Prezentacja projektu Irregular Talents to dwuletni projekt z zakresu kultury (2013-2015) dofinansowany przez EACEA w ramach Programu Kultura 2007-2013. Jest on realizowany przez konsorcjum składające się z partnerów europejskich: Nazareno Societa Cooperativa Sociale (Nazareno-Włochy), Międzynarodowe Centrum Zarządzania Informacją The International Center for Information Management Systems and Services (ICIMSS - Polska), Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy (WSG-Poland), Verein Integrative Kulturarbeit (VIK-Austria). Celem Irregular Talents jest stworzenie możliwości naukowej oceny wartości artystycznych dokonań dwunastu artystów, którym los mniej sprzyjał. Ich prace poddane zostały ocenie ze względu na ich walory artystyczne, nie ze względu na historie ich twórców. W trakcie trwania projektu eksperci z Austrii, Polski i Włoch zajmowali się selekcją i analizą prac wyb-

Presentation of the project Irregular Talents is a two-year intercultural project (20132015), co-financed by EACEA under the Programme Culture 2007-2013. It is organized by a consortium of European partners made by: Nazareno Societa Cooperativa Sociale (Nazareno-Italy), Międzynarodowe Centrum Zarządzania Informacją The International Center for Information Management Systems and Services (ICIMSS Poland), Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy (WSG-Poland), Verein Integrative Kulturarbeit (VIKAustria). Irregular Talents aims to create the opportunity for twelve so called “irregular artists” to be studied from a scientific point of view, with artistic criteria.

ranych artystów. Efektem tych działań są monografie prezentujące wieloaspektowe dokonania każdego z artystów. Jednocześnie, pod kierunkiem koordynatora eksperci pracowali nad przygotowaniem wystawy, której ekspozycje zaplanowano we Włoszech, Polsce i Austrii. Na wystawach tych prezentowane są dzieła wybranych zgodnie z kryteriami projektu artystów, którym towarzyszą prace twórców z uznanymi już osiągnięciami. Ideą przewodnią było nawiązanie dialogu między artystami, których dzieła korespondują ze sobą bez względu na doświadczenia autorów czy jakiekolwiek ograniczenia. Projekt skupia się bowiem na wartości artystycznej prac, stwarzając pośrednio autentyczną możliwość międzykulturowego włączenia społecznego. Projekt został objęty opieką kuratorską następujących ekspertów: Luca Farulli (Włochy), Alicja SaarKozłowska (Polska), Peter Assmann (Austria) (Tłumaczenie / Translation Maria Śliwińska)

Their work has been taken into consideration because of its artistic value, and not for the stories of their authors. During the project, in Austria, Poland and Italy art experts select and study the artworks of these artists in order to realize a monograph about the poetic of every artists. At the same time, the art experts, under the supervision of the coordinator, have worked at the organization of the itinerant art exhibition, which is expected to move from Italy to Poland and to Austria, showing the works of the selected artist, together with the artworks of other wellknown artists. The idea is to create a dialogue among all these artists on the same theme, no matters the story of the authors or the initial limitation of someone. The focus is on the artistic value itself which, of course, indirectly creates an authentic opportunity for intercultural social inclusion. The curatorship of the project is entrusted to the following experts: Luca Farulli (Italy), Alicja Saar-Kozlowska (Poland), Peter Assmann (Austria)

Międzynarodowe Centrum Zarządzania Informacją The International Center for Information Management Systems and Services T O R U Ń 2 0 1 5

Barbara Momot, Anna Szary: Anita WEND – „ w Pracowni mogłam się twórczo rozwijać” Anita Wend „The Laboratory enabled me to develop my creativity"

2

Alicja Saar-Kozłowska Anity Wend świat ruszony z posad Anita Wend's world set in motion

20

Udział w wystawach Participation in exhibition

38

Katalog Works

41

Anita WEND – „ w Pracowni mogłam się twórczo rozwijać”

by Barbara Momot and Anna Szary Anita Wend „The Laboratory enabled me to develop my creativity"

2 1

Lubię rysować i malować, To moja pasja, Że umiem rysować i malować to jest racja Kiedy się skończyło zawodówkę, To się rysowało i malowało ciurkiem, I też w domu kiedy czas się miało, A rysowałam zwierzęta, ludzi i drzewa, Odkąd pamiętam, Krajobrazy, na płótnie obrazy, Też na dużej kartce zamki lub pejzaże, Lubię sztukę i się nią interesuję, I też interesują mnie malarze, Przy rysowaniu trzeba się skupić, Czasem muszę nowe fajne kredki kupić, Albo farby plakatowe, Żeby powstały piękne prace kolorowe, Ale lepiej i ciekawiej, Tłustą pastelą np. szarością i bielą, Rysowanie węglem rysunkowym Rysunek nie musi być kolorowy, Rysunek też ołówkiem, Trzeba mieć tylko dobrą temperówkę. (Anita Wend)

I enjoy painting and drawing This is my passion When I graduated vocational school I drew and painted at a stretch When I had some time at home I drew animals, men and plants Ever since I remember Landscapes and pictures on canvas Big-format landscapes and castles I love art and I keen on it Painters do interest me as well When I draw I need to focus Sometimes buy some new wicked crayons Or maybe poster paints So my works are colorful But it is better and interesting Using greasy pastel, grey and white Using drawing coal Drawing does not need to be colorful In order to draw with pencil All you need is a fine sharpener

Biografia Anita Wend urodziła się 3maja 1982 roku. Do 2010 roku mieszkała w Toruniu razem z rodzicami i dwojgiem rodzeństwa. Obecnie mieszka w Tucznie k. Inowrocławia. Ukończyła szkołę podstawową, następnie specjalną szkołę zawodową o profilu gastronomicznym. Mimo zdobycia zawodu nie pracowała, bo w sytuacji niepełnosprawności nie było łatwo uzyskać zatrudnienie. Nadal jeszcze, chociaż istnieje system zatrudnienia wspomaganego, osoby z niepełnosprawnością mają mniejsze szanse na pracę zawodową. Trzeba jednak zaznaczyć, że Anita, mentalnie i emocjonalnie, nie była gotowa na podjęcie pracy. Wychowana w typowej, kochającej rodzinie, nie była przygotowywana do określania i zaspokajania własnych potrzeb, czy też do podejmowania dorosłych ról. Jest to problem większości rodzin: troska i miłość, tak przecież potrzebne, w rezul-

Biography Anita Wend was born on 3rd May, 1982. She lived in Toruń with her parents and two siblings up until 2010. Currently she lives in Tuczno, near Inowrocław. She completed primary school and subsequently she graduated from the gastronomic vocational school. Regardless of obtaining a profession, it was difficult for her to find a job as she was disabled. Nowadays it is still not easy for the disabled to be employed. It should be mentioned that Anita was not quite ready, both mentally and emotionally, to get a job. Raised in a typical, loving family, she was not prepared to define and meet her own needs, or to take on adult roles. This is a problem of most families: care and love, it is certainly needed, yet, as a result, make it difficult to face the requirements of life. The potentiality of people with disabilities is limited by

tacie jednak utrudniają konfrontację z wymaganiami życia. Możliwości osoby z niesprawnością najbardziej ograniczane są poprzez nadmierną troskę i symbiotyczną miłość rodziców. Po ukończeniu nauki w 2000 roku, Anita przebywała w domu, lecz wkrótce nawiązała kontakt z Pracownią Rozwijania Twórczości Osób Niepełnosprawnych, placówką z wieloletnim doświadczeniem pracy terapeutycznej. Była jedną z wielu osób uczęszczających na codzienne zajęcia terapeutyczne do Pracowni. Nie sprawiała żadnych problemów, ale też początkowo trudno było rozpoznać jej potrzeby rozwojowe, gdyż z jednakową chęcią uczestniczyła we wszystkich proponowanych zajęciach. Była raczej wycofana i skupiona na sobie. Stopniowo jednak, po okresie adaptacji i rozpoznaniu otoczenia, okazało się, że w Pracowni Anita odnalazła właściwe dla siebie miejsce, bo jak

excessive care and symbiotic love of parents. After graduating in 2000, Anita was at home, but soon made contact with the Laboratory of Creativity Development for Disabled, an institution with many years experience of therapeutic work. She was one of many people attending the daily therapeutic activities to the Laboratory. She did not cause any problems, but initially it was difficult to identify her development needs, as she willingly participated in all the proposed activities. She was rather withdrawn and focused on herself. However, after a period of adaptation and environmental recognition, it turned out that the Laboratory was the right place for her, as she once said: "... I have never had friends like that before." She also said how annoying her loneliness was, as well as the fact that for a long time she was so passive.

3

kiedyś stwierdziła: „… takich kolegów nie miałam wcześniej”. Mówiła też jak dokuczliwe było dla niej osamotnienie, jak również fakt, że przez dłuższy czas nie miała żadnego zajęcia. W Pracowni Anita podlegała tym samym zasadom, co wszyscy uczestnicy zajęć. Najważniejsza z zasad to akceptacja i wzmacnianie możliwości osoby - trudności i niepełnosprawność, także orzeczona formalnie, nie są podstawą pracy terapeutycznej, są jedynie elementami wiedzy o osobie. W akceptującej i bezpiecznej atmosferze Pracowni Anita ujawniała swoje, ciągle nowe, umiejętności i zainteresowania: historią, literaturą fantastyczną, poezją, sportem. Pisała teksty: opowiadania , wiersze, piosenki. Okazało się, że ma duże możliwości intelektualne, jest wrażliwa i społecznie dojrzała. Któregoś dnia Anita zaskoczyła wszystkich obecnych w Pracowni, gdy zaśpiewała i zatańczyła napisaną przez siebie piosenkę hiphopową, o bardzo ciekawej, aktualnej wówczas te-

In the Studio Anita had to obey the same rules as all the participants involved. The most important principle was acceptance and skills development - the difficulties and disabilities, also formally adjudicated, are not the basis for therapeutic work, but the elements of the knowledge of ourselves. In the accepting and safe atmosphere of the Laboratory, Anita discovered her new skills and interests: history, fantastic literature, poetry, sports. She wrote texts: stories, poems, songs. It turned out that she has great intellectual potential, that she is sensitive and socially mature. One day, Anita surprised everyone present in the Laboratory, when she sang and danced to the hip-hop song she composed by herself, with a very interesting and topical theme at the time. She willingly participated in all the proposed therapeutic activities. However, particularly highly evaluated was her plastic work. Anita admits that she always enjoyed painting, but she has never thought she was talented. Therefore, she was very happy when

