Załącznik do uchwały nr XIX/135/2012 Rady Gminy Stawiguda z dnia 26.09.2012 r.

PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY STAWIGUDA NA LATA 2012-2015 Zawartość opracowania: 1. Wstęp 2. Podstawa prawna opracowania Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Stawiguda na Lata 2012-2015 3. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce 3.1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku 3.2. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami 3.3. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym 3.4. Inne akty prawne 4. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego 4.1. Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami - Krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami 4.2. Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami - Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004–2013. Uzupełnienia Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004–2020 (dokument wdrożeniowy: Narodowy Program Kultury „Ochrona Zabytków i Dziedzictwa Kulturowego na lata 2004–2013)”. 5. Relacje Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Stawiguda z dokumentami wykonanymi na poziomie województwa i powiatu 5.1. Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami na lata 2008-2011 5.2.

Plan

Zagospodarowania

Przestrzennego

Województwa

Warmińsko-

Mazurskiego 5.3. Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Województwa WarmińskoMazurskiego do roku 2020 5.4. Program Rozwoju Lokalnego Powiatu Olsztyńskiego na Lata 2004 – 2006 oraz 2007 - 2013

6. Relacje Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Stawiguda z dokumentami wykonanymi na poziomie gminy 6.1. Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Stawiguda 6.2. Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Stawiguda 6.3. Strategia Rozwoju Gminy Stawiguda na Lata 2008 - 2015 6.3. Miejscowe Plany Zagospodarowania Przestrzennego 7. Charakterystyka zasobów i analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego gminy Stawiguda 7.1. Ogólne informacje na temat dziedzictwa kulturowego gminy 7.2. Zabytki objęte prawnymi formami ochrony 7.3. Zabytki w gminnej ewidencji zabytków 7.4. Zabytki archeologiczne 8. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego gminy 8.1. Analiza SWOT ochrony dziedzictwa kulturowego gminy Stawiguda 9. Założenia programowe i zadania Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Stawiguda 9.1. Założenia programowe Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Stawiguda 9.2. Zadania i kierunki działań Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Stawiguda 9.2.1.Działania w zakresie odnowy zabytków 9.2.2. Określenie zasad udostępniania zabytków w celach turystycznych 9.2.3. Edukacja w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego 10. Instrumentarium realizacji Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Stawiguda 11. Źródła finansowania Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Stawiguda 12. Zasady oceny realizacji Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Stawiguda

1. WSTĘP Przedmiotem opracowania „Program Opieki nad Zabytkami Gminy Stawiguda na Lata 2012-2015” (dalej Program…) jest dziedzictwo kulturowe w granicach administracyjnych gminy Stawiguda, pow. olsztyński, woj. warmińsko-mazurskie. Celem Programu… jest analiza zasobów kulturowych gminy oraz określenie zasadniczych kierunków działań i zadań na rzecz ochrony i opieki nad zabytkami. Program… zawiera cztery priorytety: ·

włączanie mieszkańców gminy Stawiguda do opieki nad zabytkami i podnoszenie ich świadomości,

·

tworzenie trwałych warunków do poprawy stanu zachowania dziedzictwa kulturowego,

·

eksponowanie i wykorzystanie walorów zabytkowych do budowania tożsamości i dumy mieszkańców,

·

wykorzystywanie i udostępnianie zabytków na cele społeczne, w tym kulturalne i edukacyjne dla mieszkańców i turystów.

2. PODSTAWA

PRAWNA OPRACOWANIA

PROGRAMU OPIEKI

NAD

ZABYTKAMI

GMINY STAWIGUDA NA LATA 2012-2015

Podstawą prawną obowiązku wykonania Programu… jest Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r. (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 z późniejszymi zmianami ) : Art. 87. 1. Zarząd województwa, powiatu lub wójt (burmistrz, prezydent miasta) sporządza na okres 4 lat odpowiednio wojewódzki, powiatowy lub gminny program opieki nad zabytkami. 2. Programy, o których mowa w ust. 1, mają na celu, w szczególności: 1/ włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych, wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju; 2./ uwzględnianie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej; 3/

zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania;

4/ wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego; 5/ podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami; 6/ określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje konfliktowe związane z wykorzystaniem tych zabytków; 7/ podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami. 3. Wojewódzki, powiatowy i gminny program opieki nad zabytkami przyjmuje odpowiednio sejmik województwa, rada powiatu i rada gminy, po uzyskaniu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków. 4. Programy, o których mowa w ust. 3, są ogłaszane w wojewódzkim dzienniku urzędowym. 5. Z realizacji programów zarząd województwa, powiatu i wójt (burmistrz, prezydent miasta) sporządza, co 2 lata, sprawozdanie, które przedstawia się odpowiednio sejmikowi województwa, radzie powiatu lub radzie gminy. 6. Sprawozdanie z realizacji wojewódzkiego programu opieki nad zabytkami jest przekazywane

Generalnemu

Konserwatorowi

Zabytków

i

właściwemu

wojewódzkiemu konserwatorowi zabytków w celu jego wykorzystania przy opracowywaniu, aktualizacji i realizacji krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami.

3. UWARUNKOWANIA PRAWNE OCHRONY I OPIEKI NAD ZABYTKAMI W POLSCE Podstawą prawną obowiązku wykonania Programu… jest art. 87 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r. (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 z późniejszymi zmianami). Obiekty zabytkowe – zabytki nieruchome i ruchome, podlegają na terytorium Polski ochronie prawnej na mocy wielu aktów prawnych: 3.1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku

Obiekty zabytkowe są objęte ochroną prawną określoną jako konstytucyjny obowiązek państwa i każdego obywatela: Art. 5. Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju. Art. 6. Rzeczpospolita Polska stwarza warunki upowszechniania i równego dostępu do dóbr kultury, będącej źródłem tożsamości narodu polskiego, jego trwania i rozwoju. Art. 86. Każdy jest obowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Zasady tej odpowiedzialności określa ustawa. 3.2. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. Nr 162, poz. 1568 z późniejszymi zmianami Głównym aktem prawnym regulującym zasady ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce jest ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. Nr 162, poz. 1568 z późniejszymi zmianami). Dla niniejszego Programu… zasadne jest przywołanie poniższych artykułów tej ustawy: Art. 3. Użyte w ustawie określenia oznaczają: 1) zabytek - nieruchomość lub rzecz ruchomą, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową; 2) zabytek nieruchomy - nieruchomość, jej część lub zespół nieruchomości, o których mowa w pkt 1; 3) zabytek ruchomy - rzecz ruchomą, jej część lub zespół rzeczy ruchomych, o których mowa w pkt 1; 4) zabytek archeologiczny - zabytek nieruchomy, będący powierzchniową, podziemną lub podwodną pozostałością egzystencji i działalności człowieka,

złożoną z nawarstwień kulturowych i znajdujących się w nich wytworów bądź ich śladów albo zabytek ruchomy, będący tym wytworem; 5) instytucja kultury wyspecjalizowana w opiece nad zabytkami - instytucję kultury w rozumieniu przepisów o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, której celem statutowym jest sprawowanie opieki nad zabytkami; 6) prace konserwatorskie - działania mające na celu zabezpieczenie i utrwalenie substancji zabytku, zahamowanie procesów jego destrukcji oraz dokumentowanie tych działań; 7) prace restauratorskie - działania mające na celu wyeksponowanie wartości artystycznych i estetycznych zabytku, w tym, jeżeli istnieje taka potrzeba, uzupełnienie lub odtworzenie jego części, oraz dokumentowanie tych działań; 8) roboty budowlane - roboty budowlane w rozumieniu przepisów Prawa budowlanego, podejmowane przy zabytku lub w otoczeniu zabytku; 9) badania konserwatorskie - działania mające na celu rozpoznanie historii i funkcji zabytku, ustalenie użytych do jego wykonania materiałów i zastosowanych technologii, określenie stanu zachowania tego zabytku oraz opracowanie diagnozy, projektu i programu prac konserwatorskich, a jeżeli istnieje taka potrzeba, również programu prac restauratorskich; 10) badania architektoniczne - działania ingerujące w substancję zabytku, mające na celu rozpoznanie i udokumentowanie pierwotnej formy obiektu budowlanego oraz ustalenie zakresu jego kolejnych przekształceń; 11) badania archeologiczne - działania mające na celu odkrycie, rozpoznanie, udokumentowanie i zabezpieczenie zabytku archeologicznego; 12) historyczny układ urbanistyczny lub ruralistyczny - przestrzenne założenie miejskie lub wiejskie, zawierające zespoły budowlane, pojedyncze budynki i formy zaprojektowanej zieleni, rozmieszczone w układzie historycznych podziałów własnościowych i funkcjonalnych, w tym ulic lub sieci dróg; 13) historyczny zespół budowlany - powiązaną przestrzennie grupę budynków wyodrębnioną ze względu na formę architektoniczną, styl, zastosowane materiały,

funkcję,

historycznymi;

czas

powstania

lub

związek

z

wydarzeniami

14) krajobraz kulturowy - przestrzeń historycznie ukształtowaną w wyniku działalności człowieka, zawierającą wytwory cywilizacji oraz elementy przyrodnicze; 15) otoczenie - teren wokół lub przy zabytku wyznaczony w decyzji o wpisie tego terenu do rejestru zabytków w celu ochrony wartości widokowych zabytku oraz jego ochrony przed szkodliwym oddziaływaniem czynników zewnętrznych. Art. 4. Ochrona zabytków polega, w szczególności, na podejmowaniu przez organy administracji publicznej działań mających na celu: 1) zapewnienie

warunków

prawnych,

organizacyjnych

i

finansowych

umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie; 2) zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków; 3) udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków; 4) przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę; 5) kontrolę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków; 6) uwzględnianie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska. Art. 6.1. Ochronie i opiece podlegają, bez względu na stan zachowania: 1) zabytki nieruchome będące, w szczególności: a) krajobrazami kulturowymi, b) układami urbanistycznymi, ruralistycznymi i zespołami budowlanymi, c) dziełami architektury i budownictwa, d) dziełami budownictwa obronnego, e) obiektami techniki, a zwłaszcza kopalniami, hutami, elektrowniami i innymi zakładami przemysłowymi, f) cmentarzami, g) parkami, ogrodami i innymi formami zaprojektowanej zieleni, h)

miejscami

upamiętniającymi

wydarzenia

historyczne

bądź

działalność

wybitnych osobistości lub instytucji; 2) zabytki ruchome będące, w szczególności: a) dziełami sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki użytkowej,

b)

kolekcjami

stanowiącymi

zbiory

przedmiotów

zgromadzonych

i

uporządkowanych według koncepcji osób, które tworzyły te kolekcje, c) numizmatami oraz pamiątkami historycznymi, a zwłaszcza militariami, sztandarami, pieczęciami, odznakami, medalami i orderami, d) wytworami techniki, a zwłaszcza urządzeniami, środkami transportu oraz maszynami

i

narzędziami

charakterystycznymi

dla

świadczącymi dawnych

i

o

kulturze

materialnej,

form

gospodarki,

nowych

dokumentującymi poziom nauki i rozwoju cywilizacyjnego, e) materiałami bibliotecznymi, o których mowa w art. 5 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz. U. Nr 85 z późniejszymi zmianami), f) instrumentami muzycznymi, g) wytworami sztuki ludowej i rękodzieła oraz innymi obiektami etnograficznymi, h) przedmiotami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji; 3) zabytki archeologiczne będące, w szczególności: a) pozostałościami terenowymi pradziejowego i historycznego osadnictwa, b) cmentarzyskami, c) kurhanami, d) reliktami działalności gospodarczej, religijnej i artystycznej. 2. Ochronie mogą podlegać nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej. Art. 7. Formami ochrony zabytków są: 1) wpis do rejestru zabytków; 2) uznanie za pomnik historii; 3) utworzenie parku kulturowego; 4) ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Art. 16.1. Rada gminy, po zasięgnięciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków, na podstawie uchwały, może utworzyć park kulturowy w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyróżniających się krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej. Art. 17.1. Na terenie parku kulturowego lub jego części mogą być ustanowione zakazy i ograniczenia dotyczące:

1) prowadzenia robót budowlanych oraz działalności przemysłowej, rolniczej, hodowlanej, handlowej lub usługowej; 2) zmiany sposobu korzystania z zabytków nieruchomych; 3) umieszczania

tablic,

napisów,

ogłoszeń

reklamowych

i

innych

znaków

niezwiązanych z ochroną parku kulturowego, z wyjątkiem znaków drogowych i znaków związanych z ochroną porządku i bezpieczeństwa publicznego, z zastrzeżeniem art. 12 ust. 1; 4. składowania lub magazynowania odpadów. 2. W razie ograniczenia sposobu korzystania z nieruchomości na skutek ustanowienia zakazów i ograniczeń, o których mowa w ust. 1, stosuje się odpowiednio przepisy art. 131-134 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (t. j. Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późniejszymi zmianami). Art. 18.1. Ochronę zabytków i opiekę nad zabytkami uwzględnia się przy sporządzaniu i aktualizacji koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, strategii

rozwoju

województw,

planów

zagospodarowania

przestrzennego

województw, analiz i studiów z zakresu zagospodarowania przestrzennego powiatu, strategii rozwoju gmin, studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. 2. W koncepcji, strategiach, analizach, planach i studiach, o których mowa w ust. 1, w szczególności: 1/ uwzględnia się krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami; 2/ określa się rozwiązania niezbędne do zapobiegania zagrożeniom dla zabytków, zapewnienia im ochrony przy realizacji inwestycji oraz przywracania zabytków do jak najlepszego stanu; 3/ ustala się przeznaczenie i zasady zagospodarowania terenu uwzględniające opiekę nad zabytkami. Art. 19.1. W studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego uwzględnia się, w szczególności ochronę: 1/ zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru i ich otoczenia; 2/ innych zabytków nieruchomych, znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków; 3/ parków kulturowych.

