Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015 Zgorzelec 2012 Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015 SPIS TREŚCI...
4 downloads 2 Views 6MB Size
Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

Zgorzelec 2012

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

SPIS TREŚCI

1.

WPROWADZENIE ................................................................................................. 5

2. PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI .............................................................................................................. 6 3.

PRAWNA OCHRONA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO W POLSCE ............ 7

4. KRAJOWE PROGRAMY I STRATEGIE ZWIĄZANE Z OCHRONĄ ZABYTKÓW W POLSCE .................................................................................................. 13 4.1. Założenia wynikające z Krajowego Programu Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami............................................................................................................................ 13 4.2. Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004-2013 ....................................... 15 4.3. Uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020 ................. 16 5. ODNIESIENIA PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA MIASTA ZGORZELEC 2012 - 2015 WZGLĘDEM WOJEWÓDZKICH DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH .......................................................................................................... 18 5.1. Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego do 2020 roku ............................ 18 5.2. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Dolnośląskiego ................. 19 5.3. Program Opieki nad Zabytkami Województwa Dolnośląskiego ............................. 20 6. RELACJE GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI WZGLĘDEM DOKUMENTÓW PROGRAMOWYCH I STRATEGICZNYCH MIASTA ZGORZELEC . 20 6.1. Zaktualizowana Strategia Zrównoważonego Rozwoju Miasta Zgorzelec ................ 20 6.2. Zmiana Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Zgorzelec.................................................................................................................. 21 6.3. Zintegrowany Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Zgorzelec na lata 2007-2015 ………………………………………………………………………………………………………... 23 6.4. Wieloletnia Prognoza Finansowa Miasta Zgorzelec na lata 2012-2022 ................... 26 7.

HISTORIA MIASTA ZGORZELEC ..................................................................... 27 2

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

7.1. Położenie geograficzne i uwarunkowania topograficzne. ........................................ 27 7.2. Geneza nazwy miasta Zgorzelec ............................................................................ 27 7.3. Historia starożytna ................................................................................................. 28 7.4. Historia średniowieczna i nowożytna miasta .......................................................... 29 7.5. Rozwój urbanistyczny miasta w XIX wieku ........................................................... 31 7.6. Rozwój miasta w latach 1914-1945 ........................................................................ 33 7.7. Rozwój urbanistyczny miasta w okresie powojennym ............................................ 34 8. CHARAKTERYSTYKA ZASOBÓW DZIEDZICTWA KULTUROWEGO MIASTA ZGORZELEC ...................................................................................................... 35 8.1. Zabytki o szczególnym znaczeniu historycznym .................................................... 35 8.1.1.

Zabytki archeologiczne ................................................................................... 35

8.1.2.

Obiekty zabytkowe .......................................................................................... 36

8.1.3.

Obiekty sakralne ............................................................................................. 51

8.1.4.

Założenia parkowe, zespoły zieleni miejskiej, półnaturalne ekosystemy ........... 55

8.1.5.

Obiekty wpisane do wojewódzkiego rejestru zabytków .................................... 56

8.1.6.

Planowany wpis obiektów do rejestru zabytków .............................................. 58

8.2. Stan zachowania obiektów wpisanych do gminnej ewidencji zabytków ................. 60 8.3. Stan zachowania obiektów zabytkowych względem ich statusu własności ............ 61 8.4. Niematerialne dziedzictwo kulturowe .................................................................... 62 9. ANALIZA SWOT OBEJMUJĄCA DZIEDZICTWO KULTUROWE MIASTA ZGORZELEC ...................................................................................................................... 63 10. OKREŚLENIE PODSTAWOWYCH ZAŁOŻEŃ PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA MIASTA ZGORZELEC 2012-2015.................................................... 65 10.1.

Zadania umożliwiające realizację wyznaczonych kierunków działań .................. 66 3

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

10.2.

Monitoring i weryfikacja wyznaczonych kierunków działań jak i zadań ............. 68

11. INSTRUMENTARIUM REALIZACJI GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAM DLA MIASTA ZGORZELEC 2012-2015 ..................................................... 70 12. MOŻLIWOŚCI FINANSOWANIA PROJEKTÓW Z ZAKRESU OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO ................................................................................... 71 12.1.

Pomoc finansowa z budżetu miasta Zgorzelec .................................................... 72

12.2.

Pozyskanie funduszy z budżetu państwa ............................................................. 74

12.3.

Dofinansowanie z budżetu Województwa Dolnośląskiego .................................. 78

12.4.

Programy strukturalne Unii Europejskiej ............................................................ 78

12.5.

Mechanizm Finansowy EOG oraz Norweski Mechanizm Finansowy ................. 83

13. FINASOWANIE PROJEKTÓW ZWIĄZANYCH Z REWITALIZACJĄ DZIEDZICTWA KULTUROWEGO ................................................................................... 84 BIBLIOGRAFIA............................................................................................................. 89 ZAŁĄCZNIK I................................................................................................................ 92

4

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

1. WPROWADZENIE Dziedzictwo kulturowe rozumiane jako świadectwo minionych pokoleń potwierdzające twórczą działalność człowieka, jest jednym z podstawowych czynników kształtujących świadomość kulturową społeczeństwa. Wpływa ono na zrównoważony rozwój przestrzeni miasta oraz tworzy szerszą perspektywę postrzegania kulturowego krajobrazu. Materialne i niematerialne dziedzictwo pełni także funkcje edukacyjne. Tworzy pryzmat umożliwiający dostrzec zasady kształtujące smak i wrażliwość ówczesnych epok niemal in situ. Biorąc pod uwagę znaczenie, wartość oraz potencjał dziedzictwa kulturowego władze na poziomie kraju, województwa czy powiatu podejmują działania zmierzające do jego zachowania. Szczególną ochroną, w odniesieniu do dziedzictwa materialnego, objęte są zabytki. Istotnym jest przeciwdziałanie wszelkim procesom degradacyjnym, które mogą doprowadzić do całkowitego zniszczenia obiektu zabytkowego. Zatem trwałość oraz dalsze ich istnienie w przestrzeni miejskiej, w dużym stopniu zależy od podejmowanych wysiłków mających na celu aktywną ochronę. Taka ochrona obejmuje działania m.in. z zakresu rewitalizacji1, rewaloryzacji2, restauracji3, konserwacji4 obiektów zabytkowych. Jednym ze skutecznych sposobów wykorzystania w przestrzeni miejskiej obiektów zabytkowych jest ich adaptacja 5 na cele użytkowe. Wówczas właściwie przeprowadzona rewitalizacja substancji zabytkowej powinna zmierzać m.in. do zachowania oryginalnych rozwiązań architektonicznych, kolorystycznych czy materiałowych. Świadome kształtowanie przestrzeni miejskiej uwzględniające walory obiektów zabytkowych przyczynia się także w znaczący sposób do tworzenia ładu przestrzennego oraz ma wpływ na rozwój ekonomiczny i kulturalny regionu. Problematyka ochrony zabytków i rewitalizacja obiektów zabytkowych miasta granicznego Zgorzelec podzielonego geograficznie lecz nie pod względem tkanki architektonicznej, wyznacza nowe punkty odniesienia jak i dostosowaną do specyfiki miasta strategię ochrony zabytków. Od XIII wieku do II poł. XX wieku miasto strukturalnie stanowiło całość. Związek dzisiejszego miasta Zgorzelec z układem miejskim w Görlitz wynika z historycznie kształtowanej struktury przestrzennej i funkcjonalnej miasta. Chociaż obecnie większa część substancji zabytkowej znajduje się po stronie niemieckiej, wydaje się zasadnym, by ochrona i rewitalizacja obiektów zabytkowych oraz terenów zielonych uwzględniała założenie urbanistyczne miasta jako całości. 1

Rewitalizacja (łac. revita) - przywrócenie do życia. Skoordynowany proces mający na celu przeciwdziałanie degradacji przestrzeni zurbanizowanej, zjawiskom kryzysowym, pobudzanie rozwoju i zmian jakościowych poprzez wzrost aktywności społecznej i gospodarczej, poprawę środowiska zamieszkania i ochronę dziedzictwa kulturowego przy zachowaniu zasad zrównoważonego rozwoju. 2 Rewaloryzacja (łac. revaleo) - znów mieć wartość. Całokształt działań inwentaryzacyjno-dokumentalnych, studialnych, projektowych i realizacyjnych zmierzających do przywracania wartości historycznych z uwzględnieniem dawnej funkcji, formy, treści zdewastowanemu zabytkowi w dostosowaniu do aktualnych potrzeb. 3 Restauracja (łac. restauratio) -odnowienie, naprawa. Zespół działań techniczno-naukowych gwarantujących zachowanie ciągłości tradycji zabytkowego dzieła sztuki. Prace mają na celu doprowadzenie zabytku do stanu możliwie najlepiej ukazującego jego walory artystyczne i historyczne. 4 Konserwacja (łac. conservatio) -utrzymanie, zachowanie. Oznacza całokształt prac podejmowanych przy zabytkach ze szczególnym uwzględnieniem wysiłków zmierzających do zachowania oryginału, jego ochrony i ratowania zastanego stanu. Jest to także metoda działań w obiekcie zabytkowym oznaczająca profesjonalne czynności podbudowane naukowo, polegające na roztoczeniu opieki nad obiektem zabytkowym w celu zachowania jego wartości historycznych, artystycznych i innych. 5 Adaptacja zabytku połączona z konserwacją ma charakter rewaloryzacji zmierzającej do przywrócenia wartości użytkowej zdekapitalizowanemu zabytkowi.

5

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

Celem niniejszego opracowania Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec jest sformułowanie zadań z zakresu zachowania dziedzictwa kulturowego ze szczególnym uwzględnieniem działań związanych z rewitalizacją tkanki zabytkowej, ochroną jak i budowaniem świadomości kulturowej lokalnego społeczeństwa. Ponadto, wyznaczone działania będą zmierzać do zapewnienia ładu przestrzennego w sferze kompozycyjnoestetycznej tak, aby każdy mieszkaniec Zgorzelca w swojej subiektywnej ocenie mógł się dobrze czuć i korzystać z wartości kulturowych wynikających z istnienia w przestrzeni dziedzictwa materialnego i niematerialnego. 2. PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA OPIEKI NAD ZABYTKAMI

GMINNEGO

PROGRAMU

Ustawa z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami nakłada na organy samorządowe obowiązek sporządzenia gminnego programu opieki nad zabytkami. Zgodnie z art. 87 w/w ustawy zarząd województwa, powiatu lub wójt (burmistrz, prezydent miasta) sporządza na okres 4 lat odpowiednio wojewódzki, powiatowy lub gminny program opieki nad zabytkami. Art. 87 ustawy definiuje główne cele programu, które dotyczą:  włączenia problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju,  uwzględniania uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej,  zahamowania procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania,  wyeksponowania poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego,  podejmowania działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami,  określenia warunków współpracy z właścicielami zabytków eliminujących sytuacje konfliktowe związane z wykorzystaniem tych zabytków,  podejmowania przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami. Wojewódzki, powiatowy i gminny program opieki nad zabytkami przyjmuje odpowiednio sejmik województwa, rada powiatu i rada gminy po uzyskaniu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków. Programy ogłaszane są w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Z realizacji programów zarząd województwa, powiatu i wójt (burmistrz, prezydent miasta) sporządza, co 2 lata sprawozdanie, które przedstawia się odpowiednio sejmikowi województwa, radzie powiatu lub radzie gminy. Sprawozdanie z realizacji wojewódzkiego programu opieki nad zabytkami jest przekazywane generalnemu konserwatorowi zabytków i właściwemu wojewódzkiemu konserwatorowi zabytków w celu jego wykorzystania przy opracowywaniu aktualizacji i realizacji krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. Ponadto art. 21 ustawy określa, iż gminny program opieki nad zabytkami sporządza się na podstawie gminnej ewidencji zabytków.

6

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

3. PRAWNA OCHRONA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO W POLSCE Prawna opieka zabytków w Polsce jest zdefiniowana w następujących aktach prawnych: 

Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 roku

Konstytucyjnym obowiązkiem Państwa (art. 5 i 6 konstytucji RP) jest ochrona dziedzictwa kulturowego. Zabytki i ich wartości niematerialne są dobrem wspólnym, a dbałość o nie zakłada art. 82 Konstytucji. 

Ustawa z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym. (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 z późniejszymi zmianami, Dz. U. z 2005 r. Nr 175, poz. 145)

Ustawa wśród zadań własnych gminy jako jednostki samorządu terytorialnego wymienia sprawy z zakresu kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. 

Ustawa z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. (Dz. U. z 2003 r. Nr 162, poz. 1568 z późniejszymi zmianami)

Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami zawiera szczegółowe regulacje prawne w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego. Określa przedmiot, zakres i formy ochrony zabytków oraz opieki nad nimi, zasady prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytkach, zasady finansowania opieki nad zabytkami, a także organizację organów ochrony zabytków. Art. 3 ustawy definiuje znaczenie i cechy zabytku. W myśl ustawy zabytkiem określamy:  zabytek: nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową,  zabytek nieruchomy: nieruchomość, jej część lub zespół nieruchomości, posiadających cechy w/w,  zabytek ruchomy: rzecz ruchoma, jej część lub zespół rzeczy ruchomych, posiadających cechy w/w,  zabytek archeologiczny: zabytek nieruchomy, będący powierzchniową, podziemną lub podwodną pozostałością egzystencji i działalności człowieka, złożoną z nawarstwień kulturowych i znajdujących się w nich wytworów bądź ich śladów albo zabytek ruchomy, będący tym wytworem,  historyczny układ urbanistyczny lub ruralistyczny: przestrzenne założenie miejskie lub wiejskie, zawierające zespoły budowlane, pojedyncze budynki i formy zaprojektowanej zieleni, rozmieszczone w układzie historycznych podziałów własnościowych i funkcjonalnych, w tym ulic lub sieci dróg,  historyczny zespół budowlany: powiązana przestrzennie grupa budynków wyodrębniona ze względu na formę architektoniczną, styl, zastosowane materiały, funkcję, czas powstania lub związek z wydarzeniami historycznymi,  krajobraz kulturowy: przestrzeń historycznie ukształtowana w wyniku działalności człowieka, zawierająca wytwory cywilizacji oraz elementy przyrodnicze, 7

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

 otoczenie zabytku: teren wokół lub przy zabytku wyznaczony w decyzji o wpisie tego terenu do rejestru zabytków w celu ochrony wartości widokowych zabytku oraz jego ochrony przed szkodliwym oddziaływaniem czynników zewnętrznych. Ustawa w art. 4. określa działania organów administracji publicznej w zakresie ochrony zabytków mające na celu:  zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie,  zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków,  udaremnienie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków,  przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę,  kontrolę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków,  uwzględnienie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska. Ochronie i opiece podlegają, bez względu na stan zachowania:  zabytki nieruchome: krajobrazy kulturowe, układy urbanistyczne, ruralistyczne i zespoły budowlane, dzieła architektury i budownictwa, dzieła budownictwa obronnego, obiekty techniki - zwłaszcza kopalnie, huty, elektrownie i inne zakłady przemysłowe, cmentarze, parki, ogrody i inne formy zaprojektowanej zieleni,  zabytki ruchome: dzieła sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki użytkowej, kolekcje, numizmaty pamiątki historyczne, militaria, wytwory techniki, maszyny i narzędzia świadczące o kulturze materialnej, materiały biblioteczne, instrumenty muzyczne, wytwory sztuki ludowej, rękodzieła,  zabytki archeologiczne, w szczególności te, które są pozostałościami terenowymi pradziejowego i historycznego osadnictwa, cmentarzyskami, kurhanami, reliktami działalności gospodarczej, religijnej i artystycznej. Ustawa określa formy ochrony zabytków:  wpis do rejestru zabytków,  uznanie za pomnik historii,  utworzenie parku kulturowego,  ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego.

8

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015









Zgodnie z art. 9. Ustawy do rejestru zabytków wpisuje się zabytek nieruchomy na podstawie decyzji wydanej przez wojewódzkiego konserwatora zabytków z urzędu bądź na wniosek właściciela zabytku nieruchomego lub użytkownika wieczystego gruntu, na którym znajduje się zabytek nieruchomy. Do rejestru może być również wpisane otoczenie zabytku wpisanego do rejestru, a także nazwa geograficzna, historyczna lub tradycyjna tego zabytku. Zgodnie z art. 10. Ustawy do rejestru wpisuje się zabytek ruchomy na podstawie decyzji wydanej przez wojewódzkiego konserwatora zabytków na wniosek właściciela tego zabytku. Wojewódzki konserwator zabytków może wydać z urzędu decyzję o wpisie zabytku ruchomego do rejestru w przypadku uzasadnionej obawy zniszczenia, uszkodzenia lub nielegalnego wywiezienia zabytku za granicę. Zgodnie z art. 15. Ustawy Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego w drodze rozporządzenia może uznać za pomnik historii zabytek nieruchomy wpisany do rejestru lub park kulturowy o szczególnej wartości dla kultury. Zgodnie z art. 16. Ustawy Rada Gminy po zasięgnięciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków, na podstawie uchwały, może utworzyć park kulturowy w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyróżniających się krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej. Wójt (burmistrz, prezydent miasta) w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków sporządza plan ochrony parku kulturowego, który wymaga zatwierdzenia przez Radę Gminy.

Na terenie parku kulturowego mogą być ustanowione zakazy dotyczące:  prowadzenia robót budowlanych oraz innej działalności przemysłowej,  zmiany sposobu korzystania z zabytków nieruchomych,  umieszczania tablic, napisów, ogłoszeń etc.,  składowania lub magazynowania odpadów. Szczególnie istotnym jest uwzględnienie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami przy sporządzaniu i aktualizacji koncepcji przestrzennego zagospodarowania miasta, strategii rozwoju miasta, studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. W studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta oraz w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego uwzględnia się w szczególności ochronę:  zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru i ich otoczenia,  innych zabytków nieruchomych znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków,  parków kulturowych. Pozostałe uregulowania prawne dotyczące ochrony i opieki nad zabytkami: Ustawy:  Ustawa z 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.(Dz. U. z 2003 r. Nr 162, poz. 1568 z późniejszymi zmianami)  Ustawa z dnia 27 marca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. (Dz. U. z 2003 r. Nr 80, poz. 717 z późniejszymi zmianami)  Ustawa z dnia 7 lipca 1994 roku – Prawo budowlane. (tekst jednolity Dz. U. z 2010 r. Nr 243, poz. 1623) 9

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

        

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska. (tekst jednolity Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150) Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody. (tekst jednolity Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220) Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 roku o gospodarce nieruchomościami. (tekst jednolity DZ. U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651) Ustawa z dnia 25 października 1991 roku o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej. (tekst jednolity DZ. U. z 2001 r. Nr 13, poz. 123) Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i wolontariacie. (tekst jednolity Dz. U z 2010 r. Nr 234, poz. 1536 z późniejszymi zmianami) Ustawa z dnia 21 listopada 1996 roku o muzeach. (Dz. U. z 1997 r. Nr 5, poz. 24 z późniejszymi zmianami) Ustawa z dnia 27 czerwca 1997roku o bibliotekach. (Dz. U. z 1997 r. Nr 85, poz. 539 z późniejszymi zmianami) Ustawa z dnia 14 lipca 1983 roku o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach. (tekst jednolity Dz. U. z 2011 r. Nr 123, poz. 698) Ustawa z dnia 3 października 2008 roku o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko. (Dz. U. z 2008 r. Nr 199, poz. 1227 z późniejszymi zmianami)

Rozporządzenia:  Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 9 czerwca 2004 roku w sprawie prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich, robót budowlanych, badań konserwatorskich i architektonicznych, a także innych działań przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków oraz badań archeologicznych i poszukiwań ukrytych lub porzuconych zabytków ruchomych. (Dz. U. z 2004 r. Nr 150, poz. 1579)  Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 6 czerwca 2005 roku w sprawie udzielania dotacji celowej na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków. (Dz. U. z 2005 r. Nr 112, poz. 940)  Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 25 sierpnia 2004 roku w sprawie organizacji i sposobu ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych. (Dz. U. z 2004 r. Nr 212, poz. 2153)  Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 12 maja 2004 roku w sprawie odznaki "Za opiekę nad zabytkami". (Dz. U. z 2004 r. Nr 124, poz. 1304)  Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 19 kwietnia 2004 roku w sprawie wywozu zabytków i przedmiotów o cechach zabytków za granicę. (Dz. U. z 2004 r. Nr 84, poz. 789)  Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 14 maja 2004 roku w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem. (Dz. U. z 2004 r. Nr 124, poz. 1305)  Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 9 lutego 2004 roku w sprawie wzoru znaku informacyjnego umieszczanego na zabytkach nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków. (Dz. U. z 2004 r. Nr 30, poz. 259)

10

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

  

Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 1 kwietnia 2004 r. w sprawie nagród za odkrycie lub znalezienie zabytków archeologicznych. (Dz. U. z 2004 r. Nr 71, poz. 650) Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 28 kwietnia 2004 roku w sprawie zakresu projektu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. (Dz. U. z 2004 r. Nr 118, poz. 1233) Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 26 sierpnia 2003 roku w sprawie wymaganego zakresu projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. (Dz. U. z 2003 r. Nr 164, poz. 1587)

Konwencje:  Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego UNESCO, Paryż 1972 (Dz. U. z 1976 r. Nr 32, poz. 190), zobowiązuje do ustanowienia skutecznego systemu ochrony dziedzictwa kulturalnego i naturalnego o wyjątkowym znaczeniu dla całej ludzkości oraz do włączenia ochrony tego dziedzictwa do programów planowania ogólnego.  Europejska konwencja o ochronie dziedzictwa archeologicznego (poprawiona), La Valetta 1992 rok (Dz. U. z 1996 r. Nr 120, poz. 564), zobowiązuje do utworzenia systemu prawnego dla ochrony dziedzictwa archeologicznego i pogodzenia potrzeb archeologicznych oraz ustaleń planów zagospodarowania przestrzennego.  Europejska konwencja krajobrazowa, Florencja 2000 rok (Dz. U. z 2006 r. Nr 14, poz. 98), zobowiązuje do ustanowienia i wdrożenia polityki w zakresie krajobrazu, który przyczynia się do tworzenia kultur lokalnych i jest podstawowym komponentem europejskiego dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego. Wewnętrzne akty prawne:  Uchwała Nr 129/03 Rady Miasta Zgorzelec z dnia 19 grudnia 2003 roku w sprawie uchwalenia Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego Zgorzelec Wschód.  Uchwała Nr 150/04 Rady Miasta Zgorzelec z dnia 05 marca 2004 roku w sprawie uchwalenia Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego Dzielnicy Ujazd Południe w Zgorzelcu.  Uchwała Nr 153/04 Rady Miasta Zgorzelec z dnia 25 marca 2004 roku w sprawie uchwalenia Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego Dzielnicy Zgorzelec Północ w Zgorzelcu.  Uchwała Nr 164/08 Rady Miasta Zgorzelec z dnia 24 kwietnia 2008 roku w sprawie uchwalenia Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego Rejonu Przedmieścia Nyskiego w Zgorzelcu.  Uchwała Nr 165/08 Rady Miasta Zgorzelec z dnia 24 kwietnia 2008 roku w sprawie uchwalenia Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego Dzielnicy Ujazd Północ w Zgorzelcu.  Uchwała Nr 192/08 Rady Miasta Zgorzelec z dnia 08 lipca 2008 roku w sprawie uchwalenia zmiany Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego Dzielnicy Zgorzelec Północ w rejonie ul. Lubańskiej w Zgorzelcu.  Uchwała Nr 310/09 Rady Miasta Zgorzelec z dnia 07 października 2009 roku w sprawie uchwalenia Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego Obszaru Śródmieście w Zgorzelcu. 11

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

 

      



Uchwała Nr 312 / 09 Rady Miasta Zgorzelec z dnia 07 października 2009 roku w sprawie uchwalenia zmiany Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego Dzielnicy Ujazd Południe w Zgorzelcu w rejonie ul. Sulikowskiej. Uchwała Nr 329 / 09 Rady Miasta Zgorzelec z dnia 30 listopada 2009 roku w sprawie uchwalenia Zmiany Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego dzielnicy Zgorzelec Północ w rejonie ul. Lubańskiej – ul. Ks. Kozaka – ul. Groszowej – ul. Fabrycznej w Zgorzelcu. Uchwała Nr 385/ 10 Rady Miasta Zgorzelec z dnia 08 czerwca 2010 roku w sprawie uchwalenia zmiany Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego Dzielnicy Ujazd Południe w Zgorzelcu w rejonie ul. Orzeszkowej. Uchwała Nr 399/10 Rady Miasta Zgorzelec z dnia 07 lipca 2010 roku w sprawie uchwalenia zmiany Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego Dzielnicy Ujazd Południe w Zgorzelcu w rejonie ul. Łużyckiej i Górnowiejskiej w Zgorzelcu. Uchwała Nr 400/10 Rady Miasta Zgorzelec z dnia 07 lipca 2010 roku w sprawie uchwalenia zmiany Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego Dzielnicy Zgorzelec Północ w Zgorzelcu w rejonie ul. Słowiańskiej w Zgorzelcu. Uchwała Nr 426/10 Rady Miasta Zgorzelec z dnia 28 października 2010 roku w sprawie uchwalenia zmiany Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego Dzielnicy Zgorzelec Północ w Zgorzelcu w rejonie ul. Lubańskiej w Zgorzelcu. Uchwała Nr 6/10 Rady Miasta Zgorzelec z dnia 29 grudnia 2010 roku w sprawie uchwalenia zmiany Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego Zgorzelec Wschód obszaru pomiędzy ul. Bohaterów II AWP a linią kolejową w Zgorzelcu. Uchwała Nr 73/11 Rady Miasta Zgorzelec z dnia 21 czerwca 2011 roku w sprawie uchwalenia zmiany Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego Obszaru Śródmieście w Zgorzelcu w rejonie ul. Langiewicza i ul. Traugutta. Zarządzenie Nr 703/70/06 Burmistrza Miasta Zgorzelec z dnia 08 maja 2006 roku w sprawie zasad i regulaminu udzielania pożyczek dla wspólnot mieszkaniowych i właścicieli budynków wielomieszkaniowych na sfinansowanie kosztów remontu części wspólnych nieruchomości mieszkalnych z późniejszymi zmianami: Zarządzenie Burmistrza Miasta Zgorzelec Nr 45/25/07 z dnia 27 lutego 2007 roku, Zarządzenie Burmistrza Miasta Zgorzelec Nr 205/185/07 z dnia 24 września 2007 roku, Zarządzenie Burmistrza Miasta Zgorzelec Nr 424/160/08 z dnia 06 sierpnia 2008 roku, Zarządzenie Burmistrza Miasta Zgorzelec Nr 513/19/09 z dnia 11 lutego 2009 roku, Zarządzenie Burmistrza Miasta Zgorzelec Nr 196/182/11 z dnia 14 grudnia 2011 roku, Zarządzenie Burmistrza Miasta Zgorzelec Nr 252/52/12 z dnia 28 marca 2012 roku. Uchwała Nr 196/2012 Rady Miasta Zgorzelec z dnia 27 marca 2012 roku w sprawie zasad i trybu udzielania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków; Uchwała Nr 207/2012 Rady Miasta Zgorzelec z dnia 24 kwietnia 2012 roku w sprawie zmiany uchwały Nr 196/2012 Rady Miasta Zgorzelec z dnia 27 marca 2012 roku w sprawie zasad i trybu udzielania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków.

12

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

4. KRAJOWE PROGRAMY ZABYTKÓW W POLSCE

I

STRATEGIE

ZWIĄZANE

Z

OCHRONĄ

4.1.Założenia wynikające z Krajowego Programu Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami Opracowanie Krajowego Programu Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami jest ustawowym obowiązkiem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W dostępnych dokumentach najważniejsze pod względem merytorycznym są zasady postępowania konserwatorskiego:  zasada primum non nocere.  zasada maksymalnego poszanowania oryginalnej substancji zabytku i wszystkich jego wartości (materialnych i niematerialnych),  zasada minimalnej niezbędnej ingerencji (powstrzymywania się od działań niekoniecznych),  zasada, zgodnie z którą usuwać należy to (i tylko to), co na oryginał działa niszcząco,  zasada czytelności i odróżnialności ingerencji,  zasada odwracalności metod i materiałów,  zasada wykonywania wszelkich prac zgodnie z najlepszą wiedzą i na najwyższym poziomie. Zasady powyższe dotyczą i winny obowiązywać nie tylko konserwatorów zajmujących się technologiczną stroną restauracji dzieł sztuki lub urbanistów, ale również pracowników urzędów konserwatorskich czy też pracowników samorządów, zwłaszcza w zakresie opiniowania i przyznawania środków na realizację programów i projektów związanych z ochroną zabytków. W tezach do Krajowego Programu Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami wyznaczone zostały następujące cele działań: 1. W zakresie uwarunkowań ochrony i opieki nad zabytkami:  Pełna ocena stanu krajowego zasobu zabytków nieruchomych. Określenie kategorii i stopnia zagrożeń.  Pełna ocena stanu krajowego zasobu zabytków ruchomych. Określenie kategorii i stopnia zagrożeń.  Pełna ocena stanu krajowego zasobu dziedzictwa archeologicznego. Określenie kategorii i stopnia zagrożeń oraz wyznaczenie stref o szczególnym zagrożeniu dla zabytków archeologicznych.  Objęcie skuteczną i zorganizowaną ochroną przynajmniej najcenniejszych zabytków techniki.  Pełna ocena stanu krajowego zasobu pomników historii i obiektów wpisanych na listę światowego dziedzictwa. Określenie kategorii i stopnia zagrożeń.  Ocena stanu służb i możliwości wypełniania całokształtu zadań związanych z ochroną i opieką nad zabytkami.  Ocena stanu i stopnia objęcia opieką zabytków w poszczególnych kategoriach. Doskonalenie i rozwijanie oraz podnoszenie efektywności i skuteczności instytucjonalnej i społecznej ochrony i opieki nad zabytkami. 13

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015



Udoskonalenie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych w zakresie ochrony i opieki nad dziedzictwem kulturowym i zabytkami.

2 W zakresie działań o charakterze systemowym:  Powiązanie ochrony zabytków z polityką ekologiczną, ochrony przyrody, architektoniczną i przestrzenną, celną i polityką bezpieczeństwa państwa.  Realizacja powszechnych tendencji europejskich i światowych do rozszerzania pola ochrony na całe dziedzictwo kulturowe obejmujące dobra kultury i natury (World Cultural and Natural Heritage).  Przygotowanie strategii ochrony dziedzictwa kulturowego wytyczającej główne założenia koncepcji ochrony w Polsce. Wprowadzenie jej do polityk sektorowych we wszystkich dziedzinach i na wszystkich poziomach zarządzania i gospodarowania. 3 W zakresie systemu finansowania:  Stworzenie sprawnego systemu finansowania ochrony i opieki konserwatorskiej. 4 W zakresie dokumentowania, monitorowania i standaryzacji metod działania:  Tworzenie systemu i stale aktualizowanych, elektronicznych baz informacji o zasobach i stanie zabytków w Polsce i ich dokumentacji. Stworzenie warunków do realizacji ustawowego obowiązku dokumentowania wszystkich prac, przy wszystkich grupach i typach obiektów zabytkowych.  Gromadzenie stale aktualizowanej wiedzy o stanie zachowania, postępach i wynikach prac konserwatorskich i restauratorskich, zagrożeniach, prawidłowości zarządzania i bezpieczeństwie użytkowania obiektów zabytkowych oraz o innych formach ochrony dziedzictwa.  Wypracowanie i wprowadzenie szczegółowych zasad ochrony dziedzictwa w planach zagospodarowania przestrzennego. Wypracowanie standardów zagospodarowania i estetyki zabytkowych przestrzeni publicznych. 5 W zakresie kształcenia i edukacji:  Utrzymanie i doskonalenie dotychczas wypracowanego systemu kształcenia w dziedzinie konserwacji i ochrony. Zorganizowanie systemu podnoszenia kwalifikacji w każdej grupie zawodowej pracującej na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego.  Kształcenie społeczeństwa w duchu poszanowania dla autentyzmu oraz wartości materialnych i niematerialnych wspólnego, wielokulturowego dziedzictwa. Budowanie klimatu społecznego zrozumienia i akceptacji dla idei ochrony i dawności zabytków odczytywanych jako źródło tożsamości, wiedzy i dumy z przeszłości, tradycji, wiedzy o sposobie życia i pracy przodków.  Upowszechnianie wśród właścicieli i użytkowników obiektów zabytkowych znajomości zasad konserwatorskich, zasad etyki i profilaktyki konserwatorskiej. Tworzenie mechanizmów ekonomicznych sprzyjających prawidłowemu traktowaniu obiektów zabytkowych. 6 W zakresie współpracy międzynarodowej:  Wzmocnienie obecności Polski w światowym i europejskim środowisku działającym na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i promocja polskich osiągnięć w tej dziedzinie. 14

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015



Oparcie działań na pojęciu wspólnego dziedzictwa kultury ludzkości. Troska o ochronę polskiego dziedzictwa kulturowego za granicą.

Uwaga: Prace nad Krajowym Programem nie zostały jeszcze ukończone, dostępne publicznie są jedynie przedstawione powyżej tezy. 4.2.Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004-2013 Rada Ministrów przyjęła w dniu 21 września 2004 roku Narodową Strategię Rozwoju Kultury na lata 2004-20136. W dokumencie przeprowadzono analizę problematyki związanej z samym pojęciem kultura, jak również dokonano diagnostyki funkcjonowania infrastruktury kulturalnej w Polsce. W celu określenia strategii zarządzania kulturą oraz możliwości jej rozwoju w oparciu o wykorzystanie funduszy strukturalnych Unii Europejskiej wyznaczono cel strategiczny, którym jest: „zrównoważenie rozwoju kultury w regionach”. Działania cząstkowe są m.in. związane z zachowaniem dziedzictwa kulturowego oraz z aktywną ochroną zabytków. Strategia została stworzona centralnie dla obszaru całej Polski. Określa spójne działania horyzontalne, realizowane w regionach. W Narodowej Strategii Rozwoju Kultury określono 5 Programów Narodowych. Narodowy Program Kultury „Znaki Czasu” Narodowy Program Kultury „Promocja Czytelnictwa i Rozwój Sektora Książki” Narodowy Program Kultury „Rozwój Instytucji Artystycznych” na lata 2004-2013 Narodowy Program Kultury Wspierania Debiutów i Rozwoju Szkół Artystycznych „Maestria” na lata 2004-2013 5. Narodowy Program Kultury „Ochrona Zabytków i Dziedzictwa Kulturowego” na lata 2004 -2013 1. 2. 3. 4.

Programem związanym z aktywną ochroną i zachowaniem dziedzictwa kulturowego w tym obiektów zabytkowych jest Narodowy Program Kultury „Ochrona Zabytków i Dziedzictwa Kulturowego” na lata 2004-2013. Celem strategicznym Programu jest intensyfikacja i upowszechnienie dziedzictwa kulturowego oraz kompleksowa poprawa stanu zachowania zabytków nieruchomych. Priorytet Programu odnosi się do aktywnego zarządzania zasobem stanowiącym materialne dziedzictwo kulturowe oraz ma na uwadze dostosowanie sfery ochrony zabytków do rzeczywistości gospodarczej. Niezbędna w tym zakresie jest poprawa warunków prawnych, instytucjonalnych i organizacyjnych w sferze ochrony zabytków jak i stworzenie odpowiednich warunków dla potencjalnych inwestorów. W tym celu konieczna jest konsultacja ze środowiskami konserwatorskimi, właścicielami zabytków, a także z ewentualnymi partnerami wdrażającymi zaproponowany system, a następnie wystąpienie z inicjatywami ustawodawczymi przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

6

Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004-2013, Ministerstwo Kultury na: http://www.mrr.gov.pl/ rozwój_regionalny/poziom_krajowy/polska_polityka_przestrzenna/zespol_realizacyjny_KPZK/Documents/4fac 4108437d4939b6940d8f79df2122NarodowaStrategiaRozwojuKultury.pdf

15

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

4.3.Uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020 Poszerzenie zakresu realizacji działań w odniesieniu do ochrony i zachowania dziedzictwa kulturowego sformułowano w Uzupełnieniu Narodowej Strategii Rozwoju Kultury 200420207. W dokumencie położono nacisk na kompleksową rewaloryzację zabytków w tym obiektów poprzemysłowych i powojskowych oraz ich adaptację na cele kulturalne, turystyczne, edukacyjne, rekreacyjne itp., a także na zwiększenie roli zabytków w zakresie rozwoju turystyki i przedsiębiorczości, inwentaryzację zabytków ruchomych i nieruchomych oraz promocję, budowę sieci informatycznych promujących kulturowe dziedzictwo regionów. Działania obejmują także rewitalizację zdegradowanych obszarów miejskich. Założenia Narodowej Strategii Kultury realizowane są w ramach 11 Programów Operacyjnych. Programy obejmują okres 2004-2020. Alokacja finansowa ze środków Ministra Kultury ogłaszana jest na każdy rok budżetowy. Program Operacyjny „Promocja twórczości” Program Operacyjny „Dziedzictwo kulturowe” Program Operacyjny „Promocja czytelnictwa” Program Operacyjny „Edukacja kulturalna i upowszechnianie kultury” Program Operacyjny „Obserwatorium kultury” Program Operacyjny „Promocja kultury polskiej za granicą” Program Operacyjny „Rozwój infrastruktury kultury i szkolnictwa artystycznego oraz wzrost efektywności zarządzania kulturą” 8. Program Operacyjny „Promesa Ministra Kultury” 9. Program Operacyjny „Media z kulturą” 10. Program Operacyjny „Rozwój inicjatyw lokalnych” 11. Program Operacyjny „Znaki Czasu” 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Istotnym dla omawianej problematyki jest Program Operacyjny Dziedzictwo Kulturowe8,oraz Program Operacyjny Promesa Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Program Operacyjny Dziedzictwo Kulturowe Celem strategicznym Programu jest intensyfikacja i upowszechnianie dziedzictwa kulturowego w tym szczególnie kompleksowa poprawa stanu zabytków nieruchomych. Cele cząstkowe Programu to:  poprawa stanu zachowania zabytków,  zwiększanie narodowego zasobu dziedzictwa kulturowego (w tym także dziedzictwa archeologicznego),  kompleksowa rewaloryzacja zabytków i ich adaptacja na cele inne niż kulturalne,  zwiększenie roli zabytków i muzealiów w rozwoju turystyki i przedsiębiorczości poprzez tworzenie zintegrowanych narodowych produktów turystycznych,

7

Uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020, Ministerstwo Kultury, Warszawa 2005, na: http://bip.mkidn.gov.pl/media/docs/050617nsrk-uzupelnienie.pdf 8 Program jest zgodny z Narodowym Programem Kultury „Ochrona Zabytków i Dziedzictwa Kulturowego” na lata 2004-2013.

