainy otrzymał w Polsce zezwolenie na pobyt stały, to jego żona może prowadzić jednoosobową działalność gospodarczą, gdy otrzyma zezwolenie na pobyt czasowy w celu połączenia z rodziną). Oprócz tego możesz prowadzić jednoosobową działalność gospodarczą, jeśli miałeś wcześniej takie prawo na podstawie opisanych wyżej kryteriów, a następnie uzyskałeś zezwolenie na pobyt czasowy w  celu biznesowym (art. 142 ustawy o  cudzoziemcach). W praktyce najczęściej dotyczy to przypadków, gdy osoba, która prowadziła jednoosobową działalność gospodarczą posiadając zezwolenie na pobyt czasowy w celu kształcenia się na studiach stacjonarnych chce bezpośrednio po studiach przedłużyć swój pobyt w  Polsce opierając się na wcześniej prowadzonym biznesie. Taka osoba będzie mogła kontynuować jednoosobową działalność gospodarczą tylko, jeśli otrzyma wspomniane zezwolenie na pobyt czasowy w celu biznesowym (oczywiście, nie dotyczy to osób, które mają prawo do prowadzenia jednoosobowej działalności gospodarczej na innej podstawie, np. Karty Polaka).

UWAGA! Samo ukończenie studiów stacjonarnych lub doktoranckich nie daje Ci automatycznie prawa do prowadzenia firmy w  formie jednoosobowej działalności gospodarczej przez resztę życia (w przeciwieństwie do wykonywanej pracy − jak już wiesz, ukończenie studiów stacjonarnych w Polsce powoduje „na zawsze” zwolnienie

84

z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę − por. rozdział IV punkt 1.). Dlatego już w trakcie studiów pomyśl, czy nie warto byłoby założyć własnej jednoosobowej firmy, zwłaszcza że uzyskiwanie dochodów z firmy może Ci się w przyszłości przydać, jeśli na podstawie działalności gospodarczej będziesz chciał uzyskać zezwolenie na pobyt czasowy (wspomniany art. 142 ustawy o cudzoziemcach, por. też wyżej, rozdział IV pkt 2.4.).

UWAGA!

Przebywając w  Polsce na tzw. „stampili” masz prawo wykonywać jednoosobową działalność gospodarczą, jeśli poprzednie zezwolenie na pobyt czasowy dawało Ci takie prawo − na przykład, jeśli skończyło Ci się ostatnie zezwolenie na pobyt czasowy z  uwagi na studia stacjonarne, a  teraz oczekujesz wydania kolejnego.

Pamiętaj: Prowadząc jednoosobową działalność gospodarczą nie mając do tego uprawnień, narażasz się nie tylko na odpowiedzialność karną (jest to wykroczenie), ale przede wszystkim na ryzyko zobowiązania Ciebie do powrotu wraz z określeniem terminu zakazu ponownego wjazdu do Polski!

KAZUS 1.: Ivan otrzymał zezwolenie na pobyt czasowy z uwagi na zaoczne studia magisterskie. Czy ma prawo zarejestrować jednoosobową działalność gospodarczą? Odpowiedź: Nie. Tylko osoby, które otrzymały zezwolenie na pobyt czasowy z uwagi na studia stacjonarne/doktoranckie, mają takie prawo. KAZUS 2.: Borys skończył stacjonarne studia licencjackie na jednej z białostockich uczelni. Postanowił poszukać pracy w Polsce i na tej podstawie otrzymał zezwolenie na pobyt czasowy dla absolwenta poszukującego pracy. Po kilku tygodniach zdecydował, że jednak chciałby rozpocząć w Polsce własny biznes. Czy ma prawo zarejestrować jednoosobową działalność gospodarczą? Odpowiedź: Niestety, nie. Takie prawo Borys miałby, gdyby zarejestrował działalność jeszcze mając zezwolenie na pobyt czasowy z uwagi na studia stacjonarne, a następnie wnioskował o zezwolenie na pobyt czasowy z uwagi na działalność gospodarczą. Borys ma za to − jak każdy cudzoziemiec − prawo założyć spółkę z o.o. lub komandytową.

