Streszczenia Abstracts

Sesja plenarna Wczesne uszkodzenia sprawności intelektualnej Jerzy Vetulani

Instytut Farmakologii PAN w Krakowie ul. Smętna 12, 31-343 Kraków, [email protected]

Starzenie się jest uważane za zjawisko nieuchronne, powoduje osłabienie funkcji życiowych, zwłaszcza reprodukcyjnych i intelektualnych. Proces starzenia, definiowany jako przewaga procesów inwolucyjnych nad rozwojowymi, zaczyna się od okresu dojrzałości. Kończy się on śmiercią, która jest nieuchronna, ponieważ ewolucja faworyzuje optymalizację długowieczności: ustalenie takiej przeciętnej długości życia, która danemu gatunkowi zapewnia maksymalny sukces reprodukcyjny. W warunkach naturalnych śmierć następuje przed rozpoczęciem starzenia się lub na jego początku. Człowiek z dużym powodzeniem potrafi się chronić przed śmiercią powodowaną przez inne gatunki, a w wyniku rozwoju medycyny żyje często do późnej starości. W ciągu 200 lat średni czas życia prawie się potroił. Przedłużenie średniego, a także nieznaczne wydłużenie maksymalnego czasu życia, nie oznacza jednak utrzymania młodości. Nawet dobre starzenie się mimo pełnej sprawności, sprawia kłopoty natury psychologicznej. Dla wielu osób bolesnym zjawiskiem jest fakt, że zanik funkcji reprodukcyjnych prowadzi do zmniejszenia atrakcyjności osób starszych jako partnerów seksualnych. Wśród wielu rzeczy psujących się z wiekiem poza pięknem fizycznym często uszkadzane są również funkcje poznawcze. Mózg jest organem odpornym na starzenie, a spadek funkcji kognitywnych z wiekiem nie jest tak wielki, ale u wielu osób występuje, prowadząc do otępienia, które występuje w połowie populacji osób powyżej 90. roku życia. Stany pośrednie między normą a otępieniem są rozmaicie klasyfikowane. Najczęściej rozpoznaje się, za Petersenem, „Mild Cognitive Impairment” (MCI), czyli łagodne uszkodzenie poznawcze. Definiuje się je jako utrzymujące się kłopoty z pamięcią, dostatecznie poważne, aby zakłócać codzienną aktywność intelektualną, a jego typowe objawy to: regularne kłopoty z przypominaniem sobie nazwisk bliskich współpracowników, coraz częstsze zapominanie o umówionych spotkaniach, stałe powtarzanie tych samych dowcipów, trudności z zapamiętaniem szczegółów co dopiero oglądanego programu TV lub przeczytanego właśnie artykułu. Kryteria MCI według Petersena to: Skargi na słabnącą pamięć (potwierdzane przez rodzinę lub opiekunów), Normalna aktywność codzienna, Normalne ogólne funkcje poznawcze (CDR=0,5), Wyniki testów pamięci poniżej przeciętnych dla wieku badanego (poniżej 1,5 SD), brak otępienia. Definicja MCI przyjęta przez International Working Group on Mild Cognitive Impairment na Ist Key Symposium: Sztokholm, 2-5 X 2003 uwzględnia również deficyty poznawcze nie dotyczące domeny pamięci: Pacjent nie jest ani normalny, ani otępiały, istnieją dowody deficytu poznawczego bądź z pomiarów obiektywnych, bądź z subiektywnych relacji pacjenta lub opiekuna, codzienne aktywności życiowe są zachowane, a złożone funkcje instrumentalne albo pozostają nienaruszone, albo są osłabione w minimalnym stopniu. Badanie przesiewowe pod kątem wystąpienia MCI nie mogą się ograniczać do wywiadu, ale trzeba stosować proste testy psychologiczne. Niestety Minimental State Examination nie jest bardzo czuły, znacznie czulszy jest prosty test Mini-Cog (Borson i wsp. Int J Geriatr Psychiatry. 2000;15:1021-1027). Obrazowanie mózgu pozwala uściślić diagnozę. Atrofia hipokampa jest najwcześniejszym anatomicznym objawem uszkodzenia funkcji poznawczych i jest bardzo powszechna już w przypadkach łagodnych deficytów poznawczych. Zmianom wolumetrycznym hipokampa towarzyszą zaburzenia funkcjonalne i metaboliczne MCI występuje u 10% populacji w wieku 65+ lat, jest jednostką bardzo niejednorodną, jego diagnoza nie jest diagnozą etiologiczną. Występuje w dwóch formach: amnestycznej, uważanej za prodrom choroby Alzheimera, oraz wielodomenowej, która może być wynikiem fizjologicznego starzenia się, ale może też być prodromem różnego typu chorób otępiennych. Ryzyko rozwinięcia choroby