16

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

 poprawa warunków instytucjonalnych, prawnych i organizacyjnych w zakresie ochrony zabytków i ich dokumentacji,  zabezpieczenie zabytków, muzealiów i archiwaliów przed skutkami klęsk żywiołowych, kradzieżami i nielegalnym wywozem za granicę oraz na wypadek sytuacji kryzysowych i konfliktu zbrojnego. Cele Programu realizowane są w ramach 2 Priorytetów: 1. Rewaloryzacja zabytków nieruchomych. 2. Rozwój i konserwacja kolekcji muzealnych. W ramach Priorytetu I realizowane będą zadania:  rewitalizacja historycznych obszarów miejskich,  rewitalizacja, rewaloryzacja, konserwacja, renowacja, modernizacja i adaptacja na cele inne niż kulturalne historycznych obiektów i zespołów zabytkowych wraz z ich otoczeniem, w tym zespołów fortyfikacyjnych oraz budowli obronnych, parków i ogrodów,  rewaloryzacja i konserwacja zabytków budownictwa drewnianego,  rewaloryzacja i konserwacja zabytków romańskich,  rewaloryzacja zabytkowych cmentarzy oraz renowacja, ochrona i zachowanie miejsc pamięci i martyrologii w kraju i za granicą,  prowadzenie badań archeologicznych i zabezpieczanie zabytków archeologicznych,  konserwacja zabytków ruchomych (nie wchodzących w skład zasobów muzealnych), w tym w szczególności wystroju i historycznego wyposażenia kościołów w kraju i za granicą,  dokumentowanie zabytków (w tym badania naukowe i inwentaryzacja) w kraju i za granicą,  zabezpieczenie przed skutkami klęsk żywiołowych, zniszczeniem, kradzieżą i nielegalnym wywozem zagranicę zabytków ruchomych i nieruchomych,  ochrona zabytków na wypadek sytuacji kryzysowych i konfliktu zbrojnego,  rewaloryzacja oraz prace remontowe i konserwatorskie w zabytkach polskich lub z Polską związanych, znajdujących się poza granicami kraju. Priorytet II związany jest z poszerzeniem kolekcji muzealnych poprzez zakup dzieł sztuki, starodruków archiwaliów, konserwację muzealiów, archiwaliów w tym starodruków, wspieranie rozwoju muzealnych pracowni konserwatorskich. Program Operacyjny Promesa Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Program Operacyjny ma na celu efektywne wykorzystanie środków europejskich na rzecz kultury. Dofinansowanie otrzymają projekty obejmujące działania z zakresu ochrony i zachowania dziedzictwa kulturowego, budowy, rozbudowy i modernizacji infrastruktury kulturalnej, infrastruktury szkół i uczelni artystycznych 9.

9

Program jest przedstawiony na s. 75 niniejszego opracowania w odniesieniu do możliwości finansowania zadań z zakresu ochrony i zachowania dziedzictwa kulturowego

17

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

5. ODNIESIENIA PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA MIASTA ZGORZELEC 2012 - 2015 WZGLĘDEM WOJEWÓDZKICH DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH 5.1.Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego do 2020 roku Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego do 2020 roku została przyjęta przez Sejmik Województwa Dolnośląskiego Uchwałą nr XLVIII/649/2005 z dnia 30 listopada 2005 roku. W Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego do 2020 roku misję regionu zdefiniowaną następująco: Dolny Śląsk to region, który łączy Polskę z Europą. Strategia określa główne cele rozwoju województwa i działania samorządu wojewódzkiego zmierzające do wspierania społeczno-gospodarczego rozwoju regionu, wzmocnienia jego konkurencyjności, wzrostu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej. W analizie SWOT wskazano mocne oraz słabe strony odnoszące się m.in. do zasobów dziedzictwa kulturowego Dolnego Śląska. Do mocnej strony regionu zakwalifikowano:  wartości kulturowe o znaczeniu europejskim (zabytki, zespoły pałacowo-klasztorne)  liczne zasoby zabytkowe oraz pamiątki historyczne takie jak: obiekty architektury i budownictwa, muzea i skanseny, stanowiska archeologiczne, miejsca pielgrzymkowe, obiekty martyrologii, imprezy kulturalne i turystyczne ,  występowanie najwyższej klasy miejskich zespołów zabytkowych oraz zabytków pocysterskich o znaczeniu międzynarodowym, atrakcyjnych dla turystów zagranicznych,  relatywnie gęsta sieć miast o interesującej historycznie zabudowie, która stanowić może dobrą bazę małych regionalnych centrów rozwoju. Słabą stroną regionu jest:  zły stan techniczny wielu zabytków, głównie rezydencjonalnych obniżających ich atrakcyjność turystyczną,  brak ładu przestrzennego w zagospodarowania miejscowości, obszarów i tras komunikacyjnych oraz niski poziom estetyki otoczenia na terenach mieszkaniowych,  brak tras systemowych np. zwiedzania obiektów architektury przemysłowej, drewnianej architektury przysłupowej,  powszechny brak informacji turystycznej, głównie oznakowania tras, kierunków i obiektów do zwiedzania w dużych i średnich miastach. Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego do 2020 roku10 dzieli się na trzy sfery: gospodarczą, przestrzenną i społeczną. Opieka i ochrona dziedzictwa kulturowego została uwzględniona w sferze przestrzennej i społecznej. Celem sfery przestrzennej jest zwiększenie spójności przestrzennej i infrastrukturalnej regionu i jego integracji z europejskimi obszarami wzrostu. Priorytet III zakłada poprawę ładu przestrzennego, harmonijności struktur przestrzennych. W ramach Priorytetu III uwzględniono działania związane z rewitalizacją obszarów zdegradowanych oraz działania dotyczące ochrony dziedzictwa kulturowego.

10

Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego, Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego, Wrocław 2005.

18

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

Za szczególnie istotne uznano rewitalizację obszarów m.in. poprzemysłowych, powojskowych oraz obszarów narażonych na klęski żywiołowe. Zagospodarowanie zdegradowanych obszarów ma przyczynić się do poprawy warunków życia jego mieszkańców. Działanie dotyczące Ochrony dziedzictwa kulturowego obejmuje przedsięwzięcia związane z opisem, ochroną oraz propagowaniem dziedzictwa kulturowego regionu z uwzględnieniem dorobku kulturowego mniejszości narodowych, etnicznych i religijnych. Celem sfery społecznej jest rozwijanie solidarności oraz postaw obywatelskich, twórczych i otwartych na świat. Priorytet II Umacnianie społeczeństwa obywatelskiego, rozwój kultury dotyczy optymalizacji infrastruktury kulturalnej, zwiększenia aktywności społecznej w obszarze kultury. Obejmuje pełną inwentaryzację infrastruktury kultury oraz wypracowanie rozwiązań umożliwiających jej efektywne wykorzystanie m.in. poprzez tworzenie zachęt do szerszego włączania się społeczeństwa regionu w kreowanie oraz odbiór kultury. Uwzględnione zostaną projekty nakierowane na modernizację i uzupełnienie bazy kulturalnej na Dolnym Śląsku. Kolejne Działanie w ramach Priorytetu II dotyczy umacniania społeczeństwa obywatelskiego oraz ochrony dziedzictwa cywilizacyjnego. Przedmiotem Działania jest inwentaryzacja dziedzictwa cywilizacyjnego regionu, budowa infrastruktury zapewniającej jego bezpieczeństwo, propagowanie go wśród mieszkańców oraz włączenie w programy kształcenia różnych typów szkół elementów wiedzy na ten temat 11. Wytyczenie misji w „Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego do 2020 roku Dolny Śląsk to region, który łączy Polskę z Europą jest zgodny z działaniami w zakresie promocji jak i zachowania dziedzictwa kulturowego miasta Zgorzelec ujętymi w Programie Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015. Biorąc pod uwagę szczególnie korzystne położenie geograficzne miasta Zgorzelec u styku trzech granic: Polski, Czech i Niemiec, miasto może stanowić centralny punkt wymiany kulturowej w zakresie materialnego i niematerialnego dziedzictwa oraz transgranicznej współpracy z jednostkami samorządu terytorialnego, organizacjami pozarządowymi, placówkami naukowymi w obszarze kultury. 5.2.Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Dolnośląskiego Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Dolnośląskiego 12 uchwalony został przez Sejmik Województwa Dolnośląskiego uchwałą nr XLVIII/873/2002 z dnia 30 sierpnia 2002 roku. Plan określa zasady organizacji struktury przestrzennej, w tym ochrony dziedzictwa kulturowego, stanowiącej niezbędny czynnik kształtujący tożsamość kulturową regionu. Proces ten realizowany jest w ramach celu strategicznego: „Ochrona dziedzictwa kulturowego - udostępnienie dziedzictwa kulturowego społeczeństwu i włączenie we współczesne struktury funkcjonalno-przestrzenne”. Za niezbędne uznano zachowanie odrębności kulturowej i środowiskowej regionu wynikającej z bogatej tradycji wielonarodowościowej. Działania obejmują odtworzenie wartości obszarów o najcenniejszych walorach krajobrazu historycznego, rehabilitację historycznie ukształtowanych kultur narodowych regionu w sferze materialnej i duchowej oraz udostępnienie dziedzictwa kulturowego społeczeństwu dla celów turystycznych i kulturotwórczych.

11

Przygotowywana jest aktualizacja Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego. Informacja zawarta na stronie Urzędu Marszałkowskiego: http://www.umwd.dolnyslask.pl/rozwoj/aktualizacja-strategii-rozwojuwojewodztwa-dolnoslaskiego/. 12 Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Dolnośląskiego, red.: E. Markowicz-Judycka, M. Zięba, J. Blachowski, Wrocław 2002.

19

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

Zasady realizacji celów zakładają kompleksowość działań rewaloryzacyjnych i ochronnych, łączenie ochrony środowiska kulturowego z ochroną środowiska przyrodniczego. W Planie ustalono strefy ochrony konserwatorskiej. Zgorzelec, jako założenie przestrzenne, został objęty strefą częściowej ochrony konserwatorskiej „B” 13. Ponadto miasto Zgorzelec w odniesieniu do hierarchii ośrodków został uznany za niezwykle istotny ośrodek miejski mający wpływ kulturalny i gospodarczy na otaczające go tereny. 5.3.Program Opieki nad Zabytkami Województwa Dolnośląskiego Program Opieki nad Zabytkami Województwa Dolnośląskiego obejmował realizację zadań od 2007 do 2011 roku. Obecnie nie został jeszcze opublikowany nowy tekst dokumentu. Należy monitorować stronę Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego 14. 6. RELACJE GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI WZGLĘDEM DOKUMENTÓW PROGRAMOWYCH I STRATEGICZNYCH MIASTA ZGORZELEC 6.1.Zaktualizowana Strategia Zrównoważonego Rozwoju Miasta Zgorzelec Zaktualizowana Strategia Zrównoważonego Rozwoju Miasta Zgorzelec15 została przyjęta Uchwałą Nr. 284/05 Rady Miasta Zgorzelec w dniu 28 czerwca 2005 roku. Strategia określa docelową wizję (obraz) miasta w perspektywie piętnastu lat. Wizja przyszłości miasta zdefiniowana jest w odniesieniu do zasad gwarantujących jego zrównoważony rozwój w pięciu sferach: środowiskowej, społecznej, gospodarczej, przestrzenno-technicznej, instytucjonalnej - brzmi następująco: Misją miasta jest optymalne zaspokojenie zbiorowych potrzeb jego mieszkańców przez wykonywanie zadań publicznych nie zastrzeżonych ustawowo dla samorządu wojewódzkiego, powiatowego oraz dla administracji rządowej i innych organów Państwa, z poszanowaniem środowiska i racjonalnym wykorzystaniem jego zasobów. Celem nadrzędnym rozwoju miasta Zgorzelec jest wysoka jakość życia jego mieszkańców. Problematyka dziedzictwa kulturowego została ujęta w szczegółowej analizie wizji, w której miasto Zgorzelec określono m.in. jako miasto dbające o swoje zabytki, historię wizerunek kulturowy, stanowiące centrum kultury i rozrywki, kultywujące swoją odrębność, ceniące bliskość Görlitz oraz współpracę z jego mieszkańcami. Zrównoważony rozwój przestrzenny miasta zakłada realizację zadań m.in. w zakresie odbudowy Przedmieścia Nyskiego zintegrowanego ze Starym Miastem w Görlitz 16, zagospodarowanie terenów i obiektów powojskowych. 13

Strefa :B” - strefę częściowej ochrony konserwatorskiej wyznacza się dla obszarów, w których elementy dawnego układu przestrzennego zachowały się w stosunkowo dobrym stanie, a krajobraz zachował swój historyczny charakter i harmonię. Obszary objęte strefą podlegają rygorom konserwatorskim w zakresie utrzymania zasadniczych elementów struktury przestrzennej i utrzymania istniejącej substancji zabytkowej. 14 www.umwd.dolnyslask.pl/kultura/program-opieki-nad-zabytkami 15 Zaktualizowana Strategia Zrównoważonego Rozwoju Miasta Zgorzelec, red.: J. Korzeń, E. Komorowska, J. Turakiewicz, T. Borys, Zgorzelec 2005. 16 Działania związane z rewitalizacją części obszaru Miasta Zgorzelec (Nr Z/2.02/III/3.3.1/288/04) w tym Przedmieścia Nyskiego obejmowały okres od 24 czerwca 2004 do 30 czerwca 2007 roku. W ramach Projektu zrealizowano: rewitalizację ulic wraz z infrastrukturą towarzyszącą: (ul. Wrocławska od skrzyżowania z ul. Henrykowską; ul. Daszyńskiego na odcinku od ul. Wrocławskiej do ul. Struga; ul. Nowomiejska; budowa drogi dojazdowej do Mostu Staromiejskiego), przebudowę kamienicy mieszkalnej zlokalizowanej przy ul. Daszyńskiego w Zgorzelcu, ob. Muzeum Łużyckie oraz przebudowę Bulwaru Greckiego i terenów zieleni

20

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec wpisuje się w zadania zdefiniowane w ramach celów szczegółowych, które uwzględniają ochronę środowiska przyrodniczego i kulturowego miasta Zgorzelec. Wytyczone działania zmierzają do poprawy wizerunku miasta m.in. poprzez odbudowę zdegradowanych obiektów zabytkowych, objęcie krajobrazową ochroną doliny Nysy, zagospodarowanie obiektów powojskowych jak i terenów zielonych umożliwiających rozwój rekreacji i turystyki. 6.2.Zmiana Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Zgorzelec W Zmianie Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Zgorzelec17 określono misję rozwoju miasta: 



miasto o harmonijnym rozwoju (na zasadach rozwoju zrównoważonego) – ośrodek o znaczeniu regionalnym dla zachodniej części województwa dolnośląskiego oraz ośrodek współpracy transgranicznej o wielofunkcyjnym charakterze działalności gospodarczej i przemysłowej, usługowej oraz logistycznej, miasto tworzące z miastem Görlitz ośrodek gospodarczy i społeczny o dużym znaczeniu dla Dolnego Śląska i Saksonii oraz dla współpracy Polski i Niemiec.

Definiując cele operacyjne uwzględniono działania m.in. w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego:  ustanowienie właściwych form ochrony obiektów architektonicznych, obszarów urbanistycznych i krajobrazowych o wartości kulturowej, zapewnienie warunków odpowiedniego ich wykorzystania oraz wzmocnienie ich przestrzennej i ekonomicznej rangi,  wypracowanie na terenach zainwestowanych czytelnych struktur przestrzennych poprzez rehabilitację zdegradowanych przestrzennie i funkcjonalnie terenów oraz zabudowanie „wewnętrznych” terenów niezainwestowanych na cele związane z administracją i usługami publicznymi, infrastrukturą i usługami dotyczącymi współpracy transgranicznej, W studium wyznaczono strefy ochrony konserwatorskiej w celu prawnej ochrony charakterystycznych elementów środowiska kulturowego. Wyznaczono ścisłą strefę ochrony konserwatorskiej „A” dla obiektów znajdujących się na terenie Przedmieścia Nyskiego. Teren ten został również objęty strefą ochrony archeologicznej „W”, w której ochroną konserwatorską objęto następujące elementy: nad Nysą Łużycką, w: Rewitalizacja części obszaru miasta Zgorzelec Nr Z/2.02/III/3.3.1/288/04, Prezentacja, Gmina Miejska Zgorzelec, slajd: 53. 17 Zmiana Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Zgorzelec stanowi zmianę Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Zgorzelec przyjęte uchwałami: Nr 404/02 Rady Miasta Zgorzelec z dnia 21 lutego 2002 roku, Nr 191/08 Rady Miasta Zgorzelec z dnia 8 lipca 2008 roku, Nr 309/09 Rady Miasta Zgorzelec z dnia 7 października 2009 roku, Nr 328/09 Rady Miasta Zgorzelec z dnia 30 listopada 2009, Nr 398/10 Rady Miasta Zgorzelec z dnia 7 lipca 2010 roku, Nr 72/2011 Rady Miasta w Zgorzelcu z dnia 21 czerwca 2011 roku.”, [w:] A. Luszka, P. Czuczwara, A. Niezabitowska, K. Matusiak, P. Łuciw, Zmiana Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Zgorzelec, Zgorzelec 2011, s . 4.

21

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

 obiekty i obszary zabytkowe wpisane do rejestru zabytków i objęte spisem konserwatorskim,  obiekty postulowane do wpisania do rejestru zabytków,  obiekty wpisane do gminnej ewidencji zabytków,  układ urbanistycznej historycznej zabudowy obejmujący: układy i zespoły budynków wzdłuż ul. Wrocławskiej i Daszyńskiego z historycznie ukształtowanymi liniami zabudowy, ciągi ulic, przejścia, Plac Pocztowy, charakterystyczne podziały na odrębne elewacje – w nawiązaniu do historycznych podziałów na działki,  ukształtowanie brył budynków, ich skale oraz szerokości frontów,  charakterystyczne terenowe formy zagospodarowania terenu,  charakterystyczne funkcje obiektów w kształtowaniu krajobrazu lub w kształtowaniu kompozycji urbanistycznej (z uwzględnieniem Starego Miasta w Görlitz) i wynikające stąd ich uformowanie i ekspozycje pełniące rolę dominant i zamknięć,  obiekty archeologiczne,  warunki właściwej ekspozycji układu zabytkowego Zgorzelec/Görlitz,  wglądy i ciągi widokowe. W studium wyznaczono strefę ochrony konserwatorskiej „B” ograniczonej oraz strefę „A” dla:  obszaru urbanistycznego miasta z XIX i XX wieku obejmującego układy monumentalnej zabudowy mieszkaniowej i użyteczności publicznej oraz zabudowy jednorodzinnej na terenie Śródmieścia,  założenia parku miejskiego,  fragmentu obszaru dzielnicy Ujazd. Działania określone w Programie Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec związane z aktywną ochroną dziedzictwa kulturowego w tym substancji zabytkowej powinny uwzględniać wyszczególniony w Studium zakres elementów podlegających ochronie konserwatorskiej: cechy stylistyczne obiektów i układów urbanistycznych dotyczące formy, wielkości, kompozycji architektonicznej i przestrzennej, proporcji, rozwiązania materiałowe względem całości obiektu oraz jego szczegółów architektonicznych. Na terenach znajdujących się w strefach ochrony konserwatorskiej przyjęto zasady dotyczące ich zagospodarowania i przekształcania obejmujące m.in. likwidację obiektów dysharmonizujących układ przestrzenny, modernizację i przebudowę z zachowaniem walorów historycznych, odtwarzanie utraconych wartości, rekonstrukcję terenów zdegradowanych przestrzennie, ochronę obiektów zabytkowych18.

18

Obiektem objętym szczególną ochroną konserwatorską jest Miejski Dom Kultury. Jego ochrona wiąże się z zakazem rozbudowy, przebudowy oraz z zachowaniem oryginalnych elementów architektonicznych. [w:] A. Luszka, P. Czuczwara, A. Niezabitowska, K. Matusiak, P. Łuciw, Zmiana Studium, s. 39.

22

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

6.3.Zintegrowany Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Zgorzelec na lata 2007-2015 Zintegrowany Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Zgorzelec na lata 2007-201519 jest dokumentem strategicznym, którego realizacja obejmuje okres od 2007 do 2015 roku. Głównym celem strategicznym Programu jest: Stworzenie warunków do jakościowego rozwoju obszaru przeznaczonego do rewitalizacji na terenie miasta Zgorzelec. W dokumencie określono trzy cele szczegółowe: 1. Przeciwdziałanie marginalizacji i zmniejszenie niekorzystnych zjawisk społecznych wśród mieszkańców obszaru wsparcia. 2. Wykorzystanie potencjału kulturowego i turystycznego terenów wyznaczonych do rewitalizacji. 3. Wzrost jakości przestrzeni publicznej poprzez ożywienie społeczno-gospodarcze i poprawę estetyki wyznaczonego obszaru. Teren rewitalizacji określony w Zintegrowanym Lokalnym Programie Rewitalizacji Miasta Zgorzelec na lata 2007-2015 obejmuje obszar o powierzchni 48,3 ha, co stanowi 3,05 % ogólnej powierzchni miasta Zgorzelec. Obszar wsparcia zlokalizowany jest w środkowozachodniej części miasta, do którego należą tereny położone w dzielnicy Śródmieście. Od strony zachodniej rewitalizowany obszar graniczy z Nysą Łużycką. Północna część obszaru łączy się z częścią centralną poprzez ulicę Daszyńskiego. W centralnej i wschodniej części obszar rewitalizowany stanowią tereny, które można określić mianem „Zgorzeleckiej Starówki”. Linię graniczną obszaru z północy na południe wyznaczają ulice: Sienkiewicza, Langiewicza, Plater, Dąbrowskiego, Domańskiego i Staszica. Część południowa obszaru wsparcia to zieleń miejska. Granica południowa obszaru wsparcia, przebiega wzdłuż ogródków działkowych zlokalizowanych pomiędzy ulicami: Parkową i Krupińskiego. Na obszarze wsparcia istnieje zwarty obszar zieleni miejskiej składający się z Parku im. Andrzeja Błachańca, Parku Nadnyskiego i Skweru ks. J. Popiełuszki.

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015 jako priorytetowe określa inwestycje wynikające z Zintegrowanego Lokalnego Programu Rewitalizacji Miasta Zgorzelec na lata 2007-2015 planowane do realizacji oraz będące w trakcie realizacji.

19

A. Helik, Zintegrowany Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Zgorzelec na lata 2007-2015, Urząd Miasta Zgorzelec WFR, Zgorzelec 2007.

23

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

Zadania planowane do realizacji:  Zagospodarowanie terenu w obrębie ulicy Daszyńskiego "Arkadia" z przeznaczeniem na urządzenie placu miejskiego wraz z modernizacją ciągu pieszojezdnego i zagospodarowaniem podwórka przy ul. Wolności. Działania obejmują okres: od 2009 –2013 roku. Inwestycja obejmuję rewitalizację placu zlokalizowanego przy ulicy Daszyńskiego, tzw. Arkadia. Wykonany zostanie ciąg pieszo-jezdny łączący wewnętrzne podwórko przy ulicy Wolności z ulicą Daszyńskiego. Planowany do realizacji projekt zlokalizowany jest w centrum miasta pomiędzy ulicami: Daszyńskiego, Wolności, Piłsudskiego i Partyzantów.  Rewitalizacja podwórek w obszarze Śródmieścia. Działania obejmują okres: od 2009 –2013 roku. W ramach projektu zostaną zagospodarowane podwórka wewnętrzne znajdujące się w centralnej części obszaru wsparcia. Tereny te znajdują się w następujących kwartałach ulic: Bohaterów Getta-Langiewicza-Sienkiewicza-Okrzei, Boh. II Armii WP-Armii KrajowejChrobrego. Planuje się wykonanie nowych placów zabaw dla dzieci, co najmniej dwóch małych, wewnętrznych i ogólnodostępnych boisk sportowych, wymianę i uzupełnienie ławek, oświetlenia, koszy na śmieci. Obecnie podwórka są w bardzo złym stanie technicznym, boiska sportowe nie spełniają norm związanych z bezpieczeństwem, w wielu wypadkach brak infrastruktury przestrzeni publicznej.  Strefy rekreacji w Parku Błachańca. Działania obejmują okres: od 2009 –2013 roku. W południowej części obszaru planowanego do rewitalizacji w sąsiedztwie Miejskiego Domu Kultury znajduje się największy obszar zieleni miejskiej - Park Błachańca. Korzystna lokalizacja parku w centrum miasta oraz walory krajobrazowo zapewniają dużą liczbę zwiedzających, szczególnie wśród osób starszych i rodziców z dziećmi. Realizacja zadania dotyczy budowy dwuczęściowego placu zabaw, spełniającego wymogi bezpieczeństwa, dostosowanego do potrzeb rekreacyjnych zarówno dzieci jak i rodziców. Przedsięwzięcie obejmuje m.in. zakup i zamontowanie urządzeń zabawowo-rekreacyjnych, piaskownic, ławek.  Przebudowa zabytkowego skweru (zieleńca) im. ks. Jerzego Popiełuszki w Zgorzelcu. Działania obejmują okres: od 2008 –2013 roku. Przedmiotem projektu są prace konserwatorskie na terenie skweru im. ks. Jerzego Popiełuszki zlokalizowanego w bezpośrednim sąsiedztwie Nysy Łużyckiej oraz granicy polsko-niemieckiej. Obecnie, zdegradowany obszar, liczne ubytki w infrastrukturze oraz zdewastowana roślinność kształtują nieestetyczny i nieatrakcyjny wygląd. Odrestaurowany i zabezpieczony skwer będzie ważnym elementem wizerunku miasta oraz potencjalnym miejscem imprez kulturalnych, rozrywkowych o znaczeniu lokalnym, regionalnym i międzynarodowym.

24

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

Ogólne zalecenia:  wymiana nawierzchni na wszystkich ciągach komunikacyjnych,  wymiana krawężników,  wycinka dziko rosnących krzewów,  przycinka drzew wokół parku,  nowe nasadzenia roślin i krzewów (szczególnie od strony północno-zachodniej),  stworzenie nowego układu ścieżek na całym terenie (z uwzględnieniem potrzeb komunikacyjnych do pobliskiego osiedla),  zaprojektowanie nowych elementów małej architektury (ławki, kosze na śmieci, stojaki na rowery). Zadania w trakcie realizacji  Rewitalizacja Śródmieścia - II etap. Działania obejmują okres od 2008-2012 roku Rewitalizacja obejmuje ciąg ulic: Daszyńskiego odcinek od ulicy Struga do skrzyżowania z ulicą Piłsudskiego, ul. Kościuszki. W tym rejonie miasta ulica Daszyńskiego jest podstawowym elementem układu komunikacyjnego. W ramach prac projektowych dotychczasowy układ komunikacyjny ulic nie ulega zmianie. Modernizacja i przebudowa jezdni dotyczy następujących elementów:  przebudowa jezdni: odcinkowe zmiany szerokości jezdni, zmiana rodzaju nawierzchni z bitumicznej na kostkę kamienną,  przebudowa chodników: zmiany ich szerokości oraz nawierzchni z bitumicznej na elementy drobnowymiarowe: płyty kamienne i kostkę kamienną, wyznaczenie dodatkowych miejsc postojowych, przebudowa istniejącego oświetlenia,  zaprojektowanie obiektów małej architektury, szczególnie obiektów użytkowych służących odpoczynkowi, rekreacji codziennej i utrzymaniu porządku, lokalizacji zieleni,  zagospodarowanie dwóch wewnętrznych podwórek przyległych do ulicy Daszyńskiego, wykonanie dwóch bezpiecznych i nowoczesnych placów zabaw dla najmłodszych. W Zintegrowanym Lokalnym Programie Rewitalizacji Miasta Zgorzelec na lata 2007-2015 ujęto projekty, których realizacja została już ukończona. Należą do nich: Modernizacja i wyposażenie budynku Miejskiego Domu Kultury Działania obejmowały okres: od 2009-2011 roku. W ramach projektu przystosowano budynek zabytkowy do pełnienia funkcji publicznych zamontowano windę dla osób niepełnosprawnych. Zakres prac renowacyjnych obejmował również wymianę stolarki okiennej, remont pomieszczeń w tym modernizację sieci elektrycznej i instalacji wodno-kanalizacyjnej. Miejski Dom Kultury został wyposażony w fortepian, piec do wypalania ceramiki, sprzęt oświetleniowo, nagłaśniający Realizacja projektu rozpoczęła się 29 grudnia 2009 rok, a zakończyła 30 września 2011 roku.  Zagospodarowanie terenów przy ulicy Parkowej dla potrzeb sportu i rekreacji. Działania obejmowały okres: od 2009-2011 roku. 25

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

W ramach projektu wykonano kompleks wielofunkcyjnych i ogólnodostępnych boisk sportowych zlokalizowanych w bezpośrednim sąsiedztwie Miejskiego Domu Kultury, Skweru (zieleńca) im. ks. Jerzego Popiełuszki i Parku Błachańca.  Modernizacja ulicy Langiewicza. Działania obejmowały okres: od 2009-2011 roku. Głównym elementem projektu było wykonanie nowych ciągów komunikacyjnych i miejsc parkingowych. Ponadto uzupełniono lub wymieniono elementy małej architektury. 6.4.Wieloletnia Prognoza Finansowa Miasta Zgorzelec na lata 2012-2022 Wieloletnia Prognoza Finansowa Miasta Zgorzelec na lata 2012-2022 została przyjęta Uchwałą Nr 152/2011 Rady Miasta Zgorzelec z dnia 29 grudnia 2011 roku z późniejszymi zmianami (Uchwała Nr 178/2012 z 26 stycznia 2012 roku, Uchwała Nr 193/2012 z 27 marca 2012 roku, Uchwała Nr 205/2012 z 24 kwietnia 2012 roku, Uchwała Nr 211/2012 z 28 maja 2012 roku, Uchwała Nr 219/2012 z 26 czerwca 2012 roku, Zarządzenie Nr 299/99/12 Burmistrza Miasta Zgorzelec z 29 czerwca 2012 w sprawie zmian do Wieloletniej Prognozy Finansowej Miasta Zgorzelec na lata 2012-2022). Wieloletnia Prognoza Finansowa Miasta Zgorzelec na lata 2012-2022 zawiera wykaz przedsięwzięć realizowanych w latach 2012-2015 oraz określa nakłady finansowe i limity. W Wieloletniej Prognozie Finansowej Miasta Zgorzelec na lata 2012-2022 realizację następujących przedsięwzięć:

ujęto

 Edukacja ekologiczna szansą na zachowanie potencjału środowiskowego Zgorzelca. Modernizacja zabytkowego Parku Nadnyskiego w Zgorzelcu. Działania obejmują okres: od 2012-2013 roku. Projekt zakłada modernizację zabytkowego Parku Nadnyskiego. Na pięciu hektarach powstaną ścieżki piesze, rowerowe, placyki postojowe dla rowerzystów i spacerowiczów, elementy małej architektury. W ramach zadania wykonane zostaną ścieżki związane z edukacją ekologiczną. Wzdłuż traktów ustawione będą tablice informacyjne dotyczące roślin i zwierząt. Prace obejmują również korektę szaty roślinnej, pielęgnację drzewostanu, zaprojektowanie pasu nadrzecznego oraz remont muru kamiennego wzdłuż ścieżki łączącej Bulwar Grecki z ul. Cienistą.  Modernizacja chodnika ul. Powstańców Śląskich. Działania obejmują okres: od 2011-2013 roku.  Modernizacja drogi ul. Pogodna. Działania obejmują okres: od 2011-2013 roku.  Modernizacja nawierzchni drogi ul. Rubinowa. Działania obejmują okres: od 2011-2013 roku.  Modernizacja ul. Morcinka. Działania obejmują okres: od 2011-2013 roku. 26

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

7. HISTORIA MIASTA ZGORZELEC 7.1.Położenie geograficzne i uwarunkowania topograficzne. Miasto Zgorzelec położone jest w południowo-zachodniej Polsce na prawym brzegu Nysy Łużyckiej w Obniżeniu Żytawsko-Zgorzeleckim. Krainą historyczną miasta są Łużyce Górne. Od strony zachodniej miasto graniczy z Republiką Federalną Niemiec, od strony południowej miejscowość otacza zachodni skraj Sudetów: Góry Izerskie oraz Pogórze Izerskie, od strony północnej Puszcza Zgorzelecka. Współrzędne geograficzne miasta to: szerokość geograficzna 51.149 o N, długość geograficzna 15.009o . 7.2.Geneza nazwy miasta Zgorzelec Po raz pierwszy nazwa Zgorzelec pojawia się w dokumencie wystawionym przez cesarza Henryka IV w 1071 roku. Na podstawie tego dokumentu władca przekazał biskupowi miśnieńskiemu Benonowi 8 łanów królewskich w „Villa Goreliz”. Osada20 pierwotnie była lennem niejakiego Ozera, który z pochodzenia był Słowianinem lub Niemcem. Został on skazany na karę śmierci. Chociaż wyroku nie wykonano, wszystkie jego dobra zostały skonfiskowane przez króla. Kolejna wzmianka dotycząca nazwy miejscowości znajduje się w źródłach czeskich, które opisując panowanie księcia Sobiesława w latach 1125 – 1140 nadmieniają, że w roku 1126 oraz 1131 książe kazał wznieść fortyfikacje nad brzegiem Nysy Łużyckiej 21. Spalony Drenow (Drzewniow) odbudowano jako gród Yzcorelik (Yzcorzelik). Ponadto kronika Czechów wymienia nazwę grodu Yzcorelik w powiązaniu z innymi ważnymi grodami znajdującymi się na granicy czeskiej: Primda, Tachov, Kłodzko. Nazwa Drewnow przetrwała w zniemczonym brzmieniu Hainwald. Takie miano nosi uliczka nieopodal kościoła św. Piotra w Görlitz. W późniejszych dokumentach pojawia się nazwa miejscowości: Gorlic (1238), Zgorlitz (1241), Goerlitcz, Goerlitz (1266), Gorlitcz (1303), Gorlitz (1322), Gerlicz (1378), Gurlicz (1384, 1456), Garlicz (1429), Gorlicze (1430), Gorlitcz (1434, 1475), Gorlitz (1443), Gorlitzsch (1488), Gorlytz (1511). Formy zlatynizowane pochodzące z XIV i XV wieku to: Gorlicium, Gorlicensis, Gorliczensis czy Gorlicia 22. W Polsce Szlacheckiej nadnyski gród nazywano zazwyczaj Gierlicz, Gerlicz i Gorlic. W XIX wieku notowano wiele spolszczeń tej nazwy: Gorlice(1813), Zgórzelec, Zgorzelica (1847), Gorlicz (1895)23. Nazwa miasta jest zapewne nazwą kulturową i pochodzi od czasownika „goreti” tj. gorzeć, palić, płonąć24. Nawiązuje do tradycyjnego sposobu pozyskiwania ziemi przez osadników poprzez wypalanie połaci lasu techniką żarową.

20

Wcześniej położenie „Villa Goreliz” wiązano z usytuowaniem owalnej osady słowiańskiej, którą przypuszczalnie lokalizowano przy dawnych ulicach Kleine i Groβe Wallstraβe. Obecnie przyjmuje się obszar południowego płaskowyżu, wokół ulic Karpfengrund i Nikolaistraβe. [w:] I. Anders, Trakt via regia i początki miasta Görlitz, [w:] Via Regia. 800 lat na wspólnej drodze. Katalog III Saksońskiej Wystawy Krajowej, red. R. Enke, K. Zinnow, J. Wojnicz, Dresden 2011, s. 44. 21 W. Bena, Jak dawniej Zgorzelec nazywano, [w:] Szkice Górnołużyckie, red.: W. Bena, U. Zubrzycka, P. Zubrzycki, t. 1, Zgorzelec 2003, s. 17. 22 Tamże, s. 17. 23 W. Bena, Przewodnik Zgorzelec-Görlitz, Bydgoszcz [200_], s. 1. 24 W. Bena, Polskie Górne Łużyce, Zgorzelec 2003, s. 501.