4

matyce. Chętnie uczestniczyła we wszystkich proponowanych zajęciach terapeutycznych. Jednak szczególnie wysoko była oceniana jej aktywność plastyczna. Anita przyznaje, że zawsze lubiła malować, ale nigdy nie myślała, że jest uzdolniona. Dlatego cieszyła się bardzo, gdy terapeuci, zwłaszcza plastycy, rozmawiali o jej pracach, robili korekty, proponowali uczestnictwo w wystawach. Z czasem Anita zdobywała informacje o tworzeniu, o technikach plastycznych, poznała znaczenie pojęć związanych z działalnością plastyczną. W Pracowni mogłam się twórczo rozwijać, stwierdziła niedawno. Anita, tak jak inni uczestnicy zajęć w Pracowni, podlegała także systematycznej ocenie przebiegu procesu terapeutycznego. Wszystkie oceny były zawsze pozytywne, podkreślające jej duże możliwości, zaangażowanie i pracowitość. Akcentowana była zwłaszcza jej kreatywność w działa-

therapists talked about her work, especially plastics, making corrections, proposing to participate in exhibitions. Over time, Anita gained information about creating, about the art techniques, she learned the importance of concepts related to art activities. The Laboratory enabled me to develop my creativity, as she recently said. Anita, like every other participant in the Laboratory of course, was systematically evaluated in terms of the therapeutic process. All evaluations were always positive, emphasizing her great potential, commitment and hard work. Her creativity in artwork was always particularly highlighted: "The most hard working ..., focused on the work, always took tasks that required a lot of effort (including intellectual and mental). She can not only reproduce the illustrations, but also creatively interpret it. She is characterized by good perception - the ability to

niach plastycznych: „Najbardziej pracowita…, skupiona na pracy, podejmuje się zadań wymagających dużego wysiłku (także intelektualnego i psychicznego). Potrafi nie tylko dobrze odwzorować materiał ilustracyjny, ale go też twórczo zinterpretować. Cechuje ją dobra percepcja - umiejętność zaobserwowania i zanalizowania wielu elementów obrazu. Jest ambitna, ma potrzebę rozwoju”. Poza uzdolnieniami plastycznymi innym, charakterystycznym rysem jej osobowości była wrażliwość, wyczulenie na relacje i empatia. Wprawdzie najchętniej wybierała kontakty z terapeutami lub z kolegami funkcjonującymi pod względem poznawczym na relatywnie wysokim poziomie, to jednak zauważała potrzeby osób słabszych od siebie i wymagających wspierania. W trudnych sytuacjach relacyjnych potrafiła panować nad emocjami i umiała się dystansować. Przy rozstrzyganiu spornych spraw, które przecież zawsze się zda-

observe and analyze a number of picture elements. She is ambitious, and has a need for development. “ Apart from her artistic talents, a characteristic feature of her personality was sensitivity to relationships and empathy. Although the best contact she had was with her therapists and with her friends who functioned at a relatively high level of cognition, she was open to the needs of weaker people. In difficult situations, she was able to control her emotions, and to keep a distance. When settling disputes, which after all always happen, especially in larger groups, Anita was a mediator. "You have to leave him alone, because he is sick, he cannot account for his actions ..." – her words are simple in conflict situations. It can be assumed that such a reaction was taught in the family, as she was treated leniently, because of certified disability.

rzają, szczególnie w większych grupach, Anita pełniła mediacyjną rolę. „Trzeba zostawić, bo on jest chory, nie odpowiada za siebie…”, to zwykłe jej słowa w sytuacjach konfliktowych. Można przypuszczać, że takiej reakcji wyuczyła się w rodzinie, gdyż ona sama traktowana była łagodniej, z racji orzeczonej niesprawności. Dużo rozumiała, miała wiele przemyśleń na temat ludzi, życia, świata. Chciała o tym rozmawiać, najchętniej z tymi, do których miała zaufanie (były to wybrane osoby). Często pytała: dlaczego tak jest...?. Takie słowa brzmią być może banalnie i naiwnie w ustach dorosłej kobiety, lecz było to pytanie osoby prawdziwie poszukującej odpowiedzi na fundamentalne zagadnienia życiowe. Można było odnieść wrażenie, że Anita w Pracowni wreszcie spotkała osoby, które jej słuchają i nawiązują z nią prawdziwe relacje. Z badań nad postawami wobec osób z niepeł-

She understood many, thought a lot about people, life, and the world. She wanted to talk about it, with people that she could confide in (these were the chosen people). She often asked: why is that ...?. Such words perhaps sound trite and naive from an adult, but it was a question of a person truly looking for the answers to the fundamental issues of life. One could get the impression that in the Laboratory Anita finally met people who truly listen to her and want to establish a real relationship with her. From research on attitudes towards people with disabilities it turns out that in today's highly civilized world, the most common reaction is indulgence and avoidance of contact, i.e. a kind of paternalism. The response to these trends, from the beginning of the Laboratory, is to strengthen and to create conditions for creative development and support of the people, regardless of the type and

5

nosprawnością wynika, że we współczesnym, wysoce cywilizowanym świecie, najbardziej powszechne jest unikanie kontaktu i pobłażliwość, tj. swoisty paternalizm. Odpowiedzią na te tendencje, od początku funkcjonowania Pracowni, jest wzmacnianie, stwarzanie warunków do aktywności twórczej oraz towarzyszenie w rozwoju osób, niezależnie od rodzaju i stopnia niesprawności. Programy terapeutyczne odbywają się w klimacie tzw. spotkania i rozmowy. Spotykać człowieka, patrzeć na jego twarz, rozmawiać lub też nawiązać jakąkolwiek możliwą relację, słuchać i patrzeć, co nam chce przekazać – to podstawa terapii. W tego rodzaju praktykach Anita uczestniczyła z pełnym zaangażowaniem, bo nie tylko mogła mówić o sobie, lecz także miała świadomość, iż osoby z niepełnosprawnością powinny się uczyć rozpoznawania i werbalizowania swoich problemów. Muszą też sami umieć o swoich sprawach

stage of disability. Treatment programs take forms of meetings and discussions. To meet people, to look at their faces, to talk or to establish any possible relationship, to listen and watch, what they want to tell us - is the basis of therapy. In this kind of practice Anita participated with full commitment, because not only could she talk about herself, but also was aware that people with disabilities should learn to recognize and verbalize their problems. They must also be able to talk about their problems to others, because then the message is credible and significant. Anita wanted and knew how to speak well in public: on the radio, at the meetings outside the Laboratory, scientific sessions. However, she had to be reassured that her voice was important and necessary.

6

mówić innym, bo wtedy ten przekaz jest wiarygodny i znaczący. Anita umiała i chciała wypowiadać się także publicznie: w radiu, na spotkaniach poza Pracownią, na sesjach naukowych. Trzeba było ją jednak wzmacniać zapewniając, że jej głos jest ważny i potrzebny. Podczas sesji naukowej z okazji Dnia Godności Osób Niepełnosprawnych Anita wypowiedziała swój niepokój o przyszłość osób z niepełnosprawnością po śmierci ich rodziców. Zapytała m.in.: „...gdzie będziemy mieszkać, gdy rodziców już nie będzie...?” Jej wypowiedź wywołała spontaniczną dyskusję wśród uczestników sesji, poruszonych odwagą i logiką wypowiedzi, lecz także znaczeniem problemu. Tego rodzaju wystąpienia, a także codzienna aktywność i kontakt z innymi, jak również udział w wystawach, pomagały Anicie w kreowaniu tożsamości, wzmacniając jej poczucie własnej wartości i samoświadomość.

During a symposium on the occasion of the Day of Dignity of Persons of the Disabled, Anita talked about her concerns about the future of people with disabilities after the death of their parents. She asked e.g. .: "... where will we live, when our parents will no longer be with us ...?" Her statement sparked a spontaneous discussion among participants, raised by the courage and the logic of her speech, but also by the importance of the problem. This kind of utterance, her daily activity and contact with others, as well as participation in exhibitions, helped Anita in the creation of her own identity, reinforcing her selfesteem and self-awareness. For 4 years Anita has not participated in the daily life of the Laboratory, but still, whenever possible, she calls, and pays a visit to get together with old friends for the holidays. She says, "... I miss it, but once I felt like a child, and now I'm an adult and I know that I cannot have everything.”

Od 4 lat Anita nie uczestniczy w codziennym życiu Pracowni, nadal jednak, przy każdej nadarzającej się okazji, odwiedza i kontaktuje się telefonicznie, wyjeżdża razem z dawnymi kolegami na wakacje. Mówi: „... tęsknię, ale kiedyś czułam się jak dziecko, a teraz jestem dorosła i wiem, że nie mogę mieć wszystkiego.” Podczas wielu spotkań w Pracowni Anita proponowała tematy, które były dla niej szczególnie ważne. Najbardziej zajmowały i niepokoiły ją problemy związane z życiem człowieka, z cierpieniem, Bogiem, z relacjami między ludźmi i między państwami. Ponieważ spotkania te były rejestrowane, to można odtworzyć myślenie Anity o problemach dla niej ważnych, które wzbudzają jej refleksję. Te oryginalne wypowiedzi dopełnią obraz jej osobowości, który tu został jedynie zarysowany.

czasami jest inaczej. Ale to też jest człowiek. Są testy na inteligencję, żeby nauka szła do przodu”. Upośledzenie umysłowe - „...to choroba, która bierze się z natury, to stan umysłu. Powinni ludzie im pomagać, ale to marzenie ściętej głowy ”. Schizofrenia - „ ...co jest w głowie schizofrenika, bo czytałam w Internecie, że jest to bogactwo, że jest to choroba królewska”. Egoizm - „To myślenie o sobie, skupienie się na swoich sprawach. Niemożliwy jest świat złożony z samych egoistów. Nikt nikogo by nie słuchał, nie byłoby związków między ludźmi. Nie można byłoby się przyjaźnić.” Akceptacja - „...akceptacja siebie to bardzo trudna sztuka...”

Człowiek - „... to istota, która ma rozum i inteligencję. Chodzi mi o to, że człowiek myśli, chociaż

During many meetings at the Laboratory, Anita proposed topics that were particularly important to her. She was most interested in and worried about her problems associated with human life, suffering, God, and the relationships between people and between countries. As the meetings were recorded, we can reconstruct Anita’s thinking about issues important to her that raise her afterthought. These unique utterances complete the image of her personality, which was only outlined here.

Schizophrenia - "... what is in the mind of a schizophrenic, because I read on the Internet that it is wealth, it is a royal disease".

Man - "... is a being gifted with reason and intelligence. I mean that a human thinks, although sometimes the other way around. But still this is a human. IQ tests make science move forward quickly. “

Acceptance - "... self-acceptance is a very difficult art ..."

Mental retardation - "... is a disease that comes from nature; it is a state of mind. People should help the disabled, but it's a pipe dream.”

Selfishness - "It's thinking about yourself, minding your own business. The world of egoists has no right to exist. No one would listen to anyone, there wouldn’t be any relationships between people. It would be impossible to make friends. “

About God - "... I think that God does exist, because there must be something after our death. I think God exists and He is my support ... “ Family - "It's the parents and children. Calm in the family gives joy and a sense of security. Support in family is essential”

7

Twórczość plastyczna O Bogu - „...myślę, że Pan Bóg jednak istnieje, bo musi być coś po naszej śmierci. Myślę, że Bóg jest i będzie moim wsparciem...” Rodzina - „To rodzice i dzieci. Spokój w rodzinie daje radość i poczucie bezpieczeństwa. Trzeba się w rodzinie wspierać.” Pokój - „Trudno jest o pokój, bo tyle jest konfliktów. Wojny są, bo każdy chce inaczej. Nie warto się kłócić, bo do czego to doprowadzi. Do końca nie rozumiem konfliktów, zawsze jest jakieś rozwiązanie...” Miłość – „... nie wiem, nie mam pojęcia... bez miłości sobie nie wyobrażam, nie byłoby nic. Trzeba być mocno przywiązany do drugiej osoby, żeby jej powiedzieć, że się ją kocha.”

