SEKSUOLOGICZNY. Pacjent homoseksualny w terapii kwestie specyficzne

ISSN 2353-8988 PRZEGLĄD SEKSUOLOGICZNY SEXOLOGICAL REVIEW KWARTALNIK  •  2015  •  TOM XI  •  ZESZYT 3  •  NR 43 Problemy seksualne pacjentów leczon...
7 downloads 0 Views 17MB Size
ISSN 2353-8988

PRZEGLĄD

SEKSUOLOGICZNY SEXOLOGICAL REVIEW KWARTALNIK  •  2015  •  TOM XI  •  ZESZYT 3  •  NR 43

Problemy seksualne pacjentów leczonych z powodu depresji Sexual Problems in Patients Treated for Depression dr hab. n. med. Michał Lew-Starowicz

Pacjent homoseksualny w terapii – kwestie specyficzne Homosexual Patient in Therapy – Specific Issues mgr Maciej Paschke

Czy leczenie przestępców seksualnych jest skuteczne? Przegląd wyników opublikowanych badań oraz podejścia do terapii z wykorzystaniem typologii gwałcicieli Adult Sexual Offender Treatment – Is It Effective? Overview of the results of published studies and approaches for therapy with the use of the rapist’s typology mgr farm. Kamila Czajkowska, prof. dr hab. n. med. Zbigniew Lew-Starowicz

Stosunek do własnego ciała młodzieży poruszającej się na wózkach inwalidzkich (13–16 lat) Attitude to Own Body by Adolescents Moving on a Wheelchairs (aged 13–16) dr n. hum. Alicja Długołęcka, mgr Katarzyna Samul

www.przeglad-seksuologiczny.pl

PRZEGLĄD

SEKSUOLOGICZNY SEXOLOGICAL REVIEW KWARTALNIK  •  2015  •  TOM XI  •  ZESZYT 3  •  nr 43

Komitet redakcyjny

Rada naukowa

Redaktor naczelny

Przewodniczący Rady naukowej

dr hab. n. med. Michał Lew-Starowicz, FECSM

prof. dr hab. n. med. Zbigniew Lew-Starowicz (Warszawa)

Zespół redakcyjny

Członkowie Rady naukowej

Redaktor prowadzący

prof. Michaela Bayerle-Eder MD, PhD, FECSM, MBA (Wiedeń, Austria) prof. Eli Coleman (Minneapolis, USA) prof. Giovanni Corona MD, PhD (Bolonia, Włochy) prof. dr hab. n. med. Barbara Darewicz (Białystok) prof. dr hab. n. med. Romuald Dębski (Warszawa) prof. dr hab. n. med. Sławomir A. Dutkiewicz (Kielce) prof. dr hab. Tadeusz Gałkowski (Warszawa) prof. dr hab. n. med. Ryszard Gellert (Warszawa) prof. Louis Joseph Ignarro (Los Angeles, USA) prof. dr hab. n. med. Kazimierz Krajka (Gdańsk) prof. dr hab. n. hum. Stanislav Kratochvíl (Brno, Rep. Czeska) prof. Tillmann Kruger MD, FECSM (Hannover, Niemcy) prof. dr hab. n. med. Ryszard Piotrowicz (Warszawa) prof. dr hab. n. med. Tomasz Pertyński (Łódź) prof. dr hab. Aleksander Ronikier (Warszawa) dr n. med. Ronny Shtarkshall (Jeruzalem, Izrael) prof. dr n. psych. Petr Weiss (Praga, Rep. Czeska) prof. Beverly Whipple (New Jersey, USA) prof. Kevan Wylie, MD, PhD, FECSM (Sheffield, UK) prof. dr n. med. Jaroslav Zverina (Praga, Rep. Czeska)

mgr Agnieszka Bereźnicka-Serafin [email protected] tel. + 48 608 354 777 Redaktorzy tematyczni dr hab. n. med. Krzysztof Nowosielski – Redaktor działu „Seksuologia medyczna”

dr n. społ., mgr psych. Filip Szumski – Redaktor działu „Psychoseksuologia”

dr n. hum. Alicja Długołęcka – Redaktor działu „Edukacja seksualna”

