Strategia rozwoju Miasta Zabrze na lata 2005-2015
wersja robocza
czerwiec 2005
Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej O rodek Kształcenia Samorzdu Terytorialnego im. Waleriana Pa ki 40-014 Katowice, ul. Mariacka 1
Spis tre ci 2.4.1. Procedura monitoringu....................................................................................................................... 96 2.4.2. Procedura ewaluacji .......................................................................................................................... 97
Wst p Zało eniem strategii jest sformułowanie głównych celów do osignicia przez Zabrze w cigu najbli szych dziesiciu lat i przyjcie planu najwa niejszych działa, jakie czekaj miasto w tym okresie. Jako dodatkowy, ale równie istotny cel strategii
2
nale y widzie
integracj potencjału sił lokalnych wokół wspólnego planu działa
i promocj przyjtych zamierze strategicznych wobec potencjalnych partnerów zewntrznych: inwestorów, innych władz publicznych (samorzdowych i rzdowych), dysponentów rodków pomocowych Unii Europejskiej. Dla wszystkich tych partnerów istotne jest, e w Zabrzu myli si strategicznie. Opracowanie składa si z dwóch głównych czci: raportowej i planistycznej. „Raport o stanie miasta” został sporzdzony w celu zarejestrowania wszystkich uwarunkowa rozwojowych, wystpujcych w poszczególnych dziedzinach, w chwili przystpowania do opracowania strategii miasta. Tak wyznaczony cel determinuje przyjcie odpowiedniego zakresu opracowania. Raport nie jest i nie mo e by zbiorem wszelkich mo liwych do uzyskania danych o Zabrzu. Dane selekcjonowane s pod ktem przydatnoci przy opracowaniu strategii. Odnonie drugiej (planistycznej) czci opracowania istotne jest stwierdzenie, e jej zakres obejmuje poziom strategiczny, a wic – elementy istotne w perspektywie wieloletniej i majce (przynajmniej poredni) wpływ na pomylno całego miasta. Nie znalazło si, wic w opracowaniu miejsce dla wielu spraw zbyt szczegółowych lub wa nych tylko jednostkowo, lub takich, których wa no jest z natury dorana. W szczególnoci nie ma miejsca w strategii na zbyt szczegółowe rozstrzygnicia realizacyjne, które niepotrzebnie krpowałyby bie ce zarzdzanie miastem, a z drugiej strony, w perspektywie wieloletniej, skazane byłyby na nieuniknione błdy wynikajce z nieznajomoci dzisiaj wielu szczegółów przyszłej sytuacji, w jakiej bd realizowane. W analizie heurystycznej ABC umieszczonej w raporcie eksperci wyłonili elementy istotne dla rozwoju miasta, które maj odniesienie do rzeczywistoci i stanowi punkt wyjcia dla okrelenia dalszych działa strategicznych. Nale y odnotowa , e zarówno Atuty, Bariery i To co Ciekawe to takie składowe raportu, na które maj realny wpływ realizatorzy strategii. Std, wic brak w analizie ABC takich szans czy zagro e, które wynikaj z ogólnej sytuacji gospodarczej, prawnej czy finansowej kraju – sytuacji, na któr władze samorzdowe, rodowiska społeczne czy przedsibiorcy nie maj niemal adnego wpływu. Nie znaczy to wcale, e Raport i Plan Strategiczny nie uwzgldniaj okolicznoci, w jakich strategia bdzie realizowana. Te odniesienia znajdujemy w czci opisowej Raportu.
3
4
Cz
1:
Raport o stanie miasta
5
Pierwsza cz niniejszego opracowania – Raport o stanie miasta – zawiera syntetyczn informacj o uwarunkowaniach strategicznych przyszłego rozwoju Zabrza. Raport stanowi podstaw do dokonania wyboru celów strategicznych opisanych w czci drugiej niniejszego opracowania. Do sformułowania raportu wykorzystano materiały ródłowe z dokumentów
miasta, dane statystyki publicznej, dane zgromadzone przez liczne podmioty miejskie, powiatowe i wojewódzkie. Wzito pod uwag wyniki ankiety przeprowadzonej wród mieszkaców, propozycji oraz dyskusji z przedstawicielami samorzdu terytorialnego, jak równie pracowników Urzdu Miasta. Celem raportu jest uchwycenie i zdefiniowanie zarówno przewag konkurencyjnych, jak i słaboci układu lokalnego. Chodzi zarówno o wskazanie, jakie szanse lokalne nale y wykorzysta , jak te , jakie zagro enia nale y 6
przewidzie i zawczasu stara si im zapobiec. O ile ten pierwszy cel jest stosunkowo łatwy do zrealizowania, o szansach i przewagach mówi si łatwo, o tyle cel drugi – wskazanie zagro e i słaboci – bywa w praktyce trudniejszy, a to ze wzgldu na naturalny opór społecznoci lokalnej, co do przyjcia krytycznych opinii ludzi z zewntrz. Tymczasem, jeli diagnoza zawarta w raporcie nie ma by tylko laurk, eksperci musz zdoby
si na absolutn szczero
we wskazywaniu potencjalnych
zagro e. Dlatego włanie w niniejszym raporcie zespół ekspertów wyra a tak e krytyczne opinie o niektórych aspektach rozwoju miasta, w przekonaniu,
e tylko
odwa ne przyjcie takiej trudnej diagnozy daje szans przyjcia przez Zabrze dobrej strategii rozwoju lokalnego.
Rozdział 1.1. Poło enie 1.1.1. Poło enie administracyjne
Zabrze jest miastem na prawach powiatu. Jest jednym z najwikszych miast aglomeracji górnolskiej poło onym w zachodniej czci Górno lskiego Okrgu Przemysłowego (50,18o N 18,46o E) w centralnej czci województwa lskiego. Zajmuje powierzchni 8047 ha (80,5 km2) (rys. 2.) Zabrze graniczy (rys. 1): •
od północnego wschodu z Bytomiem,
•
od wschodu z Rud lsk,
•
od południa z gmin Gierałtowice,
•
od zachodu z Gliwicami,
•
od północnego zachodu z gmin Zbrosławice.
7
Miasto Zabrze dzieli si na 17 dzielnic: Helenka, Grzybowice, Mikulczyce, Maciejów, Zaborze Północ, Zaborze Południe, Pawłów, Rokitnica, Biskupice, Koczyce, Makoszowy, Centrum Północ, Centrum Południe, Os. Tadeusza Kotarbiskiego, Os. Janek, Os. Mikołaja Kopernika, Os. Młodego Górnika Zabrze graniczy od północnego wschodu z Bytomiem, od wschodu z Rud lsk, od południa z gmin Gierałtowice, od zachodu z Gliwicami a od północnego zachodu z gmin Zbrosławice.
1.1.2. Poło enie geograficzne Miasto Zabrze poło one jest w obrbie Wy yny lskiej i Kotliny Raciborskiej. Północna cz miasta znajduje si w obrbie Płaskowy u Bytomskiego stanowicego zachodni fragment Wy yny lskiej, natomiast południowa le y na obszarze Działów Gliwickich, bdcych podstawow czci Kotliny Raciborskiej. Najwy ej poło one partie z pojedynczymi wzniesieniami dochodz do 300 m n.p.m. i cign si wzdłu wschodniej granicy miasta. Najni ej poło one s tereny południowej i rodkowej czci miasta – 225 m n.p.m.
1.1.3. Powiat Zabrze jest miastem na prawach powiatu. Jest jednym z najwikszych miast aglomeracji górnolskiej poło onym w zachodniej czci Górno lskiego Okrgu Przemysłowego (50,18o N 18,46o E). Zajmuje powierzchni 8047 ha (80,5 km2) (rys. 2.) Około 30% powierzchni Zabrza (2421 ha) zajmuj tereny lene i u ytki rolne. Niemniej jednak w krajobrazie miasta dostrzegalne s zmiany wywołane przez siln koncentracj przemysłu zwłaszcza przez górnictwo, hutnictwo i przemysł koksowniczy. Powierzchnia terenów zdewastowanych wymagajcych rekultywacji wynosi 146,09 ha.
1.1.4. Atrakcyjno
przyrodnicza
8
rodowisko
naturalne miasta nale y rozpatrywa w kontekcie nie tylko samej
aglomeracji miejskiej, ale równie
w odniesieniu do gminy. Miasto i Gmina,
umiejscowione na Płaskowy u Bytomskim i Kotlinie Raciborskiej, stanowi przykład jednego z najsilniej przekształconych przemysłowo regionów na terenie Polski. Intensywne u ytkowanie dla celów gospodarczych doprowadziło do jego degradacji przyrodniczej w okresie PRL-u. Około 30% powierzchni Zabrza (2421 ha) zajmuj tereny lene i u ytki rolne. Najmniej w krajobrazie miasta dostrzegalne s zmiany wywołane przez siln koncentracj przemysłu, zwłaszcza przez górnictwo, hutnictwo i przemysł koksowniczy. Powierzchnia terenów zdewastowanych wymagajcych rekultywacji wynosi 146,09 ha, co stanowi zaledwie 1,82% całego obszaru miasta. Jednym z głównych komponentów rodowiska geograficznego odgrywajcym wa n rol w funkcjonowaniu całego ekosystemu jest klimat. W naturalnych warunkach miejscowoci
klimat
wilgotnociowych
i
kształtowany jest cyrkulacyjnych
przez
grup
czynników
modyfikowanych
radiacyjnych,
warunkami
lokalnymi.
W przypadku terenów silnie zniekształconych antropogenicznie w formowaniu si klimatu du e znaczenie maj czynniki lokalne.
1.1.5. Atrakcyjno
kulturowa
Pierwotne osadnictwo na terenie dzisiejszego miasta zwizane było z licznymi rzeczkami przepływajcymi przez obszar Zabrza. To nad rzek Bytomk w Biskupicach i
rzek
Kłodnic
w
Makoszowach
odnaleziono
lady
bytowania
naszych
prehistorycznych przodków. Nad Potokiem Rokitnickim w Mikulczycach i Rokitnicy zachowały si natomiast pozostałoci po redniowiecznych sto kowych gródkach obronnych. Najstarsz osad na terenie miasta s Biskupice, wzmiankowane w dokumencie ksi nej Violi z 1243 roku, niewiele młodsze s Grzybowice, Rokitnica, Zaborze
i
Zabrze
zostały
wymienione
w
„Ksidze
uposa enia
biskupstwa
wrocławskiego” datowanej na lata 1295-1305. Poło one pomidzy dwoma redniowiecznymi miastami: Bytomiem i Gliwicami, przecite handlowymi szlakami prowadzcymi od Bytomia przez Rokitnic, w stron Wrocławia i od Bytomia przez Biskupice w stron Raciborza. Zabrze i okolica były
9
doskonałym miejscem osadniczym, tym bardziej, e ziemia kryła w sobie niezliczone bogactwa naturalne. Ju dokument Władysława, ksicia opolskiego, dla Biskupic z 1260 roku wspomina o poszukiwaniu ołowiu. Wiek XVIII był dla Zabrza znaczcym nie tylko w wydarzenia polityczne okresem. W 1736 r. na mapie Homana po raz pierwszy odnotowano istnienie osady Poremba. W latach 1774-1776 za spraw Macieja Wilczka, dziedzica Zabrza, a tak e Erdmana von Larisch, zało ono szereg nowych kolonii (Pawłów Górny, Wie Doroty, Małe Zabrze, Marienau, Pilzendorf, Maciejów, Pawłów Dolny, Koczyce), które po latach weszły w skład miasta Zabrze. Znaczce dla dziejów Zabrza i okolicy było odkrycie w 1790 r. przez Salomona Izaaka z Brabantu bogatych pokładów wgla kamiennego na pograniczu Pawłowa i Zaborza. Wydobywany tam od 1791 roku wgiel dał pocztek nie tylko powstaniu kopalni „Królowa Luiza”, ale równie był zal kiem rozwoju ró nych gałzi przemysłu i gwałtownych zmian w krajobrazie tej czci lska. W 1826 r. włacicielami dóbr zabrzaskich zostali Donnersmarckowie z pobliskiego wierklaca, którzy dali kolejny impuls w rozwoju gospodarczym regionu. W latach 1818-1819 i 1829-1830 zbudowano 20-kilometrow drog łczc hut królewsk w Gliwicach z „Królewsk Hut” w dzisiejszym Chorzowie. Droga ta zwana dawniej „Kronprinzenstrasse” (ul. Wolnoci) stała si w krótkim czasie krgosłupem nie tylko zabrzaskiego przemysłu. To przy niej lub w jej pobli u pobudowano wikszo obiektów przemysłowych. Dalszemu rozwojowi gospodarczemu sprzyjało zbudowanie szlaku kolejowego do Wrocławia (1845 r.) i Mysłowic (1846 r.), co umo liwiło szybkie ekspediowanie wgla i wytworzonych w Zabrzu i okolicy produktów oraz przywóz potrzebnych surowców. Wraz z rozwojem przemysłu zmieniał si obraz Zabrza i okolicznych miejscowoci, jeszcze do niedawna typowo rolniczych a przekształcajcych si w orodki przemysłowe. Napływ robotników wymusił budow patronackich osiedli wraz z całym zapleczem socjalnym. Tylko w Biskupicach koncern Borsiga wybudował po 1867 roku, na powierzchni 19 ha, 60 domów wielorodzinnych (familoków) dla 2800 pracowników i urzdników oraz ich rodzin. Podobne osiedla powstały w Zaborzu, Starym i Małym Zabrzu.
10
Przeprowadzona przez władze pruskie reforma administracji w 1873 roku spowodowała utworzenie powiatu zabrskiego, w skład którego wchodziło 26 wiosek i okrgów dworskich. Od tego czasu utarło si powiedzenie o Zabrzu jako najwikszej wsi w Europie, wiosce, która posiadała w kocu XIX wieku dwie huty elaza (trzecia w Biskupicach), kilku kopal wgla, kilka koksowni, brykietowni, hut szkła, fabryk kotłów, wytwórni lin i drutu, odlewnie i wytwórnie armatury, gazowni, cegielni, tartaki, wytwórnie smarów, młyny, browary i wiele innych fabryk i zakładów ró nych bran y. Pierwszy szpital zało ono w 1856 roku, kolejny w 1892 r. W 1897 roku uruchomiono w Zaborzu elektrowni, dziki czemu kursujcy od 1894 r. ulicami Starego Zabrza, Małego Zabrza i Zaborza parowy tramwaj mo na było zastpi elektrycznym.
1.1.6. Atrakcyjno
turystyczna
Obszary u ytkowane na cele rekreacyjne (ziele miejska) zajmuj 161,4 hektary. S to: -
parki spacerowo-wypoczynkowe
- 35,5 ha ;
-
zielece
- 56,8 ha ;
-
tereny zieleni osiedlowej
- 69,1 ha.
Zielonymi płucami miasta s w szczególnoci jego południowe tereny (dzielnice Janek, Makoszowy, Koczyce), na których znajduj si parki: - Park Powstaców lskich, - Park wierczewskiego. Terenami zielonymi mog si tak e pochwali : na północy Rokitnica, na zachodzie Maciejów a na wschodzie Biskupice. Park im. Powstaców
lskich
- powierzchnia 323,18 ha. Teren parku, oprócz jego
północno-wschodniej cz ma charakter leny. Jest to las liciasty, w którym dominuj takie gatunki drzew jak: brzoza, jesion, db, buk, rubinia akacjowa. Przez park przepływa Potok Sonicki a od północnej strony okala go Czarniawka, na jego terenie znajduje si równie kilka mniejszych oczek wodnych. Ten najwikszy kompleks lasu komunalnego
11
le y głównie na siedliskach Boru mieszanego wie ego i Boru mieszanego wilgotnego. Na terenie całego tego kompleksu obserwuje si bardzo siln tendencj do odnawiania si takich gatunków, jak: jawor, klon zwyczajny, lipa, jesion, wiz czy db. Niestety około 70% powierzchni tego kompleksu opanowane jest przez czeremch pón, która zdominowała warstw podszytu, a nawet w wielu drzewostanach współtworzy pitro drzew. Park im. gen. K. wierczewskiego - jeden z najstarszych zachowanych parków Zabrza, zajmuje powierzchni 51,4 ha. Wiksza cz tego kompleksu le y na siedliskach Boru mieszanego wie ego i Boru mieszanego wilgotnego. W czci północnej wystpuj miejscowo: Las mieszany wie y i Las mieszany wilgotny, w którym dominuj drzewostany brzozowe w wieku 60 - 90 lat, niewykazujce tendencji do samoodnawiania si. „Motocross" – powstał w wyniku zalesienia dawnych zrekultywowanych hałd i wyrobisk piasku dla celów budowlanych. Poło ony jest nad rzek Bytomk, prawie w centrum miasta. W jego ssiedztwie znajduje si komunalne wysypisko mieci i kompostownia. Prawie cały ten kompleks leny le y na siedlisku Boru mieszanego wie ego. Wikszo drzewostanów składa si z akacji zmieszanych z brzoz. Ze wzgldu na stosunkowo młody wiek (sadzone były 30-40 lat temu) i przewa nie silnie rozwinit warstw podszytu nie wykazuj na razie tendencji do samoodnawiania si. Jedynie w miejscach bardziej przewietlonych pojawiaj si nieliczne egzemplarze jawora, akacji lub olchy z samosiewu. Miejski Ogród Botaniczny - zajmuje obszar 6,5 ha. Posiada najbogatsz kolekcj rolin na terenie lska: 4,5 tys. drzew i krzewów, w tym około 260 gatunków i odmian, 150 taksonów bylin. Na terenie ogrodu znajduj si równie
szklarnie. Dwie z nich,
palmiarnia i kaktusiarnia s udostpnione dla zwiedzajcych. W szklarniach znajduj si gatunki rolin z całego wiata oraz ze wszystkich stref klimatycznych. Liczba gatunków i odmian rolin stale ronie. Obecnie liczy ponad 250 gatunków. Najciekawsze okazy Ogrodu Botanicznego to;
12
Gatunki chronione prawem: parzydło lene, marzanka wodna, barwinek pospolity,
grzybie biały, cis pospolity, bluszcz pospolity, konwalia majowa;
Drzewa i krzewy liciaste: jesion, orzech, tawuła, buk, klon, dere;
Drzewa iglaste: choina kanadyjska, iglicznia trójcierniowa;
Inne rzadko spotykane gatunki: funkie, jukki, rozchodniki, tarczownica
tarczowana, cyprysik błotny, miłorzb dwuklapowy, tulipanowiec;
Roliny wiosenne: szafirki, camasia, hiacynty, tulipany, narcyzy;
Mieszaniec
midzyrodzajowy:
Crataegomespilus
dardari
(zaszczepiona
nieszypułka na głogu). Tu przy Miejskim Ogrodzie Botanicznym rozciga si na powierzchni 5,8 ha, nieczynne wyrobisko pocegielniane. Na terenie Wyrobiska znajduje si 5 stawów, wokół, których ronie 32 gatunki drzew i krzewów, 102 gatunki rolin oraz znajduj si tam równie miejsca lgowe słowika rdzawego, pieg y, remiza i cierniówki).
1.1.7. Podsumowanie rozdziału: analiza A-B-C Pierwszy rozdział raportu opisuje te uwarunkowania rozwojowe, jakie wynikaj z powiza zewntrznych miasta, jego relacji z ssiednimi obszarami i orodkami. Wskazalimy, które zjawiska z omawianego zakresu mog naszym zdaniem wpływa (stymulujco lub hamujco) na rozwój miasta. Cz t koczymy analiz A-B-C: list uwarunkowa rozwojowych uporzdkowan na trzy kategorie: Atuty rozwojowe, Bariery i Ciekawe czynniki do dalszej analizy.
Atuty •
Poło enie w centrum województwa i aglomeracji miejskich,
•
Potencjalna mo liwo pozyskania znaczcych inwestorów zewntrznych,
•
Du e orodki rekreacji i spdzania wolnego czasu dla mieszkaców GOP.
Bariery •
Poło enie wród wielu porównywalnych atrakcyjnie miast lska,
13
•
Brak widocznych i jasno okrelonych atrakcji turystycznych,
•
Znaczne zanieczyszczenie rodowiska nisk emisj,
•
Du e nat enie ruchu tranzytowego i przelotowego przez miasto w godzinach szczytu.
Ciekawe •
Czy utworzone orodki rekreacji i wypoczynku bd w stanie rozwija miejscowy potencjał gospodarczy mieszkaców Zabrza w zakresie usług i handlu?
•
Czy przestrzeganie rygorów ochrony rodowiska poprawi wizerunek ekologiczny miasta?
Rozdział 1.2. Ład przestrzenny i rodowisko 1.2.1. Układy osadnicze i sie dróg Miasto Zabrze dzieli si na 17 dzielnic: Helenka, Grzybowice, Mikulczyce, Maciejów, Zaborze Północ, Zaborze Południe, Pawłów, Rokitnica, Biskupice, Koczyce, Makoszowy, Centrum Północ, Centrum Południe, Os. Tadeusza Kotarbiskiego, Os. Janek, Os. Mikołaja Kopernika, Os. Młodego Górnika. Kształt układu komunikacyjnego wynika z historycznego rozwoju obszaru, na którym samodzielne kiedy osady utworzyły dzisiejsze miasto. Pod wzgldem urbanistycznym miasto jest niejednolite, dzielnice poza ródmieciem s daleko rozrzucone. O wiele bardziej wykształcone s trasy na kierunku wschód - zachód, słabiej na kierunku południkowym. Niedostatek elementów układu zaznacza si przede wszystkim przez brak piercieniowych, obwodowych połcze, co przy gwiadzistej budowie tras powoduje, e wikszo połcze jest realizowana przez ródmiecie. 14
Dostpno niektórych obszarów jest ograniczona przez przeszkody takie jak - mocno rozbudowany układ kolejowy, rzeka Bytomka i droga krajowa nr 4 ("autostrada"). W czci południowej trzeba uwzgldnia
mo liwo
szkód górniczych. Poza
projektowan (w planie ogólnym) rozbudow układu ulic i dróg miejskich, istotn jest informacja,
e Zabrze jest powizane z układem dróg regionalnych tj. DT GOP
i projektowanym "krzy em" autostrad A4 i A1. Wielko
infrastruktury drogowo-ulicznej oraz podległo
administracyjn okrela
poni sza tabela. Tabela 4.2. Dane dotyczce dróg w Miecie Zabrze Lp.
Administrator
Długo
(km)
Dyrekcja Okrgowa 9,3 Dróg Publicznych Gmina 272,2 w tym o znaczeniu: 2. - krajowym 16,1 - wojewódzkim 52,1 - lokalnym 204,0 Razem 281,5 ródło: Wydział Infrastruktury Komunalnej UM Zabrze 1.
