Opracowała: s. Krystyna Rusin

Przemoc i agresja w szkole.

1. IDENTYFIKACJA PROBLEMU: •

Agresywne zachowanie się uczniów w szkole i poza nią jako problem wychowawczy: Z agresją moŜna spotkać się w rodzinie, na ulicy, a takŜe coraz częściej w naszych szkołach. Nawet przy normalnym , zdrowym współŜyciu i współpracy między uczniami zdarzają się pewne interakcje noszące znamiona agresji. Zdarza się to w trakcie zabawy lub wówczas, gdy chodzi o obronę własnych interesów lub sprawdzenia swojej pozycji w grupie rówieśniczej. Nawet stosunkowo niewielkie niepowodzenia i frustracje wywołują gwałtowne reakcje ucznia. RównieŜ w domu rodzinnym uczniowie nie znajdują wyciszenia. Rodzice coraz mniej czasu poświęcają swoim dzieciom. Ich zainteresowanie dzieckiem ogranicza się najczęściej do wymiany kilku zdawkowych zdań. Brak zainteresowania problemami dziecka rodzice często rekompensują poprzez spełnianie jego zachcianek, wysokim kieszonkowym. Proces zaś wychowania przerzucają na szkołę. Zbyt mało miłości i opieki, a za duŜo swobody w okresie adolescencji zwiększa ryzyko, Ŝe dziecko będzie agresywne i wrogie wobec otoczenia. Dodatkowym czynnikiem potęgującym agresję wśród uczniów jest zbyt częste oglądanie przemocy w telewizji i na wideo, jak równieŜ gry komputerowe.

•

Opis podmiotu oddziaływań: Podmiotem oddziaływania w rozpatrywanym przypadku są uczniowie klasy III Publicznego Gimnazjum nr 2 w Brzesku, z którymi prowadzę katechezę. Pochodzą z róŜnych środowisk rodzinnych i reprezentują zróŜnicowany poziom wychowania. Występują wśród nich róŜnice zdań często kończące się konfliktami, których nie potrafią rozwiązywać samodzielnie.

•

Objawy wskazujące na istnienie problemu: Do gimnazjum uczęszczają uczniowie z róŜnych szkół i miejscowości. Na 12 klas trzecich – 8 klas to uczniowie ze szkół z Brzeska, a 4 klasy to uczniowie dojeŜdŜający z pobliskich, mniejszych miejscowości(Jasień, Poręba Spytkowska, Bucze). Reprezentują róŜne środowiska zarówno rodzinne, jak i kulturowe. Obserwacja zachowania uczniów w szkole jak teŜ analiza negatywnych uwag wykazała przejawy agresywnego zachowania się uczniów wobec siebie. Do najczęściej wpisywanych uwag naleŜały:

1

o o o o

Agresja słowna Agresja psychiczna Agresja fizyczna UŜywanie wulgarnych zwrotów W obecnym roku szkolnym 2002/2003 do gimnazjum przybyli uczniowie klas pierwszych. Równocześnie pojawiły się elementy przemocy w stosunku do tych uczniów.

•

Uzasadnienie celowości opracowania problemu: Agresja to powaŜne i niebezpieczne zjawisko w społeczności szkolnej wśród uczniów, których psychika jest dopiero na etapie kształtowania. NaleŜy wiec przeciwdziałać temu zjawisku.

1. GENEZA I DYNAMIKA ZJAWISKA. Na podstawie danych zebranych metodą ankietową, rozmów z pedagogiem szkolnym, analizy uwag, ocen z zachowania oraz rozmów z uczniami i ich rodzicami moŜna stwierdzić, Ŝe szczególnie w jednej z klas III, w której uczę katechezy istnieje problem agresji i biernego poddawania się jemu przez uczniów. Być moŜe wpływ na taką sytuację ma fakt iŜ do klasy uczęszcza dwóch wychowanków z Domu Dziecka. Obydwu chłopców charakteryzuje wysoki poziom agresji słownej, wulgaryzmów skierowanych nie tylko do uczniów, ale równieŜ i do nauczycieli. Zdarzały się równieŜ przypadki przemocy fizycznej z udziałem tych uczniów. UwaŜam, Ŝe jedynie zdecydowane, wspólne działania w zakresie zapobiegania przejawom agresji wśród uczniów mogą przynieść poprawę sytuacji. 2. ZNACZENIE PROBLEMU. Problem agresji dotyka obecnie bardzo wielu uczniów w szkole, myślę, Ŝe najbardziej w gimnazjum, co wiąŜe się z trudnym okresem dojrzewania. W okresie adolescencji młodzieŜ przechodzi okres buntu, negacji, zaprzeczeń dotychczasowych wartości. Szuka własnego miejsca w świecie i własnego systemu wartości. Negując wszelkie autorytety, młodzi ludzie paradoksalnie pragną prawdziwych autorytetów. Dobrze by było, gdyby takimi autorytetami stali się katecheci, nauczyciele i pedagodzy. Bardzo waŜną rzeczą jest nauczenie dzieci jak nie stać się agresywnym, jak panować nad tymi uczuciami, a zarazem jak nie być uległym w stosunku do osób, które uŜywają przeciwko nim przewagi fizycznej. NaleŜy uczniów wyposaŜyć w wiedzę jak sobie radzić w trudnych sytuacjach interpersonalnych, w przypadku zachowań agresywnych. NaleŜy nauczyć ich bycia asertywnymi. Zachowanie asertywne oznacza dla nich bezpośrednie, uczciwe i stanowcze wyraŜanie swoich uczuć, postaw, opinii lub pragnień w sposób respektujący uczucia, postawy, opinie, prawa i pragnienia drugiej osoby nie naruszając własnej godności. Będą więc korzystać z osobistych praw bez naruszania praw innych oraz działać zgodnie z własnym interesem oraz stanowczą obroną siebie i swoich praw bez nieuzasadnionego lęku czy poczucia winy.