Redaktor statystyczny dr n. hum. Konrad S. Jankowski Członkowie zespołu mgr Aleksandra Bartnik mgr Magdalena Linke mgr Jonasz Wethacz

Patronat naukowy Zakład Seksuologii Medycznej i Psychoterapii Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego w Warszawie

Wersja pierwotna czasopisma Wersja elektroniczna czasopisma jest wersją pierwotną

Opracowanie graficzne DTP Service

Wydawca Wydawnictwo Leo Media Dzielna 21 m. 5 01-029 Warszawa tel. + 48 608 439 026 www.leomedia.pl Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie w części lub w całości bez uzyskania zezwolenia wydawcy jest zabronione.

Rada recenzentów Shalini Andrews MD, MRCP, dipGUM, dipHIV, DFSRH, dipIPM, FECSM (Guilford, Wlk. Brytania) dr n. med. Goran Arbanas MD, FECSM (Karlovac, Chorwacja) dr hab. n. med. Agnieszka Drosdzol-Cop (Katowice) dr n. med. Bertrand Janota (Cottbus, Niemcy) dr n. hum. Hercules Eli Joubert, ECPS (Guilford, Wlk. Brytania) dr n. med. Robert Kowalczyk (Kraków, Warszawa) Boris Milkin MD, FECSM (Yarolsavl, Rosja) dr n. hum. Marta Rawińska (Warszawa) dr n. med. Piotr Świniarski, FEBU FECSM (Bydgoszcz) Maia Tchavtchanidze MD, FECSM (Tbilisi, Gruzja)

Drodzy Czytelnicy,

Spis treści

Oddajemy w Wasze ręce trzeci tegoroczny numer Przeglądu Seksuologicznego.

Problemy seksualne pacjentów leczonych z powodu depresji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

W pierwszym artykule omawiam problemy seksualne osób leczonych z powodu depresji ze szczególnym uwzględnieniem tych wynikających z działań ubocznych stosowanych leków przeciwdepresyjnych. Polekowe dysfunkcje seksualne wpływają na pogorszenie jakości życia pacjentów i są częstą przyczyną przerywania terapii. Uwzględnianie potrzeb seksualnych pacjentów i poprawa tolerancji leczenia znacznie poprawiają sojusz terapeutyczny z pacjentem i skuteczność samej terapii. Maciej Paschke zwięźle opisuje specyfikę pracy terapeutycznej z pacjentem homoseksualnym zwracając uwagę na potrzebę uwzględnienia specyficznych doświadczeń związanych z rozwojem psychoseksualnym w heteronormatywnym społeczeństwie, a także czynniki związane z orientacją seksualną terapeuty i potrzebą identyfikacji uczuć przeciwprzeniesieniowych.

Sexual Problems in Patients Treated for Depression . . . . . . . . . . . . 12 dr hab. n. med. Michał Lew-Starowicz

Pacjent homoseksualny w terapii – kwestie specyficzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 Homosexual Patient in Therapy – Specific Issues . . . . . . . . . . . . . . . 28 mgr Maciej Paschke

Czy leczenie przestępców seksualnych jest skuteczne? Przegląd wyników opublikowanych badań oraz podejścia do terapii z wykorzystaniem typologii gwałcicieli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 Adult Sexual Offender Treatment – Is It Effective? Overview of the results of published studies and approaches for therapy with the use of the rapist’s typology . . . . . . . . . . . . . . . 46 mgr farm. Kamila Czajkowska, prof. dr hab. n. med. Zbigniew Lew-Starowicz

Stosunek do własnego ciała młodzieży poruszającej się na wózkach inwalidzkich (13–16 lat) . . . . . . . . . . . . . . . . 57 Attitude to Own Body by Adolescents Moving on a Wheelchairs (aged 13–16) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 dr n. hum. Alicja Długołęcka, mgr Katarzyna Samul