Powierzchnia jezdni (tys. m2)
Powierzchnia chodników (tys. m2)
-
-
1 900
612,0
140 460 1 300 -
56 210 346 -
15
1.2.2. rodki transportu zbiorowego Na komunikacj zbiorow składaj si kolej, autobusy, tramwaje i taksówki. Zabrze ma gst sie
kolejow, nale c do PKP, kopal piasku i zakładów
przemysłowych. Układ linii, rozmieszczenie dworców i przystanków powoduje, e kolej nie uczestniczy w przewozach wewntrz-miejskich a zapewnia tylko połczenia zewntrzne. Dworce i przystanki kolejowe to - Główny, Mikulczyce, Biskupice i Makoszowy. Najbardziej "czynnym" jest kierunek Gliwice - Katowice i na odwrót. Gmina Zabrze nale y do KZK GOP. Do zada KZK GOP nale y: - organizacja przewozów, ich trasy, czstotliwoci kursów, kontrola wykonania usług przez przewoników,
rozliczanie
kosztów
komunikacji
(czciowo
zakup
taboru).
Podstawowymi przewonikami s Przedsibiorstwo Komunikacji Miejskiej - Gliwice, Bytom,
wierklaniec,
Katowice, Transkom Piekary
lskie,
PPUP Ruda
lska,
Transbud Mikołów. Zabrze obsługiwane jest przez 23 linie autobusowe (w tym
16
3 wewntrz-miejskie). Całkowit prac przewozow na terenie miasta charakteryzuje wskanik 414.243 wozokilometrów /rok. Komunikacja autobusowa (poza wpływami z biletów) dotowana jest przez gminy nale ce do KZK GOP. Dla obsługi komunikacji autobusowej z bud etu gminy: - wybudowano w 1995 roku dworzec autobusowy przy ul. Goethego, -remontuje i buduje si wiaty przystankowe i zatoki autobusowe. Poza autobusami "zwizkowymi" jest pewna ilo przewoników prywatnych. Z uwagi na przepisy, które nie wymagaj od nich koncesji - brak jest danych o ich pracy na rzecz miasta. Zabrze obsługiwane jest przez Przedsibiorstwo Komunikacji Tramwajowej, główne zajezdnie Gliwice i czciowo Radzionków. Przedsibiorstwa Komunikacji Tramwajowej podlegaj Wojewodzie
lskiemu.
Łczna długo linii tramwajowych
w Zabrzu wynosi 34,4 km. Oprócz autobusów na terenie miasta kursuj tak e minibusy.
1.2.3. Ochrona dziedzictwa kulturowego Zidentyfikowanie obszarów i obiektów cennych architektonicznie i przyrodniczo ma du e znaczenie w procesie wyznaczania terenów koniecznych do realizacji działa rewitalizacyjnych i dostosowania ich do pełnienia nowych funkcji społecznogospodarczych lub mieszkalnych. Granice stref ochrony konserwatorskiej okrelone s osobno dla ka dego obszaru i ujte w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. W miecie znajduj si nastpujce obiekty wpisane do rejestru zabytków:
Hotel Admiral Palast (obecnie „Monopol”), Zabrze, ul. Wolnoci 305, zbudowany w latach 1924-1928, nr rej. 1652/97.
Budynek Stra y Po arnej, Zabrze, ul. Stalmacha 22, zbudowany w 1915 r., nr rej. A/52/01.
Budynek Dyrekcji Huty, Zabrze, ul. Bytomska 1, nr rej. A/56/01.
Teatr „Nowy” przy pl. Teatralnym 1, pochodzcy z 1900 r. nr rej. A/1397/90.
Budynek Dyrekcji Teatru „Nowego”, ul. Park Hutniczy 2, zbudowany pod koniec XIX w., nr rej. A/1398/90.
17
Ponadto istniej budynki zabytkowe postulowane do wpisu do rejestru zabytków, podlegajce ochronie na mocy planu zagospodarowania przestrzennego jako obiekty o wysokich wartociach kulturowych:
Budynki nr 16, 18, 18a, 20 przy ul. Stalmacha.
Budynki nr 4, 6, 8 przy ul. Brysza.
Budynki nr 8, 9 przy ul. Dworcowej.
Budynki nr 1, 5, 10 przy pl. Dworcowym.
Budynek nr 26 przy ul. w. Floriana.
Budynki nr 7, 9, 11, 13 przy ul. Karłowicza.
Budynki nr 1, 2, 3 (kociół Pokoju z plebani) przy ul. Klimasa.
Budynki nr 2, 3, 4, 5, 6, 9, 10 (zakład kpielowy) przy pl. Krakowskim.
Budynki nr 1, 3 przy ul. Lutra.
Budynek nr 6 przy ul. 3 Maja.
Budynki nr 1, 4 przy ul. Padlewskiego.
Budynki nr 1a, 2, 5, 8 przy ul. Wandy.
Budynki nr 6 (SP nr 36 z sal gimnastyczn i budynkami towarzyszcymi), 9 (bank), 10 (bank) przy pl. Warszawskim.
Budynki nr 292, 293, 295, 296, 303, 311, 313, 131a, 313b, 315, 317 (zakład młynarski), 321, 323 (liceum ogólnokształcce) przy ul. Wolnoci.
Budynek nr 1 przy ul. Targowej.
Budynki nr 7, 9, 11, 13, 15, 17, 19 przy ul. Góra w. Anny.
Budynki nr 1, 3, 3a przy ul. Dubiela.
Budynki nr 3, 5, 7, 22, 25 przy ul. Karola Miarki.
Budynek nr 3 (biblioteka) przy ul. Londzina.
Budynki nr 2 (lska Akademia Medyczna, Liceum Ekonomiczne, Kociół w. Kamila, szpital).
Budynek (szkoła podstawowa) przy ul. Wajdy.
Budynki nr 209, 230, 232, 237, 239, 241, 243, 245, 246, 247, 248, 250, 252, 254, 256, 258, 260, 262 (Mostostal), 263, 264, 266, 269, 270, 271, 272, 274, 276, 278, 280, 281, 283 przy ul. Wolnoci.
Fragment zespołu zabytkowego Huty Zabrze przy ul. Bytomskiej 1.
Budynek mieszkalny (obecnie administracyjny) przy pl. Teatralnym 10.
18
Kaplica z figur w. Floriana.
Hala nr 1 ZBM (dot. jedynie fragmentu budynku od strony pd.-zach.).
Hala nr 5 ZBM.
Wie a cinie.
Mur oporowy.
Budynki nr 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 12a, 15 przy ul. Park Hutniczy.
Budynek nr 5 (Rejon Gazowniczy) przy ul. Mikulczyckiej.
Budynki
zabytkowe
podlegajce
ochronie
na
mocy
planu
zagospodarowania
przestrzennego jako obiekty o lokalnych wartociach kulturowych:
Budynki nr 2, 4 przy ul. Boboli.
Budynki nr 3, 5, 7 przy ul. Dworcowej.
Budynek nr 1 przy ul. Dybowskiego.
Budynki nr 2, 4, 6, 8, 10, 12, 14, 16, 18, 20, 22, 24, 30 przy ul. w. Floriana.
Budynki nr 10, 15 przy ul. Karłowicza.
Budynki nr 7, 8 przy pl. Krakowskim.
Budynek nr 1 przy ul. Lutra.
Budynki nr 2, 8, 10, 12, 14, 16 przy ul. 3 Maja.
Budynek nr 2 przy ul. Padlewskiego.
Budynek nr 11 przy ul. Piastowskiej.
Budynek nr 14 przy ul. Stalmacha.
Budynek nr 2a przy ul. Targowej.
Budynki nr 1, 7, 10 przy ul. Wandy.
Budynki nr 1, 4, 5, 7, 8 przy pl. Warszawskim.
Budynki nr 286, 288, 290, 294a, 302, 304, 306, 307, 308, 309, 319, 318 (budynek biurowy „Powenu”) przy ul. Wolnoci.
Budynki nr 2a, 2b, 2c przy ul. Barbary.
Budynki nr 5, 7, 12, 14, 16, 18 przy ul. Dubiela.
Budynki nr 2, 4, 6, 8, 10 przy ul. Ch. de Gaulle’a.
Budynki nr 2, 4, 6, 8, 10, 12, 12a, 14, 14a, 14b, 16, 16a przy ul. Goethego.
Budynki nr 1, 13, 15, 17, 18 przy ul. Jagielloskiej.
Budynki nr 2, 4, 6 przy ul. Kołłtaja.
19
Budynki nr 1, 3, 5 przy ul. Kowalskiej.
Budynki nr 2, 6, 8, 10, 11, 12, 13, 15 przy ul. Londzina.
Budynki nr 1, 14, 21, 23 przy ul. Karola Marki.
Budynki nr 1, 3, 5, 7, 9, 15, 37, 39a, 43, 47 przy ul. Niedziałkowskiego.
Budynki nr 4, 6, 8 przy ul. Podgórnej.
Budynki nr 5, 7 przy ul. Powstaców l.
Budynki nr 2, 4 przy ul. Staromiejskiej.
Budynki nr 1a, 3, 4, 5, 6 przy ul. Wajdy.
Budynki nr 215 (przedszkole), 217, 219, 221, 223, 231, 233, 235, 279, 285, 287 przy ul. Wolnoci.
Budynki nr 5, 7, 9, 11 przy ul. Wyzwolenia.
Budynki nr 23, 25, 27, 29, 31, 33, 35, 37, 39, 41, 43, 45, 47, 49, 51, 53, 55, 57, 59, 61 przy ul. Mikulczyckiej.
Obiekty zabytkowe podlegajce ochronie na mocy planu zapisane jako obiekty powstałe przed 1945 rokiem:
Budynki nr 1, 3 przy ul. Bankowej.
Budynek nr 1 przy ul. Boboli.
Budynki nr 3, 5 przy ul. Brysza.
Budynki nr 4, 6 przy ul. Dworcowej.
Budynki nr 28, 26 (oficyna) przy ul. Floriana.
Budynki nr 4, 5, 6 przy ul. Klimasa.
Budynki nr 6, 8 przy ul. Lutra.
Budynek nr 14a przy ul. 3 Maja.
Budynek nr 3 przy ul. Wandy.
Budynki nr 291, 294, 297, 298, 299, 301, 310 przy ul. Wolnoci.
Budynki nr 2, 4 przy ul. Wyzwolenia.
Budynki nr 6 (Kino”Marzenie”), 8 przy pl. Wolnoci.
Budynki nr 5, 7, 12, 14, 16, 18 przy ul. Dubiela.
Budynki nr 2, 4, 6, 8, 10 przy ul. Ch. de Gaulle’a.
Budynki nr 22, 24, 28, 30, 32, 34 przy ul. Goethego.
Budynki nr 7, 9 przy ul. Jagielloskiej.
20
Budynki nr 1, 1a przy ul. Kołłtaja.
Budynek nr 4 przy ul. Londzina.
Budynki nr 1, 14, 21, 23 przy ul. Karola Miarki.
Budynki nr 19, 23, 43a, 53, 55, 61, 63 przy ul. Niedziałkowskiego.
Budynki nr 4, 6, 8 przy ul. Podgórnej.
Budynki nr 5, 7 przy ul. Powstaców l.
Budynek nr 15 przy ul. Pułaskiego.
Budynki nr 233, 234, 234a, 234b, 236, 270 przy ul. Wolnoci.
Budynki powstałe po 1945 roku podlegajce ochronie w wyniku ustale planu zagospodarowania przestrzennego:
Budynki nr 7, 9 przy ul. Jagielloskiej.
Budynki nr 15, 18 przy ul. Kolika.
Budynki nr 67, 67a, 67b, 67c, 55 (oficyna), 53 (oficyna).
Poza budynkami, poddano ochronie obiekty oznaczone w planie zagospodarowania przestrzennego:
Pomnik na placu Wolnoci.
Pomnik na skwerze przy skrzy owaniu ul. K.Miarki i Powstaców l.
Sztolnia „Kluczowa”.
Wylot sztolni „Kluczowej” na skwerze przy ul. K.Miarki.
1.2.4. Zasoby i walory rodowiska Klimat Jednym z głównych komponentów rodowiska geograficznego odgrywajcym wa n rol w funkcjonowaniu całego ekosystemu jest klimat. W naturalnych warunkach klimat
miejscowoci
wilgotnociowych
i
kształtowany jest cyrkulacyjnych
przez
grup
modyfikowanych
czynników warunkami
radiacyjnych, lokalnymi.
21
W przypadku terenów silnie zniekształconych antropogenicznie w formowaniu si klimatu du e znaczenie maj czynniki lokalne. Warunki klimatyczne Zabrza kształtuj si, zatem pod wpływem klimatu lokalnego zachodniej krawdzi GOP modyfikowanego wpływem samego orodka miejskiego. Poło enie geograficzne Aglomeracji Górnolskiej na skraju kilku jednostek fizyczno - geograficznych: Niziny
lskiej,
Wy yny
lsko
- Krakowskiej i Kotliny
Owicimskiej powoduje, e cieraj si tu wpływy ró nych typów mezoklimatycznych. Według jednej z bardziej znanych, klasycznych regionalizacji klimatycznych E. Romera województwo lskie le y w zasigu czterech krain nale cych do dwóch typów klimatycznych. Prawie cały GOP z wyjtkiem Gliwic i Bytomia znajduje si pod wpływem klimatów wy yn rodkowych w krainie lsko - Krakowskiej. Charakteryzuje si ona wg Romera redni roczn temperatur powietrza 6.9° C, redni temperatur stycznia 3.9°C, redni temperatur lipca 17.5° C. Okres wegetacyjny trwa tutaj około 205 dni. Zachodni kraniec GOP (Gliwice, Bytom) le y w obrbie klimatów podgórskich nizin i kotlin. Dla tego typu klimatu charakterystyczna jest nieco wy sza ni
w typie
poprzednim rednia roczna temperatura powietrza, wy sza temperatura stycznia i lipca, i mniejsza amplituda roczna. Okres wegetacyjny jest dłu szy o kilka dni. Południowa cz województwa jest klasyfikowana przez Romera do typu klimatów podgórskich nizin i kotlin nale cego do krainy sandomierskiej. Zaznaczaj si tu wpływy kontynentalne wyra ajce si zwikszaniem amplitudy rocznej temperatury powietrza w kierunku wschodnim. Okres wegetacyjny wynosi tutaj 210 dni. Charakteryzowane przez Romera strefy mezoklimatyczne nie maj wyranych granic i ulegaj przesuniciu zale nie od aktualnie panujcych warunków meteorologicznych.
Surowce mineralne Na terenie Zabrza wystpuj przede wszystkim zło a wgla kamiennego, w czci ju wyeksploatowane. Sporód innych bogactw mineralnych wystpujcych na terenie Zabrza nale y wymieni
rud cynku (zło a nie eksploatowane), kamie wapienny
22
(Mikulczyce) oraz niewielkie zło a piaskowe (w północno-zachodniej czci dzielnicy Makoszowy).
Geomorfologia i krajobraz Miasto jest poło one w obrbie dwóch jednostek geomorfologicznych: Wy yny lskiej
i Kotliny Raciborskiej. Północna cz
miasta znajduje si w obrbie
Płaskowy u Bytomskiego stanowicego zachodni fragment Wy yny lskiej, natomiast południowa le y na obszarze Działów Gliwickich, bdcych podstawow czci Kotliny Raciborskiej. Najwy ej poło one partie z pojedynczymi wzniesieniami dochodz do 300 m n.p.m. i cign si wzdłu wschodniej granicy miasta. Najni ej poło one s tereny południowej i rodkowo-zachodniej czci miasta (225 m n.p.m.). Obszar Zabrza znajduje si w prawostronnym dorzeczu Odry i jest odwadniany przez Kłodnic wraz z dopływami: Potokiem Bielszowickim, Czarniawk, Potokiem Guido i Bytomk wraz z Potokiem Mikulczyckim. Około 30% powierzchni Zabrza (2421 ha) zajmuj tereny lene i u ytki rolne. Niemniej jednak w krajobrazie miasta dostrzegalne s zmiany wywołane przez siln koncentracj przemysłu, zwłaszcza przez górnictwo, hutnictwo i przemysł koksowniczy. Powierzchnia terenów zdewastowanych, wymagajcych rekultywacji wynosi 146,09 ha.
Wody powierzchniowe Miasto Zabrze znajduje si w dorzeczu Odry, w zlewni rzeki Kłodnicy i jej prawobrze nych dopływów. Najwa niejszymi dopływami Kłodnicy, przepływajcymi przez teren miasta s: Bytomka z Potokiem Mikulczyckim, Czarniawka, Potok Bielszowicki i Potok Guido. Kłodnica, Bytomka, Czarniawka i Potok Bielszowicki stanowi element sieci regionalnego monitoringu powierzchniowych wód płyncych, realizowanego przez Wojewódzk Inspekcj Ochrony
rodowiska
w Katowicach.
Z bada monitoringu w 2001 r. wynika, e wody wszystkich cieków na obszarze miasta były silnie zanieczyszczone. Jako tych wód nie odpowiadała adnej z klas czystoci. Wody Kłodnicy i
jej dopływów
s nadmiernie
zanieczyszczone
zwizkami
charakterystycznymi dla wód dołowych z kopal wgla kamiennego (zawiesina i substancje rozpuszczone, w tym chlorki i siarczany) oraz cieków komunalnych (zanieczyszczenia bakteriologiczne i substancje biogenne). Nale y zaznaczy , e wody
23
Kłodnicy i jej dopływów s zanieczyszczone na całej długoci i ju przed terenem Zabrza, zbierajc cieki komunalne i przemysłowe z terenu Katowic, Rudy
lskiej
i Bytomia. Poprawa stanu czystoci rzek mo e nastpi w wyniku kompleksowych działa zwizanych ze zmniejszeniem ładunku zanieczyszcze wystpujcych w wodach i osadach rzecznych. Efekty bdzie mo na uzyska , je eli skoordynowane działania podejm wszystkie miasta i gminy zlokalizowane w zlewni analizowanych cieków wodnych.
Ochrona przyrody Obszar miasta stanowi w głównej mierze tereny silnie zurbanizowane. Zabrze nie le y w granicach obszarów objtych ochron przyrody, niemniej jednak na obszarze miasta istnieje wiele cennych rodowisk przyrodniczych. Na terenach podmokłych i wilgotnych, w miejscach dawnych wyrobisk, obni e terenu, nieuregulowanych cieków wodnych oraz naturalnych strumieni wystpuj ró norodne gatunki rolin oraz ptaków i płazów. Ponad 17,7% powierzchni miasta stanowi tereny zielone (lasy i ziele miejska), a grunty rolne zajmuj 14,3%. Ziele miejsk w Zabrzu stanowi parki miejskie, skwery, ogrody i zielece. Tereny te zajmuj obszar ponad 2% powierzchni miasta. Głównymi elementami zieleni urzdzonej s w Zabrzu parki miejskie. Wikszo parków powstała na przełomie XIX i XX wieku, maj one charakter zabytkowy, zostały ujte na licie lskiego Konserwatora Zabytków. Lasy w miecie zajmuj powierzchni 1267 ha, co stanowi 15,7% ogólnego obszaru Zabrza i jest prawie o połow ni sze od wskanika wojewódzkiego, który wynosi 30,1%. Obszary lene wystpuj głównie w dzielnicach: Makoszowy, Koczyce, Maciejów, Rokitnika i Biskupice. W powierzchni gruntów lenych 41% stanowi lasy komunalne, a 52% stanowi lasy pastwowe. W lasach Zabrza dominuj drzewostany liciaste (brzoza, db, buk) o rednim wieku 30-80 lat. Z drzew iglastych wystpuje głównie sosna o rednim wieku 60-120 lat. W najstarszych dzielnicach miasta ronie około 70 drzew ozdobnych w wieku od 100 do 140 lat. Pojedyncze dby osignły wymiary kwalifikujce je do uznania za pomniki przyrody. W Zabrzu wystpuj roliny podlegajce ochronie gatunkowej. S to: wawrzynek wilczełyko, bluszcz pospolity, skrzyp olbrzymi, kruszyna pospolita, konwalia
24
majowa, kopytnik pospolity. Poza tym, z listy rolin zagro onych, na Górnym lsku, w lasach Zabrza wystpuj: trzmielina brodawkowa i porzeczka dzika.
1.2.5. Zagro enia antropogeniczne rodowiska i przeciwdziałanie im Gospodarka wodno- ciekowa Długo sieci wodocigowej w Zabrzu wynosi 407 km: Sie magistralna
4%
Sie rozdzielcza
67%
Podłczenia
29%
Sie wodocigowa zabezpiecza w 100% aktualne potrzeby mieszkaców. Wiek przewa ajcej wikszoci sieci wodocigowej wynosi ponad 20 lat (ok. 60%). Wodocigi z tego okresu budowane były głównie z rur stalowych bd
eliwnych.