27

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

7.3.Historia starożytna Na terenie Górnych Łużyc najstarszy ślad człowieka pochodzi ze starszej epoki kamienia tzw. paleolitu. Jest to fragment ostrza kamiennego sprzed około 40 000 lat, odnaleziony w Budziszynie25. Dalsze ślady bytności człowieka na tych terenach pochodzą ze schyłku starszej epoki kamienia (ok. 12 - 10 tys. lat p. n. e.). Ludzie ci zajmowali się myślistwem, zbieractwem, rybołówstwem. Świadectwem bytności człowieka z tego okresu na tych terenach są tzw. zbrojniki – krzemienie o zaostrzonej krawędzi, które oprawiano w oprawę kościaną bądź drewnianą uzyskując ostre noże i inne narzędzia. Ze środkowej epoki kamienia, mezolitu (ok. 7 - 5 tys. lat p. n. e.) pochodzą pozostałości osiedli mezolitycznych, a w nich ślady namiotów, ognisk, pracowni. W epoce wczesnego neolitu (ok. 5 - 4 tys. p. n. e.) na tereny Górnych Łużyc przybyli nieliczni potomkowie rolników znad Dunaju, znający rolnictwo, hodowlę zwierząt oraz technikę wytwarzania naczyń ceramicznych. Pozostałości po tych ludach to toporki, czekany i kamienne części kopaczek. Tereny nad Nysą i Sprewą zostały gęściej zaludnione dopiero przez twórców tzw. kultury ceramiki sznurowej26 (ok. 2880 - 2100 r. p. n.e.). Jednakże intensyfikacja osadnictwa nastąpiła u schyłku neolitu. Ludzie ci, zajmowali się już uprawą kilku gatunków zbóż oraz hodowlą. Świadczą o tym pochodzące z tego okresu drewniane, kamienne i rogowe kopaczki, radła, sierpy z drewna lub poroża ze zbrojników krzemiennych. Ważną zmianą było rozpowszechnienie się metalurgii brązu w okresie od ok. 2200 do 1700 p.n.e. Pozostałością po tych ludach z tamtych czasów (mowa o tzw. kulturze unietyckiej) są przede wszystkim groby szkieletowe zawierające niespalone ciała zmarłych oraz liczne brązowe a nawet złote ozdoby, które otrzymywali w drogę w zaświaty. Po okresie dość gęstego zaludnienia ziem nad Nysą i Sprewą w początkach epoki brązu nastąpiło osłabienie osadnicze związane zapewne z wędrówką ludów27. Kolejną istotną zmianę kulturową obserwuje się od ok. 1350 r. p.n.e. Tereny te przestały być przejściowe i słabo zaludnione. W Europie miała wówczas miejsce rewolucja w wierzeniach. Jej głównym przejawem była zmiana w sposobie chowania zmarłych, polegająca na przejściu z obrządku szkieletowego na obrządek całopalny 28. Ślady tych społeczności, które w ten sposób traktowały swoich zmarłych, archeolodzy określili jako kulturę pól popielnicowych, a jej odmianę istniejącą w dorzeczach Łaby, Odry i Wisły jako kulturę łużycką. Rozwijała się ona nieprzerwanie aż od końca epoki brązu i dalej we wczesnej epoce żelaza (750-500 p.n.e.), kiedy to obok brązu zaczęto wykonywać także wyroby żelazne. Przedmioty żelazne były wówczas bardzo cenne i służyły raczej jako ozdoby niż przedmioty codziennego użytku. W tym okresie mieszkańcy oprócz osad otwartych budowali grody, czyli osady umocnione. Najazd Scytów w VI wieku p.n.e. położył kres kulturze łużyckiej. Jej upadek na jakiś czas załamał na Łużycach intensywne zasiedlenie. W IV wieku p.n.e. na tych terenach pojawiły się wpływy celtyckie. Od I wieku n.e. Łużyce zamieszkiwały ludy barbarzyńskie znajdujące się pod wpływem cesarstwa rzymskiego. Prawdopodobnie byli to znani ze źródeł historycznych Silingowie29, szczep germańskiego plemienia Wandalów posługujący się narzeczem z grupy germańskiej. Epokę żelaza kończą wydarzenia związane z najazdem Hunów na Europę. Rozpoczyna się wielka wędrówka ludów. 25

K. Fokt, Ł. Tekiela, W. Bena, D. Koreś, Vademecum historii Górnych Łużyc, Lubań 2011, s. 7. Kultura ceramiki sznurowej nosi nazwę od sposobu zdobienia naczyń za pomocą odciśniętego sznura. 27 K. Fokt, Ł. Tekiela, W. Bena, D. Koreś, Vademecum, s. 9. 28 Obrządek całopalny (ciałopalny)-całkowite palenie zmarłych i chowanie ich w naczyniach tzw. popielnicach. 29 W. Bena, Dzieje puszczy zgorzeleckiej, Zgorzelec 2001, s. 280. 26

28

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

Mieszkające wówczas na terenie Łużyc plemiona ruszają na zachód i południe. Możliwe, że na przełomie IV i V wieku rejon Łużyc był przez pewien czas niezasiedlony. Pierwsze grupy słowiańskie pojawiają się na terenie Łużyc w VI-VII wieku. W IX wieku Bieżuńczanie zamieszkiwali gród w Bieśnicy (Landskrone – obecnie dzielnica Görlitz). Potomkowie tych Słowian żyją do dziś w niemieckiej części Górnych Łużyc i znani są pod nazwą Serbów Łużyckich bądź Serbołużyczan. 7.4.Historia średniowieczna i nowożytna miasta W XI wieku tereny wokół dzisiejszego Zgorzelca/Görlitz należały do kraju Bieżuńczan. Symbolicznym miejscem tej krainy była góra o wys. 499 m. n.p.m. zwana wówczas Bezunec (pol. Bieżuńcem) 30 na szczycie której wybudowano gród31. Najprawdopodobniej już przed ok. 992 rokiem kraj Bieżuńczan stał się częścią Milska, czyli ziemi Milczan. Sami Milczanie utracili swoją niezależność jako ostatni z Serbów w latach 985-99032. Bezpośrednimi zwierzchnikami kraju Milczan stali się margrabiowie miśnieńscy. W 1002 roku tereny te opanował Bolesław Chrobry, który postanowił zjednoczyć zachodnią Słowiańszczyznę. W rok później rozpoczęły się długoletnie wojny polskoniemieckie zakończone pokojem w Budziszynie zawartym w 1018 roku. Mieszko II syn Bolesława Chrobrego utracił krainę w 1031 roku podczas wojny z cesarzem Konradem II. Do lat 70. XI wieku Łużyce pozostawały w rękach margrabiów miśnieńskich, jednakże faktycznym właścicielem ziemi Łużyckiej był cesarz niemiecki. W 1076 roku Okręg Zgorzelecki przejęty został przez Przemyślidów władców Czech. Czeskie panowanie trwało do 1635 roku, z krótką przerwą w XII wieku i w latach 1253-132933. W 1071 roku Zgorzelec był jedynie osadą o powierzchni ok. 380-390 ha34. Znaczenie wioski wzrosło, kiedy na jej terenie wzniesiono gród zapewne po 1100 roku35. Usytuowany był on na skalistym pagórku, zwanym Wzgórzem Zamkowym. Obecnie w tym miejscu znajduje się kościół Pawła i Piotra. Gród pełnił funkcje obronne, ale jak się wydaje przede wszystkim zapewniał bezpieczeństwo kupcom i ściągał cło 36. Na dalszy rozwój miasta szczególny wpływ miały krzyżujące się na tym terenie najważniejsze szlaki handlowe ówczesnej Europy: Via Regia oraz trakt z Pragi do portów bałtyckich. Konsekwencją tak korzystnej lokalizacji był rozwój osady w kierunku osady kupieckiej. W XII wieku osada posiadała już własny kościół. Nadano mu wezwanie patronów kupców św. Mikołaja. Kościół w gotyckiej postaci znajduje się do dziś na swym pierwotnym miejscu, na przedmieściu Mikołajskim (Nikolaivorstadt).

30

Gród Bieżuniec, znajdował się na obecnej Landeskorone. Spełniał on wyjątkową pozycję. Uważany jest za główny ośrodek plemienny z racji identyfikacji jego nazwy z nazwą plemienną. Odegrał również niebagatelną rolę w wojnie Niemców z Bolesławem Chrobrym w 1015 roku., [w:] P. Zubrzycki, Bieżuńczanie, [w:] Szkice Górnołużyckie, red. W. Bena, U. Zubrzycka, P. Zubrzycki, t. 2, Zgorzelec 2001, s. 9, 10. 31 K. Fokt, Ł. Tekiela, W. Bena, D. Koreś, Vademecum, s. 21. 32 W. Bena, Dzieje, s. 284. 33 W latach 1253-1319 Zgorzelec wraz z Łużycami był pod panowaniem Askańczyków, panujących także w Brandenburgii. Po śmierci Waldemara Wielkiego w 1319 roku Okręg Zgorzelecki przez 10 lat znajdował się pod panowaniem Henryka I, księcia jaworskiego z rodu Piastów. W 1329 roku miasto powróciło pod panowanie czeskie, [w:] W. Bena Przewodnik, s. 2. 34 K. Fokt, Ł. Tekiela, W. Bena, D. Koreś, op. cit, s. 38. 35 Tamże 36 Tamże

29

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

Początkowo nie było mostu łączącego brzegi rzeki Nysy Łużyckiej. Przeprawiano się wpław. Most wzniesiono najprawdopodobniej w XIII wieku z inicjatywy mieszkańców lub burgrabiów37. Za jego pomocą osadnictwo mogło rozwijać się również na prawym brzegu rzeki38. Budowlą, która powstała we wschodniej części Zgorzelca, po prawej stronie Nysy, był szpital św. Ducha. Służył on przede wszystkim wędrowcom korzystającym z Via Regia, która była także głównym szlakiem pielgrzymów zmierzających do Santiago de Compostela. Na początku XIII wieku Łużyce zostały objęte akcją kolonizacyjną, w której zasięgu znalazł się również Zgorzelec. Na terenie miasta zamieszkali głównie koloniści pochodzący z Turyngii. W 1303 roku39 Zgorzelec został podniesiony do rangi miasta40. W latach 50. XIII wieku w Zgorzelcu osiedliła się duża grupa flamandzkich sukienników. Produkcja sukna rozsławiła gród Nyski. Już w 1226 roku sukno ze Zgorzelca sprzedawano z powodzeniem we Wrocławiu. W związku z przybyciem sukienników jak i prowadzonym przez nich handlem zaistniała potrzeba rozbudowy miasta. Powstał wówczas drugi, Nowy Rynek tzw. Górny Rynek. W poł. XIII wieku zabudowa miasta osiągnęła swe granice, które nie zmieniły się do lat 50. XIX wieku. W 1329 roku potwierdzono prawa miasta do handlu wolnocłowego z Czechami, nadano prawo składu soli, prawo składu marzanki barwierskiej i prawo bicia monety. W 1341 roku Jan Luksemburczyk nakazał aby każdy kupiec podróżujący przez dystrykt zgorzelecki musiał przejeżdżać przez Zgorzelec. W wyniku tych przywilejów i praw rodziny kupieckie pomnażały swoje majątki. W 1346 roku założono w Löbau (Lubij) Związek Sześciu Miast: Zgorzelec, Bautzen (Budziszyn), Zittau (Żytawa), Kamenz (Kamieńc), Löbau (Lubij) i Lubań (Lauban) aby chronić miasta przed szerzącym się na Łużycach procederem rozbójnictwa 41. Związek, choć pełnił zadania obronne, wkrótce stał się dzięki licznym przywilejom potęgą militarną i polityczną wpływającą korzystnie na dalszy rozwój miasta przez niemal 200 kolejnych lat. Rozkwit gospodarczy miał swoje odzwierciedlenie w kształtującej się architekturze miasta. Powstały liczne renesansowe kamienice zlokalizowane w obrębie Starego Miasta. W 1492 roku miasto nabyło obszary tzw.: Ziemię Pieńską (248 km2) oraz Lasy Puszczy Zgorzeleckiej (348 km2) stając się właścicielem największych obszarów spośród innych prowincjonalnych miast niemieckich. W XV wieku długotrwałe wojny husyckie, zatargi z feudałami, klęski elementarne: pożary, powodzie i epidemie, znacznie osłabiły dynamiczny rozwój miasta. Nie mniej jednak, w II poł. XV wieku i w I poł. XVI wieku wzdłuż szlaku Via Regia, nie było większego ośrodka miejskiego od Erfurtu do Wrocławia 42. W okresie panowania na Łużycach Jagiellonów w latach 1490-1526 eksport sukna do Polski osiągnął największe rozmiary, a w1510 roku Zygmunt Jagiellończyk udzielił prawa nieskrępowanego handlu na terenie Korony i Litwy. Wiek XVI, szczególnie II jego połowa nie była pomyślna dla miasta. Wydarzenia takie jak: klęski żywiołowe, blokada szlaków handlowych przez Imperium Osmańskie oraz odkrycie szlaków morskich stopniowo wyhamowały rozwój gospodarczy miasta. Dodatkowym ciosem był tzw. „Pönfall”, w wyniku którego król czeski Ferdynand I Habsburg za „opieszałą pomoc” w wojnie szmalkaldzkiej odebrał w 1547 roku Związkowi 37

I. Anders, Trakt via regia i początki miasta Görlitz, [w:] Via Regia. 800 lat na wspólnej drodze. Katalog III Saksońskiej Wystawy Krajowej, red. R. Enke, K. Zinnow, J. Wojnicz, Dresden 2011, s. 45 38 W. Bena, Polskie, s. 503. 39 I. Anders, Trakt via regia i początki miasta Görlitz, s. 44. 40 Lokację miasta przeprowadzono na prawie magdeburskim. 41 W. Bena, Powstanie Związku Sześciu Miast, [w:] Szkice Górnołużyckie, red. W. Bena, U. Zubrzycka, P. Zubrzycki, t. 8, Zgorzelec 2004, s. 5. 42 W. Bena, Przewodnik, s. 2.

30

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

Sześciu Miast przywileje oraz większość posiadłości ziemskich. Dalszy upadek świetności miasta był związany z okresem wojny trzydziestoletniej. W 1635 roku na Górnych Łużycach zakończyło się panowanie czeskie. Na mocy pokojowego traktatu praskiego Górne Łużyce przeszły w dziedziczne posiadanie elektorów saskich Wettynów. Przekazanie Górnych Łużyc (a tym samym i Zgorzelca) odbyło się na tzw. sejmie tradycyjnym w Zgorzelcu w 1636 roku. W II poł. XVII wieku miasto powoli dźwigało się ze zniszczeń wojennych opierając swój rozwój na sukiennictwie i płóciennictwie oraz na przemyśle browarniczym. Wydarzenia mające miejsce w XVIII wieku ponownie wpłynęły negatywnie na rozwój miasta. Liczne wojny, m in. Śląskie, najazd szwedzki43, pożary44 przyniosły miastu olbrzymie straty finansowe. Wysokie kontrybucje, spadek znaczenia Via Regia, wprowadzenie ceł zaporowych na handel z należącym do Królestwa Pruskiego Śląskiem oraz wojny napoleońskie doprowadziły na początku XIX wieku do zdegradowania miasta do roli obozu przejściowego różnych wojsk. Na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego w 1815 roku Zgorzelec wraz z północną częścią Górnych Łużyc włączono do państwa Pruskiego. W ten sposób rozpadł się Związek Sześciu Miast. 7.5.Rozwój urbanistyczny miasta w XIX wieku Na początku XIX wieku w mieście znajdowało się 1100 budynków. Stare Miasto otoczone było podwójnym pierścieniem murów z czterema dobrze zabezpieczonymi wejściami oraz bramą miejską. Wnętrza przedmieścia (Frauenvorstadt i Reichenbacher Vorstadt) były oddzielone od dalszych obszarów miasta czternastoma bramami. Most Staromiejski zapewniał połączenie z Przedmieściem Nyskim położonym na wschodnim brzegu rzeki, gdzie znajdował się szpital św. Ducha, młyn trójkołowy, a w późniejszym czasie budynki mieszkalne. Po okresie bujnego rozwoju gospodarczego w późnym średniowieczu aż do lat 20. XX wieku budownictwo w Zgorzelcu rozwijało się słabo. Według statystyk z tamtego okresu rocznie przybywało tylko kilka budynków. Istnienie osad na obszarze dzisiejszego miasta można potwierdzić tylko na terenach południowo-zachodnich. Około 1888 roku niektóre wsie były rozpoznawalne jedynie na podstawie nazw ulic 45 . W 1815 roku na mocy postanowień Kongresu Wiedeńskiego Zgorzelec stał się częścią państwa pruskiego. Pierwsze 20-lecie rządów Hohenzollernów nie było pomyślne dla miasta46. Używane od wieków drogi do Budziszyna i Żytawy przegrodziła granica pruskosaska, ponadto wprowadzono barierę celną na granicy z Królestwem Polskim. Rozwój ośrodków włókienniczych w Łodzi dodatkowo pogarszał możliwość sprzedaży sukna - tradycyjnego materiału eksportowego ze Zgorzelca. Zmiana nastąpiła po założeniu Niemieckiego Związku Celnego w latach 30. XIX wieku. Zgorzelec zaczął odgrywać ważną rolę jako miejsce przeładunkowe śląskiego i dolnołużyckiego zboża.

43

Najazd szwedzki w 1706 roku kosztował miasto i wsie płacące z nim podatki ponad 200 000 talarów. W wyniku wojen Śląskich miasto w 1745 roku i w latach 1756-1763 musiało zapłacić 330 000 talarów kontrybucji, natomiast przymusowe dostawy dla walczących stron kosztowały miasto cztery razy tyle. [w:] Powiat Zgorzelecki, od rzemiosła do przemysłu, oprac. K. Szymański, Bydgoszcz 2007, s. 9. 44 Pożar z 31 lipca 1717 roku zniszczył 400 domów; pożar z 30 kwietnia 1726 roku spopielił 164 domy, [w: ] W. Bena, Polskie, s. 511. 45 Konsuldorf, wymieniony w 1470 roku, znany dziś jako Konsulstrasse, Salmanndorf wymieniony w 1385 roku to dzisiejsza Salomonstrasse. 46 Tamże, s. 512.

31

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

W 1847 roku miasto zastało podłączone do saksońskiej i pruskiej sieci kolejowej. Rozpoczęto rozbudowę połączeń drogowych z Bolesławcem, Żytawą, Lubaniem i Budziszynem. Rewolucja przemysłowa była kolejnym bodźcem stymulującym rozwój gospodarczy Zgorzelca. Mechanizacja produkcji sukna wykorzystująca energię wody miała wpływ na wybór lokalizacji nowo powstających zakładów sukienniczych. Brzeg Nysy wzdłuż wschodnich obwarowań miasta został zdominowany przez architekturę przemysłową. Lokalizacje te przetrwały nawet po wprowadzeniu w 1836 roku maszyny parowej. Do 1846 roku powstało 17 zakładów opartych o pracę maszynową47 . W latach 1825-1871 nastąpił przyrost demograficzny. Liczba mieszkańców Zgorzelca wzrosła czterokrotnie. Zastosowano wówczas nowe rozwiązania urbanistyczne. Pierwszym poszerzeniem miasta w oparciu o plan zabudowy i statut budowlany było połączenie Starego Miasta z terenami dworca saksońsko-pruskiego. Na dalsze plany rozbudowy miasta, pozytywnie wpłynęła pruska ustawa o gminach z 1853 roku. W wyniku tych regulacji nadzór budowlany nad pojedynczymi elementami inwestycji został przekazany Królewskiemu Zarządowi Policji, natomiast Magistrat odpowiadał za sporządzanie planów budowlanych. W latach 1851 i 1856 poszerzono granice okręgu podatkowego umożliwiając tym samym ekspansję zakładów rzemieślniczych poza jego granice, w kierunku południowowschodnim48. Rozbudowa wschodniej części miasta zapoczątkowana została po 1818 roku. Bezpośrednim impulsem do rozwoju budowlanego było zapotrzebowanie terenów pod garnizon wojsk pruskich i zagospodarowanie go na potrzeby mieszkaniowe rodzin wojskowych. Znaczący wkład w rozwój przestrzenny Zgorzelca wniósł jego burmistrz Gottlob Ludwig Demiani, który uczynił z miasta nowoczesny ośrodek przemysłowy. Przyczynił się do budowy wielu budynków publicznych m.in. za jego kadencji wybudowano: Wyższą Szkołę Obywatelską, Wyższą Szkołę dla Dziewcząt (1836-1838), pierwszy szpital przy Salomonstrasse (1843-1844). Istotnym dla zagospodarowania przestrzennego miasta było usunięcie murów miejskich w latach 1846-1856 oraz wiążącego prawa budowlanego dla nowych terenów miejskich na południowym-zachodzie. W tym czasie powstały również nowe budowle: Kościół Świętego Krzyża (1853), Dom Stanów (1854), Gimnazjum (1856) Koszary Strzelców (1858). Od poł. XIX wieku przemysł maszynowy, kolejowy i włókienniczy koncentrował się na zachodniej części miasta. W 1847 roku wybudowano Görlitzer Maschinenbau – Anstalt Christopha Lüdersa znany później jako Waggon und Maschinenbau Ag (WUMAG). W latach 1866-1871 opracowano plan zabudowy obejmującej obszary na południe od dworca. Wzdłuż linii kolejowych wzniesiono Zakłady Budowy Maszyn Richarda Raupacha i Gorlitzer Maschinenbau AG, późniejszy browar Landskron, a na zachodnich przedmieściach Zgorzelca wybudowano nowy dworzec kolejowy Rauschwalde, który należał do największych obiektów tego typu w Rzeszy. Od 1822 roku w mieście zaczęły kursować pierwsze tramwaje konne, które w 1897 roku zostały zastąpione przez elektryczne 49. Komunikacja tramwajowa objęła Przedmieście Wschodnie, a w 1900 roku także Ujazd (Moys). W 1871 roku zatwierdzono w Berlinie drugi etapu rozbudowy, która trwała aż do następnego wieku. 47

W. Kreft, G. Strauchold, R. Żerlik, Görlitz-Zgorzelec, Historisch-topographischer Atlas schlesicher Städte, Historyczno-Topograficzny Atlas Miast Śląskich, Marburg 2010, s. 14. 48 W. Kreft, G. Strauchold, R. Żerlik, Görlitz-Zgorzelec, s. 15. 49 Tamże, s. 19.

32

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

W budownictwie dominowała zabudowa kwartałowa, początkowo w stylu epoki wilhelmińskiej, później powstawały obiekty charakterystyczne dla reprezentacyjnego stylu secesyjnego. W 1875 roku wybudowano Drugi Most, który zintegrował urbanistycznie wschodnie dzielnice miasta z częścią zachodnią 50. W 1902 roku wzniesiono jeden z najbardziej reprezentacyjnych obiektów: Górnołużycką Halę Pamięci obecny Miejski Dom Kultury. W tym okresie powstały także budynki w stylu modernistycznym: Szpital Miejski (1905), Biblioteka Miejska (1907), Hala Miejska (1910 ) i nowa synagoga (1911). 7.6.Rozwój miasta w latach 1914-1945 Okres I wojny światowej to okres zastoju w budownictwie. Brak materiałów budowlanych oraz zakaz wznoszenia budynków obowiązujący w okresie wojny spowodował, iż prace budowlane ograniczały się do bieżących prac konserwacyjnych, ukończono jedynie rozpoczętą w 1914 roku budowę nowego budynku dworca kolejowego. W następstwie I wojny światowej, oraz rewolucji w Niemczech z 1918 roku w Zgorzelcu doszło do niepokojów społecznych. Po połączeniu dwóch najważniejszych przedsiębiorstw Waggonbau AG i Maschinenbau AG w WUMAG w 1921 roku sytuacja uległa stabilizacji. Na rozwój miasta wpływ miały procesy migracyjne, przyrost ludności oraz poszerzenie granic miasta o dzielnice Rauschwalde oraz Ujazd. W latach 1927-1939 nastąpił ożywiony proces budowlany, liczba jednostek budowlanych wzrosła o 30%. Rozpoczęto budowę osiedla na Kruczej Górze zorientowaną na zachód w kierunku Starego Miasta, a we wschodnim jego krańcu rozpoczęto budowę kolejnego osiedla o charakterze miasta ogrodu51. W latach 20. XX wieku główną koncepcję budowlaną w oparciu o plan strefowy opracował radca miejski Heinrich Küster. Plan budowlany pierwotnie zakładał dwie strefy, ostatecznie wyznaczono cztery. Pierwsza - z zabudową zagęszczoną, druga - z zabudową luźną, rozdzieloną wolną przestrzenią, trzecia strefa uwzględniała interes ekonomiczny prywatnych właścicieli działek, którzy liczyli na dochód czynszowy lub na dochód z ewentualnej sprzedaży. W tej strefie preferowana była luźna zabudowa o małej powierzchni mieszkaniowej. Czwarta strefa przeznaczona była dla lepiej sytuowanych mieszkańców. Wyznaczono obszar pod wolnostojącą zabudowę umożliwiającą realizację koncepcji miastaogrodu. Po stronie zachodniej toczyły się prace związane z rewitalizacją obszaru przy Moście Staromiejskim. Przeprowadzono renowację Starego Miasta przystosowując je do ruchu samochodowego. W ramach przygotowań do wojny wybudowano Koszary Kleista, Koszary Winterfeldta. W 1940 roku WUMAG ogłoszono zakładem wojennym, w którym zatrudniano w końcowej fazie wojny więźniów z obozu pracy w Biesnitz, będącego podobozem obozu koncentracyjnego Groβ-Rosen.

50

Wschodnia część Zgorzelca był traktowana jako odskocznia i miejsce służące wypoczynkowi. Mówiono wówczas iż: „Zgorzelec łączy wygląd dużego miasta z przyjemnością jakie daje prowincja.” cyt [w:] W. Kreft, G. Strauchold, R. Żerlik, op. cit, s. 21. 51 Twórcą koncepcji „miasta ogrodu” był Ebenezer Howard, który swoje tezy opublikował 1898 roku w Wielkiej Brytanii w książce „Garden Cities of Tomorrow". Zgodnie z jego założeniem miasto miało zajmować obszar ok. 2450 ha, z których 450 ha w formie koła o promieniu 1,2 km miało stanowić obszar zabudowany, a pozostałe 2000 ha obszar zielony, przeznaczony na tereny uprawy rolnej. Nowe miasto miało spełnić zadanie satelity odciążające wielkie miasto macierzyste. [w:] T. Wróbel, Zarys Historii Budowy Miast, Wrocław 1971, s. 296.

33

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

W wyniku działań wojennych zniszczeniu uległo 1500 budynków. Historyczna zabudowa miasta pozostała w stanie nienaruszonym. W 1945 roku wysadzono wiadukt kolejowy niszcząc tym samym infrastrukturę transportową miasta. Na konferencji w 1945 roku w Poczdamie ustalono nową, zachodnią granicę państwa opartą na Nysie Łużyckiej oraz Odrze. Miasto zostało podzielone na dwie części. Prawobrzeżna została przyłączona do Polski. Potwierdzeniem postanowień konferencji poczdamskiej o przebiegu zachodniej granicy Polski na Odrze i Nysie Łużyckiej był tzw. Układ Zgorzelecki - Układ między Rzeczpospolitą Polską a Niemiecką Republiką Demokratyczną o wytyczeniu ustalonej i istniejącej polsko-niemieckiej granicy państwowej, podpisany 6 lipca 1950 w Zgorzelcu przez premierów Polski i NRD: Józefa Cyrankiewicza i Otta Grotewohla. Przedmieście wschodnie, będące wcześniej integralną częścią Görlitz, przejęło rolę samodzielnie funkcjonującego miasta. Przystosowywano niektóre obiekty budowlane do pełnienia funkcji administracyjnych. W kolejnych latach istotnym wyzwaniem była restrukturyzacja budownictwa mieszkaniowego. 7.7.Rozwój urbanistyczny miasta w okresie powojennym W okresie powojennym w Zgorzelcu można wyróżnić dwie fazy rozwoju urbanistycznego. Początkowo wybudowano na północnych i południowych obrzeżach przedwojennej zabudowy 4 i 5 piętrowe domy. W latach 80-tych zaczęto stosować zabudowę wielkopłytową. Powstała nowa dzielnica w północnej części miasta naprzeciw historycznego Starego Miasta. Rewaloryzacja Przedmieścia Nyskiego została rozpoczęta po otwarciu Mostu Staromiejskiego w 2004 roku a zakończona w 2007 roku. Równocześnie prace budowlane objęły odnowę zabudowy placu Pocztowego jako centrum administracyjno-handlowego. Na terenie Görlitz w okresie powojennym zaczęto również wznosić duże osiedla. Pierwsze z nich to Weinhübel – osiedle górnicze, a w latach 70-tych wzniesiono osiedle wielkopłytowe w Königshufen. W tym okresie zabudowa Starego Miasta ulegała stałej degradacji. W 1989 roku 599 budynków zaklasyfikowano jako zagrożone. Podjęto prace, które ograniczały się do odnowienia budynków narożnych w celu zabezpieczenia pierzei oraz do renowacji zabudowy z epoki wilhelmińskiej. W latach 80-tych planowano przekształcić Stare Miasto w stylu socjalistycznego modernizmu. Brak funduszy oraz przemiany polityczne w Polsce uniemożliwiły realizację tych planów. Pomimo pozostawienia wielu budynków w rejonie Starego Miasta dokonywano licznych wyburzeń. Kres takim działaniom położyła pokojowa rewolucja w 1989 roku w Niemczech. W latach 90-tych stworzono koncepcję rewitalizacyjną Starego Miasta. W wyniku pozyskania funduszy federalnych oraz saksońskich rozpoczęto sukcesywną rewitalizację dzielnic: Altstadt, Gründerzeitviertel, Innenstadt Nord, Nikolaivorstadt. Do tej pory udało się dokonać rewitalizacji 2/3 z historycznej zabudowy miasta Görlitz W 1957 roku wznowiono kolejowy ruch graniczny, a po wprowadzeniu w 1971 roku bezpaszportowego ruchu drogowego Zgorzelec stał się jednym z najważniejszych przejść granicznych na zachodzie kraju. Wieloletnie kontakty miasta z Görlitz zaowocowały proklamowaniem Europa-Miasto w dniu 5 maja 1998 roku - w przyszłości miał powstać jeden organizm miejski, leżący po obu brzegach Nysy Łużyckiej. W 2001 roku podjęto uchwałę o wspólnej kandydaturze Europa - Miasto Görlitz/Zgorzelec do miana Europejskiej Stolicy Kultury 2010. Wspólna kandydatura miast przeszła do finału powyższego przedsięwzięcia, lecz miano Europejskiej Stolicy Kultury przyznano innemu niemieckiemu miastu - Essen. 34

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

8. CHARAKTERYSTYKA MIASTA ZGORZELEC

ZASOBÓW

DZIEDZICTWA

KULTUROWEGO

8.1.Zabytki o szczególnym znaczeniu historycznym 8.1.1. Zabytki archeologiczne W obrębie miejscowości Zgorzelec znajduje się 13 stanowisk archeologicznych. Zawierają one ślady osadnictwa kultury łużyckiej, luboszyckiej jak i relikty datowane na okres średniowieczny. Na terenie stanowisk archeologicznych w wyniku prowadzonych badań archeologicznych odnaleziono fragmenty ceramiczne jak również inne obiekty: osełkę kamienną, przedmioty żelazne czy też brązową monetę cesarza Gajusza Juliusza Verusa Maksymiliana. Cennym obiektem archeologicznym wpisanym do wojewódzkiego rejestru zabytków jest cmentarzysko całopalne. Znajduje się w obrębie miasta Zgorzelec na terenie działki ewidencyjnej nr. 5, 6,7 AM-11, (nr. obszaru AZP 78-9), które podlega również ochronie wynikającej z zapisu w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego miasta Zgorzelec. Cmentarzysko odkryte w 2004 roku zaliczane jest do białowickiej kultury łużyckiej z wczesnej epoki żelaza. W wyniku przeprowadzonych badań odnaleziono fragmenty pradziejowych naczyń ceramicznych. W profilach występowały także inne obiekty archeologiczne. Prace badawcze kontynuowano w latach 2005-2006 i 2010 roku. Przeprowadzono wówczas ratownicze badania wykopaliskowe w części najbardziej zagrożonej erozją krawędzi piaskowni. Odkryto i zinwentaryzowano łącznie ok. 50 zespołów grobowych. W obiektach umieszczone były naczynia ceramiczne wraz popielnicami, które zawierały spalone szczątki ludzkie oraz przystawki grobowe (misy, dzbany, czarki, amforki). W jednym grobie znajdowało się od kilku do kilkudziesięciu naczyń lub fragmentów ceramicznych. W niektórych obiektach odkryto przedmioty brązowe oraz żelazne. Teren Przedmieścia Nyskiego jest najstarszą częścią miasta. Na jego terenie odkryto ślady osadnictwa miejskiego pochodzącego z XIII/XIV wieku. W wyniku przeprowadzanych badań archeologicznych związanych z budową kolektora w 2000 roku odkryto ślady osadnictwa wzdłuż ul. Wrocławskiej, a w 2001 roku podczas nadzoru archeologicznego budowy sieci teletechnicznych przy kolejnych ulicach: Daszyńskiego oraz wzdłuż ul. Wrocławskiej. W latach 2005-2006 prowadzono badania archeologiczne na terenie obecnego Placu Pocztowego. Na jego terenie odnaleziono zabudowę wczesno-nowożytną, pracownię garncarską datowaną na XVIII wiek. Przy ulicy Wrocławskiej podczas modernizacji nawierzchni natrafiono na relikty fortyfikacji miejskiej. Kolejne prace w 2005 roku w związane z przebudową sieci gazowych przyczyniły się do następnych odkryć. Natrafiono wówczas na nawarstwienia miejskie datowane na XVI-XVII wiek, a podczas budowy linii kablowych natrafiono na młodsze poziomy użytkowe pochodzące z XIX wieku. W 2011 roku kontynuowano prace archeologiczne przy ul. Wrocławskiej, w wyniku których odkryto średniowieczną pracownię garncarską oraz relikty zabudowy starożytnej.

35

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

8.1.2. Obiekty zabytkowe Miejski Dom Kultury

Ryc. 1. Miejski Dom Kultury Źródło: Archiwum autora

Miejski Dom Kultury został wybudowany w latach 1898-1902 w stylu eklektycznym z elementami neoklasycyzmu i secesji. Został zaprojektowany przez mieszkającego w Görlitz architekta Hugo Behra, który był znany jako budowniczy Reichstagu w Berlinie 52. Górnołużycka Hala Chwały (taką nazwę nosił obiekt) wraz z Muzeum została sfinansowana ze składek pochodzących od mieszkańców Górnych Łużyc 53. Z założenia miał być to pomnik poświęcony pamięci zmarłych w 1888 roku dwóch cesarzy: Wilhelma I oraz Fryderyka III. Uroczystego otwarcia dokonał cesarz Wilhelm II w dniu 28 listopada 1902 roku. Budynek jest budowlą centralną założoną na kwadratowym planie. Łączy charakter budowli zabytkowej z cechami pomnika. Bryła budynku przykryta jest kopułą z miedzianej blachy o wysokości 42 metry, której zwieńczeniem jest korona cesarska. Jej wysokość w świetle wynosi 21 metrów, rzut poziomy stanowi kwadrat o boku 19 metrów. Pośrodku trzyczęściowej elewacji znajduje się czterokolumnowy portyk z trzema otworami wejściowymi. Portyk wsparty jest na kolumnach toskańskich dźwigających trójkątny fronton wypełniony dekoracją rzeźbiarską. Na szczycie frontonu umieszczona jest rzeźba uskrzydlonej kobiety z wieńcem w dłoniach. Nad otworami wejściowymi znajdują się trzy reliefy o tematyce mitologicznej, kolejne dwa nad oknami. Po prawej i po lewej stronie elewacji frontowej na wysokich cokołach stoją pełnoplastyczne grupy rzeźb autorstwa Hugo 52

http://www.euroopera.org/zgorzelec/47-mdk Unter der Green Kuppel. Pod zieloną kopułą, red. I. Anders, G. Grudzińska, J. Kutschera, M. Winzler, Görlitz-Zgorzelec 2010, s. 11. 53

36

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

Lederera z Berlina wyobrażające „Wojnę” i „Zwycięstwo” (Pokój). Nad nimi znajdują się fryzy autorstwa Reinharda Schnauderera – rzeźbiarza pochodzącego z Drezna, przedstawiające scenę składania hołdu Germanii przez Niemcy Południowe i Północne. Cztery duże emblematy umieszczone są na fasadzie bocznej. Przedstawiają „Handel”, „Żeglugę”, „Przemysł”, „Sztukę”, „Rzemiosło” i „Rolnictwo”54. Wewnątrz głównego budynku znajduje się Hala Chwały zaplanowana jako świątynia sztuki. Na wprost wejścia do holu stały dwa marmurowe posągi o wysokości 3 metrów autorstwa Johannesa Pfuhla, przedstawiające pierwszych cesarzy niemieckich: Wilhelma Wielkiego i Fryderyka III. Obecnie w tym miejscu znajduję się lustro. Nisza cesarska ozdobiona jest mozaiką w formie słońca ze złotymi promieniami. Po prawej i lewej stronie grupy cesarskiej na marmurowych cokołach spoczywały odlane z brązu insygnia władzy cesarskiej. Po obu stronach schodów prowadzących do niszy cesarskiej stoją dwie, zachowane do dziś rzeźby-lwice, autorstwa Johannesa Pfuhla. Szerokie balustrady z piaskowca zdobione są roślinnymi reliefami w postaci chabrów i fiołków. Na piętrze, nad drzwiami znajdują się ornamenty częściowo wykonane z piaskowca: w formie kartusza korona cesarska oraz „fantazja i tajemnicza prawda sztuki”. W trzech dużych niszach, naprzeciw niszy cesarzy, stały posągi trzech paladynów: Bismarcka, Moltkego i Roona. W Hali Pamięci mieściło się Muzeum Cesarza Fryderyka, wyposażone w eksponaty związane z dorobkiem historycznym i kulturalnym Górnych Łużyc. W salach muzealnych zgromadzono m. in.: obrazy, rysunki, grafiki, rzeźby, militaria, dzwony, szkło, porcelanę, fajans, przedmioty cechowe, zabytkowe meble oraz stroje ludowe. Jedno z pomieszczeń przeznaczono na zbiory archeologiczne pochodzące z okresu starożytności i wczesnego średniowiecza (przechowywano m.in. słynną rzymską figurkę Jowisza z Zebrzydowej). Bogata kolekcja obrazów zawierała płótna wielu znanych artystów pochodzących z Łużyc Górnych (K. Nathego, L. Danzigera i J Wustena) ale także dzieła mistrzów włoskich (Tycjana) czy też polskich (Józefa Brandta) 55. Wśród intrygujących eksponatów znajdował się but wykonany własnoręcznie przez Jakuba Böhme, znanego filozofa, mistyka jak również zgorzeleckiego szewca. Warto zauważyć, iż Muzeum posiadało znaczącą kolekcję elementów wyposażenia z wielu górnołużyckich kościołów np.: z Czernej, Giebułtowa, Lasowa, Rudzicy, Ruszowa, Sławnikowic, Sulikowa. Po I wojnie światowej w Muzeum mieściła się ekspozycja militariów56. W skarbcu znajdował się zbiór medali, numizmatyki w tym ok 600 złotych monet57. Po II wojnie światowej muzeum zlikwidowano, część eksponatów zaginęła. Od 1948 roku w budynku mieścił się powiatowy Dom Kultury. Istotną datą w historii obiektu był 6 lipca 1950 roku, w tym dniu Józef Cyrankiewicz oraz premier NRD Otto Grothewohl podpisali umowę o wytyczeniu granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej. Wydarzenie te upamiętnia tablica pamiątkowa umieszczona na elewacji frontowej58. W sąsiedztwie Domu Kultury w 1968 roku wybudowano amfiteatr z muszlą koncertową (dzieło inżynierów Świrko i Janiaka). Pomiędzy gmachem Domu Kultury, a wiaduktem kolejowym rozciąga się rozległy park. Najstarsze jego elementy pochodzą z 1877-1878 roku.

54

Modernizacja i wyposażenie budynku miejskiego domu kultury, Fundusze Europejskie – dla rozwoju Dolnego Śląska, Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2007-2013, Gmina Miejska Zgorzelec, Dom Kultury, Zgorzelec. 55 W. Bena, Przewodnik, s. 5. 56 Z. Dobrzyński, K. Fokt, Pod Stuletnią Kopułą, Zgorzelec 2003, s. 21. 57 Tamże, s. 36. 58 Europa Miasto, oprac. R. Latosiński, Ł. Relich, R. Burdosz, S. Makowska, Zgorzelec 2009, s. 8.