Kamila Czajkowska i Zbigniew Lew-Starowicz w swoim artykule wskazują na trudności metodologiczne w zakresie oceny skuteczności leczenia sprawców przestępstw seksualnych i krytycznie omawiają wnioski płynące z opublikowanych na ten temat metaanaliz. Szczególnie interesujące są dane dotyczące stosowania metod opartych na psychologii pozytywnej, które nie mają jeszcze ugruntowanej pozycji w programach terapii sprawców przestępstw. Autorzy zwracają także uwagę na potrzebę uwzględnienia heterogenności tej grupy pacjentów i możliwość posługiwania się przytoczoną w pracy typologią. W ostatniej pracy omówiono wyniki badania przeprowadzonego wśród młodych osób poruszających się na wózkach inwalidzkich. Alicja Długołęcka i Katarzyna Samul opisują stosunek badanych do swojego ciała, z uwzględnieniem różnic związanych z płcią. Znajomość tych zagadnień pozwoli na lepsze zrozumienie czynników kształtujących seksualność tej grupy osób. Zachęcam także do zapoznania się z informacją na temat I Międzynarodowej Konferencji poświęconej rehabilitacji seksualnej Seks trzyma nas przy życiu!, która odbędzie się w Warszawie 16 stycznia 2016 r. dr hab. n. med. Michał Lew-Starowicz

www.przeglad-seksuologiczny.pl

Problemy seksualne pacjentów leczonych z powodu depresji Sexual Problems in Patients Treated for Depression XX

dr hab. n. med. Michał Lew-Starowicz1   III Klinika Psychiatryczna, Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie

1

Streszczenie Dysfunkcje seksualne stanowią istotny problem kliniczny pacjentów leczonych z powodu depresji. Są związane zarówno z depresją, jak i działaniami niepożądanymi najczęściej stosowanych leków przeciwdepresyjnych. Polekowe dysfunkcje seksualne należą do najczęstszych przyczyn przerywania leczenia przez pacjentów. Uwzględnianie seksualności chorego podkreśla jego podmiotowość i dbałość lekarza o jedną z najważniejszych sfer ludzkiego życia, budując tym samym lepszą relację terapeutyczną. W artykule omówiono mechanizmy odpowiedzialne za dysfunkcje seksualne pacjentów leczonych z powodu depresji ze szczególnym uwzględnieniem stosowanej farmakoterapii. Przedstawiono profil działania leków obarczonych, zgodnie z aktualną wiedzą, najniższym ryzykiem powikłań seksualnych. Następnie, omówiono zalecenia postępowania w przypadku stwierdzonych już dysfunkcji seksualnych u pacjenta leczonego z powodu depresji.

Słowa kluczowe: depresja, dysfunkcje seksualne, leki przeciwdepresyjne

Summary Sexual dysfunctions represent a relevant clinical issue in patients treated for depression. They are related both to depression itself and side effects of the most commonly used antidepressant medications. Drug-related sexual dysfunctions are among the most common reasons for treatment discontinuation. Considering sexual issues emphasize patient’s subjectivism and physician’s caring attitude regards one of the most important areas of human living building thereby a better therapeutic relationship. Mechanisms responsible for sexual dysfunction in patients treated for depression with special account to pharmacotherapy are described. Clinical profiles of medications with the lowest, according to current state of knowledge, burden of sexual side-effects are introduced. Subsequently, recommendations on the therapeutic proceedings in case of drug-related sexual dysfunction in patient treated for depression are given.