Struktur wiekow oraz materiałow sieci wodocigowej przedstawiaj dwie kolejne tabele. Przedział wiekowy sieci Ogółem Do 5 lat Od 6 do 10 lat Od 11 do 20 lat Powyej 20 lat
Długo w km 407 37 41 88 241
Udział w % 100 9,1% 10,1% 21,6% 59,2%
Długo w km Udział w % 407 100 eliwo 13 3,2% Stal 313 76,9% PVC 41 10,1% PE 40 9,8% ródło: Zabrzaskie Przedsibiorstwo Wodocigów i Kanalizacji w Zabrzu Materiał
Ogółem
Wpływ eksploatacji górniczej, jako
materiału, naturalna
ywotno
rur stalowych
sprawiaj, e wikszo wodocigów z tego okresu nadaje si do wymiany. W ramach działalnoci Zabrzaskiego Przedsibiorstwa Wodocigów i Kanalizacji Sp. z o.o stara sie
wodocigowa jest sukcesywna wymieniana na now wykonan głównie z rur
polietylenowych
wysokiej
klasy
(PE-100),
które
charakteryzuj
si
znaczn
25
długowiecznoci (ok. 50 lat), odpornoci na szkody górnicze oraz odpornoci na zwizki chemiczne wystpujce w gruncie. Sie kanalizacyjna na terenie miasta ma długo 236 km: sie ogólnospławna
33 km
sie sanitarna
203 km
Sie
kanalizacyjna obejmuje 97% mieszkaców za 83% odprowadzanych cieków
poddawanych jest procesowi mechaniczno-biologicznego oczyszczania. Przewa ajca wikszo
sieci kanalizacyjnej na terenie miasta Zabrze wybudowana
została ponad 20 lat temu (81,6%) i wykonana jest głównie z rur betonowych i kamionkowych. Chocia
ywotno tych materiałów jest wiksza ni w przypadku rur
wodocigowych stalowych i cz sieci kanalizacyjnej jest w dobrym stanie technicznym i nadaje si do eksploatacji to niewtpliwie cz sieci musi by w najbli szym czasie zmodernizowana. Zgodnie z danymi statystycznymi w 2001 roku w Zabrzu wytworzono ogółem 20,0 mln. m3 cieków przemysłowych i komunalnych, z czego 86% poddano procesowi oczyszczania. W sektorze komunalnym z systemu kanalizacji korzystało w 2001 roku ok. 97% mieszkaców miasta. Ilo cieków z gospodarstw domowych wprowadzonych do systemów kanalizacyjnych w 2002 roku wynosiła według ZPWiK ok. 6637 tys. m3. Szacuje si, e około 83% cieków z sektora komunalnego poddawane jest procesom oczyszczania. Do sieci kanalizacji miejskiej w 2002 roku wprowadzono równie około 694 tys. m3 cieków przemysłowych oraz 1012 tys. m3 cieków z sektora handlu i usług. Z przeprowadzonej przez ZPWiK inwentaryzacji wynika, e do kanalizacji miejskiej niepodłczonych jest około 17,4% obiektów z terenu miasta, głównie w dzielnicach Biskupice, Pawłów, Makoszowy, Grzybowice i Maciejów. Miasto Zabrze posiada rozbudowan sie kanalizacji sanitarnej, ogólnospławnej i deszczowej. Według danych ZPWiK ogólna długo sieci kanalizacyjnej na terenie miasta wynosi 235,4 km, z czego sanitarna 188,1 km, ogólnospławna 32,6 km, przyłcza 14,7 km. Funkcjonujca sie
kanalizacyjna wykonana jest w przewa ajcej czci
z betonu (49%) i kamionki (35%). Stosowane s równie
eliwo (2%), stal (3,6%) i PCV
(10,6%). Dominujca cz sieci (ok. 80%) eksploatowana jest ponad 20 lat.
26
System kanalizacji w przewa ajcej czci miasta, a przede wszystkim w
ródmieciu
ma charakter rozdzielczy, kanały sanitarne odprowadzaj cieki na
oczyszczalni „ródmiecie” w Maciejowie, a kanały deszczowe odprowadzaj wody opadowe
nieczyszczone
do
odbiorników
powierzchniowych
(brak
urzdze
podczyszczajcych na wylotach kolektorów wód deszczowych do odbiorników otwartych). Na terenie dzielnic poza
ródmieciem
system nie jest w pełni
uporzdkowany.
Gospodarka odpadami W sektorze komunalnym z systemu kanalizacji korzysta około 97% mieszkaców miasta. Szacuje si, e około 83% cieków z sektora komunalnego poddawane jest procesom oczyszczania. Do sieci kanalizacji miejskiej nie jest jeszcze podłczonych około 17,4% obiektów z terenu miasta. Miasto posiada rozbudowan sie
kanalizacji sanitarnej, ogólnospławnej
i deszczowej. Funkcjonujca sie kanalizacyjna wykonana jest w przewa ajcej czci z betonu (49%) i kamionki (35%). Dominujca cz sieci (ok.80%) eksploatowana jest ponad 20 lat. Cała sie kanalizacji na rozpatrywanym terenie, z uwagi na zło ono systemu, tzn. liczne przełczenia midzy kanałami głównymi oraz czsto wystpujce powizania kanalizacji sanitarnej i deszczowej (nieuporzdkowane włczenia przyłczy), powoduje utrudnienie w prawidłowej pracy pompowni oraz przyczyn zanieczyszczenia odbiorników powierzchniowych ciekami sanitarnymi. System gospodarki ciekowej na terenie miasta był w ostatnich latach systematycznie modernizowany i dostosowywany do najnowszych wymogów ochrony rodowiska. Aktualnie system ten opiera si o 3 oczyszczalnie grupowe: OS
„ródmiecie, OS „Rokitnica” i OS „Mikulczyce”. Dodatkowo funkcjonuj tutaj 3 oczyszczalnie lokalne: OS „Gawrona”, OS „Legnicka” oraz OS „Grzybowice”. Ponadto, na terenie miasta, poza systemem oczyszczalni i kanalizacji komunalnej istniej niezale ne systemy gospodarki ciekowej i kanalizacji oczyszczalnie w du ych zakładach przemysłowych. Reasumujc Zabrze posiada wysoki stopie skanalizowania oraz oczyszczania cieków komunalnych. Istniejcy system kanalizacji nie obejmuje jednak całego obszaru
miasta. Ponadto cz
kolektorów kanalizacji posiada charakter ogólnospławny,
27
wprowadzajc nieczyszczone cieki bytowe i gospodarcze po ich czciowym podczyszczeniu w lokalnych osadnikach przydomowych do wód powierzchniowych. Zabrze, jako jedno z pierwszych w województwie lskim, bo ju w 1995 r., wprowadziło selektywn zbiórk odpadów komunalnych, a w 1999 r. uruchomione zostały
obiekty
wspomagajce
selektywn
zbiórk
tj.
sortownia
odpadów
i kompostownia. Wymusiło to zintensyfikowanie działa edukacyjnych, których celem była zmiana i kształtowanie wiadomoci ekologicznej mieszkaców. Według danych UM w Zabrzu ilo
wywiezionych odpadów komunalnych
z terenu miasta w 2002 r. wyniosła 61,4 tys. Mg, z czego 95% stanowiły odpady komunalne zmieszane, około 3% gruz i ziemia, 0,3% odpady wielkogabarytowe oraz 1,5% odpady zebrane selektywnie w odpowiednich pojemnikach. Iloci te nie obejmuj odpadów zielonych, takich jak licie, trawa, gałzie drzew, itp., które dostarczane s na kompostowni bezporednio przez firmy zajmujce si pielgnacj terenów zielonych oraz odpadów poremontowych przywo onych na składowisko przez firmy remontowe.
Na terenie miasta mo na wyró ni nastpujce systemy zbiórki odpadów komunalnych: •
Zbiórka odpadów mieszanych (niesegregowanych);
•
Selektywna zbiórka odpadów do recyklingu materiałowego;
•
Zbiórka odpadów wielkogabarytowych;
•
Zbiórka odpadów poremontowych.
Zbieraniem odpadów zajmuje si 6 firm wyłonionych w drodze przetargów. Zdecydowan wikszo miasta obsługuje MPGK Sp. z o.o. w Zabrzu (81% ogółu odpadów). Niewielki odsetek włacicieli nieruchomoci wywozi odpady na składowisko własnym transportem. S to niektóre zakłady przemysłowe i nieliczni właciciele prywatnych posesji.
1.2.6. Podsumowanie rozdziału: analiza A-B-C
28
Poni ej prezentujemy list atutów i barier, jakie zidentyfikowano w sferze ekologiczno-przestrzennej.
Atuty •
Dobra sie
połcze komunikacyjnych z pozostałymi miastami aglomeracji
lska.
•
Dobrze funkcjonujca komunikacja zbiorowa obejmujca swym zasigiem obszar GOP.
•
Troska miasta o istniejce obiekty zabytkowe i dobra kultury.
•
Rozwinita gospodarka odpadami i zabezpieczenie mieszkaców w sie kanalizacyjn i wodocigow.
•
Istniejce parki i tereny zielone miejscem rekreacji dla mieszkaców Zabrza.
Bariery •
Bardzo du e zanieczyszczenie wód powierzchniowych.
•
Rosnca z roku na rok ilo odpadów komunalnych.
•
Du e zanieczyszczenie rodowiska nisk emisj zwizan z nasileniem ruchu transportowego.
Ciekawe •
Czy wspólne działania miasta i ssiednich miast/gmin doprowadz do polepszenia stanu wód powierzchniowych?
•
Czy obiekty zabytkowe i dobra kultury przemysłowej oraz atrakcje przyrodnicze bd w stanie sta si atrakcj rekreacyjn Zabrza?
29
Rozdział 1.3. Społeczno
lokalna
1.3.1. Uwarunkowania historyczne Zabrze uzyskało prawa miejskie 1 padziernika 1922 roku. Pierwotne osadnictwo na terenie dzisiejszego miasta zwizane było z licznymi rzeczkami przepływajcym przez obszar Zabrza. To nad rzek Bytomk w Biskupicach i rzek Kłodnic w Makoszowach odnaleziono lady bytowania naszych prehistorycznych przodków Nad Potokiem Rokitnickim w Mikulczycach i Rokitnicy zachowały si natomiast pozostałoci po redniowiecznych sto kowych gródkach obronnych.
Najstarsz osad na terenie miasta s Biskupice, wzmiankowane w dokumencie ksi nej Violi z 1243 roku; niewiele młodsze: Grzybowice, Rokitnica, Zaborze i Zabrze wymienione zostały w "Ksidze uposa enia biskupstwa wrocławskiego" datowanej na lata 1295-1305. Poło one pomidzy dwoma redniowiecznymi miastami: Bytomiem i Gliwicami, przecite handlowymi szlakami prowadzcymi od Bytomia przez Rokitnic w stron Wrocławia i od Bytomia przez Biskupice w stron Raciborza, Zabrze i okolica były doskonałym miejscem osadniczym. Doskonałym tym bardziej, e ziemia kryła w sobie niezliczone skarby. Ju dokument Władysława, ksicia opolskiego, dla Biskupic z 1260 roku wspomina o poszukiwaniu ołowiu. Wiek XVIII był dla Zabrza znaczcym nie tylko w wydarzenia polityczne okresem. W 1736 r. na mapie Homana po raz pierwszy odnotowano istnienie osady Poremba. W latach 1774-1776 za spraw Macieja Wilczka, dziedzica Zabrza, a tak e Erdmana von Larisch, zało ono szereg nowych kolonii (Pawłów Górny, Wie Doroty, Małe Zabrze, Marienau, Pilzendorf, Maciejów, Pawłów Dolny, Koczyce), które po latach weszły w skład miasta Zabrze. Znaczc cezur dla dziejów Zabrza i okolicy było odkrycie w 1790 roku przez Salomona Izaaka z Brabantu bogatych pokładów wgla kamiennego na pograniczu Pawłowa i Zaborza. Dobywany tam od 1791 roku wgiel dał pocztek nie tylko powstaniu kopalni "Królowa Luiza" - ale równie był zaczynem rozwoju ró nych gałzi przemysłu i gwałtownych zmian w krajobrazie tej czci lska.
30
W 1826 r. włacicielami dóbr zabrzaskich zostali Donnersmarckowie z pobliskiego wierklaca, którzy dali kolejny impuls w rozwoju gospodarczym regionu. W latach 1818-1819 i 1829-1830 zbudowano 20-kilometrow drog łczc hut królewsk w Gliwicach z "Królewsk Hut" w dzisiejszym Chorzowie. Droga ta zwana dawniej "Kronprinzenstrasse" (ul. Wolnoci) stała si w krótkim czasie krgosłupem nie tylko zabrzaskiego przemysłu. To przy niej lub w jej pobli u pobudowano wikszo obiektów przemysłowych. Dalszemu rozwojowi gospodarczemu sprzyjało zbudowanie szlaku kolejowego do Wrocławia (1845) i Mysłowic (1846), co umo liwiło szybkie ekspediowanie wgla i wytworzonych w Zabrzu i okolicy produktów oraz przywóz potrzebnych surowców. Wraz z rozwojem przemysłu zmieniał si obraz Zabrza i okolicznych miejscowoci, jeszcze niedawno typowo rolniczych. Napływ robotników wymusił budow patronackich osiedli wraz z całym zapleczem socjalnym. Tylko w Biskupicach koncern Borsiga wybudował po 1867 roku, na powierzchni 19 hektarów, 60 domów wielorodzinnych (familoków) dla 2800 pracowników i urzdników oraz ich rodzin. Podobne osiedla powstały w Zaborzu, Starym i Małym Zabrzu. Przeprowadzona przez władze pruskie reforma administracji (1873) spowodowała utworzenie powiatu zabrskiego (26 wiosek i okrgów dworskich). Od tego czasu utarło si powiedzenie o Zabrzu jako najwikszej wsi w Europie, wiosce, która posiadała w kocu XIX wieku dwie huty elaza (trzecia w Biskupicach), kilku kopal wgla, kilka koksowni, brykietowni, hut szkła, fabryk kotłów, wytwórni lin i drutu, odlewnie i wytwórnie armatury, gazowni, cegielni, tartaki, wytwórnie smarów, młyny, browary i wiele innych fabryk i zakładów ró nych bran . Pierwszy szpital zało ono w 1856 roku, kolejny w 1892. W 1897 roku uruchomiono w Zaborzu elektrowni, dziki czemu kursujcy od 1894 roku ulicami Starego Zabrza, Małego Zabrza i Zaborza parowy tramwaj mo na było zastpi elektrycznym. Próba uzyskania praw miejskich w 1875 roku nie powiodła si. To czego chcieli urzdnicy nie słu yło kapitalistom. Na wsi płacono ni sze podatki, a i swoboda była wiksza. Pierwsze scalenie gmin (Stare Zabrze, Małe Zabrze, Wie Doroty), bez uzyskiwania praw miejskich, nastpiło w 1905 r. Utworzona wspólna gmina Zabrze
31
liczyła 56.634 mieszkaców. Do dyspozycji przyjezdnych było kilka hoteli i zajazdów, liczne restauracje i kawiarnie, dziesitki sklepów i zakładów usługowych ró nych bran . W 1902 roku powstało Gimnazjum Mskie w Zaborzu (III LO), a w 1907 Gimnazjum eskie w Małym Zabrzu (SP36). Du rol kulturotwórcz pełniły wtedy miejscowe zakłady przemysłowe. Huta Donnersmarcka (huta Zabrze) wybudowała kompleks Cassina (obecnie Teatr Nowy), bibliotek publiczn (1900), kryty basen kpielowy, hal gimnastyczn i wiele innych. W północnej czci obecnego miasta, Rokitnicy du renom cieszył si kompleks sanatoryjny i wypoczynkowy dla dzieci i dorosłych (obecna siedziba lskiej Akademii Medycznej) połczony z pot nym parkiem Rokitnica-Miechowice. Wybuch I wojny wiatowej nie przyniósł wikszych zmian, jeli nie liczy zmiany nazwy gminy Zabrze na Hindenburg (luty 19l5) oraz cignicia do pracy w miejscowych zakładach licznych jeców, szczególnie z pokonanych armii rosyjskich. Wojna, a w jej konsekwencji powstania lskie, przybli yły polsko-niemieck granic do opłotków Zabrza, dzielc jednoczenie powiat zabrzaski na cz polsk i niemieck. Kilka lat póniej, pozostałe w granicach republiki weimarskiej gminy, z wyjtkiem przyłczonej do Gliwic Sonicy, weszły w skład miasta Zabrze (1.01.1927), którego obszar powikszył si do 4406 ha. Liczce 127.307 mieszkaców Zabrze stało si pod wzgldem liczby mieszkaców drugim po Wrocławiu miastem na lsku. Druga wojna wiatowa i pierwsze lata powojenne przyniosły mieszkacom Zabrza i okolicznych miejscowoci wiele cierpie i wyrzecze. 19 marca 1945 roku przejmujc administracj władze polskie otrzymały miasto obrabowane z ludzi i dóbr materialnych. Z tego te powodu znaczny wysiłek powici musiano na odbudow zniszczonego potencjału przemysłowego. W miejsce deportowanej do Niemiec ludnoci przybyły tysice wysiedlonych mieszkaców Kresów Wschodnich II Rzeczypospolitej, imigrantów z Niemiec, Francji i Belgii oraz przeludnionych rejonów Kongresówki. W 1951 roku nastpiła kolejna reforma administracyjna. Włczono wówczas do Zabrza: Grzybowice, Mikulczyce, Rokitnic oraz Koczyce, Pawłów i Makoszowy, a w roku 1954 Helenk - cz gminy Stolarzowice.
1.3.2. Charakterystyka demograficzna
32
Celem tego rozdziału nie jest wyczerpujce przedstawienie całoci problematyki demograficznej miasta. Wzito pod uwag tylko te dane, które bd miały istotny wpływ na ocen uwarunkowa rozwojowych miasta. Zabrze liczy 188.864 mieszkaców i zajmuje obszar 80,5 km2, co daje gsto zaludnienia 2346 mieszkaców na km2 (dane UM za 2004 r.). Liczba ludnoci Zabrza z roku na rok ulega zmniejszeniu, zarówno z powodu ujemnego przyrostu naturalnego (-1), jak i ruchów migracyjnych (saldo migracji -3,3).
Tabela. Liczba ludno ci w Zabrzu w latach 1996 – 2003 (wg danych GUS)
Rok Liczba ludnoci
1996 201 122
1997 200 976
1998 200 177
1999 199 153
2000 197 910
2001 196 465
2002 194 638
2003 193 665
Według danych GUS liczba ludnoci Zabrza na koniec 2003 r. liczyła 193.665 osób, z czego 99.873 to kobiety, co stanowi 51,6% populacji. Struktura ludnoci przedstawia si nastpujco: •
osoby w wieku przedprodukcyjnym - 39.047 (20,16%),
•
osoby w wieku produkcyjnym
- 126.068 (65,10%),
•
osoby w wieku poprodukcyjnym
- 28.550 (14,74%).
1.3.3. Ubóstwo i bezrobocie Zjawisko ubóstwa jest zjawiskiem wielowymiarowym i wieloaspektowym, niemniej jednak za najwa niejszy wskanik okrelajcy jego zasig przyjmuje si kwot uprawniajc do ubiegania si o przyznanie wiadczenia pieni nego z pomocy społecznej, tzw. kryterium dochodowego. Problem ubóstwa stanowi najczstsz przyczyn korzystania ze wiadcze pomocy społecznej z orodka pomocy społecznej. Nie znaczy to, e wszystkie rodziny posiadajce dochód ni szy od kryterium korzystaj z tych wiadcze. Według danych GUS za 2003 r. w miecie działaj 4 domy opieki społecznej z 327 miejscami. W Zabrzu na dzie 31.03.2005 r. zarejestrowanych było 15.208 bezrobotnych, a wskanik bezrobocia wynosił 23,5% (dla województwa lskiego 17,1%, dla Polski 19,4%). Bezrobocie na terenie miasta w du ej mierze jest zwizane z likwidacj lub restrukturyzacj du ych zakładów pracy. Zmiany gospodarcze
33
spowodowały,
e ludzie, którzy utracili prac, stajc si osobami bezrobotnymi,
niejednokrotnie bez adnej mo liwoci podjcia innej pracy i zabezpieczenia rodków na utrzymanie rodziny. Pozostawanie tej grupy bez pracy jest w cisłej zale noci z procesem ubo enia społeczestwa. Aby temu zapobiec nale y jak najszybciej podj działania zmierzajce do: •
utworzenia nowych stałych miejsc pracy,
•
zatrudniania w ramach prac interwencyjnych,
•
realizacja programu strategii rozwoju pomocy społecznej dla miasta,
•
ułatwi mieszkacom dostp do informacji dotyczcych zatrudnienia.
W Zabrzu działaj nastpujce placówki pomocy społecznej i zakłady opiekucze: •
Miejski Orodek Pomocy Rodzinie wraz z 8 Dzielnicowymi Punktami Pomocy Społecznej,
•
Dom Noclegowy,
•
Centrum Wsparcia Kryzysowego Dzieci i Młodzie y,
•
Dom Dziecka,
•
Dom Pomocy Społecznej nr1,
•
Dom Pomocy Społecznej Nr2,
•
Dom Pomocy Społecznej nr3,
•
Dom Pomocy Społecznej prowadzony przez Zakon oo. Kamilianów,
•
Zakład Opiekuczo-Leczniczy prowadzony przez Zakon oo. Kamilianów,
•
Przytulisko im. w. Brata Alberta.
Liczba osób bezrobotnych (wg. danych PUP 20.03.2005) w rejonach obj tych działaniem poszczególnych DPPS MOPR w Zabrzu
Dzielnicowe Liczba osób Punkty bezrobotny Pomocy ch Społecznej Roosevelta Biskupice
2230 1412
liczba mieszkaców w wieku 16-65 lat 16198 6065
% mieszkaców w wieku 16-65 lat w stosunku do calego miasta 12,36 4,63
szacunkowa ilo aktywnych zawodowo
szacunkowe bezrobocie w dzielnicy w %
9134 3420
24,42 41,29 34
Koczyce Maciejów Mikulczyce Rokitnica Wyzwolenia Zaborze Razem :
2659 2253 2068 2462 1909 2005 16998
22773 16989 16300 19636 13334 19772 131067
17,38 12,96 12,44 14,98 10,17 15,09 100,00
12841 9580 9191 11072 7519 11149 73904
20,71 23,52 22,50 22,24 25,39 17,98
1.3.4. Alkoholizm Brak pracy, brak ródła utrzymania, bd bardzo niska jego wysoko , nieudane próby zmiany swojej sytuacji, brak innych wzorców postpowania – to wszystko powoduje, e ludzie swoje problemy staraj si rozwiza przez alkohol. Jest to jednak chwilowe odsunicie si od trudnych sytuacji, czsto zepchnicie ich na barki pozostałych członków rodziny, a w konsekwencji popadanie w alkoholizm. Ze wzgldu na charakter miasta – du ilo rodzin, których głównym ródłem utrzymania była niegdy praca w górnictwie, zagro enie alkoholizmem jest wyranie dostrzegane przez władze miasta. Rodziny dotknite alkoholizmem nie pozostaj ze swoimi problemami same, o czym wiadczy działalno Miejskiego Orodka Pomocy Społecznej w Zabrzu oraz organizacji, których statutowym zadaniem jest praca na rzecz przeciwdziałania alkoholizmowi.
