ROCZNIKI HUMANISTYCZNE Tom LXII, zeszyt 10 – 2014

PRZEDMOWA

⬎ᶨ斐宕妨炻⯙㗗⣂ᶨ᷒奪⮇ᶾ䓴䘬䨿㇟ˤ

Wielojzyczno wiata nie od dzi jest wyzwaniem dla ludzkoci. Wspóczenie niepokoimy si, e globalizacja doprowadzi do wymarcia wielu jzyków, niekiedy caych ich rodzin. Naukowe obserwacje zmian w sytuacji jzykowej wiata i procesów ginicia poszczególnych jzyków prowadz do katastroficznych wizji o grocej ludzkoci jzykowej monokulturze, a nawet o grobie wyginicia polszczyzny1. Badacze kultury, wród nich szczególnie etnolingwici, podkrelaj, e z kadym gincym jzykiem ginie wana czstka zapisanego w nim dowiadczenia naszych przodków2. Dominacja jzyków wiatowych w rónych i – jak si wydaje – coraz liczniejszych dziedzinach ludzkiej aktywnoci uniemoliwia take wielu mieszka com wiata pene uczestnictwo w yciu politycznym, zamyka dostp do lepszej pracy i dóbr materialnych oraz odcina od penego uczestnictwa w yciu kulturalnym. Z doranego, praktycznego punktu widzenia wielojzyczno jest wic postrzegana jako ródo problemów. To si zgadza z biblijnym spojrzeniem na wielojzyczno jako kar za pych mieszka ców staroytnego kraju Szinear (Rdz 11, 1-9).

Przysowie chi skie, fonetycznie: xué yì mén yyán, jiù shì du yí ge gunchá shìjiè de chunghu, w wolnym tumaczeniu: nauka jzyka obcego otwiera jeszcze jedno okno na wiat. 1 Z oczywistych powodów nie mog tu przedstawia szczegóów ani przytacza argumentów stron. Zainteresowanych odsyam do artykuu J.S. Bienia O „pierwszym rozbiorze polszczyzny”, Radzie Jzyka Polskiego i normalizacji („Prace Filologiczne” 48(2003), s. 33-62). Korzystam z wersji elektronicznej tekstu dostpnej pod adresem: http://bc.klf.uw.edu.pl/135/1/ JSB-PTJ02e.pdf [dostp: 30.12.2014]. 2 Por. np. S. K r z e m i e - O j a k, Futurologowie o przyszoci jzyka (szkic do obrazu), w: Przyszo jzyka, red. S. Krzemie -Ojak, B. Nowowiejski, Biaystok 2001, s. 18-19; por. S. G a j d a, Prognostyczna (nie)moc jzykoznawcy, tame, s. 36-39.

6

PRZEDMOWA

Dzieje ludzkoci znaj dwa sposoby radzenia sobie z wielojzycznoci wiata. Pierwszy – wydaje si, e nowszy 3 – to mniej lub bardziej udane próby tworzenia jzyków sztucznych, z których tylko bardzo nieliczne, m.in. wolapik (volapük) i esperanto, znalazy szerszy krg uytkowników4. Drugi to uczenie si i nauczanie jzyków obcych. W odlegej przeszoci – w naturalnym rodowisku, w bezporednim kontakcie ze spoecznociami posugujcymi si innymi jzykami. Wraz z powstaniem szkó pojawio si i nauczanie jzyków obcych, z pocztku na uytek warstw wyksztaconych – dworów, dyplomacji, kocioów itp. Krg uczcych si i nauczajcych stale si powiksza. Dzieje nauczania jzyków obcych same w sobie mog nam wiele powiedzie o tym, jak zmieniao si spojrzenie na istot jzyka, jak zmieniay si oczekiwania wobec szkoy w tym zakresie5. Wtedy te musiaa zrodzi si glottodydaktyka, któr tu rozumiemy zarówno jako zestaw praktycznych umiejtnoci nauczania jzyka obcego, jak i tych umiejtnoci teoretyczne zaplecze. W XX wieku glottodydaktyka staa si wan dziedzin jzykoznawstwa stosowanego6. Z oczywistych powodów najwicej uwagi powicono nauczaniu jzyków wiatowych. Zainteresowanie dydaktyk nauczania jzyków mniej rozpowszechnionych przyszo póniej. Powoujc nowy, glottodydaktyczny numer „Roczników Humanistycznych”, kierujemy si przekonaniem, e w nadchodzcych latach i dziesicioleciach uczenie si i nauczanie jzyków obcych bdzie coraz waniejsz czci dziaa edukacyjnych. By sprosta zwizanym z tym wyzwaniom, nie mona 3