Peace - "It is hard to find peace, because there is so much conflict around. Wars exist, because everyone wants something else. It is not worth arguing, as it won’t lead to anything. I don’t quite understand the point of conflicts, but there is always a solution ... “ Love - "... I don’t know, I have no idea ... i can’t imagine anything without love. One has to be firmly attached to the other person to tell him about one’s feelings. “ Plastic arts Anita’s works primarily speak to our feelings; this work makes sense, it is not better or worse, but it can impress the person who wants to stop by. George Wolff in his book "The favoured few of art" wrote, "in fact there is something of a miracle in this peculiar transformation, which defines the essentiality of pursuing the art. Indeed, all these

8

Twórczość Anity przemawia przede wszystkim do naszych uczuć, ta twórczość ma sens, nie jest lepsza lub gorsza, ale może zachwycić tego, kto zechce się zatrzymać. Jerzy Wolff w książce „Wybrańcy sztuki” pisał: „jest bowiem coś z cudu w dziwnej tej przemianie, stanowiącej samą istotę działania w sztuce. Wszystkie bowiem te „cuda”, o których się rozprawia, „cuda” greckie, klasyczne czy renesansowe to nic przecież innego jak przemiana farb w malarstwie, a kamienia w rzeźbę”. Anita najczęściej pracuje z reprodukcją lub zdjęciem, rzadko z naturą. Jest to jak gdyby sposób sięgania po wskazówki wielkich mistrzów, zgodny ze stanowiskiem Witolda Lutosławskiego, który mówił „Od natury niewiele się nauczysz – nauczysz się od mistrzów i przez tych zobaczysz naturę”. Autorka zamienia się w badacza dzieła, rozwarstwia je, zakrywa te części, które jej nie intere-

"miracles", we talk about, Greek “miracles”, classical “miracles” or Renaissance “miracles” it's nothing more than the transformation of paint into painting, and stone into sculpture. “ Anita most often works with a reproduction or a photograph, rarely with nature – as if it is a way of reaching the guidance of the great masters, in accordance with the statement of Witold Lutoslawski, who said, "You won’t learn much from nature – you should learn from the masters and through those you will see the nature." The author turns into an art researcher, stratifies, covers the parts that do not interest her, then extracts and shows, in the only way she knows, those which move her. She discovers what is invisible, hidden to others. Another time it is a journey through the passages, and the effect of this specific trip is a work that lives its unique life.

sują, a wydobywa i pokazuje, w jedyny jej znany sposób te, które ją poruszają. Odkrywa to, co niewidoczne, ukryte dla innych. Innym razem jest to wędrówka po fragmentach, a efektem tej swoistej podróży jest dzieło żyjące swoim nowym, niepowtarzalnym życiem. Podpatrywanie sposobów uzyskiwania różnych możliwości plastycznych to forma studiowania właściwa kształceniu akademickiemu. Tak też działa Anita – podgląda i odnosi się nie tylko do powierzchniowej warstwy dzieła, wprowadza Hans Memling, Pasja / Scenes from the Passion of Christ 1470-1471 olej na desce / oil on wood 56,7 × 92,2 cm Galleria Sabauda Wikipedia

także swoje pomysły i wchodzi w głąb, próbując nawiązać dialog z autorem oryginału, równocześnie dialoguje z przyszłym odbiorcą.

Pastele na płótnie Jakie są kryteria wyboru tematu konkretnej pracy? Czasem jest to temat zaproponowany przez osobę prowadzącą zajęcia plastyczne, innym razem to jej wybór. Wśród prac Anity mamy te inspirowane dziedzictwem kulturowym Torunia, miasta wpisanego na Listę światowego dziedzictwa UNESCO. Jednym z większych formatowo a jednocześnie jednym z ważniejszych toruńskich zabytków jest „Pasja”, obraz o wymiarach 274x221 cm, namaPasja toruńska / The Passion 1490 tempera na desce / tempera on wood Kościół Św. Jakuba, Toruń

Obtaining new plastic skills through copying is a standard form of academic education. That is how Anita works- she looks, and refers not only to the surface layer of the work, she also introduces her own ideas and goes deeper, trying to establish a dialogue with the author of the original, while dialogizing with the potential recipient. Pastels on canvas What are the criteria for choosing the theme of a specific artwork? Sometimes this is a topic proposed by the person conducting art classes, other times it was her choice.

Among Anita’s works we have those inspired by the cultural heritage of Torun, a city included in the list of UNESCO World Heritage Sites. A relic of the biggest format and of the utmost importance in Toruń is the

Anita Wend Pasja / The Passion 2010, pastel na płótnie / pastel on canvas PRTON

9

lowany około 1495-1500 r. temperą na desce, który znajduje się w kościele Św. Jakuba Apostoła. Jest to klasyczna kompozycja symultaniczna, wielowątkowa i wielopostaciowa. Anita zna ten obraz i od początku była nim zainteresowana. Zachwyciło ją również dzieło „Pasja” Hansa Memlinga. Wypadkową tych inspiracji jest jej obraz „Pasja”, jedno z ważniejszych wyzwań naszej autorki. Anita poszukiwała sposobu i techniki wyrażenia tego tematu. Wybrała duży format tkaniny i tłustą pastel. Praca z tak dużym formatem to olbrzymie wyzwanie. Inaczej niż Memling, który scena po scenie opowiada historię z Biblii, Anita dokonuje selekcji, nie wprowadzając do swego dzieła wszystkich scen z oryginału. Poprzez odpowiednią kompozycję doprowadza widza do złudzenia, jakby wszystkie przedstawione sceny działy się jednocześnie. Całe dzieło to jedno wydarzenie - od samego początku w lewym górnym rogu, po koniec w rogu prawym. Szkoda, że prof. Zygmunt

"Passion", the image format - 274x221 cm. It was painted around 1495-1500 (tempera on panel). Currently it is located in the church of St. James the Apostle. This is a classic simultaneous, multi-threaded and polymorphous composition. Anita knows that image and has always been interested in it. She was also fascinated with a masterpiece "The Passion" by Hans Memling. The result of those inspirations is her painting "The Passion," one of the most important challenges of our author. Anita was looking for a method and a technique to express this theme. She chose a large-format fabric and greasy crayon. Working with such a large format is a huge challenge. Unlike Memling who tells a story from the Bible scene after scene, Anita made a selection; she has not brought to her work all the scenes from the original. Through proper composition, she lead the viewer to believe that all of the scenes were happening at the same

10

Kruszelniecki, który badał toruńską „Pasję” już nie żyje. Może „Pasja” Anity byłaby następnym dziełem jego badań i oceny. Z pewnością byłoby to ciekawe wydarzenie. Innym, monumentalnym dziełem, które zainteresowało Anitę to „Bitwa pod Grunwaldem” w 1410 r., w której pokonane zostały wojska krzyżackie, historyczne dzieło z roku 1878 r. autorstwa mistrza malarstwa polskiego Jana Matejki, które przypomina jedno z najważniejszych wydarzeń w historii naszego kraju. Matejko bardzo dbał o szczegóły, gromadził informacje, studiował, szkicował, dzięki czemu powstało imponujące dzieło, wzbudzające przez dziesięciolecia zachwyt, ale również wiele kontrowersji i zgorszenia. Anita też zatytułowała swoją pracę „Bitwa pod Grunwaldem”. Jej praca została wykonana na tkaninie o wymiarach 400x 120 cm., metodą tłustej pasteli. Nie jest to jednak ani kopia, ani inspiracja, lecz dialog z mistrzem Matejko. Stwarza ona równie dynamiczną kompo-

time. The entire work is one event - from the very beginning in the upper left corner to the end in the right corner. It is a pity that Prof. Zygmunt Kruszelniecki, who studied the "Passion", is no longer alive. Maybe "The Passion" by Anita would be the next piece of his research and evaluation. It would certainly be an interesting event. Another monumental work that interested Anita is the "Battle of Grunwald", 1410 in which the Teutonic troops were defeated, an historical work from 1878 by Polish master painter Jan Matejko, which reminds one of the most important events in the history of our country. Matejko really cared about the details; he was gathering information, studying, sketching, which created an impressive work that for decades has evoked admiration, but also a lot of controversy and scandal. Anita’s work is also entitled "The Battle of Grunwald". Her work has been done on fabric measuring 4 x 12 m, with oily pastels. This

Jan Matejko Bitwa pod Grunwaldem / Battle of Grunwald 1878, olej na płótnie / oil on canvas 426 × 987 cm Muzeum Narodowe w Warszawie

zycję, lecz na tym podobieństwa się kończą. Dla Anity zupełnie nieistotne są szczegóły, wręcz świadomie ich nie wprowadza. Kłębowisko walczących postaci, często bez twarzy lub tylko symbolicznie zaznaczonych, nadaje dziełu charakter uniwersalny. Jest to hymn patriotyzmu, ale również orędzie do wszystkich prowodyrów konfliktów, zarówno prywatnych, jak i tych zagrażających światowemu pokojowi. Zamieszanie, chaos,

śmierć, okrucieństwo to cechy wszystkich wojen. Zagmatwana kreska, nieregularne plamy, lecz z drugiej strony, jednocześnie, duże, jasne plamy chwilowo zatrzymują akcję, pozwalając odpocząć odbiorcom i dając czas na zastanowienie. Patrząc na to dzieło mam nieodparte wrażenie, że oglądam dwa obrazy jednocześnie – „Bitwę pod Grunwaldem” Matejki oraz „Guernicę” Pablo Picasso, całość zaś tworzy swoisty „protest song” przeciwko okrucieństwom wojen.

is, however, neither copy nor inspiration, but a dialogue with the master Matejko. She also creates an equally dynamic composition, but the similarities end there. To Anita details are completely irrelevant; she does not even consciously introduce them. The whirl of fighting characters, often without a face or only symbolically shown, gives the work a universal character. It is a hymn of patriotism,

but also a message to all the ringleaders of conflicts, both private and those that threaten world peace. Confusion, chaos, death, cruelty, these are all features of war. Confusing line, irregular spots, but on the other hand, at the same time, large, bright spots temporarily stop the action, allowing the viewer to relax and giving him time to think. Looking at this work, I have the impression that

Anita Wend Bitwa pod Grunwaldem / Battle of Grunwald 2010, pastel na płótnie / pastel on canvas 400 x 120 cm PRTON

11

„Zmartwychwstanie” to również tkanina, ale malowana farbami wodnymi na bazie kwasu octowego. Takie barwniki stosuje się do barwienia tkanin w fabrykach, a następnie utrwala. Te dzieła, które powstają w naszej Pracowni, ze względu na brak zaplecza zostają nieutrwalone (nie mogą być wykorzystane w celach użytkowych, mają wyłącznie charakter dekoracyjny, artystyczny), jednak efekt wizualny jest ten sam. Ta technika daje szerokie możliwości, można pracować plamą, kontrolując ją lub pozwalając jej się rozpływać poza kontury i łączyć z sąsiednią. Wymaga ona dyscypliny i czujności, aby cały proces nie wymknął się spod kontroli. Można też wydobyć szczegóły operując cienkim pędzlem, pamiętając o ryzyku przemoczenia tkaniny. W pracy Anity, Zmartwychwstały, otulony purpurowym płaszczem, unosi się nad otchłanią grobu. W dolnej części brak szczegółów, formy się rozmywają. Dopiero od połowy obrazu szczegóły zaczynają opowiadać historię. Anioły są wykonane tą samą techniką. Widzimy tu

pluton aniołów z włóczniami, które, niczym wojsko, są przygotowane do ataku, czujne i skupione, czekając aby zareagować na najmniejsze chociażby niebezpieczeństwo, które czai się w dolnej części kompozycji w postaci ostrych kolców, symbolizujących coś złego i niebezpiecznego. Pozostałe rysunki na kartonie, pastele na płótnie mniejszych formatów przedstawione są i omówione szczegółowiej w części katalogowej monografii. Wśród tych prac przyroda, zwierzęta, ptaki to tematy bardzo bliskie Anicie. Potrafi uchwycić bardzo syntetycznie, a zarazem z poprawnością anatomiczną charakter konkretnego zwierzęcia. Często ukrywa je w pejzażu, w świecie harmonii, do którego autorka nie dopuszcza świata cywilizacji. Na przykład „Głowa sarny” (rysunek kredką na kartonie), to szkic prowadzony bardzo miękko, z troską o wydobycie realnych cech zwierzęcia. Ptaki to też „młodsi bracia”. Zadziwia zoologiczna wręcz dokładność i poprawność w odtwarzaniu wizerunków tych stworzeń. „Głowa ptaka” to szkic,

I watch two different images at the same time - "Battle of Grunwald" by Matejko and "Guernica" by Pablo Picasso, and the whole forms a kind of "protest song" against the atrocities of war.

