2

Dlaczego oglądamy programy typu reality show?

Big Brother był jednym z pierwszych reality show na naszych ekranach. Było to chyba najpopularniejsze wydarzenie kulturowe ostatnich lat. Dzięki niemu do słownictwa Polaków przeniknęły takie określenia, jak: „Wielki Brat”, „pokój zwierzeń”, „dom Wielkiego Brata”, „nominacje”. Nawet dzieci w przedszkolach bawiły się w „nominowanie”, czyli wskazywanie osoby, która powinna wypaść z gry, a nie – jak można by sądzić – dostać nagrodę. W dzisiejszej telewizji reality show odgrywa coraz większą rolę. W związku z tym jest to zjawisko, które warto lepiej poznać.

Geneza reality show, czyli jak to się zaczęło Big Brother, chyba najsłynniejszy reality show – czyli widowisko na żywo – na świecie, stał się początkiem nowej telewizyjnej ery – telewizji rzeczywistości. Zaczęło się to w Almere pod Amsterdamem, gdzie zbudowano pierwszy odizolowany od świata zewnętrznego i monitorowany dom Wielkiego Brata. Program zaczęto nadawać 17 września 1999 roku. W domu zamieszkało dziewięć osób wybranych z grona kilku tysięcy ochotników. Przez sto dni kamery śledziły niemal każdy ich ruch. Program realizowało około stu osób (w tym dwudziestu reżyserów i dziesięciu operatorów). Od początku jego trwania nie ustawały spory. Przeciwnicy żądali uwolnienia uczestników i przerwania programu, ponieważ ludzie zamknięci i odizolowani od świata zewnętrznego mogą podlegać manipulacji, co jest niebezpieczne dla ich zdrowia psychicznego.

Polecenie Odpowiedzcie na pytanie, czym charakteryzuje się reality show. Informacji o tego typu programach poszukajcie w książkach i internecie.

Polski Big Brother Wprawdzie pierwszym polskim reality show był Agent (TVN – trzy edycje), ale programem, który zmienił telewizję, stał się Big Brother (TVN). Jego pojawienie się na polskich ekranach telewizyjnych (5.03.2001 r.) poprzedziła burza medialna. Zapowiedź programu wzbudziła gwałtowne i bardzo emocjonalne reakcje różnych środowisk. Pod adresem realizatorów padały oskarżenia o uleganie niskim instynktom, które w nas drzemią, o patologię, upadek obyczajów i norm, propagowanie złych gustów. Mówiono, że jest to „niemoralna propozycja telewizyjna”. Rada Etyki Mediów

172

Media w kulturze

Atrakcyjność pierwszej polskiej wersji Big Brothera dla widzów polegała między innymi na tym, że było to widowisko na żywo, w którym pokazywano wydarzenia dziejące się w czasie, kiedy widzowie je oglądają. Co, waszym zdaniem, interesuje dzisiejszych widzów reality show?

zarzucała twórcom programu szerzenie totalitaryzmu i podglądactwa, co zagraża poczuciu prywatności człowieka. Zasady realizacji polskiego Big Brothera były podobne do wersji holenderskiej, z tym że pierwsza polska edycja BB oparta była na zadaniach, których wykonanie Wielki Brat Polecenie zlecał uczestnikom. Przypomnijcie sobie książkę George’a Orwella 1984 i odpoO ogromnej popularności wiedzcie na pytanie, na czym polega Orwellowska metafora Big Brothera (trzy edycje – TVN, Wielkiego Brata. dwie edycje – TV4) świadczy to, że oficjalną stronę programu codziennie odwiedzało kilka milionów internautów. Można tam było zobaczyć na żywo relacje z wydarzeń dziejących się w domu (obraz z czterech wybranych kamer), zdjęcia, życiorysy uczestników oraz kulisy realizacji programu. Internauci brali udział w konkursach i dyskutowali na forach. Zastanówmy się nad powodami podglądactwa, które ogarnęło widzów tego programu. Niewątpliwie istotna była chęć zobaczenia zwykłych ludzi na ekranie i tego, jak sobie radzą przed kamerą. Była to jednocześnie możliwość przyjrzenia się sobie niczym w lustrze, ponieważ założenie programu jest takie, że każdy teoretycznie może być jego uczestnikiem. Widzowie mogli się z uczestnikami BB identyfikować, krytykować ich wady i słabostki, ale też ich wyśmiewać. Znany socjolog – Zygmunt Bauman – mówił, że dom Wielkiego Brata stanowi rodzaj laboratorium społecznego. Śledzenie na ekranie życia mieszkańców domu na żywo pozwalało obserwować relacje międzyludzkie – w jaki sposób powstają przyjaźnie lub antypatie. Można było także przyglądać się regułom współdziałania w grupie, która tworzyła swoje normy i starała się ich przestrzegać. Efektem był obraz społeczeństwa w skali mikro – jego uproszczony model – wyrazisty, pod warunkiem że umie się go odczytać.