85

3. Jakie kroki zaprowadzą mnie do mojego biznesu? Zakładanie poszczególnych rodzajów działalności: 3.1. Jednoosobowa działalność gospodarcza Jednoosobową działalność gospodarczą założysz bezpłatnie. Wniosek możesz wypełnić przez internet, ale będziesz musiał się udać do najbliższego urzędu miasta/gminy/dzielnicy, aby go podpisać. Poniżej znajdziesz informacje, jak krok po kroku dokonać rejestracji.

WWW

wejdź na stronę: www.firma.gov.pl wybierz opcję: „Wypełnij wniosek przez internet” wybierz opcję: „Załóż działalność gospodarczą”

We wniosku, oprócz danych osobowych, będziesz musiał podać m.in.: —— nazwę (musi zawierać Twoje imię i  nazwisko. Możesz też wskazać dodatkowy człon nazwy − np. „RUSWELT Ignacy Borejko”, —— klasyfikację PKD, czyli kody określające dziedzinę Twojego biznesu. Wyszukiwarkę kodów PKD możesz znaleźć tutaj: https://www.biznes.gov.pl/tabela−pkd/ albo tutaj: http://www.pkd.com.pl/wyszukiwarka/ , —— informację o ubezpieczeniu (najczęściej będzie to Zakład Ubezpieczeń Społecznych), —— informację o  właściwym Naczelniku Urzędu Skarbowego (musisz sprawdzić, jaki urząd skarbowy jest właściwy dla Twojego miejsca zamieszkania, np. tutaj: http://bazy.hoga.pl/urzedy.asp ), —— formę opodatkowania oraz sposób prowadzenia księgowości (dla mniejszych firm najprostszym sposobem prowadzenia księgowości jest księga przychodów i rozchodów, a forma opodatkowania − liniowa; więcej informacji o podatkach: patrz niżej, pkt 4.1.), —— numer firmowego rachunku bankowego (jeśli posiadasz). Przy prowadzeniu działalności gospodarczej warto założyć oddzielny rachunek bankowy na firmę (niekiedy jest to także obowiązek). Banki oferują różne opłaty i prowizje dla rachunków firmowych, więc warto porównać oferty!

86

Pamiętaj: Gdy wypełnisz i zaakceptujesz w internecie wniosek o zarejestrowanie jednoosobowej działalności gospodarczej, musisz udać się do właściwego dla Ciebie urzędu miasta, gminy lub dzielnicy w celu osobistego podpisania Twojego wniosku. Masz na to 7 dni. Również w  przeciągu 7 dni od daty rozpoczęcia działalności gospodarczej musisz przekazać do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych formularz ZUS ZUA lub ZUS ZZA (patrz niżej, pkt 4.2.) Rejestrując jednoosobową działalność gospodarczą, automatycznie otrzymasz numery NIP (do celów podatkowych) i REGON (do celów statystycznych) – o  ile już wcześniej nie otrzymałeś tych numerów, np. w  związku z  poprzednią rejestracją działalności gospodarczej

3.2. Rejestracja spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz komandytowej Rejestracji spółki z o.o. oraz komandytowej można dokonać na dwa sposoby: albo w sposób tradycyjny − u notariusza i w sądzie, albo przez internet. Zasadniczo o wiele korzystniejsza jest rejestracja internetowa. Warto jednak znać oba sposoby, w szczególności, że z metody internetowej obecnie mogą skorzystać tylko cudzoziemcy posiadający w Polsce kartę pobytu.

3.2.1. Tradycyjna forma rejestracji Aby zarejestrować spółkę w tradycyjny sposób, powinieneś sporządzić jej statut (np. przy pomocy eksperta). Statut powinien zawierać m.in.: —— nazwę i adres siedziby, —— przedmiot działalności biznesowej, —— wysokość kapitału zakładowego, —— liczbę i wartość udziałów posiadanych przez poszczególnych wspólników, —— w przypadku spółki komandytowej: zakres odpowiedzialności komandytariusza wobec wierzycieli (suma komandytowa).

Pamiętaj:

Statut spółki powinien być podpisany przez wszystkich wspólników

u notariusza.