2. W przypadku gdy gmina posiada gminny program opieki nad zabytkami, ustalenia tego programu uwzględnia się w studium i planie, o których mowa w ust. 1. 3. W studium i planie, o których mowa w ust. 1, ustala się, w zależności od potrzeb, strefy ochrony konserwatorskiej obejmujące obszary, na których obowiązują określone ustaleniami planu ograniczenia, zakazy i nakazy, mające na celu ochronę znajdujących się na tym obszarze zabytków. Art. 20. Projekty i zmiany planu zagospodarowania przestrzennego województwa oraz miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego podlegają uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków. Art. 21. Ewidencja zabytków jest podstawą do sporządzania programów opieki nad zabytkami przez województwa, powiaty i gminy. Art. 22.1. Generalny Konserwator Zabytków prowadzi krajową ewidencję zabytków w formie zbioru kart ewidencyjnych zabytków znajdujących się w wojewódzkich ewidencjach zabytków. 2. Wojewódzki konserwator zabytków prowadzi wojewódzką ewidencję zabytków w formie kart ewidencyjnych zabytków znajdujących się na terenie województwa. 3. Włączenie karty ewidencyjnej zabytku ruchomego niewpisanego do rejestru do wojewódzkiej ewidencji zabytków może nastąpić za zgodą właściciela tego zabytku. 4. Wójt (burmistrz, prezydent miasta) prowadzi gminną ewidencję zabytków w formie zbioru kart adresowych zabytków nieruchomych z terenu gminy. 5. W gminnej ewidencji zabytków powinny być ujęte: 1/ zabytki nieruchome wpisane do rejestru; 2/ inne zabytki nieruchome znajdujące się w wojewódzkiej ewidencji zabytków; 3/ inne zabytki nieruchome wyznaczone przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) w porozumieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków Art. 89. Organami ochrony zabytków są: 1.

minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, w imieniu którego zadania i kompetencje, w tym zakresie, wykonuje Generalny Konserwator Zabytków;

2.

wojewoda, w imieniu którego zadania i kompetencje, w tym zakresie, wykonuje wojewódzki konserwator zabytków. 3.3. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2001 r., Nr 142, poz. 1591 z późn. zm.)

Wykonywanie zadań w zakresie kultury i ochrony zabytków jest ustawowym zadaniem samorządów. W art. 7 ust. 1, pkt 9 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2001 r., Nr 142, poz. 1591 z późn. zm.) zostały określone zadania własne gminy: Art. 7.1. Zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy. W szczególności zadania własne obejmują sprawy: 9/ kultury, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. 3.4. Inne akty prawne Uregulowania prawne dotyczące ochrony zabytków i opieki nad zabytkami znajdują się także w innych obowiązujących ustawach, przede wszystkim: - ustawie z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. Nr 80, poz. 717 z późn. zm.), - ustawie z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (tekst jednolity Dz.U. z 2010 r. Nr 243, poz. 1623), - ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz.U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.), - ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 z późn. zm.), - ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jednolity Dz.U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 z późn. zm.), - ustawie z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (tekst jednolity Dz. U. z 2001 Nr 13, poz. 123 z późn. zm.), - ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie ( Dz. U. z 2010 r. Nr 234, poz. 1536). Zasady ochrony zabytków znajdujących sie w muzeach i w bibliotekach zostały określone w: - ustawie z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach ( Dz.U. z 1997 r. Nr 5, poz. 24 z późn. zm.),

- ustawie z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz.U. Nr 85, poz. 539 z późn. zm.). Ochronę materiałów archiwalnych regulują przepisy: - ustawy z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (tekst jednolity Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 673 z późn. zm.).

4. UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO 4.1. Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami - Krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami Art. 84 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami nakłada na Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego obowiązek sporządzenia Krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. Celem krajowego programu jest stworzenie warunków niezbędnych do sprawowania ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. W krajowym programie powinny zostać określone cele i kierunki działań oraz zadania w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, warunki i sposoby finansowania planowanych działań oraz harmonogram ich realizacji. Zadaniem głównym polityki państwa w dziedzinie ochrony zabytków jest stworzenie w najbliższej przyszłości mechanizmów, które dostosowałyby tę sferę do warunków gospodarki rynkowej. Planowane działania dotyczą sfery legislacyjnej, zmian organizacyjnych obejmujących konieczne rozszerzenie zakresu działań instytucji odpowiedzialnych za ochronę dziedzictwa kulturowego w Polsce oraz zmian w strategii i organizacji ochrony dóbr kultury. Założenia do Programu krajowego określiły cele i kierunki działań oraz zadania, które powinny być podjęte w szczególności przez organy i jednostki administracji publicznej w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. Celem programu krajowego jest wzmocnienie ochrony i opieki nad tą. istotną materialną częścią. dziedzictwa kulturowego oraz poprawa stanu zabytków w Polsce. W założeniach program ma również uporządkowanie działań w sferze ochrony zabytków poprzez wskazanie siedmiu podstawowych zasad konserwatorskich: 1. zasady primum non nocere (po pierwsze nie szkodzić), 2. zasady maksymalnego poszanowania oryginalnej substancji zabytku i wszystkich jego wartości (materialnych i niematerialnych),

3. zasady minimalnej niezbędnej ingerencji (powstrzymywania się od działań niekoniecznych), 4. zasady, zgodnie z którą usuwać należy to (i tylko to), co na oryginał działa niszcząco, 5. zasady czytelności i odróżnialności ingerencji, 6. zasady odwracalności metod i materiałów, 7. zasady wykonywania wszelkich prac zgodnie z najlepszą wiedzą i na najwyższym poziomie. Wymienione zasady dotyczą postępowania konserwatorów – pracowników urzędów,

restauratorów

dzieł

sztuki,

architektów,

urbanistów,

budowlanych,

archeologów, właścicieli i użytkowników obiektów zabytkowych. Założenia do Programu krajowego określiły priorytety: A/ w zakresie uwarunkowań ochrony i opieki nad zabytkami: 1. Pełna ocena stanu krajowego zasobu zabytków nieruchomych. Określenie kategorii i stopnia zagrożeń. 2. Pełna ocena stanu krajowego zasobu zabytków ruchomych. Określenie kategorii i stopnia zagrożeń. 3. Pełna ocena stanu krajowego zasobu dziedzictwa archeologicznego. Określenie kategorii i stopnia zagrożeń oraz wyznaczenie stref o szczególnym zagrożeniu dla zabytków archeologicznych. 4. Objęcie skuteczną i zorganizowaną ochroną przynajmniej najcenniejszych zabytków techniki. 5. Pełna ocena stanu krajowego zasobu pomników historii i obiektów wpisanych na listę światowego dziedzictwa. Określenie kategorii i stopnia zagrożeń. 6. Ocena stanu służb i możliwości wypełniania całokształtu zadań związanych z ochroną i opieką nad zabytkami. 7. Ocena stanu i stopnia objęcia opieką zabytków w poszczególnych kategoriach. Doskonalenie i rozwijanie oraz podnoszenie efektywności i skuteczności instytucjonalnej i społecznej ochrony i opieki nad zabytkami. 8. Udoskonalenie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych w zakresie ochrony i opieki nad dziedzictwem kulturowym i zabytkami. B/ w zakresie działań o charakterze systemowym: 1. Powiązanie ochrony zabytków z polityką ekologiczną ochrony przyrody, architektoniczną i przestrzenną, celną i polityką bezpieczeństwa państwa.

Realizacja powszechnych tendencji europejskich i światowych do rozszerzania pola ochrony na całe dziedzictwo kulturowe obejmujące i dobra kultury i natury (World Cultural Heritage). 2. Przygotowanie strategii ochrony dziedzictwa kulturowego wytyczającej główne założenia koncepcji ochrony w Polsce. Wprowadzenie jej do polityk sektorowych we

wszystkich

dziedzinach

i

na

wszystkich

poziomach

zarządzania

i

gospodarowania. C/ w zakresie systemu finansowania: Stworzenie sprawnego systemu finansowania ochrony i opieki konserwatorskiej. D/ w zakresie dokumentowania, monitorowania i standaryzacji metod działania: 1. Tworzenie systemu i stale aktualizowanych, elektronicznych baz informacji o zasobach i stanie zabytków w Polsce i ich dokumentacji. Stworzenie warunków do realizacji ustawowego obowiązku dokumentowania wszystkich prac, przy wszystkich grupach i typach obiektów zabytkowych. 2. Gromadzenie stale aktualizowanej wiedzy o stanie zachowania, postępach i wynikach prac konserwatorskich i restauratorskich, zagrożeniach, prawidłowości zarządzania i bezpieczeństwie użytkowania obiektów zabytkowych oraz o innych formach ochrony dziedzictwa. 3. Wypracowanie i wprowadzenie szczegółowych zasad ochrony dziedzictwa w planach

zagospodarowania

przestrzennego.

Wypracowanie

standardów

zagospodarowania i estetyki zabytkowych przestrzeni publicznych. E/ w zakresie kształcenia i edukacji: 1. Utrzymanie i doskonalenie dotychczas wypracowanego systemu kształcenia w dziedzinie

konserwacji

i

ochrony. Zorganizowanie

systemu

podnoszenia

kwalifikacji w każdej grupie zawodowej pracującej na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego. 2. Kształcenie społeczeństwa w duchu poszanowania dla autentyzmu oraz wartości materialnych

i

niematerialnych

wspólnego,

wielokulturowego

dziedzictwa.

Budowanie klimatu społecznego zrozumienia i akceptacji dla idei ochrony i dawności zabytków odczytywanych jako źródło tożsamości, wiedzy i dumy z przeszłości, tradycji, wiedzy o sposobie życia i pracy przodków. 3. Upowszechnianie wśród właścicieli i użytkowników obiektów zabytkowych znajomości zasad konserwatorskich, zasad etyki i profilaktyki konserwatorskiej.

Tworzenie

mechanizmów

ekonomicznych

sprzyjających

prawidłowemu

traktowaniu obiektów zabytkowych. F/ w zakresie współpracy międzynarodowej: 1. Wzmocnienie obecności Polski w światowym i europejskim środowisku działającym na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i promocja polskich osiągnięć w tej dziedzinie. 2. Oparcie działań na pojęciu wspólnego dziedzictwa kultury ludzkości. Troska o ochronę polskiego dziedzictwa kulturowego za granicą. Do czasu zakończenia prac nad Programem opieki nad zabytkami gminy Stawiguda nie ukończono prac nad programem krajowym, stąd możliwe było uwzględnienie w niniejszym programie jedynie wyżej omówionych tez do krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami1. 4.2. Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami - Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004–2013. Uzupełnienia Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004–2020 (dokument wdrożeniowy: Narodowy Program Kultury „Ochrona Zabytków i Dziedzictwa Kulturowego na lata 2004–2013)”. Narodowy Program Kultury „Ochrona zabytków i dziedzictwa kulturowego” na lata 2004-2013 jest elementem opracowanej w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004–2013. W 2005 roku MKiDN przygotowało uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020. Narodowy Program Kultury określa politykę rządu wobec zabytków i dziedzictwa intensyfikacja

kulturowego ochrony

i

do

2013

r.

Celem

upowszechniania

strategicznym

dziedzictwa

programu

kulturowego,

w

jest tym

szczególnie kompleksowa poprawa stanu zabytków nieruchomych. Zawiera ona również ogólne wytyczne do konstruowania programu gminnego. Przyjęte zostały następujące priorytety: 1. Aktywne zarządzanie zasobem stanowiącym materialne dziedzictwo kulturowe.

1

Tezy dostępne na stronach Narodowego Instytutu Dziedzictwa http://www.nid.home.pl/pliki/tezy.pdf

Działania realizowane w ramach tego priorytetu mają na celu materialną poprawę stanu zabytków, ich adaptację i rewitalizację oraz zwiększenie dostępności do nich mieszkańców, turystów i inwestorów. Realizacja działań pozwoli na zwiększenie atrakcyjności regionów, a także wykorzystanie przez nie potencjału związanego z posiadanym dziedzictwem kulturowym. 2. Edukacja i administracja na rzecz ochrony i zachowania dziedzictwa kulturowego. Dokumentem służącym wdrożeniu Narodowej Strategii Kultury w sferze materialnej spuścizny kulturowej Polski jest Narodowy Program Kultury “Ochrona zabytków i dziedzictwa kulturowego”. Program ten jest zgodny z Narodowym Planem Rozwoju (Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o Narodowym Planie Rozwoju, Dz.U. Nr 116, poz. 1206 z późn. zm.) oraz z założeniami do Krajowego Programu

Ochrony Zabytków.