37

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

Posadzono wówczas drzewa pomiędzy kamieniołomem, a wiaduktem. W okresie międzywojennym założono wschodnią część parku. Głaz narzutowy spod Węglińca znajduje się w pobliżu Miejskiego Domu Kultury przy placu ks. Jerzego Popiełuszki z tablicą upamiętniającą proklamację z dnia 5 maja 1998 roku dotyczącą utworzenia Europa - Miasto Zgorzelec/Görlitz. Projekt stanowi wizję wspólnej idei scalania się w jedno, dwupaństwowe miasto Zgorzelec–Görlitz. Dom Jakuba Böhme Dom Jakuba Böhme znajduje się przy ulicy Daszyńskiego 12 na Przedmieściu Nyskim w Zgorzelcu. Jakub Böhme był mistrzem szewskim, ale znany był jako jeden z ważniejszych teologów okresu Reformacji. W 1599 roku zakupił dom przy Rabengasse (Zaułek Kruczy, dziś ul. Daszyńskiego). Mieszkał w nim do 1610 roku59. W 300 rocznicę śmierci Jakuba Böhme w 1924 roku nad wejściem została umieszczona tablica upamiętniająca sławnego mieszkańca domu. Po raz pierwszy uliczka przy Nysie była wzmiankowana w 1433 roku. W XV wieku nazywała się Wienberge (Wzgórze z Winnicami). W czasach późniejszych zwano ją Rabengasse, a od 1862 roku Pragergasse (Zaułek Praski) względnie Pragerstraße (ulica Praska).

Ryc. 2. Dom Jakuba Böhme Źródło: Archiwum autora

59

P. Zubrzycki, Przedmieście Nyskie, Zgorzelec 2009, s. 10.

38

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

Obecny stan zawdzięcza wielu przebudowom i rekonstrukcjom po pożarach miasta w 1726 roku i w XIX wieku. Od strony ulicy budynek posiada trzy kondygnacje. Na poziomie parteru znajduje się tylko jedno okno i portal koszowy. Liczba okien w budynku zwiększa się wraz z piętrem. Jest to wynik położenia domu na wzgórzu. Do poł. XIX wieku były one oknami krągło-łukowymi. Z tyłu znajduje się tylko jedno piętro z dwoma oknami i portalem. Obecnie odrestaurowany budynek jest siedzibą Polskiego Stowarzyszenia EUROOPERA. Na parterze znajduje się galeria i pracownia pani Lidii Wachowicz-Wiktor. Salę na pierwszym piętrze zajmuje ekspozycja stała "Izba Jakuba Böhme". Wystawy i wernisaże odbywają się w sali wystawowej na II piętrze. Na poddaszu mają miejsce występy kabaretowe, spotkania i seminaria, oraz zajęcia medytacyjne. Barokowy pałacyk przy ulicy Francuskiej W 1730 roku przy ulicy Francuskiej (dzielnica Ujazd) powstał barokowy pałacyk. Budynek założony jest na planie prostokąta, dwukondygnacyjny, nakryty czterospadowym dachem z lukarnami. Na kalenicy stoi drewniana wieżyczka z iglicowym hełmem. Na narożniku zamontowany jest zegar słoneczny60. Dawniej obiekt stanowił siedzibę rodziny Raschke. Jeden z jej przedstawicieli, członek saskiej Rady Wojennej, Fryderyk Wilhelm Raschke, gościł tu w nocy z 25 na 26 listopada 1745 roku króla pruskiego Fryderyka II. W marcu 1813 roku prawdopodobnie tutaj nocowali także książę Wilhelm Hohenzollern (późniejszy cesarz Wilhelm I) oraz książę Karol meklemburski. W maju 1813 roku częstym gościem w pałacyku był pruski kanclerz Karol August von Hardenberg61.

Ryc. 3. Barokowy Pałacyk Źródło: Archiwum autora 60 61

http://www.euroopera.org/zgorzelec/59-palacyk-francusk W. Bena, Wędrówki po powiecie zgorzeleckim, Zgorzelec 2006, s. 70.

39

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

Kruczy Folwark (Rabenvorwerk) Kruczy Folwark (Rabenvorwerk) w starych źródłach występuje również pod nazwą Dworu Scultetusa (Scultetushof). Obecne obiekty mieszczą się przy ulicy Przechodniej 8 i pełnią funkcję Domu Pomocy Społecznej. W 1440 roku jako właściciela miejscowego folwarku podaje się Seifrida Goswina (Goβwina). W 1500 roku folwark zakupił Michał Schulz. Wdowa po nim, Małgorzata sprzedała Kruczy Folwark Marcinowi Schulzowi, ojcu słynnego matematyka, astronoma i kartografa Bartłomieja Scultetusa 62. Łużycki uczony urodził się w Kruczym Folwarku w 1540 roku. Dowodem upamiętniającym związki znanego zgorzelczanina z tym miejscem jest ustawiony przy Kruczym Folwarku pamiątkowy kamień z napisem: „B. Scultetus 15401614". Na przełomie lat 60. i 70. XVI wieku gospodarzem Kruczego Folwarku był Abraham Schulz, brat Scultetusa. Po jego śmierci w 1571 roku majątek przeszedł na własność Eichlerów, spokrewnionych z Schulzami. 23 lipca 1641 roku na początku oblężenia Zgorzelca przez wojska cesarskie, folwark został podpalony przez broniących miasta żołnierzy szwedzkich. W 1652 roku zabudowania folwarczne odbudował Mateusz Miicke, miejscowy właściciel (od 1614 roku). W 1757 roku w obiekcie kwaterował generał pruski Hans von Winterfeld, który otrzymał śmiertelną ranę w bitwie pod Ujazdem 7 września 1757 roku63.

Ryc. 4. Zabudowania Kruczego Folwarku Źródło: Archiwum autora

62 63

M. Olczak, Zgorzelec-Görlitz wraz z okolicznymi kościołami dworami i pałacami, Zgorzelec 2003, s. 21. http://www.euroopera.org/zgorzelec/54-kruczy-folwark

40

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

Dom (Zagroda) Kołodzieja W 1822 roku Walter Stephen wybudował Dom (Zagroda) Kołodzieja w Wigancicach Żytawskich. Jego rodzina żyła w nim do 1947 roku, następnie mieszkało w nim kolejno pięć rodzin polskich. Dom przetrwał w oryginalnym stanie do czasów obecnych. Translokacja, czyli przemieszczenie Domu trwało od 16 maja do 11 czerwca 2005 roku. Dom stanowi przykład architektury łużyckiej o konstrukcji zrębowo, przysłupowo, ryglowej. Słupy o ozdobnej snycerce, wzmocnione są krótkimi-łukowo wyprofilowanymi mieczami. O zamożności kołodzieja świadczą cztery kondygnacje, mansardowy dach, rzadko spotykany w tej architekturze portal drzwiowy, opaski okienne z piaskowca, kraty i okiennice64.

Ryc. 5. Dom Kołodzieja Źródło: Archiwum autora

64

http://www.euroopera.org/zgorzelec/61-zagroda-kolodzieja

41

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

Młyn przy ulicy Wrocławskiej Młyn Trójkołowy wraz z położonym po drugiej stronie Nysy Młynem Czterokołowym i łączącym je Mostem Staromiejskim, stanowi najstarszą część miasta Görlitz i Zgorzelca. Młyn najprawdopodobniej został wybudowany w XIII wieku. Najstarsza o nim wzmianka źródłowa pochodzi z 1273 roku. W średniowiecznych źródłach określany był mianem „Młyna Szpitalnego", lub „Młyna Trójkołowego" (Dreiradenmühle) 65. Pierwotnie młyn stanowił własność szpitala św. Ducha, który dzierżawił obiekt różnym mieszczanom zgorzeleckim. Wśród dawnych dzierżawców młyna trójkołowego wymienia się znane osobistości Henryka Steinruckera (w latach 60. XIV wieku sprawował urząd landwójta) czy Bartłomieja Hirschberga, (dziedzica Studnisk w II poł. XV wieku). Od 1570 roku młyn dzierżawili miejscowi białoskórnicy. W 1820 roku w jego sąsiedztwie wybudowano fabrykę sukna. Na przestrzeni wieków w młynie trójkołowym przeprowadzono liczne przebudowy. W 1562 roku powódź poczyniła tak wielkie szkody, że konieczne było postawienie młyna od podstaw. Prace budowlane trwały do 1583 roku. Kolejny, tragiczny wylew Nysy Łużyckiej w 1595 przyczynił się do ponownej renowacji obiektu. Budynek mieszkalny (dzisiaj ul. Wrocławska 1) zbudował Karl Gotlob Bauer. Właściciel młyna trójkołowego ulokował w nim zajazd z gospodą oraz stajnie dla koni w piwnicach. Podczas oblężenia Zgorzelca w 1641 roku młyn został zdewastowany. Przekazy z 1710 roku donoszą o następnej przebudowie. W nocy z 18 na 19 maja 1925 roku młyn spłonął lecz został wkrótce odbudowany z inicjatywy ówczesnego właściciela P. Welzela.

Ryc. 6. Młyn Źródło: Archiwum autora

65

W. Bena, Przewodnik, s. 7.

42

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

W 1938 roku obok młyna wzniesiono wysoki spichlerz przypominający wieżę obronną. Przed II wojną światową nadbudowano III piętro budynku mieszkalnego, a w latach 20-tych wzniesiono elewator zbożowy w formie modernistycznej wieży. W połowie lat 90-tych w dawnym młynie trójkołowym otwarto restaurację „Piwnica Staromiejska". 5 maja 1993 roku na budynku młyna umieszczono płaskorzeźbę ceramiczną WAZE – Wyraz Artystyczny Zjednoczonej Europy. Przedstawia kobietę wyrastającą z ziemi, symbolizującą ideę rodzącej się wspólnoty pomiędzy miastami Zgorzelec/ Görlitz. Autorami i wykonawcami są Ormianin Vahan Bego i Michał Bulak. Płaskorzeźba została wykonana w Zakładach Płytek Ceramicznych „Przyborsk” w Gierałtowie. Jest ona widoczna zarówno od strony starej części Zgorzelca, jak i z Görlitz. Słup dystansowy Zgorzelecki słup dystansowy poczty polsko-saskiej umieszczono przy zachodnim wjeździe do miasta przy Bramie Lubańskiej 23 kwietnia 1725 roku66. Wjazd przez Bramę Lubańską znajdował się w okolicy obecnego skrzyżowania czterech ulic: Henrykowskiej, Bolesławieckiej, Wrocławskiej, i Lubańskiej. Po 1945 roku uległ on rozbiciu. Przez 10 lat w postaci kilku fragmentów leżał przysypany ziemią w okolicy Wzgórza Garncarskiego. W 1955 roku Pracownia Konserwacji Zabytków przeprowadzała na tych terenach inwentaryzację i odnalazła dwa ocalałe elementy słupa 67.

Ryc. 7. Słup dystansowy Źródło: Archiwum autora

66

M. Zarębski, Historia Zgorzeleckiego Słupa Dystansowego, [w:] Szkice Górnołużyckie, red. W. Bena, U. Zubrzycka, P. Zubrzycki, t. 5, Zgorzelec 2003, s. 3. 67 Tamże, s. 4.

43

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

W 1956 roku szczątki zabezpieczono we wrocławskim Muzeum Poczty. Na jednym elemencie zachowały się ujęte w kartusze herby Rzeczypospolitej Obojga Narodów i księstwa Saksonii, na drugim można było odczytać większość napisów. Wierna kopia słupa dystansowego (pierwszego drogowskazu) odsłonięta została 30 sierpnia 2003 roku. Słup stoi naprzeciwko nowego Mostu Staromiejskiego, ma około 5 m wysokości i kształt ostrosłupa na cokole. Trzon ozdobiony jest herbami Saksonii, Polski i Litwy, monogramem króla Augusta Mocnego i napisami podającymi odległości do najważniejszych miast regionu. Obecnie na terenie Placu Pocztowego trwają prace budowlane 68. Zespół dworski przy ul. Henrykowskiej Dawny folwark Tischbrücke wzmiankowany był już w 1382 roku. Nazwa folwarku pochodzi od położonego w najbliższej okolicy prowizorycznego mostu na Nysie Łużyckiej. Most ów pojawiał się w wielu dokumentach miejskich. Na przykład w czerwcu 1697 roku przeprawiał tędy swą armię August Mocny kiedy wyruszał do Krakowa w celu objęcia tronu polskiego. Folwark przy ulicy Henrykowskiej wielokrotnie zmieniał właścicieli. Pierwotnie wchodził w skład dóbr leżącego na prawym brzegu Nysy Łużyckiej szpitala św. Ducha. Przed 1476 rokiem folwark nabył Hans Grapke. W XV-XVIII wieku gospodarowały tutaj różne rodziny plebejskie, m.in. Mauermannowie, Popigowie i Hagendornowie. Tutejsze zabudowania mocno ucierpiały w okresie wojen napoleońskich. W 1880 roku wzniesiono nowy budynek mieszkalny o cechach neobarokowych (zastąpił on znany z rysunków dom szachulcowy). Przypuszczalnie w tym samym czasie założono park. W okresie II wojny światowej w folwarku zatrudniani byli jeńcy wojenni. W II poł. XX wieku w budynku rządcówki miał swoją siedzibę PGR w Zgorzelcu.

Ryc. 8. Rządcówka na terenie folwarku Źródło: Archiwum autora 68

http://www.euroopera.org/slup-dystansowy?showall=1

44

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

Cmentarz Żołnierzy II Armii Wojska Polskiego i pomnik Orła Piastowskiego

Ryc. 9. Pomnik Orła Piastowskiego Źródło: Archiwum autora

Cmentarz Żołnierzy II Armii Wojska Polskiego i pomnik Orła Piastowskiego upamiętnia żołnierzy, którzy poświęcili swoje życie dla ojczyzny. Pomnik Orła Piastowskiego przy ul. Bohaterów II Armii WP dłuta Józefa Potępy z Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie odsłonięty został 6 maja 1978 roku69. Nawiązuje do sylwetki wojskowego orła i symbolizuje ptaka siadającego na słupie granicznym, patrzącego dumnie na Zachód. Rzeźba ta góruje nad cmentarzem, gdzie znajdują się 3392 groby, w których spoczywa 3420 poległych żołnierzy polskich, którzy zginęli wiosną 1945 roku w czasie forsowania Nysy Łużyckiej, w drodze na Drezno i pod czeski Melnik. Żołnierze i oficerowie pochowani są w identycznych mogiłach oznaczonych betonowymi krzyżami grunwaldzkimi. Na cmentarzu pochowano (według stopni wojskowych): 1 podpułkownika Nikifora Jaśkiewicza, 7 majorów, 24 kapitanów, 43 poruczników, 195 podporuczników, 98 chorążych, 7 podchorążych (w czasie wojny zaliczano ich do oficerów). Pozostali to podoficerowie i szeregowcy. Spoczywa tu także 6 kobiet żołnierzy (sanitariuszki i telefonistki). Na cmentarzu upamiętniono również ponad dwa tysiące żołnierzy, których z obiektywnych przyczyn nie udało się ekshumować. Wśród nich znajduje się 5 podpułkowników, 10 majorów, 34 kapitanów, 30 poruczników, 182 podporuczników, 92 chorążych70. Pozostali to podoficerowie i szeregowcy. Cmentarz ma kształt zagłębionego prostokąta, otoczonego wałem, podzielonego symetrycznie na 4 kwatery. Na skrzyżowaniu głównej alei stoi cokół po pierwszym pomniku.

69 70

W. Bena, Polskie, s. 525. http://www.euroopera.org/zgorzelec/51-cmentarz-2-awp

45

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

Ryc. 10. Cmentarz Żołnierzy II Armii Wojska Polskiego Źródło: Archiwum autora

Muzeum Łużyckie Muzeum Łużyckie mieści się w zabytkowej kamienicy przy ul. Daszyńskiego 15. Pomysł utworzenia Muzeum powstał już po II wojnie światowej. Realizacja tego przedsięwzięcia nastąpiła dopiero po 60 latach w 2001 roku, wówczas dolnośląskie środowiska naukowe i muzealne wystąpiły z propozycją utworzenia takiej placówki. Głównym inicjatorem projektu było stowarzyszenie EUROOPERA działające na rzecz zachowania dziedzictwa kulturowego regionu. Poważny wpływ na kierunek i jakość prac miał również ówczesny dyrektor Muzeum Karkonoskiego Stanisław Firszt. W wyniku toczących się dyskusji określono wstępnie obszar merytoryczny działań Muzeum jako placówki promującej i badającej dziedzictwo kulturowe regionu Polskich Łużyc Górnych, w szczególności Zgorzelca. W czerwcu 2003 roku przekazano budynek przy ulicy Daszyńskiego 15, który wymagał kapitalnego remontu. Prace zostały zakończone w 2007 roku w ramach rewitalizacji Przedmieścia Nyskiego. Obecnie Muzeum oprócz organizowania wystaw, gromadzenia i inwentaryzacji muzealiów i materiałów dokumentacyjnych, prowadzi badania z zakresu archeologii, historii oraz etnografii. Ponadto realizuje przedsięwzięcia angażujące lokalną społeczność, do których należą m.in.: cyklicznie odbywające się wycieczki związane z historią regionu, happeningi, warsztaty polsko-niemieckie, etc. Niezwykle cenną dla upowszechnienia historii regionu jest prezentowana w Muzeum Łużyckim stała wystawa przedstawiająca rekonstrukcję izby łużyckiej. W niej znajdują się zbiory przedmiotów codziennego użytku pochodzące z przełomu XVIII/XIX wieku. Dużym uznaniem wśród odbiorców cieszyła się wystawa o międzynarodowym znaczeniu „Drogi w nieznane”, przygotowana przy współpracy z Schlesisches Museum zu Görlitz w ramach Trzeciej Saksońskiej Wystawy Krajowej. Problematyka wystawy prezentowała losy ludzkie w kontekście niezwykle trudnych wydarzeń z okresu narodowego socjalizmu. Wypędzenia internowania, prześladowania nie ominęły Zgorzelca/Görlitz. 46

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

Jednocześnie w Muzeum Łużyckim prezentowana była wystawa „Na nowym wśród obcych” ukazująca trudne pierwsze lata powojenne w Zgorzelcu i okolicach. W przypadku obu tych wystaw o nawiązującej do siebie tematyce o swoich losach w tych dramatycznych czasach opowiedzieli m.in. sami mieszkańcy miasta. Historyczne pamiątki, zdjęcia, dokumenty prezentowane na wystawach przybliżyły zwiedzającym panoramę polskoniemieckich dziejów miasta nad Nysą okresu powojennego.

Ryc. 11. Muzeum Łużyckie Źródło: Archiwum autora

47

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

Stalag VIII

Ryc. 12. Pomnik na terenie obozu Stalag VIII A Źródło: Archiwum autora

Miejscem o szczególnym znaczeniu historycznym jest obóz jeńców wojennych Stalag VIII A. Znajduje się przy ulicy Łużyckiej, na południowym skraju miasta Zgorzelec. Kamienny obelisk wraz z tablicą upamiętnia tragiczne losy żołnierzy. Obóz został zaplanowany na 3 tysiące jeńców przebywających stale oraz 200 osób służby strażniczej. Maksymalne obciążenie obozu obliczano na 15 tysięcy osób. Dzielił się na następujące części:  batalion wartowniczy w narożniku ul. Łużyckiej i drogi biegnącej do Koźlic,  komendanturę obozu przy ul. Łużyckiej,  podobozie z barakiem dezynfekcyjnym, łaźnią, pocztą, barakami sanitarnymi, więzieniem,  obóz właściwy składający się z baraków drewnianych, a później murowanych o wymiarach 30 m x 10,60 m x 10 m. Wewnątrz obozu znajdowały się dwie kuchnie dla jeńców wschodnich i zachodnich, barak karny, kantyna, barak teatralny, biblioteka, kaplica, ubikacje ogólne, boisko sportowe. Do obozu prowadziły dwie bramy (od strony wschodniej i zachodniej). Były one podwójnie odrutowane, dodatkowo zabezpieczone siecią elektryczną. Niebezpieczeństwo porażenia sygnalizowały tablice ostrzegawcze. Po wojnie teren obozu uznano jako miejsce pamięci narodowej. W lipcu 1976 roku odsłonięto pomnik, którego pomysłodawcą był francuski kombatant płk. Jean Ollier’a, natomiast wykonawcą został artysta Tadeusz Dobosz.

48

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

Ryc. 13. Cmentarz żołnierzy rosyjskich na terenie obozu Stalag VIII A Źródło: Archiwum autora

Początkowo w obozie jenieckim przebywali żołnierze polscy wzięci do niewoli przez Niemców we wrześniu 1939 roku. W latach 1940-1941 w obozie osadzono żołnierzy belgijskich, francuskich i jugosłowiańskich. Od stycznia 1942 roku przebywali tutaj jeńcy rosyjscy, a później jeszcze brytyjscy, włoscy, słowaccy i amerykańscy. Najwyższy stan liczebny obóz osiągnął we wrześniu 1944 roku - 47 328 jeńców. Przez zgorzelecki Stalag VIII A i jego komanda pracy przeszło łącznie 100-120 tysięcy osób, w tym około 40 tysięcy Rosjan (około 12 tysięcy jeńców radzieckich straciło tutaj życie). W latach 1946-1948 baraki obozu jenieckiego zostały rozebrane. Wiadukt kolejowy W południowej części miasta znajduje się wiadukt kolejowy przypominający akwedukt rzymski. Most, łączący dwa brzegi Nysy Łużyckiej, ma 475,5 metrów długości i 35 metrów wysokości. Postawiony jest na 32 przęsłach. Wybudowany w latach 1844-1847 pod kierunkiem Gustawa Kiesslera. Kosztował 640 668 talarów, czyli dużo więcej aniżeli stawiany w tym samym czasie bardzo podobny, lecz nieco dłuższy wiadukt kolejowy w Bolesławcu. 7 maja 1945 roku o godzinie 22.00 część mostu wysadzili żołnierze niemieccy. Wiadukt ponownie został oddany do użytku w 1957 roku.

49

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

Ryc. 14. Wiadukt Kolejowy nad Nysą Łużycką Źródło: Archiwum autora

Via Regia Przez teren miasta wiedzie dawny, główny szlak kupiecki z Rusi do Europy Środkowej. Trakt ten nazywany był również Wysoką Drogą, Drogą Królewską - Via Regia. Droga była przedłużeniem istniejącego w Niemczech szlaku od Görlitz/Zgorzelec przez Lubań, Nowogrodziec, Bolesławiec, Chojnów, Legnicę, Środę Śląską, Wrocław, Oławę do Brzegu i dalej w kierunku wschodnim przez Opole, Kraków, Lwów do Kijowa. Odkrycia archeologiczne wskazują, iż tradycja drogi, jako korytarza transferowego dla ludzi i rzeczy, sięga epoki wczesnego żelaza 71. Kolejne wydobyte skarby, jak srebro siekane, arabskie monety czy frankońskie miecze potwierdzają istnienie ruchu handlowego i podróżniczego w X wieku. Zachowane przekazy o podróżach władców i wyprawach zbrojnych pozwalają na przeanalizowanie kształtowania się sieci dróg, które mogły być podstawą ukształtowania Via Regi. Napływ niemieckich osadników, następnie słowiańska wewnętrzna kolonizacja od ok. połowy XII wieku pozwala na wytyczenie charakterystycznych punktów migracji ludności wykorzystującej znane korytarze transferowe w tym najprawdopodobniej drogę Via Regia. Zatem 2000 lat przed pierwszą wzmianką z 1252 roku72 na terenie Górnych Łużyc funkcjonowała droga ze wschodu na zachód.

71

J. von Richthofen, Die via Regia. Vorgeschichte einer Straβe, [w:] Menschen, die Via Regia und Ihre Akteure Unterwegs, Essayband zur 3 Sächsischen Landesausstellung, red. S. Dittrich, R. Kraut, S. Müller, W. Müller, S. Steinberg, Dresden 2011, s. 20. 72 Pierwsza wzmianka pojawia się w dokumentach margrabiego Marchii Miśnieńskiej Henryka III (12211288) pod nazwą „Strata Regia" , „Droga Królewska".

50

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

8.1.3. Obiekty sakralne Kościół św. Jana Chrzciciela Kościół został wybudowany w stylu eklektycznym latach 1906-1907 jako świątynia ewangelicka. Powstał on głównie z inicjatywy mieszkańców Ujazdu, którzy na rzecz kościoła w 1898 roku zawiązali stowarzyszenie. Po siedmioletnich pertraktacjach otrzymali zgodę pruskiego ministra kultury na budowę świątyni. Uroczystości położenia kamienia budowlanego przewodniczył pastor Szmidt. W 1906 roku nastąpiło poświęcenie kościelnych dzwonów. W realizację budowy kościoła zaangażowała się także cesarzowa – Augusta Wiktoria, żona Wilhelma II. Ufundowała ona kwotę, którą przeznaczono na zakup żyrandola. Projektantem obiektu został architekt Fritsche z Erberfeld. Kościół konsekrowany został 15 maja 1907 roku. Po remoncie świątyni na początku lat 60-tych, kościół dostosowano do potrzeb kultu katolickiego73. W 1964 roku kościół został poświęcony przez księdza abp Bolesława Kominka. Dekretem wydanym w dniu 23 kwietnia 1972 powołano do istnienia nową parafię rzymsko-katolicką pod wezwaniem Jana Chrzciciela. W 1976 roku urządzono prezbiterium w duchu nowej liturgii posoborowej. Kolejny remont miał miejsce w latach 1988-1990. Wybudowano wówczas dom katechetyczny, wymieniono na blachę miedziane pokrycie oraz wykonano nową elewację zewnętrzną.

Ryc. 15. Kościół św. Jana Chrzciciela Źródło: Archiwum autora 73

L. Szostek, Budowle sakralne, s. 16.

51

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

Obecnie kościół to jednonawowa, wolnostojąca zorientowana świątynia, posiadająca wyodrębnione, węższe prezbiterium trójbocznie zamknięte. Nawa i prezbiterium kryte są jednolitym dachem dwuspadowym. Od strony wschodniej na osi fasady znajduje się narożna wieża wybudowana na rzucie kwadratu, pełniąca funkcję dzwonnicy. W ścianach wieży umieszczone są podłużne okna zwieńczone półokrągłym łukiem, powyżej nich znajduje się zegar. Dzwonnica przykryta jest namiotowym dachem. W ścianie szczytowej okrągłe okno jak i pozostałe okna świątyni posiadają kolorowe witraże. Od wschodu dobudowana jest niewielka kruchta. Wewnątrz świątyni zachowały się drewniane empory74. Kościół św. Bonifacego Kościół został zbudowany w latach 1927-1929 według planów architekta Bernarda Sandera. Projekt zakładał prostą, funkcjonalną budowlę dostosowaną do potrzeb wojska i ludności cywilnej. Kamień węgielny wmurowano w 1929 roku. Kościół został konsekrowany w 1930 roku przez kardynała Adolfa Bertrama z Wrocławia. Patronatem był św. Bonifacy – główny Patron Niemiec. Kościół przynależał do parafii św. Krzyża w Görlitz i spełniał funkcję kościoła garnizonowego.

Ryc. 16. Kościół św. Bonifacego Źródło: Archiwum autora 74

L. Szostek, Budowle sakralne, s. 16.

52

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

W czasie II wojny światowej proboszcz ks. F. Scholz otoczył opieką duszpasterską jeńców przebywających na pracach przymusowych i w Stalagu VIII A. Kościół 1 grudnia 1940 roku przeszedł pod wyłączną administrację archidiecezji wrocławskiej. W latach 1962-1968 wnętrze świątyni zostało przebudowane ustawiono w nim figury św. Wojciecha i św. Stanisława - Patronów Polski, pomalowano wnętrze i ufundowano nowe dzwony. W 1990 roku powstał przy kościele Pomnik Pamięci Poległych, Pomordowanych i Zmarłych Żołnierzy Armii Krajowej. W trakcie kolejnego remontu przeprowadzonego w latach 2000-2002 przystosowano prezbiterium do potrzeb odnowionej liturgii soborowej. Obecnie kościół jest budowlą jednonawową, murowaną z cegły posiadająca żelbetonową konstrukcję szkieletową. Obiekt nakryty jest dachem dwuspadowym. Zachodni szczyt nawy zwieńczony jest niewielką kwadratową sygnaturką, wspartą na metalowej konstrukcji pełniącej funkcję dzwonnicy. Na szczycie umieszczono krzyż. Wszystkie okna kościoła opatrzone są kolorowymi szybami podobnie okrągłe okno w ścianie szczytowej. Wysokie okna w kształcie prostokąta umieszczone są w ścianach w jednym rzędzie 75. Do prezbiterium od strony północnej została dobudowana prostokątna zakrystia, a od strony zachodniej obszerna kruchta. We wnętrzu kościoła na szczególną uwagę zasługuje prospekt organowy oraz ołtarz główny wraz trzema figurami świętych. Kościół św. Józefa Robotnika Przy ul. Jana Kozaka zlokalizowana jest nowoczesna bryła kościoła pod wezwaniem św. Józefa Robotnika. W 1978 roku ks. prałat Jan Kozak (proboszcz parafii św. Bonifacego w Zgorzelcu) uzyskał pozwolenie na budowę dwupoziomowego kościoła według projektu: Wojciecha Kurowskiego, Aliny Niedźwiedzkiej-Kurowskiej, Jana Niedźwiedzkiego, Wojciecha Marszałka.

Ryc. 17. Kościół św. Józefa Robotnika Źródło: Archiwum autora 75

L. Szostek, Budowle sakralne dekanatu zgorzeleckiego, Zgorzelec 2010, s. 12.

53

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

W 1981 roku metropolita wrocławski Henryk Gulbinowicz wmurował kamień węgielny, pochodzący z wykopalisk wokół Grobu Księcia Apostołów. W 1983 roku został uroczyście poświęcony dolny kościół pod wezwaniem św. Barbary. Dekretem metropolity wrocławskiego w 1990 roku została erygowana, wydzielona z parafii św. Bonifacego, parafia św. Józefa Robotnika. W latach 1999-2000 wybudowano prezbiterium w kościele górnym, według projektu Andrzeja Mikuły. Konsekracja kościoła górnego miała miejsce w 2000 roku, dokonał jej biskup legnicki Tadeusz Rybak. Obecnie jest to jednonawowa budowla o konstrukcji z żelbetonu, dwukondygnacyjna. Posiada zdecydowaną sylwetkę architektoniczną nawiązującą do archetypu świątyni. Bryła przykryta jest dachem wielospadowym, wykonanym z blachy cynkowej. Współczesny wystrój świątyni został wzbogacony w organy kościelne pochodzące z XIX wieku. Obiektem dominującym w przestrzeni wokół kościoła jest 35 metrowa wieża, służąca jako dzwonnica. W niej umieszczono trzy spiżowe dzwony ufundowane przez wiernych. Dzwony zdobione są płaskorzeźbami świętych, których imiona im nadano. Imię Jana apostoła otrzymał najmniejszy dzwon o wadze 150 kg średnicy 63 cm, średni otrzymał imię Barbara. Waży 250 kg, a jego średnica wynosi 78 cm. Największy półtonowy dzwon o średnicy 93 cm, nosi imię Józef. Na wszystkich dzwonach podano datę ich odlania 1990 rok. Cerkiew Prawosławna Cerkiew prawosławna jest obiektem religijnym służącym mieszkającym w Zgorzelcu Grekom. Obiekt został otwarty w 2002 roku podczas V Międzynarodowego Festiwalu Piosenki Greckiej. Cerkiew wykonano w Hajnówce niedaleko Białowieży. Wnętrze zdobią przedmioty ręcznie wykonane przez wiernych oraz zakupione obrazy. Nabożeństwa odprawiane są w trzech językach: polskim, greckim, starocerkiewnym.

Ryc. 18. Cerkiew Prawosławna Źródło: Archiwum autora

54

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

8.1.4. Założenia parkowe, zespoły zieleni miejskiej, półnaturalne ekosystemy Na terenie miasta Zgorzelec znajdują się tereny zielone: parki, skwery, łąki czy też zespoły leśne. Stanowią one niezbędny czynnik kształtujący atrakcyjny wizerunek miasta. W celu ochrony obiektów przyrodniczych o walorach historycznych zaleca się działania z zakresu modernizacji, rewitalizacji i konserwacji tych terenów. Na terenie miasta Zgorzelec znajduje się:  Park miejski im. A. Błachańca o bogatych i różnorodnych formach kształtowania zieleni z częścią komponowaną o wartości kulturowej i historycznej i częścią naturalistyczną.  Park im. Paderewskiego tworzący założenie zieleni będące elementem kompozycji urbanistycznej osiedla mieszkaniowego. Uformowany zgodnie z tradycją kształtowania miast z przełomu XIX i XX wieku.  Park im. II Armii Wojska Polskiego, na terenie którego znajduje się cenny zespół zadrzewień ze zbiornikiem wodnym.  Park przy ul. Struga (Wąwóz Struga) posiadający walory krajobrazowe z szarogłazami.  Park podworski przy ul. Henrykowskiej objęty ochroną konserwatorską.  Park podworski przy ul. Bolesławieckiej. Na terenie parku znajdują się zadrzewienia ze stanowiskiem kwitnącego bluszczu.  Łąka przy ul. Lubańskiej tworząca zbiorowisko łąkowe z dużą ilością gatunków zmienno wilgotnych.  Dolina Nysy Łużyckiej w południowej części miasta. Na tym obszarze występują lasy liściaste o charakterze grądowym i łęgowym, zbiorowiska łąkowe dolin rzecznych, łąki podmokłe i bagienne z zaroślami wierzbowymi, tereny zalewowe.  Park Ujazdowski oraz dawne tereny poligonowe, są to tereny leśne cechach założeń parkowych udostępnione w celach rekreacyjnych i wypoczynkowych.  Zespół Leśny przy ul. Reymonta Na terenie miasta Zgorzelec występują także obiekty przyrodnicze objęte indywidualną ochroną prawną:  3 buki pospolite: Zgorzelec Ujazd w niewielkim wąwozie przy ulicy Francuskiej,  3 dęby szypułkowe: przy ogrodzeniu między posesjami Św. Jana 33 i 35,  3 dęby szypułkowe: Park im. A. Błachańca,  2 lipy drobnolistne: przy ul. Henrykowskiej w pasie zieleni między ogrodami działkowymi a poboczem drogi,  1 dąb szypułkowy: w parku podworskim przy ul. Bolesławieckiej, przy drodze wjazdowej, 5 m od ulicy,  1 dąb szypułkowy: w centralnej części parku podworskiego przy ul. Bolesławieckiej, 50 m od ulicy,  1 dąb szypułkowy: przy drodze gruntowej równoległej do ul. Henrykowskiej, 50 m od ulicy,  1 dąb szypułkowy: Zgorzelec w centralnej części parku przylegającym do posesji ul. Bolesławiecka 8 (skraj polanki),  1 dąb szypułkowy: Zgorzelec Ujazd przy ujściu Czerwonej Wody do Nysy, rejon Parku Ujazdowskiego, 10 m od brzegu rzeki, 55

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

 1 dąb szypułkowy: w południowo-wschodniej części ogrodów działkowych przy ul. Bolesławieckiej,  1 dąb szypułkowy: Powstańców Śląskich, na wysokości posesji 62 i Przedszkola nr. 9,  1 dąb szypułkowy: Powstańców Śląskich nr 62, Przedszkole nr 9, drzewo znajduje się dalej od przejazdu kolejowego w odległości 5 m od P.P nr 300,  1 dąb szypułkowy: w części narożnej Liceum medycznego, skrzyżowanie ulic Staszica i Partyzantów,  1 lipa drobnolistna: ul. Henrykowska 5, teren parku podworskiego 10 m od jezdni,  142 lipy drobnolistne, szerokolistne, krymskie tworzące aleję szpalerową dwurzędową: ul. Aleje lipowe – pomnik przyrody żywej Aleja Lipowa,  wychodnia szarogłazów 25x15m, wąwóz w rejonie ul. A. Struga. 8.1.5. Obiekty wpisane do wojewódzkiego rejestru zabytków W wojewódzkim rejestrze zabytków uwzględniono 73 obiekty posiadające wyjątkowe znaczenie historyczne i artystyczne. Stanowią one szczególne dziedzictwo kulturowe miasta Zgorzelec. Wśród obiektów znajdujących się na terenie miasta Zgorzelec, wpisanych do wojewódzkiego rejestru zabytków, przeważającą część stanowią obiekty pełniące funkcje mieszkalne. Ponadto w rejestrze zostały ujęte 2 założenia parkowe oraz 1 dwór. Na terenie miasta Zgorzelec nie występują obiekty architektury sakralnej wpisane do wojewódzkiego rejestru zabytków. Obiekty wpisane do wojewódzkiego rejestru zabytków podlegają szczególnej ochronie. W przypadku przeprowadzania remontów, prac konserwacyjnych przy tych obiektach niezbędne są konsultacje i uzgodnienia z wojewódzkim konserwatorem zabytków. Zabytki wpisane do wojewódzkiego rejestru zabytków L.p

1

2 3 4 5 6 7 8 9

10

11 12 13

Obiekt

Budynek mieszkalnogospodarczy, tzw. „Zagroda Kołodzieja” Otoczenie „Zagrody Kołodzieja” Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny, ob. budynek usługowy Budynek mieszkalny, ob. budynek usługowy Budynek mieszkalny, ob. budynek usługowy restauracja „Przy Jakubie” Dom Jakuba Böhme, ob. siedziba Stowarzyszenia „Euroopera” Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny ob.

Adres

Nr. rej. zab.