338 I Kongres Polskiego Towarzystwa Psychogeriatrycznego (PTPG) Otępienie – nauka i praktyka

Alzheimera u pacjentów z MCI jest bardzo wysokie, konwersja wynosi 12% rocznie i 80% w ciągu 10 lat w porównaniu z pojawianiem się choroby Alzheimera w populacji ogólnej w wieku 65+, gdzie wynosi ono 1-2% rocznie. Czynnikami poważnie pogarszającymi rokowanie są, poza uszkodzeniami dotyczącymi wyłącznie domeny pamięci, niesienie genu ApoE4 oraz niska objętość hipokampa. Znaczenie czynników genetycznych jako mocnych wskaźników schorzenia może oznaczać ich pełną penetrancję i ekspresję, jeżeli pacjent żyje dostatecznie długo (AD dominuje w populacji 80+). Po dziś dzień, nikt nie znalazł magicznej kuli blokującej nieubłaganie postępujący przebieg AD. Jednakże poszukiwania trwają, a panel doradczy FDA w dniu 13 III 2001 orzekł, że „MCI, schorzenie odmienne od choroby Alzheimera, jest uzasadnionym celem dla nowych terapii lekami, niezależnie od tego, czy są to leki spowalniające progresję choroby Alzheimera, czy nie. „Wśród leków proponowanych i budzących nadzieję poważną pozycję zajmują standaryzowane ekstrakty z Ginkgo biloba, chociaż opinie na temat ich skuteczności są bardzo rozbieżne. Jest to zapewne spowodowane wielką różnorodnością w przygotowywaniu preparatów – od naparów do wysoko stężonych wyciągów oraz brakiem standaryzacji produktu. Kontrowersje dotyczące skuteczności stosowania ekstraktów Ginkgo biloba wciąż istnieją, ale opublikowana w zeszłym roku metaanaliza działania standaryzowanych ekstraktów ginkgo, EGb 761, przeprowadzona dla cieszącej się bardzo wielkim autorytetem, ostrożnej i zachowawczej bazy danych Cochrane, wskazuje na pozytywne ich działanie w poprawie funkcjonowania osób starych, zarówno po stosowaniu krótszym, jak i dłuższym. Nie ulega wątpliwości, że zdrowy tryb życia ma zasadnicze działanie chroniące przed MCI, ale wspomaganie lekami ma również istotne znaczenie.

Łagodne zaburzenia poznawcze-rozpoznawanie i postępowanie Tomasz Gabryelewicz

Zakład Badawczo-Leczniczy Chorób Zwyrodnieniowych CUN, Instytut Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej PAN im. Mirosława Mossakowskiego ul. Pawińskiego 5, 02-106 Warszawa, [email protected]

Aktywność poznawcza obejmuje większość złożonych czynności umysłowych jak: procesy spostrzegania, językowe, pamięć, myślenie, funkcje wzrokowo – przestrzenne i wykonawcze. Zaburzenia funkcji poznawczych są jednym z głównych problemów zdrowotnych osób w podeszłym wieku. Nie są one związane jedynie z otępieniem. Obniżenie zdolności poznawczej i subiektywne skargi na upośledzenie pamięci mogą być związane z naturalnym procesem starzenia się. Określenie Łagodne zaburzenia poznawcze (ang. Mild Cognitive Impairment- MCI) pierwszy raz zostało użyte przez Reisberga i wsp., (1988) przy opisie trzeciej fazy Skali Ogólnej Deterioracji (ang. The Global Deterioration Scale-GDS). Stwierdzono, że MCI różni się od związanych z wiekiem zmian poznawczych (GDS 1 i 2) i od wczesnej choroby Alzheimera (ang. Alzheimer’s disease-AD) (GDS 4). Kryteria diagnostyczne MCI zaproponowała Mayo Clinic Group (Petersen i wsp., 1997) określając je jako stan przejściowy pomiędzy fizjologicznym starzeniem się i prawdopodobną AD: (1) skargi na upośledzenie pamięci wyrażane przez chorego, jego rodzinę lub jego lekarza; (2) prawidłowa codzienna aktywność życiowa; (3) prawidłowe globalnie funkcjonowanie poznawcze; (4) obiektywnie stwierdzone pogorszenie pamięci lub upośledzenie innego obszaru poznawczego potwierdzone odchyleniami standardowymi 1,5-2,0 poniżej wartości odpowiednich dla wieku; (5) CDR=0,5; (6) brak otępienia. MCI jest heterogennym zespołem objawów klinicznych, z wysokim ryzykiem rozwinięcia się otępienia. W grupie tej chorzy i/lub ich rodziny zgłaszają istotne pogorszenie pamięci lub innych funkcji poznawczych i choć prosta codzienna aktywność (np. ubieranie, mycie, jedzenie) nie jest zaburzona, to pogarsza się aktywność złożona (np. planowanie, analizowanie) i w konsekwencji obniża się jakość życia chorych. Wyniki badań neuropsychologicznych nie są na tyle obniżone, żeby uzasadnić rozpoznanie otępienia. Opisywane są różne typy MCI (Petersen i wsp., 2001): (1) amnestyczne MCI (ang. amnestic MCI)-> AD; MCI z nieznacznie zaburzonymi wieloma funkcjami poznawczymi -> otępienie naczyniopochodne, AD; MCI z zaburzoną pojedynczą funkcją poznawczą, ale nie pamięcią -> otępienie czołowo-skroniowe, otępienie z ciałami Lewy’ego, otępienie naczyniopochodne, pierwotna afazja postępująca, otępienie w chorobie Parkinsona, AD.