Anita, The Risen, is covered with a purple cloak, hovering over the grave abyss. At the bottom of the picture there are no details, the forms are blurring. It is not until the middle of the image that the details begin to tell the story. Angels are made with the same technique. Here we see a platoon of angels with spears, who, like the military, are prepared to attack, alert and focused, waiting to respond to even the slightest danger that lurks at the bottom of the composition in the form of sharp spikes, symbolizing something wrong and dangerous.

"Resurrection" is also on fabric, but painted with watercolours on the basis of acetic acid. Such dyes are used for dyeing the fabrics in factories, and then embalming. These works, which arise in our Laboratory, due to lack of facilities are non-sustained (cannot be used for commercial purposes, are purely decorative, artistic), but the visual effect is the same. This technique offers a great deal of opportunities; you can work with a stain, controlling it, or allowing it to flow out of the contours and combine with the adjacent stain. It requires discipline and vigilance, so that the whole process is not out of control. It is also possible to bring out the details by using a thin brush, bearing in mind the risk of soaking the fabric. The work of

12

Other drawings on cardboard, pastels on smaller-format canvas - are presented and discussed in more detail in the catalogue part of the monograph. Among these works nature, animals, birds are the themes very close to Anita. She captures them very synthetically, and at the same time she preserves the anatomical correctness of a par-

na którym widzimy ptaka jakby okrytego brązowym kocem. Zza brązowej plamy wyłania się głowa młodego pisklęcia, które spokojnie oczekuje na powrót matki. Po tej niedużej formie ślizga się lśniące światło, za pomocą kresek tak umiejętnie prowadzonych, że tworzą szczególną muzykę. Autorka patrzy na przyrodę szczególnie. Są to osobiste i zarazem fantastyczne przetworzenia rzeczywistości. Nie są to też konkretne miejsca, a uniwersalne pejzaże.

Grafika O ile w swoich rysunkach, pastelach Anita bawi się i eksperymentuje kreską, to w grafice używa jej do nadawania kształtu i formy, które czasami są jak „znaki” zapożyczone z ornamentowych wzorów. Widać tu porządek harmonijnych, powtarzających się rytmicznie form, jednak czasem następuje zmiana tego rytmu, przeprowadzona z subtelnością i wyrafinowaniem przez chwiejny kontur cięcia. Innym razem Anita nie ukrywa trudu po-

ticular animal. The author often hides them in the landscape, in a world of harmony to which she does not allow the world of civilization. For example, in "deer head" (pencil drawing on paper), the sketch run very softly, with a real emphasis on the extraction of the characteristics of the animal. Birds are also our "younger brothers". There is amazing, almost zoological accuracy in recreating the images of these creatures. "The head of the bird" is a sketch in which we see the bird as if covered with a brown blanket. From behind the brown spot emerges the head of a young chick which calmly waits for the return of the mother. A small shining light is slipping over the form and skilfully conducted lines form a special music. The author very uniquely looks at nature. There are both fantastic and personal processing of reality. These are not the specific venues, but versatile landscapes.

konywania narzędziem oporu materiału, widać wtedy nie mechaniczne efekty, lecz ślad ręki twórcy. Rzeczywistość, która ją inspiruje, jest zaklinana w graficzne tworzywo. Czasem zapomina o rytmie i ornamencie i dodaje trochę kontrastu, pozwalając drażnić oko – miejsce dla wyobraźni odbiorcy, z którym snuje jakiś dialog. Najczęściej są to opowieści czernią i bielą o „naszych braciach mniejszych”. Robi to w tajemniczy sposób, bez naiwności. Zawsze zostawia margines niedopowiedzenia. Hieronim Bosch też był inspiracją dla Anity. Aby w skrócie przypomnieć twórczość Boscha posłużę się cytatem z pracy Aleksandra Wojciechowskiego „Czas smutku czy nadziei”: „Bosch przekracza granice teozofii średniowiecznej. Wstrząsające alegorie Boscha przypominają nam dyskusję na temat losu człowieczego, odpowiedzialności za własne czyny”. Ilustruje to „Wóz siana”, obraz z ok. 1500 r. gdzie artysta przedstawia kondycję człowieka, a konkretnie chęć posiadania. Siano sym-

Graphics Anita, in her drawings and pastels, plays and experiments with the line, whereas in graphics she uses it to set shape and form, which sometimes are like "signs," borrowed from the ornamental designs. You can see the sort of harmonious, rhythmically repetitive forms, but sometimes there is a change of rhythm, performed with subtlety and refinement by shaky cutting contours. Another time, Anita does not hide the difficulty of overcoming the resistance of the material by the tool; then you don’t see a trace of mechanical effects, but the hand artist. The reality that inspires her is enchanted in the graphic material. Sometimes she forgets about the rhythm and ornamentation, and adds a bit of contrast, allowing the eye to be irritated – she makes room for the imagination of the recipient, who is involved in a dialogue with the artist. Most often they are black and white stories about "our smaller

13

bolizuje pieniądze, które potrafią zawładnąć każdym człowiekiem, niezależnie od pochodzenia, przynależności społecznej czy wyznania. Autor nie oszczędza nawet duchowieństwa. Drugim obrazem, któremu przyjrzała się Anita jest „Ogród rozkoszy ziemskiej”, w którym Bosch obnażył inną słabość człowieka – umiłowanie rozkoszy cielesnej. Widzimy nagich ludzi cieszących się swoją cielesnością. Całość przypomina bajeczną ilustrację, a jasna kolorystyka dodatkowo wprowadza widza w błąd. Grafiki Anity, którym się przyglądamy to wyczyszczone kompozycje, bardzo ascetyczne, posługu-

jące się znakami nagich ciał. W lewym górnym rogu widzimy umizgi kilku par. Następnie akcja przenosi się w kierunku prawego dolnego rogu – tu już zaczynają się kłębić w przeróżnych pozach i układach, momentami wręcz cyrkowych, akrobatycznych. Nie widzimy tu twarzy, trudno też zidentyfikować płeć. Autorka nie ocenia i nie wyróżnia nikogo – słabość dotyczy każdego. W dolnym prawym rogu jest pustka, która może skłaniać do refleksji, wpisania tam swojej słabości. Grafiki Anity „Wóz siana”, podobnie jak „Ogród rozkoszy ziemskiej”, zostały skomponowane w sposób maksymalnie syntetyczny. W tym miniHieronim Bosch Ogród rozkoszy ziemskich / The Garden of Earthly Delights, ok. 1500, olej na desce / oil on wood, 220 x 390 cm, Muzeum Prado: http://pl.wikipedia. org/wiki/Ogr%C3% B3d_ rozkoszy_ziemskich

Ogród rozkoszy ziemskich / The Garden of Earthly Delights, linoryt / linocut, PRTON

14

mum pokazuje tylko najistotniejsze elementy. Całość rozgrywa się w przestrzeni piramidy, której wierzchołek zwieńczony jest małą plamką, symbolem Boga Ojca. Świętej Rodzinie autorka też poskąpiła zainteresowania ograniczając się do kilku symbolicznych form. Wszystko zaczyna się na ziemi, bo właśnie doczesność, tak realna, zaborcza, chce nawet Boga użyć do swoich celów.

„Rajski ptak” i „Jaszczurka” to dwie grafiki, które wyraźnie wyróżniają się wśród pozostałych z cyklu „przyroda”. Autorka w doskonały sposób buduje całą przestrzeń kompozycji, za pomocą rytmicznie powtarzających się pasów. Z mikrokosmosu powstaje makrokosmos. Z perspektywy, w centrum tego mikro-krajobrazu widzimy zupełnie inną formę, jaszczurkę, której kontur został uchwycony z dużą

Wóz z sianem / Cart full of hay, linoryt / linocut, PRTON

brothers". She does this in a mysterious way, without naivety, always leaving a margin of understatement. Hieronymus Bosch was also the inspiration for Anita. In order to briefly recall the works of Bosch I will use a quote from the work of Alexander Wojciechowski "The time of

sorrow and hope": "Bosch surpasses the limits of the medieval theosophy. Bosch’s startling allegories remind us of a discussion on the fate of man, and the responsibility for his own actions." It is illustrated by "Car of hay", the image of approx. 1500 where the artist shows the human condition, namely the desire to possess. Hay symbolizes money, which can take over every man, regardless of origin, social or religious affiliation. The author does not spare even the clergy. In the second image, Anita took a deeper glance on his "Garden of earthly delights" in which Bosch has exposed another weakness of man - the love for carnal pleasures. We see naked people enjoying their physicality. All this seem to be a fabulous illustration, and the bright colours additionally lead the viewer to the error.

Hieronim Bosch Wóz z sianem / The Haywain Triptych, ok. 1450-1516, olej na desce / oil on wood, 135 × 190 cm, Muzeum Prado

15

Jaszczurka / Lizard, linoryt / linocut, 61 x 31 cm, PRTON

zręcznością. Całość robi wrażenie jakby autorka zawłaszczyła sobie i wykorzystała odwieczną zasadę rytmu, która istnieje w przyrodzie. Bo czy po dniu nie następuje zawsze noc, a płatki śniegu nie charakteryzują się sześciokątną symetrią? W pracach naszej twórczyni nie ma zbędnej ornamentyki, a rekompensatą za „płaskość” i uproszczenie formy jest nie tylko odejście od akademickich norm, a wręcz odrzucenie praw perspektywy. Dlatego jej prace zdają się istnieć na granicy jawy i snu. Kompozycje Anity nigdy nie bywają odzwierciedleniem natury, stwarza ona na własny użytek swoje osobiste reguły. Czasem posuwa się do trawestacji twórczości edukowanej. Powstają wtedy prace oryginalne, co wcale nie jest jej głównym celem. Nie boi się także zapożyczać, sięgając po reprodukcje. Poprzez deformację formy Anita nazywa świat we własnym języku, jakby chciała dobitnie pokazać swoją odrębność, niepowtarzalność. W swoich Rajski ptak / Bird of Paradise, linoryt / linocut, 30,5 x 61 cm, PRTON

Anita’s graphics that we are looking at are very ascetic, clear compositions, which use symbols of naked bodies. In the upper left corner we see a courtship of several pairs. Then the action moves to the bottom right corner – here they start to swirl in various poses and systems, sometimes even circus-like, acrobatic. Here we cannot see their faces; it is difficult to even identify the gender. The author doesn’t judge anyone - weakness concerns everyone. In the right bottom corner there is a void that can induce reflection, to place your weakness there. Anita’s graphic " The Haywain Triptych," just like "The Garden of earthly delights", was composed in a fully synthetic way. Everything takes place within the pyramid, the top of which is crowned with a small spot, a symbol of God the Father. The author has shown even less regard towards The Holy Family by minimizing their presentation to a few symbolic forms. Everything starts on the earth, because that temporality, so real, so possessive, even wants to use God for its own purposes.