Następcy Big Brothera Dzisiejsze programy typu reality show mają widzów bawić i dostarczać im emocjonujących wrażeń. Pamiętajmy, że powstają one w telewizji, której celem nie jest już kontrolowanie odbiorców, lecz przede wszystkim ich zabawianie. Polskie reality show są zazwyczaj realizowane na zagranicznych licencjach. Zwraca uwagę ich ogromna różnorodność, choć dominują te o rozrywkowym charakterze. Często są to różnego rodzaju konkursy, w których nagrodą może być kontrakt modelki – Top model. Zostań modelką (na amerykańskiej licencji America’s Next Top Model), nagranie własnej płyty i obietnica zostania gwiazdą medialną – Idol (pierwowzorem był brytyjski program typu talentshow

Dlaczego oglądamy programy typu reality show?

173

Pop Idol), a także Mam talent. Zrealizowano także polskie wersje bardzo znanych na świecie reality show, w których uczestnicy powinni poradzić sobie w ekstremalnych sytuacjach: Nieustraszeni (na licencji amerykańskiego Fear Factor), Wyspa Robinson (pierwowzorem był amerykański Survivor). Popularne są także reality show z udziałem gwiazd, które tańczą – Taniec z gwiazdami – lub pokazują, jak wygląda ich życie codzienne – Jestem, jaki jestem z Michałem Wiśniewskim.

Fear Factor to znane na całym świecie amerykańskie reality show (produkowane w latach 2001–2006 przez stację NBC). Polską wersję tego widowiska zrealizowała telewizja Polsat – byli to Nieustraszeni. Zasada programu polega na tym, że uczestnicy muszą się zmierzyć z własnymi słabościami i lękami, aby wykonać ekstremalnie trudne zadania. Co – oprócz nagrody – skłania ludzi do brania udziału w takich programach?

Telewizja rzeczywistości Rodzajem reality show mogą być na przykład wydarzenia polityczne, jak obrady komisji śledczej. Od lutego 2003 roku wielu Polaków oglądało z napięciem spektakl z posiedzeń pierwszej w Polsce parlamentarnej komisji śledczej, powołanej do zbadania tak zwanej afery Rywina. Prace komisji były transmitowane i stały się emocjonującym widowiskiem – pierwszym polskim politycznym reality show na żywo. Ostatnio pojawiły się programy typu reality show dotyczące umiejętności gotowania – Ugotowani, Kuchenne rewolucje. Popularność reality show, szczególnie wśród młodzieży, spowodowała, że ten gatunek stał się inspiracją dla twórców różnych programów telewizyjnych. Można powiedzieć, że rozlał się na całą telewizję. Powstaje wiele programów tego typu. Niedawno francuska telewizja publiczna France 2 nadała wstrząsający teleturniej – Strefa ekstremalna – gra śmierci. Główny bohater siedział na krześle elektrycznym i odpowiadał na pytania prezenterów. Jeśli odpowiadał źle, uczestnicy programu razili go elektrowstrząsami. Każda kolejna błędna odpowiedź powodowała wyższą dawkę prądu. Jak się później okazało, elektrowstrząsy były fałszywe, krzesło elektryczne było atrapą, a siedzący na nim mężczyzna był aktorem. Rzecz w tym, że pozostali uczestnicy programu o tym nie wiedzieli. Wyszło na to, że 80% z nich gotowych jest zabić, jeśli wymagają tego reguły widowiska – wystarczy siła sugestii popularnego prezentera. W tym kontekście znana metafora – zabawić się na śmierć – staje się realnością. Powstały też stacje telewizyjne, które opierają swoje istnienie na reality show. Przykładem może być MTV, która początkowo skupiała się na pokazywaniu wideoklipów. Obecnie muzykę prezentują stacje tematyczne (np. MTV Hits), zaś samo MTV nadaje różne reality show, na przykład I Want a Famous Face, w którym nastolatki poddają się operacjom plastycznym, by upodobnić się do swoich idoli. W polskiej wersji MTV można zobaczyć na przykład Moje słodkie urodziny, A jak Amore.

174

Media w kulturze

Ciekawostka Strefa ekstremalna – gra śmierci nie była jedynie formą szokowania widza w celu podniesienia oglądalności. Stanowiła krytykę współczesnej telewizji. Realizatorzy programu powtórzyli słynny eksperyment przeprowadzony pół wieku temu przez Stanleya Milgrama. Amerykański psycholog społeczny starał się zrozumieć zjawisko nazizmu. Badał, jak to możliwe, że zwykli, przeciętni ludzie byli w stanie wykonywać zbrodnicze rozkazy przełożonych. Poszukajcie materiałów na temat eksperymentów Philipa Zimbardo (czyt: filipa) oraz Stanleya Milgrama i postarajcie się odpowiedzieć na powyższe pytanie.

