   

seria pod redakcj BOGDANA SZLACHTY

79



 



© Copyright by individual authors. Recenzent wydawniczy dr hab. Pawe Laidler

Opracowanie redakcyjne: Edyta Wygonik-Barzyk

Publikacja nansowana z bud etu grantu Narodowego Centrum Nauki na projekt „Pokój, porz dek i dobry rz d. Najwa niejsze zagadnienia wspó czesnej polityki Kanady” (4593/B/H03/2011/40).

ISBN: 978-83-7638-437-5

KSI GARNIA AKADEMICKA ul. w. Anny 6, 31-008 Kraków tel./faks: 012 431-27-43, 012 663-11-67 e-mail: [email protected] Ksi garnia internetowa: www.akademicka.pl

Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

9

I. Marcin Gabry Polityka wewn trzna Kanady. Patriacja konstytucji, Quebec, rdzenni mieszka cy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Powstanie Dominium Kanady . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I.1. Patriacja konstytucji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I.1.1. Zmiany w wyniku patriacji konstytucji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I.1.2. Karta Praw i Wolno ci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I.1.3. Nowelizacja konstytucji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I.1.4. Nieudane próby nowelizacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I.2. Wspó czesna scena polityczna Kanady . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I.2.1. Partie polityczne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I.2.2. Prorogacja parlamentu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I.2.3. Wybory z 2011 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I.3. Miejsce Quebecu w Kanadzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I.3.1. Próby reform na prze omie lat 80. i 90. XX w. . . . . . . . . . . . . . . . . . . I.3.2. Znaczenie referendum z 1995 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I.3.3. Wspó czesna scena polityczna Quebecu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I.3.4. „Otwarty federalizm” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I.3.5. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I.4. Regionalizmy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I.4.1. Osamotnienie zachodu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I.4.2. Próby reformy Senatu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I.4.3. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I.5. D enia polityczne ludno ci rdzennej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I.5.1. Rys historyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I.5.2. Wzrost znaczenia politycznego ludno ci rdzennej. . . . . . . . . . . . . . . . I.5.3. Zmiany w sytuacji rdzennych mieszka ców . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I.5.4. Roszczenia ludno ci rdzennej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I.5.4.1. Roszczenia ziemskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I.5.4.2. Samorz dy ludno ci rdzennej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

15 16 20 25 26 32 34 37 38 39 42 45 50 54 57 59 64 65 70 74 76 78 79 80 83 86 86 89

I.5.4.3. Typy samorz dów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I.5.4.4. Quebeccy separaty ci a rdzenni mieszka cy . . . . . . . . . . . . . I.5.5. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I.6. Zako czenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

92 94 95 95

II. Tomasz Soroka Polityka zagraniczna. Kanada w globalnym systemie relacji politycznych i wojskowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II.1. Od kolonialnej zale no ci do dyplomatycznej niepodleg o ci. Emancypacja Kanady na arenie mi dzynarodowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II.2. Budowa powojennej to samo ci mi dzynarodowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . II.3. Wi zy postkolonialne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II.3.1. Kanada a upadek brytyjskiej pot gi kolonialnej. Polityka wobec Wspólnoty Narodów (Commonwealth) . . . . . . . . . . . . . . . . II.3.2. Wspó czesne relacje kanadyjsko-brytyjskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II.3.3. Stosunki kanadyjsko-francuskie. Kanada na forum Mi dzynarodowej Organizacji Frankofonii (La Francophonie) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II.4. Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II.4.1. Dzia ania na rzecz pokoju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II.4.2. Pomoc rozwojowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II.4.3. Obecne relacje z ONZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II.5. Kanada w grupie najbogatszych pa stw wiata. G7, G8, G20 . . . . . . . . . . II.6. Organizacja Traktatu Pó nocnoatlantyckiego (NATO) . . . . . . . . . . . . . . . . II.7. Dowództwo Obrony Pó nocnoameryka skiej Przestrzeni Powietrznej i Kosmicznej (NORAD). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II.8. Ochrona granic. Rywalizacja w Arktyce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II.9. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

97 101 107 110 111 115

117 121 124 125 127 131 139 148 153 156

III. Marta Kijewska-Trembecka Wspó czesne wieloetniczne spo ecze stwo Kanady . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161 III.1. W poszukiwaniu imigrantów. Kanadyjska polityka imigracyjna ko ca XX w. i jej efekty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III.2. Zmiany w strukturze etnicznej i rasowej spo ecze stwa kanadyjskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III.3. Nowe grupy etniczne w Kanadzie, visible minorities. . . . . . . . . . . . . . . . . III.4. Zró nicowanie j zykowe mieszka ców Kanady . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III.4.1. Ocjalna dwuj zyczno . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III.4.2. J zyki etniczne w Kanadzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