Podstawą

do

sformułowania

Narodowego

Programu Kultury “Ochrona Zabytków i dziedzictwa kulturowego” jest uznanie sfery dziedzictwa za podstawę rozwoju kultury i upowszechniania kultury, a także za potencjał regionów, służący wzrostowi konkurencyjności regionów dla turystów, inwestorów i mieszkańców. Narodowy Program Kultury “Ochrona zabytków i dziedzictwa kulturowego” miał określony plan działania na lata 2004-2006. Wytyczone zostały strategiczne cele polityki państwa w sferze ochrony zabytków: a. przygotowanie skutecznego systemu prawno-finansowego wspierania ochrony i opieki nad zabytkami; b. podjęcie prac nad kompleksowym systemem edukacji na rzecz dziedzictwa; c.

poszukiwanie

instrumentów

wzmacniających

efekty

działalności

służby

konserwatorskiej; d.

ograniczenia

uznaniowości

konserwatorów

poprzez

nałożenie

na

nich

odpowiedzialności za niezgodne z prawem postępowanie. e. intensyfikacja ochrony i upowszechniania dziedzictwa kulturowego, w tym szczególnie kompleksowa poprawa stanu zabytków nieruchomych. W dniu 6 września 2005 r. przyjęty został przez Radę Ministrów ”Sektorowy Program Operacyjny Rozwój Kultury i zachowanie dziedzictwa kulturowego”, który jest uzupełnieniem powyżej omówionych dokumentów rządowych.

5. RELACJE PROGRAMU OPIEKI

NAD

ZABYTKAMI GMINY STAWIGUDA

Z

DOKUMENTAMI WYKONANYMI NA POZIOMIE WOJEWÓDZTWA I POWIATU

5.1. Program Opieki nad Zabytkami Województwa Warmińsko-Mazurskiego na Lata 2012-2015 Program Opieki nad Zabytkami Województwa Warmińsko-Mazurskiego na Lata 2012-2015 został przyjęty uchwałą nr XIII/240/11 Sejmiku Województwa WarmińskoMazurskiego z dnia 28 grudnia 2011 r. Ideą opracowania Programu Opieki nad Zabytkami dla województwa warmińsko-mazurskiego było uznanie potrzeby zachowania zasobów regionalnego dziedzictwa kulturowego jako ważnego czynnika wpływającego na kształtowanie się tożsamości regionalnej i promocji turystycznej. W celu realizacji idei opracowania, w/w Program ustalił podstawowe zakresy podejmowanych działań, zmierzających do ochrony zabytków i dziedzictwa kulturowego województwa: 1. Zespolenie i koordynacja form i metod ochrony dziedzictwa kulturowego, realizowane poprzez: a/ realizację powszechnych tendencji europejskich i światowych do rozszerzania pola ochrony na całe dziedzictwo kulturowe obejmujące dobra kultury i natury; b/ powiązanie ochrony zabytków z polityką ekologiczną (ochrony przyrody), architektoniczną i przestrzenną, celną oraz polityką bezpieczeństwa; c/ włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych, wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania województwa; d/ uwzględnianie uwarunkowań ochrony zabytków (w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego) łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej w planach rozwoju województwa; e/ uwzględnianie – w planach zagospodarowania przestrzennego – ochrony środowiska

naturalnego

powiązanego

przestrzennie

z

założeniami

urbanistycznymi i ruralistycznymi oraz zespołami architektonicznymi; f/ opracowywanie gminnych i powiatowych programów opieki nad zabytkami jako ważnego instrumentu kształtowania lokalnych strategii rozwoju; g/ wykorzystywanie nowej formy ochrony zabytków, jaką stanowi park kulturowy; 2. Opieka nad zabytkami nieruchomymi ze szczególnym uwzględnieniem obiektów i

zespołów charakterystycznych dla województwa warmińsko-mazurskiego: a/ Wspieranie polityki konserwatorskiej dotyczącej m.in.: postępowania zgodnie z obowiązującymi

standardami

i

zasadami

konserwatorskimi,

wykonywania

kompleksowych dokumentacji obiektów zabytkowych poddawanych pracom konserwatorskim bądź rewaloryzacyjnym; b/ Inicjowanie, wspieranie i popularyzacja działań zmierzających do wyszukania nowych właścicieli lub dzierżawców dla obiektów zabytkowych wymagających zagospodarowania; c/

Dofinansowywanie

wybranych

prac

badawczych

i

dokumentacyjnych

związanych z najważniejszymi obiektami zabytkowymi – wprowadzenie systemu wojewódzkich grantów badawczych; d/ Dofinansowywanie prac konserwatorskich przy zabytkach, zgodnie z priorytetami określonymi w Programie; e/ Wdrożenie i realizacja programów opieki nad zabytkami o szczególnym znaczeniu dla tożsamości kulturowej województwa, tj. Program ochrony gotyckiej architektury ceglanej, Program ochrony i odnowy centrów historycznych miast oraz zespołów urbanistycznych powstałych w XIX i XX w., Program ochrony dziedzictwa wiejskiego, Program ochrony i odnowy architektury użyteczności publicznej, Program ochrony architektury przemysłowej i zabytków techniki, Program ochrony zabytkowych zespołów dworsko-parkowych, Program ochrony alei przydrożnych, Program ochrony sanktuariów pielgrzymkowych, Program ochrony architektury sakralnej XIX i XX wieku, Program ochrony kapliczek i krzyży przydrożnych. 3. Opieka nad zabytkami ruchomymi poprzez: a/ dokumentację; b/ konserwację; c/ działania promocyjne 4. Opieka nad zasobami muzeów 5. Program ochrony archeologicznego dziedzictwa kulturowego województwa warmińsko-mazurskiego W Programie uznano obszar województwa warmińsko-mazurskiego za region o wyjątkowych walorach archeologicznego dziedzictwa kulturowego. Decydują o tym przede wszystkim:

-

stosunkowo duża liczba znanych stanowisk, w tym dobrze zachowanych i mających wyjątkowe znaczenie dla archeologii europejskiej. Przykładem może być sieć osad nawodnych kultury kurhanów zachodniobałtyjskich bądź też kompleksy grodzisk, kurhanów, itp.;

-

charakter wielu z nich, ujawniający interesujące związki z terenami ościennymi, w tym szczególnie od wschodu i zachodu regionu;

-

walory

stosunkowo

nieprzekształconego jeszcze

środowiska

naturalnego,

z którym współgra archeologiczny krajobraz kulturowy (np. grodziska i kurhany, a także niektóre charakterystycznie posadowione stanowiska płaskie). Strategia ochrony archeologicznych zasobów regionu powinna się skupić na następujących zadaniach: a/ współpracę ze środowiskiem tzw. „wykrywaczy” zmierzająca do pełnej kontroli ich działalności, a także dającą możliwości wykorzystania ich umiejętności w działaniach zmierzających do pełniejszego rozpoznania zasobów archeologicznych i zapobieganie działalności przestępczej polegającej głównie na nielegalnym handlu zabytkami archeologicznymi; b/ szerszą niż dotychczas edukację i popularyzację w zakresie potrzeby ochrony dziedzictwa archeologicznego poprzez organizacje plenerowych festynów i pokazów, szlaków turystycznych, ścieżek edukacyjnych itp.; c/ wspieranie rewitalizacji zabytków archeologicznych nieruchomych o własnych formach krajobrazowych; d/ wspieranie działań zmierzających do podejmowania prac konserwatorskich przy archeologicznych zabytkach ruchomych wpisanych do rejestru zabytków; e/ powołanie Muzeum Archeologicznego – nowoczesnej placówki o randze wojewódzkiej o odpowiednim zapleczu magazynowym, której zadaniem byłoby m.in. systematyczne gromadzenia i eksponowanie pozyskiwanych w trakcie badań materiałów zabytkowych, a także ich konserwację i digitalizację. f/

utworzenie

parków kulturowych,

działających

w oparciu

o

zabytki

archeologiczne. 6. Ochrona dziedzictwa niematerialnego. 7. Praktyczne wykorzystanie zasobów dziedzictwa kulturowego – rozwój turystyki, działania edukacyjne, promocyjne.

a/

utworzenie

portalu

internetowego,

aktualizowanego

na

bieżąco,

o wielowątkowym profilu informacyjnym na temat dziedzictwa kulturowego regionu; b/ stworzenie wojewódzkiego jednolitego systemu regionalnej popularyzacji i promocji zagadnień z zakresu ochrony zabytków i krajobrazu kulturowego, skierowanego do jednostek samorządu terytorialnego, szkół, organizacji pozarządowych itp. c/ działania wspierające wykorzystywanie obiektów zabytkowych (zwłaszcza nieużytkowanych) dla potrzeb rozwoju infrastruktury turystycznej; d/ realizacja programu ogólnospołecznej edukacji kulturowej; właściwa edukacja dzieci i młodzieży nastawiona na poznanie wartości tzw. „małych ojczyzn” i wskazanie

potrzeby

ochrony

krajobrazu

kulturowego

jako

swoistego

wyróżnika i świadectwa tożsamości regionalnej; e/ wydawanie i dofinansowywanie wydawnictw poświęconych zabytkom Warmii i Mazur; f/ promowanie i wspieranie przywracania lub utrzymywania w obiektach pierwotnych, historycznych funkcji; g/ współudział w organizacji i współfinansowanie imprez kulturalnych, zwłaszcza o znaczeniu ponadlokalnym, promujących dziedzictwo kulturowe; f/ działania związane z funkcjonowaniem szlaków edukacyjno-turystycznych po zasobach dziedzictwa kulturowego; g/ organizacja i rozszerzenie formuły Europejskich Dni Dziedzictwa. 5.2. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa WarmińskoMazurskiego. Program opieki nad zabytkami gminy Stawiguda zgodny jest z wyznaczonymi w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Warmińsko-Mazurskiego (uchwała nr XXXIII/505/02 Sejmiku Województwa Warmińsko-Mazurskiego z dnia 12 lutego 2002 r.) celami polityki przestrzennej, zasadami ich realizacji oraz przyjętymi w planie kierunkami działań polityki przestrzennej w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego. W sferze kulturowej obejmującej system ochrony dziedzictwa kulturowego przyjęto zasady kompleksowości działań ochronnych i rewaloryzacyjnych, łączenia

ochrony środowiska kulturowego z ochroną środowiska przyrodniczego oraz promowania regionalnych walorów dziedzictwa kulturowego. Podstawowe cele polityki przestrzennej w sferze ochrony dziedzictwa kulturowego, zapisane w planie zagospodarowania przestrzennego województwa warmińsko-mazurskiego dotyczą: - ochrony dziedzictwa kulturowego i historycznego jako filaru turystyki; - otoczenia szczególną troską obiektów zabytkowych o randze krajowej i międzynarodowej a także obiektów o mniejszej randze lecz decydujących o odrębności regionalnej; - przywrócenia

zespołom

staromiejskim

ich

historycznego

charakteru

(rewaloryzacja); - zachowania

historycznej

zabudowy

wiejskiej

z

układem

drożnym

oraz

zabytkowych układów pałacowych, dworskich i parkowych; - respektowanie

w

zagospodarowaniu

przestrzennym

bezkonfliktowego

wkomponowania zabudowy w przestrzeń historyczną. Rozwiązanie problemów w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego na obszarze

województwa

warmińsko-mazurskiego

będzie

obejmowało

przede

wszystkim: - działania ochronne i zabezpieczające, a także określenie zasobów i ich wartości; - opracowanie strategii działań zmierzających do skutecznej i ciągłej ochrony, prawidłowego ich zagospodarowania i wypromowania; - usystematyzowanie istniejących opracowań dotyczących krajobrazu kulturowego na fragmentach byłych województw włączonych w granice nowego regionu, dokonanie ich oceny według jednolitych kryteriów oraz uzupełnienie braków; - przystosowanie obiektów zabytkowych do nowych funkcji (np. turystyka). 5.3. Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Województwa WarmińskoMazurskiego do 2020 roku Założenia Programu Opieki nad Zabytkami gminy Stawiguda odwołują się do ogólnych

treści

przyjętych

w

Strategii

Rozwoju

Społeczno-Gospodarczego

Województwa Warmińsko-Mazurskiego do 2020 roku (uchwalonej przez Sejmik Województwa Warmińsko-Mazurskiego uchwałą nr XXXIV/474/05 z dnia 31 sierpnia 2005 r.). W/w dokument nie zajmuje się w stopniu szczegółowym zagadnieniami

związanymi z ochroną i opieką nad zabytkami. Zakłada jednak rozwój, konserwację, rewaloryzację i zagospodarowanie dóbr kultury jako czynnik powiązany z rozwojem produktów turystycznych, zwłaszcza urozmaiceniem oferty w zakresie turystyki kulturowej. Wskazuje także na potrzebę włączenia obiektów zabytkowych do procesu integracji województwa i budowania tożsamości regionalnej poprzez rozszerzenie w programach

nauczania

historii

regionu

zagadnień

z

zakresu

dziedzictwa

kulturowego. 5.4. Plan Rozwoju Lokalnego Powiatu Olsztyńskiego na Lata 2004 – 2006 oraz 2007 - 2013 Plan Rozwoju Lokalnego Powiatu Olsztyńskiego na Lata 2004 – 2006 oraz 2007 – 2013 został przyjęty Uchwałą Nr XIV/156/2004 Rady Powiatu Olsztyńskiego z dnia 28 czerwca 2004 roku. W/w

dokument

ogólnie

charakteryzuje

dziedzictwo

kulturowe

regionu,

wskazując, że na istniejący krajobraz kulturowy powiatu olsztyńskiego składają się przede wszystkim dzieła architektury świeckiej, tj. zamki lub ich pozostałości, folwarki w postaci założeń dworsko-parkowych i parkowo-pałacowych w różnym stopniu zachowania oraz budowle hydrotechniczne, jak: młyny, kanały, mosty, a także układy przestrzenne wsi. Wśród obiektów sakralnych dominują świątynie katolickie oraz ewangelicki, a także cmentarze tych dwóch wyznań. Odrębną grupę zabytków stanowią obiekty archeologiczne posiadające własną formę krajobrazową jak grodziska i kurhany. Istotna rolę pełnią także obiekty tzw. małej architektury, czyli: kapliczki, przydrożne krzyże, pomniki i obeliski. Zwłaszcza kapliczki oraz krzyże stanowią element typowy i charakterystyczny dla regionu Warmii. Z terenu gminy Stawiguda omawiany dokument wymienia następujące obiekty zabytkowe: - Bartąg: kościół św. Jana Ewangelisty, - Gągławki: dwór z XVIII/XIX w. oraz założenie parkowe, - Gryźliny: murowany kościół; - Stawiguda: kościół z 1933 r. oraz ewangelicka kaplica z 1897 r. i neogotycka kapliczka z końca XIX w. Wśród celów zaplanowanych do realizacji w terminie objętym omawianym programem, jedynym dotyczącym dziedzictwa kulturowego jest zadanie w ramach projektu „Dom Warmiński”: Ratujemy kapliczki warmińskie. Ochrona dziedzictwa

kulturowego

Warmii

poprzez

renowację

charakterystycznych

dla

regionu

zabytkowych kapliczek przydrożnych.