16

“Bird of Paradise" and "Lizard" are two graphics that clearly stand out among the rest of the series "Nature". The author in a perfect way builds the entire space of the composition, with rhythmically repeated bands. A macrocosm arises from the microcosm. From this perspective, in the centre of the micro-landscape, we see a completely different form, a lizard, whose outline was captured with great skill. The whole picture strikes us as though the author appropriated and used the old principle of rhythm that exists in nature. Since the day always follows the night and snowflakes are usually characterized by hexagonal symmetry, is that right? The work of our author has no unnecessary ornamentation, and compensation for the "flatness" and simplification of forms is not only rejection of the academic standards, but even rejection of rights of perspective. Therefore, her works seem to be on the verge of dream

pracach często ukazuje to, czego w codzienności nie widać. Innym razem wzbogaca zastaną rzeczywistość w taki sposób, że zmusza odbiorcę aby sam odsłonił, odszukał coś dla siebie. Zdarza się również tak, że zostajemy sami i zmuszeni jesteśmy domyślać się, co dalej. Anita nie wchodzi w konkury z modnymi trendami, nie popisuje się swoją kreatywnością, nie oczekuje sukcesów, nie szokuje. W jej obrazach nie widać szyku, elegancji i łatwości, nie boi się być niemodna. Jak jednak zauważył już Witold Lutosławski „Słabe są dzieła sztuki, których główną zaletą jest nowoczesność, cecha ta bowiem jest tą właśnie, która najszybciej się starzeje”. Anita sama wytycza sobie zasady postępowania, dlatego też nie ma obaw jeżeli chodzi o inspiracje, które dla profesjonalistów mogą być „niegodne”. Anita to natura poetycka i romantyczna. Często utożsamia się z postaciami, które maluje, dając upust potrzebie fantazji. Dzięki swojej pracowi-

and reality. Anita’s compositions never tend to be a reflection of nature; she establishes her own rules adjusted to her own needs. Sometimes she mocks educational creativity. That is how she creates original works, which is not always her main purpose. She is not afraid of borrowing, reaching for reproductions. Anita names the world in her own language through deformation, as if she wanted to clearly show her individuality and uniqueness. Anita in her works very often reveals what cannot be seen in everyday life. Another time she enriches reality in a way that forces the recipient to discover, to find something for himself. It also happens that we find ourselves alone and we are forced to guess at what to do next. Anita does not enter into courtship with fashion trends, or show off her creativity. She does not expect success; she does not want to shock. In her paintings we do not see the chic, elegance and ease; she

tości i dyscyplinie doskonale potrafi przenosić się z jednego tematu na inny, od mitycznych przez średniowieczne, aż do współczesnych kompozycji. I zawsze potrafi znaleźć na te inspiracje niezłą odpowiedź. Anita to również marzycielska natura, która jak sama mówi „zawsze lubiłam marzyć” i swoje marzenia tłumaczy na nowy język formy. Nie będąc nigdy w dalekich miejscach, nie podziwiając na żywo egzotycznej przyrody, potrafi tworzyć sugestywne prace przesycone duchem takich miejsc. Marzenia i tęsknoty za podróżą w odległe, egzotyczne miejsca przybierają w jej pracach sugestywny kształt, a pejzaże przesiąknięte są takim autentyzmem, jak gdyby właśnie stamtąd wróciła. Jej prace to twórczość wolnego człowieka, który, jak średniowieczni budowniczowie katedr, nie buntuje się przeciw byciu anonimowym i nie ma potrzeby podążać zatłoczonymi ścieżkami ludzi „ory-

is not afraid to be unfashionable. However, as Witold Lutoslawski has already noted, "Poor works of art are those that aim at modernity, since this feature is the one that is aging quickly.” Anita sets herself the rules, so there are no worries when it comes to inspiration, which for professionals can be "unworthy". Anita has a poetic and romantic nature. Very often she identifies herself with characters that she paints, giving vent to the need for imagination. Thanks to her hard work and discipline, she is perfectly able to move from one topic to another, from the mythical medieval to modern compositions. She can always find a good answer for these inspirations. Anita also has a dreamy nature – as she says, "I've always enjoyed dreaming" – and she translates her dreams into the new language of forms. Without ever being in distant places, without enjoying the living exotic nature, she can create evocative works

17

ginalnych” i „kreatywnych”. Jej twórczość to służba na usługach piękna, gdyż „Stwórca łaskawie użycza artyście iskry transcendentalnej i powołuje go do udziału w swojej twórczej mocy” jak podkreślił Jan Paweł II.

Anita w tym świecie zamętu i relatywizmu, po prostu robi swoje. Przez misterium tworzenia chociaż na moment zbliża się do sacrum, nie po to aby roztrząsać sprawy ostateczne dające się w sumie sprowadzić do pojęcia dobra i zła. Należy cenić i chronić tą niepowtarzalność, a zarazem stwarzać takie warunki, aby nadal trwały. A plon twórczych jej dokonań można już sumować w dziesiątkach.

imbued with the spirit of such places. Dreams and longing for travel to distant, exotic places in her work take suggestive shape, and landscapes are imbued with such authenticity, as if she'd just come back from there.

In this world of confusion and relativism, Anita is just doing her job. Through the mystery of creation, at least for a moment she approaches the sacrum, not in order to discuss the matter of final issues, as all of them can be defined through the concepts of good and evil. We should cherish and protect this uniqueness, and at the same time we should create the conditions for them to continue. The results of her creative achievements can now add up to dozens.

Her work is the creation of a free man who, like medieval cathedral builders, does not reject her anonymity and there is no need to follow the crowded paths of "original" and "creative" people. Her work is a service for beauty, because, as John Paul II once said "the Creator graciously lends the artist a transcendental spark and calls him to share his creative power".

18

19

Anity Wend świat ruszony z posad

Wraz z Anitą Wend idę ścieżką kończącą się cienką kładką, wysuniętą w nieokreśloną przestrzeń, na sam jej kraniec. Nie jest dla mnie istotne to, czy efekt takiego „wysłania” widza ze świata, w którym egzystuje, w twór fantazji, jest zamierzony, czy też nie. W pewnym miejscu zmieniają się parametry rzeczywistości realnej, a ta nowo poznawana jest roztańczona. Być może w tym właśnie miejscu rozbiegają się też drogi zamysłu twórczego autorki i dowolne przecież skojarzenia odbiorcy. Nie dbam o to. Poddaję się formie artystycznej.

by Alicja fotka Saar-Kozlowska Anita Wend’s world set in motion

I accompany Anita Wend on the path narrowing to a footbridge stretched over some indefinite space, till its very end. It is not important for me whether such a shepherding of the audience out of the world they exist in to the world of fantasy is intentional on the part of the title artist or not. At some point, the parameters of the real world change and a new world starts swinging. Perhaps this is exactly where the creative plan of the author and free, after all, mental evocations of the audience diverge. I do not care about it and succumb to the art form. Anita Wend is 36 years old. She has been working for the Centre for the Development of the Handicapped Persons'

20 1

Anita Wend ma 36 lat. Z Pracownią Rozwijania Twórczości Osób Niepełnosprawnych związała się po ukończeniu nauki szkolnej. W Pracowni scharakteryzowano twórczynię w następujący sposób: Anita Wend ma duże rozeznanie własnej sytuacji zdrowotnej i społecznej, jak również świadomość swoich uzdolnień plastycznych. Wybrany temat opracowuje świadomie pod względem treści i formy, w jej aktywności jest mniej spontaniczności i intuicji. Stworzyła kilka wielkoformatowych kompozycji. Jest laureatką wielu konkursów plastycznych, uczestniczyła w wystawach zbiorowych Pracowni. Anita jest twórczynią utalentowaną i ambitną. Dowodzą tego nie tylko jej osiągnięcia plastyczne, ale także podejmowane przez nią zadania. Autorka szuka inspiracji do swoich prac między innymi wśród najznakomitszych dzieł sztuki światowej, powszechnie znanych i cenionych od wieków. Można powiedzieć, że podejmując trudne wyzwa-

Artistic Activity (PRTON) for over 15 years. Barbara Momot, a PRTON therapist, described the artist as follows, “Anita Wend understands her health condition and social situation fairly well as well as she is aware of her artistic talents. She consciously develops the chosen topic in terms of content and form, so in its material realization is less spontaneous and intuitive. She has created several large format compositions, won numerous art competitions and participated in group exhibitions organised by the Centre.” Anita is a talented and ambitious author, which is demonstrated not only in her artistic achievements but in the themes she addresses alone. She finds inspiration for her projects e.g. among the world’s finest artefacts, widely known and appreciated for centuries. One may say that, in the difficult challenges she takes up, she not only draws inspiration from the old masters’ painting solutions but

nia nie tylko inspiruje się rozwiązaniami malarskimi dawnych mistrzów, ale na swój sposób konfrontuje się z tymi dokonaniami. Czyni to poprzez ich analizę w zakresie kompozycji, selekcję elementów składowych, indywidualne różnicowanie akcentów barwnych, próbę wartościowania i osobistego przetworzenia natężenia ekspresji, sposób osadzenia elementów w przestrzeni, akcentowanie kierunków oraz sposób posługiwania się środkami artystycznymi, takimi jak: linia, plama, ruch i dynamika oraz rytm. Odnoszę jednak wrażenie, że Anita Wend mierząc się z wybranymi dziełami o silnym ładunku emocjonalnym w pracach o tematyce religijnej, historycznej, czy też symbolicznej, niewątpliwie odbiera impuls twórczy, którego źródłem jest ich forma artystyczna, ale jeszcze silniej reaguje na niesione przez nie wartości duchowe. Idąc za wskazaniami mistrzów uczy się od nich jak przedstawiać temat oraz jaką nadać formę artystyczną poszczególnym elementom składowym kompozycji. Trzeba jednakże pod-

also discusses their achievements, in her own works, by analysing them in terms of composition, selecting some of their elements, changing the intensity of given colours, introducing her own level of expressiveness and her own arrangement of elements in space, orienting them in her own way, choosing her modes of artistic expression, such as line, patch of colour/stroke of pencil, gesture, movement or rhythm. I get the impression, however, that Anita Wend when dealing with the world’s selected artefacts on religious, historic or symbolic topics, which are characterized by strong emotional charge, undoubtedly gets inspiration from their art forms, but first of all she responds to the spiritual values they carry. Following the guidelines of the masters, she learns from them how to illustrate the theme and what form to give to a separate element of the composition. It should be emphasised, however, that Anita can explore the given theme thoroughly thanks to the fact that the original work

21

kreślić, że twórczyni przeżywa temat dzięki mistrzowskiemu zobrazowaniu go przez autorów arcydzieł, wzbogaca tym siebie samą, a wyrażając w swych dziełach efekty tych doznań, także swoich odbiorców. Dzięki jej zdolnościom oraz ogromnej pracowitości i wytrwałości dzieło wzorcowe jest w jej pracach bez trudu rozpoznawalne, ale widz wie, że plastyczna i refleksyjna redakcja tematu jest indywidualna – jest własnością Anity Wend.

pod Grunwaldem stworzona według obrazu Jana Matejki (1875-1878) o tym samym tytule, znajdującego się w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie oraz rysunek kredką Święty Hieronim według obrazu olejnego Jana van Eyck, zatytułowanego Święty Hieronim w swojej pracowni (1442), należącego do kolekcji Detroit Institute of Arts. fotka