2

3. PROGNOZA: PRZEWIDYWANIA ODDZIAŁYWANIA.

CO

DO

SKUTECZNOŚCI

•

Prognoza pozytywna:
Zmniejszenie się zjawiska agresywności wśród uczniów oraz uległości temu zjawisku.
Umiejętność zachowań asertywnych wśród uczniów.
Umiejętność podejmowania właściwych decyzji.
Posiadanie podstawowych informacji o okresie dojrzewania i jego wpływu na procesy zachodzące w sferze fizycznej, psychicznej i emocjonalnej.
Umiejętność twórczego wykorzystywania wolnego czasu.

•

Prognoza negatywna:
Wzrost agresywnych zachowań wśród uczniów.
Bierne poddanie się przemocy.
Zwiększająca się liczba uczniów, mających myśli samobójcze.
Brak akceptacji własnej osoby, który prowadzi do zachowań destrukcyjnych i autodestrukcyjnych .
Brak wiary w Boga, przyczyną braku sensu Ŝycia

1. PROPOZYCJE ODDZIAŁYWAŃ: •

•

• • •

• • •

• •

Opracowanie scenariuszy, ewentualnie wykorzystanie juŜ istniejących dotyczących asertywności oraz rozpoznaniu zagroŜeń, typu agresja, uzaleŜnienia - przeprowadzenie ich wśród uczniów. Przeprowadzenie lekcji otwartych dla zainteresowanych nauczycieli o kształtowaniu postaw asertywnych uczniów oraz na temat: ”Rozpoznaję zagroŜenia: przemoc, agresja, uzaleŜnienia. Udostępnienie scenariuszy innym nauczycielom. W ramach katechez kształtować u młodych osób pozytywne sposoby radzenia sobie z własną złością oraz przejawami agresji, budzić odpowiedzialność za siebie i Drugiego. W myśl zasady indywidualizacji kształcenia, uwzględnić róŜnice zainteresowań i zamiłować uczniów, ich zasób wiedzy i umiejętności oraz uczyć twórczego wykorzystania wolnego czasu. ZałoŜenie Szkolnej Sekcji MłodzieŜowego Klubu Myśli Chrześcijańskiej, zadbanie o odpowiedni dobór tematyki, której autorami będą w duŜej mierze uczniowie. Troska o odpowiednie metody prowadzenia zajęć, by pobudzały ciekawość, wyobraźnię, inspirowały do działalności poznawczej. Zastosowanie następujących metod i form pracy: dialog, meta plan, dyskusje, spotkania z ciekawymi ludźmi, gry dydaktyczne, samodzielne rozwiązywanie problemów na postawie materiałów źródłowych. Organizowanie zajęć raz w tygodniu dla członków oraz dla innych, zainteresowanych daną problematyką. Organizowanie dla uczniów innych ciekawych , atrakcyjnych form spędzania wolnego czasu. Wciąganie młodzieŜy do akcji charytatywnych, organizowania konkursów, pracy wolontaryjnej na rzecz innych itp.