162 171 175 178 178 180



III.5. Natives, kanadyjska ludno rodzima na prze omie XX i XXI w. . . . . . . . III.6. Prze om XX i XXI w. – pocz tek ko ca dyskryminacji kanadyjskich natives? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III.7. Kilka zda podsumowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III.8. Kanadyjska wielokulturowo u progu XXI w. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III.8.1. Okoliczno ci proklamowania kanadyjskiej wielokulturowo ci i pierwszy okres jej funkcjonowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III.8.2. Nowe p aszczyzny wielokulturowo ci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III.8.3. Czas na visible minorities . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III.8.4. Natives upominaj si o swoje prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III.8.5. Quebecka wersja wielokulturowo ci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III.8.6. Co dalej z kanadyjsk wielokulturowo ci – dyskusje prze omu wieków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

184 189 192 193 193 197 197 200 202 204

IV. Rados aw Rybkowski Polityka edukacyjna i kulturalna w Kanadzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211 Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IV.1. Podstawy polityki publicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IV.1.1. Narz dzia prowadzenia polityki publicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . IV.1.2. Decentralizacja polityki publicznej w Kanadzie . . . . . . . . . . . . . . . IV.2. Dziedzictwo historii – Raport Griersona. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IV.2.1. Raport Masseya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IV.3. Wspó praca federacji oraz prowincji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IV.3.1. Polityka kulturalna: zasada „arm’s length” w dzia aniach federacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IV.4. Polityka kulturalna na prze omie tysi cleci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IV.4.1. Rola prowincji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IV.4.2. Kierunek zmian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IV.4.3. Kultura lokalna? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IV.5. Edukacja – odpowiedzialno w adz. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IV.5.1. Poziom edukacji w Kanadzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IV.5.2. W trosce o przysz o . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IV.6. Polityka publiczna – podsumowanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IV.7. Dalsza lektura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

211 212 213 215 218 219 222 224 228 229 233 236 239 240 245 248 248

Za cznik. Polityka zagraniczna Kanady, 1945-2013 – kalendarium . . . . . . . . . 251 Bibliograa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257 Indeks osobowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279 Indeks nazw geogracznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285

seria pod redakcj BOGDANA SZLACHTY 1. Grzybek Dariusz, Nauka czy ideologia. Biograa intelektualna Adama Krzy anowskiego, 2005. 2. Drzonek Maciej, Mi dzy integracj a europeizacj . Ko ció katolicki w Polsce wobec Unii Europejskiej w latach 1997-2003, 2006. 3. Chmieli ski Maciej, Max Stirner. Jednostka, spo ecze stwo, pa stwo, 2006. 4. Nie Mateusz, Rozwa ania o poj ciu polityki w kr gu kultury attyckiej. Studium z historii polityki i my li politycznej, 2006. 5. Soko ów Florian, Nahum Soko ów. ycie i legenda, oprac. Andrzej A. Zi ba, 2006. 6. Por bski Leszek, Mi dzy przemoc a godno ci . Teoria polityczna Harolda D. Laswella, 2007. 7. Mazur Grzegorz, ycie polityczne polskiego Lwowa 1918-1939, 2007. 8. W c Janusz Józef, Spór o kszta t instytucjonalny Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej 1950-2005. Mi dzy ide ponadnarodowo ci a wspó prac mi dzyrz dow . Analiza politologiczna, 2006. 9. Karas Marcin, Integryzm Bractwa Kap a skiego w. Piusa X. Historia i doktryna rzymskokatolickiego ruchu tradycjonalistycznego, 2008. 10. European Ideas on Tolerance, red. Guido Naschert, Marcin Rebes, 2009. 11. Gacek ukasz, Chi skie elity polityczne w XX wieku, 2009. 12. Zemanek Bogdan S., Tajwa ska to samo narodowa w publicystyce politycznej, 2009. 13. Lencznarowicz Jan, Ja ta. W kr gu mitów za o ycielskich polskiej emigracji politycznej 1944-1956, 2009. 14. Grabowski Andrzej, Prawnicze poj cie obowi zywania prawa stanowionego. Krytyka niepozytywistycznej koncepcji prawa, 2009. 15. Kich-Mas ej Olga, Ukraina w opinii elit Krakowa ko ca XIX – pierwszej po owy XX wieku, 2009. 16. Citkowska-Kimla Anna, Romantyzm polityczny w Niemczech. Reprezentanci, idee, model, 2010. 17. Mikuli Piotr, S dy a parlament w ustrojach Australii, Kanady i Nowej Zelandii (na tle rozwi za brytyjskich), 2010. 18. Kubicki Pawe , Miasto w sieci znacze . Kraków i jego to samo ci, 2010. 19. urawski Jakub, Internet jako wspó czesny rodek elektronicznej komunikacji wyborczej i jego zastosowanie w polskich kampaniach parlamentarnych, 2010. 20. Polscy eurodeputowani 2004-2009. Uwarunkowania dzia ania i ocena skuteczno ci, red. K. Szczerski, 2010.