6. RELACJE PROGRAMU OPIEKI

NAD

ZABYTKAMI GMINY STAWIGUDA

Z

DOKUMENTAMI WYKONANYMI NA POZIOMIE GMINY

6.1. Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Stawiguda Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania przestrzennego Gminy Stawiguda przyjęte zostało Uchwała XVII/127/04 Rady Gminy Stawiguda z dnia 16 kwietnia 2004 r. W opracowaniu tym wskazano walory dziedzictwa kulturowego jako jednego z czynników przyczyniających się do rozwoju turystyki na terenie gminy. Podano wykazy obiektów zabytkowych objętych ochroną prawną poprzez wpis do rejestru zabytków województwa warmińsko-mazurskiego. Wyznaczono także kierunki działań mających na celu ochronę zasobów dziedzictwa kulturowego gminy. Ze względu na fakt, iż w dotychczasowych opracowaniach planistycznych nie wyznaczono stref ochrony konserwatorskiej, w studium zawarto postulat utworzenia w/w stref, uwzględniający podział miejscowości na trzy grupy: Grupa I - zespoły ruralistyczne o wysokich wartościach kulturowych z bardzo dobrze zachowaną tradycyjną zabudową i układem zagród, do których należą: Bartąg, Gryźliny, Tomaszkowo, Miodówko, Wymój. W miejscowościach tych wskazuje się na konieczność utrzymania wysokich reżimów przestrzennych dla przebudowy i nowej zabudowy polegającej na kontynuacji tradycyjnych form zarówno w zakresie wielkości działki, zagrody lub siedliska, układu zagrody, skali zabudowy w tym proporcji budynków, geometrii dachów oraz rodzaju materiałów. Grupa II - zespoły ruralistyczne o wysokich wartościach kulturowych z elementami deformacji nową zabudową (inwestycje lat 70-tych i późniejsze), należą do nich miejscowości: Stawiguda, Pluski, Dorotowo, Ruś, Zielonowo. Wysokie wartości przestrzeni kulturowej są nadal przeważające w stosunku do chaotycznej nowej zabudowy. Jednakże zagrożenie deformacji założeń ruralistycznych jest bardzo wysokie, spowodowane dużą ilością planów

miejscowych nie powiązanych ze sobą przestrzennie. Zagrożone zostają walory ekspozycyjne miejscowości, które na rysunku nr 2 „Kierunki rozwoju przestrzennego gminy” zostały zobrazowane jako panoramy otwarć na miejscowość. Konieczne jest utrzymania wysokich reżimów przestrzennych dla przebudowy i nowej zabudowy wynikających z zabudowy historycznej miejscowości. Grupa III - miejscowości lub przysiółki zniekształcone zabudową powstałą po II wojnie światowej do których należą: Majdy, Kręsk, Gągławki, Bartążek, Rybaki, Zofijówka. (zabudowa pgr-owska, letniskowa, turystyczna i inna) powodującą znaczną deformację dawnych założeń ruralistycznych. Dla tych obszarów wskazuje się objęcie programem rehabilitacji lub rewaloryzacji przestrzeni, z koniecznością przeprowadzenia badań nad historycznymi układami przestrzennymi oraz zabudowy, rewaloryzacji starych założeń. Konieczne jest uporządkowanie przestrzeni, wytworzenie miejsca centralnego w miejscowości ora przestrzeni publicznych. 6.2. Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Stawiguda Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Stawiguda przyjęty został uchwałą Nr XX/138/04 Rady Gminy Stawiguda z dnia 26 lipca 2004 r. W/w opracowanie w nieznacznym stopniu zajmuje się dziedzictwem kulturowym obszaru gminy, ograniczając się do podania listy obiektów zabytkowych objętych ochroną prawną poprzez wpis do rejestru zabytków województwa warmińskomazurskiego. 6.3. Strategia Rozwoju Gminy Stawiguda na Lata 2008-2015 Strategia wskazuje, iż niezwykle istotnym celem działań samorządu jest ochrona dziedzictwa kulturowego oraz promocja kultury i lokalnych tradycji. Pielęgnacja folkloru, dbałość o istniejące dziedzictwo pomaga budować wewnętrzną integrację społeczną, a także spełnia ważną rolę wychowawczą. 6.3. Miejscowe Plany Zagospodarowania Przestrzennego Gmina

Stawiguda

dysponuje

zagospodarowania przestrzennego:

następującymi

miejscowymi

planami

- Miejscowy

plan

zagospodarowania

przestrzennego

fragmentów

wsi

Stawiguda – uchwała Nr VII/67/99 z dnia 25.06.1999 r. - Zmiana miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego miejscowości Stawiguda (centrum Stawigudy) – uchwała Nr XIV/124/00 z dnia 06.01.2000 r. - Zmiana

miejscowego

planu

zagospodarowania

przestrzennego

gminy

Stawiguda w miejscowości Dorotowo – sektor „E” – uchwała Nr VII/65/99 z dnia 25.06.1999 r. - Zmiana

miejscowego

planu

zagospodarowania

przestrzennego

gminy

Stawiguda w części miejscowości Dorotowo – jednostka „F” – uchwała Nr VII/66/99 z dnia 25.06.1999 r. - Zmiana

miejscowego

planu

zagospodarowania

przestrzennego

gminy

Stawiguda w miejscowości Bartąg – uchwała Nr XI/104/2000 z dnia 24.02.2000 r. - Zmiana

miejscowego

planu

zagospodarowania

przestrzennego

gminy

Stawiguda w obrębie geodezyjnym Bartąg – jednostka „C” – uchwała Nr XV/135/00 z dnia 28.09.2000 r. - Zmiana

miejscowego

planu

zagospodarowania

przestrzennego

gminy

Stawiguda obręb Bartąg – jednostka „A” – uchwała Nr XVI/149/00 z dnia 23.11.2000 r. - Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego terenów zabudowy mieszkaniowej w obrębie Bartąg, gmina Stawiguda – jednostka „D” – uchwała Nr XXVIII/258/02 z dnia 13.09.2002 r. - Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego terenów zabudowy mieszkaniowej w obrębie Bartąg – jednostka „E” – uchwała Nr XXVIII/259/02 z dnia 13.09.2002 r. - Zmiana miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego pod nazwą „zmiana

miejscowego

planu

zagospodarowania

przestrzennego

gminy

Stawiguda w miejscowości Bartąg” – uchwała Nr XXIX/264/02 z dnia 10.10.2002 r. - Zmiana

miejscowego

planu

zagospodarowania

przestrzennego

gminy

Stawiguda obręb Bartąg – jednostka „B” – uchwała Nr XXIX/265/02 z dnia 10.10.2002 r.

- Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego terenów zabudowy mieszkaniowej w obrębie Bartąg gmina Stawiguda – jednostka „G” – uchwała Nr XXIX/266/02 z dnia 10.10.2002 r. - Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego terenów zabudowy mieszkaniowej w obrębie geodezyjnym Bartąg gmina Stawiguda – jednostka „I” – uchwała Nr VIII/37/03 z dnia 15.04.2003 r. - Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego terenów zabudowy mieszkaniowej w obrębie geodezyjnym Bartąg gmina Stawiguda – jednostka „J” – uchwała Nr VIII/38/03 z dnia 15.04.2003 r. - Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego terenów zabudowy mieszkaniowej w obrębie geodezyjnym Bartąg gmina Stawiguda – jednostka „F” – uchwała Nr X/55/03 z dnia 30.06.2003 r. - Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego terenów zabudowy mieszkaniowej w obrębie geodezyjnym Barytąg gmina Stawiguda – jednostka „H” – uchwała Nr XIII/93/03 z dnia 12.12.2003 r. - Zmiana

miejscowego

planu

zagospodarowania

przestrzennego

gminy

Stawiguda zatwierdzonego uchwałą Nr IX/20/01 Rady Gminy w Stawigudzie z dn. 13.07.1991 r. (dwie wyspy na jez. Wulpińskim) – uchwała Nr XVII/194/96 z dnia 31.07.1996 r. - Zmiana

miejscowego

planu

zagospodarowania

przestrzennego

gminy

Stawiguda obszar Tomaszkowo – sektor „H” – uchwała Nr XIX/236/96 z dnia 16.12.1996 r. - Zmiana

miejscowego

planu

zagospodarowania

przestrzennego

gminy

Stawiguda w obrębie Tomaszkowo w zakresie przeznaczenia pod funkcje rynku hurtowego i obiektów towarzyszących – uchwała Nr XXXI/375/98 z dnia 18.06.1998 r. - Zmiana

miejscowego

planu

zagospodarowania

przestrzennego

gminy

Stawiguda w obrębie Tomaszkowo w zakresie przeznaczenia terenu pod funkcje usługowe związane z sąsiedztwem rynku hurtowego – uchwała Nr XXXI/376/98 z dnia 18.06.1998 r. - Zmiana

miejscowego

planu

zagospodarowania

przestrzennego

gminy

Stawiguda w obrębie geodezyjnym Tomaszkowo – uchwała Nr III/11/98 z dnia 29.12.1998 r.

- Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego zabudowy usługowej, turystycznej i sportowej w rejonie wsi Tomaszkowo w gminie Stawiguda – uchwała Nr XX/195/01 z dnia 28.06.2001 r. - Miejscowy

plan

zagospodarowania

przestrzennego

terenu

zabudowy

mieszkalnej, usługowej i turystycznej w rejonie wsi Tomaszkowo gmina Stawiguda – uchwała Nr XXVI/245/02 z dnia 25.04.2002 r. - Zmiana miejscowego ogólnego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Stawiguda obręb Tomaszkowo – uchwała Nr XXIII/220/01 z dnia 15.11.2001 r. - Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego terenu jednostki „J” w obrębie Tomaszkowo w gminie Stawiguda – uchwała Nr XI/67/03 z dnia 11.09.2003 r. - Zmiana

miejscowego

planu

zagospodarowania

przestrzennego

gminy

Stawiguda obręb Tomaszkowo – jednostka „G” – uchwała Nr X/59/03 z dnia 30.06.2003 r. - Zmiana

miejscowego

planu

zagospodarowania

przestrzennego

gminy

Stawiguda obręb Tomaszkowo – jednostka „J” – uchwała Nr XIII/94/03 z dnia 12.12.2003 r. - Miejscowy

plan

zagospodarowania

przestrzennego

terenu

zabudowy

mieszkaniowej w miejscowości Ruś gmina Stawiguda – uchwała Nr XII/80/03 z dnia 24.10.2003 r. - Miejscowy

plan

zagospodarowania

przestrzennego

terenu

zabudowy

mieszkaniowej w miejscowości Ruś gmina Stawiguda – uchwała Nr X/57/03 z dnia 30.06.2003 r. - Zmiana miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego części wsi Pluski – uchwała Nr XXXI/374/98 z dnia 18.06.1998 r. - Zmiana

miejscowego

planu

szczegółowego

zagospodarowania

przestrzennego części wsi Pluski – uchwała Nr XV/134/2000 z dnia 22.11.2000 r. - Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego fragmentów wsi Pluski w gminie Stawiguda – uchwała Nr XX/196/01 z dnia 28.06.2001 r. - Zmiana

miejscowego

planu

szczegółowego

zagospodarowania

przestrzennego części wsi Pluski – uchwała Nr X/56/03 z dnia 30.06.2003 r.

- Zmiana

miejscowego

planu

szczegółowego

zagospodarowania

przestrzennego części wsi Pluski – uchwała Nr X/61/03 z dnia 30.06.2003 r. - Zmiana

miejscowego

planu

zagospodarowania

przestrzennego

gminy

Stawiguda miejscowości Majdy – jednostka „C” – uchwała Nr VII/63/99 z dnia 25.06.1999 r. - Zmiana

miejscowego

planu

zagospodarowania

przestrzennego

gminy

Stawiguda miejscowość Majdy – jednostka „D” – uchwała Nr VII/64/99 z dnia 25.06.1999 r. - Zmiana miejscowego ogólnego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Stawiguda miejscowość Majdy – jednostka „C” uchwała Nr XXIV/230/01 z dnia 28.12.2001 r. - Zmiana

miejscowego

planu

zagospodarowania

przestrzennego

gminy

Stawiguda miejscowość Kręsk – jednostka „A” – uchwała Nr VII/61/99 z dnia 25.06.1999 r. - Zmiana

miejscowego

planu

zagospodarowania

przestrzennego

gminy

Stawiguda miejscowość Kręsk – jednostka „B” – uchwała Nr VII/62/99 z dnia 25.06.1999 r. W w/w dokumentach, w sytuacji, gdy na terenie objętym danym planem znajdują się obiekty zabytkowe, definiują zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej. Przedmiotem ochrony obiektu objętego ochroną prawną z mocy wpisu do rejestru zabytków województwa warmińskomazurskiego lub

ujętego w wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków jest:

ukształtowanie bryły, opracowanie

elewacji

(forma i układ otworów, detal

architektoniczny) oraz innych elementów decydujących o zachowaniu jego historycznego charakteru, w tym między innymi wykończenie ścian zewnętrznych oraz pokrycie dachu. Według wymogów planów, prace przy obiektach zabytkowych powinny respektować ich zabytkowy charakter – nie należy zmieniać ukształtowania bryły, wyglądu elewacji i detali architektonicznych. Do remontu elewacji i pokrycia dachów należy stosować tradycyjne materiały i technologie. Wszelkie prace przy obiektach zabytkowych, zwłaszcza zaś mające wpływ na ich wygląd zewnętrzny, mogą być prowadzone w uzgodnieniu z Warmińsko-Mazurskim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków.