339 I Kongres Polskiego Towarzystwa Psychogeriatrycznego (PTPG) Otępienie – nauka i praktyka

Najbardziej pomocna do różnicowania normy, MCI i AD jest ocena sprawności pamięci epizodycznej, semantycznej, funkcji wzrokowo-przestrzennych i uwagi (Arnaiz i wsp., 2000). Upośledzenie pamięci we wczesnej AD charakteryzuje się ograniczeniem zdolności do korzystania z zasobów pojęciowych i semantycznych, a także przechowywania nowo wyuczonych informacji i odtwarzania ich z odroczeniem. Najczęściej, w badaniach do rozpoznawania MCI używana jest Kliniczna Skala Oceny Otępienia (Clinical Dementia Rating Scale - CDR). Zwykle chorzy z MCI oceniani są na CDR=0,5. MCI występują u 15-30% osób≥60 r.ż. Różne badania wykazują, że w ciągu roku otępienie rozwija się u 6-15% osób z MCI. MCI i wczesna AD mają wiele psychologicznych, fizjologicznych, neurochemicznych i genetycznych podobieństw. Są jednak objawy, które istotnie je różnicują. W MCI przede wszystkim upośledzona jest pamięć, podczas gdy AD charakteryzuje się dodatkowo poważnymi zaburzeniami procesów postrzegania, uwagi, orientacji, myślenia, językowych oraz funkcji wzrokowo-przestrzennych i wykonawczych. W przeciwieństwie do AD nie u wszystkich osób z MCI występuje pogorszenie, a niektórzy ujawniają poprawę. Ponadto, z MCI może rozwinąć się nie tylko AD, ale i inne otępienia. Piśmiennictwo: 1. Arnaiz E, Blomberg M, Fernaeus S, Wahlund L, Winblad B, Almkvist O (2000) Psychometric discrimination of Alzheimer’s disease and mild cognitive impairment. Alzheimer’s Report 2, 97-104. 2. Petersen RC, Smith GE, Waring SC, Ivnik RJ, Kokmen E, Tangelos EG (1997). Ageing, memory, and Mild Cognitive Impairment. Int Psychogeriatr 9, 65-70. 3. Petersen RC, Doody R, Kurz A, Mohs RC, Morris JC, Rabins PV, Ritchie K, Rossor M, Thal L, Winblad B (2001). Current concepts in mild cognitive impairment. Arch Neurol 58, 1985-1992. 4. Reisberg B, Ferris SH, de Leon MJ, Sinaiko E, Franssen E, Kluger A, Mir P, Borenstein J, George AE, Shulman E, Steinberg G, Cohne J (1988). Stage-specific behavioral cognitive, and in vivo changes in community residing subjects with Age-Associated memory impairment and Primary Degenerative Dementia of the Alzheimer type. Drug Develop Res 15, 101-114.