87

Kolejnym krokiem jest zarejestrowanie spółki w Krajowym Rejestrze Sądowym poprzez złożenie wniosku do sądu rejestrowego. W celu ustalenia właściwego sądu pomocny jest plik „Lista Wydziałów Gospodarczych Krajowego Rejestru Sądowego zawierająca adresy, numery telefonów oraz wykaz właściwości dla każdego wydziału” dostępny na stronie: https://bip.ms.gov.pl/pl/rejestry−i−ewidencje/krajowy−rejestr−sadowy/adresy/ Wniosek o zarejestrowanie spółki składa się na formularzu. Dla spółki z o.o. jest to formularz KRS-W3, dla komandytowej – KRS-W1. Dodatkowo dla obu typów spółek składa się inne formularze, m.in. w zakresie przedmiotu działalności, wspólników, czy też osób uprawnionych do reprezentowania spółki. Oprócz tego należy złożyć dodatkowe załączniki, m.in. statut spółki, listę wspólników, wzory podpisów członków zarządu oraz dowód dokonania opłat. Czas rejestracji od chwili złożenia dokumentów do sądu wynosi kilka tygodni.

UWAGA! Tradycyjny sposób rejestrowania spółek to dość skomplikowany proces. Warto w każdym wypadku skonsultować się z ekspertem odnośnie do szczegółów tej procedury.

Jakie są koszty tradycyjnego sposobu rejestracji spółki z  o.o. i  komandytowej? Zakładając, że kapitał początkowy spółki wynosi 5000 złotych, koszty są następujące: OO opłaty u notariusza, w tym wypisy statutu spółki oraz podatek − ok. 400 złotych, OO opłaty dla sądu − 600 złotych. Dodatkowo należy opłacić konsultacje eksperta, jeśli korzystamy z  jego pomocy. Tutaj panuje „wolny rynek” i  stawki są bardzo różne. Przy większym kapitale opłaty u notariusza są proporcjonalnie wyższe.

3.2.2. Rejestracja spółki przez internet Możesz również zarejestrować spółkę z o.o. lub komandytową nie wychodząc z domu! Popularnie nazywa się to „spółka S24”. Potrzebny jest tylko komputer z  internetem. W dodatku nie tylko jest wygodniej, ale też taniej i szybciej! Jak jednak wspomniano, rejestracja internetowa jest dostępna tylko dla cudzoziemców posiadających polską kartę pobytu.

UWAGA!

Zakładając spółkę przez internet musisz skorzystać ze wzoru statutu podanego na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości. Wzór ten ma kilka wariantów i  zawiera standardowe zapisy, jeśli więc nie planujesz skomplikowanych zasad funkcjonowania Twojej spółki, zapewne ten wzór będzie dla Ciebie wystarczający.

88

Pamiętaj: Podpisanie umowy spółki S24 wymaga fizycznej obecności wszystkich wspólników przy tym samym komputerze!

Aby założyć spółkę z o.o. lub komandytową przez internet, musisz wejść na stronę https:// ekrs.ms.gov.pl/ i kliknąć na „utwórz konto”. Każdy ze wspólników spółki musi utworzyć konto dla siebie. Gdy już będziesz miał aktywne konto, na tej samej stronie będziesz mógł się zalogować i rozpocząć proces rejestracji, podając kolejne dane Twojej spółki (takie, jak w spółce tradycyjnej) oraz decydując się na któryś z wariantów poszczególnych punktów statutu (np. czy spółka będzie miała Radę Nadzorczą, czy nie).

Pamiętaj: Jakkolwiek proces rejestracji spółki przez internet jest o wiele prostszy od tradycyjnego, to i tak warto uzyskać porady od eksperta − np. jaki wariant statutu będzie dla Ciebie najkorzystniejszy. Szczegółowy poradnik w formacie PDF dotyczący rejestracji internetowej znajdziesz na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości: https:// ekrs.ms.gov.pl/pomoc .

Jakie są opłaty za rejestrację spółki przez internet? O wiele mniejsze! Po pierwsze, nie płacisz za wizytę u notariusza. Po drugie, tańsze są koszty sądowe − 350 złotych plus opłata za transfer (ok. 15 zł). Dodatkowo należy zapłacić podatek, który również jest niższy (0,5% od kapitału spółki minus opłaty sądowe − w przypadku kapitału 5000 zł to 23 złote).