Keywords: depression, sexual dysfunctions, antidepressants praca oryginalna, praca recenzowana Przegl Seks 2015; 3(43): 3–11

4

M. Lew-Starowicz

Wstęp Depresja stanowi jedną z głównych przyczyn niepełnosprawności na świecie i narastający problem społeczny [1]. Rozpowszechnienie zaburzeń depresyjnych w populacji sięga 6,9% w ciągu roku [2]. Leczenie depresji stało się jednym z największych wyzwań współczesnej medycyny. 50% pacjentów reaguje pozytywnie na pierwszą próbę leczenia, a zaledwie 30% uzyskuje w jej wyniku pełną remisję [3]. Przyczyniają się do tego brak wystarczającej skuteczności farmakoterapii oraz działania niepożądane leków powodujące, że wielu chorych przerywa leczenie. Wynika stąd, że żywa jest wciąż potrzeba nowych rozwiązań – leków przeciwdepresyjnych (LPD) konkurujących pod względem skuteczności i tolerancji, jak i rozwoju wiedzy na temat optymalizacji leczenia z udziałem tych już dostępnych. Istotna jest także praca nad kontekstem występujących zaburzeń nastroju, jakim jest często trudna i stresująca sytuacja osobista, wymagająca nieraz bardziej złożonego podejścia terapeutycznego, w tym oddziaływań psychoterapeutycznych. Dysfunkcje seksualne (sexual dysfunction, SD) pacjentów leczonych z powodu depresji stają się coraz częstszym obiektem zainteresowania badaczy i klinicystów. Wynika to z kilku przyczyn. Po pierwsze, okazało się, że pacjenci bardzo często cierpią z powodu zaburzeń sfery seksualnej związanych zarówno z depresją, jak i działaniami niepożądanymi LPD. Po drugie, jako że aktywność seksualna jest bardzo istotną sferą kształtującą zadowolenie z życia i wpływającą na jakość relacji partnerskich, pacjenci mogą przerywać terapię lekami zaburzającymi tę sferę ich życia. Po trzecie, wraz z dostępnością coraz szerszego wyboru leków i wiedzą na temat ich zróżnicowanego profilu działania klinicznego i efektów ubocznych (w tym dysfunkcji seksualnych), możliwe stało się bardziej precyzyjne dobieranie terapii do indywidualnych potrzeb pacjenta. Wreszcie, uwzględnianie sfery seksualności pacjenta podkreśla jego podmiotowość i dbałość o aspekty kształtujące jakość życia, a tym samym wzmacnia relację terapeutyczną.

Seksualny mózg i depresja Odpowiedź na bodźce seksualne jest często kojarzona z reakcją genitalną. Jednak głównym „ośrodkiem seksualnym” w ciele człowieka pozostaje mózg odpowiedzialny za przetwarzanie seksualnych bodźców, myśli oraz uczuć, a także regulujący wspomniane już reakcje genitalne i odczuwanie orgazmu. Przegl Seks 2015; 3(43): 3–11

Reaktywność seksualna regulowana jest przez te same ośrodki (m.in. kora przedczołowa, podwzgórze, prążkowie, zakręt obręczy, wyspa, ciała migdałowate), które odpowiadają za regulację nastroju. Ponadto, w przekazywaniu informacji związanych z odpowiedzią seksualną w mózgu i obwodowym układzie nerwowym kluczową rolę pełnią monoaminy (serotonina, dopamina, noradrenalina) tworzące, wraz z innymi przekaźnikami i hormonami, złożoną sieć wzajemnych oddziaływań (Ryc. 1). Ich dysregulacja stanowi wspólny mianownik dla współwystępowania SD i zaburzeń nastroju. Podobnie, leki wpływające na stężenia monoamin i wiążące się z ich receptorami, oprócz regulacji nastroju i emocji, modyfikują także odpowiedź seksualną.

Seksualność osób chorujących na depresję Wiele raportów epidemiologicznych potwierdziło istotny związek objawów depresji i zaburzeń sfery seksualnej. W badaniu Natsal-3 przeprowadzonym na reprezentatywnej populacji ponad 15 000 Brytyjczyków, osoby doświadczające objawów depresji znamiennie rzadziej pozostawały aktywne seksualnie w porównaniu z pozostałymi (52,3% vs. 70,2% dla mężczyzn, p