W odniesieniu do stanowisk archeologicznych objętych ochroną prawną poprzez wpis do rejestru zabytków archeologicznych województwa warmińskomazurskiego bądź ujętych w wojewódzkiej lub gminnej ewidencji zabytków, w/w plany zakaz prowadzenia jakiejkolwiek działalności inwestycyjnej nie związanej z ich rewaloryzacją. W przypadku natrafienia podczas prac ziemnych przedmiotu, co do którego istnieje przypuszczenie, iż jest on zabytkiem archeologicznym, inwestor lub wykonawca prac ziemnych jest zobowiązany do zawiadomienia WarmińskoMazurskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków o odkryciu.

7.

CHARAKTERYSTYKA

ZASOBÓW I ANALIZA KRAJOBRAZU KULTUROWEGO GMINY STAWIGUDA

STANU

DZIEDZICTWA

I

7.1. Ogólne informacje na temat dziedzictwa historycznego gminy Pierwsze zasiedlanie terenów dzisiejszej gminy Stawiguda miało miejsce u schyłku paleolitu. Świadczą o tym narzędzia krzemienne odkrywane na lekkich piaszczystych glebach. W VI i V wieku p.n.e. na tereny te przybyła ludność pochodzenia bałtyjskiego, zaś od przełomu er także plemiona germańskie. Historia warmińskiej gminy Stawiguda sięga pierwszej połowy XIV wieku. Najstarszą miejscowością jest Bartążek, gdzie już w 1335 roku wzniesiono niewielki zameczek, wokół którego kapituła warmińska zorganizowała później własny majątek ziemski. Kolejna wieś Bartąg, powstała w 1345 roku, a jej założycielem był Prus imieniem Mekede. Podczas wojen polsko-krzyżackich wieś wielokrotnie dotykały zniszczenia, aż do jej całkowitego zniszczenia w latach 1519-1521. Od 1521 roku do wsi zaczęli napływać nowi osadnicy. Już w XVI wieku istniała tutaj szkoła oraz karczma, której właściciel rozwoził pisma urzędowe. W 1807 roku Bartąg ucierpiał od wojsk francuskich, a w 1863 znaleźli tu schronienie polscy powstańcy styczniowi. W tym samym roku co Bartąg powstaje wieś Tomaszkowo, której założycielami byli Prusowie - bracia Mileszen i Wolfshain. Trzy lata później powstało Dorotowo. Ciekawostką tutaj jest, że w XVI w. chłopów w Dorotowie osiedlał Mikołaj Kopernik. Wieś gminna Stawiguda powstała 1357 r. Wtedy wieś nazywała się Stabegoide a jej założycielami byli Prusowie: Surgeden i Cristian, którym kapituła warmińska nadała 36 włók ziemi. Po zniszczeniu wsi podczas wojny polskokrzyżackiej (1519-1521) w 1524 r. w Stawigudzie gospodarzyło sześciu chłopów. W

1654 r. wieś ma dwóch sołtysów, karczmę i mieszka w niej czternastu chłopów. Do późniejszych ważniejszych wydarzeń w historii wsi należą: ·

próba założenia w 1786 r. przez biskupa warmińskiego Ignacego Krasickiego szkoły, chłopi odmówili jednak płacenia na jej utrzymanie

·

założenie biblioteki Towarzystwa Czytelni Ludowych w drugiej połowie XIX w.

·

podczas II wojny światowej Niemcy zakładają tu podobóz dla jeńców rosyjskich i włoskich.

·

po 1945 r. Stawigudzie zostaje nadany status wsi gminnej. 7.2. Zabytki objęte prawnymi formami ochrony Na terenie gminy Stawiguda znajduje się 37 obiektów zabytkowych objęte

ochroną prawną wynikającą z ujęcia ich w rejestrze zabytków województwa warmińsko-mazurskiego,

prowadzonym

przez

Warmińsko-Mazurskiego

Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Są to: Miejscowość

Numer geodezyjny nieruchomości

Obiekt

Datowanie

Nr rejestru zabytków

Bartąg ul. Św. Jana 1

obręb geodezyjny Bartąg, działka nr 162

kościół murowany, XIV-XVIII w. parafialny p.w. św. Jana Ewangelisty i 2 połowa XIV w. Opatrzności Bożej

A-1025 z 24.07.1968 r.

Bartąg ul. Św. Jana 1

obręb geodezyjny Bartąg, działka nr 162

cmentarz przykościelny, dawny w zespole kościoła parafialnego p.w. św. Jana Ewangelisty

A-3275 z 12.02.1992 r.

Bartąg ul. Św. Jana 1

obręb geodezyjny Bartąg, działka nr 162

kapliczka murowana 1897 r. w zespole kościoła parafialnego p.w. św. Jana Ewangelisty

A-3275 z 12.02.1992 r.

Bartąg ul. Św. Jana 3

obręb geodezyjny Bartąg, dz. nr 163/12

budynek plebanii, po 1850 r. murowany w zespole plebańskim przy kościele parafialnym .w. św. Jana Ewangelisty

A-4410 z 25.04.2006 r.

XIV-XVIII w.

Bartąg ul. Św. Jana 3

obręb geodezyjny Bartąg, dz. nr 163/12

stajnia murowano- 1927 r. drewniana w zespole plebańskim przy kościele parafialnym .w. św. Jana Ewangelisty

A-4410 z 25.04.2006 r.

Bartąg ul. Św. Jana 3

obręb geodezyjny Bartąg, dz. nr 163/12

obora murowana w 1 ćw. XX w. zespole plebańskim przy kościele parafialnym .w. św. Jana Ewangelisty

A-4410 z 25.04.2006 r.

Bartąg ul. Nad Łyną 25 (d. Bartąg 4) Bartąg ul. Nad Łyną 45 (d. Bartąg 11)

obręb geodezyjny Bartąg, dz. nr 14

kapliczka przydrożna koniec XIX w. murowana

A- 3272 z 12.02.1992 r.

obręb geodezyjny Bartąg, dz. nr 20/2

kapliczka przydrożna 1889 r. murowana

A-4274 z 29.12.2003 r.

Bartąg ul. Nad Łyną 66 (d. Bartąg 20)

obręb geodezyjny Bartąg, dz. nr 161/1

kapliczka przydrożna koniec XIX – murowana początek XX w.

A-3273 z 12.02.1992 r.

Bartąg ul. Św. Jana 8

obręb geodezyjny Bartąg, dz. nr 77

cmentarz rzymskokatolicki dawny, ob. parafialny

A-4265 z 24.11.2003 r.

Bartąg - Ruś

obręb geodezyjny Bartąg, dz. nr 230

kapliczka przydrożna 4 ćw. XIX w. murowana

A-3297 z 9.03.1992 r.

Bartążek

obręb geodezyjny Bartąg, dz. nr 9/46

park krajobrazowy w XVIII-XIX w. zespole dworskofolwarcznym

A-1233 z 20.02.1978 r.

Dorotowo 9

obręb geodezyjny Dorotowo, dz. nr 43/1

kapliczka przydrożna koniec XIX w. murowana

A-3290 z 2.03.1992 r.

Dorotowo

obręb geodezyjny Dorotowo, dz. nr 286/1

kapliczka przydrożna XIX/XX w. murowana

A-3294 z 9.03.1992 r.

Dorotowo 19

obręb geodezyjny Dorotowo, dz. nr 51

budynek mieszkalny, początek XX drewniany w.

A-2774 z 5.04.1989 r.

Gągławki

obręb geodezyjny Gągławki, dz. nr 165/83

park krajobrazowy w początek XIX zespole dworsko- w. folwarcznym

A-1576 z 19.10.1984 r.

koniec XIX w.

Gryźliny

obręb geodezyjny kościół murowano- XV w. , Gryźliny, dz. nr 94 drewniany, parafialny p.w. św. Wawrzyńca i 1573 r. Nawiedzenia NMP 1933 r.

A-845 z 27.03.1968 r.

Gryźliny 1

obręb geodezyjny Gryźliny, dz. nr 109

kapliczka murowana 1894 przydrożna

A-3288 z 2.03.1992 r.

Gryźliny 2A

obręb geodezyjny Gryźliny, dz. nr 59/25

budynek mieszkalny koniec XIX w. drewniany

A-2776 z 5.04.1989 r.

Miodówko 1

obręb geodezyjny Miodówko, dz. nr 12/1

kapliczka murowana koniec XIX w. przydrożna

A-3291 z 2.03.1992 r.

Pluski ul. Jeziorna 91 (d. Pluski 11)

obręb geodezyjny Pluski, dz. nr 260

budynek mieszkalny koniec XIX w. murowany, ob. nieużytkowany wraz 1892 r. z trzema budynkami gospodarczymi, oborą i garażem

A-3821 z 11.05.1995 r.

Pluski ul. Sosnowa 4 (d. Pluski 21)

obręb geodezyjny Pluski, dz. nr 236/2

budynek mieszkalny połowa XIX w. drewniany

A-1585 z 17.04.1985 r.

Pluski ul. Sportowa 35 (d. Pluski 54) Ruś

obręb geodezyjny Pluski, dz. nr 148

budynek mieszkalny 2 połowa XIX drewniany w.

A-1507 z 12.12.1983 r.

obręb geodezyjny Ruś, dz. nr 2/45

kapliczka murowana 1887 r. przydrożna

A-3365 z 20.05.1992 r.

Ruś 29

obręb geodezyjny Ruś, dz. nr 166/12

budynek mieszkalny, koniec XIX – szkieletowy początek XX w.

A-2778 z 5.04.1989 r.

Ruś 30

obręb geodezyjny Ruś, dz. nr 166/2

budynek mieszkalny 1 połowa XIX murowano-drewniany w.

A-2777 z 5.04.1989 r.

lub po połowie XIX w., rozbudowa XX w. Ruś

obręb geodezyjny Ruś, dz. nr 9/4

młyn drewniany

wodny po 1930 r. lata 30-te XX w.

A-1508 z 12.12.1983 r.

Stawiguda, ul. Jaśminowa 20

obręb geodezyjny Stawiguda, dz. nr 103

kościół murowany 1933 r. parafialny p.w. św. Jakuba Apostoła

A-4254 z 19.05.2003 r.

Stawiguda, ul. Jaśminowa 20

obręb geodezyjny Stawiguda, dz. nr 103

1933 r. cmentarz przykościelny w zespole kościoła parafialnego p.w. św. Jakuba Apostoła

A-4254 z 19.05.2003 r.

Stawiguda, ul. Piękna

obręb geodezyjny Stawiguda, dz. nr 25/11

kaplica murowana

A-3092 z 1.02.1991 r.

Stawiguda, ul. Warszawska 27 (d. Stawiguda 163) Stawiguda, ul. Warszawska

obręb geodezyjny Stawiguda, dz. nr 15/5

budynek mieszkalny początek XX drewniany w.

A-3104 z 27.02.1991 r.

obręb geodezyjny Stawiguda, dz. nr 14/4

kapliczka murowana 1893 r. przydrożna

A-3284 z 2.03.1992 r.

Tomaszkowo, ul. Łabędzia 21

obręb geodezyjny Tomaszkowo, dz. nr 114/1

kapliczka murowana 1924 r. przydrożna

A-3287 z 2.03.1992 r.

Tomaszkowo, ul. Łabędzia 61 (d. Tomaszkowo 26)

obręb geodezyjny Tomaszkowo, dz. nr 64/4

budynek mieszkalny po 1920 r. drewniany

A-2780 z 5.04.1989 r.

Tomaszkowo, ul. Łabędzia 63 (d.Tomaszkowo 27) Tomaszkowo, ul. Łabędzia 63

obręb geodezyjny Tomaszkowo, dz. nr 61/11

budynek mieszkalny koniec XIX w. drewniany

A-2775 z 5.04.1989 r.

obręb geodezyjny Tomaszkowo, dz. nr 61/11

kapliczka murowana koniec XIX w. przydrożna

A-3292 z 2.03.1992 r.

Tomaszkowo ul. Wulpińska

obręb geodezyjny Tomaszkowo, obręb geod. Tomaszkowo

kapliczka murowana koniec XIX w. przydrożna karta nr 1617

A-3289 z 2.03.1992 r.

1897 r.

dz. nr 24/2

7.3. Zabytki w gminnej ewidencji zabytków Gminna ewidencja zabytków gminy Stawiguda, poza zabytkami wpisanymi do rejestru zabytków, obejmuje także obiekty nierejestrowe. W przewadze są to zabytki

budownictwa murowanego w typie wiejskim (budynki mieszkalne), obiekty sakralne oraz cmentarze.