1.3.5. Niepełnosprawno Pojcie niepełnosprawnoci łczy si z naruszeniem, uszkodzeniem sprawnoci psychofizycznej, która prowadzi do ograniczenia w funkcjonowaniu i aktywnoci yciowej człowieka. Konsekwencje niepełnosprawnoci nie s ograniczone jedynie do osób niepełnosprawnych i ich rodzin. Problemy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb yciowych powoduj, e osoba niepełnosprawna bardziej ni inne osoby potrzebuje pomocy rodziny, rodowiska, organizacji pozarzdowych i samorzdowych. Włczenie osoby niepełnosprawnej w ycie społeczne jest bardzo wa nym elementem procesu zapobiegania wykluczeniu społecznemu i pełnej integracji ze społecznoci lokaln. Rada Miasta Zabrze uchwał z dnia 07.07.2003 r. przyjła Program działa na
35
rzecz niepełnosprawnych do realizacji w latach 2003-2006 na terenie miasta Zabrze. Program „Wyrównywanie Szans yciowych Osobom Niepełnosprawnym w Zabrzu” ma na celu integracj osób niepełnosprawnych ze społeczestwem, nie tylko przez posiadane przez nich prawa, ale równie obowizki, jakie spoczywaj na tych osobach, których czsto nie mog wypełnia z powodu barier dla nich nie do pokonania. Realizacja programu
bdzie
mo liwa
dziki
zaanga owaniu
i
współpracy
organizacji
pozarzdowych działajcych na terenie Zabrza na rzecz osób niepełnosprawnych oraz rodkom zdobywanym z zewntrz, uczestnictwu w programach na rzecz osób
niepełnosprawnych. Program zawiera informacje o istniejcych ju formach pomocy, jak równie zawiera projekty zada, na realizacj których zdobywane bd rodki z zewntrz poprzez uczestnictwo w programach, zdobywanie funduszy z fundacji, bd sponsorów. Realizacja projektów przyczyni si do poprawy sytuacji osób niepełnosprawnych, jest du ym krokiem w kierunku wyrównywania szans
yciowych niepełnosprawnych
mieszkaców Zabrza. Wydane w Zabrzu orzeczenia o niepełnosprawnoci w poszczególnych latach: •
2001 r. - 1137 orzecze, z czego 918 to niepełnosprawni do 16 roku ycia,
•
2002 r. - 1947 orzecze, z czego 828 to niepełnosprawni do 16 roku ycia,
•
I-III.2003 r. - 472 orzecze, z czego 90 to niepełnosprawni do 16 roku ycia.
Jak wida z powy szych danych z roku na rok liczba orzecze o niepełnosprawnoci ulega zwikszeniu. Nale y zaznaczy , e powy sze dane nie odzwierciedlaj rzeczywistej liczby osób niepełnosprawnych. Wiele z tych osób, odizolowanych od społeczestwa, wstydzi si swojej niepełnosprawnoci, ukrywa j, a
ycie w rodzinie nie gwarantuje w pełni
poszanowania ich ludzkich praw. Z tego te wzgldu miasto wychodzc naprzeciw tym potrzebom powołała Pełnomocnika Prezydenta ds. Osób Niepełnosprawnych, któremu powierzono koordynowanie działa na rzecz tworzenia i wspierania działalnoci samorzdowych orodków informacji oraz doradztwa osobom niepełnosprawnym, inicjowanie, opracowywanie programów na rzecz wyrównywania szans osób niepełnosprawnych w yciu codziennym, jak równie podejmowanie wszelkich inicjatyw zmierzajcych
do
poprawy sytuacji
tych
osób,
współprac
z
organizacjami
pozarzdowymi i instytucjami.
36
W powiatowym Urzdzie Pracy do czerwca 2003 r. zarejestrowane były 833 osoby niepełnosprawne. Najwy sza liczba bezrobotnych, niepełnosprawnych posiada lekki stopie niepełnosprawnoci i wykształcenie gimnazjalne lub ni sze. W celu rehabilitacji społecznej i zawodowej, zmierzajce do ogólnego rozwoju i poprawy sprawnoci, niezbdnych do prowadzenia przez osob niepełnosprawn niezale nego samodzielnego, aktywnego ycia w 2002 r. powstały pierwsze w miecie Warsztaty Terapii Zajciowej. Obecnie w WTZ uczestniczy około 36 osób, które ukoczyły 16 rok ycia i nie s w stanie podj pracy. Nadrzdnym celem warsztatu jest pobudzanie chci do aktywnego
ycia, poprawa sprawnoci psychomotorycznej, rozwój społeczny
i poprawa funkcjonowania równie w rodowisku otwartym, wyrobienie wytrzymałoci i wytrwałoci w pracy, a tak e opanowanie ró nych technik zwizanych z prac. Wa n czci programu jest opieka nad dzieckiem niepełnosprawnym i pomoc jego rodzinie. Celowi temu słu y Orodek Rehabilitacji Dzieci Niepełnosprawnych w Zabrzu. Orodek oferuje wiadczenia zdrowotne w zakresie kompleksowych działa usprawniajcych majcych na celu przywracanie i popraw zdrowia dzieci i młodzie y z
uszkodzeniami
orodkowego
i
obwodowego
układu
nerwowego
wraz
z wykorzystaniem nowoczesnych metod leczenia w tym zakresie. W orodku prowadzona jest rehabilitacja lecznicza, porady logopedyczne, orodek wczesnej interwencji, indywidualne szkolenia dla rodziców w zakresie rehabilitacji, organizowane s kursy dla pielgniarek. Godn uwagi jest działalno
Grupy Wsparcia Dla Rodzin z Dzieckiem
Niepełnosprawnym, prowadzona przez pracowników socjalnych Dzielnicowego Punktu Pomocy w Mikulczycach. Rodzina otrzymuje tam wsparcie od pierwszych dni urodzenia si dziecka niepełnosprawnego, jak równie
fachowe porady dotyczce pielgnacji.
Wa nym elementem pomocy dzieciom i młodzie y niepełnosprawnej jest integracja lokalna z rówienikami i ich rodzinami od wczesnego dziecistwa. Zorganizowane s przedszkola integracyjne, przedszkola specjalne i z oddziałami szpitalnymi, jak równie szkoły podstawowe integracyjne oraz zespoły szkół specjalnych. Dziki aktywnej pracy z roku na rok zwiksza si zaanga owanie organizacji pozarzdowych w realizacj czci zada w dziedzinie pomocy dzieciom i młodzie y niepełnosprawnej. W 2003 r. w realizacj zada na rzecz dzieci i młodzie y niepełnosprawnej zaanga owane były nastpujce organizacje:
37
•
Stowarzyszenie Pomocy Dzieciom i Młodzie y Niepełnosprawnej AMARI,
•
Stowarzyszenie Kontakt Rodziców, Opiekunów i Przyjaciół na Rzecz Osób Upoledzonych Umysłowo,
•
Zabrzaskie Towarzystwo Rodziców, Opiekunów i Przyjaciół Dzieci Specjalnej Troski,
•
Centrum Innowacji Edukacyjnych i Integracyjnych, niepubliczny
łobek
i Przedszkole Integracyjno-Sportowe, •
Polski Zwizek Głuchych Koło w Zabrzu,
•
Centrum Integracji Niepełnosprawnych Modlitwa i Czyn.
Bardzo wa n rol w pomocy społecznej odgrywaj równie stacje Caritasu Diecezji Gliwickiej wykonujc m.in. wizyty domowe, wizyty w stacji, wizyty w gabinetach rehabilitacyjnych oraz prowadzc do ywianie. Osoby niepełnosprawne w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym mog liczy na pomoc Miejskiego Orodka Pomocy Rodzinie m.in. w zakresie dofinansowania udziału w turnusach rehabilitacyjnych, dofinansowania do sprztu ortopedycznego, usług opiekuczych, przyznawania pomocy finansowej w formie: rent socjalnych, zasiłków stałych wyrównawczych, zasiłków pielgnacyjnych oraz zasiłków stałych.
1.3.6. Walory miejsca zamieszkania Zabrze jest regionem, w którym wskanik zagszczenia ludnoci wynoszcy 2346 mieszkaców na km2 i jest niezale ny od władz miasta. Poło enie w centrum województwa i w Górnolskim Okrgu Przemysłowym stanowi o atrakcyjnoci miejsca zamieszkania i potencjalnych mo liwociach podjcia atrakcyjnej pracy, poziomu ycia, podjcia nauki w wielu blisko poło onych szkołach i uczelniach o ró nym profilu nauczania i kształcenia, jak równie
ciekawych ofert spdzania wolnego czasu po
codziennej pracy.
1.3.7. Ochrona zdrowia Na obszarze miasta funkcjonuje 5 placówek słu by zdrowia prowadzce lecznictwo stacjonarne: •
SPZOZ Szpital Rejonowy,
38
•
SP Szpital Kliniczny Nr1 lskiej Akademii Medycznej w Katowicach,
•
Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr3 w Zabrzu
lskiej
Akademii
Medycznej w Katowicach, •
SP Szpital Specjalistyczny lskiej Akademii Medycznej w Katowicach,
•
lskie
Centrum Chorób Serca.
Funkcjonuj równie placówki słu by zdrowia lecznictwa ambulatoryjnego: •
SPZOZ Przychodnia Lekarska „Wigor”,
•
SPZOZ Wielospecjalistyczna Przychodnia dla Dzieci i Młodzie y „Med.-Junior” w likwidacji,
•
SPZOZ Orodek Rehabilitacji Dzieci Niepełnosprawnych,
•
SPZOZ Orodek Profilaktyki i leczenia Uzale nie,
•
łobek Miejski (zakład opieki zdrowotnej)
Prowadzona jest tak e opieka zdrowotna w 42 niepublicznych zakładach opieki zdrowotnej. W poni szej tabeli przedstawiono sytuacj słu y zdrowia w Zabrzu na tle pozostałych miast-powiatów województwa lskiego stan na 31.12.2003 r.: Placówki Wyszczegól nienie
Łó ko/na liczb mieszka ców
Zakł. ambul. opieki zdrowotnej
Praktyki lekarskie
Ludno
na
1 lekarza
1 lekarza stomatologa
1 piel gniark
Bielsko-Biała
4
1104 1/161
103
83
227
1706
152
Bytom
4
59
25
370
2033
170
Chorzów
6
43
24
341
3737
168
Czstochowa
6
123
61
293
1417
142
Dbrowa Górn.
1
1652 1/116 1119 1/104 1721 1/145 456 1/288
47
11
458
2265
272
Gliwice
5
81
23
359
1784
207
Jastrzbie Zdrój
3
30
20
449
6891
141
Jaworzno
1
22
18
520
2930
262
Katowice
13
194
70
127
1176
83
Mysłowice
2
39
8
638
3764
284
Piekary lskie
2
21
8
405
4310
136
1033 1/195 747 1/129 337 1/287 3578 1/90 322 1/234 421 1/143
39
Ruda lska
2
644 1/230
39
15
470
3804
255
Rybnik
1
38
45
404
2736
151
Siemianowice l.
3
31
9
435
5657
200
Sosnowiec
6
582 1/245 268 274 1858 1/124
98
43
329
3151
139
witochłowice
3
24
6
609
4669
246
Tychy
2
52
35
345
3147
175
Zabrze
5
68
27
387
2891
145
ory
1
26
12
532
3164
300
368 1/152 836 1/158 1502 1/129 173 1/366
40
1.3.8. Szkolnictwo publiczne Proces przekazywania szkół i placówek owiatowych jednostkom samorzdu terytorialnego, zapocztkowany w 1990 r., dokoczono wraz z reform administracyjn w 1999 r. Rok 1999 był pocztkiem reorganizacji systemu edukacji w Polsce. Przedszkola, w tym specjalne oraz zreformowane szecioklasowe szkoły podstawowe, jak równie nowo utworzone trzyletnie gimnazja przejte zostały do prowadzenia przez gminy. Natomiast prowadzenie szkolnictwa specjalnego, szkół ponadgimnazjalnych, poradni psychologiczno-pedagogicznych, centrów kształcenia praktycznego, placówek owiatowo-wychowawczych czy opiekuczo-wychowawczych powierzono powiatom. W Zabrzu funkcjonuje obecnie: • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
39 przedszkoli publicznych, 5 przedszkoli niepublicznych, 30 gimnazja publiczne, 4 gimnazja niepubliczne, 12 licea ogólnokształcce publiczne, 2 uzupełniajce licea ogólnokształcce publiczne, 3 licea ogólnokształcce niepubliczne, 8 szkół technikum publicznych, 3 szkoły technikum uzupełniajce publiczne, 13 licea profilowane publiczne, 11 zasadniczych szkół zawodowych publicznych, 2 publiczne szkoły artystyczne, 14 publicznych szkół ponadpodstawowych, rednich (w likwidacji), 9 publicznych szkół policealnych (od 01.09.2005 r. Studium Policealne), 3 niepubliczne szkoły policealne, 7 publicznych placówek owiatowych (ogniska, bursa midzyszkolna, poradnia), 3 niepubliczne placówki owiatowe, 8 publicznych szkół dla dorosłych, 8 niepublicznych szkół dla dorosłych.
Ilo wszystkich placówek kształccych dzieci i młodzie ulega zmniejszeniu lub ograniczeniu liczby oddziałów lub klas. Spowodowane jest to zarówno zmniejszaniem si liczby urodze, jak i pauperyzacj społeczestwa spowodowan likwidacj kopal i hut w miecie, migracj mieszkaców wraz z rodzinami w poszukiwaniu pracy. Istotnym zadaniem edukacji, w perspektywie najbli szych lat jest zmiana kierunków kształcenia na poziomie szkół przygotowujcych do wykonywania zawodu. W zwizku z czym powołano do ycia Centrum Kształcenia Praktycznego, gdzie uczniowie szkół
41
zawodowych odbywaj zajcia praktyczne oraz mog korzysta z Orodka Doradztwa Zawodowego i bd tam zdawa
egzaminy kwalifikacyjne. Działania te s cile
zwizane z prowadzonym przez Powiatowy Urzd Pracy monitoringiem rynku pracy oraz planami rozwojowymi miasta. Z chwil przejcia przez gmin szkół i placówek owiatowych jako zadania własnego, zadaniem gminy stała si konieczno wstrzymania procesu dekapitalizacji i wydatkowanie rodków finansowych w całoci z bud etu gminy, przede wszystkim na ich remonty i naprawy. Z aktualnej oceny stanu technicznego obiektów owiatowych wynika, e jest on znacznie lepszy od stanu z okresu przejcia. Ponoszone przez gmin nakłady finansowe w kolejnych latach przyczyniły si do podniesienia ich standardu, poprawy warunków nauki i pracy oraz poprawy warunków bhp. Mimo poniesionych wysokich nakładów inwestycyjnych oraz na remonty szkół i placówek owiatowych miasta, aktualny stan obiektów jest jeszcze niezadawalajcy.
1.3.9. Kultura i sport Zgodnie z ustaw o samorzdzie terytorialnym z 1990 r. zaspokajanie potrzeb społecznych w zakresie kultury fizycznej stało si zadaniem własnym gminy. Zadanie to realizowane jest poprzez wspieranie i propagowanie sportu i rekreacji w regionie. Miejski Orodek Sportu i Rekreacji jest jednostk, która realizuje te obowizki. W 2000 r. zmieniono jego struktur na spółk prawa handlowego, co pozwoliło na prowadzenie działalnoci gospodarczej oraz zarzdzanie nieruchomociami. Poprzez przejmowanie obiektów poszczególnych klubów sportowych MOSiR stał si włacicielem ogromnego majtku sportowo-rekreacyjnego wymagajcego równie
remontów i ponoszenia
kosztów utrzymania. Kluby, dotychczasowi dysponenci hal i stadionów bezpłatnie prowadz na nich działalno sportow. W Zabrzu pr nie działaj nastpujce zwizki i organizacje majce na celu propagowanie i rozwój sportu i rekreacji w miecie: •
Podokrg Zabrze lskiego Zwizku Piłki No nej;
•
Szkolny Zwizek Sportowy w Katowicach, Oddział w Zabrzu;
•
lski
•
Zwizek Strzelectwa Praktycznego;
•
Automobil Klub Zabrzaski;
Regionalny Zwizek Tenisowy;
42
•
Oddział Miejski Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego w Zabrzu;
•
Sekcja Terenowa Zabrze Olimpiad Specjalnych Polska.
W miecie funkcjonuj ni ej wymienione kluby i stowarzyszenia sportowe: •
Górniczy Klub Sportowy „Walka Makoszowy” w Zabrzu;
•
Klub Gimnastyczny Iskra Zabrze;
•
Klub Sportowy Gazobudowa Zabrze;
•
Klub Sportowy Globtroter Zabrze;
•
Klub Sportowy Koksownik Zabrze;
•
Klub Sportowy Mostostal Zabrze;
•
Klub Sportowy Piast Pawłów;
•
Klub Sportowy Pogo Zabrze;
•
Klub Sportowy Społem Grzybowice;
•
Klub Sportowy Sparta MOSiR Zabrze;
•
Klub Sportowy Stal MOSiR Zabrze;
•
Klub Strzelecki Energetyk przy Elektrociepłowni Zabrze S.A.;
•
Klub Taneczny Forum przy Towarzystwie Miłoników Zabrza;
•
Klub eglarski Stal w Zabrzu;
•
Miejski Klub Sportowy „Górnik” w Zabrzu;
•
Miejski Klub Sportowy MOSiR Zabrze;
•
Midzyszkolne Towarzystwo Propagowania Gry Szachowej „Centrum”;
•
Młodzie owy Klub Sportowy Market Plus;
•
Salezjaska Organizacja Sportowa S.L. SPLOT-SPORT”;
•
Sekcja Sportowa (MOSiR-Budosak) Zabrze;
•
Sportowa Spółka Akcyjna Górnik Zabrze;
•
Stowarzyszenie Turystyczno-Sportowe „Klub Kolarski WD-40 BIKER”;
•
Stowarzyszenie Wspierania Sportu Młodzie owego „Promotor”;
•
Studio Kulturystyczne „Olimp”;
•
Szkolny Klub Sportowy Gwarek Zabrze;
•
Szkoła Kickboxingu Fux-Zabrze;
•
Towarzystwo Bryd owe „lsk” Zabrze;
43
•
Towarzystwo Sportowe „Temida” Zabrze;
•
Zabrzaski Klub Karate „Bushido” w Zabrzu;
•
Towarzystwo Miłoników Piłki Siatkowej;
•
Zabrzaski Klub Turystyki Rowerowej „Amator” w Zabrzu.
Sport od lat był wizytówk Zabrza. Sport nie był w miecie traktowany tylko jako wyczynowy, ale równie w formach rekreacyjnych. W licznych klubach wychowuje si młodzie w duchu sportowej rywalizacji i sport jest jednym z elementów rehabilitacji osób niepełnosprawnych czy sposobem rekreacji mieszkaców miasta. Zabrze jako orodek sportu wiatowego, gdzie obok wielkich meczy piłkarskich Górnika Zabrze, odbywaj si midzynarodowe imprezy sportowe m.in. w piłce rcznej, boksie, gimnastyce artystycznej i sportowej, tenisie, a z nowych dyscyplin strzelectwie praktycznym, futsal czy ringo. Wydarzenia sportowe nie byłyby mo liwe bez bazy sportowej na odpowiednim poziomie. Z wa niejszych obiektów sportowych i rekreacyjnych w Zabrzu nale y wymieni stadion sportowy Górnika Zabrze, Kpielisko Lene w Zabrzu-Maciejowie. Remontuje si istniejce obiekty i buduje wiele nowych, a przede wszystkim sale gimnastyczne, odpowiadajce współczesnym wymaganiom sportowym. Wa nym elementem propagowania sportu jest upowszechniany w miecie sport szkolny poprzez Uczniowskie Kluby Sportowe i Midzyszkolne Organizacje Sportowe. W ramach UKS uprawia si ró ne dyscypliny sportu takie, jak np.: wspinaczk narciarstwo, snowboard, piłk no n, siatkow, rczn, koszykówk, judo, tenis stołowy, biegi na orientacj i zapasy. Organizacj i koordynacj szkolnych imprez sportowych zajmuje si głównie Szkolny Zwizek Sportowy. Corocznie przeprowadza si „ranking” nauczycieli wychowania fizycznego, uwzgldniajcy sukcesy sportowe ich uczniów, uczestnictwo w imprezach oraz zaanga owanie w ich organizacj. Polem aktywnoci SZS jest tak e integracja rodowiska nauczycielskiego. Reprezentacje zabrzaskiej owiaty bior udział w turniejach ogólnopolskich, czsto z sukcesami. Tradycyjnie zabrzascy nauczyciele przywo medale z mistrzostw Polski w piłce no nej picioosobowej. W Zabrzu modernizuje si obiekty sportowe i rekreacyjne usuwajc bariery architektoniczne, organizuje spartakiady i umo liwia wyjazdy na imprezy dla niepełnosprawnych. Podejmuje si działania zmierzajce do włczania w cykl zawodów
44
sportu szkolnego uczniów ze szkół specjalnych. Istotnym czynnikiem rozwijania sportu niepełnosprawnych jest organizowanie imprez sportowych. Od 1996 r. odbywaj si Otwarte Mistrzostwa Zabrza szkół specjalnych. W Zabrzu mo emy spdzi wolny czas wybierajc z wielu atrakcyjnych ofert. W miecie funkcjonuj: •
Muzeum Miejskie,
•
Muzeum Górnictwa Wglowego,
•
Skansen Górniczy „Królowa Luiza”,
•
Skansen Podziemny „Guido”,
•
Teatr Nowy,
•
Kino „Marzenie”,
•
Kino „Roma”,
•
Multikino,
•
Dom Muzyki i Taca,
•
Filharmonia Zabrzaska,
•
Chór „Rezonans con tutti”,
•
Chór Kameralny „Passionata”,
•
Chór „Lutnia”,
•
Zespół Muzyki Dawnej „Allegro”,
•
Miejska Biblioteka Publiczna,
•
Szkoła Muzyczna,
•
Ogólnokształcca Szkoła Sztuk Piknych.
•
Miejski Orodek Kultury i Ogniska Pracy Pozaszkolnej.
Odbywaj si cykliczne imprezy kulturalne takie, jak: •
Zabrzaskie Dni Muzyki Dawnej,
•
Festiwal Kultury Młodzie y Szkolnej im. Norberta Kroczka,
•
Festiwal Dramaturgii Współczesnej „Rzeczywisto Przedstawiona”
•
Midzynarodowy Festiwal Organowy im. ks. Antoniego Chlondowskiego,
1.3.10. Lokalna aktywno
społeczna
W marcu 2003 roku na terenie Miasta Zabrze zarejestrowanych było 130
45
organizacji pozarzdowych (stowarzysze zarejestrowanych w Wydziale Spraw Obywatelskich Urzdu Miejskiego). Najwicej organizacji działajcych na terenie Zabrza zajmuje si działalnoci edukacyjn, wychowawcz i owiatow. Drug grup stanowi organizacje majce w swoim statucie tematyk ochrony zdrowia, rehabilitacj oraz pomoc niepełnosprawnym. Trzeci, co do wielkoci grup, stanowi organizacje zajmujce si pomoc społeczn i działalnoci charytatywn. Wikszo tych organizacji i stowarzysze zostało wymienionych przy okazji omawiania poszczególnych sfer ycia i działalnoci miasta.