3

6. WDROśENIE ODDZIAŁYWAŃ I OBSRWACJI EFEKTÓW REALIZOWANYCH ZADAŃ. •

•

•

•

Przeprowadzenie zajęć według programu prof. Ostrowskiej – “W poszukiwaniu wartości” - Co to znaczy być asertywnym – których celem było:
Uświadomienie uczniom praw asertywnych;
Ćwiczenie umiejętności asertywnego zachowania w róŜnych sytuacjach;
Zapoznanie z modelem eskalacji asertywnych reakcji w obronie własnych praw;
Ćwiczenie umiejętności wyraŜania i obrony swoich praw;
Rozwijanie umiejętności asertywnych;
Ćwiczenie praw do posiadania i obrony osobistego terytorium oraz poszanowania cudzej prywatności:
Uświadomienie uczniom ich prawa do popełniania błędów oraz umiejętność przyznania się do nich. Według programu profesor Ostrowskiej zrealizowano następujące scenariusze ćwiczeń zajęć:
Ćwiczenia wstępne: wyobraŜona historia, baloniki, kwestionariusz asertywności,
Ćwiczenia uczące rozpoznawania: rozpoznajemy zachowania asertywne, czy mogę...
Prawa jednostki,
Model “O.W.P.S.” : rozwijanie umiejętności asertywnych
Właściwe stosowanie umiejętności asertywnych: kiedy uŜywać umiejętności asertywnych,
UŜywanie umiejętności asertywnych: jak przeŜyć odtrącenie, bądź asertywnym. Zajęcia te oraz zajęcia: ”Rozpoznaję zagroŜenia: przemoc, agresja zostały przeprowadzone od stycznia do kwietnia 2003r. Zajęcia zostały przedstawione nauczycielom jako lekcje otwarte. W ramach zaproponowania uczniom ciekawych i twórczych sposobów spędzania wolnego czasu zainicjowałam:
Powstanie i działalność MłodzieŜowego Klubu Myśli Chrześcijańskiej,
Praca na rzecz innych poprzez działalność MłodzieŜowego Wolontariatu,
Organizowanie akcji charytatywnych: np. “I ty moŜesz pomóc dzieciom polskich Sybiraków z Angarska”, “I ty moŜesz być Św. Mikołajem”.
Organizowanie konkursów, zachęcających do Ŝycia zgodnie z Dekalogiem, np. “Mój idol wśród Świętych”, “Wiosna – konkurs piosenki religijnej”.

4







Promowanie zdrowego stylu Ŝycia poprzez organizowanie wyjazdów integracyjnych do Zakopanego, Krynicy, śegiestów – Zdrój, oraz rowerowych wycieczek – “Poznaj Brzesko i jego okolice”. Organizowanie oaz wakacyjnych w celu prowadzenia młodzieŜy do osobowego spotkania z Bogiem, źródłem pozytywnych relacji.

7. EFEKTY ODDZIAŁYWAŃ. Na zakończenie realizacji podjętych działań wśród uczniów, mających na celu zmniejszenie agresji oraz nabycie umiejętności spędzania wolnego czasu w sposób twórczy, przeprowadzono wśród 32 gimnazjalistów ankietę. Miała ona na celu określenie w jakim stopniu młodzieŜ przyswoiła sobie pozytywne sposoby radzenia z agresją. Przedstawienie wyników ankiety: •

•

•

•

•

•

•

Na pytanie: Czym według Ciebie jest agresja? 85% młodzieŜy potrafiło podać właściwą definicję zjawiska agresji. Jedynie 10% podawało pojedyncze zjawiska agresji (słowna lub fizyczna lub psychiczna). Natomiast 5% nie potrafiło odpowiedzieć na to pytanie. Na pytanie ankietowe: Jak często ulegasz agresji? 67% ankietowanej młodzieŜy odpowiedziało- rzadko, 10% - nigdy, 12% - często, 11% - ciągle. Wydaje mi się Ŝe moŜe to świadczyć iŜ młodzieŜ nie potrafiła realnie ocenić swoich agresywnych zachowań. 75% ankietowanych odpowiedziało- tak na pytanie: Czy pojecie asertywnosci jest dla Ciebie zrozumiałe? Jedynie 25% respondentów odpowiedziało negatywnie. Wynika z tego, Ŝe większość młodzieŜy zna i rozumie pojęcie asertywnosci. Na pytanie: Czy uczestniczyłeś w zajęciach prowadzonych przez Siostrę- 82% ankietowanych odpowiedziało twierdząco. 18% badanych odpowiedziało przecząco. MoŜna z tego wnioskować, Ŝe w zajęciach organizowanych i prowadzonych przez mnie uczestniczyła zdecydowana większość. Na pytanie ankietowe: Czy brałeś czynny udział w zajęciach? 80% ankietowanych odpowiedziało: tak. Natomiast 20% udzieliło odpowiedzi negatywnej. Wynika z tego, Ŝe zdecydowana większość młodzieŜy nie tylko uczestniczyła w zajęciach, ale takŜe brała w nich czynny udział. Podobnie przedstawia się sprawa z następnym pytaniem: Czy odpowiadał Ci sposób prowadzenia zajęć? 78% ankietowanych udzieliło odpowiedzi twierdzącej na powyŜsze pytanie. Pozostała część młodzieŜy: 22% udzieliło odpowiedzi negatywnej. Najwięcej trudności ankietowani mieli z udzieleniem odpowiedzi na ostatnie pytanie: Napisz , w jaki sposób radzisz sobie z agresją? Jedynie 53% respondentów potrafiło udzielić odpowiedzi na to pytanie i podać więcej niŜ jeden sposób radzenia sobie z agresją. 35% badanych podało odpowiedź niepełną. Tylko 12% nie potrafiło udzielić odpowiedzi na to pytanie, bądź odpowiadało nie na temat. Z powyŜszych odpowiedzi wynika, Ŝe młodzieŜ zna i rozumie zjawisko agresji. W zajęciach proponowanych przeze mnie uczestniczyła zdecydowana większość uczniów, biorąc w nich czynny udział. RównieŜ w zdecydowanej większości młodzieŜy odpowiadał sposób prowadzenia zajęć. Gimnazjaliści znają pojęcie asertywnosci. Niestety z badań ankietowych nie wynika, czy potrafią oni zachowania asertywne zastosować we własnym Ŝyciu. Niepokoi