Czytanie reality show Reality show stanowi telewizyjny tekst kultury, który ma być rozrywką dla widza. Zastanówmy się, co nam mówią dzisiejsze programy tego typu oraz jak należy je czytać. Są w nich pokazywane, rzekomo na żywo, różne dramatyczne lub komiczne sytuacje dotyczące prawdziwych wydarzeń z udziałem zwykłych ludzi, a nie zawodowych aktorów. Czasami, w trakcie programu, można wziąć udział w konkursie i zdobyć nagrodę. Przesłanie Big Brothera potwierdza znane powiedzenie Andy’ego Warhola, że każdy człowiek może mieć swoje 15 minut sławy. Jednak dzisiejsze programy typu reality show niewiele mają wspólnego z BB. Przesłanie Top model. Zostań modelką jest obietnicą zrobienia kariery i zdobycia dużych pieniędzy. Pamiętajmy jednak o tym, że to jest nagrane i wyreżyserowane widowisko, które tak naprawdę pokazuje władzę mediów. Ludźmi sukcesu w reality show są jurorzy i eksperci prowadzący program. Natomiast jego uczestnicy muszą być gotowi na różne formy konformizmu, daleko posuniętą uległość i znoszenie często upokarzających uwag. Nagrodą dla najpiękniejszej w Top model był kontrakt z międzynarodową agencją modelek. O wygranej decydowali widzowie w głosowaniu. Aby zdobyć pierwszą nagrodę, uczestniczki wysłuchiwały pogardliwych uwag o swoim wyglądzie, tarzały się w mące, a także w błocie na poligonie, gdzie musiały jak najszybciej przeczołgać się przez tor przeszkód. Reality show jest gatunkiem telewizji komercyjnej. Zazwyczaj gromadzi przed ekranami młodą widownię, która uczy się zachowań Top model. Zostań modelką stanowi przykład programu odwołującego się do bajki o Kopciuszku, konsumpcjonistycznych. Zwycięzcą Top model który zdobędzie nagrodę i wyruszy w świat. Czy jest na pewno stacja TVN, która zarobiła na prowaszym zdaniem Top model przypomina bajkę, czy gramie 25 milionów złotych. raczej reklamę?

Dlaczego oglądamy programy typu reality show? 175

Podsumowanie show,, który zmienił telewizję. 1. Big Brother był pierwszym reality show wyko 2. W dzisiejszej telewizji reality show odgrywa coraz większą rolę. Jego zasady są wykorzystywane w różnych programach telewizyjnych.

3.

Reality show jest telewizyjnym spektaklem, który ma bawić widzów.

Polecenia i zadania 1. Poszukajcie w internecie przykładów najdziwniejszych, waszym zdaniem, reality show i opracujcie własny pomysł programu. show.. Jedna grupa 2. Podzielcie się na dwie grupy i przygotujcie do dyskusji na temat reality show ma za zadanie krytykować ten gatunek, druga – bronić go.

3. Wykorzystując wszelkie dostępne źródła, przygotujcie referaty o podglądactwie i jego roli w kulturze.

%LEOLRJUDğD W. Godzic, Telewizja i jej gatunki po „Wielkim Bracie”, Kraków 2004. WarA. Kozieł, Za chwilę dalszy ciąg programu… Telewizja Polska czterech dekad 1952–1989, War szawa 2003.

7HNVWěUöGïRZ\ Celebrities to gwiazdy współczesnego społeczeństwa konsumpcjonistycznego, to osoby znane i/lub sławne. Ich rodowód według niektórych badaczy sięga XVIII wieku, ale większość jest zgodna, że są produktem lat 90. ubiegłego stulecia. Gdy spytamy, kim są celebrities i czy warto się nimi zajmować, to odpowiedź badaczy (w każdym razie zachodnioeuropejskich i amerykańskich) jest zdumiewająco zgodna. W ich przekonaniu jest to kategoria ogniskująca większość dyskusji toczących się nie tylko wokół problemów tożsamości kulturowej, bo to wydaje się najbardziej oczywiste. […] Celebrities regulują konsumpcję kulturową, silnie wpływają na nasze rytuały odbioru przekazów, sposoby dokonywania zakupów, słuchania muzyki i oglądania telewizji. Żyją często w swoim zamkniętym świecie, ale żywią się codziennością milionów. Celebrities zmieniły kulturę współczesną, ale także dramatycznie zmieniają się same pod wpływem wydarzeń politycznych i katastrof społecznych. W. Godzic, Znani z tego, że są znani. Celebryci w kulturze tabloidów, Warszawa 2007, s. 20, 24–25.

Polecenie 1. Wymieńcie nazwiska kilku znanych polskich celebrytów i zastanówcie się, w jaki sposób wpływają oni na innych uczestników kultury. 2. Opiszcie różnice między gwiazdą filmową, idolem i celebrytą.

176

Media w kulturze