21. Bojko Krzysztof, Stosunki dyplomatyczne Moskwy z Europ Zachodni w czasach Iwana III, 2010. 22. Studia nad wielokulturowo ci , red. Dorota Pietrzyk-Reeves, Ma gorzata Ku akowska, El bieta ak, 2010. 23. Bartnik Anna, Emigracja latynoska w USA po II wojnie wiatowej na przyk adzie Portoryka czyków, Meksykanów i Kuba czyków, 2010. 24. Transformacje w Ameryce aci skiej, red. Adam Walaszek, Aleksandra Giera, 2011. 25. Prasza owicz Dorota, Polacy w Berlinie. Strumienie migracyjne i spo eczno ci imigrantów. Przegl d bada , 2010. 26. G ogowski Aleksander, Pakistan. Historia i wspó czesno , 2011. 27. Br kiewicz Bart omiej, Choroba psychiczna w literaturze i kulturze rosyjskiej, 2011. 28. Bojenko-Izdebska Ewa, Przemiany w Niemczech Wschodnich 1989-2010. Polityczne aspekty transformacji, 2011. 29. Ko odziej Jacek, Warto ci polityczne. Rozpoznanie, rozumienie, komunikowanie, 2011. 30. Nacjonalizmy ró nych narodów. Perspektywa politologiczno-religioznawcza, red. Bogumi Grott, Olgierd Grott, 2012. 31. Matyasik Micha , Realizacja wolno ci wypowiedzi na podstawie przepisów i praktyki w USA, 2011. 32. Grzybek Dariusz, Polityczne konsekwencje idei ekonomicznych w my li polskiej 1869-1939, 2012. 33. Wo nica Rafa , Bu garska polityka wewn trzna a proces integracji z Uni Europejsk , 2012. 34. lu ska Monika, Radyka owie francuscy. Koncepcje i dzia alno polityczna w XX wieku, 2012. 35. Fyderek ukasz, Pretorianie i technokraci w re imie politycznym Syrii, 2012. 36. W c Janusz Józef, Traktat lizbo ski. Polityczne aspekty reformy ustrojowej Unii Europejskiej w latach 2007-2009, 2011. 37. Rudnicka-Kassem Dorota, John Paul II, Islam and the Middle East. The Pope’s Spiritual Leadership in Developing a Dialogical Path for the New History of Christian-Muslim Relations, 2012. 38. Bujwid-Kurek Ewa, Serbia w nowej przestrzeni ustrojowej. Dzieje, ustrój, konstytucja, 2012. 39. Cisek Janusz, Granice Rzeczpospolitej i konikt polsko-bolszewicki w wietle ameryka skich raportów dyplomatycznych i wojskowych, 2012. 40. Gacek ukasz, Bezpiecze stwo energetyczne Chin. Aktywno pa stwowych przedsi biorstw na rynkach zagranicznych, 2012. 41. W c Janusz Józef, Spór o kszta t ustrojowy Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej w latach 1950-2010. Mi dzy ide ponadnarodowo ci a wspó prac mi dzyrz dow . Analiza politologiczna, 2012. 42. Mi dzycywilizacyjny dialog w wiecie s owia skim w XX I XX wieku. Historia – religia – kultura – polityka, red. Irena Stawowy-Kawka, 2012.