Miejscowość

Bartąg ul. Św. Jana 1

Bartąg ul. Św. Jana 2

Obiekt

Datowanie

pomnik poległych 19141918, murowany w zespole kościoła parafialnego p.w. św. Jana Ewangelisty

lata 20-te XX w.

budynek mieszkalny, murowany

początek XX w.

(dawna poczta) budynek dworca, murowany w zespole stacji kolejowej, ob. budynek mieszkalny

początek XX w.

budynek gospodarczy w zespole stacji kolejowej, ob. budynek mieszkalny

początek XX w.

Bartąg

wiadukt kolejowy, murowany w zespole stacji kolejowej

początek XX w.

Bartąg

budynek mieszkalny, murowany

koniec XIX w.

budynek mieszkalny, murowany

początek XX w.

budynek mieszkalny, murowany

koniec XIX – początek XX w.

budynek mieszkalny, murowany

koniec XIX – początek XX w.

budynek mieszkalny, murowany

koniec XIX – początek XX w.

Bartąg ul. Miętowa 68

Bartąg ul. Miętowa 70

ul. Nad Łyną 42 Bartąg ul. Nad Łyną 55 (d. Bartąg 17) Bartąg ul. Nad Łyną 70 (d. Bartąg 21) Bartąg ul. Nad Łyną 84 (d. Bartąg 26) Bartąg ul. Nad Łyną 96 (d. Bartąg 30)

Bartąg

budynek mieszkalny, murowany

koniec XIX w.

budynek gospodarczy murowano-drewniany

koniec XIX w.

budynek gospodarczy murowano-drewniany, ob. mieszkalnogospodarczy

koniec XIX – początek XX w.

budynek mieszkalny, drewniany

koniec XIX – początek XX w.

budynek straży pożarnej, murowano-drewniany

1935 r.

Bartąg 87 i 88 (Owczarnia)

budynek mieszkalny (sześciorak) w zespole folwarku, ob. budynek mieszkalny

koniec XIX – początek XX w.

Bartąg 88 (Owczarnia)

budynek gospodarczy murowano-drewniany w zespole folwarku

koniec XIX – początek XX w.

Bartąg 88 (Owczarnia)

stodoła drewniana w zespole folwarku

koniec XIX – początek XX w.

Bartąg 89 (Owczarnia)

stodoła drewniana w zespole folwarku

koniec XIX – początek XX w.

Bartąg 89 (Owczarnia)

obora murowana w zespole folwarku, ob. budynek mieszkalnogospodarczy

koniec XIX – początek XX w.

Bartąg - Bartążek

aleja przydrożna

początek XX w.

Bartążek,

dwór murowany w zespole dworskofolwarcznym, ob. budynek mieszkalny i biurowy

4 ćw. XIX w.

oficyna murowana w

początek XX w.

ul. Nad Łyną 98 (d. Bartąg 32) Bartąg ul. Nad Łyną 98 (d. Bartąg 32) Bartąg ul. Nad Łyną 104 (d. Bartąg 49) Bartąg ul. Nad Łyną 111 (d. Bartąg 53) Bartąg ul. Nad Łyną bn

ul. Warmiński Las 46

Bartążek,

ul. Warmiński Las 44

zespole dworskofolwarcznym, ob. budynek mieszkalny

Bartążek

stolarnia murowanodrewniana w zespole dworsko-folwarcznym, ob. budynek nieużytkowany

4 ćw. XIX w. – pocz. XX w.

stajnia murowana w zespole dworskofolwarcznym, ob. budynek gospodarczy

4 ćw. XIX w. – pocz. XX w.

cielętnik murowanodrewniany w zespole dworsko-folwarcznym, ob. magazyn

4 ćw. XIX w. – pocz. XX w.

obora murowana w zespole dworskofolwarcznym, ob. magazyn

4 ćw. XIX w. – pocz. XX w.

budynek mieszkalny robotników folwarcznych (dwojak), ob. budynek mieszkalny

4 ćw. XIX w. – pocz. XX w.

budynek mieszkalny robotników folwarcznych (wielorodzinny), ob. budynek mieszkalny

4 ćw. XIX w. – pocz. XX w.

budynek mieszkalny robotników folwarcznych (czworak), ob. budynek mieszkalny

4 ćw. XIX w. – pocz. XX w.

budynek mieszkalny robotników folwarcznych (ośmiorak), ob. budynek mieszkalny

4 ćw. XIX w. – pocz. XX w.

budynek mieszkalny robotników folwarcznych (czworak), ob. budynek mieszkalny

4 ćw. XIX w. – pocz. XX w.

ul. Warmiński Las

Bartążek ul. Warmiński Las 34

Bartążek ul. Warmiński Las

Bartążek ul. Warmiński Las

Bartążek, ul. Warmiński Las 48

Bartążek, ul. Warmiński Las 11

Bartążek, ul. Warmiński Las 13

Bartążek, ul. Warmiński Las 15

Bartążek, ul. Warmiński Las 18

4 ćw. XIX w. – pocz. XX w.

ul. Warmiński Las 19

budynek mieszkalny robotników folwarcznych (ośmiorak), ob. budynek mieszkalny

Bartążek - Olsztyn

aleja przydrożna

początek XX w.

Dorotowo

kapliczka przydrożna, murowana

koniec XIX – początek XX w.

Dorotowo 10

budynek mieszkalny, murowany

koniec XIX – początek XX w.

Dorotowo 12

budynek mieszkalny, murowany

lata 20-30-te XX w.

Dorotowo

kapliczka z dzwonniczką, murowana

koniec XIX w.

Dorotowo 20

budynek mieszkalny, murowany

koniec XIX – początek XX w.

Dorotowo 25

budynek gospodarczy, murowany

koniec XIX – początek XX w.

Dorotowo 25

budynek mieszkalny, murowany

koniec XIX – początek XX w.

Dorotowo 31

budynek mieszkalny, murowany

koniec XIX – początek XX w.

Dorotowo 45

budynek gospodarczy, murowany

koniec XIX – początek XX w.

Dorotowo 72

budynek mieszkalny, murowany

lata 20-30-te XX w.

Dorotowo

cmentarz ewangelicki rodzinny, dawny

początek XX w.

Dorotowo

cmentarz wojenny z czasów I wojny światowej

1914 – 1918 r.

Gągławki 3a

dwór murowany w zespole dworskofolwarcznym, ob. budynek mieszkalny

początek XIX w.

Gągławki

stajnia i obora murowana w zespole dworskofolwarcznym, ob.

początek XIX w.

Bartążek,

(droga Olsztyn Olsztynek)

magazyn Gągławki

spichlerz murowany w zespole dworskofolwarcznym, ob. magazyn

początek XIX w.

Gągławki

budynek inwentarski murowany w zespole dworsko-folwarcznym, ob. warsztat

początek XIX w.

Gągławki 3

budynek mieszkalny murowany w zespole dworsko-folwarcznym (dwojak), ob. mieszkalny

początek XIX w.

Gągławki 14

budynek mieszkalny początek XIX w. murowany w zespole dworsko-folwarcznym (czworak), ob. mieszkalny

Gągławki 22

budynek mieszkalny murowany w zespole dworsko-folwarcznym (dwojak), ob. mieszkalny

początek XIX w.

Gągławki 11

budynek leśniczówki murowany

koniec XIX – początek XX w.

Gągławki 12A

budynek mieszkalny murowany w zespole stacji kolejowej, ob. budynek mieszkalny

koniec XIX w.

Gągławki

budynek gospodarczy murowany w zespole stacji kolejowej, ob. gospodarczy przydomowy

koniec XIX w.

Gągławki

budynek magazynu murowany w zespole stacji kolejowej, ob. mieszkalny

koniec XIX w.

Gągławki

wieża ciśnień murowana w zespole stacji kolejowej, ob.

koniec XIX w.

nieużytkowana Gągławki

wiadukt - przepust pod torami kolejowymi, murowany

koniec XIX w.

Gągławki

grobowiec murowany dawnych właścicieli zespołu dworskofolwarcznego

początek XX w.

Gryźliny

cmentarz przykościelny z kwaterą wojenną z czasów I wojny światowej w zespole kościoła parafialnego p.w. św. Wawrzyńca i Nawiedzenia NMP

XV w.

Gryźliny

kapliczka murowana w zespole kościoła parafialnego p.w. św. Wawrzyńca i Nawiedzenia NMP

koniec XIX – początek XX w.

Gryźliny 27

plebania murowana w zespole kościoła parafialnego p.w. św. Wawrzyńca i Nawiedzenia NMP

koniec XIX – początek XX w.

Gryźliny 9

budynek mieszkalny drewniany

lata 20-te XX w.

Gryźliny 10

budynek mieszkalny drewniany

początek XX w.

Gryźliny 13

budynek mieszkalny murowany

lata 20-30-te XX w.

Gryźliny 20

budynek mieszkalny murowany

koniec XIX – początek XX w.

Gryźliny 24

budynek mieszkalny murowany

koniec XIX – początek XX w.

Gryźliny 26

budynek mieszkalny murowany

lata 20-30-te XX w.

Gryźliny 28

budynek mieszkalny

lata 20-30-te XX w.

murowany Gryźliny 30

budynek mieszkalny murowany

lata 20-30-te XX w.

Gryźliny 42

budynek mieszkalny murowany

lata 20-30-te XX w.

Gryźliny 48

budynek mieszkalny murowany

koniec XIX – początek XX w.

Gryźliny 56

budynek mieszkalny murowany

koniec XIX – początek XX w.

Gryźliny 64

budynek murowanodrewniany w zespole sierocińca, ob. budynek Domu Dziecka

początek XX w.

Gryźliny 64

budynek murowanodrewniany w zespole sierocińca, ob. budynek Domu Dziecka

początek XX w.

Gryźliny 81

budynek gospodarczy murowany w zespole stacji kolejowej, ob. mieszkalny

koniec XIX w.

Gryźliny 82

budynek dworca murowany w zespole stacji kolejowej, ob. mieszkalny

koniec XIX w.

Gryźliny 82

budynek gospodarczy murowany w zespole stacji kolejowej, ob. nieużytkowany

koniec XIX w.

Gryźliny

cmentarz ewangelicki dawny, ob. rzymskokatolicki parafialny

1935 r.

Majdy 5

budynek mieszkalny murowany

koniec XIX – początek XX w.

Majdy 9A

budynek mieszkalny murowany

koniec XIX – początek XX w.

Majdy

kapliczka z dzwonnicą

koniec XIX w.

murowana przydrożna Miodówko 1

budynek szkolny murowany, ob. mieszkalny

koniec XIX – początek XX w.

Miodówko 1

budynek gospodarczy murowano-drewniany w zespole szkolnym, ob. gospodarczy przydomowy

koniec XIX – początek XX w.

Miodówko 8

kapliczka z dzwonnicą murowana przydrożna

koniec XIX w.

Miodówko 12

budynek mieszkalny murowany

początek XX w.

Miodówko 14

budynek mieszkalny murowano-drewniany

początek XX w.

Miodówko 17

budynek mieszkalny murowano-drewniany

początek XX w.

Miodówko 35

budynek mieszkalny murowany

początek XX w.

Miodówko 35

stodoła murowanodrewniana

początek XX w.

Pluski

budynek mieszkalny murowany

koniec XIX – początek XX w.

budynek mieszkalny murowany

koniec XIX – początek XX w.

budynek zajazdu murowany, ob. mieszkalny i częściowo nieużytkowany

1908 r.

budynek mieszkalny murowany

koniec XIX – początek XX w.

kapliczka murowana przydrożna

koniec XIX w.

ul. Jeziorna 41 (d. Pluski 48) Pluski ul. Jeziorna 63 (d. Pluski 31) Pluski ul. Jeziorna 65 i 67 (d. Pluski 100) Pluski ul. Jeziorna 81 (d. Pluski 25) Pluski ul. Jeziorna 81 (d. Pluski 25)

budynek mieszkalnohandlowy murowany, ob. pensjonat i restauracja

początek XX w.

Dom Polski – budynek murowany, ob. kościół filialny p.w. św. Michała Archanioła

1928 r.

Ruś 7

budynek mieszkalny murowany

koniec XIX – początek XX w.

Ruś 8

budynek mieszkalny murowany

koniec XIX – początek XX w.

Ruś 13

budynek mieszkalny murowany

lata 20-30-te XX w.

Ruś 17

budynek mieszkalny murowano-drewniany

koniec XIX w.

Ruś 18

budynek mieszkalny murowany

koniec XIX – początek XX w.

Ruś 18

stodoła murowanodrewniana

koniec XIX – początek XX w.

Ruś 24

budynek mieszkalny murowany

koniec XIX – początek XX w.

Ruś 32

budynek mieszkalny wielorodzinny, murowany

początek XX w.

Ruś 32

budynek gospodarczy murowano-drewniany

początek XX w.

Ruś 33

budynek mieszkalny drewniany

początek XX w.

Ruś 42

budynek zajazdu murowany, ob. mieszkalny

koniec XIX – początek XX w.

Ruś 42

budynek gospodarczy murowany w zespole zajazdu, ob. gospodarczy przydomowy

koniec XIX – początek XX w.

Ruś 43

budynek mieszkalny murowany

koniec XIX – początek XX w.

Ruś 45

budynek mieszkalny

koniec XIX – początek XX w.

Pluski ul. Jeziorna 83 (d. Pluski 104) Pluski ul. Jeziorna 99 (d. Pluski 9)

murowany Ruś 48

budynek mieszkalny murowany

koniec XIX – początek XX w.

Ruś 89

budynek mieszkalny murowany

koniec XIX – początek XX w.

Ruś 89

budynek gospodarczy murowano-drewniany

koniec XIX – początek XX w.