1.3.11. Bezpiecze stwo publiczne Głównymi problemami wystpujcymi na terenie miasta, wynikajcymi i wpływajcymi na poczucie bezpieczestwa mieszkaców jest wysoki poziom przestpczoci zwłaszcza przestpstw godzcych w dobro lub
mienie obywateli.
Do przestpstw tego typu nale wszelkie przestpstwa na osobie, a w szczególnoci rozboje, bójki i pobicia. Drug szczególnie uci liw kategori przestpstw, s przestpstwa dotyczce mienia obywateli, czyli kradzie e i włamania. Zmiany procentowe wskaników w w/w kategoriach przestpstw stanowi o wzrocie lub spadku poczucia bezpieczestwa wród mieszkaców miasta.
Szczegółowe dane dot. przestpstw na terenie miasta prezentuje poni sza tabela: Lp. Kategoria przest pstw 1. Rozboje
Liczba przest pstw 61
2.
Bójki i pobicia
67
3.
Kradzie e
734
4.
Kradzie e z włamaniem
489
5.
Razem
1351
ródło: Komenda Miejska Policji w Zabrzu
Nad bezpieczestwem publicznym mieszkaców miasta czuwaj jednostki Policji oraz Stra
Miejska. Stra
Miejska realizuje zadania z zakresu ochrony porzdku
publicznego, zaspokajania istotnych potrzeb mieszkaców oraz eliminowania zjawisk
46
patologii społecznej, a tak e zapewnienie skutecznych, jednolitych form oddziaływania na stan porzdku publicznego, czystoci i estetyki na terenie miasta. Na dzie 31.12.2004 r. zadanie te wykonywało 55 funkcjonariuszy, zatrudnionych w dwóch referatach dzielnicowych, referacie patrolowo-interwencyjnym, sekcji dy urnych i sekcji ochrony. Stra pełni słu b patrolow na terenie miasta w oparciu o 5 wydzielonych rejonów słu bowych, odpowiadajcych terytorialnie rejonom działania komisariatów Policji w Zabrzu, obejmujcych 24 rewiry słu bowe, przyporzdkowane poszczególnym stra nikom referatów dzielnicowych. W okresie 2004 r. do Stra y Miejskiej w Zabrzu wpłynło 11.558 zgłosze wymagajcych podjcia interwencji, dla porównania w 2003 r. było tych zgłosze 10.518, a wic nastpił wzrost o 41,9%. W 2004 r. stra nicy podjli ogółem 20.775 interwencji (wzrost o 23,4% w stosunku do roku 2003 r.), dotyczcych przede wszystkim wykrocze przeciwko bezpieczestwu i porzdkowi w komunikacji, wykrocze wynikajcych z ustawy o wychowaniu w trzewoci i przeciwdziałaniu alkoholizmowi oraz wykrocze przeciwko urzdzeniom u ytku publicznego. Stra
przeprowadziła
na terenie miasta w 2004 r. 44.175 kontroli porzdkowych (wzrost w porównaniu z rokiem 2003 o 32,19%). Poza realizacj bie cych zada w zakresie porzdku i bezpieczestwa, Stra Miejska kontynuuje akcje pod hasłem: „Zero tolerancji dla alkoholu”, która ma na celu wyeliminowanie negatywnych skutków spo ywania napojów alkoholowych w miejscach publicznych, zwłaszcza w okresie wiosennym i letnim; akcja „Czysto
w mie cie”, której celem jest ograniczenie mo liwoci
zanieczyszczania terenu miasta, poprzez kontrol posesji prywatnych, lokali u ytkowych, placów zabaw, parków, skwerów, ulic i chodników przede wszystkim w okresie wiosennym i jesiennym. Celem tych działa jest zdyscyplinowanie osób fizycznych oraz podmiotów gospodarczych w zakresie wywizywania si z obowizków utrzymania czystoci na terenie u ytkowanej nieruchomoci. Działania Stra y Miejskiej nie ograniczaj si jedynie do wypełniania swoich ustawowych obowizków, ale poza wymienionymi powy ej akcjami, rokrocznie realizowane s inne inicjatywy takie jak m.in.: akcja „Umowa”, „Stra Miejska – partnerem dzieci i młodzie y”, „Bezpieczne ferie”, „Lepiej razem ni osobno”, akcja „Małolat”, ”Bezpieczny ogród”, „Grzyby”, „Bezpieczne kpielisko”, „Lato w miecie” i wiele innych, które przede wszystkim maj na celu zwikszenie poczucia bezpieczestwa mieszkaców i działania prewencyjne dla
47
ograniczenia mo liwych do zaistnienia sytuacji patologicznych. Wiele tych zada realizowanych jest przy współpracy z zabrzask Policj poprzez wspólne patrole mieszane, co w znacznym stopniu zwikszyło ich liczb i działania prewencyjne. Nad bezpieczestwem mieszkaców Zabrza czuwa równie
Stra
Po arna.
Na wyposa eniu Komendy Miejskiej PSP znajduje si 13 pojazdów samochodowych, czego 9 pojazdów bojowych i 4 samochody operacyjno-kwatermistrzowskie. Niektóre z tych pojazdów s u ytkowane ju ponad 10-15 lat. Szeroki zakres zada stawianych obecnie przed jednostkami stra y po arnej, dotyczcych nie tylko po arów, ale równie np.: interwencji przy kolizjach drogowych, powoduje, e wymagania na niezawodny i nowoczesny sprzt operacyjny s coraz wiksze, a rodki finansowe znacznie ograniczone. Niestety warunkiem skutecznoci akcji jest posiadanie odpowiedniego sprztu oraz odpowiedniej i licznej kadry. W Zabrzu na 1000 mieszkaców przypada 0,45 stra aka, kiedy norma europejska wynosi minimum 1 stra ak na 1000 mieszkaców. Wyjazdy do zdarze w latach 2000 –2004 obrazuje poni sza tabela i wykres: Lata
Po ary
2000 2001 2002 2003 2004
696 706 995 1130 777
Miejscowe zagroenia 482 531 641 639 821
Alarmy fałszywe
Razem
42 68 63 38 54
1220 1305 1699 1807 1652
Zestawienie liczby interwencji za 3 ostatnie lata przedstawia pn. tabela: Rodzaj zdarzenia
2002 r.
2003 r.
2004r.
po ary
995
1130
777
miejscowe zagro enia
641
639
821
alarmy (wyjazdy) fałszywe
63
38
54
1699
1807
1652
Łcznie
Sytuacja po arowa jaka ukształtowała si w rejonie działania KM PSP w Zabrzu w 2004 roku wskazuje,
e w porównaniu z 2003 rokiem nastpił spadek iloci
interwencji, a powstałe szacunkowe straty w wyniku tych zdarze utrzymały si na zbli onym poziomie. Spadek liczby interwencji w roku 2004 zwizany był w du ej mierze z:
48
zagospodarowaniem znacznych terenów rolniczych, które wczeniej nale ały do Agencji Rolnej Skarbu Pastwa,
prowadzenie prac przygotowawczych pod budowy obiektów budowlanych i dróg,
sprzyjajca aura pogodowa tj. długo trwajca zima i utrzymujca si wilgotno po czy nastpiło szybko ocieplenie i wzrost rolinnoci co skróciło okres czasowy podatny do palenia si suchych pozostałoci rolinnych,
prowadzona akcja wyburze i zabezpieczania nie u ytkowanych obiektów (ruin), w których prowadzono nielegalne prace rozbiórkowe i towarzyszce np. wypalania kabli, spalanie drewnianych elementów konstrukcyjnych itp. W
prowadzonych
działaniach
ratowniczo-ganiczych
oprócz
jednostek
Pastwowej Stra y Po arnej, czynnie uczestniczyły równie jednostki OSP z terenu m. Zabrze. Łcznie OSP interweniowały 85 razy z udziałem 455 stra aków. Powy sze jednostki wspomagaj działania ratowniczo-ganicze PSP szczególnie podczas akcji długotrwałych wymagajcych du ej liczby ratowników oraz wystpieniu w krótkim czasie du ej liczby interwencji np. w przypadku: po arów traw, likwidacji wiatrołomów, lokalnych podtopie, klsk
ywiołowych oraz innych nietypowych
zdarze.
1.3.12. Aktywno
gospodarcza społecze stwa
Według najnowszych dostpnych danych na koniec czerwca 2004 roku na terenie Zabrza zarejestrowanych było 14 424 podmioty gospodarcze, co stanowiło około 3.4% wszystkich podmiotów gospodarczych w województwie lskim. Z czego osoby prawne i jednostki organizacyjne niemajce osobowoci prawnej stanowiły 4355 podmiotów (poród nich znajdowały si 4 przedsibiorstwa pastwowe, 15 spółdzielni, 822 spółki handlowe oraz 1196 spółki cywilne). Osoby fizyczne prowadzce działalno gospodarcz stanowiły 10 069 podmiotów. W porównaniu do poprzednich lat mo na zaobserwowa
spadek iloci
przedsibiorstw pastwowych oraz wzrost liczby pozostałych typów podmiotów gospodarczych. Najwikszy wzrost widoczny jest wród osób fizycznych prowadzcych działalno gospodarcz.
49
Ilo podmiotów gospodarki narodowej w Zabrzu na dzie 30 czerwca 2004 roku pokazuje poni szy wykres. 14424
16000 14000
10069
12000 10000 8000 6000 4000 1196
Osoby fizyczne
Spółki cywilne
Spółki prawa handlowego
Spółdzielnie
Przedsi biorstwa Pa stwowe
Ogółem w liczbach bezwzgl dnych
0
822
15
4
2000
ródło: Biuletyn Statystyczny Województwa l skiego II kwartał 2004
Poni szy wykres obrazuje kształtowanie si liczby podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w ewidencji działalnoci gospodarczej w Zabrzu w latach 1989-2002, według stanu na dzie 31 grudnia.
18000 16000 14000 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
ródło: Dane Urzdu Miasta w Zabrzu
Z wykresu wynika, e liczba podmiotów gospodarczych w latach 1989-2002 stale rosła, chocia
w ostatnich dwóch latach ten wzrost został znacznie zahamowany, co ma
zwizek z ogóln sytuacj makroekonomiczn kraju. Rekordowy pod wzgldem
50
nowopowstajcych i likwidowanych firm okazał si rok 2001, kiedy to zarejestrowano 2 939 nowych podmiotów, a wykrelono z rejestru 1 566. Tabela 2.1. Podmioty gospodarcze według liczby zatrudnianych pracowników Liczba zatrudnianych pracowników Ogółem 0-9 osób 10-49 osób 50-249 osób 250-999 osób ej 999 osób powy ródło: Urzd Miasta Zabrze
Odsetek podmiotów gospodarczych 100,00% 94,15% 4,53% 1,05% 0,25% 0,03%
Jeli chodzi o wielko zatrudnienia w poszczególnych gałziach gospodarki to według danych Głównego Urzdu Statystycznego z 2002 roku, na terenie Zabrza zatrudnionych było 38963 osoby z czego 41% pracowało w przemyle i budownictwie, 31,6% w usługach zwizanych z rynkiem natomiast 27,3% w usługach nierynkowych.
27,30% 41%
31,60%
Przemysł i budownictwo
Usługi Rynkowe
Usługi Nierynkowe
ródło: Rocznik Statystyczny Województwa l skiego 2003
1.3.13. Podsumowanie rozdziału: analiza A-B-C Atuty •
Aktywno społeczna i kulturalna miasta.
•
Dobry wskanik aktywnoci gospodarczej mieszkaców miasta.
•
Rozwinita baza dla rozwoju sportu i rekreacji.
51
•
Troska o rozwój sportu i rekreacji osób niepełnosprawnych i ich integracj ze społeczestwem.
•
Dobrze rozwinita baza ochrony zdrowia.
Bariery •
Migracja ludzi młodych.
•
Cigły spadek liczby mieszkaców Zabrza, a przez to uwzgldnienie tych wskaników w długofalowych planach inwestycyjnych.
•
Wysoka liczba przestpstw wród ludzi młodych, a zwłaszcza na tle chuligaskim, a co za tym idzie spadek poczucia bezpieczestwa wród społecznoci miasta.
Ciekawe •
Czy działania władz miasta i organizacji działajcych na terenie Zabrza pozwol na zmian mentalnoci ludzi pozostajcych przez długi okres bez pracy?
•
Czy udałoby si poprawi sytuacj populacji Zabrza poprzez popieranie, czy nawet faworyzowanie młodych ludzi pragncych powikszy rodzin, stworzy bodce do napływu ludzi młodych do miasta z przekonaniem o osiedleniu si tutaj?
Rozdział 1.4. Uwarunkowania zewn trzne miasta 1.4.1. Szanse i zagro enia dla Zabrza w kontek cie megatrendów gospodarki globalnej Globalne megatrendy gospodarki wiatowej wpływaj na przebieg procesów rozwojowych w ka dym zaktku wiata, a wic i na sytuacj miasta Zabrza. Z tej perspektywy pragniemy wskaza
kilka istotnych faktów do rozwa enia, jako tło
lokalnych decyzji: 1. Trzy tradycyjne sektory gospodarki: rolnictwo, przemysł i usługi rozwijaj si nie jednakowo. Rolnictwo jest od lat w wyranym odwrocie i jego wiodca rola
52
w gospodarce lokalnej jest mało prawdopodobna. Podobnego odwrotu dokonuje od ponad 20 lat przemysł. To usługi daj obecnie zatrudnienie blisko 79% amerykaskich pracowników, wobec 21% w obydwu sektorach produkcyjnych. wiatowy
eksport usług i „własnoci intelektualnej” jest dzi równy łcznemu
eksportowi elektroniki i samochodów lub łczeniu eksportowi ywnoci i paliw. Przyszło Zabrza te nale y wiza z usługami, a nie potencjalnymi inwestycjami typu przemysłowego. 2.
wiatowy
rynek pracy ju dzi odczuwa wpływ narastania tzw. „trzeciej fali”, fali
cywilizacji informatycznej. Praca wymaga coraz wy szych kwalifikacji. Jestemy cigle przyzwyczajeni do patrzenia na rynek pracy w sposób ilociowy, a nie jakociowy. Rzecz w tym, e miejsca pracy trzeba ocenia przede wszystkim jakociowo. 3. Wyrazicie, jak chyba nigdy dotd w historii, staje nam dzi przed oczami konflikt midzy dwiema filozofiami gospodarczymi: maksymalizacj bie cej konsumpcji i długoterminowym inwestowaniem w rozwój. Wobec takiej długoterminowoci inwestycji w rozwój, nie jest łatwo zyska dla nich poparcie polityczne: wyborcy dopominaj si o korzyci dzi i jutro, a nie w odległej przyszłoci. Tymczasem od inwestycji w przyszło zale y prze ycie. 4. Nowa jako w gospodarce XXI wieku to niepomierny wzrost znaczenia usług zagospodarowania wolnego czasu. Natomiast w sferze produkcji i handlu bdzie jeszcze bardziej rosła (i tak ju
olbrzymia) rola wytwarzania wartoci
niematerialnych i symbolicznych oraz obrotu tymi wartociami. Turystyka, media, rozrywka, edukacja, kultura – bd rozwojowymi gałziami działalnoci ludzkiej w XXI wieku. 5. Wewntrz kraju bdzie si te nasilała zapewne migracja osób wykształconych do silniejszych orodków osób: z matur – ze wsi do miast, osób po studiach – do metropolii regionalnych i krajowych, a najlepszych absolwentów dobrych uczelni – do metropolii europejskich i wiatowych. Wskutek emigracji bdzie wic postpowa wyludnienie wsi, ale te – pojawi si ciekawe zjawisko reemigracji mobilnych zamo nych specjalistów na tereny poza miejskie, co zbiegnie si z
upowszechnieniem
telepracy
wysokokwalifikowanych
specjalistów
i de lokalizacj małych zespołów pracowniczych w ramach du ych załóg.
53
6. Bardzo
interesujcym
elementem
zmiany
sytuacji
demograficznej
jest
prawdopodobne pojawienie si w cigu 10-15 lat nowej ciekawej grupy społecznej: niezale nych finansowo seniorów. Ta grupa prawdopodobnie stworzy popyt na zupełnie nowe rodzaje usług. Ju dzi niektóre miejscowoci przymierzaj si do zarabiania w przyszłoci na usługach uzdrowiskowo-rekreacyjnych „turystyce złotego wieku”, komercyjnym prowadzeniu pensjonatów pobytowych dla zamo nych samotnych seniorów.
1.4.2. Charakterystyka lokalnego sektora gospodarczego Podobnie jak w wikszoci miast Górnego lska, o obliczu Zabrza przez wiele lat decydował przemysł ci ki. Zlokalizowane na jego terenie kopalnie, huty i koksownie stanowiły
podstaw
utrzymania
ludnoci
oraz
dochodów
miasta
(w
latach
osiemdziesitych na terenie miasta funkcjonowało osiem kopal). W ostatnich latach obserwuje si proces głbokiej, szybkiej transformacji. Wi e si ona przede wszystkim z odchodzeniem od tych dziedzin przemysłu, które przez dwa stulecia stanowiły podstaw gospodarczego funkcjonowania miasta i przesdzały o kierunkach jego rozwoju. Jeszcze na pocztku lat 90 ubiegłego wieku ródłem utrzymania wikszoci mieszkaców Zabrza była praca w miejscowych kopalniach, koksowniach, hucie i powizanych z nimi wielkich zakładach przemysłowych. Dzi na obrze ach miasta pozostały dwie kopalnie i jedna koksownia, inne pot ne niegdy zakłady znaczco ograniczyły działalno . W ich miejsce powstały setki niewielkich, czasami bardzo dynamicznie rozwijajcych si firm - wytwórczych, handlowych i usługowych - które zasadniczo zmieniły ju panoram gospodarcz miasta, jednak e nie zdołały całkowicie wypełni pustego obszaru, powstałego po likwidacji tradycyjnego przemysłu. Obecnie Zabrze to nie tylko miejsce rozwoju małych i rednich firm. Jest to równie siedziba wielu znanych orodków naukowych oraz uczelni wy szych, wród których nale y wymieni : Instytut Podstaw In ynierii rodowiska, Instytut Chemicznej Przeróbki Wgla, Zakład Polimerów Polskiej Akademii Nauk, Instytut Protez Serca prof. Zbigniewa Religi,
lskie
Centrum Chorób Serca i
lskie
Centrum Pediatrii.
54
Szkolnictwo wy sze reprezentuje Wydział Lekarski i Oddział Stomatologii
lskiej
Akademii Medycznej oraz Wydział Zarzdzania Politechniki lskiej.
W chwili obecnej najwikszymi pracodawcami na terenie miasta s:
LP.
OSOBY ZATRUDNIONE NA UMOW O PRACE
BRAN A
ul. Makoszowska 24 tel. 271 40 41 ul. Wolnoci 416 tel.271 52 41 faks: 271 42 45 ul.Pawliczka 1 tel.271 12 31 faks: 271 82 07 ul. Wolnoci 191 tel. 271 32 21 faks: 271 50 47
3 526,00
Kopalnie
434,00
Energetyka
2158,00
Koksownie i rafinerie
350,00
Przedsibiorstwo budowlane
ul. 3-go Maja 89 tel. 271 32 31 faks: 271 87 50 ul. Wolnoci 339 tel.271 12 11 faks: 271 35 69 ul. Handlowa 2 tel. 271 44 04 do 09 faks: 271 37 42 ul.Szcz Boe 11 tel. 373 50 00 faks: 271 78 01 ul. Przemysłowa 6 tel. 271 56 21 faks: 271 26 38
690,00
Maszyny i urzdzenia górnicze
667,00
Gazownictwo
236,00
Metale – obróbka
3260,00
Gazownictwo
325,00
Organizacje handlowe
250,00
Supermarkety
NAZWA ZAKŁADU
ADRES
1.
KWK MAKOSZOWY GSW S.A.
2.
ELEKTROCIEPŁOWNIA ZABRZE
3.
KOMBINAT KOKSOCHEMICZNY
4.
MOSTOSTAL ZABRZEHOLDING S.A.
5.
ZABRZASKIE ZAKŁADY MECHANICZNE GAZOBUDOWA BUG SP.Z O.O.
6. 7.
BUMAR-MIKULCZYCE
8.
GÓRNOSL SKA SPÓŁKA GAZOWNICTWA
9.
SPOŁEM SP. Z O.O.
10. MAKRO CASH AND CARRY POLSKA
11.
PROMUS SP. Z O.O.
12. ZAKŁADY METALOWE POST P S.A. 13. TERMOIZOLACJA S.A.
ul. Korfantego 17 tel. 273 55 00 faks: 273 55 73 ul. Pawliczka 25 tel.271 34 74 faks: 342 06 02 ul. Wolnoci 310 tel. 271 42 10, faks: 271 24 65
295,00 349,00
Samochody – akcesoria i czci zamienne – produkcja i hurt
ul. Wolnoci 362 tel./faks: 271 79 21
360,00
Izolacja, termoizolacja i hydroizolacja
55
14. PRZEDSI BIORSTWO TRANSPORTU KOLEJOWEGO I GOSPODARKI KAMIENIEM Sp. z o.o.
ul. Wolnoci 337 tel.271 44 41 faks: 271 50 74
515,00
Transport kolejowy – ochrona rodowiska
1.4.3. Uzbrojenie techniczne terenu Cały obszar miasta, gdzie zlokalizowane s osiedla mieszkaniowe oraz domy posiada podstawow infrastruktur techniczn. Sie tej infrastruktury przedstawia si nastpujco: Sie komunikacyjna została opisana w podrozdziale 1.2.2.
rodki
transportu
zbiorowego. Telekomunikacja Na
terenie
Miasta
telekomunikacyjnej,
Zabrze nale ca
istnieje do
dobrze
rozwinita
Telekomunikacji
Polskiej
sie
infrastruktury S.A.
Wskanik
stelefonizowania Miasta zale y tylko od potencjalnych i materialnych potrzeb mieszkaców i instytucji czy przemysłu. Obszar Miasta obejmuj swym zasigiem równie wszystkie sieci komórkowe. Gospodarka wodno- ciekowa Długo sieci wodocigowej w Zabrzu wynosi 407 km: Sie magistralna
4%
Sie rozdzielcza
67%
Podłczenia
29%
Sie wodocigowa zabezpiecza w 100% aktualne potrzeby mieszkaców. Wiek przewa ajcej wikszoci sieci wodocigowej wynosi ponad 20 lat (ok. 60%). Wodocigi z tego okresu budowane były głównie z rur stalowych bd
eliwnych.