Przykładem takiego dzieła autorki jest rysowana pastelem na tkaninie dużych rozmiarów Pasja, według Męki Chrystusa zwanej też Pasją Turyńską z Galerii Sabaudzkiej w Turynie, stworzona około 1470 roku, autorstwa Hansa Memlinga. Dzieło to cieszyło się sławą już w czasach renesansu, zauważone przez słynnego włoskiego historiografa Giorgio Vasariego w jego Żywotach najsławniejszych malarzy, rzeźbiarzy i architektów (Le vite de' piú eccellenti pittori, scultori et architettori, 1550, 1568). Inne tego typu prace Anity Wend to Bitwa

of art is a masterful representation, and by expressing, in her own works, the effects of her experiencing that fact she enriches herself and the audience. Thanks to her talents, but also enormous diligence and perseverance, the given masterpiece she references to is easily recognizable, but at the same time the viewer knows that both the material and intellectual realization of the theme is individual – and unique to Anita Wend. One of her projects of that kind is the pastel drawing on large-format fabric, Passion, based on Scenes from the Passion of Christ painted c.1470 by Hans Memling and now held by the Galleria Sabauda in Turin This work enjoyed fame as early as at the time of the Renaissance, noticed by the famous Italian historian Giorgio Vasari in his Lives of the Most Excellent Painters, Sculptors, and Architects (Le vite de' piú eccellenti pittori, scultori et architettori, 1550, 1568). Other similar projects are Battle

22

of Grunwald, based on the painting of the same title by Jan Matejko (1875-1878) and today displayed in the National Museum in Warsaw, and the coloured pencils drawing Saint Jerome, referencing to the oil painting on panel by Jan van Eyck titled Saint Jerome in His Study (1442), now owned by the Detroit Institute of Arts. The symbolic landscape One of the masterpieces to which Anita Wend made explicit reference in one of her works is The Haywain Triptych by the famous Dutch painter Hieronymus Bosch (1516, Museo del Prado, Madrid, Spain). The triptych presents a vision of paradise, earth and hell and is an illustration of the Flemish proverb, “T.” Bosch drew inspiration also from the Old testament, the Book of Psalms (103), where it says as follows, “passes over it, and it is gone; and its place knows it no more…” Anita Wend alluded to the central part of the panel painting, the

Jednym z dzieł, do których w swej twórczości nawiązuje Anita Wend jest Wóz z sianem słynnego niderlandzkiego malarza Hieronima Boscha (1516, Museo del Prado, Madryt). Tryptyk przedstawia wizję raju, ziemi i piekła. Stanowi ilustrację flamandzkiego przysłowia: świat jest wielkim wozem siana, każdy zgarnia z niego tyle, ile zdoła. Artysta czerpał również inspirację ze Starego Testamentu z Księgi Psalmów (103), gdzie czytamy: Dni człowieka są jak trawa; kwitnie jak kwiat na polu. Ledwie muśnie go wiatr, a już go nie ma, i miejsce, gdzie był, już go nie poznaje. Anita Wend odwołała się do części środkowej dzieła Boscha ukazującej wizję życia na Ziemi, gdzie tytułowy wóz symbolizuje przemijalne dobra doczesne, o które na różne – często niegodne i grzeszne sposoby – zabiegają ludzie wszelkich stanów. W efekcie zasługują oni na potępienie, co realizuje się w trzeciej części tryptyku Boscha, z odwołania się do której, Anita Wend, podobnie jak z pier-

wszej, zrezygnowała. Autorka, zachowując podział poziomy obrazu na trzy strefy – niebiańską, z wizją wyniesionego ponad poziom ziemi Jezusa w niebiosach, wielkiego wozu, oraz pierwszego planu ze scenami z życia ludzkiego – zmieniła ukazane z lotu ptaka perspektywiczne tło Boschowego dzieła na dość płaską jasną „materię” nasiekaną śladami dłuta, które prawie wcale nie oszczędziło powierzchni płyty linorytniczej. W grafice te miejsca nietknięte narzędziem wyznaczają wąskie, nieregularne, często rytmicznie powtarzające się, równolegle, czarne kreskowania o różnorodnych układach – pionowych, poziomych i ukośnych, tworzących jakby tło „makatki – tkaniny życia”, przetkanej porcjami siana (?) i jakby rozwijanej przed nami z góry do dołu. Autorka sprawiła, że widzom ukazany został jedynie jej fragment – ku pouczeniu? To na tle tej „tkaniny” życie się dzieje i dziać się będzie, ponieważ ona może rozwijać się jak z rolki i wciąż powstawać, tak jak wydaje się nam, że wciąż napływają nowe porcje

one showing the vision of life on earth, where the title wain symbolizes fleeting worldly goods/vanities, which people of all estates seek in their own different , often despicable and sinful, ways. As a result, they deserve damnation, which is depicted in the third part of the triptych – but Anita Wend dispensed with referring to both the first and the third part of the triptych. In her own work, she retained the horizontal division of the original into three spheres – heaven with the vision of Jesus elevated above the level of earth, large wain, and the foreground with the scenes of human life – but she changed the bird’s-eye view of the perspective/foreshortened background of the Bosch’s artefact into a relatively flat bright space with scratches of chisel so abundant that almost no part of the surface of the linocut block was left intact. In the print, the places untouched by the tool form the motif with black lines, that are fine, irregular, parallel and often repeated and differently oriented, i.e. vertically, horizontally or

diagonally, and which create something like the background of “a life’s rich tapestry” interwoven with bundles of hay (?) and as if unrolled from top to bottom in front of the viewers. The author made the audience see only a part of the tapestry – making it a cautionary tale? It is against this background that life goes on and will go on, as the given tapestry can be constantly further unrolled and unveil meaning that new portions of time keep coming to be experienced. This plein-air backdrop enabled the artist to set the painting in any times, i.e. in times of any viewer, so also in modern times, as people always face with a haywain and with different behaviours among them in response to ways in which they can use the worldly goods the haywain stands for. In Anita Wend’s linocut, the haywain is clear in its form, but blends in with its surroundings to a considerable extent and is enclosed with objects more difficult to identify. Therefore, it is less highlighted than the one in the work by Bosch, yet its symbolic layer is even

Pejzaż symboliczny

23

24

czasu do przeżycia. To makatkowo-plenerowe tło sprzyja odniesieniu akcji obrazu w czas nieokreślony, czas każdego odbiorcy, nawet współczesnego. Zawsze mamy przecież do czynienia z wozem siana i różnymi reakcjami na możliwości korzystania z tego daru dóbr doczesnych. W linorycie Anity Wend wóz z sianem, czytelny w swej formie, a jednak znacznie wtopiony w tło, i z tego powodu słabiej zaakcentowany niż w pracy Boscha, oraz otoczony trudniej identyfikowalnymi formami, jest jednakże jeszcze bardziej przekonujący w swej warstwie symbolicznej niż w pierwowzorze. Ów wóz, w efekcie tej nieokreśloności – i tym samym dozwolonej swobody wnioskowania widza na temat wymowy obrazu poprzez pryzmat własnych doświadczeń – może odnosić się do wszelkich sfer życia, nawet tych, które jeszcze nie są przez nas rozpoznawane w kategoriach symboliki ziemskich marności. Ludzkie postacie, w scenach obrazowania różnych kategorii grzechu, w pracy nider-

landzkiego mistrza precyzyjnie określone, w dziele Anity Wend, zapewne jako rezultat owej dowolności w potraktowaniu tematu oraz wskutek sposobu cięcia linorytu, słabiej rozpoznawalne jako pojedyncze sylwetki, tworzą zagmatwaną, chaotyczną kompozycję wraz z elementami sprzętów towarzyszących ludzkim działaniom, takim jak koła wozu, drabina wiodąca na jego szczyt, porzucone grabie. Akcja obrazu – u Boscha ciągła w poziomie, jako fragment ludzkiego pochodu ku upadkowi i karze w piekle – w odseparowanej u Anity Wend scenie straciła odczucie ciągłości. Raczej można przyjąć, że w dziele toruńskiej twórczyni wędrówka człowieka przez życie nie odbywa się w kierunku poziomym, od raju po zatracenie, ale w kierunku pionowym, od spraw ziemskich, przez poziom górnej powierzchni ładunku wozu, ku Jezusowi w niebiosach – ku zbawieniu. Z pozycji widza trudno stwierdzić, czy taka była intencja autorki – zaplanowana i celowo wyrażona? Czy też obserwowana istotna zmiana

more convincing than that in the original painting. Anita’s haywain, thanks to its blurriness and consequent openness to interpretation about the meaning of the picture from the angle of any viewer’s own experience, can relate to all aspects of life, including those not yet recognised as symbols of vanities. As for human figures in the scenes representing various categories of sins, the Dutch master created them with precision while Anita Wend, probably due to the latitude she allowed herself in treating the subject and the way she cut the linocut, made them less identifiable as separate silhouettes. Therefore, together with the equipment associated with concrete human activities, including wagon wheels, a ladder leading to the top of the wagon and rake abandoned on the ground, they constitute a tangled and chaotic composition. The action of the Bosch’s picture is horizontally linear and presents an extract from the human peregrination towards decline and punishment in hell. In Anita Wend’s interpretation, the

corresponding scene is more separate and deprived of continuity. It can be assumed that in the work of the artist from Toruń the way of all flesh does not proceed across the horizontal line, i.e. from paradise till destruction, but rather from the bottom up, i.e. from the worldly matters through the top level of the load of the wagon to Jesus in heaven, so in the vertical direction to salvation. From the perspective of the viewer it is difficult to say whether this was the intention of Anita, planned and knowingly expressed. Or maybe the significant change in the interpretation of The Haywain Triptych results from Anita’s experience of “struggling” with the art form and with the religiousness, spirituality and symbols of Master Hieronymus, which means that Anita in her print had to apply the characteristic of her, but also typical for graphic arts, artistic means. Finally, the change can also be a result of the process of composing the work, i.e. giving up the triptych form. The viewer who is sensitive, and familiar

interpretacyjna Wozu z sianem jest efektem przeżyć towarzyszących „zmaganiu się” z formą artystyczną, religijnością, symboliką i duchowością mistrza Hieronima, która w grafice Anity Wend przybrała taki obraz na skutek operowania indywidualnymi, a także typowymi dla grafiki, środkami artystycznymi oraz była efektem komponowania dzieła przy świadomości wyjęcia go z układu potrójnego? Wrażliwy i obeznany ze sztuką widz znajdzie bez trudu nić łączącą pracę Anity Wend z dziełem wielkiego niderlandczyka i będzie też w stanie poddać ją indywidualnej interpretacji, która może go wzbogacić.

Pejzaż roztańczony wenecja

Wenecja / Venice 2014, kredka / crayon, fragment

with the arts, will easily trace a thread of connection between the work by Anita Wend and the masterpiece by Hieronymus Bosch, and he/she will also be able to interpret the given thread individually to be enriched.