Organizacja psychogeriatrycznej służby zdrowia w Polsce Andrzej Kiejna, Joanna Rymaszewska Katedra i Klinika Psychiatrii AM we Wrocławiu ul. Pasteura 10, 50-367 Wroclaw, [email protected]

Wprowadzenie. Obecnie w większości rozwiniętych gospodarczo krajów zmienia się struktura wiekowa na niekorzyść ludzi młodszych. Takie tendencje, obserwowane także w Polsce, powodują wzrost liczby osób w podeszłym wieku potrzebujących pomocy medycznej, w tym psychiatrycznej. Konsekwecją jest rozwój zespołów opieki zdrowotnej ukierunkowanych i wyspecjalizowanych w tego rodzaju opiece. Cel. Charakterystyka struktury organizacyjnej psychiatrycznej opieki zdrowotnej dla osób w starszym wieku w Polsce. Metoda. Raport został przygotowany na podstawie kwestionariusza własnej konstrukcji rozesłanego do wszystkich jednostek psychogeriatrycznej służby zdrowia zidentyfikowanych na podstawie informacji z Zakładu Organizacji Zdrowia Instytutu Psychiatrii i Neurologii oraz w wyszukiwarkach internetowych. Dodatkowo korzystano z danych z Rocznika Statystycznego 2001 oraz danych ze spisu powszechnego 2002 r. Wyniki. Oficjalnie w Polsce są zarejestrowane jedynie 4 psychogeriatryczne oddziały dzienne oraz 2 zespoły dla osób z chorobą Alzheimera. Liczba oferowanych miejsc jest niska (średnio 15 miejsc na instytucję). Dodatkowo istnieje 15 psychogeriatrycznych oddziałów stacjonarnych (w sumie 486 łóżek). Średni czas pobytu wynosi 48,8 dnia (od 32 do 264,8 dnia). Pewna liczba miejsc jest również dostępna w ramach oddziałów dla przewlekle chorych, ale oficjalna statystyka nie jest dostępna. Liczba poradni psychogeriatrycznych nie jest wiadoma, prawdopodobnie większość problemów zdrowia psychicznego ludzi starszych jest rozwiązywana w ramach poradni ogólnopsychiatrycznych.

340 I Kongres Polskiego Towarzystwa Psychogeriatrycznego (PTPG) Otępienie – nauka i praktyka

Wnioski. Organizacja psychogeriatrycznej służby zdrowia jest w Polsce niedoceniana. Mimo że nie ma ograniczeń w finansowaniu takich jednostek w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia, a potrzeby znaczne, sieć psychogeriatrycznej opieki medycznej jest wciąż słabo rozwinięta.

Neuropsychologiczne i społeczne aspekty otępień Środowisko zamieszkania a poziom funkcji poznawczych i funkcjonowanie codzienne w ocenie skalami MMSE i IADL Jacek Turczyński, Leszek Bidzan

Klinika Psychiatrii Rozwojowej, Zaburzeń Psychotycznych i Wieku Podeszłego AM w Gdańsku ul. Srebrniki 1, 80-282 Gdańsk, [email protected]

Celem pracy była ocena poziomu funkcji poznawczych mieszkańców miasta oraz wsi. Badanie przeprowadzono na losowo dobranej grupie osób zamieszkujących miasto Pruszcz Gdański oraz osób zamieszkujących tereny gmin Pruszcz Gdański, Trąbki Wielkie i Pszczółki. Losowania dokonano na podstawie rejestru mieszkańców powyżej 60. roku życia. Funkcje poznawcze oceniano skalą MMSE (Mini Mental State Examination). Ponadto oceniano poziom funkcjonowania badanych za pomocą skali IADL (Instrumental Activities of Daily Living). W opracowaniu uwzględniono wyniki badania 852 osób z rejonu miejskiego i 984 z wiejskiego. Badaną populację podzielono pod względem wieku (podstawą podziału była średnia dla wieku uzyskana dla całej badanej grupy), płci, wykształcenia oraz chorób współistniejących. Analiza statystyczna wykazała, że, z wyjątkiem płci, pozostałe zmienne różnicowały badanych pod względem poziomu zaburzeń funkcji poznawczych i funkcjonowania codziennego. Zaburzenia funkcji poznawczych były bardziej nasilone wśród osób zamieszkałych na wsi, na co wpływ miał ich starszy wiek i niższy poziom wykształcenia.