Struktur wiekow oraz materiałow sieci wodocigowej przedstawiaj dwie kolejne tabele.
56
Przedział wiekowy sieci Ogółem Do 5 lat Od 6 do 10 lat Od 11 do 20 lat Powy ej 20 lat
Długo w km
Udział w %
407 37 41 88 241
100 9,1% 10,1% 21,6% 59,2%
Materiał Długo w km Udział w % Ogółem 407 100 eliwo 13 3,2% Stal 313 76,9% PVC 41 10,1% PE 40 9,8% ródło: Zabrzaskie Przedsibiorstwo Wodocigów i Kanalizacji w Zabrzu Wpływ eksploatacji górniczej, jako
materiału, naturalna
ywotno
rur stalowych
sprawiaj, e wikszo wodocigów z tego okresu nadaje si do wymiany. W ramach działalnoci Zabrzaskiego Przedsibiorstwa Wodocigów i Kanalizacji Sp. z o.o stara sie
wodocigowa jest sukcesywna wymieniana na now wykonan głównie z rur
polietylenowych
wysokiej
klasy
(PE-100),
które
charakteryzuj
si
znaczn
długowiecznoci (ok. 50 lat), odpornoci na szkody górnicze oraz odpornoci na zwizki chemiczne wystpujce w gruncie. Sie kanalizacyjna na terenie miasta ma długo 236 km:
sie ogólnospławna
33 km
sie sanitarna
203 km
Sie
kanalizacyjna obejmuje 97% mieszkaców za 83% odprowadzanych cieków
poddawanych jest procesowi mechaniczno-biologicznego oczyszczania. Przewa ajca wikszo
sieci kanalizacyjnej na terenie miasta Zabrze wybudowana
została ponad 20 lat temu (81,6%) i wykonana jest głównie z rur betonowych i kamionkowych. Chocia
ywotno tych materiałów jest wiksza ni w przypadku rur
wodocigowych stalowych i cz sieci kanalizacyjnej jest w dobrym stanie technicznym i nadaje si do eksploatacji to niewtpliwie cz sieci musi by w najbli szym czasie zmodernizowana.
57
Zgodnie z danymi statystycznymi w 2001 roku w Zabrzu wytworzono ogółem 20,0 mln. m3 cieków przemysłowych i komunalnych, z czego 86% poddano procesowi oczyszczania. W sektorze komunalnym z systemu kanalizacji korzystało w 2001 roku ok. 97% mieszkaców miasta. Ilo
cieków z gospodarstw domowych wprowadzonych do
systemów kanalizacyjnych w 2002 roku wynosiła według ZPWiK ok. 6637 tys. m3. Szacuje si, e około 83% cieków z sektora komunalnego poddawane jest procesom oczyszczania. Do sieci kanalizacji miejskiej w 2002 roku wprowadzono równie około 694 tys. m3 cieków przemysłowych oraz 1012 tys. m3 cieków z sektora handlu i usług. Z przeprowadzonej przez ZPWiK inwentaryzacji wynika, e do kanalizacji miejskiej nie podłczonych jest około 17,4% obiektów z terenu miasta, głównie w dzielnicach Biskupice, Pawłów, Makoszowy, Grzybowice i Maciejów. Miasto Zabrze posiada rozbudowan sie
kanalizacji sanitarnej, ogólnospławnej i
deszczowej. Według danych ZPWiK ogólna długo sieci kanalizacyjnej na terenie miasta wynosi 235,4 km, z czego sanitarna 188,1 km, ogólnospławna 32,6 km, przyłcza 14,7 km. Funkcjonujca sie kanalizacyjna wykonana jest w przewa ajcej czci z betonu (49%) i kamionki (35%). Stosowane s równie
eliwo (2%), stal (3,6%) i PCV (10,6%).
Dominujca cz sieci (ok. 80%) eksploatowana jest ponad 20 lat. System kanalizacji w przewa ajcej czci miasta, a przede wszystkim w ródmieciu ma charakter rozdzielczy, kanały sanitarne odprowadzaj cieki na oczyszczalni „ródmiecie” w Maciejowie, a kanały deszczowe odprowadzaj wody opadowe nieoczyszczone do odbiorników powierzchniowych (brak urzdze podczyszczajcych na wylotach kolektorów wód deszczowych do odbiorników otwartych). Na terenie dzielnic poza ródmieciem system nie jest w pełni uporzdkowany.
1.4.4. Rolnictwo U ytki rolne (grunty orne, łki, pastwiska) w gminie Zabrze (wg danych Urzdu Statystycznego w Katowicach rok 2001) zajmuj 1154 hektary. Natomiast obszary u ytkowane na cele rekreacyjne (ziele miejska) zajmuj 161,4 ha. S to:
58
-
parki spacerowo-wypoczynkowe
- 35,5 ha ;
-
zielece
- 56,8 ha ;
-
tereny zieleni osiedlowej
- 69,1 ha.
59
1.4.5. Podsumowanie rozdziału: analiza A-B-C Atuty •
Uzbrojenie całego terenu miasta w podstawowe media.
•
Dobre połczenia komunikacyjne z prawie ka dym miastem Aglomeracji lskiej.
•
Poło enie w centrum województwa lskiego.
•
Poło enie przy autostradzie autostradzie A-4 i A-1, jako mo liwo szybkiego przejazdu zarówno z zachodu na wschód, jak i z południa na północ kraju.
Bariery •
Zły stan cigów komunikacji tramwajowej.
•
Zły stan dróg miejskich.
•
Du a rotacja małych podmiotów gospodarczych.
•
Ograniczenia rozwojowe małych przedsibiorstw ze wzgldu na przewag konkurencyjn cen du ych supermarketów miasta.
Ciekawe •
Czy miasto bdzie w stanie wspomóc rozwój małych i rednich firm tworzonych przede wszystkim przez osoby bezrobotne?
•
Czy uruchomienie autostrady A-4 i A-1 na całym odcinku wzmocni pozycj inwestycyjn Zabrza w makroregionie?
Rozdział 1.5. Potencjał rozwoju turystyki 60
1.5.1. Istniej ce atrakcje turystyczne Zabrze zlokalizowane jest w centrum województwa lskiego, w którym dominuje infrastruktura przemysłowa. Nie stanowi wic atrakcji przyrodniczej, natomiast jako historyczne miasto przemysłowe mo e zosta
orodkiem kultury technicznej
i turystyki przemysłowej. Na terenie Zabrza znajduje si wiele cennych obiektów zwizanych z przemysłem górniczym. Cz z nich, zachowana w doskonałym stanie technicznym ju
teraz poddana jest opiece konserwatorskiej i udostpniona
zwiedzajcym. Do najcenniejszych obiektów nale skanseny „Guido” i „Królowa Luiza” oraz Główna Kluczowa Sztolnia Dziedziczna. Uzupełnieniem ww. atrakcji s bogate zbiory jedynego w kraju Muzeum Górnictwa Wglowego. Miasto ze wzgldu na swoje poło enie, dogodne skomunikowanie z regionem oraz bardzo dobre zaplecze noclegowe ma szans sta Górnego
lska,
si baz wypadow dla szeregu atrakcji turystycznych
a nade wszystko za zaistnie
jako podstawa lskiego „Szlaku
Architektury Poprzemysłowej”. Opracowano Projekt adaptacji Skansenów Górniczych dla potrzeb ruchu turystycznego. Bardzo wa nym elementem atrakcji turystycznych Zabrza s istniejce muzea i skanseny. Mo na wyró ni tutaj: Muzeum Górnictwa Wglowego - zostało powołane na podstawie zarzdzenia ministra górnictwa z 23 stycznia 1981 r. Przejło zbiory po Zwizkowym Muzeum Górniczym w Sosnowcu, istniejcym w latach 1948-1972. Obecnie instytucja sytuuje si w strukturach samorzdowego Województwa lskiego, a w jej zbiorach znajduje si obecnie ok. 30 tys. eksponatów. Siedzib instytucji jest zabytkowy gmach dawnego starostwa zabrzaskiego z lat siedemdziesitych XIX w. W budynku zachowały si fragmenty dawnego wystroju architektonicznego, na przykład hall z drewnianymi, secesyjnymi schodami oraz eklektyczno - secesyjna Sala Witra owa. Dział Historii Górnictwa i Techniki Górniczej to najwikszy dział dzielcy si na 3 gabinety: historii górnictwa, techniki górniczej oraz geologii i paleobotaniki. Gromadzi narzdzia i urzdzenia górnicze, archiwalia, fotografie, albumy, sztandary, kopaliny, skamieliny oraz odciski rolin. Do szczególnie ciekawych eksponatów nale : zbiór XVIII- i XIX61
wiecznych rysunków technicznych, kolekcja sztandarów kopalnianych i zwizkowych (najstarszy z 1889 r., z kopalni "Wawel" w Rudzie
lskiej),
ksiga pamitkowa
"Skarbofermu" (z autografami prezydentów: Wojciechowskiego i Mocickiego), kolekcja lamp górniczych i XVIII-wieczny kunszt wodny z Gierczyna. Dział Przeróbki Mechanicznej
i
Przetwórstwa
Wgla
eksponuje
urzdzenia
do
wzbogacania,
brykietowania, koksowania i chemicznej przeróbki wgla.Dział Kultury Górniczej zbiera pamitki dotyczce tradycji górniczego zawodu, zwyczajów, wierze, zachowa, twórczoci kulturalnej oraz ycia codziennego górników i ich rodzin. Do niezmiernie ciekawych nale y kolekcja mundurów górniczych XIX- i XX-wiecznych oraz insygniów górniczych: bard, szpad i kilofków sztygarskich. Chlub działu jest zbiór instrumentów muzycznych u ywanych przez orkiestry i kapele górnicze. Dział gromadzi równie prace z zakresu malarstwa, rzeby i grafiki o tematyce górniczej i regionalnej, głównie twórców nieprofesjonalnych. Biblioteka ksiegozbiór obejmuje ok. 10 tysiecy woluminów ksi ek i czasopism (m.in. prawie wszystkie roczniki "Gluck Auf"); posiada około 150 starodruków i druków rzadkich, w tym dzieło Georgiusa Agricoli "Nowe pisma geologiczne w piciu ksigach" z 1558 r. oraz Jana Mathesiusa "Kazania górnicze albo Sarepta" z 1578 r.
Skansen Królowa Luiza – jest oddziałem Muzeum Górnictwa Wglowego. Skansen istnieje na terenie najstarszej pastwowej kopalni wgla kamiennego na Górnym lsku, zało onej w 1791 r. Obejmuje obiekty wzniesione w drugiej połowie XIX w. m.in. budynek maszynowni i nadszybia byłego szybu "Carnall". Został udostpniony publicznoci w grudniu 1993 r. Główn atrakcj Skansenu jest parowa maszyna wycigowa wyprodukowana w 1915 r. w hucie "Prinz Rudolf" w Dulmen. Urzdzenie o mocy 2 tys. koni mechanicznych pozwalało opuszcza windy z prdkoci 10 m/s. Zwiedzajcy uczestnicz w pokazie działania maszyny (za wyjtkiem I dekady lipca 2002). W budynku nadszybia mo na oglda warsztat szybowy i oddziałow stacj ratownicz oraz ekspozycj urzdze szybowych i łcznoci sygnalizacyjnej. Z platformy wie y szybowej (wys. 25 m) rozciga si panorama Zabrza i ssiednich miast. Drug cz Skansenu stanowi sztolnia z korytarzami podziemnymi o łcznej długoci 1560 m, schodzcych do głbokoci 35 m. Wyrobiska i korytarze sztolni oddaj wygld i klimat kopalni wgla a niezapomnianych wra e dostarcza uczestnictwo w pokazie pracy
62
struga, kombajnu cianowego i chodnikowego. W podziemiach skansenu, przy ul. Sienkiewicza 43 (tel. 370-17-77) działa Karczma "Guibald", serwujca tradycyjn kuchni lsk.
Muzeum Miejskie - Muzeum Miejskie powstało przed 60 laty z inicjatywy grupy pasjonatów, którym przewodził nauczyciel Kurt Vieth. Pierwsz wystaw zło on "ze staro ytnoci i eksponatów techniki" zorganizowano w budynku przy dzisiejszym pl. Traugutta. W roku 1937 ówczesne władze miejskie przekazały Muzeum kamienic przy pl. Krakowskim, w której mieci si ono do dzisiaj. Muzeum posiadało raczej skromne zbiory, trafiły tu pamitki z drewnianego kociółka w. Andrzeja oraz eksponaty ofiarowane przez muzea z Gliwic i Bytomia. W roku 1945 cz zbiorów wywieziono, reszta została rozszabrowana. Niestety nie ocalały muzealne inwentarze, nie wiadomo zatem, co naprawd zginło, z czego składały si ówczesne zbiory. Dzi Muzeum Miejskie posiada cztery działy: Dział Sztuki, Dział Kultury, Dział Historii i Dział Naukowo-Owiatowy.
Trzy pierwsze
z
nich
maj
za
zadanie
gromadzenie,
przechowywanie, opracowywanie, katalogowanie i konserwacj zbiorów, natomiast ostatni zajmuje si upowszechnianiem wiedzy z zakresu dyscyplin reprezentowanych w Muzeum, co realizowane jest przede wszystkim poprzez wystawiennictwo.
63
1.5.1.1. Obiekty obsługi turystyki Zabrze jako prawie 200-tysiczne miasto musi posiada wysokiej klasy baz dla obsługi zarówno ruchu turystycznego, jak i osób przyje d ajcych na du e imprezy sportowe czy kulturalne. W Zabrzu działa wiele hoteli i miejsc wypoczynku o wysokim standardzie obsługi. S to m.in.: •
Hotel Ambasador,
•
Hotel Diament,
•
Hotel Etap,
•
Hotel Gazobudowa,
•
Hotel Ibis,
•
Hotel Klon,
•
Hotel Pogo,
•
Hotel Silvia,
•
Hotel Staropolski,
•
Hotel lzak,
•
Usługi hotelarskie „Euro-Tramp”.
1.5.1.2. Usługi około turystyczne Na atrakcyjno turystyczn składa si w znacznym stopniu dostpno wysokiej jakoci usług o charakterze powszechnym. Nie chodzi tu o usługi dedykowane specyficznie dla turystów, ale o poziom zwykłych usług dla ludnoci i placówek handlu detalicznego, a wród nich w szczególnoci takich, z których czsto korzystaj przyjezdni. W tym kontekcie nale y odnotowa , e Zabrze zapewnia pełn gam usług zarówno dla swoich mieszkaców jak i osób przyjezdnych.
Rozdział 1.6. Uwarunkowania bud etowe 64
Potencjał rozwojowy bud etu miasta to bardzo wa ny materiał do analizy. W tym miejscu nale y w szczególnoci ustali , czy Zabrze ma wystarczajce zasoby rodków własnych, aby wygospodarowa
wkład własny w ewentualne projekty rozwojowe
realizowane ze wsparciem rodków strukturalnych Unii Europejskiej. Wa nym elementem takiej analizy jest okrelenie tendencji wydatków inwestycyjnych realizowanych przez miasto oraz rodzajów tych wydatków. Dochody i wydatki bud etu miasta przedstawiaj si nastpujco: •
Rok 2004 : Dochody - 438.831.250,00 PLN Wydatki - 451.774.502,00 PLN.
•
Rok 2005 : Dochody - 521.556.530,00 PLN (plan) Wydatki - 526.237.530,00 PLN (plan).
Jak wynika z powy szych danych potrzeby finansowe miasta przekraczaj pozyskiwane rodki i tylko przestrzegajc dyscyplin finansow bdzie mo na podejmowa zadania
inwestycyjne, przy wsparciu zewntrznych instytucji finansujcych. Przewidywane dochody wzrosn w stosunku do roku 2004 r. o około 18,9%, natomiast wydatki wzrosn o około 16,5%.
65
Cz
2:
Strategiczny plan rozwoju Miasta Zabrze do 2015 roku
66
Rozdział 2.1. Analiza strategiczna atutów i barier rozwojowych Miasta Zabrze 2.1.1. Kluczowe atuty rozwojowe Miasta Zabrze
Przez
atuty
rozwojowe
rozumiemy
tutaj
wszelkie
fakty
zaistniałe
w rzeczywistoci gminy, dziki którym rozwój gminy bdzie szybszy, łatwiejszy, pewniejszy, potoczy si lepszym torem. Na podstawie analizy danych zebranych w raporcie została wytypowana nastpujca lista kluczowych atutów rozwojowych Miasta Zabrze 1. Poło enie w centrum regionu – aglomeracji Górnolskiej; 2. Dobrze rozwinita, multimodalna infrastruktura komunikacyjna; 3. Du e dowiadczenie Miasta w pozyskiwaniu funduszy unijnych (Miasto pozyskało m.in. rodki Funduszu Spójnoci); 4. Wysokie kompetencje Miasta w zakresie rozwoju szkolnictwa wy szego; 5. Du e centra
kultury,
rekreacji i centrów handlowych przycigajcych
mieszkaców aglomeracji lskich.
2.1.2. Najpowa niejsze bariery rozwoju Miasta Zabrze
Przez bariery rozwojowe rozumiemy z kolei wszelkie fakty zaistniałe w rzeczywistoci gminy, z powodu których rozwój gminy bdzie wolniejszy, trudniejszy, mniej pewny, bdzie skrcał w niepo danym kierunku. Na podstawie analizy danych zebranych w raporcie została wytypowana lista barier rozwojowych Miasta Zabrze: Bariery te maj znaczcy wpływ na widoczne ograniczenia rozwojowe Zabrza, a ich przedstawiona poni ej klasyfikacja uwzgldnia
67
hierarchi wpływu na rozwój jednostki. 1. Brak jednoznacznie wyodrbnionego centrum, atrakcyjnego dla turystów i mieszkaców miasta; 2. Wystpowanie du ych, zdegradowanych obszarów poprzemysłowych (byłe huty oraz zakłady przemysłu ci kiego); 3. Niska estetyka oraz nieład przestrzeni publicznej; 4. Brak dostatecznie rozwinitego systemu administracyjno-prawnego w sposób efektywny promujcego aktywno gospodarcz; 5. Niewielka liczba terenów przygotowanych pod inwestycje – konieczno kompleksowego rozwizania problemów terenów pozostałych po przemyle ci kim; 6. Malejca liczba ludnoci (ujemny przyrost naturalny oraz ujemna migracja osób młodych) wpływajca na zmniejszanie aktywnoci społecznej; 7. Niezadowalajcy stan tkanki mieszkaniowej – wystpowanie zdegradowanych skupisk budynków mieszkalnych oraz brak rozwiza w zakresie nowoczesnego budownictwa mieszkaniowego; 8. Niska aktywno ekonomiczna i społeczna ludnoci wyra ona m.in. w niewielkiej liczbie
funkcjonujcych
w
Miecie
organizacji
pozarzdowych
silnie
oddziaływujcych na rozwój całego Zabrza (m.in. stowarzysze); 9. Problem marginalizacji znaczcej grupy mieszkaców Miasta, szczególnie byłych pracowników likwidowanych du ych zakładów przemysłowych; 10. Brak
aktualnego
miejscowego
planu
zagospodarowania
przestrzennego
obejmujcego cały teren Miasta. Scharakteryzowane w rozdziałach 2.1.1. oraz 2.1.2. atuty i bariery rozwoju Miasta pozwalaj
na wyci gni cie wniosków, wskazuj cych na konieczno
dokonania
adekwatnych do obecnej sytuacji zmian w funkcjonowaniu głównie administracji.
68
2.1.3 Ciekawe kwestie do dalszych analiz Oprócz wskazania atutów i barier rozwojowych analiza wyłoniła grup faktów, których obecnie nie da si z cał pewnoci nazwa ani atutami, ani barierami, ale wiadomo, e bd bardzo znaczce dla przyszłoci gminy. Nie jest natomiast pewne, jaki wpływ na przyszło miasta wywr. Na podstawie analizy danych zebranych w raporcie została wytypowana nast puj ca lista ciekawych kwestii dotycz cych dalszego rozwoju Zabrza: 1. Czy Miasto wykorzysta właciwie szanse płynce z dostpnoci funduszy Unii Europejskiej? 2. Czy polityka władz gminy wykorzystujca centralne poło enie w regionie pozwoli na zwikszenie kompetencji Miasta w obszarze sportu i kultury? 3. Czy właciwie uda si wykorzysta potencjał naukowy? 4. Czy we właciwy sposób zostan wykorzystane tereny po-przemysłowe? 5. Czy uda si wygospodarowa
wystarczajco wysoki wkład własny dla
pozyskania rodków strukturalnych UE przede wszystkim na projekty infrastrukturalne? Czy uda si przygotowa odpowiednio personel Urzdu dla tego zadania? 6. Czy Miasto bdzie w stanie zachci
młodych i wyró niajcych si
ponadprzecitnym wykształceniem mieszkaców do pozostania na miejscu? 7. Czy
Miasto
wykorzysta
mo liwoci
wynikajce
ze
współpracy
wewntrzregionalnej?
Rozdział 2.2. Misja Miasta Zabrza 2.2.1. Czym jest misja Miasta Z punktu widzenia celów zewntrznych, deklaracja misji gminy winna by deklaracj jej głównych przewag komparatywnych; Czym gmina wyró nia si na tle
69
innych podmiotów? Co unikalnego wnosi do wymiany dóbr i usług (w szerokim znaczeniu, włczajc te
dobra symboliczne)? Mo na równie
w deklaracji misji
wskaza wyró niajc kompetencj gminy; Co gmina robi szczególnie dobrze i w czym jest trudno j przecign ? Natomiast
z
punktu
widzenia
celów
wewntrznych,
jednoznacznie wskazywa główny kierunek działa
misja
powinna
i generalne priorytety obrane
w ramach pola swobodnej decyzji, jak gminie pozostawiaj regulacje ustawowe. Nie chodzi tu o deklarowanie generalnych celów zapisanych w ustawach, ale o zapisanie własnych wyborów, „obranego przez nas kursu”. Oba cele, jakie ma spełni misja, mog czciowo si pokrywa (priorytety na ogół
s
zwizane
z
rozwijaniem
i
wykorzystywaniem
własnych
przewag
komparatywnych), lecz wymagaj na pewno odmiennego ujcia, oraz zapisania innym jzykiem. Std celowe jest zredagowanie misji w dwu uj ciach: jako misji zewn trznej i odr bnie — wewn trznej.