Któż z nas nie poddał się kiedyś urokowi Wenecji? Kogóż nie zachwycił swoisty konglomerat niezwykłej historii i tętniącego życiem turystycznym miasta jedynego w swoim rodzaju? Któż nie podziwiał błękitu wód laguny i wspaniałych różnorodnych w kształtach i stylach budynków usytuowanych u jej brzegów? Któż, wreszcie, nie zagubił się niemal wśród wąskich uliczek, nieoczekiwanie przestronnych placów, licznych kanałów i zafalowanych, jak w magicznym lustrze, roztańczonych odbić architektury tego miasta na powierzchni wód kanałów? Takich uczuć i fascynacji doświadczył zapewne każdy, komu dane było poddać się oddziaływaniu fenomenu Wenecji. Dlatego też rysunek kredką Anity Wend, zatytułowany Wenecja, przedstawiający widok na kościół Santa Maria Gloriosa dei Frari oraz jego otoczenie z licznymi budynkami, placami i kanałem – roztańczony, realny i nierealny jednocześnie – wydaje się być utrwaleniem naszych doznań, wyrażeniem powracającego jak echo wspomnieniowego widoku

The swinging landscape Who has not succumbed to the charms of Venice once? Who has not been impressed by the unique mixture of fascinating history and the present time of this bustling tourist city? Who has not admired blue waters of the lagoon and the imposing and various in their shapes and styles buildings located on its shores? Finally, who has not once lost his way in one of the narrow streets, surprisingly spacious squares, and among the undulating and swinging, as if seen in the magic mirror, reflections of the architecture of the city on the waters of the numerous canals? Such feelings and excitement were experienced probably by everyone who had an opportunity to be affected by the phenomenon of Venice. The colouredpencil drawing by Anita Wend entitled Venice seems to be a consolidation of the visitor’s experience, an expression of his/her recollection of the image of the city, that returns like an echo from the memory that is dizzy with im-

25

26

miasta z naszej przesyconej wrażeniami pamięci. Obserwowane w pracy Anity Wend zafalowanie przestrzeni, a wraz z nią wszystkich znajdujących się w niej elementów, jest jak najbardziej adekwatne dla określenia cudownej aury miasta, odczutej w odbiorze bezpośrednim oraz jeszcze bardziej wzmocnionej w refleksjach snutych po czasie. Autorka znakomicie wykorzystuje różnorodne kształty architektury, aby stworzyć na tle niemal jednolicie gładkiego błękitu nieba ciekawy, zróżnicowany i postrzępiony kontur miasta. Ukazany został on pomiędzy kulisami dwu skrajnych budynków zamykających kompozycję – po lewej z akcentem pionowym wieży kościoła, po prawej zaklęśnięty, zapadający się aż do poziomu dachów niższych domów, ukazanych w perspektywie o rożnych punktach widzenia, przez co poruszonych, dynamicznych i w jakiś sposób niestabilnych – wyrwanych z przewidywanego dla nich miejsca na ziemi – roztańczonych. W dolnej części kompozycji, tej bogatej linii zamykającej zarys

architektury odpowiada poniżej linia cienka, łukowo wygięta do góry, łagodna i spokojna. Tworzą ją: zarys brzegu kanału zakręcającego przy kościele oraz czerwona linia dachu nadbrzeżnej budowli po drugiej stronie szlaku wodnego. Czy można się dopatrzeć jednego z wielu mostków łączących jego oba brzegi? Miasto staje się coraz bardziej fantastyczne. Ogromne krzyżaki konstrukcji prawobrzeżnych domów sięgają linii dachu i łatwo wziąć je w pierwszej chwili za elementy architektonicznej konstrukcji mostku. Można zatem błądzić wzrokiem ponad wodą, przeskakiwać wzrokiem z poziomu gruntu na poziom dachów i do tego roztańczonym krokiem, poddającym się licznym ukosom zewnętrznych krawędzi budynków, linii ich okien i okiennic, drzwi, dachów i licznych, charakterystycznie weneckich kominów. Całe to bogactwo form architektury włoskiego miasta, wrażliwa na walory światła i cienia artystka wzbogaca, oddając ich grę na powierzchni ścian budynków i ich dachów, różnicując barwnie poszcze-

pressions. The work shows a view of the Basilica di Santa Maria Gloriosa dei Frari (or just the Frari) and its surroundings with numerous buildings, squares and a canal – that appear to be swinging, real and unreal at the same time. The tilted to the right space of the picture, together with its all components, is an appropriate means for describing the wonderful aura of the city, experienced directly on the spot and felt even further and stronger in retrospective. The author splendidly uses a great variety of architectural shapes in order to create, against the background of an almost uniformly smooth blue sky, an engaging and diverse and jagged outline of the city. It is shown between the two outermost and highest buildings that enclose the composition as if they were the side flats. Thus, on the left of the picture there is an accent on the vertical element of the church tower, and on the right of the scene the outline of the city subsides and sinks lower into the ground till the level of roofs of the lower houses, the

latter being shown from different points of view, thanks to which they appear moving, dynamic and somehow unstable, meaning they are uprooted from the places they belonged to and swinging. In the lower part of the composition, the rich/colourful line enclosing the architectural outline corresponds with the thin line going below. The latter, gentle and continuous, curves up and consists of (1) the outline of the canal bank turning by the church and (2) the red line of the roof of the riparian building located on the other side of the waterway. Is it possible to discern one of the many bridges connecting the two banks? The city becomes more and more fantastic. Huge crosses of structures of the right-bank houses reach the roofline and can be easily mistaken for architectural elements of the bridge structure. So, the viewer’s eyes can roam over the level of water, further skip from the ground level to the level of roofs, and then his/her dancing eyes can succumb to various slants of outer

gólne partie zabudowy, syntetyzując i jednocześnie gdzieniegdzie wydobywając detale architektoniczne. Widz nie może w spokoju i bez poruszenia oglądać przedstawionego na kartce papieru widoku. Wędruje po dachach tworzących postrzępioną linię górnej krawędzi kompleksu architektonicznego, przenosi się na brzego-dachomostek. Ale na tym nie koniec, schodzi w dół na prawy brzeg i z tej pozycji ogląda niektóre budynki na pierwszym planie oraz kościół Frari. Aby jednak zajrzeć głębiej, unosi się ponad dachami i widzi z góry szczyty, kalenice, połacie, kominy, plamy światła i cienia na dachach poruszonych ze swych fundamentów domów, usytuowanych w głębi obrazowej przestrzeni, w zaklęśnięciu górnego konturu. Zatrzymując się dłużej przed obrazem Anity Wend doznaję uczucia istnienia przede mną przeźroczystej szyby, która napięta została do granic możliwości, porusza się, faluje i za chwilę pęknie, a ja… zobaczę gondolę weneckiego doży, która wpłynie na wody kanału, połysk barwnych

edges of the buildings, of lines of their windows, shutters, doors, roofs and many characteristically Venetian chimneys. The author, sensitive to the value of light and shade, adds variety to the wealth of all those architectural forms of the Italian city by conveying the play of light and shade on the surfaces of walls and roofs, by varying the groups of buildings in terms of colour, synthesizing their silhouettes or bringing out some of their architectural details here and there. The viewer cannot watch the discussed scene in a static way. His/her eyes wander across the rooftops forming a jagged line of the upper edge of the architectural complex, then they pass by the place of “bank-roofbridge”. But this is not the end. They go down to the right bank of the canal, and from this place they view some of the buildings in the foreground, including the Frari. Then, to look deep down, they again hover over the rooftops and see from above the gables, ridges, roof ends, chimneys, patches of light and shadow on roofs of the raised from

jedwabi przepysznych szat, ukłuje mnie w oko promień słońca odbity od kunsztownych klejnotów… Anita Wend poruszyła z posad kawałek świata i tym doznaniem podzieliła się z widzem.

Pejzaż przetworzony i fantastyczny Linoryt zatytułowany Pejzaż to przykład grafiki, w której temat jest fantastyczny i przetworzony. Obraz przedstawia wycinek przyrody przeradzający się niemal w mozaikę kształtów, ledwo rozpoznawalnych w odniesieniu do ich realnego źródła, w układ linii swobodnych i kierunków różnorodnych. Miły dla oka. Pozwalający widzowi marzyć o swoim ulubionym pejzażu, ewokujący wspomnienia przyrody, lasu, drzew, bliskiego miejsca. Wszystko to Anita Wend osiąga odchodząc od natury i jednocześnie się nią inspirując, a przede wszystkim ograniczając zakres widzenia. Autorka dowolnie komponuje pola niemalże białe – jakby nasiekane krótkimi pociągnięciami pędzla umoczonego w czerni, a w rzeczywistości znaczone,

their foundations houses that are situated at the back of the presented space, in the hollow of the upper contour. When standing longer before the picture by Anita Wend, I feel as if I were looking through a transparent glass that, bent to its limits, is waiting to break any moment soon… so I could see a gondola with the Venetian doge swimming into the waters of the canal and colourful and shiny silks of his lavish attire and… so a shaft of intense sunlight reflected from elaborate pieces of his jewellery fell on the surface of my eyes… Anita Wend has set in motion the little piece of the world discussed here and shares this experience with the audience. The transformed and fantastical landscape The linocut Landscape is an example of the print introducing a transformed and fantastical theme. The picture shows a fragment of the natural world turned into a kind of mosaic of shapes, hardly recognizable with respect

27

czy też rozbite pozostałymi wąskimi i krótkimi, różnokształtnymi śladami nienaruszonej dłutem powierzchni płyty linorytniczej oraz pola czarne – niewielkie, mniej liczne, przyciągające uwagę odbiorcy. Inspirują one do swobodnego przyporządkowywania im znajdujących się w ich otoczeniu linii o różnorodnym przebiegu, w celu podjęcia próby identyfikacji elementów pejzażu. Ten zaś może być rzeczywisty – kiedyś postrzegany – lub jedynie wyimaginowany przez widza, na bazie form plastycznych, zamkniętych w polu obrazowym przez twórczynię. Zatem, dzięki swej dowolności, Pejzaż Anity Wend stanowi inspirację, wywołanie chęci odnalezienia własnego kodu skojarzeniowego, zachętę do podjęcia próby otworzenia drzwi do sfery fantazji i dzięki niej kreowanie indywidualnych widoków, być może wspomnieniowych. Wszystkie linie, plamy, kształty i wyznaczone kierunki w tej pejzażowej grafice są jak chmury na niebie, o kształtach w których każdy może zobaczyć coś innego.

to their natural models, or into a random arrangement of lines of various directions. The proposed landscape is pleasing to the eye, allows the viewer to visualize his/her favourite scenery, evokes memories of nature, forests, trees, his/her quite place/retreat. The author creates all those impressions by departing from nature and by drawing inspiration from it at the same time, but first of all – by limiting the range of vision. Anita freely composes the nearly white patches, which are as if chopped up with short black brush strokes, though in fact they are marked out, or rather sectioned off, with narrow and short and irregular fragments of the surface of the linocut block that were left intact by the chisel. In the same manner the author composes the black patches, which are small, less numerous, and attract attention. The patches inspire the viewer to free assigning to them the surrounding lines of diverse routs, in order to try to identify the elements of the landscape. The latter may be real, i.e. once seen, or me-

28

dwa linoryty

Pejzaż / Landscape 2014, linoryt / linocut PRTON fragment

rely imagined by the viewer on the basis of the artistic forms presented by the author on the surface of the picture. Thus, because Landscape by Anita Wend allows latitude in its interpreting, it inspires the viewer, makes him/her want to find their own associative code, encourages them to make an attempt to open the door to the realm of fantasy and to create their individual views, perhaps based on memories. All the lines, patches, shapes and directions in the discussed landscape print are like clouds in the sky, with shapes in which everyone can see something else.