Ruś

przepompownia w zespole młyna wodnego

po 1930 r. lata 30-te XX w.

Stawiguda, ul. Kolejowa 1 budynek mieszkalny murowany w zespole stacji kolejowej, ob. mieszkalny

koniec XIX w.

Stawiguda, ul. Kolejowa 1 budynek gospodarczy murowany w zespole stacji kolejowej, ob. gospodarczy przydomowy

koniec XIX w.

Stawiguda,

budynek mieszkalny murowany

lata 20-te XX w.

budynek gospodarczy murowany

lata 20-te XX w.

budynek mieszkalny murowano-drewniany

lata 20-te XX w.

budynek mieszkalny murowany

początek XX w.

budynek mieszkalny murowany

początek XX w.

Stawiguda, ul. Olsztyńska budynek mieszkalny 36/38/40/42 murowany

początek XX w.

Stawiguda, ul. Olsztyńska budynek mieszkalny 44/46/48/50 murowany

początek XX w.

Stawiguda, ul. Olsztyńska aleja przydrożna

początek XX w.

Stawiguda, ul. Warszawska 5

budynek szkolny murowany

początek XX w.

Stawiguda, ul.

budynek mieszkalny

początek XX w.

ul. Mazurska 1 Stawiguda, ul. Mazurska 1 Stawiguda, ul. Olsztyńska 8 Stawiguda, ul. Olsztyńska 32 Stawiguda, ul. Olsztyńska 34

Warszawska 7

murowany, ob. administracyjny (Posterunek Policji) i mieszkalny

Stawiguda

cmentarz rzymskokatolicki, komunalny

połowa XX w.

budynek mieszkalny murowany

koniec XIX – początek XX w.

budynek mieszkalny murowany

koniec XIX – początek XX w.

budynek mieszkalny murowany

koniec XIX – początek XX w.

budynek mieszkalny murowany

koniec XIX – początek XX w.

budynek gospodarczy murowany, ob. lecznica weterynaryjna

koniec XIX – początek XX w.

kapliczka murowana przydrożna

początek XX w

budynek mieszkalny murowany

lata 20-30-te XX w.

Zezuj

cmentarz ewangelicki dawny, ob. zatarty

1. połowa XX w.

Zielonowo 11

budynek mieszkalny murowany

koniec XIX – początek XX w.

Zielonowo bn

budynek mieszkalny murowany, ob. schronisko młodzieżowe

początek XX w.

ul. Jarzębinowa 1 Tomaszkowo, ul. Łabędzia 5 Tomaszkowo, ul. Łabędzia 8 Tomaszkowo, ul. Łabędzia 21 Tomaszkowo, ul. Łabędzia 34 Tomaszkowo, ul. Perkoza 5 Tomaszkowo ul. Wulpińska Tomaszkowo, ul. Wulpińska 4

karta nr 1693.

droga nr 1370N Sząbruk aleja przydrożna – Tomaszkowo – do drogi krajowej nr 51

początek XX w.

aleja przydrożna

początek XX w.

odcinek drogi: od drogi nr 1372N do miejscowości Ruś

7.4. Zabytki archeologiczne

Na terenie gminy Stawiguda odkrytych zostało dotychczas 179 stanowisk archeologicznych, których wykaz wraz z lokalizacjami zawarty został w gminnej ewidencji zabytków. Przeważają wśród nich stanowiska archeologiczne datowane na epokę kamienia oraz czasy średniowiecza i wczesnohistoryczne.

L.p.

Miejscowość

Nr stan.

Nr obszaru AZP

w miejscowości

Nr stan. na obszarze

1.

Bartąg

25-61

I

14

2.

Bartąg

25-61

II

12

3.

Bartąg

25-61

III

38

4.

Bartąg

25-61

IV

39

5.

Bartąg

25-61

V

41

6.

Bartąg

25-61

VI

4

7.

Bartąg

25-61

VII

5

8.

Bartąg

25-61

VIII

6

9.

Bartąg

25-61

IX

9

10.

Bartąg

25-61

X

12

11.

Bartąg

25-61

XI

16

12.

Bartąg

25-61

XII

53

13.

Bartąg

25-61

XIII

36

14.

Bartąg

25-61

XIV

37

15.

Bartąg

25-61

XV

47

16.

Bartąg

25-61

XVI

44

17.

Bartąg

25-61

XVII

48

18.

Bartąg

25-61

XVIII

54

19.

Bartąg

25-61

XIX

43

20.

Bartąg

25-61

XX

10

21.

Bartąg

25-61

XXI

11

22.

Bartąg

25-61

XXII

17

23.

Bartąg

25-61

XXIII

19

24.

Bartąg

25-61

XXIV

22

25.

Bartąg

25-61

XXV

7

26.

Bartąg

25-61

XXVI

40

27.

Bartąg

25-61

XXVII

20

28.

Bartąg

26-61

XXVIII

2

29.

Bartąg

26-61

XXIX

4

30.

Bartąg

26-61

XXX

5

31.

Bartąg

26-61

XXXI

55

32.

Bartąg

26-61

XXXII

56

33.

Bartąg

26-61

XXXIII

57

34.

Bartąg

25-61

XXXIV

58

35.

Bartąg

25-61

XXXV

59

36.

Bartąg

25-61

XXXVI

60

37.

Bartąg

25-61

XXXVII

61

38.

Dorotowo

25-61

I

32

39.

Dorotowo

25-61

II

33

40.

Dorotowo

26-60

III

21

41.

Gągławki

26-61

I

13

42.

Gągławki

26-61

II

6

43.

Gągławki

26-61

III

7

44.

Gągławki

26-61

IV

8

45.

Gągławki

26-61

V

9

46.

Gągławki

26-61

VI

10

47.

Gryźliny

27-60

I

62

48.

Gryźliny

27-60

II

4

49.

Gryźliny

27-60

III

5

50.

Gryźliny

27-60

IV

6

51.

Gryźliny

27-60

V

7

52.

Gryźliny

27-60

VI

8

53.

Gryźliny

27-60

VII

9

54.

Gryźliny

27-60

VIII

10

55.

Gryźliny

27-60

IX

11

56.

Gryźliny

27-60

X

12

57.

Gryźliny

27-60

XI

13

58.

Gryźliny

27-60

XII

14

59.

Gryźliny

27-60

XIII

15

60.

Gryźliny

27-60

XIV

19

61.

Gryźliny

27-60

XV

20

62.

Gryźliny

27-60

XVI

21

63.

Gryźliny

27-60

XVII

22

64.

Gryźliny

27-60

XVIII

23

65.

Gryźliny

27-60

XIX

24

66.

Gryźliny

27-60

XX

25

67.

Gryźliny

27-60

XXI

26

68.

Gryźliny

27-60

XXII

27

69.

Gryźliny

27-60

XXIII

28

70.

Gryźliny

27-60

XXIV

29

71.

Gryźliny

27-60

XXV

30

72.

Gryźliny

27-60

XXVI

31

73.

Gryźliny

27-60

XXVII

32

74.

Gryźliny

27-60

XXVIII

33

75.

Gryźliny

27-60

XXIX

34

76.

Gryźliny

27-60

XXX

35

77.

Jaroty (Bartąg)

25-61

I

24

78.

Jaroty (Bartąg)

25-61

II

29

79.

Jaroty (Bartąg)

25-61

III

30

80.

Jaroty (Bartąg)

25-61

IV

31

81.

Jełguń (Jez. Oczko)

26-62

I

1

82.

Kielary (Ruś)

25-61

I

15

83.

Kielary (Ruś)

25-61

II

49

84.

Kielary (Ruś)

25-61

III

34

85.

Kielary (Ruś)

25-61

IV

27

86.

Majdy

26-60

I

19

87.

Majdy

26-60

II

20

88.

Miodówko

27-60

I

61

89.

Miodówko

27-60

II

50

90.

Miodówko

27-60

III

51

91.

Miodówko

27-60

IV

52

92.

Miodówko

27-60

V

53

93.

Miodówko

27-60

VI

54

94.

Miodówko

27-60

VII

55

95.

Pluski

27-60

VI

60

96.

Pluski

27-60

VII

1

97.

Pluski

27-60

VIII

2

98.

Pluski

27-60

IX

3

99.

Pluski

28-61

X

4

100. Pluski

28-61

XI

5

101. Pluski

28-61

XII

7

102. Pluski

28-61

XIII

10

103. Pluski

28-61

XIV

11

104. Pluski (Łańsk)

28-61

XV

20

105. Pluski

28-61

XVI

13

106. Pluski

28-61

XVII

14

107. Pluski

28-61

XVIII

15

108. Pluski

28-61

XIX

16

109. Pluski

28-61

XX

17

110. Pluski

28-61

XXI

18

111. Pluski

28-61

XXII

19

112. Pluski

28-61

XXIII

26

113. Pluski

27-61

XXIV

1

114. Pluski

27-61

XXV

2

115. Pluski

27-61

XXVI

3

116. Pluski

27-61

XXVI

4

117. Pluski

27-61

XXVII

5

118. Pluski

27-61

XXVIII

6

119. Pluski

27-61

XXIX

7

120. Pluski

28-60

XXXI

7

121. Pluski

28-60

XXXII

8

122. Pluski

28-60

XXXIII

9

123. Pluski

28-60

XXXIV

10

124. Pluski

28-60

XXXV

11

125. Pluski

28-60

XXXVI

12

126. Pluski

28-60

XXXVII

13

127. Pluski

27-61

XXXIX

8

128. Ruś

26-61

I

12

129. Ruś

26-61

II

1

130. Ruś

26-61

III

3

131. Rybaki

28-61

I

23

132. Rybaki

II

24

133. Rybaki

III

25

134. Stary Dwór

25-61

I

45

135. Stawiguda

27-60

I

16

136. Stawiguda

27-60

II

17

137. Stawiguda

27-60

III

18

138. Stawiguda

27-60

IV

56

139. Stawiguda

27-60

V

57

140. Stawiguda

27-60

VI

58

141. Stawiguda

27-60

VII

59

142. Stawiguda

26-60

VIII

1

143. Stawiguda

26-60

IX

2

144. Stawiguda

26-60

X

3

145. Stawiguda

26-60

XI

4

146. Stawiguda

26-60

XII

5

147. Stawiguda

26-60

XIII

6

148. Stawiguda

26-60

XIV

7

149. Stawiguda

26-60

XV

8

150. Stawiguda

26-60

XVI

9

151. Stawiguda

26-61

XVII

11

152. Tomaszkowo

25-61

I

46

153. Tomaszkowo

25-60

II

30

154. Tomaszkowo

25-60

III

32

155. Tomaszkowo

25-61

IV

18

156. Tomaszkowo

25-61

V

23

157. Tomaszkowo

25-61

VI

35

158. Tomaszkowo

25-61

VII

42

159. Tomaszkowo

25-61

VIII

8

160. Tomaszkowo

25-60

IX

2

161. Tomaszkowo

25-60

X

3

162. Tomaszkowo

25-60

XI

4

163. Tomaszkowo

25-60

XII

5

164. Tomaszkowo

25-60

XIII

10

165. Tomaszkowo

25-60

XIV

12

166. Tomaszkowo

25-60

XV

13

167. Tomaszkowo

25-60

XVI

14

168. Tomaszkowo

25-60

XVII

1

169. Wymój

26-60

I

10

170. Wymój

26-60

II

11

171. Wymój

26-60

III

12

172. Wymój

26-60

IV

15

173. Wymój

26-60

V

16

174. Wymój

26-60

VI

17

175. Wymój

26-60

VII

22

176. Zezuj

27-60

I

42

177. Zezuj

27-60

II

43

178. Zezuj

27-60

III

44

179. Zezuj

27-60

IV

45

180. Zezuj

27-60

V

46

181. Zezuj

27-60

VI

47

182. Zezuj

27-60

VII

48

183. Zezuj

27-60

VIII

49

8. OCENA STANU DZIEDZICTWA KULTUROWEGO GMINY STAWIGUDA W wyniku weryfikacji danych archiwalnych i waloryzacji zabytków nieruchomych wykonanej podczas sporządzania gminnej ewidencji zabytków, stwierdzono, iż na terenie

gminy

Stawiguda

przeważają

zabytki

budownictwa

murowanego,

mieszkalnego. W gminnej ewidencji zabytków ujęte zostały obiekty o niezatartych cechach zabytkowych. Niestety, procesy modernizacji przebiegające ze znacznym nasileniem w ciągu ostatnich dwudziestu lat, w znacznym stopniu szkodzą obiektom architektury dawnej. Należy tu wymienić niefachowo prowadzone modernizacje i remonty – rozbudowy zmieniające bryłę budynku, wymiana stolarki okiennej i drzwiowej, często powiązana ze zmianą kształtu otworów, zmiany pokrycia dachów. Uszczerbek pod tym względem jest tym większy, iż właśnie charakterystyczne budownictwo stanowi o odrębności kulturowej tego terenu. Obiekty sakralne i sepulkralne zachowane są w dobrym stanie, na bieżąco remontowane, zaś wszelkie działania przy zabytkach są uzgadniane i akceptowane przez Warmińsko-Mazurskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. 8.1. Analiza SWOT ochrony dziedzictwa kulturowego gminy Stawiguda.