2.2.2. Misja zewn trzna Misja zewntrzna musi okrela wyrazicie pewien obraz, który ma si utrwali w pamici ka dego, kto si z ni zetknie. Misja zewntrzna ma, wic przede wszystkim funkcje promocyjne. Z analizy przewag komparatywnych Zabrza wyłaniaj si takie cechy jak: znakomite poło enie w centrum aglomeracji górnolskiej, dobrze rozwinita przedsibiorczo , ró norodno zagospodarowania przestrzennego. Z tych cech nale y wydoby unikaln kompetencj Miasta Zabrze („to, co robimy lepiej, ni konkurenci”). Oto zadeklarowana misja zewn trzna Zabrza:
ZABRZE – WŁAŚCIWE MIEJSCE DLA INWESTORÓW Misja ta uwiadamia, i
w Zabrzu dominuje nastawienie na rozwój
przedsibiorczoci, bdcej sił napdow całego miasta. Kształtowana przez dziesitki lat kultura przemysłowa mo e zdecydowa o przewadze miasta w porównaniu do innych
70
obszarów województwa oraz regionów ociennych, które obrały inne kierunki rozwoju. Misja ta wskazuje równie na sposób mylenia władz, które swoje przyszłe działania w du ej
mierze
podporzdkowywa
bd
efektywnemu
rozwojowi
sektora
przedsibiorczoci, a szczególnie małej i redniej przedsibiorczoci. Misja ta ma by równie czytelnym sygnałem dla osób i podmiotów z zewntrz, i miasto d y do tego aby by jak najbardziej przyjazn dla prowadzenia działalnoci gospodarczej w ró nych obszarach, szczególnie w dziedzinach innowacyjnych, charakteryzujcych si du wartoci dodan. Takie okrelenie misji buduje równie
wizerunek gminy pro-
rozwojowej, która bdzie rozwijała inne obszary atrakcyjne dla inwestorów i ich rodzin, tj. nauk, kultur, sport oraz opiek medyczn na najwy szym poziomie.
2.2.3. Misja wewn trzna Zabrza. Misja wewntrzna to syntetyczny zapis głównych celów, na jakich bdziemy si koncentrowali. Tak rozumiana misja wewn trzna Miasta Zabrze brzmi:
ZABRZE – NOWOCZESNE, BEZPIECZNE I UPORZ DKOWANE PRZESTRZENNIE MIASTO ZE ZRESTRUKTURYZOWANYM PRZEMYSŁEM, Z ROZWINI T KULTUR I NAUK , ATRAKCYJNE DLA INWESTORÓW
Sformułowanie w powy szej postaci, skierowanej „do wewntrz”, do samych władz miejskich, pracowników merytorycznych Miasta oraz jego mieszkaców ma podobn funkcj, jak deklaracja misji wewntrznej w organizacji prywatnej: ma, na co dzie przypomina mened erom i personelowi, jaki główny cel obrała organizacja. Misj wewntrzn mo na, zatem uzna za główn wytyczn dla decydentów gminy, któr powinni mie stale na uwadze pełnic, na co dzie funkcje zarzdcze. Zapis misji wewntrznej powinien determinowa
wszystkie działania władz gminnych
71
o charakterze prorozwojowym (gdy poza takimi działaniami gmina musi realizowa szereg bie cych działa wynikajcych z
obowizujcych przepisów prawa).
Sformułowana powy ej misja wewntrzna wskazuje równie charakter funkcjonowania Miasta, co mo e okaza
na wieloaspektowy
si du szans w kontekcie
rosncego zapotrzebowania na konkurencyjne produkty w Unii Europejskiej, a tak e ze wzgldu na konieczno podejmowania działa konkurencyjnych w wielu dziedzinach w stosunku do miast ssiednich. Misja ta wskazuje ponadto na wysokie ambicje miasta oraz konieczno
zaistnienia
rodzimych
produktów
na
rynku
regionalnym
i ponadregionalnym.
72
Rozdział 2.3. Cele rozwoju Miasta Zabrze W procesie analizy stanu gminy i jej mo liwoci zdefiniowano nastpuj ce cele strategiczne i operacyjne realizujce Misj Zabrza.
Cel strategiczny 1: Wspieranie powstawania miejsc pracy wysokiej jakości
Cele operacyjne:
Cel strategiczny 2: Rewitalizacja miasta w obszarze społecznym, przestrzennym i gospodarczym
Cele operacyjne:
1.1. Stworzenie instytucjonalnego systemu prawnodoradczego dla inwestorów.
2.1. Rewitalizacja obszarów miejskich
1.2. Infrastruktura okołobiznesowa dla biznesu lokalnego i klientów zewntrznych
2.2. . Rewitalizacja obszarów poprzemysłowych
1.3. Stworzenie warunków rozwoju i stabilnego funkcjonowania małych i rednich przedsi biorstw
2.4. Wdro enie aktywnej polityki społecznej Miasta
2.3. Rozwój miasta w skali lokalnej
1.4. Stworzenie płaszczyzn stałej współpracy pomi dzy podmiotami gospodarczymi a władzami miasta
Misja zewnętrzna i wewnętrzna Miasta Zabrze
Cel strategiczny 3: Wykreowanie miasta jako regionalnego centrum kultury i nauki
Cel strategiczny 4: Wykreowanie miasta jako waŜnego regionalnego ośrodka opieki medycznej
Cele operacyjne:
Cele operacyjne:
3.1. Zabrze jako centrum dziedzictwa kultury przemysłowej
4.1. Zwi kszenie dostpnoci do podstawowych specjalistycznych usług medycznych
3.2. Zabrze metropolitalnym orodkiem wydarze kulturalno – sportowych 3.3. Zabrze jako orodek edukacji artystycznej i kulturalnej
4.2. Wspieranie rozwoju medycyny na wiatowym poziomie
3.4. Tworzenie sprzyjaj cych warunków dla rozwoju istniej cych i budowy nowych kampusów akademickich 3.5. Wspieranie rozwoju centrów nauki i technologii
73
i
Ze wzgldu na nowe podejcie do problemu rozwoju gminy, który ma by skoncentrowany w obszarze rozwoju przedsibiorczoci oraz rewaloryzacji tkanki urbanistycznej i poprzemysłowej. Wa nym jest, aby realizacja celów odbywała si przy bardzo silnym zaanga owaniu społecznym (konieczne jest uto samianie si mieszkaców z
tymi celami oraz
funkcjonowanie silnych organizacji pozarzdowych zrzeszajcych najbardziej aktywnych mieszkaców) oraz przy wykorzystaniu, tam gdzie to mo liwe, dostpnych dla obszarów wiejskich oraz małych miast rodków zewntrznego finansowania. Fundusze te (finansowane zarówno ze rodków bud etu pastwa jak i Unii Europejskiej) powinny efektywnie wspiera zarówno indywidualnych producentów, jak równie gospodark komunaln prowadzon przez władze gminy. W tym kontekcie znaczcym problemem mo e okaza si pozyskanie wkładu własnego dla realizacji inwestycji, ze wzgldu na niskie dochody własne gminy, czstokro krpujce działania prorozwojowe. Z tego te powodu, w odniesieniu do wielu planowanych na najbli sze lata zada inwestycyjnych oraz innych przedsiwzi
nale y zastosowa
polityk bardzo ostro n, rozwa ajc ich rzeczywisty wpływ na rozwój Miasta, a nie jedynie dorane potrzeby mieszkaców. Wa ne jest, aby władze gminy oraz pracownicy jednostek publicznych odbierali zapisy strategii jako główny drogowskaz dla dalszego, dynamicznego rozwoju gminy, i identyfikowali si z nimi. Ponadto zapisy strategii rozwoju, a szczególnie główne kierunki działa, wyra one poprzez cele rozwoju gminy powinny sta
si
przedmiotem aktywnych akcji promujcych poprzez media oraz w trakcie spotka z mieszkacami. Pozwoli to przekona mieszkaców Miasta (oceniajcych jej władze podczas wyborów samorzdowych) do koniecznoci realizacji zada, skutkujcych sukcesem społeczno-gospodarczym w długiej perspektywie czasowej. W poni szej tabeli wskazano mo liwe ródła finansowania niektórych zada, które s dostpne w okresie do roku 2007. Mo na jednak e przypuszcza , i porednie i bezporednie wspieranie rozwoju społeczno-gospodarczego bdzie, co najmniej na poziomie podobnym do obecnego w latach kolejnych (szczególnie w ramach funduszy UE w kolejnym okresie bud etowym – 2007-2013).
Tabela. Wybrane fundusze/programy wspieraj ce rozwój obszarów miejskich
74
Nazwa programu / funduszu
Przykładowy rodzaj wsparcia
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego – Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego
− inwestycje z zakresu ochrony rodowiska − inwestycje drogowe − inwestycje w infrastruktur edukacyjn − rewitalizacja zdegradowanych obszarów miejskich poprzemysłowych i powojskowych − projekty inwestycyjne w infrastruktur drogow − reorientacja zawodowa osób odchodzcych z rolnictwa − szkolenia dla bezrobotnych − aktywizacja zawodowa grup społecznych zagro onych marginalizacj − inwestycje komunalne − inwestycje w infrastruktur społeczn − odbudowa dziedzictwa kulturowego − inwestycje w infrastruktur edukacyjn projekty oraz promujce kultur Miasta − ochrona rodowiska − edukacja ekologiczna − wzmocnienie administracji samorzdowej − wspieranie współpracy z organizacjami pozarzdowymi dotacje i po yczki preferencyjne na działania zwizane z ochron rodowiska preferencyjne kredyty na refinansowanie zada realizowanych z funduszy strukturalnych UE – instrument BGK Realizacja du ych inwestycji z zakresu infrastruktury ochrony rodowiska oraz infrastruktury transportowej
Sektorowy Program Operacyjny „Transport” Europejski Fundusz Społeczny – Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego, Sektorowy Program Operacyjny „Rozwój Zasobów Ludzkich”
Kontrakt Wojewódzki
Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) oraz Norweski Mechanizm Finansowy 2004-2009
Wojewódzki Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej Fundusz Rozwoju Komunalnego Fundusz Spójnoci
Przy realizacji strategii rozwoju, wyra onej poprzez cele rozwoju gminy, niezbdne jest, aby traktowa je spójnie, zauwa ajc ich wzajemne przenikanie i uzupełnianie si. Tylko 75
takie podejcie pozwoli na wykreowanie długookresowej polityki zrównowa onego rozwoju. W wyniku analizy obecnej sytuacji gminy, jej mo liwoci rozwojowych oraz potrzeb mieszkaców wyra onych podczas konsultacji społecznych, sformułowano nastpujce cele strategiczne rozwoju gminy oraz przyporzdkowane im cele operacyjne (programy rozwojowe):
Opis celów strategicznych i operacyjnych.
Cel strategiczny 1: Wspieranie powstawania miejsc pracy wysokiej jakości. Strategiczny Cel nr 1 wskazuje na konieczno realizacji wielu działa (i osiganie celów ni szego rzdu), które bd kluczowymi dla stworzenia odpowiednich warunków dla intensyfikacji na terenie Miasta działalnoci gospodarczej. Cel ten ma charakter obejmujcy cały okres realizacji strategii, a efektem jego realizacji bdzie stworzenie wizerunku gminy odpowiadajcego zapisom zewn trznej misji gminy.
Cel operacyjny 1.1. Stworzenie instytucjonalnego systemu prawno-doradczego dla inwestorów.
Krótki opis celu operacyjnego (uzasadnienie): Realizacja niniejszego programu (traktowanego jako cel operacyjny) bdzie „kamieniem milowym” dla rozwoju całego miasta, gdy pozwoli wzmocni wszystkie sektory działalnoci gospodarczej, oraz zachci
do prowadzenia działalnoci gospodarczej,
szczególnie w formie małych i rednich przedsibiorstw. Dostarczenie przedsibiorcom wszechstronnej informacji o warunkach prowadzenia działalnoci gospodarczej na terenie Zabrza.
76
W najbli szych 10 latach polityka władz Zabrza powinna skupi si m.in. na bezporedniej realizacji lub wspieraniu nastpujcych, kluczowych działa: − Rozwój punktu informacyjnego dla inwestorów i przedsibiorców. − Wydawanie Zabrzaskiego Vademecum Przedsibiorcy. − Rozwój witryny internetowej zawierajcej kompleksowe informacje dla inwestorów. − Powołanie Centrum Informacji i Doradztwa Inwestycyjnego (Centrum Biznesu) w formie spółki prawa handlowego wiadczcego usługi na rzecz inwestorów lokalnych i zewntrznych. − Utworzenie Gminnej Agencji Wspierania Przedsibiorczoci oraz Centrum Szkole dla osób prowadzcych działalno gospodarcz.
Cel operacyjny 1.2. Infrastruktura okołobiznesowa dla biznesu lokalnego i klientów zewntrznych.
Krótki opis celu operacyjnego (uzasadnienie): Niniejszy program musi stanowi
wa ne uzupełnienie programu 1.1. Jedynie
odpowiednia (tzn. efektywna) infrastruktura w postaci instytucji okołobiznesowych pozwoli na bie ce i cigłe wspieranie zarówno rodzimych przedsibiorców jak i zewntrznych inwestorów. Zadaniem władz miasta w kontekcie realizacji celu bdzie wspieranie inicjatyw tworzenia struktur okołobiznesowych szczególnie w postaci organizacji pozarzdowych, jak równie bezporednie wiadczenie takich usług przez jednostki podległe miastu.
Cel operacyjny 1.3 Stworzenie warunków rozwoju i stabilnego funkcjonowania małych i rednich przedsi biorstw.
Krótki opis celu operacyjnego (uzasadnienie):
77
Poprzez realizacj niniejszego celu planuje si stworzenie małym i rednim firmom stabilnych warunków dla prowadzonej działalnoci i rozwoju. Mo na to osign poprzez realizacj zamierze inwestycyjnych oraz wdro enie rozwiza prawnych zmierzajcych do: − Opracowania i wdro enia zasad długoterminowych dzier aw i sprzeda y gminnych lokali u ytkowych; − Stworzenia warunków aktywnego udziału firm zabrzaskich w realizacji zada i inwestycji gminnych; − Rozwój systemu wizi kooperacyjnych midzy zabrzaskimi firmami; − Stworzenia systemu porcze gwarancyjnych dla inwestorów z preferowanych dziedzin aktywnoci gospodarczej; − Utworzenia Komunalnej Kasy Oszczdnoci.
Cel operacyjny 1.4. Stworzenie płaszczyzn stałej współpracy pomi dzy podmiotami gospodarczymi a władzami miasta.
Krótki opis celu operacyjnego (uzasadnienie): Realizacja tego celu pozwoli na kompletne w stosunku do oczekiwa wypełnianie przez władze miejskie zada nakierowanych na wspieranie sektora MP. Osignicie celu bdzie uzale nione m.in. od wdro enia nastpujcych rozwiza: − Wypracowanie i wdro enie modelu wymiany informacji i konsultacji programów gospodarczych i rozwojowych; − Powołanie Klubu Liderów; − Zapewnienie prowadzenia spójnej polityki gospodarczej poprzez powołanie przez władze miasta osoby odpowiedzialnej za jej realizacj; − Prowadzenie promocji i reklamy firm zabrzaskich w powizaniu z promocj miasta; − Tworzenie wspólnych projektów z udziałem gminy i kapitału prywatnego dla wykorzystania funduszy pomocowych; − Przygotowanie programu przedsiwzi gminno – prywatnych.
78
Cel strategiczny 2: Rewitalizacja miasta w obszarze społecznym, przestrzennym i gospodarczym. Realizacja tego celu, zaniedbywanego do tej pory w dokumentach strategicznych tworzonych w Polsce na poziomie lokalnym i regionalnym, jest niezwykle wa na z punktu widzenia nadania odpowiednich funkcji wybranym obszarom miasta. Obecna struktura społeczno-gospodarcza miasta nie sprzyja jego zrównowa onemu rozwojowi, przy wykorzystaniu jego niewtpliwych walorów w obszarze przestrzennym, społecznym i gospodarczym. Realizacja powy szego celu strategicznego doprowadzi ma w perspektywie całego okresu objtego strategi, przy wykorzystaniu wszelkich mo liwych ródeł finansowania zewntrznego, do rozwizania kwestii terenów niezagospodarowanych lub zagospodarowanych w sposób niefunkcjonalny i nieestetyczny. Realizacja celu sprowadza si równie do wdro enia zakrojonej na szerok skal polityki rozwoju społecznego miasta.
Cel operacyjny 2.1. Rewitalizacja obszarów miejskich.
Krótki opis celu operacyjnego (uzasadnienie): Realizacja niniejszego celu operacyjnego cile zwizana jest z opracowaniem i póniejszym wdro eniem „Programu rewitalizacji obszarów miejskich Zabrza”, który bdzie obejmował okres to samy z okresem wdra ania strategii rozwoju Miasta (do roku 2015). Szeroko pojta rewitalizacja obszarów miejskich wymaga
bdzie wyznaczenia
obszarów rewitalizacji w oparciu o obiektywne kryteria obejmujce przede wszystkim poziom przestpczoci,
bezrobocia,
wykształcenia
mieszkaców,
stan
infrastruktury
oraz
wystpowania na analizowanych obszarach zjawisk patologicznych. Zadania inwestycyjne realizowane przez podmioty publiczne oraz prywatne w ramach niniejszego celu obejmowa
bd szerokie spektrum zagadnie, dotyczcych m.in.
uporzdkowania tkanki urbanistycznej (włczajc w ten proces zmian funkcji istniejcych obiektów oraz budow nowych), uporzdkowania przestrzeni miejskiej (parki, skwery, 79
parkingi, place itp.), inwestycji w infrastruktur transportow oraz ochrony rodowiska. Jednym z wa nych kierunków działa w ramach tego celu bdzie wykreowanie nowego wizerunku centrum miasta, z wyranie wykreowan funkcj turystyczn oraz handlow. Ponadto realizacja tego celu wiza si bdzie bezporednio z d eniem do wdro enia w miecie ró nych, zintegrowanych przestrzennie form budownictwa mieszkaniowego opierajcego si na ró nych zasadach finansowania i formach własnoci, z wykorzystaniem nowoczesnych technologii budowlanych. Realizacja niniejszego celu odbywa
si bdzie m.in. poprzez realizacj nastpujcych
zamierze inwestycyjnych i nieinwestycyjnych: − Rozwój budownictwa mieszkaniowego, w tym komunalnego oraz usług o funkcjach ogólnomiejskich i regionalnych – w dz. Rokitnica i Maciejów – Os. Kopernika; − Sporzdzenie
dla
Centrum
Zabrza
miejscowych
planów
zagospodarowania
przestrzennego w skalach umo liwiajcych okrelenie szczegółowych zasad urbanistyczno – architektonicznych rewaloryzacji i modernizacji tych obszarów oraz wznoszenia nowych obiektów; − Rehabilitacja
rodowiska
zamieszkania
w
osiedlach
intensywnej
zabudowy
wielorodzinnej ( Zaborze, Os. Kopernika, Os. Curie – Skłodowskiej); − Przekształcenie i rehabilitacja zabudowy mieszkaniowej i przemysłowej o niskim standardzie u ytkowym w dzielnicach: Biskupice, Makoszowy i Zaborze; − Opracowanie
projektów
rewaloryzacji
zabytkowych
osiedli
robotniczych
i urzdniczych; − Likwidacja starych zasobów mieszkaniowych oraz ich prywatyzacja na warunkach szczególnie preferencyjnych, z dopuszczeniem mo liwoci ich wyburze w celu odtworzenia lub wprowadzenia na zwolnionym terenie nowej zabudowy o funkcjach mieszkaniowych albo usługowych; − Modernizacja i zagospodarowanie parków miejskich i lenych, dolin rzek i potoków oraz innych terenów zieleni; − Przygotowanie oferty miasta dla lokalizacji w dz. Maciejów - Kopernika lub Rokitnicy parków naukowych, kampusu akademickiego lub regionalnego centrum innowacji, informacji i nowych technologii;
80
− Kontynuacja budowy układu dróg rowerowych z wykorzystaniem likwidowanych cigów kolejowych i transportowych; − Modernizacja układu komunikacyjnego oraz przywrócenie parametrów technicznych sieci i obiektów układu, szczególnie obiektów mostowych; − Zwikszenie liczby wydzielonych miejsc parkingowych w obszarze ródmiejskim; − Modernizacja sieci tramwajowej oraz jej rozbudowa w cigu projektowanego przedłu enia ul. de Gaulle’a w kierunku północnych dzielnic miasta; − Budowa zintegrowanego wzła przesiadkowego wszystkich rodków pasa erskich transportu publicznego w oparciu o dworzec PKP; − Poprawa jakoci powietrza atmosferycznego m.in.: obni enie niskiej emisji zanieczyszcze komunalnych; − Sporzdzenie wieloletniego programu ochrony i kształtowania rodowiska oraz zało e do planu zaopatrzenia Zabrza w ciepło, energi elektryczn i paliwa gazowe; − Uporzdkowanie gospodarki wodno – ciekowej z wykorzystaniem zdolnoci technologicznych oczyszczalni cieków ródmiecie; − Objcie ochron prawn terenów i obiektów o du ej wartoci przyrodniczej i krajobrazowej.
Cel operacyjny 2.2. Rewitalizacja obszarów poprzemysłowych.
Krótki opis celu operacyjnego (uzasadnienie): Realizacja niniejszego celu operacyjnego cile zwizana jest z opracowaniem i póniejszym wdro eniem „Programu rewitalizacji obszarów poprzemysłowych Zabrza”, który bdzie obejmował okres to samy z okresem wdra ania strategii rozwoju Miasta (do roku 2015). Jednym z podstawowych działa w ramach niniejszego celu operacyjnego jest realizacja przez Miasto oraz inne podmioty publiczne i prywatne inwestycji prowadzcych do 81
wykorzystania na cele gospodarcze i społeczne obiektów i terenów zwalnianych w wyniku restrukturyzacji przemysłu ci kiego. W celu harmonijnego rozwoju i efektywnego wykorzystania wyznaczonych w ramach programu rewitalizacji konkretnych obszarów Zabrza, działania podejmowane przez ró norakie podmioty (m.in. przedsibiorców prywatnych), musz charakteryzowa
si
innowacyjnoci oraz du ym zakresem tematycznym. Inwestycje powinny obejmowa m.in. wyburzanie istniejcych obiektów, budow nowych budynków, kompleksowe uzbrojenie terenu pod działalno gospodarcz, likwidacj odpadów poprzemysłowych (rekultywacja i likwidacja hałd), tworzenie inkubatorów przedsibiorczoci, wykorzystanie obiektów poprzemysłowych na cele kulturalne (w opracowaniu jest projekt pn. „lski Orodek Turystyki Poprzemysłowej i Kultury Technicznej”).