W Polsce jzyki sztuczne kojarzymy z Ludwikiem Zamenhofem i esperanto (XIX w.). Udokumentowana historia tych jzyków liczy jednak co najmniej 900 lat. Za jeden z najstarszych uchodzi lingua ignota Hildegardy z Binden. Zob. A. O k r e n t, In the Land of Invented Languages, New York 2007, s. 11. Tam te (s. 141-157) lista 500 waniejszych jzyków sztucznych. 4 Zob. np. M. S u s s k i n, Paninterlingua. Powszechny jzyk midzynarodowy, Warszawa 1990. Esperanto byo nauczane w KUL. Lektorem tego jzyka by Andrzej Koakowski. Zob. S. B l a c h a, Studium Jzyków Obcych – Lektoraty, w: Ksiga jubileuszowa 50-lecia Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Praca zbiorowa wydana w rocznic 50-lecia istnienia uczelni, red. S Kunowski i in., Lublin 1969, s. 259. Dodajmy, e Biblioteka Uniwersytecka KUL posiada najbogatsze zbiory esperanckie w Polsce. Zob. I. W y s z o w s k a, T. J  d r y s i a k, Dziedzictwo kulturowe Ludwika Zamenhofa – idea przeszoci czy przyszoci?, „Turystyka Kulturowa” 2014, nr 6, s. 79. 5 Zob. np. M. C i e  l a, Dzieje nauki jzyków obcych w zarysie, Warszawa 1974. 6 O wyodrbnieniu si jzykoznawstwa stosowanego, w tym glottodydaktyki zob. F. G r u c z a, Origin and development of Applied Linguistics in Poland, w: Towards a History of Linguistics in Poland. From the early beginnings to the end of the 20th century, red. E.F.K. Koerner, A. Szwedek, Amsterdam–Philadelphia 2001, s. 53-100; W. W i l c z y s k a, A. M i c h o s k a - S t a d n i k, Metodologia bada w glottodydaktyce. Wprowadzenie, Kraków 2010.

PRZEDMOWA

7

poprzesta na dotychczasowej wiedzy o nauczaniu jzyków obcych, zwaszcza e zmieniajce si warunki ycia, rozwój technik audiowizualnych i narzdzi komunikacyjnych, w tym narzdzi do nauki na odlego, stawiaj przed nauczycielami jzyków nowe wymogi, zarówno gdy chodzi o umiejtnoci praktyczne, jak i ich teoretyczne oswojenie. W Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Pawa II naucza si jzyków obcych od czasu powoania uczelni do ycia w 1918 roku. W tym okresie zmieniy si i metody ksztacenia, i struktury organizacyjne odpowiedzialne za nauczanie jzyków obcych, zmieniay si wreszcie nauczane jzyki. Wszystkie te zmiany byy odpowiedzi na spoeczne zapotrzebowanie, wynikay z dostosowywania do ustawowych wymogów odnonie do organizacji i poziomu ksztacenia w uczelniach polskich, wreszcie w latach komunizmu byy uniwersytetowi narzucane z powodów politycznych. Mamy wic prawo przypuszcza, e osignicia w zakresie nauczania jzyków obcych zainteresuj naszych kolegów z innych orodków naukowych w Polsce i poza jej granicami. Trudno wyliczy wszystkie jzyki, których obecnie naucza si w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Pawa II. Wspomnijmy wic jedynie, e obecnie mona uczy si jzyków obcych, podejmujc studia z zakresu filologii klasycznej (acina, greka), neofilologii (filologia angielska, germa ska, niderlandzka7, roma ska, sowia ska), sinologii (jzyk chi ski). Na wielu kierunkach studiów, nie tylko na studiach filologicznych, prowadzi si nauczanie rónych jzyków, czasem rzadko nauczanych i wykadanych w Polsce, które stanowi integraln cz programu danego kierunku studiów, np. studenci filologii angielskiej mog poznawa niektóre jzyki celtyckie (irlandzki, walijski), studenci filologii sowia skiej mog uczy si jzyka ukrai skiego, studenci teologii maj okazj poznawa klasyczny jzyk hebrajski oraz biblijn grek itp. Wreszcie, kilka tysicy studentów KUL uczy si jzyków obcych na lektoratach, które organizuje i prowadzi Studium Praktycznej Nauki Jzyków Obcych, zaoone w 1953 roku8. Gównym zadaniem Studium jest nauczanie jzyków obcych klasycznych i nowoytnych na rónych poziomach. Zajcia 7

S. B o g a e r t s, A trudny ten jzyk belgijski?, „Przegld Uniwersytecki” 26(2014), nr 1 (147), s. 18; http://www.kul.pl/files/66/przeglad/PU_147_www.pdf 8 S. B l a c h a, Studium Jzyków Obcych, s. 259-262; E. B o r k o w s k a (oprac.), Studium Praktycznej Nauki Jzyków Obcych, w: Ksiga pami tkowa w 75-lecie Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Wkad w kultur polsk w latach 1968-1993, red. ks. M. Rusecki, Lublin 1994, s. 640-643.