Analiza SWOT jest podstawowym i powszechnie stosowanym narzędziem diagnostycznym, która stanowi zestawienie takich cech, jak: Strengths – silne strony, Weaknesses – słabe strony, Opportunities – szanse, Threats – zagrożenia. Zestawienie to stanowi podstawę do opracowania celów programu opieki. SILNE STRONY

SŁABE STRONY

· bogaty i różnorodny zasób zabytków · zły stan zachowania znacznej części obiektów charakterystycznych i wyróżniających region – zabytkowych · różnorodny zasób zabytków budownictwa · brak środków finansowych na konserwację regionalnego, murowanego; i rewaloryzację obiektów zabytkowych; · wysokie walory i atrakcyjność środowiska · zniekształcanie zespołów zabudowy kulturowego dla gospodarki, mieszkańców historycznej poprzez wprowadzenie nowej zabudowy, nie liczącej się z lokalną tradycją, i turystyki. architekturą i historycznymi uwarunkowaniami; · słaba promocja zasobów oraz edukacja dotycząca walorów środowiska kulturowego; · brak katalogu form tradycyjnego budownictwa wiejskiego; · brak publikacji poświęconych dziedzictwu kulturowemu regionu.

SZANSE

ZAGROŻENIA

· rosnąca rola samorządu regionalnego poprzez włączenie ochrony zabytków w sferę rozwoju regionalnego; · możliwość finansowania prac konserwatorskich i remontowych obiektów zabytkowych ze środków finansowych pochodzących z różnych źródeł: państwowe, samorządowe, prywatne, wyznaniowe, środki UE i in.; · uwzględnianie problemów ochrony dziedzictwa kulturowego w programach, strategiach i planach rozwoju województwa, gmin i miast; · rozwój inicjatyw lokalnych i organizacji pozarządowych w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego; · edukacja w dziedzinie zarządzania dziedzictwem kulturowym.

· pogarszający się stan techniczny tkanki zabytkowej spowodowany niewłaściwym użytkowaniem; · brak środków na skuteczną ochronę i zabezpieczenie zabytków; · niewłaściwe prowadzenie prac budowlanych, konserwatorskich, niezgodnie ze sztuką budowlaną; · dokonywanie wtórnych podziałów i parcelacji obiektów i zespołów zabytkowych; · niedostatek mechanizmów promujących działania na rzecz ochrony, konserwacji i rewaloryzacji zabytków.

9. ZAŁOŻENIA

PROGRAMOWE I ZADANIA

PROGRAMU OPIEKI

NAD

ZABYTKAMI

GMINY STAWIGUDA W założeniach programowych zasobu dziedzictwa kulturowego została określona specyfika gminy Stawiguda wynikająca z jej położenia, historii, przemian społecznych i gospodarczych. Na specyfikę terenu gminy składają się między innymi: lokalizacja blisko miasta wojewódzkiego i powiatowego (Olsztyn), tak z okresu przedwojennego jak i obecnego, realizacja założeń przestrzennych wsi od końca XIV w. do czasów współczesnych, zniszczenia wojenne i powojenna odbudowa. Wszystkie te elementy miały kluczowe znaczenie dla terenu gminy i jej obecnego charakteru. Wspieranie rozwoju gminy Stawiguda z poszanowaniem dziedzictwa kulturowego powinno być podstawą obecnych i przyszłych działań, tak aby teren gminy był miejscem atrakcyjnym i przyjaznym, zarówno dla mieszkańców jak i przyjezdnych. Głównymi założeniami programu opieki nad zabytkami są: - spójna polityka finansowania prac konserwatorskich w oparciu o ustawowe regulacje prawne; - kompleksowa poprawa jakości historycznej przestrzeni publicznej; - system eksponowania najbardziej wartościowych zabytków gminy Stawiguda;

Główne, długoterminowe cele polityki gminy Stawiguda, związane z ochroną zabytków to: 1.

Planowe i konsekwentne realizowanie zadań samorządowych w zakresie ochrony zabytków;

2.

Racjonalne

wykorzystanie

gminnych

funduszy

na

prace

ratownicze,

konserwatorskie i dokumentacyjne; 3.

Powiązanie zadań służących ochronie wartości kulturowych ze strategią rozwoju społeczno-gospodarczego oraz polityką przestrzenną gminy;

4.

Wpieranie projektów związanych z opieką nad zabytkami i zagospodarowaniem obiektów zabytkowych;

5.

Powstrzymanie degradacji zagrożonych obiektów zabytkowych i obszarów oraz podjęcie działań w celu poprawy stanu ich zachowania;

6.

Wyeksponowanie

poszczególnych

zabytków

oraz

walorów

krajobrazu

kulturowego; 7.

Wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami;

8.

Realizacja przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami.

9.

Prowadzenie

działań

informacyjnych,

popularyzacyjnych

i

edukacyjnych

związanych z promocją zabytków gminy i walorów krajobrazu kulturowego 9.1 Założenia programowe Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Stawiguda 1) włączenie problematyki ochrony zabytków do bieżących zadań Rady Gminy Stawiguda; 2) uwzględnianie uwarunkowań prawnych opieki nad zabytkami; 3) rozpoznawanie potrzeb dotyczących podejmowania działań zmierzających do zahamowania procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania; 4) eksponowanie zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego; 5) podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych; 6) tworzenie warunków współpracy z właścicielami zabytków dla zapewnienia ich opieki.

9.2. Zadania i kierunki działań Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Stawiguda 9.2.1.Działania w zakresie odnowy zabytków: - pozyskiwanie środków zewnętrznych na odnowę zabytków będących własnością gminy Stawiguda; - informowanie innych właścicieli obiektów zabytkowych o możliwościach pozyskania środków na odnowę zabytków; - sprawowanie opieki nad dawnymi cmentarzami cywilnymi poprzez usuwanie roślinności zielnej oraz samosiewek drzew, oznakowanie obiektów, upowszechnianie wiedzy na ich temat wśród mieszkańców gminy, zwłaszcza dzieci i młodzieży szkolnej. Zwracanie szczególnej uwagi na obowiązek otaczania opieką miejsc grzebalnych, niezależnie od pochodzenia i wyznania osób tam spoczywających.

9.2.2. Określenie zasad udostępniania zabytków w celach turystycznych - ustalenie z właścicielami obiektów zabytkowych zasad udostępniania w celach turystycznych. - oznakowanie obiektów udostępnianych w celach turystycznych. -

opracowanie

tablic informacyjnych

umieszczonych

na

zewnątrz

obiektów, zawierających podstawowe dane historyczne o obiekcie. -

upowszechniania

wśród

mieszkańców prowadzących działalność

turystyczną i agroturystyczną zasad włączania obiektów historycznych do oferty

turystycznej regionu oraz przygotowywania obiektów

zabytkowych na cele turystyczne. 9.2.3. Edukacja w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego - włączenie tematyki ochrony dóbr kultury do zajęć szkolnych w jednostkach prowadzonych przez gminę. - publikacja materiałów dotyczących ochrony zabytków i opieki nad zabytkami w prasie lokalnej, w materiałach promocyjnych oraz na stronie internetowej gminy.

10. INSTRUMENTARIUM REALIZACJI PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI

Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 roku nakłada na jednostki samorządu terytorialnego obowiązek prowadzenie ewidencji zabytków (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 z późniejszymi zmianami). W/w ustawa określa rodzaj zabytków nieruchomych podlegających ochronie, bez względu na obecny stan zachowania. Art. 6. 1. Ochronie i opiece podlegają, bez względu na stan zachowania: 1) zabytki nieruchome będące, w szczególności: a) krajobrazami kulturowymi, b) układami urbanistycznymi, ruralistycznymi i zespołami budowlanymi, c) dziełami architektury i budownictwa, d) dziełami budownictwa obronnego, e) obiektami techniki, a zwłaszcza kopalniami, hutami, elektrowniami i innymi zakładami przemysłowymi, f) cmentarzami, g) parkami, ogrodami i innymi formami zaprojektowanej zieleni, h) miejscami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji; Zakres prac nad gminną ewidencją zabytków określa art. 22 ustawy: Art. 22. 2. Wojewódzki konserwator zabytków prowadzi wojewódzką ewidencję zabytków w formie kart ewidencyjnych zabytków znajdujących się na terenie województwa. 4. Wójt (burmistrz, prezydent miasta) prowadzi gminną ewidencję zabytków w formie zbioru kart adresowych zabytków nieruchomych z terenu gminy, objętych wojewódzką ewidencją zabytków. Obiekty, zespoły i założenia urbanistyczne wpisane do rejestru zabytków objęte są rygorami ochrony konserwatorskiej wynikającymi z ustawy z dnia 23 lipca 2003 o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Rygory te obowiązują niezależnie od położenia obiektu w poszczególnych strefach ochrony konserwatorskiej lub poza strefami. Wszelkie prace remontowe, zmiany własności, funkcji przeznaczenia obiektu wymagają pisemnego pozwolenia Warmińsko-Mazurskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

Rozporządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 maja 2011 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji

zabytków

oraz

krajowego

wykazu

zabytków

skradzionych

lub

wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem (Dz. U. z dnia 2 czerwca 2011 r.), precyzuje wymagania względem osób prowadzących prace przy obiektach zabytkowych oraz tryb postępowania. Zgodnie z art. 21 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, podstawą sporządzenia gminnego programu opieki nad zabytkami jest gminna ewidencja zabytków. Ewidencją zostają objęte zespoły i obiekty o istotnych,

lokalnych

walorach

historycznych,

kulturowych

i

krajobrazowych.

Obowiązek prowadzenia gminnej ewidencji zabytków nieruchomych spoczywa na wójcie gminy (art. 22 ust. 4 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami). Na podstawie ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami prowadzona jest ewidencja zabytków gminy Stawiguda. Ewidencja zabytków prowadzona jest przez Wójta Gminy Stawiguda w formie kart adresowych. Ewidencja obejmuje zabytki nieruchome historyczne oraz zabytki nieruchome archeologiczne. Dla zabytków nieruchomych na kartach adresowych podawane są następujące informacje: adres, rodzaj zabytku, chronologia, sposób ochrony oraz dokumentacja fotograficzna. Aktualizacja i uzupełnianie ewidencji zabytków polega na: 1) dokonaniu przeglądu w terenie z częstotliwością raz do roku obiektów figurujących w gminnej ewidencji zabytków w celu weryfikacji obiektów pod kątem stanu estetycznego; 2) wykonaniu dokumentacji fotograficznej w razie zmiany stanu zachowania obiektu zabytkowego; 3) uzupełnieniu kart adresowych gminnej ewidencji zabytków o uzyskane w trakcie przeglądu dane merytoryczne i dokumentację fotograficzną; 4) w przypadku czynności wymienionych w pkt 1-3 wskazane jest uczestnictwo przedstawiciela Urzędu Ochrony Zabytków lub innego specjalisty zajmującego się problematyką ochrony dziedzictwa kulturowego. Określenie stanów technicznych obiektów polega na: 1) nawiązaniu współpracy z organem nadzoru budowlanego w celu ustalenia stanu technicznego obiektów zinwentaryzowanych w gminnej ewidencji zabytków;

2) naniesieniu wniosków i opinii w sprawie dalszej kwalifikacji obiektów do gminnej ewidencji zabytków; 3) określeniu niezbędnych prac rewitalizacyjnych obiektów, określenie szacunkowej wartości ich przeprowadzenia. W przypadku czynności wymienionych w pkt 1-3 wskazane jest uczestnictwo przedstawiciela Urzędu Ochrony Zabytków lub innego specjalisty zajmującego się problematyką ochrony dziedzictwa kulturowego. Bieżąca aktualizacja gminnej ewidencji zabytków polega na: - wprowadzaniu do gminnej ewidencji zabytków zmian wynikających z rozbiórek, modernizacji i remontów obiektów; - wprowadzaniu do gminnej ewidencji zabytków zmian dotyczących stosunków własnościowych.

11. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA OPIEKI NAD ZABYTKAMI Finansowanie ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce może odbywać się z różnych źródeł. Podstawowe to: 1. źródła publiczne (np. budżet państwa, budżety jednostek samorządów terytorialnych

wszystkich

szczebli,

środki

Unii

Europejskiej,

inne

źródła

zewnętrzne); 2. źródła prywatne (osób fizycznych, organizacji pozarządowych - stowarzyszeń, fundacji, kościelnych osób prawnych itp.); Fundusze strukturalne, których środki mogą być wykorzystane na zadania z zakresu rewitalizacji, to przede wszystkim: - Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR), - Europejski Fundusz Społeczny (EFS), - Inicjatywa Wspólnotowa (EQUAL) - Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweski Mechanizm Finansowy. Programy operacyjne, które zawierają zapisy odnoszące się do problematyki rewitalizacji w okresie do 2013 r. to: - Regionalny Program Operacyjny Warmia i Mazury (RPO Warmia i Mazury), - Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ),

- Program Operacyjny Kapitał Ludzki (POKL), - Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka (POIG). W okresie objętym niniejszym Programem, nakłady na ochronę zabytków i dziedzictwa kulturowego mogą pochodzić z: - budżetu gminy - środków Warmińsko-Mazurskiego Urzędu Wojewódzkiego na ochronę i utrzymanie miejsc cmentarnictwa wojennego; - Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013;

12. ZASADY OCENY REALIZACJI PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI Zgodnie z Ustawą o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, z realizacji programu Wójt Gminy Stawiguda sporządza co dwa lata sprawozdanie, które przedstawia Radzie Gminy Stawiguda. Sprawozdanie o którym mowa będzie sporządzone w pierwszym kwartale po upływie dwóch lat od uchwalenia przez Radę Gminy niniejszego programu. Prace nad kolejnym programem opieki nad zabytkami powinny być zainicjowane na co najmniej 3 miesiące przed zakończeniem okresu czteroletniego obowiązywania programu. Zmiany w programie wymagają uchwały Rady Gminy Stawiguda.