Wa nym elementem powizanym bezporednio z realizacj celu strategicznego 3 jest dbało o odpowiedni promocj zabrzaskich obiektów kultury przemysłowej.
Cel operacyjny 2.3. Rozwój Miasta w skali lokalnej.
Krótki opis celu operacyjnego (uzasadnienie): Wa nym uzupełnieniem ww. procesów rewitalizacyjnych bd inwestycje zmierzajce do podnoszenia atrakcyjnoci Miasta w obszarze szeroko pojtej gospodarki komunalnej.
82
Inwestycje te przyczynia si bd do zwikszenia potencjału społeczno-gospodarczego oraz jakoci ycia mieszkaców. Szczegółowe wytyczne w zakresie realizacji niniejszego celu operacyjnego okrelone zostan w „Planie Rozwoju Lokalnego Miasta Zabrze”, który bdzie obejmował okres to samy z okresem wdra ania strategii rozwoju Miasta (do roku 2015). Takie podejcie, obejmujce kompleksowe zagadnienia głównie z obszaru inwestycji drogowych oraz infrastruktury ochrony rodowiska wynika z faktu, i nie wszystkie obszary Miasta mog by
objte szczegółowymi programami rewitalizacji okrelonymi
w celach 2.1. i 2.3, poniewa obszary te musz by wyznaczone w oparciu o szczegółowe kryteria definiujce tereny, które mog podlega kompleksowym procesom rewitalizacyjnym. Realizacja opisywanego celu operacyjnego bdzie w du ej mierze spoczywała bezporednio w gestii władz Miejskich, które dysponuj majtkiem komunalnym. Wa ne jest, aby procesy prowadzce to rozwoju lokalnego Miasta były cile powizane z dokumentami sektorowymi wymaganymi prawem polskim jak np. „Program ochrony rodowiska”, czy te „Program gospodarki odpadami”.
Cel operacyjny 2.4. Wdro enie aktywnej polityki społecznej Miasta.
Krótki opis celu operacyjnego (uzasadnienie): Realizacja niniejszego celu powizana jest cile ze spełnieniem przez władze oraz społeczno lokaln „Strategii rozwi zywania problemów społecznych miasta Zabrze do roku 2015”. Aktywno miasta realizowana bdzie w nastpujcych obszarach: − rozwój rodziny, − rynek pracy, − zdrowie, − bezpieczestwo, − aktywno społeczna, − edukacja.
83
W ww. strategii okrelono nastpujce cele strategiczne rozwoju miasta w obszarze społecznym: − przywrócenie i wzmocnienie roli rodzin w wypełnianiu przez nie funkcji socjalnych, wychowawczych,
opiekuczych,
zdrowotnych,
społecznych,
bezpieczestwa
i emocjonalnych, − społeczno miasta zintegrowana, otwarta, tolerancyjna i samoorganizujca si, − przywrócenie nadziei na lepsz przyszło
i wyzwolenie aktywnoci społecznej
do rozwoju, − likwidacja ubóstwa, − zmniejszenie liczby przypadków zwizanych z agresj i przemoc w rodzinie, − zwikszony stopie integracji mniejszoci etnicznych (Romów) i narodowych ze społecznoci miasta, − integracja i rehabilitacja niepełnosprawnych, − readaptacja bezdomnych i uzale nionych, − rehabilitacja i readaptacja społeczna dewiantów społecznych, − zmniejszenie zjawiska alienacji osób i rodzin. Realizacja powy szych celów bdzie wymagała wdro enia nastpujcych działa (strategie działania): − tworzenie mo liwoci edukacyjnych dla dzieci, młodzie y i dorosłych; − wyrównywanie mo liwoci korzystania z dóbr cywilizacji; − tworzenie warunków do tego by rodzina mogła wypełnia swoje podstawowe funkcje; − wspieranie rodziny w jej naturalnym rodowisku; − wdra anie wczesnej profilaktyki problemów rodziny; − rozwijanie rodzinnej opieki zastpczej; − promowanie wolontariatu, − tworzenie i wspieranie organizacji pozarzdowych pomagajcych rodzinom; − tworzenie podstaw do taniego budownictwa prywatnego i komunalnego; − wspieranie i animowanie ruchu samopomocowego; − współpraca z kociołem katolickim i innymi kociołami i wspólnotami wyznaniowymi;
84
− nawizanie i prowadzenie stałej współpracy z krajami i instytucjami UE; − prowadzenie stałego dialogu społecznego we wszystkich jego formach; − tworzenie i wdra anie programów odpowiadajcych na potrzeby specyficznych grup społecznych, niepełnosprawnych, uzale nionych, z problemami wychowawczo – opiekuczymi, mniejszoci etnicznych, narodowych i innych; − promowanie miasta; − dbało o profesjonalno instytucji publicznych i pozarzdowych; − współpraca z ssiadami; − dbało o rozwój kadry pomocy społecznej; − wymiana dowiadcze w ró nych formach z ssiednimi miastami; − dbało o rozwój struktury publicznej pomocy społecznej; − tworzenie atrakcyjnych miejsc pracy i mieszkania; − rozwijanie placówek kulturalno – owiatowych. W toku realizacji ww. zamierze i działa niezwykle wa ne bdzie mobilizacja i du e zaanga owanie organizacji społecznych oraz innych podmiotów działajcych poza systemem publicznym, m.in. Spółdzielni oraz Wspólnot Mieszkaniowych. Wyzwaniem stojcym przed tymi organizacjami oraz władzami Miasta bdzie skuteczne aplikowanie do funduszy zewntrznych (np. funduszy Unii Europejskiej) w celu współfinansowania inicjatyw.
Okres realizacji: Działania wieloaspektowe w trakcie całego okresu realizacji strategii
Cel strategiczny 3: Wykreowanie miasta jako regionalnego centrum kultury i nauki. Okrelone w ramach poprzednich celów strategicznych oraz operacyjnych d enia Miasta zasadzały si w wikszoci na elementach, które z jednej strony wzmocni pozycj Miasta jako wa nego orodka gospodarczego, a z drugiej strony pozwol uporzdkowa jego struktur i funkcjonowanie w obszarze społecznym i przestrzennym. Poprawa jakoci ycia mieszkaców, co jest zawsze najwa niejszym i ostatecznym celem funkcjonowania władz
85
ka dej jednostki samorzdowej nie mo e by realizowana bez zapewnienia dostpnoci do zasobów kulturalnych i naukowych na wysokim, konkurencyjnym w stosunku do silnych orodków ociennych, poziomie. Powizanie tych dwóch elementów, czyli nauki i kultury pokazuje, i elementy te s na równie wysokim poziomie traktowane przez społeczno i władze Miasta. Ponadto działania w obu tych obszarach powinny i musz w wielu przypadkach i ze sob w parze.
Cel operacyjny 3.1. Zabrze jako centrum dziedzictwa kultury przemysłowej.
Krótki opis celu operacyjnego (uzasadnienie): Dotychczasowe kierunki rozwoju Zabrza były cile powizane z funkcjonowaniem na jego terenie du ych podmiotów gospodarczych funkcjonujcych w sektorze przemysłu maszynowego i hutniczego. W wyniku restrukturyzacji wiele z tych zakładów zostało zlikwidowanych, bd zmieniło swój dotychczasowy charakter i zakres funkcjonowania. Ponadto procesy produkcyjne w XXI w. odbywaj si w oparciu o wykorzystanie doskonalszych metod wytwórczych. Std te istnieje potrzeba efektywnego wykorzystania obiektów poprzemysłowych w celu rozwoju innych ródeł aktywnoci, jak np. turystyki przemysłowej. Realizacja celu 3.1. cile powizana jest z celem 2.2. „Rewitalizacja obszarów poprzemysłowych”. Realizacja celu odbywa
si bdzie m.in. poprzez ró norakie działania inwestycyjne
i nie inwestycyjne: −
Adaptacj obiektów kultury przemysłowej dla turystycznego wykorzystania (np. Zagospodarowanie Parku Hutniczego dla organizowania imprez plenerowych, udział w pracach nad tworzeniem szlaku zabytków techniki w Województwie lskim).
−
Wspieranie rozwoju sieci firm turystycznych organizujcych zwiedzanie obiektów kultury przemysłowej i wiadczcych usługi na rzecz turystów w Zabrzu.
−
Promocj zabrzaskich obiektów kultury przemysłowej w regionie, kraju i za granic.
−
Przygotowanie i realizacj edukacyjnego programu o zabytkach techniki w Zabrzu.
86
Wa nym aspektem stojcym u podstaw realizacji celu jest zaanga owanie podmiotów niepublicznych – włacicieli obiektów poprzemysłowych i zabytkowych urzdze.
Cel operacyjny 3.2. Zabrze metropolitalnym orodkiem wydarze kulturalno – sportowych.
Krótki opis celu operacyjnego (uzasadnienie): Jednym z wa nych aspektów funkcjonowania ka dej społecznoci jest czynne i bierne uczestnictwo w yciu kulturalno-sportowym. Pozwala to na kreowanie pozytywnych postaw wród mieszkaców, a w dłu szym okresie czasu przeciwdziała porednio i bezporednio patologiom społecznym, powstajcym na gruncie wyobcowania. Działania w opisywanym obszarze docelowo (czyli w roku 2015) doprowadzi maj do wykreowania wizerunku miasta, w którym koncentruj si spektakularne i ró norodne wydarzenia - kulturalne i sportowe - o ponadlokalnym znaczeniu. Na bazie dotychczasowych dowiadcze mo na wskaza
na nastpujce przykładowe
działania inwestycyjne (po stronie bud etu miasta) i nieinwestycyjne, które pozwol na zaktywizowanie mieszkaców miasta: − Zwikszenie wykorzystania Domu Muzyki i Taca. − Odnowienie i modernizacja obiektów sportowych zlokalizowanych na terenie Zabrza. − Odnowienie i modernizacja obiektów kultury, m.in. Muzeum Miejskiego, Biblioteki Miejskiej, Muzeum Górnictwa Wglowego, Teatru Nowego. − Aktywny udział Miasta w organizacji znaczcych imprez midzynarodowych, w tym festiwali filmach, teatralnych oraz muzycznych. − Wspieranie funkcjonujcych w miecie orodków oraz społecznych towarzystw kulturalnych. − Promocja wydarze kulturalnych i sportowych odbywajcych si w miecie.
Cel operacyjny 3.3. Zabrze jako orodek edukacji artystycznej i kulturalnej.
87
Krótki opis celu operacyjnego (uzasadnienie): Obok wyra onych w ramach celu 3.2. działa inwestycyjnych majcych wzmocni tkank kulturaln Miasta oraz promocyjnych i inwestycyjnych wspierajcych rozwój sportu, konieczna jest realizacja działa komplementarnych prowadzcych do pobudzania lokalnego zapotrzebowania na wydarzenia artystyczno-kulturalne. Skoncentrowanie sił m.in. na wymienionych poni ej działaniach da podstaw rozwoju funkcji metropolitalnych w tym zakresie. Do podstawowych kierunków działa mo na zaliczy
nastpujce inicjatywy,
koncentrujce si w du ej mierze na wspieraniu bie cego funkcjonowania podmiotów kompetentnych w dziedzinie kultury i sztuki, jak i ich dalszego rozwoju: − Stworzenie łatwo dostpnej sieci informacyjnej o wydarzeniach kulturalno artystycznych w Zabrzu (m.in. poprzez własny telewizyjny program, informator kulturalny "Klakier", miesicznik "Nasze Samorzdowe Zabrze"). − Rozbudowa komputerowej bazy danych Miejskiej Biblioteki Publicznej. − Wprowadzenie edukacji kulturowej do szkół i instytucji upowszechniania kultury. − Wspieranie działalnoci zabrzaskich placówek owiatowych prowadzonych przez organizacje pozarzdowe.
Cel operacyjny 3.4.Tworzenie sprzyjajcych warunków dla rozwoju istniejcych i budowy nowych kampusów akademickich.
Krótki opis celu operacyjnego (uzasadnienie): Rozwój nowoczesnej bazy edukacyjnej na poziomie wy szym pozwoli sprosta coraz wikszym potrzebom społecznym w tym obszarze, co finalnie powinno doprowadzi do zwikszenia liczby kierunków studiów oraz liczby studentów.
Władze miasta powinny w sposób bezporedni wspiera
wszelkie inicjatywy zwizane
z rozwojem szkolnictwa wy szego, szczególnie poprzez:
88
− Wspieranie uruchomienia nowych kierunków studiów w obiektach Politechniki lskiej
zlokalizowanych w Zabrzu oraz rozbudowa tego kampusu.
− Wspieranie inicjatywy uruchomienia w Zabrzu kształcenia techniczno – medycznego głównie w oparciu o Politechnik lsk i lsk Akademi Medyczn. − Przygotowanie oferty dla lokalizacji w Zabrzu nowych kampusów akademickich dla uczelni zainteresowanych stał działalnoci na terenie miasta. − Promowanie objcia przez wy sze uczelnie patronatu nad szkołami rednimi oraz wspieranie rozwoju liceów ogólnokształccych w Zabrzu. − Przygotowanie oferty miasta i promocji budowy osiedli mieszkaniowych o wysokim standardzie dla naukowców i pracowników wy szych uczelni.
Cel operacyjny 3.5. Wspieranie rozwoju centrów nauki i technologii.
Krótki opis celu operacyjnego (uzasadnienie): Podstawow przesłank dla realizacji niniejszego celu jest stworzenie w cigu najbli szych 10 lat w Zabrzu wyspecjalizowanego orodka naukowego o znaczeniu midzynarodowym. Cel ten jest bezporednio zwizany z celem operacyjnym 2.2., gdy dla stworzenia centrum naukowo-technologicznego, oprócz cisłej współpracy przemysłu i nauki, niezbdne bdzie wykorzystanie potencjału terenów poprzemysłowych, w wikszoci z dobrze rozwinit infrastruktur komunikacyjn i energetyczn. Do podstawowych działa w obszarze tak zdefiniowanego celu operacyjnego (kierunku działania) nale y m.in. bezporednie i porednie zaanga owanie władz lokalnych i społecznoci miasta w:
− Przygotowanie projektu wspólnego przedsiwzicia Politechniki
lskiej, lskiej
Akademii Medycznej, Uniwersytetu lskiego i Górnolskiej Agencji Przekształce Przedsibiorstw S.A. – stworzenie i rozwój Centrum Transferu Technologii.
89
− Wspieranie rozwoju biotechnologii i bioin ynierii oraz promowanie Zabrza jako europejskiego orodka w tych specjalnociach.
− Promocja w kraju i za granic potencjału naukowego, badawczego i technologicznego instytucji działajcych w Zabrzu.
− Rozwój miejskiej sieci komputerowej – budowa społeczestwa informacyjnego Budowa społeczestwa informacyjnego jest jednym z najwa niejszych zada, decydujcych o rozwoju społecznoci lokalnych w realiach XXI w. Rozwijajce si technologie informatyczne i coraz powszechniejszy dostp do internetu, jak równie obowizujce w Polsce przepisy prawne, powoduj, i
zadanie to bdzie miało
kluczowy wpływ na przyszły, dynamiczny rozwój Miasta, szczególnie w kontekcie zamiaru
realizacji
przedsiwzicia
gospodarczego,
któremu
zostanie
podporzdkowany rozwój Zabrza w najbli szych latach.
Cel strategiczny 4: Wykreowanie miasta jako waŜnego regionalnego ośrodka opieki medycznej. Wyodrbnienie osobnego celu strategicznego bezporednio odnoszcego si do rozwoju opieki medycznej zwizane jest z wysokimi kompetencjami tego sektora w Zabrzu. Decyduje o tym funkcjonowanie w miecie
lskiej
Akademii Medycznej oraz
lskiego
Centrum Chorób Serca. Jednostki te oddziaływaj pozytywnie nie tylko wewntrz miasta, ale równie maj du e znaczenie w budowaniu pozytywnego zewntrznego wizerunku miasta.
90
Cel operacyjny 4.1. Zwi kszenie dostpno ci do podstawowych i specjalistycznych usług medycznych.
Krótki opis celu operacyjnego (uzasadnienie): Przedsiwzicia w zakresie infrastruktury ochrony zdrowia (remonty, modernizacje, dostosowanie obiektów do nowych funkcji, budowy lub rozbudowy obiektów, doposa enie placówek w sprzt medyczny, diagnostyczny, rodki transportu) zwizane s ze strategicznymi zadaniami Miasta na prawach powiatu w nastpujcym zakresie: −
utrzymania i modernizacji bazy leczniczej i diagnostycznej szpitali.
−
zada
doranych,
gwarantujcych
bie c
realizacj
wiadcze
leczniczych. −
zada zwizanych z tworzeniem i rozwojem opieki paliatywnej. Obok działa zmierzajcych do poprawy jakoci opieki zdrowotnej pozostajcej
w gestii miasta (np. poprzez zaoferowanie mieszkacom miasta i regionu szerokiego wachlarza usług medycznych i okołomedycznych), w kontekcie znaczcych problemów finansowych wa ne jest równie wspieranie procesu usamodzielniania si poszczególnych placówek lecznictwa podstawowego i specjalistycznego Zadaniem cile powizanym z procesami poprawiajcymi jako
leczenia jest
likwidacja barier komunikacyjnych, architektonicznych i urbanistycznych dla osób niepełnosprawnych. Poza działaniami inwestycyjnymi w tkank ochrony zdrowia wa nym elementem rozwoju tego sektora, jak równie
zwikszenia jego atrakcyjnoci wród potencjalnych
pacjentów z zewntrz jest promocja Zabrza jako miasta opiekuczego i przyjaznego, zwłaszcza dla osób starszych i korzystajcych z opieki medycznej, a tak e organizacja programu Promocji Zdrowia Mieszkaców Zabrza.
Cel operacyjny 4.2. Wspieranie rozwoju medycyny na wiatowym poziomie.
91
Krótki opis celu operacyjnego (uzasadnienie): Miasto, obok realizacji zada własnych w obszarze ochrony zdrowia, które rzadko maj charakter wysoce specjalistyczny, musi wspiera
podmioty funkcjonujce na jego
terenie, które decyduj o kształtowaniu jego pozytywnego wizerunku. Jednym z głównych zada Miasta w tym obszarze bdzie prowadzenie stałych zabiegów promocyjnych, które powinny doprowadzi do utrwalenia wizerunku miasta jako centrum oferujce
specjalistyczne
usługi
medyczne
o
oddziaływaniu
ponadlokalnym
i midzynarodowym, w ramach ró norodnych jednostek medycznych (samorzdowych, akademickich, rzdowych). Ponadto drugim wa nym kierunkiem bdzie aktywne wspieranie przez władze miasta (przede
wszystkim
organizacyjne)
rozwoju
lskiego
Centrum
Chorób
Serca
i współpracujcych z nim instytucji (szczególnie jednostek naukowo-badawczych) oraz firm.
Rozdział 2.4. Monitoring i ewaluacja realizacji strategii 2.4.1. Procedura monitoringu Monitoring, to ledzenie przebiegu realizacji zada danego procesu, głównie w aspekcie terminowoci realizacji przyjtego harmonogramu. W procedurze monitoringu z reguły nie ma elementu oceny jako ci efektów realizowanych zada — to bdzie zadanie
92
procedury ewaluacji. Eksperci pracujcy nad strategi zalecili nastpujc procedur monitoringu; 1. Odpowiedzialno
za osiganie poszczególnych celów strategicznych bdzie
powierzona konkretnym koordynatorom z ramienia lokalnych władz lub lokalnej administracji; ka dy z koordynatorów bdzie odpowiadał przed Rad Miejsk za monitoring powierzonego mu celu strategicznego; 2. Ka dy z koordynatorów bdzie z kolei przygotowywał projekty harmonogramów realizacyjnych zada w ramach powierzonego mu celu strategicznego, w tym wewntrzn procedur zbierania raportów monitoringowych; procedura taka winna mie
zawsze struktur „drzewa”: realizator ka dego zadania w ramach swoich
obowizków
bdzie
przekazywał
raport
monitoringowy
bezporedniemu
przeło onemu w wyznaczonym dla danego zadania harmonogramie; sugeruje si comiesiczne notatki raportujce na poziomie wykonawczym i co kwartalne raporty na poziomie zarzdzania taktycznego; odstpstwa od tego zalecenia mog wynika jedynie ze specyfiki zada. 3. Raz w roku, (sugerowany termin — we wrzeniu, a wic po zakoczeniu sezonu letniego) Koordynatorzy składaj Prezydentowi podsumowanie z realizacji zada strategii przypadajcych na poprzedni rok. Przedstawiaj tak e szczegółowe zadania na rok kolejny wraz z prezentacj bud etu w konwencji zadaniowej (obok konwencji klasyfikacyjno-tabelarycznej). 4. Prezydent przedstawi Radzie Miejskiej roczny raport z monitoringu realizacji strategii raz do roku, w pierwszym kwartale, w formie zbiorczej za cały rok poprzedni. Poza procedur monitoringu sugeruje si, aby zadania zapisane w strategii miały priorytet w przyznawaniu finansowania, a wszelkie oszczdnoci w realizacji bud etu: niewykorzystana rezerwa, ponadplanowe dochody, inne ródła nadwy ki, były w pierwszym rzdzie kierowane na finansowanie kolejnych zada strategicznych.
2.4.2. Procedura ewaluacji
93
Ewaluacja, to jakociowa ocena efektów realizowanych zada strategicznych. W ramach ewaluacji do poszczególnych celów operacyjnych (bezporednich celów poszczególnych projektów bd przypisane wskaniki celów zgodnie z metodologi stosowan
w
produktów,
Funduszach
Strukturalnych
rezultatów
i
Unii
Europejskiej,
a
wic
wskaniki:
o d d z i a ł y w a . Wskaniki bd generowane na
poziomie poszczególnych projektów, podczas ich przygotowywania. Zbiorczy raport ewaluacyjny bdzie sporzdzany raz do roku w trybie okrelonym zarzdzeniem Prezydenta i przedstawiany Radzie wraz z raportem z monitoringu. Co dwa lata zostanie dokonana aktualizacja strategii, a co cztery lata zostanie zwołany Konwent Rozwoju Miasta, który wykona generalny przegld dokona strategicznych i zaproponuje aktualizacj strategii i jej dostosowanie do bie cych okolicznoci. Uaktualnienia musz zosta przyjte przez Rad Miejsk.
94
![STRATEGIA ROZWOJU MIASTA PABIANICE NA LATA [projekt]](https://kipdf.com/img/300x300/strategia-rozwoju-miasta-pabianice-na-lata-projekt_5b19dcd67f8b9a068d8b458d.jpg)