Neuroobrazowanie w różnicowaniu AD i DLB Radosław Magierski, Tomasz Sobów, Iwona Kłoszewska

Klinika Psychiatrii Wieku Podeszłego i Zaburzeń Psychotycznych UM w Łodzi Czechosłowacka 8/10, 92-216 Łódź, [email protected]

Cel pracy. Ocena profilu metabolitów mózgowych z użyciem spektroskopii rezonansu magnetycznego w grupie chorych z DLB i AD znajdujących się pod opieką Poradni Przyklinicznej. Materiał. Zbadano 32 osoby (12 AD, 12 DLB, 8 zdrowych ochotników) porównywalne pod względem podstawowych zmiennych demograficznych, zakwalifikowane na podstawie badania klinicznego i neuropsychologicznego. Metody. Wykonano 1HMRS (Siemens 1,5T, short echo time SVS STEAM sequence: TE 20ms, TR 2000ms) w okolicy potylicznej, skroniowej oraz istocie białej (VOI= 8 cm3) oznaczając stężenia N-acetyloasparginianu, choliny, kreatyny oraz mioinozytolu. Wyniki. Pomiary stężenia metabolitów istoty białej zakończyły się powodzeniem u 10 chorych z AD, 8 z DLB i 8 osób zdrowych. Ocena stężenia metabolitów powiodła się u 10 chorych z AD, 9 z DLB i 8 osób zdrowych w okolicy potylicznej oraz 6 z AD, 5 z DLB i 6 osób zdrowych w okolicy skroniowej. Trudności w uzyskaniu wyników wynikały z artefaktów ruchowych oraz zaawansowanego zaniku tkanki mózgowej w badanym obszarze. Stwierdzono wzrost stężenia mI oraz wzrost współczynnika mI/Cr u chorych z AD. W grupie DLB stwierdzono słabiej wyrażony wzrost stężenia mI i współczynnik mI/Cr porównywalny do oznaczonego w grupie kontrolnej. Stężenia NAA i NAA/Cr w obu badanych grupach były niższe niż w grupie kontrolnej.

341 I Kongres Polskiego Towarzystwa Psychogeriatrycznego (PTPG) Otępienie – nauka i praktyka

Wnioski. Spadek stężenia NAA jest obserwowany zarówno w AD, jak i DLB. Wzrost stężenia mioinozytolu może być pomocny w różnicowaniu AD i DLB. W DLB badanie spektroskopowe napotyka trudności związane z drżeniem i brakiem współpracy, natomiast w obu grupach badanie okolic skroniowych jest utrudnione w związku z zanikiem tkanki mózgowej.

Ocena funkcji poznawczych u pacjentów oddziału geriatrycznego w niektórych chorobach układu krążenia Andrzej Jóźwiak1, Przemysław Guzik2

1) Oddział Geriatrii Wojewódzkiego Szpitala dla Nerwowo i Psychicznie Chorych „DZIEKANKA” w Gnieźnie 2) Klinika Chorób Wewnętrznych i Intensywnej Terapii Kardiologicznej AM w Poznaniu ul. Poznańska 15, 62-200 Gniezno, [email protected]

Schorzenia układu sercowo-naczyniowego i zaburzenia funkcji poznawczych należą do najczęstszych patologii wieku podeszłego. Nieliczne jednak badania dotyczyły zależności między tymi zespołami klinicznymi. Objawy i przebieg chorób somatycznych u starszych pacjentów często są nietypowe. Upośledzenie funkcji poznawczych dodatkowo zniekształca obraz choroby. Przeoczenie tego faktu może powodować szereg niekorzystnych następstw. Cel i metoda. W prezentowanej pracy omówiono wyniki trzech retrospektywnych analiz dotyczących korelacji między obecnością schorzeń kardiologicznych i wynikami testu Mini Mental State Examination (MMSE) u osób hospitalizowanych z jakiejkolwiek przyczyny w oddziale geriatrycznym w latach 1998-2002. Do badań zakwalifikowano pacjentów z pełnym badaniem geriatrycznym (w tym z oceną układu sercowo-naczyniowego i testem Mini Mental State Examination (MMSE) udokumentowanym w historii choroby. Grupa badana. Ogółem przeanalizowano 2630 historii chorób pacjentów w wieku 65-102 lata; średnia 76,1+/-7; 1670 kobiet. Test MMSE wykonano u 1695 osób (1096 kobiet). W tej grupie migotanie przedsionków (AF) stwierdzono u 642 chorych, objawy przebytego udaru mózgu u 291 osób, niewydolność serca (HF) u 572 pacjentów. Ponadto u 1361 chorych oceniono zależność między wartością ciśnienia skurczowego (SBP) mierzonego w chwili przyjęcia do oddziału a wynikiem MMSE. Wyniki. Obecność AF wiązała się z istotnie niższymi wynikami MMSE w porównaniu z osobami bez AF (20,7+/-7,1 i 22,2+/-6,7 punktu; p