Data wpisu

Aleje Lipowe 1

50/A/01

2001.05.17

Aleje Lipowe 1

A/1379

2009.22.10

ul. Bohaterów Getta 1a ul. Bohaterów Getta 3 ul. Bohaterów Getta 5 ul. Czachowskiego 1 ul. Daszyńskiego 9

1203/J 1225/J 1201/J A/5745/1140/J A/5531/1329/J

1995.03.31 1995.08.08 1995.05.29 1993.05.13 1998.03.25

ul. Daszyńskiego 10

A/5549/1301/J

1997.06.16

ul. Daszyńskiego 11

A/5530/1330/J

1998.03.26

ul. Daszyńskiego 12

A/5552/1298/J

1997.10.06

ul. Daszyńskiego 13 ul. Daszyńskiego 14 ul. Daszyńskiego 15

A/5546/1305/J A/5544/1307/J A/5541/1313/J

1997.07.03 1997.07.04 1997.09.24

56

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43

44

45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55

Muzeum Łużyckie Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny Dwór Dolny Ujazd, ob. budynek mieszkalny Dom rządcy folwarku, ob. budynek mieszkalny Park przy domu rządcy folwarku Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny Muzeum i Górnołużycka Hala pamięci, ob. Miejski Dom Kultury Zespół parków miejskich, ob. park im. A. Błachańca, park nadnyski, skwer im. Ks. J. Popiełuszki Budynek mieszkalny, ob. Internat ZSZ Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny

ul. Daszyńskiego 16 ul. Daszyńskiego 17 ul. Daszyńskiego 18 ul. Daszyńskiego 19 ul. Daszyńskiego 20 ul. Daszyńskiego 67 ul. Daszyńskiego 68 ul. Daszyńskiego 70 ul. Daszyńskiego 71 ul. Daszyńskiego 72 ul. Daszyńskiego 73 ul. Daszyńskiego 75a ul. Daszyńskiego 75b ul. Daszyńskiego 76 ul. Daszyńskiego 77 ul. Daszyńskiego 78 ul. Daszyńskiego 79 ul. Daszyńskiego 82 ul. Daszyńskiego 83 ul. Daszyńskiego 98 ul. Domańskiego 1 ul. Domańskiego 2 ul. Domańskiego 4 ul. Francuska 39

A/5540/1314/J A/5550/1300/J A/5538/1320/J A/5537/1321/J A/5532/1328/J 1194/J 1208/J 1190/J 1253/J A/5741/1147/J 1236/J 1240/J 1218/J 1226/J 1227/J 1209/J 1191/J 1223/J 1249/J 1217/J A/5565/1263/J A/1466 1230/J A/5696/601/J

1997.09.25 1997.11.06 1997.12.04 1997.12.05 1998.01.14 1995.04.04 1995.06.09 1995.02.17 1996.01.29 1993.07.21 1995.10.12 1995.11.23 1995.07.21 1995.08.07 1995.07.28 1995.06.16 1995.03.08 1995.08.07 1995.12.20 1995.12.07 1996.05.24 2009.11.12 1995.08.22 1978.02.20

ul. Henrykowska 5

1296/J

1997.05.12

ul. Henrykowska 5

A/5553/1296/J

1997.12.05

ul. Kościuszki 2 ul. Kościuszki 16 ul. Łużycka 11 ul. Parkowa 1

1196/J A/1072 1210/J A/5746/1139/J

1995.04.14 2008.06.24 1995.06.19 1993.05.14

ul. Parkowa

A/1242/1-2

2009.29.05

ul. Partyzantów 2-4

A/5803/963/J

1989.09.30

ul. Piłsudzkiego 3 ul. Piłsudzkiego 4 ul. Piłsudzkiego 5 ul. Piłsudzkiego 7 ul. Piłsudzkiego 8 ul. Piłsudzkiego 10 ul. Piłsudzkiego 12 ul. Piłsudzkiego 14 ul. Staszica 5 ul. Staszica 7 57

1232/J 1188/J 1207/J 1233/J 1195/J 1189/J 1192/J 1187/J 1228/J 1237/J

1995.08.28 1995.02.16 1995.06.08 1995.09.02 1995.04.14 1995.02.16 1995.03.14 1995.02.15 1995.08.18 1995.10.20

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69

70

71 72

73

Willa Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny Zespół przemysłowy młyna trójkołowego, ob. budynek mieszkalno usługowy Budynek administracyjnohandlowy, ob. budynek mieszkalny z restauracją Budynek produkcyjny Elewator (silos) z przyległym budynkiem przemysłowym Układ urbanistyczny historycznego ośrodka miasta Zgorzelec

ul. Świętego Jana 20 ul. Warszawska 1 ul. Warszawska 2 ul. Warszawska 3 ul. Warszawska 4 ul. Warszawska 7 ul. Warszawska 8 ul. Warszawska 14 ul. Warszawska 15 ul. Warszawska 16 ul. Wolności 2 ul. Wolności 6 ul. Wolności 7 ul. Wrocławska 2-3

A/985 1255/J 1224/J 1216/J 1212/J 1234/J 1229/J A/4707 1260/J 1215/J 1239/J 1238/J A/5521/1345/J A/5523/1343/J

2006.11.21 1996.02.21 1995.08.08 1995.03.07 1995.06.20 1997.09.25 1995.08.16 2010.12.13 1996.04.25 1995.06.24 1995.10.26 1995.10.23 1998.09.28 1998.09.02

ul. Wrocławska 2

A/5523/1343/J

1998.09.02

ul. Wrocławska 2 ul. Wrocławska 3

A/5523/1343/J A/5523/1343/J

1998.09.02 1998.09.02

A/1803/448

1958.12.08

8.1.6. Planowany wpis obiektów do rejestru zabytków W Zmianie Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Zgorzelec postuluje się wpisanie następujących obiektów do rejestru zabytków zlokalizowanych przy:                

ul. Armii Krajowej 96-103 ul. Baczyńskiego 30 ul. Bohaterów Getta 1, 2, 4, 6, 7, 8 i 9 ul. Brzozowa 1, 2/3, 6/7 i 8 ul. Cienista 2 - budynek dawnej zajezdni tramwajowej ul. Daszyńskiego 96, 97, 99 i 100 ul. Domańskiego 3, 5, 6, 7 i 14 ul. Francuska 37 ul. Francuskiej 39-park przypałacowy ul. Francuska-budynki zespołu gospodarczego wraz z murem ul. Górnicza 39 ul. Kościuszki 14 ul. Langiewicza 6 ul. Łużycka 59 i 87 ul. Mickiewicza 6 ul. Partyzantów 1 oraz 4/5 58

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

         

ul. Piłsudskiego 2 i 6 ul. Przechodnia 8 – Kruczy Folwark, obecnie dom Pomocy Społecznej „Jutrzenka” ul. Reymonta 36 i 46 ul. Sienkiewicza 28 ul. Staszica 3, 9, 11 i 15 ul. Świętego Jana nr 20, 22, 21/23, 24 i 31 ul. Struga 13 ul. Warszawska 6, 10, 12, 17 ul. Wolności 3, 4, 5, 8, 9, 10, 11 ul. Żeromskiego 47

Ponadto postuluje się w gminnej ewidencji zabytków wpisanie następujących obiektów do rejestru zabytków:  ul. Daszyńskiego 39 - Zajazd „Deutscher Hof”, obecnie funkcja mieszkalna  ul. Daszyńskiego 95 - Dawny Dwór, obecnie Biuro Towarzystwa Robót Usług LądowoWodnych  ul. E. Plater - Kościół parafialny p.w. Św. Bonifacego  ul. Łużycka/Grunwaldzka 2 - Kościół parafialny p.w. Św. Jana Chrzciciela

59

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

8.2.Stan zachowania obiektów wpisanych do gminnej ewidencji zabytków Gminna ewidencja zabytków zawiera wytyczne konserwatorskie związane z ochroną obiektów zabytkowych jak i ocenę stanu zachowania obiektów zabytkowych wpisanych do wojewódzkiej ewidencji zabytków oraz obiektów wyróżniających się wyjątkowymi cechami historycznymi. Gminna ewidencja zabytków obejmuje 490 kart adresowych. Na terenie Zgorzelca znajduje się ponad 50 zabytkowych kamienic i domów z XVI - XX wieku. Większość z nich została wybudowana w stylu secesyjnym. Zlokalizowane są m.in. na ulicach: Daszyńskiego, Piłsudskiego, Wolności, Warszawskiej i Bohaterów Getta. Najstarszą częścią miasta jest Przedmieście Nyskie (od Mostu Staromiejskiego do ul. Struga). Zachował się tam rząd malowniczo położonych nad rzeką Nysą Łużycką kamienic, w których znajdują się m.in. Dom Jakuba Böhme i Muzeum Łużyckie. Ochronie konserwatorskiej podlegają zachowane, oryginalne elementy budynków takie jak: bryła, forma dachu, wystrój elewacji, stolarka okienna i drzwiowa. Ochronie podlega również zachowany, oryginalny układ przestrzenny wnętrz oraz elementy wyposażenia i wystroju takie jak: klatka schodowa, układ pomieszczeń, sklepienia, balustrada klatki schodowej, stolarka drzwiowa, posadzki ceramiczne. Głównym zaleceniem dla większości obiektów znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków jest przywrócenie historycznych podziałów drewnianej stolarki. W wyniku niekontrolowanych remontów przeprowadzanych przez właścicieli prywatnych w miejsce stolarki drewnianej montowano okna z PCV, ponadto montując okna często nie uwzględniono oryginalnego podziału stolarki okiennej. Zaleca się także przywrócenie pełnoplastycznych elementów konstrukcyjnych ramiaków, tzn. profilowanie słupka i ślemienia oraz odtworzenia szprosów. Wyklucza się podział międzyszybowy. Przy obiektach wpisanych do wojewódzkiej ewidencji zabytków zaleca się usunięcie zamieszczonych w sposób niekontrolowanych reklam. W przypadku obiektów których elewacja zewnętrzna wykonana jest z cegły klinkierowej należy wykonać rewaloryzację elewacji wraz z oczyszczeniem kamiennego detalu architektonicznego, myciem cegły klinkierowej, konserwacją detalu architektonicznego, m.in.:  Dawne Koszary, ul. Armii Krajowej 13  Szkoła Podstawowa nr 3 im. Armii Krajowej, ul. Piłsudzkiego 1 Ponadto zaleca się dla obiektów adaptowanych uporządkowanie reklam min.:  Dom mieszkalny, obecnie pensjonat, ul. Daszyńskiego 22 W przypadku zagrożeń wynikających z zdegradowanej lub niszczejącej konstrukcji dachu i jego poszycia zaleca się remont dachu, m.in.:  Kamienica czynszowa, ul. Armii Krajowej 96  Kamienica czynszowa, ul. Armii Krajowej 98  Kamienica czynszowa, ul. Bohaterów Getta 7  Kamienica czynszowa, ul. Piłsudzkiego 14 W niektórych przypadkach postulowane jest przywrócenie ceramicznego pokrycia dachu – dachówka karpiówka, m.in.:  Dawna kamienica czynszowa obecnie Sąd Rejonowy, ul Armii Krajowej 104 (własność Skarbu Państwa) Zaleca się również oprócz przeprowadzenia remontu dachu, przywrócenie nadbarokowych lukarn w elewacji frontowej i tylnej np.:  Dom mieszkalny rządcy folwarku, obecnie funkcja mieszkalna, ul. Henrykowska 5 60

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

W niektórych przypadkach wymagana jest rewaloryzacja historycznego wyglądu i kolorystyki oraz faktury elewacji wraz z konserwacją detalu architektonicznego np.:  Kamienica czynszowa, ul. Armii Krajowej 97  Kamienica czynszowa, ul. Bohaterów Getta 1  Kamienica czynszowa, ul. Mariana Langiewicza 7  Dom mieszkalny, ul. Wrocławska 29 Pomimo przeprowadzonych pełnych działań zakresu rewitalizacji obiektu, zaleca się badanie architektoniczne fasady lub badań architektonicznych budynku np.:  Kamienica mieszczańska, ul I. Daszyńskiego 10  Kamienica mieszczańska, obecnie restauracja przy Jakubie, ul. Daszyńskiego 11  Kamienica mieszczańska, obecnie siedziba „stowarzyszenia EUROOPERA”, ul Daszyńskiego 11 lub postuluje się przeprowadzanie badań architektonicznych  Dom mieszkalny, ul. Wrocławska 30 8.3.Stan zachowania obiektów zabytkowych względem ich statusu własności Z analizy 490 obiektów, dla których sporządzono karty adresowe tworzące gminną ewidencję zabytków wynika, iż na terenie miasta Zgorzelec znajdują się tylko cztery obiekty, których stan zachowania został oceniony na bardzo dobry. Należą do nich: dwa obiekty będące własnością prywatną: Zagroda Kołodzieja oraz budynek „Stowarzyszenia EUROOPERA”, jeden obiekt będący własnością wyznaniową, oraz jeden obiekt będący własnością komunalną, którym jest budynek Urzędu Miasta Zgorzelec. W obiektach tych przeprowadzono kompletne prace renowacyjne. Około 75% obiektów przedstawia zaniedbany stan zachowania. Właścicielami tych obiektów są w przeważającej części wspólnoty mieszkaniowe. W tym wypadku utrudnienia związane z przeprowadzaniem prac remontowych, konserwacyjnych wynikają z ograniczeń finansowych. W dobrym stanie znajduje się około 22 % obiektów. Posiadają one zachowane historyczne elementy architektoniczne.

Stan zachowania obiektów zabytkowych 1%

1%

0%

1% 22%

bardzo dobry dobry dobry zaniedbany zaniedbany zły

75%

bardzo zły

61

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

8.4.Niematerialne dziedzictwo kulturowe Święto Starego Miasta - Jakuby Jednym z najatrakcyjniejszych wydarzeń kulturalnych w Zgorzelcu organizowanym na Przedmieściu Nyskim jest coroczne Święto Starego Miasta „Jakuby”. Święto nawiązuje do początków miasta, do czasów kiedy na Zgorzeleckiej Starówce mieszkał i pracował Jakub Böhme. Jest to spotkanie z historią, tańcem, muzyką, teatrem i rzemiosłem. W wielu miejscach na Przedmieściu Nyskim odbywają się wówczas koncerty, spektakle i pokazy tańców dawnych. Przy Moście Staromiejskim rzemieślnicy prezentują swoje rękodzieło nawiązujące do dawnych epok. Istotnym elementem Jarmarku (targu średniowiecznego) jest część historyczna obejmująca osady rycerskie i słowiańskie, w których znajdują się elementy rzemiosła dawnego jak również życia codziennego, prezentowanego przez bractwa rycerskie. Inspiracją do zorganizowania festynu miejskiego było wybudowanie obecnego Mostu Staromiejskiego łączącego Przedmieście Nyskie w Zgorzelcu ze starówką w Görlitz. W tym samym czasie na Starym Mieście w Görlitz odbywa się Altstadtfest. Z roku na rok przybywa atrakcji bogatych w elementy historyczne i walory edukacyjno - zabawowe. Atrakcyjność Jakubów przekłada się na dziesiątki tysięcy gości, których z każdą edycją imprezy przybywa. Międzynarodowy Festiwal Piosenki Greckiej Pierwszy Ogólnopolski Festiwal Piosenki Greckiej odbył się w Zgorzelcu w 1998 roku stając się znaczącym wydarzeniem kulturalnym. Historia powstania festiwalu w Zgorzelcu wiąże się z historią życia greckich uchodźców, którzy w wyniku wojny domowej w 1949 roku osiedlili się w mieście76. Tutaj nie tylko mieszkali, pracowali ale też tworzyli muzykę. W latach 70-tych greckie zespoły zaczęły odnosić sukcesy na polskich estradach. W latach 80tych większość Greków wróciła do ojczyzny. Z inicjatywy Rady Miejskiej 1996 roku odsłonięto tablicę upamiętniającą pobyt Greków w Zgorzelcu. W 1998 roku Rada Miejska w Zgorzelcu oraz Zgorzelecki Oddział Towarzystwa Greków w Polsce zorganizowali I Ogólnopolskiego Festiwal Piosenki Greckiej w Zgorzelcu. Dzięki obecności ambasadora Grecji w Polsce oraz delegacji greckiego miasta Naoussa, z którym na przełomie sierpnia i września 1998 roku podpisano umowę o współpracy, festiwal osiągnął rangę międzynarodowego wydarzenia kulturalnego i społecznego, a Ambasador Grecji w Polsce objął festiwal swoim patronatem. W wyniku decyzji Rady Miasta w Zgorzelcu festiwal zaczęto organizować corocznie, sprawiając tym samym, iż w tych dniach Zgorzelec staje się polską stolicą kultury. Festiwal, to koncerty w amfiteatrze miejskim gwiazd greckiej piosenki, tzw. "dzień konkursowy" i festiwalowa GALA. Festiwal to także wystawy plastyczne, spektakle teatralne i wspaniały grecki festyn z przysmakami kuchni greckiej. Czas festiwalu jest okazją do spotkań władz samorządowych miasta Zgorzelca z Ambasadorem Grecji w Polsce, Konsulem Honorowym Republiki Grecji w Polsce i władzami zaprzyjaźnionego greckiego miasta Naosussa. Corocznie odbywają się również, uroczystości upamiętniające pobyt Greków w Zgorzelcu pod tablicą pamiątkową z udziałem wszystkich zaproszonych gości.

76

W latach 1949-1950 do Zgorzelca przybyła grupa 14 000 Greków. Były to rodziny żołnierzy, którzy podczas II wojny światowej działali w lewicowym ruchu oporu, a następnie walcząc z dyktaturą uczestniczyli w wojnie domowej w latach 1946-1949. W obawie przed represjami i prześladowaniami opuścili ojczyznę. Pierwsza grupa uchodźców przybyła do Zgorzelca 16 grudnia 1949 roku, następna w rok później, [w:] K. Prosyniak, R. Czarnecki, O Grecji i Grekach w Zgorzelcu, Zgorzelec 2007, s. 84, 85.

62

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

9. ANALIZA SWOT OBEJMUJĄCA DZIEDZICTWO KULTUROWE MIASTA ZGORZELEC                      

Mocne strony: Zabytkowe kamienice Przedmieścia Nyskiego (ukończona rewitalizacja). Ciekawy pod względem przyrodniczym i historycznym krajobraz obszaru Nysy Łużyckiej wyznaczony przez dominanty architektoniczne Starego Miasta w Görlitz. Most Staromiejski łączący Przedmieście Nyskie ze Starym Miastem w Görlitz umożliwiający rozwój turystyki pieszej. Wytyczone szlaki turystyczne, rowerowe sprzyjające turystyce kulturowej Założenia parkowe zlokalizowane wokół obiektów zabytkowych. Atrakcyjne tereny zieleni nad Nysą Łużycką wraz z wyznaczoną przestrzenią rekreacyjną tworzącą promenadę złożoną z nadrzecznych tarasów widokowych. Muzeum Łużyckie zlokalizowane w obiekcie zabytkowym na terenie Przedmieścia Nyskiego będącego ośrodkiem wydarzeń kulturalnych promującym kulturę regionu. Tradycja współpracy pomiędzy jednostkami samorządu terytorialnego zakresie ochrony i promocji dziedzictwa kulturowego. Doświadczenie, wysoka aktywność i kompetencja władz i administracji samorządowej w pozyskiwaniu środków pozabudżetowych. Wielokulturowa historia regionu złożona z bogatej tradycji oraz obyczajów rożnych grup etnicznych. Rosnący zagraniczny i krajowy popyt na nowoczesne, niekonwencjonalne usługi agroturystyczne, turystyczne i para turystyczne, usługi rekreacji weekendowej, rowerowej oraz konnej. Wypromowane wydarzenia kulturalne. Gminna ewidencja zabytków. Katalog szyldów i reklam obowiązujący na terenie miasta Zgorzelec. Słabe strony: Niewystarczająca liczba przeprowadzanych prac remontowych przy obiektach zabytkach będących własnością wspólnot mieszkaniowych oraz stała ich degradacja. Brak Punktu Informacji Turystycznej. Niewystarczająca baza informacji turystycznej w postaci drukowanej czy cyfrowej zwierająca szlaki turystyczne oraz mapki z naniesionymi zabytkami miasta. Brak wypracowanych mechanizmów umożliwiających egzekwowanie zaleceń zawartych w katalogu reklam. Brak funduszy na przeprowadzenie prac remontowych przez prywatnych właścicieli. Ubożenie społeczeństwa, bezrobocie Niewystarczająca popularyzacja wiedzy o wartości chronionych obiektów oraz idei ochrony zabytków. Brak powiązania części mieszkańców z przedwojennym dziedzictwem kulturowym miasta, a tym samym słabe zrozumienie społeczne dla problematyki ochrony zabytków.

63

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

 

    

Szanse: Dotacje oraz pożyczki udzielane prywatnym właścicielom obiektów zabytkowych. Możliwość skorzystania ze środków unijnych oraz funduszy w ramach programów funkcjonujących przy Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego w celu przeprowadzenia prac rewitalizacyjnych obiektów zabytkowych, jak również uzyskanie funduszy na projekty promujące dziedzictwo kulturowe regionu. Wykorzystanie doświadczeń w zakresie rewitalizacji zabytków prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego państw ościennych Czech i Niemiec. Stały wzrost świadomości w widzeniu obiektu zabytkowego jako doskonałego produktu turystycznego przez potencjalnych inwestorów. Wzrastająca liczba właściwie przeprowadzanych prac remontowo-budowlanych przez prywatnych właścicieli obiektów zabytkowych. Rozwój i wzrost skuteczności działań podejmowanych w celach edukacyjnych skierowanych do młodzieży i lokalnej społeczności w zakresie ochrony i poszanowania wspólnego dziedzictwa kulturowego. Rosnący popyt na usługi w sektorze kultury oraz turystyki.

Zagrożenia:  Niska świadomość mieszkańców dotycząca możliwości uzyskania dofinansowania na przeprowadzenie prac budowlanych przy obiektach wpisanych do wojewódzkiej ewidencji zabytków.  Wprowadzanie elementów obcych – np. nieprzemyślanej, niezgodnej z historyczną kolorystyki, współczesnych materiałów, technik i technologii, uproszczeń adaptacyjnych niszczących pierwotna strukturę wyposażenia architektonicznego obiektów i powodujących degradację walorów zabytkowych, umieszczanie agresywnych nośników reklamowych.  Działania inwestycyjne prowadzone m.in. przez prywatnych właścicieli obiektów, wspólnoty mieszkaniowe, w których interes indywidualny inwestora jest przedkładany nad dobro społeczne tj. dobro zabytku.

64

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

10. OKREŚLENIE PODSTAWOWYCH ZAŁOŻEŃ PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA MIASTA ZGORZELEC 2012-2015 Formułując Priorytet Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015 uwzględnia się zasoby dziedzictwa kulturowego w odniesieniu do kształtowania otaczającej nas przestrzeni. Właściwe kształtowanie przestrzeni wymaga niejednokrotnie ingerencji w tkankę urbanistyczną polegającą na przeprowadzeniu procesów odnowy, a przejawem prawidłowego gospodarowania przestrzenią jest ład przestrzenny. Panuje on wówczas gdy mamy do czynienia z harmonijnymi i uporządkowanymi elementami współtworzącymi tę przestrzeń. Wyznaczenie Priorytetu Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015 wiąże się bezpośrednio z zapewnieniem ładu przestrzennego miasta w sferze zurbanizowanej, polegającej na aktywnej ochronie zabytków. Przestrzeń miasta, to także sfera społeczno-kulturowa. Niezbędnym w tym zakresie są działania zmierzające do zachowania wartości niematerialnych poprzez upowszechnienie dziedzictwa kulturowego. Priorytet Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015 wynika również z diagnozy stanu dziedzictwa kulturowego, analizy SWOT, oraz z oceny opracowań strategicznych. PRIORYTET GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA MIASTA ZGORZELEC 2012-2015

OCHRONA I POPULARYZACJA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO NIEZBĘDNYM CZYNNIKIEM KSZTAŁTUJĄCYM ŁAD PRZESTRZENNY MIASTA ZGORZELEC

kierunki działań

1. Zahamowanie procesu degradacji zabytków oraz doprowadzenie do poprawy ich stanu zachowania.

2. Promocja i edukacja w zakresie dziedzictwa kulturowego.

3. Prace badawcze, studialne związane z analizą zasobów dziedzictwa kulturowego Miasta Zgorzelec.

65

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

10.1. Zadania umożliwiające realizację wyznaczonych kierunków działań 1. Zahamowanie procesu degradacji zabytków oraz doprowadzenie do poprawy ich stanu zachowania. 

   

  



Zadania: kontynuacja założeń wynikających z Zintegrowanego Lokalnego Programu Rewitalizacji Miasta Zgorzelec na lata 2007-2015 oraz pozostałych założeń planistycznych:  rewitalizacja Śródmieścia II etap,  zagospodarowanie terenów w obrębie ul. Daszyńskiego „Arkadia” z przeznaczeniem na urządzenie placu miejskiego wraz z modernizacją ciągu pieszo-jezdnego, zagospodarowanie przestrzeni publicznej,  rewitalizacja podwórek w obszarze Śródmieścia,  przebudowa zabytkowego skweru Popiełuszki,  inwestycja w strefie rekreacji Parku Błachańca,  zagospodarowanie centrum miasta ul. Bohaterów Getta – opracowana koncepcja,  modernizacja Parku Nadnyskiego.  budowa przystani kajakowej w ramach programu Przygoda z Nysą, współpraca między wydziałami posiadającymi instrumentarium niezbędne w realizacji zadań związanych z rewitalizacją obiektów wyszczególnionych w Zintegrowanym Lokalnym Programie Rewitalizacji Miasta Zgorzelec na lata 2007-2015, kontynuowanie działań związanych z uzyskiwaniem środków zewnętrznych na rewaloryzację obiektów będących własnością Gminy Miejskiej Zgorzelec, uwzględnienie wartości historycznych układów przestrzennych oraz obiektów zabytkowych, stanowisk archeologicznych podczas realizacji działań inwestycyjnych, respektowanie założeń zawartych w Zmianie Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Zgorzelec oraz zapisów dotyczących ochrony dziedzictwa i krajobrazu kulturowego w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, umożliwienie pomocy pod względem merytorycznym w celu uzyskania dotacji lub pożyczki na wykonanie prac remontowych obiektów zabytkowych będących własnością prywatną lub wspólnot mieszkaniowych, udostępnienie informacji na temat dotacji, pożyczek na wykonanie prac remontowobudowlanych przy obiektach zabytkowych na stronie internetowej urzędu, rozważenie możliwości opracowania działań motywujących prywatnych właścicieli obiektów zabytkowych do przeprowadzania prac z zakresu rewitalizacji (np.: umieszczenie właściwie przeprowadzonych prac remontowo-budowlanych przy obiekcie zabytkowym lub obiekcie zabytkowym zaadaptowanym na cele użytkowe w kalendarzu promującym Gminę Miejską Zgorzelec, lub na stronie internetowej Urzędu Miasta Zgorzelec) wspieranie mieszkańców i udzielanie informacji związanych z umieszczaniem reklam na obiektach zabytkowych zawartych w Katalogu Reklam.

66

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

2. Promocja i edukacja w zakresie dziedzictwa kulturowego.      



      

Zadania: wspieranie turystyki kulturowej na terenie miasta poprzez m.in. kontynuację rozbudowy infrastruktury, wytyczania szlaków turystycznych i budowę sieci tras rowerowych, uaktualnienie strony internetowej Urzędu Miasta Zgorzelec o mapy zawierające szlaki turystyczne, rowerowe lub kajakowe, uaktualnianie i monitorowanie strony internetowej Urzędu Miasta Zgorzelec, kontynuacja współpracy transgranicznej w obszarze kultury z instytucjami miejskimi organizacjami pozarządowymi i innymi placówkami naukowymi ze strony niemieckiej, promowanie wydarzeń kulturalnych o charakterze patriotycznym, masowym m.in. na stronie internetowej Urzędu Miasta Zgorzelec, materiałach promocyjnych Urzędu Miasta Zgorzelec, organizowanie stałych imprez kulturalnych o charakterze patriotycznym:  rocznicy forsowania Nysy Łużyckiej: 16.04,  rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja: 03.05,  rocznicy zakończenia II Wojny Światowej: 08.05,  rocznica wybuchu Powstania Warszawskiego:01.08,  święto Wojska Polskiego: 15.08,  rocznica wybuchu II wojny Światowej: 01.09,  rocznica Odzyskania Niepodległości: 11.11,  Dzień Flagi: 02.05.  współorganizowanie i koordynowanie stałych imprez kulturalnych m.in.  Festyn Jakuby/Altstadtfest,  Noc muzeów i dzień otwartych zabytków,  Dni Zgorzelca, kontynuowanie działań w zakresie informowania mieszkańców Miasta Zgorzelec o wydarzeniach kulturalnych oraz o pracach remontowo-budowlanych przeprowadzanych m.in. przy zabytkach oraz w ich otoczeniu w ramach bezpłatnej usługi wiadomość SMS, udział w konferencjach, szkoleniach związanych z problematyką ochrony dziedzictwa kulturowego, popularyzacja dobrze przeprowadzonych prac konserwatorskich przy obiektach zabytkowych, właściwie zagospodarowanych terenów cennych pod względem kulturowym, promocja zabytków zaadaptowanych na cele użytkowe, kontynuacja opracowywania kalendarza promującego m.in. zabytki Miasta Zgorzelec, rozważenie możliwości udziału w obchodach Europejskich Dni Dziedzictwa, kontynuacja opracowywania broszur, folderów, map uwzględniających dziedzictwo kulturowe Gminy Miejskiej Zgorzelec, kontynuacja wydawania Biuletynu Miejskiego zwierającego informacje m.in. o wydarzeniach kulturalnych, przeprowadzanych pracach rewitalizacyjnych na terenie Zgorzelca. 67

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

3. Prace badawcze, studialne związane z analizą zasobów dziedzictwa kulturowego Miasta Zgorzelec. Zadania:  weryfikacja kart adresowych obiektów wpisanych do gminnej ewidencji zabytków,  uaktualnienie planów ochrony zabytków ma wypadek konfliktu zbrojnego, klęsk żywiołowych, sytuacji kryzysowych,  opracowanie oceny aktualności studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Zgorzelec oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego miasta Zgorzelec. 10.2. Monitoring i weryfikacja wyznaczonych kierunków działań jak i zadań Przykładowy zestaw mierników umożliwiający monitorowanie określonych kierunków działań jak zadań obejmujących okres od 2012 – 2015 roku. Przyjęto realizację ilości – 1 w skali rocznej. Niektóre zadania obejmują okres wynikający z ustaleń zawartych w dokumentach strategicznych. Zahamowanie procesu degradacji zabytków oraz doprowadzenie do poprawy ich stanu  





Miernik liczba obiektów zabytkowych, przy których przeprowadzane są prace remontowe liczba zagospodarowanych, parków, skwerów, podwórzy będących bezpośrednim otoczeniem obiektów zabytkowych liczba przyjętych i rozpatrzonych wniosków złożonych m.in. przez prywatnych właścicieli, wspólnoty mieszkaniowe dotyczących dotacji, pożyczek na przeprowadzenie prac remontowo budowlanych przy obiektach zabytkowych rozszerzenie katalogu reklam zawierających wytyczne co do wizualnej jak i formalnej koncepcji umieszczenia reklam na obiektach zabytkowych

68

Ilość w skali 1 roku wynika z ustaleń planistycznych

wynika z ustaleń planistycznych

-4

-1obowiązuje w okresie funkcjonowania Programu od 2012-2015

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

Promocja i edukacja w zakresie dziedzictwa kulturowego Ilość w skali 1 roku

Miernik 

liczba organizowanych stałych imprez kulturalnych o charakterze patriotycznym

-8-



ilość imprez współorganizowanych ze stroną niemiecką

-2-



ilość wydań Biuletynu Miejskiego

-4-



udział w konferencjach, szkoleniach związanych z ochroną dziedzictwa kulturowego

-1-



ilość informacji umieszczanych na urzędowej stronie internetowej miasta dotyczących wydarzeń kulturalnych oraz inwestycji z zakresu rewitalizacji miasta opracowanie kalendarza promującego dziedzictwo kulturowe Gminy Miejskiej Zgorzelec: zabytki, krajobraz kulturowy, najciekawsze prace rewitalizacyjne, imprezy regionalne, etc. ilość informacji sms wysyłanych do użytkowników bezpłatnych wiadomości dotyczących wydarzeń kulturalnych oraz komunikatów m.in. o przeprowadzanych pracach rewitalizacyjnych na terenie miasta

-80-





-1-

-ok. 11 000tj. 4,5 sms do 2500 użytkowników w skali miesiąca

Prace badawcze, studialne związane z analizą zasobów dziedzictwa kulturowego Miasta Zgorzelec 

Miernik weryfikacja i uzupełnienie gminnej ewidencji zabytków o karty adresowe obiektów wyszczególnionych w wykazie zabytków otrzymanym od Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków

69

Ilość w skali 1 roku obowiązuje w okresie funkcjonowania Programu od 2012-2015

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

W celu realizacji wytyczonego priorytetu należy podjąć działania, które będą sukcesywnie realizowane i monitorowane w okresie 4 lat. Aby osiągnąć określone efekty, zadania będą podzielone na podokresy. W trakcie tego procesu mogą wyniknąć problemy, które w miarę możliwości należy uwzględnić. Realizacja Programu jest procesem długofalowym. Po upływie dwóch lat sprawozdanie z realizacji wyznaczonych zadań sporządzi komórka organizacyjna urzędu, koordynująca realizację programu, a następnie przedstawi ją burmistrzowi. Po akceptacji ocena zostanie przedłożona Radzie Miejskiej, będzie ona jednocześnie stanowić punkt wyjścia do wprowadzania uzasadnionych zmian i usprawniania programu. Wykonanie sprawozdania powinno być poprzedzone oceną poziomu realizacji Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec, która uwzględni wykonanie zadań przyjętych w okresie czteroletniego obowiązywania programu oraz uwzględni kryteria oraz wskaźniki wykonanych zadań dla wytyczonych priorytetów. 11. INSTRUMENTARIUM REALIZACJI GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAM DLA MIASTA ZGORZELEC 2012-2015 W celu realizacji Programu Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015 należy wykorzystać instrumentarium wynikające z obowiązujących przepisów prawnych oraz opartych na nich działaniach umocowanych w realiach finansów publicznych i instrumentów prawno-ekonomicznych. Instrumenty prawne wynikające z przepisów ustawowych:  programy określające politykę państwa i województwa w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego,  miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego,  tworzenie parków kulturowych,  wpis do rejestru zabytków obiektów będących własnością Gminy Miejskiej Zgorzelec,  dokumenty wydawane przez wojewódzkiego konserwatora zabytków wynikające z przepisów ustawowych. Instrumenty finansowe:  korzystanie z funduszy europejskich oraz dotacji,  finansowanie prac konserwatorskich i remontowych przy obiektach zabytkowych będących własnością Gminy Miejskiej Zgorzelec,  subwencje, dofinansowania, nagrody, zachęty,  dofinansowania dla właścicieli i posiadaczy obiektów zabytkowych. Instrumenty koordynacji:  strategia rozwoju województwa, powiatu i gminy miejskiej,  program rozwoju środowiska przyrodniczego,  plany ochrony Borów Dolnośląskich,  umowy, porozumienia umożliwiające realizację zadań z zakresu ochrony, promocji dziedzictwa kulturowego, rewitalizacji zabytków,  współpraca z ośrodkami naukowymi i akademickimi.

70

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

Instrumenty społeczne wynikające z działań:  promocyjnych, informacyjnych, edukacyjnych, kulturowych,  współdziałanie z organizacjami, fundacjami społecznymi w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego,  sprawna wymiana informacyjna pomiędzy współpracującymi jednostkami samorządowymi, instytucjami społecznymi. Instrumenty kontrolne:  stały monitoring działań wynikających z programów strategicznych związanych z rewitalizacją miasta,  weryfikacja i aktualizacja gminnej ewidencji zabytków,  monitoring stanu zagospodarowania przestrzennego oraz stanu zachowania dziedzictwa kulturowego. 12. MOŻLIWOŚCI FINANSOWANIA PROJEKTÓW Z ZAKRESU OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO Rewitalizacja zabytków obejmująca kompleksowe zadania w zakresie przeprowadzania prac remontowo-budowlanych z wykorzystaniem współczesnych materiałów jak i technologii wiąże się z odpowiednimi nakładami finansowymi. Zakres realizowanych przedsięwzięć związanych z ochroną dziedzictwa kulturowego dotyczy również zachowania wartości niematerialnych tworzących kulturę i historię regionu.    

Możliwości finansowania: Pomoc finansową na przeprowadzanie prac remontowo-budowlanych obiektów zabytkowych można uzyskać z budżetu miasta Zgorzelec w formie dotacji lub pożyczki. Przy Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego funkcjonują Programy, które swymi zamierzeniami ściśle odpowiadają i nawiązują do prowadzonej polityki rozwoju kraju w tym również do ochrony dziedzictwa narodowego. Samorząd Województwa Dolnośląskiego przyznaje dotacje celowe, beneficjentom ubiegającym się o środki w celu przeprowadzenia prac ratowniczych obiektów zabytkowych oraz w ramach otwartych konkursów. Wsparcie finansowe mogą otrzymać inwestycje związane z zachowaniem dziedzictwa kulturowego ze środków Unii Europejskiej w ramach funduszy strukturalnych. Celem alokacji środków unijnych jest realizacja założeń polityki spójności zmierzającej do wyrównania warunków ekonomicznych i społecznych we wszystkich regionach Unii Europejskiej. Polityka spójności realizowana jest dzięki: Europejskiemu Funduszowi Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejskiemu Funduszowi Społecznemu (EFS), Funduszowi Spójności (FS) 77. Fundusze finansują programy unijne, w ramach których dofinansowanie mogą otrzymać m.in. projekty z zakresu kultury i aktywnej ochrony zabytków.

77

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego finansuje programy unijne mające na celu pomoc opóźnionym w rozwoju regionom. Programy realizowane w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego mają na celu poprawę jakości i dostępności miejsc pracy oraz zatrudnienia w Unii Europejskiej. Wsparcie z Funduszu Spójności otrzymują kraje, a nie regiony. Dofinansowanie otrzymują projekty z ochrony środowiska i zdrowia. [w:] Fundusze Europejskie na wsparcie turystyki i kultury, A. Lewandowska, M. Janas, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, s. 8.