UWAGA! W  przypadku rejestracji internetowej spółki samemu należy wypełnić deklarację podatkową (PCC), obliczyć i  wpłacić podatek na konto właściwego urzędu skarbowego w przeciągu 14 dni od daty rejestracji (w przypadku tradycyjnej rejestracji podatek pobiera notariusz).

Rejestracja spółki przez internet zajmuje (a przynajmniej powinna zająć) 1 dzień roboczy. Stąd też nazwa spółki – S24.

89

Porównanie sposobów rejestracji spółki z o.o. i komandytowej

Kto może

Sposób tradycyjny

Internet (spółka S24)

Wszyscy cudzoziemcy

Cudzoziemcy posiadający polską kartę pobytu

Opłaty za założenie spółki Ok. 1100 zł (dla kapitału 5 tys. zł), nie licząc usług eksperta

Ok. 400 zł

Czas rejestracji

Kilka tygodni

1 dzień roboczy

Treść statutu spółki

Dowolna, zgodna z  przepi- Wyłącznie wzory statutu sami prawa spółki dostępne na stronie ministerstwa

3.3. Inkubator Przedsiębiorczości W Polsce coraz bardziej popularne stają się tzw. inkubatory przedsiębiorczości. Często są związane z ośrodkami akademickimi, ale w większości przypadków każdy może skorzystać z ich usług, nie tylko studenci. W skrócie polega to na prowadzeniu własnej firmy pod szyldem danego inkubatora w zamian za stosunkowo niewielkie miesięczne opłaty (z reguły ok. 250 zł/miesiąc). Jednak formalnie jesteś zatrudniony na umowę o dzieło lub zlecenie, co jest istotne np. przy kwestii podatków, składek ZUS (patrz niżej, pkt 3.2.), czy też legalizacji pobytu (wtedy można uzyskać zezwolenie na pobyt czasowy i pracę, a nie na działalność gospodarczą, co – jak już Ci wiadomo – jest zasadniczo prostsze). Więcej o działaniu inkubatorów, w tym informacje o ich lokalizacjach możesz znaleźć na stronie internetowej: https://inkubatory.pl/

4. Biznes i co dalej? Podstawowe obowiązki przy prowadzeniu działalności gospodarczej: Poniżej znajdują się podstawowe informacje na temat obowiązków podatkowych i ubezpieczeń społecznych (tzw. ZUS). Jak się już być może zorientowałeś, podatki i ZUS w Polsce to temat nie tylko na rozdział w książce, ale na całą epopeję. Dlatego poniższe informacje będą dotyczyły tylko kwestii związanych z początkiem prowadzenia biznesu. Z reguły i tak później kwestie wyliczania podatków i ZUS zleca się biuru księgowo-rachunkowemu lub zatrudnia się własnego księgowego. Coraz bardziej popularna staje się też księgowość internetowa (bardzo łatwo ją znaleźć w wyszukiwarce internetowej, gdy wpisze się hasło: „księgowość internetowa”).

4.1. Obowiązki podatkowe 1. Przy założeniu każdej formy działalności musisz zdecydować, czy będziesz płatnikiem

90

podatku VAT (podatek od towarów i usług). Nie musisz o tym decydować od razu. W pewnych warunkach uzyskanie statusu płatnika VAT jest obowiązkowe, ale z reguły nie dotyczy to początkujących przedsiębiorców. 2. Przy założeniu jednoosobowej działalności gospodarczej nie masz dodatkowych obowiązków związanych ze zgłoszeniami podatkowymi. 3. Po rejestracji spółki z o.o. lub komandytowej (niezależnie, czy w formie tradycyjnej czy internetowej) musisz złożyć do właściwego urzędu skarbowego formularz NIP-8 w przeciągu 21 dni od daty rejestracji. Uwaga: jeśli z prowadzonego biznesu odprowadzane są składki na ZUS (patrz niżej, punkt 3.2.), masz na to tylko 7 dni. 4. Po rejestracji spółki przez internet sam jesteś zobowiązany do zgłoszenia i wpłacenia podatku od czynności prawnych (PCC) − por. wyżej, punkt 3.2.