8

PRZEDMOWA

prowadzone s zarówno ze studentami stacjonarnymi, jak i zaocznymi. Cz z nich ma form e-learningow . Program nauczania jest zgodny z wytycznymi Europejskiego Systemu Opisu Ksztacenia Jzykowego. W biecym roku akademickim studenci mog poznawa 7 jzyków nowoytnych (angielski, arabski, francuski, hiszpa ski, niemiecki, rosyjski, woski), 2 jzyki klasyczne (aci ski, grecki) oraz w ramach zaj fakultatywnych jzyk chi ski. Studium wspólnie z Fundacj Rozwoju Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego powoao równie Akademickie Centrum Jzykowe, które dziaa na rzecz rodowiska akademickiego, a take spoecznoci lokalnej, oferujc rónego rodzaju kursy jzykowe (obecnie dostpne s kursy 13 jzyków, w tym m.in. japo ski, niderlandzki, norweski). Studium jest Centrum Egzaminacyjnym TELC (The European Language Certificates). Natomiast w styczniu 2015 roku rozpoczyna dziaalno Centrum Egzaminacyjne Jzyka Chi skiego HSK (Hàny Shupíng K oshì). Nauczanie jzyków stao si take przedmiotem naukowej refleksji podczas konferencji, które odbywaj si w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Na przykad, z dawniejszych wspomnijmy o konferencji Polskiego Towarzystwa Neofilologicznego Niezwyky ucze – indywidualne potrzeby edukacyjne w nauce jzyków obcych (Lublin 6-8 wrzenia 2010 r.), której wspóorganizatorami byy KUL i UMCS9. 28 maja 2012 r. Instytut Filologii Roma skiej zorganizowa konferencj Dlaczego zota rybka czasem jest czerwona. Sów kilka o ró nicach kulturowych i ich znaczeniu dla nauki jzyków obcych10. W czerwcu 2014 r. odby si w KUL II Midzynarodowy Kongres Nauczycieli Jzyka Francuskiego (sprawozdanie publikujemy na stronach 166-168), a we wrzeniu konferencja Nauczanie jzyka polskiego jako obcego. Tradycje i innowacje, której wspóorganizatorem obok Katedry Jzyka Polskiego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego oraz Szkoy Jzyka i Kultury Polskiej KUL byo Stowarzyszenie „Bristol” Polskich i Zagranicznych Nauczycieli Kultury Polskiej i Jzyka Polskiego jako Obcego. Katolicki Uniwersytet Lubelski odegra i odgrywa szczególnie wan rol w nauczaniu jzyka polskiego jako obcego. W 2014 roku witowalimy 40-lecie istnienia Szkoy Jzyka i Kultury Polskiej dla Studentów Zagranicznych. Jest to jedna z najstarszych placówek tego typu w Polsce11. W organizowa9

Sprawozdanie publikuje „Neofilolog” 2011, nr 36, s. 335-336. Materiay pokonferencyjne: Ró nice kulturowe a nauczanie jzyka obcego, czyli dlaczego zota rybka czasem jest czerwona, red. A. Kocjan, Lublin 2013. 11 Zob. K. B a j k o w s k a, Dziaalno Szkoy Letniej Kultury i Jzyka Polskiego KUL 1974-1989, Lublin 2005, praca magisterska napisana pod kierunkiem ks. prof. dra hab. Ry10