71

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

Celem niniejszego rozdziału nie jest szczegółowe opracowanie procedur związanych z otrzymaniem dofinansowania na projekty zakresu ochrony i promocji dziedzictwa kulturowego lecz wskazanie zainteresowanym ich możliwości finansowania. Szczegółowe informacje zawierają Regulaminy opublikowane na stronach rządowych związanych z realizacją Programów oraz publikacje 78. 12.1. Pomoc finansowa z budżetu miasta Zgorzelec Pożyczki dla wspólnot mieszkaniowych Pożyczki dla wspólnot mieszkaniowych i właścicieli budynków wielomieszkaniowych na sfinansowanie kosztów remontu części wspólnych nieruchomości mieszkalnych określa: Zarządzenie Nr 703/70/06 Burmistrza Miasta Zgorzelec z dnia 08 maja 2006 roku w sprawie zasad i regulaminu udzielania pożyczek dla wspólnot mieszkaniowych i właścicieli budynków wielomieszkaniowych na sfinansowanie kosztów remontu części wspólnych nieruchomości mieszkalnych z późniejszymi zmianami: Zarządzenie Nr 703/70/06 Burmistrza Miasta

Zgorzelec z dnia 08 maja 2006 roku w sprawie zasad i regulaminu udzielania pożyczek dla wspólnot mieszkaniowych i właścicieli budynków wielomieszkaniowych na sfinansowanie kosztów remontu części wspólnych nieruchomości mieszkalnych z późniejszymi zmianami: Zarządzenie Burmistrza Miasta Zgorzelec Nr 45/25/07 z dnia 27 lutego 2007 roku, Zarządzenie Burmistrza Miasta Zgorzelec Nr 205/185/07 z dnia 24 września 2007 roku, Zarządzenie Burmistrza Miasta Zgorzelec Nr 424/160/08 z dnia 06 sierpnia 2008 roku, Zarządzenie Burmistrza Miasta Zgorzelec Nr 513/19/09 z dnia 11 lutego 2009 roku, Zarządzenie Burmistrza Miasta Zgorzelec Nr 196/182/11 z dnia 14 grudnia 2011 roku, Zarządzenie Burmistrza Miasta Zgorzelec Nr 252/52/12 z dnia 28 marca 2012 roku. Pożyczka udzielana jest wspólnotom mieszkaniowym oraz właścicielom budynków wielomieszkaniowych w celu przeprowadzenia prac remontowych zmierzających do utrzymania należytego stanu technicznego oraz wymogów bezpieczeństwa. Prace obejmują konieczną naprawę lub remont części wspólnych budynków mieszkalnych takich jak:  elewacji,  dachu,  klatki schodowej,  instalacji wodno-kanalizacyjnej,  przewodu kominowego. Pożyczka może być udzielana do wysokości 100% remontów budynku. Spłata pożyczki może być rozłożona na okres do 60 miesięcy. Oprocentowanie wynosi 2 % w stosunku rocznym od udzielonej pożyczki. Forma pożyczki ma charakter wyłącznie bezgotówkowy. Spłata pierwszej raty pożyczki następuje po 60 dniach od daty wypłaty pożyczki.

78

Szczegółowy Opis Priorytetów Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2007-2013, Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego, Szczecin 2008; Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2007-2013, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2007.

72

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

Dotacje dla właścicieli zabytków wpisanych do rejestru zabytków Dotacje przeznaczone są dla właścicieli zabytków wpisanych do rejestru zabytków w celu przeprowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych. Zasady udzielania dotacji celowych określa: Uchwała Nr 196/2012 Rady Miasta Zgorzelec z dnia 27 marca 2012 roku w sprawie zasad i trybu udzielania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków oraz Uchwała Nr 207/2012 Rady Miasta Zgorzelec z dnia 24 kwietnia 2012 roku w sprawie zmiany uchwały Nr 196/2012 Rady Miasta Zgorzelec z dnia 27 marca 2012 roku w sprawie zasad i trybu udzielania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków. Dotacja na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków może obejmować nakłady konieczne na:  sporządzenie ekspertyz technicznych i konserwatorskich,  przeprowadzenie prac konserwatorskich, architektonicznych,  wykonanie dokumentacji konserwatorskiej,  opracowanie programu prac konserwatorskich i restauratorskich,  wykonanie projektu budowlanego zgodnie z przepisami prawa budowlanego,  zabezpieczenie, zachowanie i utrwalenie substancji zabytku,  stabilizację konstrukcyjną części składowych zabytku lub ich odtworzenie w zakresie niezbędnym dla zachowania tego zabytku,  odnowienie lub uzupełnienie tynków i okładzin architektonicznych albo ich całkowite odtworzenie, z uwzględnieniem charakterystycznej dla tego zabytku kolorystyki,  odnowienie lub całkowite odtworzenie okien, w tym ościeżnic i okiennic, zewnętrznych odrzwi i drzwi, więźby dachowej, pokrycia dachowego, rynien i rur spustowych,  odtworzenie zniszczonej przynależności do zabytku, jeżeli odtworzenie to nie przekracza 50% oryginalnej substancji tej przynależności,  wykonanie izolacji przeciwwilgociowej,  działania zmierzające do wyeksponowania istniejących, oryginalnych elementów zabytkowego układu parku lub ogrodu,  zakup materiałów konserwatorskich i budowlanych, niezbędnych do wykonania prac,  zakup i montaż instalacji przeciwpożarowej, odgromowej i przeciwwłamaniowej. Dotacja może być udzielona w wysokości do 50 % nakładów koniecznych na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków. W szczególnych przypadkach, jeżeli zabytek posiada wyjątkową wartość historyczną lub naukową albo wymaga przeprowadzenia złożonych pod względem technologicznym prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych, dotacja może być udzielona do wysokości 100% nakładów na wykonanie tych prac lub robót.

73

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

12.2. Pozyskanie funduszy z budżetu państwa Uzyskanie funduszy na realizację zadań związanych z opieką i ochroną dziedzictwa kulturowego ze szczególnym uwzględnieniem prac przy obiektach zabytkowych reguluje: Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 6 czerwca 2005 r. w sprawie udzielania dotacji celowej na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków. (Dz. U. z 2005 r. Nr 112, poz. 940) Programy Operacyjne Udział w Programach Operacyjnych zaplanowanych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego umożliwia uzyskanie funduszy na realizację zadań zawartych w Gminnym Programie Ochrony Zabytków. Programy obejmują okres 2004-202079, alokacja finansowa ze środków Ministra Kultury ogłaszana jest na każdy rok budżetowy. Programy Operacyjne Państwowe:  

Promesa Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Program Dziedzictwo Kulturowe

Promesa Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Celem programu jest zwiększenie efektywności wykorzystania środków europejskich na rzecz rozwoju kultury. Program polega na dofinansowaniu przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego wkładu krajowego do wybranych projektów kulturalnych, realizowanych ze środków europejskich. Program Promesa Ministra Kultury to inaczej rodzaj przyrzeczenia, umowy, dotyczącej współfinansowania projektów realizowanych ze środków europejskich pod warunkiem, iż zostaną one wybrane przez właściwe organy w ramach funduszy strukturalnych, programów wspólnotowych, środków EFTA oraz innych środków europejskich. Dofinansowanie ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego wkładu publicznego (tzw. „wkładu własnego”) dotyczy w szczególności projektów realizowanych w ramach następujących programów europejskich:  Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2007-2013,  16 Regionalnych Programów Operacyjnych 2007-2013,  Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka,  Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki,  Programów Europejskiej Współpracy Terytorialnej,  Programu Kultura 2007-2013,  Programu „Konserwacja i rewitalizacja dziedzictwa kulturowego” w ramach Mechanizmu Finansowego EOG 2009-2014,  „Promowanie różnorodności kulturowej i artystycznej w ramach europejskiego dziedzictwa kulturowego” w ramach Mechanizmu Finansowego EOG 2009-2014.

79

Zgodnie z Narodową Strategią Kultury.

74

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

Rodzaje kwalifikujących sie zadań:  ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego,  budowa, rozbudowa i przebudowa infrastruktury kulturalnej oraz infrastruktury szkół i uczelni artystycznych,  rozwój infrastruktury społeczeństwa informacyjnego w dziedzinie kultury,  międzynarodowe przedsięwzięcia kulturalne,  rozwój zasobów ludzkich oraz podnoszenie poziomu wykształcenia społeczeństwa. Uprawnieni wnioskodawcy: państwowe i samorządowe instytucje kultury oraz instytucje filmowe, jednostki samorządu terytorialnego, szkoły artystyczne I i II stopnia oraz uczelnie artystyczne, kościoły i związki wyznaniowe, organizacje pozarządowe dla których działalność kulturalna jest podstawowym celem statutowym 80. Program Dziedzictwo Kulturowe Program Dziedzictwo kulturowe składa się z 5 priorytetów: 1. Priorytet „Ochrona zabytków” 2. Priorytet „Wspieranie działań muzealnych” 3. Priorytet „Kultura ludowa” 4. Priorytet „Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą” 5. Priorytet „Ochrona zabytków archeologicznych” Ochrona zabytków Celem Priorytetu jest ochrona i zachowanie materialnego dziedzictwa kulturowego, konserwacja i rewaloryzacja zabytków oraz udostępnianie zabytków na cele publiczne. Rodzaje kwalifikujących się zadań:  prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków, planowane do przeprowadzenia w roku udzielenia dofinansowania,  prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków przeprowadzone w okresie trzech lat poprzedzających rok złożenia wniosku. O dofinansowanie w ramach Priorytetu mogą ubiegać się: osoby fizyczne, jednostki samorządu terytorialnego lub inne jednostki organizacyjne będące właścicielem bądź posiadaczem zabytku wpisanego do rejestru albo posiadające taki zabytek w trwałym zarządzie. W przypadku realizacji w/w zadań o dofinansowanie ubiegać mogą się wyłącznie wnioskodawcy, których działalność nie jest finansowana ze środków publicznych, po wykonaniu wszystkich prac lub robót określonych w pozwoleniu wydanym przez wojewódzkiego konserwatora zabytków.

80

Regulamin dotyczący Programu Promesa Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, na: www.mkidn.gov.pl/media/po2012/dokumenty/Regulamin_Promesa_Ministra_Kultury_i_Dziedzictwa_Narodow ego.pdf

75

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

O dofinansowanie w ramach Priorytetu nie mogą ubiegać się państwowe instytucje kultury, publiczne szkoły oraz uczelnie wyższe, uczelnie artystyczne oraz inne podmioty81. Wspieranie działań muzealnych Celem tego Priorytetu jest ochrona, zachowanie i prezentacja dziedzictwa kulturowego. W ramach Priorytetu można ubiegać się o dofinansowanie następujące zadania:  organizacja czasowych wystaw muzealnych,  modernizacja stałych wystaw muzealnych,  publikacja katalogów do wystaw muzealnych,  konserwacja muzealiów, archiwaliów, starych druków, rękopisów, kartografii. Beneficjentami mogą być: samorządowe instytucje kultury, państwowe instytucje kultury, organizacje pozarządowe, kościoły i związki wyznaniowe 82. Kultura ludowa Celem Priorytetu jest wzmacnianie tożsamości regionalnej poprzez zachowanie dokumentowanie i przekaz kultury ludowej oraz popularyzacja kultury ludowej. Rodzaje kwalifikujących się zadań:  zadania edukacyjne, w tym organizowanie warsztatów, kursów i szkoleń dotyczących zagadnień kultury regionalnej,  zadania animacyjne wspomagające lokalne społeczności w twórczych działaniach nawiązujących do miejscowych tradycji,  publikacje książkowe z zakresu kultury ludowej,  zadania dotyczące dokumentacji, archiwizacji, udostępniania i ochrony unikalnych zjawisk kultury ludowej w tym sztuki i rękodzieła ludowego, gwary, muzyki, tańca, śpiewu, obrzędowości,  zadania popularyzujące unikalne i żywe elementy kultury ludowej, w tym konkursy, przeglądy, festiwale sztuki i rękodzieła ludowego,  zadania dotyczące ochrony architektury regionalnej,  zadania o charakterze artystycznym inspirowanych sztuką i twórczością ludową,  zakup obiektów oraz kolekcji dzieł sztuki ludowej w celu ich publicznego udostępniania,  projekty badawcze i popularyzatorskie z zakresu antropologii kulturowej, etnologii i etnografii.

81

Regulamin dotyczący Programu Dziedzictwo kulturowe Priorytet: Ochrona zabytków, na: www.mkidn.gov.pl/media/po2012/dokumenty/Regulamin_Dziedzictwo_kulturowe-priorytet_1 82 Regulamin dotyczący Programu Dziedzictwo kulturowe Priorytet: Wspieranie działań muzealnych, na: www.mkidn.gov.pl/media/po2012/dokumenty/Regulamin_Dziedzictwo_kulturowe-priorytet_2 Wspieranie_dzialan_muzealnych.pdf

76

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

Beneficjentami mogą być: samorządowe instytucje kultury, z wyjątkiem instytucji współprowadzonych przez ministra i jednostki samorządu terytorialnego, organizacje pozarządowe, kościoły i związki wyznaniowe, podmioty prowadzące działalność gospodarczą83. Ochrona dziedzictwa za granicą Cel Priorytetu jest związany z ochroną i zachowaniem dziedzictwa kulturowego szczególnie poza granicami Rzeczypospolitej. Dofinansowanie mogą otrzymać następujące zadania realizowane na terenie Polski lub poza jej granicami:  rewaloryzacja oraz prace remontowe i konserwatorskie w zabytkach polskich lub z Polską związanych, znajdujących się poza granicami kraju,  rewaloryzacja konserwacja, ochrona i zachowanie zabytkowych cmentarzy i miejsc pamięci narodowej poza granicami kraju,  dokumentowanie utraconego i rozproszonego polskiego dziedzictwa kulturowego za granicą, w tym badań naukowych, kwerend bibliotecznych, archiwalnych i inwentaryzacji,  publikacja oraz promocja badań naukowych nad dziedzictwem narodowym poza granicami kraju,  upamiętnianie wybitnych osób lub zdarzeń historycznych związanych z dziedzictwem narodowym poza granicami kraju,  pomoc instytucjom stowarzyszonym w Stałej Konferencji Muzeów, Bibliotek i Archiwów Polskich poza Krajem oraz innym instytucjom emigracyjnym i organizacjom polonijnym, prowadzącym działalność w zakresie ochrony dziedzictwa narodowego. O dofinansowanie w ramach priorytetu ubiegać mogą się następujące podmioty prawa polskiego: państwowe instytucje kultury, samorządowe instytucje kultury, archiwa państwowe, organizacje pozarządowe, kościoły i związki wyznaniowe 84. Ochrona zabytków archeologicznych Celem nadrzędnym Priorytetu jest ochrona dziedzictwa archeologicznego w Polsce, zgodnie z zasadami konserwatorskimi wynikającymi ze strategii zrównoważonego rozwoju. Cele szczegółowe Priorytetu obejmują ewidencję i dokumentowanie zabytków archeologicznych, badanie zabytków archeologicznych nowoczesnymi, nieinwazyjnymi metodami oraz upowszechnianie wyników przeprowadzonych nie inwestorskich badań archeologicznych. O dofinansowanie w ramach Priorytetu ubiegać się mogą następujące podmioty prawa polskiego: samorządowe instytucje kultury, państwowe instytucje kultury, organizacje

83

Regulamin dotyczący Programu Dziedzictwo kulturowe Priorytet: Kultura ludowa, na: www.mkidn.gov.pl/media/po2012/dokumenty/Regulamin_Dziedzictwo_kulturowe-priorytet_1 84 Regulamin dotyczący Programu Dziedzictwo kulturowe Priorytet: Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą, na: www.mkidn.gov.pl/media/po2012/dokumenty/Regulamin_Dziedzictwo_kulturowe-priorytet_4Ochrona_dziedzictwa_kulturowego_za_granica.pdf

77

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

pozarządowe, publiczne uczelnie akademickie, niepubliczne uczelnie akademickie, podmioty prowadzące działalność gospodarczą85. 12.3. Dofinansowanie z budżetu Województwa Dolnośląskiego Zasady określające udzielanie dotacji na przeprowadzanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych z budżetu Województwa Dolnośląskiego reguluje : Uchwała Nr XXIV/316/08 Sejmiku Województwa Dolnośląskiego z dnia 28 lutego 2008 roku w sprawie określenia zasad udzielania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków, znajdujących się na obszarze województwa dolnośląskiego. Dotacja może być udzielona na dofinansowanie nakładów koniecznych na wykonanie prac konserwatorskich, restauratorskich i prac budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków, które wnioskodawca zamierza wykonać w roku złożenia wniosku. Dotacja może być udzielona w wysokości 50 % ogółu nakładów. Dotacja może wynosić 100 % nakładów koniecznych jeśli: zabytek posiada wyjątkową wartość historyczną, artystyczną lub naukową i wymaga przeprowadzenia prac złożonych pod względem technologicznym, zabytek wymaga niezwłocznego podjęcia prac lub robót budowlanych w przypadku zagrożenia wynikającego z unicestwienia zabytku. O dotację może ubiegać się jednostka fizyczna lub jednostka organizacyjna posiadająca tytuł prawny do zabytku wynikający z prawa własności, użytkowania wieczystego, trwałego zarządu, ograniczonego prawa rzeczowego albo stosunku zobowiązaniowego 86. Wsparcie finansowe mogą otrzymać projekty biorące udział w otwartych konkursach ofert na realizację zadań publicznych z zakresu kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego. Konkursy ofert ogłaszane są na stronie internetowej Urzędu Marszałkowskiego 87. 12.4. Programy strukturalne Unii Europejskiej Możliwość pozyskiwania funduszy ze środków Unii Europejskiej poprzez uczestnictwo w programach umożliwiających realizację projektów z obszaru kultury oraz przedsięwzięć związanych z ochroną zabytków.  Programy Europejskiej Współpracy Terytorialnej w latach 2007-2013  Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2007-2013

85

Regulamin dotyczący Programu Dziedzictwo kulturowe Priorytet: Ochrona zabytków archeologicznych, na: www.mkidn.gov.pl/media/po2012/dokumenty/Regulamin_Dziedzictwo_kulturowepriorytet_5 Ochrona_zabytkow_archeologicznych.pdf 86 www.umwd.dolnyslask.pl/fileadmin/user_upload/Kultura/do_pobrania/2011/zabytki_2011/UCHWALA_Z ASADY_UDZIELANIA_DOTACJI.pdf 87 www.umwd.dolnyslask.pl/fileadmin/user_upload/Kultura/do_pobrania/2012/KONKURS_STANDARD/Og loszenie_Konkurs_2012_Uchwala_nr_1468_IV_11_Zarzadu_Wojewodztwa_Dolnoslaskiego.pdf

78

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

Programy Europejskiej Współpracy Terytorialnej Program Współpracy Transgranicznej Polska - Saksonia 2007-2013 Wolny Kraj Związkowy Saksonia oraz Rzeczpospolita Polska udzielają wsparcia projektom służącym rozwojowi współpracy transgranicznej w ramach dwóch osi priorytetowych: I. II.

Rozwój transgraniczny. Transgraniczna integracja społeczna.

W obszarze wsparcia znajduje się m.in. podregion jeleniogórsko-wałbrzyski obejmujący powiaty: zgorzelecki, bolesławiecki, lubański, lwówecki, złotoryjski, jeleniogórski, kamiennogórski, jaworski, wałbrzyski, świdnicki, ząbkowicki, kłodzki, dzierżoniowski, strzeliński oraz miasto Jelenia Góra 88. Realizacja projektu odbywa się w oparciu o współpracę dwóch partnerów z Polski i Niemiec. Współpraca obejmuje 4 kryteria: wspólne planowanie, realizację, finansowanie oraz personel. Niezbędna jest zasada Partnera Wiodącego wyznaczonego przez partnerów projektu, który jest odpowiedzialny za złożenie wniosku, realizację i rozliczenie finansowe projektu. Wsparcie mogą otrzymać projekty dotyczące dziedzictwa kulturowego w ramach II osi priorytetowej w dziedzinie: Kultura i sztuka. Zadania w zakresie poprawy infrastruktury kulturalnej obejmują rozbudowę, modernizację domów kultury, świetlic wiejskich, sal widowiskowych i wystawienniczych o wykorzystaniu transgranicznym, dostosowanie infrastruktury kulturalnej do potrzeb osób niepełnosprawnych. Wsparcie mogą uzyskać projekty bezpośrednio związane ze sztuką i kulturą m. in.:  tworzenie i zastosowanie koncepcji muzealniczych, kolekcjonerskich i wystawienniczych, jak również organizacja wystaw z zabezpieczeniem cennych i zagrożonych dóbr muzealnych i zapewnieniem wielojęzycznej oprawy (np. opisy, przewodniki audio, prezentacje internetowe)  konferencje i imprezy tematyczne wspierające edukację w zakresie kultury,  projekty w dziedzinie sztuk artystycznych, w tym teatralnej i muzycznej, takich jak np. festiwale, dni teatru, tańca i muzyki oraz konkursy,  projekty z dziedziny sztuk plastycznych, takie jak wystawy, konkursy lub warsztaty,  projekty propagujące literaturę, transgraniczną sztukę filmową, wspierających edukację w dziedzinie kultury i sztuki. Za niezwykle istotne z punktu widzenia omawianej problematyki są projekty związane z ochroną i zachowaniem dziedzictwa kulturowego. Wsparcie mogą otrzymać przedsięwzięcia umożliwiające transgraniczny dostęp do dziedzictwa kulturowego w tym tradycyjnej kultury ludowej, jak również projekty dotyczące ochrony, rewitalizacji, digitalizacji i udostępniania zabytków kultury i techniki oraz zabytkowych obiektów przemysłowych wraz z ich bezpośrednim otoczeniem.

88

Wspólne Uszczegółowienie Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Polska-Saksonia 2007 – 2013, Saksońskie Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Transportu oraz polskie Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, na: www.sn-pl.eu/media/pl/Uszczegolownienie.pdf

79

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

Beneficjenci:  jednostki samorządu terytorialnego ich związki i stowarzyszenia,  jednostki organizacyjne jednostek samorządu terytorialnego,  organy administracji rządowej oraz ich jednostki organizacyjne,  instytucje kultury,  organizacje pozarządowe,  fundacje i stowarzyszenia,  pozostałe jednostki sektora finansów publicznych,  podmioty, w tym spółki prawa handlowego, w których większość udziałów lub akcji posiadają jednostki samorządu terytorialnego, ich związki i stowarzyszenia lub Skarb Państwa,  muzea i biblioteki,  kościoły i inne związki wyznaniowe oraz osoby prawne kościołów i innych związków wyznaniowych. Program Współpracy Transgranicznej Republika Czeska - Rzeczpospolita Polska 2007-2013 Celem globalnym Programu jest wspieranie rozwoju społeczno-gospodarczego obszaru pogranicza polsko-czeskiego poprzez wzmacnianie jego konkurencyjności i spójności oraz poprzez promowane partnerskiej współpracy mieszkańców. Zasięg terytorialny Programu obejmuje na terenie Polski podregiony: jeleniogórsko-wałbrzyski 89, opolski, rybnicko jastrzębski, bielsko-bialski oraz pszczyński. Po stronie czeskiej obszar wsparcia obejmuje pięć krajów: liberecki, královéhradecki, pardubicki, ołomuniecki oraz morawsko śląski. Program składa się z 4 Osi Priorytetowych. Działania związane z ochroną zabytków realizowane są w ramach 2 Osi Priorytetowej Poprawa warunków rozwoju przedsiębiorczości turystyki oraz 1 Celu szczegółowego Rozszerzanie oferty turystycznej obszaru pogranicza polsko-czeskiego. Wsparcie mogą otrzymać projekty uwzględniające ochronę i odbudowę bogactwa kulturowego i przyrodniczego, w tym przedsięwzięcia obejmujące poprawę stanu technicznego, modernizację, konserwację, odbudowę istniejących zbytków historycznych i ich zespołów, budowli sakralnych, fortyfikacji, historycznych obiektów urbanistycznych. Ważną dziedziną wsparcia jest rozwój infrastruktury turystycznej m.in. poprzez dofinansowanie projektów związanych z tworzeniem szlaków i ścieżek rowerowych czy też modernizacją terenów na potrzeby imprez kulturalnych. Główni odbiorcy:  osoby prawne i fizyczne,  gminy, miasta, kraje, powiaty, województwa, euroregiony, związki gmin i przez nie powoływane podmioty,  regionalne izby turystyczne,  instytucje publiczne ukierunkowane na rozwój turystyki,  inicjatywy lokalne ukierunkowane na rozwój potencjału turystycznego,

89

Podregion jeleniogórsko-wałbrzyski obejmuje powiaty: powiaty: bolesławiecki, dzierżoniowski, jaworski, jeleniogórski, kamiennogórski, kłodzki, lubański, lwówecki, strzeliński, świdnicki, wałbrzyski, ząbkowicki, zgorzelecki, złotoryjski, powiat grodzki Jelenia Góra, [w:] „Uszczegółowienie Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita”, Polska 2007-2013, na: /www.sn-pl.eu/media/pl/Uszczegolownienie.pdf

80

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

      

agencje rozwoju regionalnego, zarząd dróg lokalnych, instytucje odpowiedzialne za ochronę i troskę o dziedzictwo kultury, instytucje odpowiedzialne za ochronę przyrody i krajobrazu (organy ochrony przyrody), użytkownicy ICT, pozostałe organy i podmioty zgodnie z zakresem wsparcia Programu.

Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2007-2013 Wsparcie finansowe na działania z zakresu ochrony dziedzictwa kulturowego można uzyskać m.in. w ramach Priorytetu 4 - Poprawa stanu środowiska naturalnego oraz bezpieczeństwa ekologicznego i przeciwpowodziowego Dolnego Śląska (Środowisko i bezpieczeństwo ekologiczne), Priorytetu 6 – Wykorzystanie i promocja potencjału turystycznego i kulturowego Dolnego Śląska oraz Priorytetu 9 - Odnowa zdegradowanych obszarów miejskich na terenie Dolnego Śląska. Poprawa stanu środowiska naturalnego oraz bezpieczeństwa ekologicznego przeciwpowodziowego Dolnego Śląska (Środowisko i bezpieczeństwo ekologiczne)

i

Obszary zielone, szczególnie historyczne parki, zabytkowe ogrody zlokalizowane w obrębie przestrzeni miejskiej są szczególnie narażone na jej negatywny wpływ. Znaczne straty środowiskowe może spowodować aktywność gospodarcza i społeczna. W celu zachowania bioróżnorodności na tych terenach oraz zapewnienia zrównoważonego rozwoju, niezbędnym jest stworzenie w regionie odpowiednich mechanizmów umożliwiających ochronę zasobów przyrodniczych. W ramach Działania 4.7 - Ochrona bioróżnorodności i edukacja ekologiczna realizowane będą projekty związane m.in. z kształtowaniem terenów zieleni, parków i lasów komunalnych szczególnie zlokalizowanych na obszarach miejskich. Wspierane będą przedsięwzięcia z zakresu budowy, modernizacji i doposażenia infrastruktury służącej szeroko pojętej edukacji ekologicznej: punkty widokowe, ścieżki przyrodnicze, ośrodki dydaktyczno-promocyjne, centra informacyjne i edukacyjne. Beneficjenci:  jednostki zaliczane do sektora finansów publicznych,  związki i stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego,  organizacje pozarządowe,  PGL Lasy Państwowe i jego jednostki organizacyjne,  parki narodowe i krajobrazowe,  kościoły, związki wyznaniowe oraz osoby prawne kościołów i związków wyznaniowych. Wykorzystanie i promocja potencjału turystycznego i kulturowego Dolnego Śląska Dziedzictwo kulturowe oraz walory przyrodniczo-krajobrazowe Dolnego Śląska to potencjał umożliwiający rozwój infrastruktury turystycznej. Celem Priorytetu jest wsparcie działań zmierzających to stworzenia atrakcyjnej oferty turystycznej na rynku krajowym i zagranicznym w tym m.in. działań dotyczących adaptacji obiektów zabytkowych na cele użytkowe. 81

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

W ramach Działania 6.4. - Turystyka kulturowa dofinansowanie mogą otrzymać projekty mające na celu poprawę stanu zachowania obiektów ruchomych i nieruchomych wpisanych do Wojewódzkiego Rejestru Zabytków. Ponadto wspierane będą przedsięwzięcia promocyjne i kampanie informacyjne propagujące dolnośląskie dziedzictwo kulturowe oraz imprezy, wydarzenia kulturalne i artystyczne o znaczeniu, co najmniej, regionalnym. Beneficjenci:  jednostki samorządu terytorialnego, ich związki i stowarzyszenia,  administracja rządowa,  szkoły wyższe,  instytucje kultury; samorządowe, państwowe oraz współprowadzone z Ministrem właściwym ds. kultury i dziedzictwa narodowego,  kościoły i związki wyznaniowe,  organizacje pozarządowe w tym regionalne i lokalne organizacje turystyczne,  spółki prawa handlowego 90. Odnowa zdegradowanych obszarów miejskich na terenie Dolnego Śląska Na terenie Dolnego Śląska występują miasta posiadające wartościową dla zasobów dziedzictwa kulturowego tkankę urbanistyczną. Bogatą i zróżnicowaną historycznie zabudowę miast tworzą nie tylko obiekty zabytkowe wraz z ich infrastrukturą lecz również obiekty poprzemysłowe i powojskowe. W wyniku braku przeprowadzanych remontów czy prac zabezpieczających następuje stała ich degradacja. Negatywny wpływ na rozwój miast mają również zjawiska społeczno-ekonomiczne. Wysokie bezrobocie, niski poziom aktywności gospodarczej sprzyja występowaniu patologii. Realizacja priorytetu obejmuje m.in. Działanie 9.1 - Odnowa zdegradowanych obszarów miejskich w miastach powyżej 10 tysięcy mieszkańców91. Dofinansowanie otrzymają przedsięwzięcia w ramach Lokalnych Programów Rewitalizacji zmierzające do ożywienia gospodarczego, do odnowy zdegradowanych obszarów miasta oraz projekty służące wymianie doświadczeń międzynarodowych z zakresu rewitalizacji obszarów miejskich. Beneficjenci:  jednostki samorządu terytorialnego, ich związki i stowarzyszenia,  jednostki organizacyjne posiadające osobowość prawną,  spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe,  towarzystwa budownictwa społecznego,  podmioty działające w zakresie pomocy społecznej,  organizacje pozarządowe,  samorządy gospodarcze i zawodowe oraz związki zawodowe92.

90

Szczegółowy Opis Priorytetów Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2007-2013, s. 143. 91 Dla miasta Zgorzelec istotne jest działanie obejmujące miasta, których liczba mieszkańców przekracza 10 tysięcy. Zgorzelec to 32- tysięczne miasto. 92 Szczegółowy Opis Priorytetów Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2007-2013, s. 179.

82

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

12.5. Mechanizm Finansowy EOG oraz Norweski Mechanizm Finansowy W ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego wsparcie finansowe otrzymują projekty zmierzające do zmniejszenia różnic ekonomicznych i społecznych w obrębie Europejskiego Obszaru Gospodarczego obejmującego 27 państw członkowskich Unii Europejskiej oraz państwa członkowskie Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (European Free Trade Association - EFTA) - Islandię, Lichtenstein i Norwegię. Zadania z zakresu zachowania dziedzictwa kulturowego realizowane są w ramach 3 Priorytetu - Ochrona kulturowego dziedzictwa europejskiego. Celem Priorytetu jest zachowanie i odbudowa dziedzictwa kulturowego o znaczeniu europejskim wraz z jego otoczeniem oraz wykreowanie narodowych produktów turystyki kulturowej w historycznych miastach Polski. Wsparcie mogą otrzymać następujące działania:  rewitalizacja, konserwacja, renowacja, modernizacja i adaptacja na cele kulturalne historycznych obiektów i zespołów zabytkowych wraz z ich otoczeniem, szczególnie realizowane w ramach przyjętych strategii rozwoju produktów turystyki kulturowej,  rewitalizacja historycznych obszarów miejskich,  rewitalizacja, konserwacja, renowacja, modernizacja i adaptacja na cele kulturalne zespołów fortyfikacyjnych oraz budowli obronnych,  rewitalizacja obiektów poprzemysłowych o wysokiej wartości historycznej na cele kulturalne, w szczególności na muzea nowoczesności,  renowacja, ochrona i zachowanie miejsc pamięci i martyrologii,  budowa i rozbudowa publicznych i niekomercyjnych instytucji kultury o europejskim znaczeniu,  budowa, rozbudowa, odbudowa i adaptacja infrastruktury kulturowej w miejscach o symbolicznym znaczeniu dla polskiej kultury,  kompleksowe programy konserwacji i digitalizacji zabytków ruchomych oraz zabytkowych księgozbiorów, zbiorów piśmienniczych i archiwaliów istotnych dla europejskiego dziedzictwa kulturowego,  tworzenie systemów zabezpieczeń przed nielegalnym wywozem dzieł sztuki oraz zabezpieczenie zabytków ruchomych i nieruchomych przed kradzieżą i zniszczeniem. Uprawnieni wnioskodawcy:  jednostki samorządu terytorialnego,  związki i porozumienia jednostek samorządu terytorialnego,  państwowe i samorządowe instytucje kultury i instytucje filmowe,  państwowe szkoły i uczelnie artystyczne,  archiwa państwowe, organizacje pozarządowe ze sfery kultury działające w interesie publicznym,  kościoły i związki wyznaniowe,  przedsiębiorstwa państwowe i zakłady budżetowe jednostek samorządu terytorialnego nie działające w celu osiągnięcia zysku,  instytucje sektora prywatnego działające w interesie publicznym93. 93

Na kolejny okres programowania 2012-2016 Polska otrzyma środki finansowe na podstawie podpisanego Memorandum of Understanding wdrażania Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego. Jednym z priorytetów Mechanizmów będzie Konserwacja i rewitalizacja dziedzictwa kulturowego z budżetem 70 mln euro. W jego ramach wdrażane będą dwa programy: 1. Konserwacja i rewitalizacja dziedzictwa kulturowego. Program inwestycyjny z całkowitą pulą środków 60 mln euro. 2. Promowanie różnorodności kulturowej i artystycznej w ramach europejskiego dziedzictwa kulturowego. Program przeznaczony na wsparcie przedsięwzięć kulturalnych z całkowitą pulą środków 10 mln

83

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

13. FINASOWANIE PROJEKTÓW DZIEDZICTWA KULTUROWEGO

ZWIĄZANYCH

Z

REWITALIZACJĄ

Realizacja projektów związanych z zachowaniem i ochroną dziedzictwa kulturowego przewidywana jest w okresie funkcjonowania Programu Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015 oraz dokumentów strategicznych miasta Zgorzelec. Szczegółowe informacje dotyczące finansowania zawierają m.in.: Zintegrowany Lokalny Program Rewitalizacji miasta Zgorzelec 2007-2015, Wieloletnia Prognoza Finansowa Miasta Zgorzelec na lata 2012-2015 oraz Budżet Miasta Zgorzelec na 2012 rok. Źródłami finansowania poszczególnych inwestycji są środki Unii Europejskiej oraz środki Miasta Zgorzelec. Źródła finansowania Projektów związanych z ochroną i zachowaniem dziedzictwa kulturowego planowanych do realizacji, będących w trakcie realizacji:  Rewitalizacja Śródmieścia II etap obejmuje okres od 2008-2012 roku. Wartość całkowita projektu: 5.000.906,34 PLN Źródła finansowania:  środki UE w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2007-2013: 3.433.802,84 PLN  środki Miasta Zgorzelec: 1.567.103,50 PLN  Zagospodarowanie terenu w obrębie ulicy Daszyńskiego "Arkadia" z przeznaczeniem na urządzenie placu miejskiego wraz z modernizacją ciągu pieszo-jezdnego i zagospodarowaniem podwórka przy ul. Wolności obejmuje okres 2009-2013 roku. Wartość całkowita projektu: 415.191,99 PLN Źródła finansowania:  środki UE w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2007-2013: 188.852,58 PLN  środki Miasta Zgorzelec: 226.339,41 PLN  Rewitalizacja podwórek w obszarze Śródmieścia obejmuje okres od 2010-2013 roku. Wartość całkowita projektu: 1.038.049,62 PLN Źródła finansowania:  środki UE w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2007-2013: 726.530,93 PLN  środki Miasta Zgorzelec: 311.518,69 PLN  Strefy rekreacji w Parku Błachańca obejmuje okres od 2009-2013 roku Wartość całkowita projektu: 1.948.314,90 PLN Źródła finansowania:  środki UE w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2007-2013: 1.363.625,60 PLN  środki Miasta Zgorzelec: 584.689,30 PLN

euro. Pierwsze nabory przewidziane są na rok 2012. W celu uzyskania szczegółowych informacji należy monitorować stronę internetową : www.eog.mkidn.gov.pl

84

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

 Przebudowa zabytkowego skweru (zieleńca) im. ks. Jerzego Popiełuszki w Zgorzelcu obejmuje okres od 2008-2013 roku. Wartość całkowita projektu: 2.719.844,32 Źródła finansowania:  środki UE w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2007-2013: 1.885.381,55 PLN  środki Miasta Zgorzelec: 834.462,77 PLN  Edukacja ekologiczna szansą na zachowanie potencjału środowiskowego Zgorzelca. Modernizacja zabytkowego parku Nadnyskiego obejmuje okres od 2012-2013 roku. Wartość całkowita projektu: 2.871.378,52 PLN Źródła finansowania:  środki UE w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2007-2013: 1. 555.709,92 PLN  środki Miasta Zgorzelec: 1.315.668, 60 PLN  Przygoda z Nysą, zagospodarowanie turystyczne pogranicza polsko-niemieckiego – II etap Wartość całkowita projektu: 677.691,41 EUR Wartość projektu po stronie Miasta Zgorzelec: 36.000,00 EUR Źródła finansowania:  środki UE w ramach Programu Operacyjnego Europejskiej Współpracy Terytorialnej Polska-Saksonia 2007-2013: 30.600,00 EUR  Środki Miasta Zgorzelec: 5.400,00 EUR Zadania, których realizacja została ukończona:  Modernizacja i wyposażenie Miejskiego Domu Kultury obejmowała okres od 2008-2011 roku. Wartość całkowita projektu: 2.122.590,92 PLN Źródła finansowania:  środki UE w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2007-2013: 803.597,82 PLN  Środki Miasta Zgorzelec: 1.318.993,10 PLN  Modernizacja ulicy Langiewicza obejmowała okres 2009-2011 roku. Wartość całkowita projektu: 372.948,77 PLN Źródła finansowania:  środki UE w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2007-2013: 259.070,08 PLN  Środki Miasta Zgorzelec: 113.878,69 PLN  Zagospodarowanie terenów przy ulicy Parkowej dla potrzeb sporu i rekreacji. Projekt obejmował okres od 2009-2011 roku. Wartość całkowita projektu: 1.356.953,33 PLN Źródła finansowania:  środki UE w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2007-2013: 947.767,72 PLN 85

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

 Środki Miasta Zgorzelec: 409.185,61 PLN  Przystanek na szlaku Jakuby 2011 Wartość całkowita: 277.815, 47 PLN Źródła finansowania:  środki UE w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2007-2013: 147.214,55 PLN  środki Miasta Zgorzele: 130.600,92 PLN  Budowa drogi na Przedmieściu Nyskim Wartość całkowita: 2.749.847,29 PLN Źródła finansowania:  wartość dofinansowania z budżetu państwa: 1.374.923,64 PLN  środki Miasta Zgorzelec: 1.374.923,65 PLN Budżet Miasta Zgorzelec na rok 2012 W Budżecie Miasta Zgorzelec na rok 2012 zaplanowano m.in. wielkość wydatków związanych z ochroną i promocją dziedzictwa kulturowego. Budżet Miasta Zgorzelec na rok 2012 został przyjęty Uchwałą Nr 153/2011 Rady Miasta Zgorzelec z dnia 29 grudnia 2011 w sprawie budżetu miasta Zgorzelec na 2012 rok z późniejszymi zmianami (Uchwała Nr 161/2011 Rady Miasta Zgorzelec z dnia 29 grudnia 2011 roku, Uchwała Nr 179/2012 Rady Miasta Zgorzelec z dnia 26 stycznia 2012 roku, Uchwała Nr 185/2012 Rady Miasta Zgorzelec z dnia 28 lutego 2012, Uchwała Nr 194/2012 Rady Miasta Zgorzelec z dnia 27 marca 2012 roku, Uchwała Nr 206/2012 Rady Miasta Zgorzelec z dnia 24 kwietnia 2012 roku, Uchwała Nr 212/2012 Rady Miasta Zgorzelec z dnia 28 maja 2012 roku, Uchwała 220/2012 Rady Miasta Zgorzelec z dnia 26 czerwca 2012 roku, Uchwała Nr 221/2012 Rady Miasta Zgorzelec z dnia 17 lipca 2012 roku w sprawie zmian w budżecie Miasta Zgorzelec na 2012 rok) oraz Zarządzeniem Burmistrza Miasta Zgorzelec Nr 176/162/11 z dnia 16 listopada 2011 roku w sprawie projektu budżetu miasta Zgorzelec na 2012 rok. Zadania z zakresu zachowania i ochrony dziedzictwa kulturowego zostały ujęte m.in. w następujących działach: W dziale Kultura i Ochrona Dziedzictwa Narodowego przeznaczono kwotę 4.118.960 zł na zadania bezpośrednio związane z omawianą problematyką. Zaplanowane w tym dziale wydatki obejmują: 1) dotacje dla instytucji kultury - 3.493.500 zł, z tego:  dla MDK w Zgorzelcu - 1.810.000 zł ,  dla Miejskiej Biblioteki Publicznej - 1.203.000 zł,  dla Muzeum Łużyckiego - 480.000 zł, 2) dotacje na konserwacje zabytków - 500.000 zł, 3) środki na zadania powierzone do realizacji przez organizacje pozarządowe - 26.500 zł, 4) na projekt pn. „VIA Regia – szlak wędrówki gatunków” – kwota 82.960 zł. 5) na budowa Europejskiego Centrum Edukacyjno-Kulturalnego Zgorzelec-Görlitz MEETINGPOINT MUSIK MESSIAEN – 10.000 zł 6) remont ławek w amfiteatru – 6.000 zł 86

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

W dziale Turystyka przeznaczono kwotę 204.088 zł. Wydatki obejmują zadania związane m.in. z obszarem kultury, turystyki kulturowej:  na zadanie inwestycyjne w ramach projektu „Przygoda z Nysą - zagospodarowanie turystyczne pogranicza polsko-niemieckiego” - 160.000 zł.  na Punkt Informacji Turystycznej - 30.000 zł  środki na zadanie powierzone do realizacji stowarzyszeniom - 10.000 zł,  dotacja dla Starostwa Powiatowego w Bolesławcu w zakresie projektu Odkryj urok Borów Dolnośląskich, kampania promocyjna na rzecz zwiększenia ruchu turystycznego w subregionie Bory Dolnośląskie – 4.088 zł W dziale Gospodarka Komunalna i Ochrona Środowiska przeznaczono kwotę 21.582.568 zł. Zaplanowane wydatki dotyczą różnych zadań charakterystycznych dla tego sektora94. Wśród nich znajdują się wydatki na zadania istotne dla omawianej problematyki a związane z ochrona i pielęgnacja obszarów zielonych: 1.819.627 zł w tym:  utrzymanie zieleni w parkach oraz wzdłuż arterii komunikacyjnych, remonty ławek w parkach, naprawy urządzeń zabawowych, nasadzenie drzew i krzewów w parkach oraz cięcie drzew i krzewów w parkach i wzdłuż arterii komunikacyjnych: 1.509.627 zł.  wydatki inwestycyjne 310.000 zł. W dziale Działalność usługowa zaplanowano kwotę 788.813 zł. Wydatki na zadania dotyczące omawianej problematyki obejmują:  opracowanie planów zagospodarowania przestrzennego - 254.813 zł  koszty usług geodezyjnych i kartograficznych – 97.000 zł  utrzymanie cmentarzy (w tym cmentarza wojennego) - 432.000 zł  wydatki na nagrody dla uczestników konkursu architektonicznego - 5.000 zł W Budżecie Miasta Zgorzelec na rok 2012 określono m.in. zakres rzeczowy planowanych zadań i zakupów inwestycyjnych 95 związanych z zachowaniem i ochroną dziedzictwa kulturowego w tym prac remontowo-budowlanych przeprowadzanych w strefach ochrony konserwatorskiej „A”96 i „B” 97oraz w strefie ochrony krajobrazu kulturowego „K”98 zaplanowane na rok 2012.