UWAGA!

Opisane wyżej obowiązki podatkowe dotyczą jedynie początków działalności biznesowej. Tych obowiązków jest znacznie więcej zarówno w trakcie roku podatkowego (odprowadzanie podatków), jak i po zakończeniu roku podatkowego (składanie deklaracji podatkowych i rozliczenia).

Pamiętaj: Przy kontaktach z  urzędami skarbowymi (i nie tylko) niezbędny jest numer NIP firmy. Jest on nadawany automatycznie przy pierwszej rejestracji zarówno jednoosobowej działalności gospodarczej, jak i spółki.

4.2. Zobowiązania w zakresie ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych Prowadząc firmę niekiedy będziesz musiał odprowadzać oprócz podatków również składki na ubezpieczenia społeczne (ZUS) i ubezpieczenie zdrowotne (NFZ). Dzięki temu będziesz mógł m.in. skorzystać z bezpłatnej opieki medycznej w szpitalach i przychodniach, które mają podpisaną umowę z NFZ, a w przyszłości − miejmy nadzieję − prowadzić spokojne życie emeryta w Polsce (lub w innym kraju, jeśli Polska będzie miała z nim podpisaną umowę dwustronną o  zabezpieczeniu społecznym, na podstawie której składki płacone w Polsce będą wliczały się do Twojej emerytury). Kiedy jako przedsiębiorca będziesz musiał płacić składki? W dwóch przypadkach: 1. wtedy gdy prowadzisz jednoosobową działalność gospodarczą,

91

2. wtedy gdy prowadzisz spółkę − ale tylko w przypadku, gdy jesteś jedynym jej wspólnikiem. Jaka jest wysokość składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne? W przypadku, gdy jesteś jedynym wspólnikiem spółki z o.o., składki te miesięcznie zależą od dochodu firmy, ale minimum wynoszą ok. 1100 złotych − i to niezależnie od tego, czy w danym miesiącu uzyskałeś dochód, czy nie! W przypadku jednoosobowej działalności gospodarczej jest w zasadzie podobnie, choć przez dwa pierwsze lata masz prawo do tzw. uprzywilejowanej stawki. Miesięcznie „obniżony ZUS” (w tym ubezpieczenie zdrowotne) wynosi obecnie ok. 450 złotych. Ale tutaj także panuje zasada, że płacisz nawet wtedy gdy nie uzyskujesz żadnego dochodu! Wracając do obowiązków na początku prowadzenia działalności: w przypadku rejestracji jednoosobowej działalności gospodarczej musisz przesłać do ZUS w przeciągu 7 dni formularz ZUS ZUA (czasem ZUS ZZA – najczęściej, gdy oprócz prowadzenia biznesu jesteś też gdzieś zatrudniony). KAZUS: Anna ma zezwolenie na pobyt czasowy z  uwagi na studia stacjonarne. Zarejestrowała jednoosobową działalność gospodarczą jako informatyk − twórca stron internetowych. Czy może zatrudniać innych cudzoziemców? Odpowiedź: Oczywiście. Jednak będzie musiała uzyskać dla cudzoziemców pracowników zezwolenia na pracę, jeśli takie są wymagane według polskich przepisów. Polecana lektura: Strona Pojedynczego Punktu Kontaktowego przy Ministerstwie Rozwoju: https://www. biznes.gov.pl/przedsiebiorcy/biznes−w−polsce/