5

jedynie fakt, Ŝe młodzieŜ nie jest świadoma swoich agresywnych zachowań i Ŝe nie wszyscy ankietowani znają pozytywne sposoby radzenia sobie z agresją.

PODSUMOWANIE.

UwaŜam, Ŝe cel jaki sobie postawiłam, został osiągnięty. Nie tylko przeprowadziłam zajęcia wg programu profesor Ostrowskiej: ”W poszukiwaniu wartości”, ale równieŜ zaproponowałam uczniom twórcze sposoby spędzania wolnego czasu. Zajęcia realizowane wg programu zyskały pochlebne opinie od nauczycieli obserwujących lekcje otwarte. Na podstawie ankiety, mogę stwierdzić, Ŝe uczniowie poznali zachowania asertywne. Jednak moje działania nie usunęły agresji ze szkoły. Mam nadzieję, Ŝe wpłynęły na jej zmniejszenie oraz wyposaŜyły uczniów w wiedzę, jak w sposób pozytywny radzić sobie z agresją. UwaŜam, Ŝe ze zjawiskiem agresji w szkole naleŜy walczyć. MoŜna jej przeciwdziałać poprzez wyposaŜenie uczniów w wiedzę i umiejętności asertywnego zachowania się. Istnieje potrzeba czynnego współdziałania z pedagogiem szkolnym, rodzicami, policją oraz innymi nauczycielami. Celowe teŜ jest dbanie o integrację zespołu klasowego, wzmocnienie więzi między uczniami poprzez organizowanie wspólnych wyjazdów. WaŜnym środkiem przeciwdziałającym agresji w szkole jest poświęcenie większej uwagi uczniom, ich problemom i uczuciom. Doskonałą sposobność do nawiązania bliŜszych relacji stanowią pozalekcyjne formy zajęć: typu – Klub Myśli chrześcijańskie, MłodzieŜowy Wolontariat, działania charytatywne na rzecz innych itp. Sądzę, Ŝe działania propagujące twórcze spędzenie wolnego czasu oraz realizację programów profilaktycznych naleŜy zaczynać juŜ w klasach pierwszych, a w kolejnych latach pobytu uczniów w szkole utrwalać i pogłębiać zachowania i umiejętności asertywne. LITERATURA:

Frączyk A., Socjalizacja a agresja, IP PAN WSPS, Warszawa 1993. Grochulska J., Reedukacja dzieci agresywnych, WS i P, Warszawa 1992. Kołodziejczyk A., Spójrz inaczej na agresje, Wydawnictwo ATE s.c., Starachowice 1998. Lindeenfield G.,Asertywnośc, czyli jak być otwartym, skutecznym i naturalnym. Red. Frączyk A., Z zagadnień psychologii agresji, Warszawa 1980, WSPS.

6

s. Krystyna Rusin

ANKIETA Jest ona anonimowa i posłuŜy wyłącznie do celów naukowych. Zwracam się z prośbą o szczere wypełnienie poniŜszej ankiety. 1. Napisz, czym według Ciebie jest agresja? 2. Jak często ulegasz agresji? a) nigdy b) rzadko c) często d) ciągle 3. Czy pojecie asertywnosci jest dla Ciebie zrozumiałe? TAK NIE 4. Czy uczestniczyłaś (łeś) w zajęciach proponowanych przez Siostrę? TAK NIE 5. Czy brałaś (łeś) czynny udział w tych zajęciach? TAK NIE 6. Czy odpowiadał Ci sposób prowadzenia zajęć? TAK NIE 7. Napisz w jaki sposób radzisz sobie z agresją?

7

8