94

Oczyszczanie miasta, oświetlenie ulic, gospodarka ściekowa, gospodarka odpadami etc. Kwoty zostały ujęte w Załączniku Nr 1 do Uchwały Nr 220/2012 Rady Miasta Zgorzelec z dnia 26 czerwca 2012 roku w sprawie zmian w budżecie Miasta Zgorzelec na 2012 rok. Kwoty mogą ulec aktualizacji w okresie funkcjonowania Budżetu Miasta Zgorzelec na rok 2012. 96 Strefa ścisłej ochrony konserwatorskiej „A” obejmuje m.in.: ul. Bohaterów Getta, ul. Langiewicza, ul. Sienkiewicza, ul. Okrzei, częściowo ul. Boh. II Armii WP, ul. Armii Krajowej - tzw. Śródmieście, ul. Daszyńskiego, ul. Piłsudzkiego, ul. Partyzantów, częściowo ul. Kościuszki, ul. Wrocławską. 97 Strefa ochrony konserwatorskiej „B” obejmuje m.in.: częściowo ul. Mickiewicza, ul. Struga. 98 Strefa ochrony krajobrazu kulturowego „K” obejmuje m.in.: ul. Wolności, częściowo ul. Piłsudzkiego, Park Błachańca, Skwer Popiełuszki, Park Nadnyski. 95

87

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

Lp.

Nazwa zadania inwestycyjnego

1

Rewitalizacja Śródmieścia II etap

2

Zagospodarowanie terenu w obrębie ul. Daszyńskiego „Arkadia” z przeznaczeniem na urządzenie placu miejskiego wraz z modernizacją ciągu pieszo-jezdnego Rewitalizacja podwórek w obszarze Śródmieścia w Zgorzelcu

3

4

Strefy rekreacji w Parku Błachańca w Zgorzelcu

5

Budowa ogólnodostępnej toalety w Parku Błachańca Przebudowa zabytkowego skweru (zieleńca) im. Ks. Jerzego Popiełuszki

6

Zakres rzeczowy

Plan na 2012

Roboty budowlane, roboty drogowe+kd, oświetlenie nadzór, promocja projektu, nadzór archeologiczny, dokumentacja projektowa Dokumentacja projektowa, roboty budowlane, nadzór

2 816 111

Dokumentacja projektowa, roboty budowlane, nadzór

300 000

Roboty budowlane, nadzór, dokumentacja projektowa, promocja projektu Dokumentacja projektowa, roboty budowlane, nadzór Roboty budowlane, nadzór, dokumentacja projektowa, promocja projektu Roboty budowlane, promocja

361 643

103 000

10 000 333 333

7

Edukacja ekologiczna szansa na zachowanie potencjału środowiskowego Zgorzelca. Modernizacja zabytkowego Parku Nadnyskiego w Zgorzelcu

8

Budowa przystani kajakowej w ramach projektu „Przygoda z Nysą-zagospodarowanie turystyczne pogranicza polsko-niemieckiego” II etap

Dokumentacja projektowa, roboty budowlane, nadzór promocja projektu, zakupy, usługi

160 000

9

Wsparcie aktywnych form turystyki w mieście Zgorzelec poprzez budowę ścieżek rowerowych

Roboty budowlane, nadzór promocja projektu, dokumentacja projektowa

896 948

10

Zagospodarowanie centrum miasta – ul. Bohaterów Getta

Dokumentacja projektowa

50 000

11

Budowa Europejskiego Centrum EdukacyjnoKulturalnego Zgorzelec-Görlitz MEETINGPOINT MUSIK MESSIAEN Modernizacja drogi ul. Pogodna Modernizacja chodnika ul. Powstańców Śląskich Modernizacja budynku po Urzędzie Pracy przy ul. Mickiewicza na Dom Seniora Remont muru oporowego przy ul. Wrocławskiej 30 o długości 25, 45 m

Dokumentacja projektowa, roboty budowlane

10 000

Roboty budowlane, nadzór Roboty budowlane, nadzór

267 279 155 500

Roboty budowlane

60 000

Roboty budowlane, nadzór archeologiczny

107 000

12 13 14 15

88

844 327

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

BIBLIOGRAFIA DOKUMENTY STRATEGICZNE, PLANISTYCZNE, PROGRAMY  Helik Adam , Zintegrowany Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Zgorzelec na lata 2007-2015, Urząd Miasta Zgorzelec WFR, Zgorzelec 2007.  Helik Adam, Wieloletni Program Inwestycyjny dla miasta Zgorzelec na lata 20072015, Urząd Miasta Zgorzelec WFR, Zgorzelec 2007.  Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Dolnośląskiego, red.: Ewa Markowicz Judycka, Mariusz Zięba, Jan Blachowski, Wrocław 2002.  Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2007-2013, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2007.  Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2007.  Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego, Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego, Wrocław 2005.  Szczegółowy opis Priorytetów Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka 2007-2013, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2011.  Szczegółowy opis Priorytetów Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka 2007-2013, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2011.  Szczegółowy Opis Priorytetów Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2007-2013, Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego, Szczecin 2008.  Szczegółowy Opis Priorytetów Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2007-2013Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2007-2013, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2007.  Zaktualizowana Strategia Zrównoważonego Rozwoju Miasta Zgorzelec, red.: Janusz Korzeń, Ewa Komorowska, Janusz Turakiewicz, Tadeusz Borys, Zgorzelec 2005.  Zmiana Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Zgorzelec, Adrian Luszka, Paweł Czuczwara, Agnieszka Niezabitowska, Katarzyna Matusiak, Piotr Łuciw, Zgorzelec 2011. PUBLIKACJE  Anders Ines, Trakt via regia i początki miasta Görlitz, [w:] Via Regia. 800 lat na wspólnej drodze. Katalog III Saksońskiej Wystawy Krajowej, red. Roland. Enke, Katarzyna Zinnow, Joanna Wojnicz, Dresden 2011, s. 44-47  Bena Waldemar, Dzieje Puszczy Zgorzelecko-Osiecznickiej, Zgorzelec 2001.  Bena Waldemar, Polskie Górne Łużyce, Zgorzelec 2003.  Bena Waldemar, Przewodnik Zgorzelec-Görlitz, Bydgoszcz [200_], s. 1.  Bena Waldemar, Śladami Jakuba Böhme, Zgorzelec 2006.  Bena Waldemar, Wędrówki po powiecie zgorzeleckim, Zgorzelec 2006.  Dobrzyński Zbyszek, Fokt Krzysztof, Pod Stuletnią Kopułą, Zgorzelec 2003.  Europa Miasto, oprac.: Roman Latosiński, Łukasz Relich, Renata Burdosz, Sylwia Makowska, Zgorzelec 2009.  Fokt Krzysztof, Tekiela Łukasz, Bena Waldemar, Koreś Daniel, Vademecum historii Górnych Łużyc, Lubań 2010.  Fundusze Europejskie na wsparcie turystyki i kultury, Anna Lewandowska, Michał Janas, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa. 89

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

 Haslinger Peter, Kreft Wolfgang, Strauchold Grzegorz, Żerlik Rościsław, GörlitzZgorzelec, Historisch-topographischer Atlas schlesicher Städte, HistorycznoTopograficzny Atlas Miast Śląskich, Marburg 2010.  Jürgen Paul, Görlitz. Architektur, Kunst, Geschichte, Dresden 2011.  Lebenswege ins Ungewisse, red. Martina Pietsch, Görlitz 2011.  Lemper Ernst-Heinz, Görlitz. Eine Historische Topographie, Görlitz-Zittau 2009.  Modernizacja i wyposażenie budynku miejskiego domu kultury, Fundusze Europejskie – dla rozwoju Dolnego Śląska, Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2007-2013, Gmina Miejska Zgorzelec, Dom Kultury, Zgorzelec.  Olczak Mariusz, Zgorzelec-Görlitz wraz z okolicznymi kościołami dworami i pałacami, Zgorzelec 2003.  Powiat Zgorzelecki, od rzemiosła do przemysłu, oprac. Karol Szymański, Bydgoszcz 2007.  Prosyniak Kazimierz, Czarnecki Ryszard, O Grecji i Grekach w Zgorzelcu, Zgorzelec 2007.  Rewitalizacja części obszaru miasta Zgorzelec Nr z/2.02/III/3.3.1./288/04, Prezentacja, Gmina Miejska Zgorzelec.  Richthofen von Jasper, Die via Regia. Vorgeschichte einer Straβe, [w:] Menschen, die Via Regia und Ihre Akteure Unterwegs, Essayband zur 3 Sächsischen Landesausstellung, red. Silvio Dittrich, Romy Kraut, Susanne Müller, Winfried Müller, Swen Steinberg, Dresden 2011, s. 18-29.  Sieckmeyer Doris und Jürgen, Görlitz. Das Tor zum Osten, Köln 1995.  Szostek Leszek, Budowle sakralne dekanatu zgorzeleckiego, Zgorzelec 2010.  Unter der Green Kuppel. Pod zieloną kopułą, red. Ines Anders, Grażyna Grudzińska, Joanna Kutschera, Marius Winzler, Görlitz-Zgorzelec 2010.  Uricher Christoph, Görlitzer Hallenhäuser, Karlsruhe 2003.  Wróbel Tadeusz, Zarys Historii Budowy Miast, Wrocław 1971.  Zubrzycki Piotr, Przedmieście Nyskie, Zgorzelec 2009. CZASOPISMA  Bena Waldemar, Jak dawniej Zgorzelec nazywano, [w:] Szkice Górnołużyckie, red.: Bena Waldemar, Urszula Zubrzycka, Piotr Zubrzycki, t.1, Zgorzelec 2003, s. 17,18.  Bena Waldemar, Powstanie Związku Sześciu Miast, [w:] Szkice Górnołużyckie, red. Waldemar Bena, Urszula Zubrzycka, Piotr Zubrzycki, t. 8, Zgorzelec 2004, s. 5-10.  Dobrzyński Zbyszek, Zostawmy potomnym Muzeum Łużyckie, [w:] Szkice Górnołużyckie, red. Waldemar Bena, Urszula Zubrzycka, Piotr Zubrzycki t. 9, Zgorzelec 2005, s. 35-40.  Zarębski Michał, Historia Zgorzeleckiego Słupa Dystansowego. Część I, [w:] Szkice Górnołużyckie, red. Waldemar Bena, Urszula Zubrzycka, Piotr Zubrzycki, t. 5, Zgorzelec 2003, s. 3-8.  Zarębski Michał, Odtwarzanie słupa dystansowego poczty polsko-saskiej. Część II, [w:] Szkice Górnołużyckie, red. Waldemar Bena, Urszula Zubrzycka, Piotr Zubrzycki, t. 6,7, Zgorzelec 2004, s. 3-9.  Zubrzycki Piotr, Bieżuńczanie, [w:] Szkice Górnołużyckie, red. Waldemar Bena, Urszula Zubrzycka, Piotr Zubrzycki t. 2, Zgorzelec 2001, s. 9-14. 90

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

STRONY INTERNETOWE                   

http://www.eog.mkidn.gov.pl http://www.euroopera.org/slup-dystansowy?showall=1 http://www.euroopera.org/zgorzelec/51-cmentarz-2-awp http://www.euroopera.org/zgorzelec/54-kruczy-folwark http://www.euroopera.org/zgorzelec/59-palacyk-francusk http://www.euroopera.org/zgorzelec/61-zagroda-kolodzieja http://www.mkidn.gov.pl/media/po2012/dokumenty/Regulamin_Dziedzictwo_kulturo we-priorytet_1 http://www.mkidn.gov.pl/media/po2012/dokumenty/Regulamin_Dziedzictwo_kulturo we-priorytet_2 http://www.mkidn.gov.pl/media/po2012/dokumenty/Regulamin_Dziedzictwo_kulturo we-priorytet_4-Ochrona_dziedzictwa_kulturowego_za_granica.pdf http://www.mkidn.gov.pl/media/po2012/dokumenty/Regulamin_Dziedzictwo_kulturo we-priorytet_5-Ochrona_zabytkow_archeologicznych.pdf http://www.mkidn.gov.pl/media/po2012/dokumenty/Regulamin_Promesa_Ministra_K ultury_i_Dziedzictwa_Narodowego.pdf http://www.sn-pl.eu/media/pl/Uszczegolownienie.pdf http://www.umwd.dolnyslask.pl/fileadmin/user_upload/Kultura/do_pobrania/2011/zab ytki_2011/UCHWALA_ZASADY_UDZIELANIA_DOTACJI.pdf http://www.umwd.dolnyslask.pl/fileadmin/user_upload/Kultura/do_pobrania/2012/KO NKURS_STANDARD/Ogloszenie_Konkurs_2012_Uchwala_nr_1468_IV_11_Zarzad u_Wojewodztwa_Dolnoslaskiego.pdf http://www.umwd.dolnyslask.pl/kultura/program-opieki-nad-zabytkami http://www.umwd.dolnyslask.pl/rozwoj/aktualizacja-strategii-rozwoju-wojewodztwadolnoslaskiego/. http://www.zgorzelec.eu http://bip.mkidn.gov.pl/media/docs/050617nsrk-uzupelnienie.pdf http://www.mrr.gov.pl/rozwój_regionalny/poziom_krajowy/polska_polityka_przestrze nna/zespol_realizacyjny_KPZK/Documents/4fac4108437d4939b6940d8f79df2122Nar odowaStrategiaRozwojuKultury.pdf

91

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

ZAŁĄCZNIK I WYKAZ ZABYTKÓW W MIEŚCIE ZGORZELEC, STAN GRUDZIEŃ 2011 l.p

Miejscowość

1

Zgorzelec

2

Zgorzelec

3

Zgorzelec

4

Zgorzelec

5

Zgorzelec

6

Zgorzelec

7

Zgorzelec

8

Zgorzelec

układ urbanistyczny historycznego ośrodka miasta Zgorzelec kościół ewangelicki, Łużycka / ob. katolicki, Grunwaldzka 2 parafialny pw. św. Jana Chrzciciela kościół Plater garnizonowy, ob. parafialny pw. św. Bonifacego zespół parków Parkowa miejskich, ob. park im. A. Błachańca, park nadnyski, skwer im. ks. J. Popiełuszki budynek Aleje Lipowe mieszkalno gospodarczy, tzw. „Zagroda Kołodzieja” otoczenie „Zagrody Aleje Lipowe Kołodzieja” koszary, ob. lokale Armii Krajowej użytkowe dom mieszkalny Armii Krajowej

9

Zgorzelec

dom mieszkalny

10

Zgorzelec

11

obiekt

adres

numer

rodzaj obiektu rejestr data rejestru zabytkó w obszar

A/1803/ 1958.12.08 448

kościół

kościół

park

A/1242/ 2009.29.05 1-2

1

dom mieszkalny 50/A/01 2001.05.17

1 13

otoczenie zabytku koszary

96

dom mieszkalny

Armii Krajowej

97

dom mieszkalny

dom mieszkalny

Armii Krajowej

98

dom mieszkalny

Zgorzelec

dom mieszkalny

Armii Krajowej

99

dom mieszkalny

12

Zgorzelec

dom mieszkalny

Armii Krajowej

100

dom mieszkalny

13

Zgorzelec

dom mieszkalny

Armii Krajowej

101

dom mieszkalny

14

Zgorzelec

dom mieszkalny

Armii Krajowej

102

dom mieszkalny

15

Zgorzelec

dom mieszkalny

Armii Krajowej

103

dom mieszkalny

16

Zgorzelec

dom mieszkalny, ob. Armii Krajowej Sąd Rejonowy

104

dom mieszkalny

92

A/1379 2009.22.10

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

17

Zgorzelec

dom mieszkalny, ob. Baczyńskiego Miejska Biblioteka Publiczna

1

dom mieszkalny

18

Zgorzelec

dom mieszkalny

Baczyńskiego

2

dom mieszkalny

19

Zgorzelec

dom mieszkalny

Baczyńskiego

4

dom mieszkalny

20

Zgorzelec

dom mieszkalny

Baczyńskiego

5

dom mieszkalny

21

Zgorzelec

dom mieszkalny

Baczyńskiego

6

dom mieszkalny

22

Zgorzelec

dom mieszkalny

Baczyńskiego

8

dom mieszkalny

23

Zgorzelec

dom mieszkalny

Baczyńskiego

9

dom mieszkalny

24

Zgorzelec

dom mieszkalny

Baczyńskiego

10

dom mieszkalny

25

Zgorzelec

dom mieszkalny

Baczyńskiego

11

dom mieszkalny

26

Zgorzelec

dom mieszkalny

Baczyńskiego

12

dom mieszkalny

27

Zgorzelec

dom mieszkalny

Baczyńskiego

13

dom mieszkalny

28

Zgorzelec

dom mieszkalny

Baczyńskiego

14

dom mieszkalny

29

Zgorzelec

dom mieszkalny

Baczyńskiego

16

dom mieszkalny

30

Zgorzelec

dom mieszkalny

Baczyńskiego

17

dom mieszkalny

31

Zgorzelec

dom mieszkalny

Baczyńskiego

18

dom mieszkalny

32

Zgorzelec

dom mieszkalny

Baczyńskiego

22

dom mieszkalny

33

Zgorzelec

dom mieszkalny

Baczyńskiego

23

dom mieszkalny

34

Zgorzelec

dom mieszkalny

Baczyńskiego

24

dom mieszkalny

35

Zgorzelec

dom mieszkalny

Baczyńskiego

26

dom mieszkalny

36

Zgorzelec

dom mieszkalny

Baczyńskiego

28

dom mieszkalny

37

Zgorzelec

dom mieszkalny

Baczyńskiego

30

dom mieszkalny

38

Zgorzelec

dom mieszkalny

Baczyńskiego

31

dom mieszkalny

39

Zgorzelec

dom mieszkalny

Baczyńskiego

32

dom mieszkalny

40

Zgorzelec

dom mieszkalny

Boczna

2

dom mieszkalny

41

Zgorzelec

dom mieszkalny

Bohaterów II Armii

2

dom mieszkalny

93

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

42

Zgorzelec

dom mieszkalny

Bohaterów II Armii

4

dom mieszkalny

43

Zgorzelec

dom mieszkalny

Bohaterów Getta

1

dom mieszkalny

44

Zgorzelec

dom mieszkalny

Bohaterów Getta

1a

dom mieszkalny 1203/J 1995.03.31

45

Zgorzelec

dom mieszkalny

Bohaterów Getta

2

dom mieszkalny

46

Zgorzelec

dom mieszkalny

Bohaterów Getta

3

dom mieszkalny 1225/J 1995.08.08

47

Zgorzelec

dom mieszkalny

Bohaterów Getta

4

dom mieszkalny

48

Zgorzelec

dom mieszkalny

Bohaterów Getta

5

dom mieszkalny 1201/J 1995.05.29

49

Zgorzelec

dom mieszkalny

Bohaterów Getta

6

dom mieszkalny

50

Zgorzelec

dom mieszkalny

Bohaterów Getta

7

dom mieszkalny

51

Zgorzelec

dom mieszkalny

Bohaterów Getta

8

dom mieszkalny

52

Zgorzelec

dom mieszkalny

Bohaterów Getta

9

dom mieszkalny

53

Zgorzelec

dom mieszkalny

Bohaterów Getta

13

dom mieszkalny

54

Zgorzelec

dom mieszkalny

Bohaterów Getta

14

dom mieszkalny

55

Zgorzelec

dom mieszkalny

Bohaterów Getta

15

dom mieszkalny

56

Zgorzelec

dom mieszkalny

Bohaterów Getta

16

dom mieszkalny

57

Zgorzelec

dom mieszkalny

Bohaterów Getta

17

dom mieszkalny

58

Zgorzelec

dom mieszkalny

Bohaterów Getta

18

dom mieszkalny

59

Zgorzelec

dom mieszkalny

Bohaterów Getta

19

dom mieszkalny

60

Zgorzelec

Brzozowa

1

dom mieszkalny

61

Zgorzelec

willa, ob. przedszkole willa

Brzozowa

2-3

dom mieszkalny

62

Zgorzelec

dom mieszkalny

Brzozowa

6-6a-7 dom mieszkalny

63

Zgorzelec

willa

Brzozowa

8

dom mieszkalny

64

Zgorzelec

dom mieszkalny

Brzozowa

14

dom mieszkalny

65

Zgorzelec

dom mieszkalny

Brzozowa

15

dom mieszkalny

66

Zgorzelec

dom mieszkalny

Brzozowa

16

dom mieszkalny

67

Zgorzelec

dom mieszkalny

Brzozowa

19

dom mieszkalny

94

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

68

Zgorzelec

dom mieszkalny

Brzozowa

20-21- dom mieszkalny 22

69

Zgorzelec

dom mieszkalny

Brzozowa

23-24

dom mieszkalny

70

Zgorzelec

dom mieszkalny

Chopina

2-4

dom mieszkalny

71

Zgorzelec

dom mieszkalny

Chopina

3-5-7

dom mieszkalny

72

Zgorzelec

dom mieszkalny

Chopina

6-8

dom mieszkalny

73

Zgorzelec

dom mieszkalny

9-11

dom mieszkalny

74

Zgorzelec

dom mieszkalny

Chopina

10-12

dom mieszkalny

75

Zgorzelec

dom mieszkalny

Chopina

13-15

dom mieszkalny

76

Zgorzelec

dom mieszkalny

Chopina

14-16

dom mieszkalny

77

Zgorzelec

dom mieszkalny

Chopina

17-19

dom mieszkalny

78

Zgorzelec

dom mieszkalny

Chopina

18-20

dom mieszkalny

79

Zgorzelec

dom mieszkalny

Chopina

21-23

dom mieszkalny

80

Zgorzelec

dom mieszkalny

Chopina

22-24

dom mieszkalny

81

Zgorzelec

dom mieszkalny

Chopina

25-27

dom mieszkalny

82

Zgorzelec

dom mieszkalny

Chopina

26-28

dom mieszkalny

83

Zgorzelec

dom mieszkalny

Chopina

29-31

dom mieszkalny

84

Zgorzelec

dom mieszkalny

Chopina

30-32

dom mieszkalny

85

Zgorzelec

dom mieszkalny

Chopina

33-35

dom mieszkalny

86

Zgorzelec

dom mieszkalny

Chopina

34-36, dom mieszkalny

87

Zgorzelec

dom mieszkalny

Chopina

37-39

dom mieszkalny

88

Zgorzelec

dom mieszkalny

Chopina

38-40

dom mieszkalny

89

Zgorzelec

dom mieszkalny

Chopina

41-43

dom mieszkalny

90

Zgorzelec

dom mieszkalny

Chopina

42-44

dom mieszkalny

91

Zgorzelec

dom mieszkalny

Cienista

2

dom mieszkalny

92

Zgorzelec

dom mieszkalny

Cienista

4

dom mieszkalny

95

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

93

Zgorzelec

budynki gospodarcze dom mieszkalny

Cienista

4

gospodarczy

94

Zgorzelec

Cienista

6

dom mieszkalny

95

Zgorzelec

Cmentarna

Zgorzelec

cmentarz ewangelicki, ob. miejsce pocmentarne dom mieszkalny

96

Czachowskiego

1

97

Zgorzelec

dom mieszkalny

Czachowskiego

3

dom mieszkalny A/5745/ 1993.05.13 1140/J dom mieszkalny

98

Zgorzelec

dom mieszkalny

Czachowskiego

5

dom mieszkalny

99

Zgorzelec

dom mieszkalny

Czachowskiego

7

dom mieszkalny

Daszyńskiego

9

dom mieszkalny A/5531/ 1998.03.25 1329/J

Daszyńskiego

10

dom mieszkalny A/5549/ 1997.06.16 1301/J

Daszyńskiego

11

dom mieszkalny A/5530/ 1998.03.26 1330/J

Daszyńskiego

12

dom mieszkalny A/5552/ 1997.10.06 1298/J

104 Zgorzelec

dom mieszkalny, ob. budynek usługowy dom mieszkalny, ob. budynek usługowy dom mieszkalny, ob. budynek usługowy restauracja „Przy Jakubie” dom Jakuba Böhme, ob. siedziba Stowarzyszenia „Euroopera” dom mieszkalny

Daszyńskiego

13

105 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

14

106 Zgorzelec

Daszyńskiego

15

Daszyńskiego

16

dom mieszkalny A/5540/ 1997.09.25 1314/J

108 Zgorzelec

dom mieszkalny, ob. Muzeum Łużyckie dom mieszkalny, ob. budynek usługowy dom mieszkalny

dom mieszkalny A/5546/ 1997.07.03 1305/J dom mieszkalny A/5544/ 1997.07.04 1307/J dom mieszkalny A/5541/ 1997.09.24 1313/J

Daszyńskiego

17

109 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

18

110 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

19

111 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

20

112 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

21

dom mieszkalny A/5550/ 1997.11.06 1300/J dom mieszkalny A/5538/ 1997.12.04 1320/J dom mieszkalny A/5537/ 1997.12.05 1321/J dom mieszkalny A/5532/ 1998.01.14 1328/J dom mieszkalny

113 Zgorzelec

dom mieszkalny, ob. Daszyńskiego pensjonat

22

dom mieszkalny

100 Zgorzelec

101 Zgorzelec

102 Zgorzelec

103 Zgorzelec

107 Zgorzelec

cmentarz

96

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

114 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

23

dom mieszkalny

115 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

24

dom mieszkalny

116 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

25-26

dom mieszkalny

117 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

27

dom mieszkalny

118 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

30

dom mieszkalny

119 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

31

dom mieszkalny

120 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

32

dom mieszkalny

121 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

33

dom mieszkalny

122 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

33a

dom mieszkalny

123 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

38

dom mieszkalny

124 Zgorzelec

Daszyńskiego

39

publiczne

125 Zgorzelec

zajazd „Deutscher Hof“, ob. dom mieszkalny dom mieszkalny

Daszyńskiego

40

dom mieszkalny

126 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

40a

dom mieszkalny

127 Zgorzelec

willa

Daszyńskiego

44

dom mieszkalny

128 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

45

dom mieszkalny

129 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

46

dom mieszkalny

130 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

47

dom mieszkalny

131 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

48

dom mieszkalny

132 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

49

dom mieszkalny

133 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

52

dom mieszkalny

134 Zgorzelec

52a

dom mieszkalny

135 Zgorzelec

dom mieszkalny, ob. Daszyńskiego bar dom mieszkalny Daszyńskiego

53

dom mieszkalny

136 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

53a

dom mieszkalny

137 Zgorzelec

dom mieszkalny, ob. Daszyńskiego Spółdzielnia Pracy dom mieszkalny Daszyńskiego

54

dom mieszkalny

56-57

dom mieszkalny

138 Zgorzelec

97

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

139 Zgorzelec

dom mieszkalny

140 Zgorzelec

Daszyńskiego

58-59

dom mieszkalny

61

dom mieszkalny

141 Zgorzelec

dom mieszkalny, ob. Daszyńskiego budynek usługowy dom mieszkalny Daszyńskiego

62

dom mieszkalny

142 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

63

dom mieszkalny

143 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

65

dom mieszkalny

144 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

66

dom mieszkalny

145 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

67

dom mieszkalny 1194/J 1995.04.04

146 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

68

dom mieszkalny 1208/J 1995.06.09

147 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

69

dom

148 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

70

mieszkalny dom mieszkalny 1190/J 1995.02.17

149 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

71

dom mieszkalny 1253/J 1996.01.29

150 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

72

151 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

73

dom mieszkalny A/5741/ 1993.07.21 1147/J dom mieszkalny 1236/J 1995.10.12

152 Zgorzelec

74

dom mieszkalny

153 Zgorzelec

dom mieszkalny, ob. Daszyńskiego budynek usługowy dom mieszkalny Daszyńskiego

75a

dom mieszkalny 1240/J 1995.11.23

154 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

75b

dom mieszkalny 1218/J 1995.07.21

155 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

76

dom mieszkalny 1226/J 1995.08.07

156 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

77

dom mieszkalny 1227/J 1995.07.28

157 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

78

dom mieszkalny 1209/J 1995.06.16

158 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

79

dom mieszkalny 1191/J 1995.03.08

159 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

80

dom mieszkalny

160 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

82

dom mieszkalny 1223/J 1995.08.07

161 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

82a

dom mieszkalny

162 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

83

dom mieszkalny 1249/J 1995.12.20

98

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

163 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

84

dom mieszkalny

164 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

85

dom mieszkalny

165 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

86

dom mieszkalny

166 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

87

dom mieszkalny

167 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

88

dom mieszkalny

168 Zgorzelec

Daszyńskiego

90

zespół

Daszyńskiego

90

przemysłowy

Daszyńskiego

95

dwór

171 Zgorzelec

zespół przemysłowy browaru, ob. budynki Spółdzielni Pracy zespół budynków browaru, ob. Spółdzielni Pracy dwór, ob. budynek usługowy dom mieszkalny

Daszyńskiego

96

dom mieszkalny

172 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

97

dom mieszkalny

173 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

98

dom mieszkalny 1217/J 1995.12.07

174 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

99

dom mieszkalny

175 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

100

dom mieszkalny

176 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

101

dom mieszkalny

177 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

101a

dom mieszkalny

178 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

102

dom mieszkalny

179 Zgorzelec

dom mieszkalny

Daszyńskiego

106

dom mieszkalny

180 Zgorzelec

38-39

inne

181 Zgorzelec

ujęcie wody pitnej z Daszyńskiego zadaszeniem dom mieszkalny Domańskiego

1

182 Zgorzelec

dom mieszkalny

Domańskiego

2

dom mieszkalny A/5565/ 1996.05.24 1263/J dom mieszkalny A/1466 2009.11.12

183 Zgorzelec

dom mieszkalny

Domańskiego

3

dom mieszkalny

184 Zgorzelec

dom mieszkalny

Domańskiego

4

dom mieszkalny 1230/J 1995.08.22

185 Zgorzelec

dom mieszkalny

Domańskiego

5

dom mieszkalny

186 Zgorzelec

dom mieszkalny, ob. Domańskiego Urząd Miasta dom mieszkalny, ob. Domańskiego Urząd Miasta

6

dom mieszkalny

7

dom mieszkalny

169 Zgorzelec

170 Zgorzelec

187 Zgorzelec

99

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

188 Zgorzelec

dom mieszkalny

Domańskiego

8-9

dom mieszkalny

189 Zgorzelec

dom mieszkalny

Domańskiego

10-11

dom mieszkalny

190 Zgorzelec

dom mieszkalny, ob. Domańskiego plebania kasyno Domańskiego

12

dom mieszkalny

14

inne

1

zespół

1

przemysłowy

1

dom mieszkalny

1

przemysłowy

1

przemysłowy

1

przemysłowy

1

przemysłowy

1

przemysłowy

1

przemysłowy

1

przemysłowy

1

przemysłowy

1

przemysłowy

204 Zgorzelec

zespół przemysłowy Fabryczna Gazowni Miejskiej (11), ob. Zakład Gazowniczy przetłocznia, ob. Fabryczna budynek administracyjno socjalny w zespole dom mieszkalny Fabryczna pracowników gazowni, ob. budynek administracyjny w zespole magazyn, ob. Fabryczna stolarnia i warsztat mechaniczny w zespole siłownia, ob. Fabryczna warsztaty sieci w zespole odsiarczalnia, ob. Fabryczna magazyn w zespole komin przemysłowy Fabryczna w zespole kotłownia, ob. baza Fabryczna transportu, w zespole piecownia w zespole Fabryczna (relikt) aparatownia, ob. Fabryczna warsztat naprawy gazomierzy w zespole laboratorium, ob. Fabryczna budynek administracyjny w zespole budynek Fabryczna produkcyjny w zespole dom mieszkalny Francuska

12-14

dom mieszkalny

205 Zgorzelec

dom mieszkalny

Francuska

16

dom mieszkalny

206 Zgorzelec

dom mieszkalny

Francuska

18

dom mieszkalny

191 Zgorzelec 192 Zgorzelec

193 Zgorzelec

194 Zgorzelec

195 Zgorzelec

196 Zgorzelec

197 Zgorzelec 198 Zgorzelec 199 Zgorzelec

200 Zgorzelec 201 Zgorzelec

202 Zgorzelec

203 Zgorzelec

100

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

210 Zgorzelec

zespół przemysłowy Francuska magazynów zbożowych, ob. budynki mieszkalne, magazynowe i produkcyjne ZPR „ŁAN” zespół magazynów Francuska zbożowych, ob. budynki mieszkalne, magazynowe i produkcyjne ZPR „ŁAN” dwór Dolny Ujazd Francuska („Nieder Moys”), ob. dom mieszkalny dom mieszkalny Górna

211 Zgorzelec

dom mieszkalny

Górna

3

dom mieszkalny

212 Zgorzelec

dom mieszkalny

Górna

5

dom mieszkalny

213 Zgorzelec

dom mieszkalny

Górnicza

3

dom mieszkalny

214 Zgorzelec

dom mieszkalny

Górnicza

39

dom mieszkalny

215 Zgorzelec

budynek mieszkalno Górnowiejska - gospodarczy, ob. budynek gospodarczy oficyna mieszkalna, Górnowiejska ob. dom mieszkalny oficyna gospodarcza Górnowiejska (stodoła), ob. budynek mieszkalno - gospodarczy dom mieszkalny Henrykowska