92

MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE 1. Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego. 2. Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. 3. Ustawa z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach. 4. Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym. 5. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) NR 810/2009 z dnia 13 lipca 2009 r. ustanawiające Wspólnotowy Kodeks Wizowy. 6. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 5 maja 2014 r. w sprawie wiz dla cudzoziemców. 7. Rozporządzenie Ministra Spraw Zagranicznych dnia 23 kwietnia 2013 r. w sprawie opłat konsularnych. 8. Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Gabinetem Ministrów Ukrainy o zniesieniu opłat za wydawanie wiz krajowych, podpisana w Przemyślu dnia 6 czerwca 2012 r. 9. Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 25 sierpnia 2015 r. w sprawie wzoru zaświadczenia jednostki prowadzącej studia o przyjęciu cudzoziemca na studia lub o kontynuowaniu przez niego studiów. 10. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 21 kwietnia 2015 r. w sprawie przypadków, w których powierzenie wykonywania pracy cudzoziemcowi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest dopuszczalne bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę. 11. Rozporządzenie Ministra Pracy i  Polityki Społecznej z  dnia 1 kwietnia 2015 r. w sprawie wydawania zezwolenia na pracę cudzoziemca. 12. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 23 lutego 2015 r. w sprawie środków finansowych wymaganych od cudzoziemca wjeżdżającego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz dokumentów, które mogą potwierdzić możliwość uzyskania takich środków, a  także cel i  czas trwania planowanego pobytu. 13. Projekt rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji zmieniającego rozporządzenie w sprawie środków finansowych wymaganych od cudzoziemca wjeżdżającego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz dokumentów, które mogą potwierdzić możliwość uzyskania takich środków, a także cel i czas trwania planowanego pobytu.

93

14. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 maja 2014 r. w sprawie minimalnej wysokości środków finansowych, jakie musi posiadać cudzoziemiec podejmujący lub kontynuujący studia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, oraz dokumentów mogących potwierdzić możliwość uzyskania takich środków. 15. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 stycznia 2009 r. w sprawie określenia przypadków, w których zezwolenie na pracę cudzoziemca jest wydawane bez względu na szczegółowe warunki wydawania zezwoleń na pracę cudzoziemców. 16. Projekt rozporządzenia Rady Ministrów zmieniającego rozporządzenie w sprawie minimalnej wysokości środków finansowych, jakie musi posiadać cudzoziemiec podejmujący lub kontynuujący studia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, oraz dokumentów mogących potwierdzić możliwość uzyskania takich środków. 17. Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej. 18. Ustawa z dnia 15 września 2000 r. − Kodeks spółek handlowych. 19. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy. 20. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny. 21. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego. 22. Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. 23. Ustawa z dnia 3 grudnia 2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania. 24. Ustawa z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę. 25. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11 września 2015 r. w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę w 2016 r. 26. Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. 27. Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych. 28. Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. 29. Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. 30. Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

94

NOTY O AUTORACH Adam Chmura – prawnik, aplikant radcowski w  Okręgowej Izbie Radców Prawnych w  Warszawie, absolwent Wydziału Prawa i  Administracji Uniwersytetu Warszawskiego (dyplom z wyróżnieniem – praca magisterska poświęcona prawnokarnym i administracyjnoprawnym konsekwencjom nielegalnego przekroczenia granicy); od 2011 r. członek i pracownik Stowarzyszenia Interwencji Prawnej (SIP), w którym udziela bezpłatnych porad prawnych cudzoziemcom, koordynuje działania związane z  pracami legislacyjnymi nad zmianami w prawie migracyjnym i azylowym (reprezentował SIP na wszystkich etapach prac legislacyjnych nad projektem nowej ustawy o cudzoziemcach) oraz odpowiada za kontakty ze Strażą Graniczną, w szczególności w obszarze detencji cudzoziemców; trener z zakresu prawa o cudzoziemcach. Michał Górski – prawnik i  historyk. W  stowarzyszeniu działa od 2010 roku, od 2012 udziela bezpłatnych porad prawnych w ramach Sekcji do Spraw Cudzoziemców. Trener z zakresu prawa o cudzoziemcach (m.in. dla Akademii Leona Koźmińskiego w Warszawie, International Organization for Migration, Instytutu Spraw Publicznych). Autor publikacji z tej tematyki. Patrycja Mickiewicz – radca prawna, członkini Stowarzyszenia Interwencji Prawnej, gdzie w ramach Sekcji do Spraw Cudzoziemców oraz Sekcji Pomocy Dziecku i Rodzinie zajmuje się bezpłatnym poradnictwem prawnym oraz przeciwdziałaniem dyskryminacji ze względu na rasę, pochodzenie etniczne czy narodowość. Trenerka z  zakresu prawa o cudzoziemcach, autorka publikacji oraz tekstów informacyjnych o tej tematyce. Magdalena Sadowska – aplikantka radcowska, absolwentka Wydziału Prawa i  Administracji Uniwersytetu Warszawskiego (dyplom z  wyróżnieniem), prawniczka w  Stowarzyszeniu Interwencji Prawnej. W stowarzyszeniu udziela bezpłatnych porad prawnych w ramach Sekcji do Spraw Cudzoziemców, której beneficjentami są cudzoziemcy zamieszkujący w Polsce (pomoc prawna z zakresu legalizacji pobytu w Polsce, ochrony międzynarodowej oraz prawa administracyjnego, karnego i cywilnego). Autorka publikacji z zakresu prawa migracyjnego i praw człowieka. Joanna Subko – prawniczka w Stowarzyszeniu Interwencji Prawnej, absolwentka prawa na Uniwersytecie Warszawskim oraz prawa biznesowego na Uniwersytecie w  Poitres. W stowarzyszeniu udziela bezpłatnych porad prawnych w ramach Sekcji do Spraw Cudzoziemców, której beneficjentami są cudzoziemcy zamieszkujący w Polsce. Od lipca 2014 do grudnia 2014 roku w ramach projektu realizowanego w partnerstwie z Mazowieckim Urzędem Wojewódzkim udzielała porad prawnych w Wydziale ds. Cudzoziemców. Prowadzi również szkolenia z zakresu prawa migracyjnego.