PRZEDMOWA

9

nych przez Szko kursach jzyka wzio udzia wielu studentów, byli wród nich profesorowie, tumacze, dziaacze instytucji kulturalnych, politycy i dyplomaci. Pod patronatem szkoy i przede wszystkim na jej potrzeby powsta wany podrcznik do nauki jzyka polskiego pt. Wród Polaków Brygidy Rudzkiej-Ostyn i Zofii Goczoowej12. Jego miejsce zajmuje dzi Polski jest cool Ewy Piotrowskiej-Roli i Marzeny Porbskiej13. Równoczenie Maria

aszkiewicz i Wiola Próchniak przygotowuj podrcznik jzyka polskiego dla dzieci polonijnych14. Obecni i byli pracownicy naukowi i dydaktyczni Szkoy, a take Katedry Jzyka Polskiego, bior aktywny udzia w yciu naukowym, w dziaalnoci Pa stwowej Komisji Powiadczania Znajomoci Jzyka Polskiego jako Obcego15. Wykadali bd wykadaj w uniwersytetach zagranicznych (Henryk Duda w Ottawie i w Tokio, Agnieszka Karolczuk w Toronto, Iwona Lewandowska w Paryu, Beata Kuak w szwajcarskim Fryburgu, Wiola Próchniak w Bloomington, Agnieszka Stryjecka w Rzymie). Organizuj równie i prowadz studia podyplomowe oraz kursy doksztacajce w zakresie nauczania jzyka polskiego jako obcego (drugiego) dla nauczycieli polonijnych w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie (sprawozdanie publikujemy na stronach 176-179)16. „Na polonistyce jzyk polski to nie tylko jzyk ojczysty”17. Od roku akademickiego 2006/2007 w Instytucie Filologii Polskiej KUL funkcjonuje specjalizacja glottodydaktyczna, w ramach której studenci filologii polskiej i wszystkich neofilologii przygotowuj si do nauczania jzyka polskiego jako obcego. Natomiast od roku akademiciego 2013/2014 pracownicy Katedry Jzyka Polskiego KUL prowadz specjalny lektorat jzyka polskiego dla studentów z Chin, szarda Dzwonkowskiego SAC (mps Archiwum KUL). Zob. te C. R u t a, 40. edycja letnich kursów jzyka polskiego na KUL, „Przegld Uniwersytecki” 25(2013), nr 4 (144), s. 13-14; http://www.kul.pl/files/66/przeglad/PU_144_www.pdf 12 Wród Polaków. Podrcznik jzyka polskiego dla cudzoziemców, cz. 1-2, Lublin 1977-1988. 13 Polski jest cool. Seria do nauki jzyka polskiego jako obcego na poziomie A1, Lublin 2012. 14 Tu równie mona mówi o pewnej tradycji. Prof. Wadysaw Makarski wyda bowiem przez laty Baw si z nami. Podrcznik do nauki jzyka polskiego do szkó polonijnych (cz. 1, Lublin 1999). 15 Zob. W. M a k a r s k i, Egzamin ze znajomoci jzyka polskiego jako obcego z perspektywy przewodnicz cego komisji egzaminacyjnych, „Jzyki Obce w Szkole” 2013, nr 3, s. 23-25. 16 O tych studiach zob. te: W. P r ó c h n i a k, Komu potrzebny jest jzyk polski, czyli KUL w Chicago. O podyplomowych studiach w zakresie nauczania jzyka polskiego jako obcego/drugiego z elementami nauczania kultury polskie, „Przegld Uniwersytecki” 25(2013), nr 4 (144), s. 15-16; http://www.kul.pl/files/66/przeglad/PU_144_www.pdf 17 Tak zatytuowaa swój artyku o polonistycznej glottodydaktyce Agnieszka Karolczuk („Przegld Uniwersytecki” 26(2014), nr 1 (147), s. 12-13; http://www.kul.pl/files/66/prze glad/PU_147_www.pdf).

10

PRZEDMOWA

którzy w ramach umowy z Yangtze Normal University (Chángjing sh fàn xuéyuàn) w Chongqing studiuj w KUL dziennikarstwo, zarzdzanie i filologi angielsk. Powyszy, z koniecznoci ograniczony do wybranych kwestii, przegld nie ma charakteru kompleksowego studium dziejów nauczania jzyków obcych, nauczania jzyka polskiego jako obcego (drugiego) czy wreszcie rozwoju glottodydaktyki w KUL. Próbujemy pokaza jedynie, e idea powoania nowego czasopisma, powiconego akwizycji jzyków, nie wzia si znikd, lecz wynika z dowiadcze i potrzeb rodowiska. Powoujc do ycia 10. zeszyt „Roczników Humanistycznych”, nie zamierzamy bynajmniej wypenia go jedynie tekstami autorstwa pracowników i wspópracowników naszego Uniwersytetu. Nauka rodzi si nie tylko z wasnych docieka , ale take, a moe przede wszystkim, z wymiany myli i dowiadcze . Przedstawiajc pierwszy numer pisma, zapraszamy do wspópracy wszystkich zainteresowanych. Henryk Duda Katedra Jzyka Polskiego KUL