6

dom mieszkalny

207 Zgorzelec

208 Zgorzelec

209 Zgorzelec

216 Zgorzelec 217 Zgorzelec

218 Zgorzelec 219 Zgorzelec

36

zespół

36

przemysłowy

39

dwór

1

dom mieszkalny

10-10a- dom mieszkalny 10b 11 gospodarczy

1

dom mieszkalny

2

dom mieszkalny

5

rządcówka

A/5553/ 1997.12.05 1296/J

5

park

A/5553/ 1997.12.05 1296/J

1

dom mieszkalny

222 Zgorzelec

budynek mieszkalno Henrykowska - gospodarczy dom rządcy Henrykowska folwarku, ob. dom mieszkalny park przy domu Henrykowska rządcy folwarku dom mieszkalny Kamieniarska

223 Zgorzelec

dom mieszkalny

Kilińskiego

1-3-5

dom mieszkalny

224 Zgorzelec

dom mieszkalny

Kilińskiego

2-4

dom mieszkalny

225 Zgorzelec

dom mieszkalny

Kilińskiego

6

dom mieszkalny

220 Zgorzelec

221 Zgorzelec

101

A/5696/ 1978.02.20 601/J

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

226 Zgorzelec

dom mieszkalny

Kilińskiego

7-9

227 Zgorzelec

dom mieszkalny

Kilińskiego

228 Zgorzelec

dom mieszkalny

Kilińskiego

11-13- dom mieszkalny 15 17-19 dom mieszkalny

229 Zgorzelec

dom mieszkalny

Kilińskiego

21

dom mieszkalny

230 Zgorzelec

dom mieszkalny

Kilińskiego

23

dom mieszkalny

231 Zgorzelec

Kościuszki

1

dom mieszkalny

232 Zgorzelec

willa, ob. przedszkole dom mieszkalny

Kościuszki

2

dom mieszkalny 1196/J 1995.04.14

233 Zgorzelec

dom mieszkalny

Kościuszki

8

dom mieszkalny

234 Zgorzelec

dom mieszkalny

Kościuszki

10

dom mieszkalny

235 Zgorzelec

dom mieszkalny

Kościuszki

12

dom mieszkalny

236 Zgorzelec

dom mieszkalny

Kościuszki

14

dom mieszkalny

237 Zgorzelec

dom mieszkalny

Kościuszki

16

dom mieszkalny A/1072 2008.06.24

238 Zgorzelec

dom mieszkalny

Kościuszki

29-31

dom mieszkalny

239 Zgorzelec

dom mieszkalny

Kościuszki

33-35

dom mieszkalny

240 Zgorzelec

dom mieszkalny

Kościuszki

241 Zgorzelec

dom mieszkalny

Kościuszki

37-39- dom mieszkalny 41 38 dom mieszkalny

242 Zgorzelec

dom mieszkalny

Kościuszki

243 Zgorzelec

dom mieszkalny

Kościuszki

244 Zgorzelec

dom mieszkalny

Kościuszki

245 Zgorzelec

dom mieszkalny

Kościuszki

246 Zgorzelec

dom mieszkalny

Kościuszki

247 Zgorzelec

dom mieszkalny

Kościuszki

248 Zgorzelec

dom mieszkalny

Krasińskiego

52-54- dom mieszkalny 56 58-60- dom mieszkalny 62 1 dom mieszkalny

249 Zgorzelec

dom mieszkalny

Krasińskiego

2

dom mieszkalny

250 Zgorzelec

dom mieszkalny

Krasińskiego

3

dom mieszkalny

251 Zgorzelec

dom mieszkalny

Krasińskiego

4-5

dom mieszkalny

40-4244 43-4547 46-4850 52a

102

dom mieszkalny

dom mieszkalny dom mieszkalny dom mieszkalny dom mieszkalny

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

252 Zgorzelec

dom mieszkalny

Krasińskiego

6-7

dom mieszkalny

253 Zgorzelec

dom mieszkalny

Langiewicza

1

dom mieszkalny

254 Zgorzelec

dom mieszkalny

Langiewicza

2

dom mieszkalny

255 Zgorzelec

dom mieszkalny

Langiewicza

3

dom mieszkalny

256 Zgorzelec

dom mieszkalny

Langiewicza

4

dom mieszkalny

257 Zgorzelec

dom mieszkalny

Langiewicza

5

dom mieszkalny

258 Zgorzelec

dom mieszkalny

Langiewicza

6

dom mieszkalny

259 Zgorzelec

dom mieszkalny

Langiewicza

7

dom mieszkalny

260 Zgorzelec

dom mieszkalny

Langiewicza

8

dom mieszkalny

261 Zgorzelec

dom mieszkalny

Langiewicza

9

dom mieszkalny

262 Zgorzelec

dom mieszkalny

Langiewicza

12-13

dom mieszkalny

263 Zgorzelec

dom mieszkalny

Langiewicza

14-19

dom mieszkalny

264 Zgorzelec

dom mieszkalny, ob. Langiewicza budynek biurowo usługowy

20

dom mieszkalny

265 Zgorzelec

dom mieszkalny

Langiewicza

21-22

dom mieszkalny

266 Zgorzelec

dom mieszkalny

Langiewicza

23-24

dom mieszkalny

267 Zgorzelec

dom mieszkalny

Langiewicza

25-26

dom mieszkalny

268 Zgorzelec

dom mieszkalny

Langiewicza

27-28

dom mieszkalny

269 Zgorzelec

dom mieszkalny

Lubańska

1

dom mieszkalny

270 Zgorzelec

dom mieszkalny

Lubańska

2

dom mieszkalny

271 Zgorzelec

dom mieszkalny

Łanowa

1-2

dom mieszkalny

272 Zgorzelec

dom mieszkalny

Łanowa

3-4

dom mieszkalny

273 Zgorzelec

dom mieszkalny

Łanowa

5

dom mieszkalny

274 Zgorzelec

dom mieszkalny

Łanowa

6-7

dom mieszkalny

275 Zgorzelec

dom mieszkalny

Łanowa

8-9

dom mieszkalny

276 Zgorzelec

dom mieszkalny

Łanowa

10-11

dom mieszkalny

103

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

277 Zgorzelec

dom mieszkalny

Łużycka

4

dom mieszkalny

278 Zgorzelec

dom mieszkalny

Łużycka

9

dom mieszkalny

279 Zgorzelec

dom mieszkalny

Łużycka

10

dom mieszkalny

280 Zgorzelec

dom mieszkalny

Łużycka

11

dom mieszkalny 1210/J 1995.06.19

281 Zgorzelec

dom mieszkalny

Łużycka

12

dom mieszkalny

282 Zgorzelec

dom mieszkalny

Łużycka

14

dom mieszkalny

283 Zgorzelec

dom mieszkalny

Łużycka

15

dom mieszkalny

284 Zgorzelec

dom mieszkalny

Łużycka

16

dom mieszkalny

285 Zgorzelec

18

dom mieszkalny

286 Zgorzelec

dom mieszkalny, ob. Łużycka poczta dom mieszkalny Łużycka

19

dom mieszkalny

287 Zgorzelec

dom mieszkalny

Łużycka

20

dom mieszkalny

288 Zgorzelec

dom mieszkalny

Łużycka

21

dom mieszkalny

289 Zgorzelec

dom mieszkalny

Łużycka

22

dom mieszkalny

290 Zgorzelec

dom mieszkalny

Łużycka

24

dom mieszkalny

291 Zgorzelec

dom mieszkalny

Łużycka

26

dom mieszkalny

292 Zgorzelec

dom mieszkalny

Łużycka

27

dom mieszkalny

293 Zgorzelec

dom mieszkalny

Łużycka

32

dom mieszkalny

294 Zgorzelec

dom mieszkalny

Łużycka

33a

dom mieszkalny

295 Zgorzelec

Łużycka

36

dom mieszkalny

296 Zgorzelec

dom mieszkalny z piekarnią dom mieszkalny

Łużycka

37

dom mieszkalny

297 Zgorzelec

dom mieszkalny

Łużycka

41

dom mieszkalny

298 Zgorzelec

dom mieszkalny

Łużycka

41a

dom mieszkalny

299 Zgorzelec

43

publiczne

300 Zgorzelec

zajazd z restauracją Łużycka „Stadt Brünn”, ob. budynek mieszkalno - usługowy dom mieszkalny Łużycka

45

dom mieszkalny

301 Zgorzelec

dom mieszkalny

52a-b

dom mieszkalny

Łużycka

104

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

302 Zgorzelec

dom mieszkalny

Łużycka

53

dom mieszkalny

303 Zgorzelec

dom mieszkalny

Łużycka

54a-b

dom mieszkalny

304 Zgorzelec

dom mieszkalny

Łużycka

56a-b

dom mieszkalny

305 Zgorzelec

dom mieszkalny

Łużycka

57

dom mieszkalny

306 Zgorzelec

dom mieszkalny

Łużycka

59

dom mieszkalny

307 Zgorzelec

dom mieszkalny

Łużycka

60

dom mieszkalny

308 Zgorzelec

dom mieszkalny

Łużycka

60a-c

dom mieszkalny

309 Zgorzelec

dom mieszkalny

Łużycka

61

dom mieszkalny

310 Zgorzelec

dom mieszkalny

Łużycka

62

dom mieszkalny

311 Zgorzelec

dom mieszkalny

Łużycka

62a-b

dom mieszkalny

312 Zgorzelec

dom mieszkalny

Łużycka

63

dom mieszkalny

313 Zgorzelec

dom mieszkalny

Łużycka

65a-b

dom mieszkalny

314 Zgorzelec

dom mieszkalny

Łużycka

67a-b

dom mieszkalny

315 Zgorzelec

dom mieszkalny

Łużycka

71a-b

dom mieszkalny

316 Zgorzelec

dom mieszkalny

Łużycka

73

dom mieszkalny

317 Zgorzelec

dom mieszkalny

Łużycka

81

dom mieszkalny

318 Zgorzelec

dom mieszkalny

Łużycka

83

dom mieszkalny

319 Zgorzelec

dom mieszkalny

Łużycka

85

dom mieszkalny

320 Zgorzelec

zespół willi

Łużycka

87

zespół

321 Zgorzelec

willa w zespole

Łużycka

87

dom mieszkalny

322 Zgorzelec

Łużycka

84

gospodarczy

323 Zgorzelec

zabudowania folwarczne w zespole mur w zespole

Łużycka

84

mur

324 Zgorzelec

dom mieszkalny

Mickiewicza

5

dom mieszkalny

325 Zgorzelec

dom mieszkalny

Mickiewicza

6

dom mieszkalny

326 Zgorzelec

dom mieszkalny

Mickiewicza

7

dom mieszkalny

105

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

327 Zgorzelec

dom mieszkalny

Mickiewicza

9-11

dom mieszkalny

328 Zgorzelec

dom mieszkalny

Modrzewiowa

1-3

dom mieszkalny

329 Zgorzelec

dom mieszkalny

Modrzewiowa

2-4

dom mieszkalny

330 Zgorzelec

dom mieszkalny

Modrzewiowa

5

dom mieszkalny

331 Zgorzelec

dom mieszkalny

Modrzewiowa

7

dom mieszkalny

332 Zgorzelec

dom mieszkalny

Modrzewiowa

9

dom mieszkalny

333 Zgorzelec

dom mieszkalny

Modrzewiowa

12-14

dom mieszkalny

334 Zgorzelec

dom mieszkalny

Moniuszki

2-4-6

dom mieszkalny

335 Zgorzelec

dom mieszkalny

Moniuszki

5-7-9

dom mieszkalny

336 Zgorzelec

dom mieszkalny

Moniuszki

8

dom mieszkalny

337 Zgorzelec

dom mieszkalny

Moniuszki

10-12

dom mieszkalny

338 Zgorzelec

dom mieszkalny

Moniuszki

14-16

dom mieszkalny

339 Zgorzelec

dom mieszkalny

Moniuszki

18-20

dom mieszkalny

340 Zgorzelec

dom mieszkalny

Moniuszki

21

dom mieszkalny

341 Zgorzelec

dom mieszkalny

Moniuszki

22-24

dom mieszkalny

342 Zgorzelec

dom mieszkalny

Moniuszki

23-25

dom mieszkalny

343 Zgorzelec

dom mieszkalny

Moniuszki

26-28

dom mieszkalny

344 Zgorzelec

dom mieszkalny

Moniuszki

27-29

dom mieszkalny

345 Zgorzelec

dom mieszkalny

Moniuszki

30-32

dom mieszkalny

346 Zgorzelec

dom mieszkalny

Moniuszki

31-33

dom mieszkalny

347 Zgorzelec

dom mieszkalny

Moniuszki

34-36

dom mieszkalny

348 Zgorzelec

dom mieszkalny

Moniuszki

35-37

dom mieszkalny

349 Zgorzelec

dom mieszkalny

Moniuszki

38-40

dom mieszkalny

350 Zgorzelec

dom mieszkalny

Moniuszki

39-41

dom mieszkalny

351 Zgorzelec

dom mieszkalny

Ogrodowa

1-2

dom mieszkalny

352 Zgorzelec

dom mieszkalny

Ogrodowa

3-4

dom mieszkalny

106

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

353 Zgorzelec

dom mieszkalny

Ogrodowa

5

dom mieszkalny

354 Zgorzelec

dom mieszkalny

Ogrodowa

6-7

dom mieszkalny

355 Zgorzelec

dom mieszkalny

Ogrodowa

8-9

dom mieszkalny

356 Zgorzelec

dom mieszkalny

Ogrodowa

10-11

dom mieszkalny

357 Zgorzelec

dom mieszkalny

Okrzei

6

dom mieszkalny

358 Zgorzelec

dom mieszkalny

Okrzei

7

dom mieszkalny

359 Zgorzelec

Muzeum i Parkowa Górnołużycka Hala Pamięci, ob. Miejski Dom Kultury dom mieszkalny, ob. Parkowa budynek MonarMarkot dom mieszkalny Partyzantów

1

publiczne

3

dom mieszkalny

1

dom mieszkalny

360 Zgorzelec

361 Zgorzelec

A/5746/ 1993.05.14 1139/J

Partyzantów

2-4

Partyzantów

3

dom mieszkalny A/5803/ 1989.09.30 963/J dom mieszkalny

Partyzantów

4-5

szkoła

365 Zgorzelec

dom mieszklany, ob. internat ZSZ dom mieszkalny i restauracja Królewska Zawodowa Szkoła Budowlana i Mechaniczna, ob. zespół szkół ogólnokształcących dom mieszkalny

Piękna

8

dom mieszkalny

366 Zgorzelec

dom mieszkalny

Piękna

10

dom mieszkalny

367 Zgorzelec

dom mieszkalny

Piękna

11

dom mieszkalny

368 Zgorzelec

dom mieszkalny

Piękna

13

dom mieszkalny

369 Zgorzelec

dom mieszkalny

Piękna

15

dom mieszkalny

370 Zgorzelec

dom mieszkalny

Piękna

17

dom mieszkalny

371 Zgorzelec

szkoła, ob. SP nr 3 Piłsudskiego

1

szkoła

372 Zgorzelec

budynek Piłsudskiego gospodarczy, ob. sala gimnastyczna przy SP nr 3 dom mieszkalny, ob. Piłsudskiego bank dom mieszkalny Piłsudskiego

1

gospodarczy

2

dom mieszkalny

3

dom mieszkalny 1232/J 1995.08.28

362 Zgorzelec 363 Zgorzelec 364 Zgorzelec

373 Zgorzelec 374 Zgorzelec

107

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

375 Zgorzelec

dom mieszkalny

Piłsudskiego

4

dom mieszkalny 1188/J 1995.02.16

376 Zgorzelec

dom mieszkalny

Piłsudskiego

5

dom mieszkalny 1207/J 1995.06.08

377 Zgorzelec

dom mieszkalny

Piłsudskiego

6

dom mieszkalny

378 Zgorzelec

dom mieszkalny

Piłsudskiego

7

dom mieszkalny 1233/J 1995.09.02

379 Zgorzelec

dom mieszkalny

Piłsudskiego

8

dom mieszkalny 1195/J 1995.04.14

380 Zgorzelec

dom mieszkalny

Piłsudskiego

10

dom mieszkalny 1189/J 1995.02.16

381 Zgorzelec

dom mieszkalny

Piłsudskiego

12

dom mieszkalny 1192/J 1995.03.14

382 Zgorzelec

dom mieszkalny

Piłsudskiego

14

dom mieszkalny 1187/J 1995.02.15

383 Zgorzelec

dom mieszkalny

Prusa

1

dom mieszkalny

384 Zgorzelec

dom mieszkalny, ob. Prusa budynek ZUS dom mieszkalny Prusa

3

dom mieszkalny

5

dom mieszkalny

zespół folwarczny, Przechodnia „Kruczy Folwark” (Dworek Scultetusa), ob. DPS „Jutrzenka” dom mieszkalny Pułaskiego

8

zespół

1

dom mieszkalny

11-13

dom mieszkalny

1

dom mieszkalny

390 Zgorzelec

dom mieszkalny, ob. Pułaskiego DPS „Ostoja” dom mieszkalny, ob. Reymonta przychodnia lekarska dom mieszkalny Reymonta

2

dom mieszkalny

391 Zgorzelec

dom mieszkalny

Reymonta

2a

dom mieszkalny

392 Zgorzelec

dom mieszkalny

Reymonta

5

dom mieszkalny

393 Zgorzelec

dom mieszkalny

Reymonta

7

dom mieszkalny

394 Zgorzelec

dom mieszkalny

Reymonta

8

dom mieszkalny

395 Zgorzelec

dom mieszkalny

Reymonta

12

dom mieszkalny

396 Zgorzelec

dom mieszkalny

Reymonta

13

dom mieszkalny

397 Zgorzelec

dom mieszkalny

Reymonta

14

dom mieszkalny

398 Zgorzelec

szkoła

Reymonta

16

szkoła

385 Zgorzelec 386 Zgorzelec

387 Zgorzelec 388 Zgorzelec 389 Zgorzelec

108

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

399 Zgorzelec

dom mieszkalny

Reymonta

17

dom mieszkalny

400 Zgorzelec

dom mieszkalny

Reymonta

18

dom mieszkalny

401 Zgorzelec

dom mieszkalny

Reymonta

23

dom mieszkalny

402 Zgorzelec

dom mieszkalny

Reymonta

27

dom mieszkalny

403 Zgorzelec

dom mieszkalny

Reymonta

30

dom mieszkalny

404 Zgorzelec

dom mieszkalny

Reymonta

32

dom mieszkalny

405 Zgorzelec

dom mieszkalny

Reymonta

34

dom mieszkalny

406 Zgorzelec

willa, ob. biura

Reymonta

36

dom mieszkalny

407 Zgorzelec

willa

Reymonta

46

dom mieszkalny

408 Zgorzelec

dom mieszkalny

Rzeczki Dolne

5

dom mieszkalny

409 Zgorzelec

dom mieszkalny

Rzeczki Górne

3

dom mieszkalny

410 Zgorzelec

dom mieszkalny

Rzeczki Górne

5

dom mieszkalny

411 Zgorzelec

dom mieszkalny

Rzeczki Górne

9

dom mieszkalny

412 Zgorzelec

dom mieszkalny

Rzeczki Górne

15-15a dom mieszkalny

413 Zgorzelec

dom mieszkalny

Rzeczki Górne

17

dom mieszkalny

414 Zgorzelec

dom mieszkalny

Sienkiewicza

1

dom mieszkalny

415 Zgorzelec

dom mieszkalny

Sienkiewicza

2

dom mieszkalny

416 Zgorzelec

dom mieszkalny

Sienkiewicza

3

dom mieszkalny

417 Zgorzelec

dom mieszkalny

Sienkiewicza

4

dom mieszkalny

418 Zgorzelec

dom mieszkalny

Sienkiewicza

5

dom mieszkalny

419 Zgorzelec

dom mieszkalny

Sienkiewicza

8

dom mieszkalny

420 Zgorzelec

dom mieszkalny

Sienkiewicza

9

dom mieszkalny

421 Zgorzelec

dom mieszkalny

Sienkiewicza

10

dom mieszkalny

422 Zgorzelec

dom mieszkalny

Sienkiewicza

11

dom mieszkalny

423 Zgorzelec

dom mieszkalny

Sienkiewicza

12

dom mieszkalny

109

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

424 Zgorzelec

dom mieszkalny

Sienkiewicza

13

dom mieszkalny

425 Zgorzelec

dom mieszkalny

Sienkiewicza

14

dom mieszkalny

426 Zgorzelec

dom mieszkalny

Sienkiewicza

15

dom mieszkalny

427 Zgorzelec

dom mieszkalny

Sienkiewicza

16

dom mieszkalny

428 Zgorzelec

dom mieszkalny

Sienkiewicza

17

dom mieszkalny

429 Zgorzelec

dom mieszkalny

Sienkiewicza

18

dom mieszkalny

430 Zgorzelec

dom mieszkalny

Sienkiewicza

19

dom mieszkalny

431 Zgorzelec

dom mieszkalny

Sienkiewicza

20

dom mieszkalny

432 Zgorzelec

dom mieszkalny

Sienkiewicza

21

dom mieszkalny

433 Zgorzelec

dom mieszkalny

Sienkiewicza

22

dom mieszkalny

434 Zgorzelec

dom mieszkalny

Sienkiewicza

24

dom mieszkalny

435 Zgorzelec

dom mieszkalny

Sienkiewicza

25

dom mieszkalny

436 Zgorzelec

dom mieszkalny

Sienkiewicza

26

dom mieszkalny

437 Zgorzelec

dom mieszkalny

Sienkiewicza

27

dom mieszkalny

438 Zgorzelec

dom mieszkalny

Sienkiewicza

28

dom mieszkalny

439 Zgorzelec

dom mieszkalny

Słowackiego

3

dom mieszkalny

440 Zgorzelec

dom mieszkalny

Słowackiego

4

dom mieszkalny

441 Zgorzelec

dom mieszkalny

Słowackiego

7

dom mieszkalny

442 Zgorzelec

dom mieszkalny

Słowackiego

9

dom mieszkalny

443 Zgorzelec

dom mieszkalny

Staszica

2

dom mieszkalny

444 Zgorzelec

dom mieszkalny

Staszica

3

dom mieszkalny

445 Zgorzelec

dom mieszkalny

Staszica

5

dom mieszkalny 1228/J 1995.08.18

446 Zgorzelec

dom mieszkalny

Staszica

7

dom mieszkalny 1237/J 1995.10.20

447 Zgorzelec

dom mieszkalny

Staszica

9

dom mieszkalny

448 Zgorzelec

dom mieszkalny

Staszica

11

dom mieszkalny

449 Zgorzelec

dom mieszkalny

Staszica

15

dom mieszkalny

110

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

450 Zgorzelec

19

dom mieszkalny

451 Zgorzelec

dom mieszkalny, ob. Staszica przedszkole willa Struga

3

dom mieszkalny

452 Zgorzelec

dom mieszkalny

Struga

4

dom mieszkalny

453 Zgorzelec

dom mieszkalny

Struga

5-6

dom mieszkalny

454 Zgorzelec

dom mieszkalny

Struga

7-8

dom mieszkalny

455 Zgorzelec

dom mieszkalny

Struga

9

dom mieszkalny

456 Zgorzelec

dom mieszkalny

Struga

10

dom mieszkalny

457 Zgorzelec

dom mieszkalny

Struga

12

dom mieszkalny

458 Zgorzelec

dom mieszkalny

Struga

13

dom mieszkalny

459 Zgorzelec

dom mieszkalny

Struga

19

dom mieszkalny

460 Zgorzelec

dom mieszkalny

Struga

20-21

dom mieszkalny

461 Zgorzelec

dom mieszkalny

Struga

22-23

dom mieszkalny

462 Zgorzelec

dom mieszkalny

Struga

24

dom mieszkalny

463 Zgorzelec

dom mieszkalny

Struga

25

dom mieszkalny

464 Zgorzelec

dom mieszkalny

Struga

25a

dom mieszkalny

465 Zgorzelec

dom mieszkalny

Szarych Szeregów

2

dom mieszkalny

466 Zgorzelec

budynek mieszkalno Szarych Szeregów - gospodarczy, ob. dom mieszkalny

3

dom mieszkalny

467 Zgorzelec

dom mieszkalny

Szarych Szeregów

5

dom mieszkalny

468 Zgorzelec

dom mieszkalny

Szarych Szeregów

6

dom mieszkalny

469 Zgorzelec

dom mieszkalny

Szarych Szeregów

8

dom mieszkalny

470 Zgorzelec

dom mieszkalny

Szarych Szeregów

9

dom mieszkalny

471 Zgorzelec

dom mieszkalny

Szarych Szeregów

12a

dom mieszkalny

472 Zgorzelec

dom mieszkalny

Szarych Szeregów

13

dom mieszkalny

473 Zgorzelec

dom mieszkalny

Szarych Szeregów

14a

dom mieszkalny

474 Zgorzelec

dom mieszkalny

Szkolna

1

dom mieszkalny

111

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

475 Zgorzelec

dom mieszkalny

Szkolna

2

476 Zgorzelec

dom mieszkalny

Szymanowskiego

2-4-6-8 dom mieszkalny

477 Zgorzelec

dom mieszkalny

Szymanowskiego

9-11

dom mieszkalny

478 Zgorzelec

dom mieszkalny

Szymanowskiego

10-12

dom mieszkalny

479 Zgorzelec

dom mieszkalny

Szymanowskiego

13-15

dom mieszkalny

480 Zgorzelec

dom mieszkalny

Szymanowskiego

14-16

dom mieszkalny

481 Zgorzelec

dom mieszkalny

Szymanowskiego

17-19

dom mieszkalny

482 Zgorzelec

dom mieszkalny

Szymanowskiego

18-20

dom mieszkalny

483 Zgorzelec

dom mieszkalny

Szymanowskiego

21

dom mieszkalny

484 Zgorzelec

dom mieszkalny

Szymanowskiego

22

dom mieszkalny

485 Zgorzelec

dom mieszkalny

Szymanowskiego

23

dom mieszkalny

486 Zgorzelec

dom mieszkalny

Szymanowskiego

24

dom mieszkalny

487 Zgorzelec

dom mieszkalny

Szymanowskiego

26

dom mieszkalny

488 Zgorzelec

dom mieszkalny

Szymanowskiego

27-29

dom mieszkalny

489 Zgorzelec

dom mieszkalny

Szymanowskiego

30-32

dom mieszkalny

490 Zgorzelec

dom mieszkalny

Szymanowskiego

31-33

dom mieszkalny

491 Zgorzelec

dom mieszkalny

Świętego Jana

4

dom mieszkalny

492 Zgorzelec

dom mieszkalny

Świętego Jana

6

dom mieszkalny

493 Zgorzelec

dom mieszkalny

Świętego Jana

7a-b

dom mieszkalny

494 Zgorzelec

dom mieszkalny

Świętego Jana

8-10

dom mieszkalny

495 Zgorzelec

dom mieszkalny

Świętego Jana

9

dom mieszkalny

496 Zgorzelec

dom mieszkalny

Świętego Jana

11

dom mieszkalny

497 Zgorzelec

dom mieszkalny

Świętego Jana

12

dom mieszkalny

498 Zgorzelec

dom mieszkalny

Świętego Jana

13

dom mieszkalny

499 Zgorzelec

dom mieszkalny

Świętego Jana

14

dom mieszkalny

500 Zgorzelec

dom mieszkalny

Świętego Jana

16

dom mieszkalny

112

dom mieszkalny

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

501 Zgorzelec

willa

Świętego Jana

20

dom mieszkalny A/985

502 Zgorzelec

dom mieszkalny

Świętego Jana

21-23

dom mieszkalny

503 Zgorzelec

dom mieszkalny

Świętego Jana

22

dom mieszkalny

504 Zgorzelec

willa

Świętego Jana

24

dom mieszkalny

505 Zgorzelec

dom mieszkalny

Świętego Jana

25-27

dom mieszkalny

506 Zgorzelec

dom mieszkalny

Świętego Jana

26

dom mieszkalny

507 Zgorzelec

dom mieszkalny

Świętego Jana

30

dom mieszkalny

508 Zgorzelec

dom mieszkalny

Świętego Jana

31

dom mieszkalny

509 Zgorzelec

dom mieszkalny

Świętego Jana

32

dom mieszkalny

510 Zgorzelec

dom mieszkalny

Tęczowa

1

dom mieszkalny

511 Zgorzelec

dom mieszkalny

Traugutta

3-4-5

dom mieszkalny

512 Zgorzelec

dom mieszkalny

Traugutta

6-16

dom mieszkalny

513 Zgorzelec

dom mieszkalny

Traugutta

7-17

dom mieszkalny

514 Zgorzelec

dom mieszkalny

Traugutta

18-19

dom mieszkalny

515 Zgorzelec

dom mieszkalny

Traugutta

20-21

dom mieszkalny

516 Zgorzelec

dom mieszkalny

Traugutta

22-23

dom mieszkalny

517 Zgorzelec

dom mieszkalny

Traugutta

24-25

dom mieszkalny

518 Zgorzelec

dom mieszkalny

Traugutta

78-79

dom mieszkalny

519 Zgorzelec

dom mieszkalny

Traugutta

80-85

dom mieszkalny

520 Zgorzelec

dom mieszkalny

Traugutta

86-91

dom mieszkalny

521 Zgorzelec

dom mieszkalny

Traugutta

92-93

dom mieszkalny

522 Zgorzelec

dom mieszkalny, Warszawska ob. budynek biurowo - usługowy

1

dom mieszkalny 1255/J 1996.02.21

523 Zgorzelec

dom mieszkalny

Warszawska

2

dom mieszkalny 1224/J 1995.08.08

524 Zgorzelec

dom mieszkalny

Warszawska

3

dom mieszkalny 1216/J 1995.03.07

525 Zgorzelec

dom mieszkalny

Warszawska

4

dom mieszkalny 1212/J 1995.06.20

113

2006.11.21

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

526 Zgorzelec

dom mieszkalny

Warszawska

5

dom mieszkalny

527 Zgorzelec

dom mieszkalny

Warszawska

6

dom mieszkalny

528 Zgorzelec

dom mieszkalny

Warszawska

7

dom mieszkalny 1234/J 1997.09.25

529 Zgorzelec

dom mieszkalny

Warszawska

8

dom mieszkalny 1229/J 1995.08.16

530 Zgorzelec

dom mieszkalny

Warszawska

9

dom mieszkalny

531 Zgorzelec

dom mieszkalny

Warszawska

10

dom mieszkalny

532 Zgorzelec

dom mieszkalny

Warszawska

11

dom mieszkalny

533 Zgorzelec

dom mieszkalny

Warszawska

12

dom mieszkalny

534 Zgorzelec

dom mieszkalny

Warszawska

13

dom mieszkalny

535 Zgorzelec

dom mieszkalny

Warszawska

14

dom mieszkalny A/4707 2010.12.13

536 Zgorzelec

dom mieszkalny

Warszawska

15

dom mieszkalny 1260/J 1996.04.25

537 Zgorzelec

dom mieszkalny

Warszawska

16

dom mieszkalny 1215/J 1995.06.24

538 Zgorzelec

dom mieszkalny

Warszawska

17

dom mieszkalny

539 Zgorzelec

dom mieszkalny

Warszawska

19

dom mieszkalny

540 Zgorzelec

27

publiczne

541 Zgorzelec

budynek z salą Warszawska taneczną, ob. budynek usługowy dom mieszkalny Wąska

1-3

dom mieszkalny

542 Zgorzelec

dom mieszkalny

Wąska

2-4

dom mieszkalny

543 Zgorzelec

dom mieszkalny

Wąska

5

dom mieszkalny

544 Zgorzelec

dom mieszkalny

Wąska

6

dom mieszkalny

545 Zgorzelec

dom mieszkalny

Wąska

7

dom mieszkalny

546 Zgorzelec

dom mieszkalny

Wąska

8

dom mieszkalny

547 Zgorzelec

dom mieszkalny

Wąska

9

dom mieszkalny

548 Zgorzelec

dom mieszkalny

Wąska

10-12

dom mieszkalny

549 Zgorzelec

dom mieszkalny

Wąska

14

dom mieszkalny

550 Zgorzelec

dom mieszkalny

Wąska

16

dom mieszkalny

114

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

551 Zgorzelec

dom mieszkalny

Wąska

18

dom mieszkalny

552 Zgorzelec

dom mieszkalny

Widok

1

dom mieszkalny

553 Zgorzelec

1

dom mieszkalny

554 Zgorzelec

dom mieszkalny, ob. Wolności Urząd Celny dom mieszkalny Wolności

2

dom mieszkalny 1239/J 1995.10.26

555 Zgorzelec

dom mieszkalny

Wolności

3

dom mieszkalny

556 Zgorzelec

dom mieszkalny

Wolności

4

dom mieszkalny

557 Zgorzelec

dom mieszkalny

Wolności

5

dom mieszkalny

558 Zgorzelec

dom mieszkalny

Wolności

6

dom mieszkalny 1238/J 1995.10.23

559 Zgorzelec

dom mieszkalny

Wolności

7

560 Zgorzelec

dom mieszkalny

Wolności

8

dom mieszkalny A/5521/ 1998.09.28 1345/J dom mieszkalny

561 Zgorzelec

willa

Wolności

9

dom mieszkalny

562 Zgorzelec

willa, ob. bank

Wolności

10

dom mieszkalny

563 Zgorzelec

willa, ob. bank

Wolności

11

dom mieszkalny

564 Zgorzelec

zespół Wrocławska przemysłowy młyna „trójkołowego”, ob. budynek miesz.-usł. budynek Wrocławska administracyjno handlowy, ob. dom mieszkalny z restauracją

2-3

zespół

A/5523/ 1998.09.02 1343/J

2

przemysłowy

A/5523/ 1998.09.02 1343/J

A/5523/ 1998.09.02 1343/J A/5523/ 1998.09.02 1343/J

565 Zgorzelec

Wrocławska

2

przemysłowy

Wrocławska

3

przemysłowy

568 Zgorzelec

budynek produkcyjny elewator (silos) z przyległym budynkiem przemysłowym dom mieszkalny

Wrocławska

4

dom mieszkalny

569 Zgorzelec

dom mieszkalny

Wrocławska

5a

dom mieszkalny

570 Zgorzelec

dom mieszkalny

Wrocławska

14

dom mieszkalny

571 Zgorzelec

dom mieszkalny

Wrocławska

15

dom mieszkalny

572 Zgorzelec

dom mieszkalny

Wrocławska

16

dom mieszkalny

566 Zgorzelec 567 Zgorzelec

115

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

573 Zgorzelec

dom mieszkalny

Wrocławska

17

dom mieszkalny

574 Zgorzelec

dom mieszkalny

Wrocławska

18

dom mieszkalny

575 Zgorzelec

dom mieszkalny

Wrocławska

19

dom mieszkalny

576 Zgorzelec

dom mieszkalny

Wrocławska

19a

dom mieszkalny

577 Zgorzelec

dom mieszkalny

Wrocławska

19b

dom mieszkalny

578 Zgorzelec

dom mieszkalny

Wrocławska

20

dom mieszkalny

579 Zgorzelec

dom mieszkalny

Wrocławska

21

dom mieszkalny

580 Zgorzelec

dom mieszkalny

Wrocławska

22

dom mieszkalny

581 Zgorzelec

dom mieszkalny

Wrocławska

23

dom mieszkalny

582 Zgorzelec

dom mieszkalny

Wrocławska

24

dom mieszkalny

583 Zgorzelec

dom mieszkalny

Wrocławska

25

dom mieszkalny

584 Zgorzelec

Wrocławska

27

dom mieszkalny

585 Zgorzelec

dom mieszkalny i Urząd Miar dom mieszkalny

Wrocławska

28

dom mieszkalny

586 Zgorzelec

dom mieszkalny

Wrocławska

29

dom mieszkalny

587 Zgorzelec

dom mieszkalny

Wrocławska

30

dom mieszkalny

588 Zgorzelec

Wrocławska

589 Zgorzelec

dom studzienny z repliką słupa dystansowego poczty polskosaskiej, ob. Informacja Turystyczna willa

Żeromskiego

1

dom mieszkalny

590 Zgorzelec

dom mieszkalny

Żeromskiego

2-3

dom mieszkalny

591 Zgorzelec

dom mieszkalny

Żeromskiego

4-5

dom mieszkalny

592 Zgorzelec

dom mieszkalny

Żeromskiego

6-7

dom mieszkalny

593 Zgorzelec

dom mieszkalny

Żeromskiego

8

dom mieszkalny

594 Zgorzelec

willa

Żeromskiego

9

dom mieszkalny

595 Zgorzelec

dom mieszkalny

Żeromskiego

10-11

dom mieszkalny

dom mieszkalny

116

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zgorzelec 2012-2015

596 Zgorzelec

dom mieszkalny

Żeromskiego

12-13

dom mieszkalny

597 Zgorzelec

dom mieszkalny

Żeromskiego

14

dom mieszkalny

598 Zgorzelec

dom mieszkalny

Żeromskiego

15-16

dom mieszkalny

599 Zgorzelec

dom mieszkalny

Żeromskiego

17-18

dom mieszkalny

600 Zgorzelec

willa

Żeromskiego

19

dom mieszkalny

601 Zgorzelec

dom mieszkalny

Żeromskiego

20-21

dom mieszkalny

602 Zgorzelec

dom mieszkalny

Żeromskiego

22-23

dom mieszkalny

603 Zgorzelec

dom mieszkalny

Żeromskiego

24

dom mieszkalny

604 Zgorzelec

dom mieszkalny

Żeromskiego

25-26

dom mieszkalny

605 Zgorzelec

dom mieszkalny

Żeromskiego

27-30

dom mieszkalny

606 Zgorzelec

dom mieszkalny

Żeromskiego

31-35

dom mieszkalny

607 Zgorzelec

dom mieszkalny

Żeromskiego

36-39

dom mieszkalny

608 Zgorzelec

dom mieszkalny

Żeromskiego

40

dom mieszkalny

609 Zgorzelec

dom mieszkalny

Żeromskiego

41

dom mieszkalny

610 Zgorzelec

dom mieszkalny

Żeromskiego

42-43

dom mieszkalny

611 Zgorzelec

dom mieszkalny

Żeromskiego

44-45

dom mieszkalny

612 Zgorzelec

dom mieszkalny

Żeromskiego

46-47

dom mieszkalny

613 Zgorzelec

dom mieszkalny

Żeromskiego

48-49

dom mieszkalny

614 Zgorzelec

dworzec kolejowy w dzielnicy Ujazd wiadukt kolejowy nad rz. Nysą Łużycką wodociągowa wieża Górna/Kilińskiego ciśnień - miejska wodociągowa wieża Świętego Jana ciśnień

615 Zgorzelec

616 Zgorzelec 617 Zgorzelec

117

stacja kolejowa most wieża ciśnień wieża ciśnień