95

Ewelina Wegner – filolog, tłumacz przysięgły języka rosyjskiego. W Stowarzyszeniu

Interwencji Prawnej od lipca 2014 r. doradza cudzoziemcom w kwestiach legalizacji pobytu oraz udziela informacji na temat legalnej pracy w Polsce i sposobu załatwienia różnych spraw urzędowych. W trakcie trwania projektu Centrum Informacyjne dla Cudzoziemców 2, realizowanego w partnerstwie z Mazowieckim Urzędem Wojewódzkim udzielała informacji prawnych również w urzędzie oraz uczestniczyła w  charakterze tłumacza w  przesłuchaniach w  sprawie udzielenia cudzoziemcom zezwolenia pobytowego.

96

Niniejsza publikacja powstała w ramach projektu „Krok do kariery - wsparcie studentów białostockich uczelni wyższych nie będących obywatelami UE w wejściu na rynek pracy” współfinansowanego ze środków Funduszu Azylu, Migracji i Integracji oraz budżetu państwa.

Fundacja OKNO NA WSCHÓD została utworzona w 2008 roku. Jest apolityczną, niezależną organizacją pozarządową działającą na rzecz budowy dobrosąsiedzkich relacji Polski z krajami Europy Wschodniej oraz rozwoju społecznego i gospodarczego województwa podlaskiego. W obszarze współpracy międzynarodowej działalność fundacji obejmuje: promocję polskich dobrych praktyk w zakresie demokratycznych i wolnorynkowych przemian, promocję Polski oraz wiedzy o współczesnej Polsce, w tym nauczanie języka polskiego w oparciu o szkolenia stacjonarne oraz e-learningowe, inicjowanie kontaktów i współpracy między podmiotami i grupami zawodowymi z Polski i krajów Europy Wschodniej. Realizując cele dotyczące rozwoju społecznego i gospodarczego województwa podlaskiego, Fundacja OKNO NA WSCHÓD zajmuje się: wsparciem grup wykluczonych lub zagrożonych wykluczeniem społecznym oraz aktywizacją zawodową osób bezrobotnych. Fundacja prowadzi jedyne w regionie Centrum wspierające studentów białostockich uczelni wyższych ze wschodu w integracji ze społecznością lokalną oraz pomocy w kwestiach związanych ze studiami w Polsce, legalizacją pobytu, podejmowaniem pracy itp. www.studyinbialystok.pl. W roku 2015 Fundacja uruchomiła pierwszą bezpłatną platformę e-learningową umożliwiającą naukę języka polskiego dla osób rosyjskojęzycznych – www.polskijazyk.pl

ISBN: 978-83-943286-1-0 Niniejsza publikacja jest dystrybuowana bezpłatnie i nie jest przeznaczona do sprzedaży.

Publikacja współfinansowana ze środków Funduszu Azylu, Migracji i Integracji oraz budżetu państwa. «Bezpieczna przystań»