43. Ciekawo wiata, ludzi, kultury… Ksi ga jubileuszowa oarowana Profesorowi Ryszardowi Kantorowi z okazji czterdziestolecia pracy naukowej, red. R. Ho da, T. Paleczny, 2012. 44. W c Janusz Józef, Pierwsza polska prezydencja w Unii Europejskiej. Uwarunkowania – Procesy decyzyjne – Osi gni cia i niepowodzenia, 2012. 45. Zemanek Adina, Córki Chin i obywatelki wiata. Obraz kobiety w chi skich czasopismach o modzie, 2012. 46. Kami ska Ewa, Rezeption japanischer Kultur in Deutschland: Zeitgenössische Keramik als Fallstudie, 2012. 47. Obeidat Hassaym, Stabilno uk adu naftowego w warunkach zagro e koniktami w wietle kryzysu w latach siedemdziesi tych XX i na progu XXI wieku, 2012. 48. cigaj Pawe , To samo narodowa. Zarys problematyki, 2012. 49. G ogowski Aleksander, Af-Pak. Znaczenie zachodniego pogranicza pakista sko-afga skiego dla bezpiecze stwa regionalnego w latach 1947-2011, 2012. 50. Mi ejewski Maciej, Ochrona pluralizmu w polityce medialnej Polski i W och, 2012. 51. Jakubiak ukasz, Referendum jako narz dzie polityki. Francuskie do wiadczenia ustrojowe, 2013. 52. Skuteczno polskiej prezydencji w Unii Europejskiej. Za o one cele i ich realizacja, red. Krzysztof Szczerski, 2013. 53. Stosunki pa stwo – ko ció w Polsce 1944-2010, red. Rafa atka, 2013. 54. Gacek ukasz, Trojnar Ewa, Pokojowe negocjacje czy twarda gra? Rozwój stosunków ponad cie nin tajwa sk , 2012. 55. Sondel-Cedarmas Joanna, Nacjonalizm w oski. Geneza i ewolucja doktryny politycznej (1896-1923), 2013. 56. Rudnicka-Kassem Dorota, From the Richness of Islamic History, 2013. 57. Fyderek ukasz, Renata Kurpiewska-Korbut, Piotr Fuda a, Budowanie parlamentaryzmu. Do wiadczenia z Afganistanu, Iraku i Kurdystanu irackiego, 2013. 58. Dardzi ski Piotr, Kapitalizm nieobjawiony. Doktryna adu spo ecznego, politycznego i ekonomicznego w my li Wilhelma Röpkego, 2013. 59. The Taiwan Issues, ed. Ewa Trojnar, 2012. 60. Kopy Tadeusz, Stosunki polsko-w gierskie w latach 1945-1980, 2013. 61. Kurpiewska-Korbut Renata, Spo eczno mi dzynarodowa wobec Kurdów irackich, 2013. 62. Pietrzyk-Reeves Dorota, ad rzeczypospolitej. Polska my l polityczna XVI wieku a klasyczna tradycja republika ska, 2012. 63. Matykiewicz-W odarska Aleksandra, Marion Grän Dönhoff. Idee i reeksje polityczne, 2012. 64. Reczy ska Anna, Braterstwo a baga narodowy. Relacje w Ko ciele katolickim na ziemiach kanadyjskich do I wojny wiatowej, 2013. 65. Wspó czesne transformacje. Kultura, polityka, gospodarka, red. Monika Bana , Joanna Dziadowiec, 2013.

66. Grott Olgierd, Instytut Bada Spraw Narodowo ciowych i Komisja Naukowych Bada Ziem Wschodnich w planowaniu polityki II Rzeczypospolitej Polskiej na Kresach Wschodnich, 2013. 67. Teoretyczne i praktyczne problemy kultury politycznej. Studia i szkice, red. Monika Bana , 2013. 68. Podej cia badawcze i metodologie w nauce o polityce, red. Barbara Krauz-Mozer, Pawe cigaj, 2013. 69. Narratives of Ethnic Identity, Migration and Politics. A Multidisciplinary Perspective, eds. Monika Bana , Mariusz Dzi glewski, 2013. 70. Promoting Changes in Times of Transition and Crisis: Reections on Human Rights Education, eds. Krzysztof Mazur, Piotr Musiewicz, Bogdan Szlachta, 2013. 71. Bar Joanna, Po ludobójstwie. Pa stwo i spo ecze stwo w Rwandzie 1994-2012, 2013. 72. W ochy wielokulturowe. Regionalizmy, mniejszo ci, migracje, red. Karolina Golemo, 2013. 73. Stany Zjednoczone wczoraj i dzi . Wybrane zagadnienia spo eczno-polityczne, red. Agnieszka Ma ek, Paulina Napiera a, 2013. 74. Plichta Pawe , Estera w kulturach. Rzecz o biblijnych toposach, 2014. 75. Czekalska Renata, Warto ci autoteliczne w kulturze symbolicznej na przyk adzie indyjsko-polskich spotka literackich, 2014. 76. W odarski Bartosz, Szko a Nauk Politycznych UJ 1920-1949, 2014. 77. Arabska wiosna w Afryce Pó nocnej. przyczyny, przebieg, skutki, red. Szczepankiewicz-Rudzka Ewa, 2014. 78. Bajor Piotr, Partnerstwo czy cz onkostwo. Polityka euroatlantycka Ukrainy po 1991 r., 2014.