Określony w swych kształtach, rozpoznawalny w odniesieniu do realności, świat przedstawiony Anity Wend czasem sprawia wrażenie wyłaniania się, albo też jakby wsuwania się od dołu w pole widzenia odbiorcy, które zostało „otwarte oknem”

kadru obrazu. Oglądany przez widza obraz jest postrzegany jakby powstawał na przesuwanym do góry płótnie. Jest jak makieta, czy też dekoracja teatralna, która świat stabilny i konkretny zasłania, prezentując naszym zmysłom – ze światem realnym świetnie zapoznanym – jego wersję przepuszczoną przez sposób widzenia lub tworzenia autorki. Tak też, jak na jakiejś architektonicznej platformie, wyłaniają się poruszone budynki w rysunku kredką zatytułowanym Miasto. Oglądając obraz od lewej strony zauważamy, że początkowo, roztańczone, wertykalne układy wysokich budynków utrzymują swój pionowy kierunek lekko tylko odchylone w lewo, by po środkowym akcencie niemalże-pionu śmiało ruszyć ukosami w prawo, jakby z zamiarem opuszczenia kadru. Z trudem powstrzymują je i stabilizują przy bocznych krawędziach obrazu piony – mocny po lewej, i zachwiany oraz słaby, bo ażurowy, po prawej. Po raz kolejny można zapytać, czy obserwujemy swoiste upodobanie do komponowania elementów w obrazie?

The landscape introducing the viewer outside the frame Defined in its shapes and recognisable in the real environment, the world represented by Anita Wend sometimes seems to be emerging, or more precisely slipping from the bottom into the viewer’s field of vision – the field that appears to be accessible like through the open window showing the scene of the picture. The picture seen by the viewer is perceived as if it existed on a fabric of theatrical curtain or scenery that is just being raised. In this way, the stable and tangible world is veiled, and the viewer’s senses, well familiar with the real world, are now presented with its version proposed by the author’s perspective and her art of creating. Thus, the tilted buildings in the coloured pencils drawing City arise from underneath like onto some architectural platform. Watching the picture in the direction of left to right, one may notice that the first swinging/dancing vertical objects

of high buildings try to stand upright and lean out of the perpendicular to the left only a little bit, the central objects are almost perpendicular, and finally the last ones confidently rush further to the right, tilted as much as if they wanted to leave the scene. With effort they are stopped and supported by the outermost vertical elements – the strong one on the left, and shaken and weak one, of openwork construction, on the right. Once again the viewer can ask whether he/she observes the author’s penchant for a specific way of composing elements in the picture, or he/she deals with the author’s individual perception of reality. Regardless of the reasons for this tilt of objects in different directions, the ensuing way of presenting the picture to the viewer, from left to right, seems to be a plan to provoke the viewer to turn his/her eyes outside the scene of the picture. Where to? To a different world, freed from the rules governing the real world? Or only to the reflection that what appears as tangible

Pejzaż wyprowadzający poza obraz Miasto / City 2014, rysunek kredką / crayon drawing 70x50 cm, PRTON

miasto

29

Czy też mamy do czynienia z indywidualnym sposobem widzenia rzeczywistości? Niezależnie od przyczyn tego poruszenia i zachwiania kierunków, powstające w efekcie tego „prowadzenie widza” w prawo ma znamiona chęci wyprowadzenia jego wzroku poza obraz. Dokąd? Do świata innego? Uwolnionego od realnie panujących zasad? Czy też tylko ku myśli, że to, co jawi się nam tak konkretnie przed naszymi oczami jest jakąś grą pozorów, poza którą może kryć się inny świat, czasem w jakiś sposób odczuty, czasem pozostający jedynie w sferze domysłów. Dzieło, pozostając otwarte, dopuszcza indywidualną interpretację odbiorcy – być może tylko sugerowaną w twórczości Anity Wend – jednakże dla niego ważną i skłaniającą do kolejnego już otwarcia drzwi do świata fantazji.

before the human eyes is only a sham probably covering another world that sometimes can be felt or sometimes will only remain in the realm of conjecture. The discussed work remains open to the viewer’s individual interpretation, perhaps only a little bit guided by the author. However, this interpretation is the viewer’s own and encourages him/her to open the door to their own world of fantasy once again. Artistic means Colour Anita Wend creates black-and-white linocuts and chromatic/multi-coloured works made in various techniques (pastel drawing, coloured-pencil drawing, painting on fabric, applique). She likes using vivid colours arranging them into dynamic, contrasting, though harmonious, compositions. Next to intense yellows

30

Środki artystyczne Kolor Anita Wend tworzy czarno-białe linoryty oraz prace pełno chromatyczne wykonane w różnych technikach (pastel, kredka, malarstwo na tkaninie, aplikacja na tkaninie). Chętnie stosuje żywe barwy ustawiając je w obrazie w kompozycje dynamiczne, skontrastowane, ale jednocześnie harmonijne. Obok intensywnych żółcieni pojawiają się żywe zielenie, czyste błękity i czerwienie. Wówczas barwy wzajemnie intensyfikują swą siłę i blask. Są jednakże w twórczości autorki kompozycje o odmiennych walorach chromatycznych, w których harmonizuje ona zastosowane kolory w układy z dominantą błękitu (Mewa), zieleni (Ryś), brązu (Miasto), bądź szarości i brązu (Chrystus przed Piłatem, Asyż) oraz różu i fioletu (Koń o zachodzie słońca). Autorka tworzy też kompozycje o pełnej chromatyce, stosując barwy stonowane, złamane,

appear vibrant greens, pure blues and/or reds. In this way, the colours mutually intensify their saturation and brightness. Among the works of Anita there are, however, also compositions of different chromatic qualities, in which the applied colours are organised into systems with dominant blue (Seagull), green (Lynx), bronze (City), grey with bronze (Christ before Pilate, Assisi) and pink with violet (Horse at Sunset). The author creates as well chromatic compositions applying toned down and elaborate colours, like in Passion based on the Hans Memling’s masterpiece. Thanks to this, the picture becomes lifelike and dynamic, appropriately for the topic, but moderated all the same. The colours in the works by Anita Wend appear in the forms of patches and lines varied in terms of size, direction and intensity. The discussed colours define and diversify shapes, create mood in the pictures, determine their expression and dynamics/movement, show sensitivity of the author and of her artistic pursuits.

wyszukane jak w przypadku Pasji wg Hansa Memlinga, gdzie dzięki temu obraz staje się żywy i dynamiczny, stosownie do przedstawianego tematu, ale jednocześnie stonowany. Kolory w pracach Anity Wend oddziałują plamami oraz liniami zróżnicowanymi co do skali, kierunku i natężenia. Barwy określają i różnicują kształty, tworzą nastrój w obrazach, decydują o ich wyrazie i dynamice, są świadectwem wrażliwości twórczyni oraz jej artystycznych poszukiwań.

W twórczości Anity Wend pojawia się problem światła i cienia nie tylko w roli określania kolorytu przedstawianych przedmiotów oraz pory dnia. Ambitna twórczyni i wnikliwa obserwatorka, wrażliwa na wszelkie uroki otaczającego ją świata, zauważa różnice walorowe barw występujące w związku z bryłą, kształtem i oświetleniem danego przedmiotu i próbuje oddać te spostrzeżenia w obrazie (Legnica. Zamek Piastowski, Legnica. Katedra,

Wenecja, Święty Hieronim). Należy też zdecydowanie podkreślić, że nawet, jeśli w dziełach Anity Wend nie ma ukazanego źródła światła, ani konsekwentnie kierunku jego padania, choćby spoza obrazu, to jej barwne prace wydają się w większości wypadków światła pełne, dzięki intensywności i czystości oraz skontrastowaniu barw. Jednakże, mimo obserwowanych w dziełach autorki (Św. Hieronim, Pejzaż tropikalny, Kanał, Mewa) prób oddania zróżnicowania – w zależności od światła i stopnia wypukłości – kolorytu różnych partii elementów ukazanych w obrazie, stworzenie plastyczności nie zawsze jest wystarczające. Twórczyni stosuje światłocień oddany silnymi kreskami wyznaczającymi jego kształty. Podobnie postępuje próbując określić układy fałd, odnotowując według dzieła wzorcowego ich przebieg. Zamiast miękkich i łagodnie narastających form wklęsło-wypukłych, stosuje linie często o czarnej barwie – stanowiące tutaj oznaczenie cienia – tworzące płaskie kompozycje. W rezul-

Light and shade In Anita Wend’s works, the play of light and shade appears not only in order to define the colours of a certain object and of a time of day. The ambitious artist and acute observer, sensitive to all the charms of the world around her, notices differences in values of colours occurring in relation to body, shape and illumination of an object, and tries to convey those observations in her pictures (Legnica. Piast Castle, Legnica. Cathedral, Venice, Saint Jerome). It should also be made clear that even though the works by Anita Wend do not reveal the light source and consequently the direction of incoming light (the incidence ray), not even from the outside of the picture, in most cases they seem to be full of light thanks to the intensity, purity and contrast of colours. However, despite the author’s attempts (e.g. in Saint Jerome, Tropical Landscape, Canal and Seagull) to render the diversity of colours, that depends on the light and the degree of

convexity in the plane and space, of different sections of elements presented in the picture, the creation of threedimensionality is not always satisfactory. The artist uses chiaroscuro by making strong strokes of pencil, and in this way determines its shapes. The same manner is adopted when she tries to define the arrangement of folds according to the one noted in the work of art being referred to. Instead of soft and gently growing convexo-concave forms, she often uses, as an indication of shade, black lines that produce the effect of a flat composition. As a result, the author does not create the full threedimensionality in the parts of her picture that correspond to the ones in the masterpiece or scene referred to and in which such a three-dimensionality the author notices. Similarly, Anita Wend makes shadow shapes on buildings and rocks. In this case, the main body in the picture is a kind of little diverse background against which there appear definitely darker patches of various shapes,

Światło i cień

31

tacie autorka nie buduje pełnej trójwymiarowości w tych partiach obrazu, w których zauważa ją w dziele lub widoku, do którego się odnosi. Podobnie Anita Wend kształtuje cień na budynkach i na skałach, gdzie zasadnicza bryła stanowi rodzaj mało zróżnicowanego tła, na którym pojawiają się zdecydowanie ciemniejsze, różnokształtne plamy, oddające rzeźbiarskie bogactwo masywu skalnego (Pejzaż tropikalny) lub zabudowań (Wenecja). Brak jest jednak i tu łagodnych przejść walorowych, które mogłyby uformować miejsca ocienione jako wklęsło-wypukle. Czasem udaje się autorce oddać w swoim obrazie zaobserwowany cień rzucony, jak na przykład w rysunku kredką zatytułowanym Wenecja, gdzie pojawia się ukośny cień okiennicy oraz głębokie cienie gzymsów. W czarnobiałych grafikach rolę oddania światła przyjmują na siebie białe partie nie pokryte farbą drukarską, a więc te, gdzie powierzchnia płyty linorytniczej została zdjęta. W większości grafik

reflecting the wealth of sculptural form of the rock massif (Tropical Landscape) or buildings (Venice). But also here there are no smooth changes of tones, which would create the shade as convexo-concave areas. Sometimes, the author manages to render in her picture a shadow observed in the model work of art, e.g. in the colouredpencil drawing Venice there can be found a diagonal shadow cast by the shutter and deep shadows of cornices. In the black-and-white prints, it is their white sections not covered with ink, i.e. those sections where surface of the linocut block had been removed, that took up the role of expressing light. In the majority of the prints, the brighter sections are dominant and sometimes they are really intensely bright (Lizard, Bird of Paradise). However, those sections are often treated with short and thin black lines breaking bright spots and shaping their diversity. Therefore, though dominant, light in Anita Wend’s prints is, as a rule, weakened by the procedure. More often than

32

dominują partie jaśniejsze, czasem silnie rozświetlone (Jaszczurka, Rajski ptak). Niejednokrotnie są one jednak nasiekane drobnymi i cienkimi liniami czarnymi, rozbijającymi jasne plamy i kształtującymi ich zróżnicowanie. Światło, choć dominuje w grafikach Anity Wend, z zasady jest osłabione poprzez wspomniany zabieg. Częściej występuje w roli rozświetlonego tła dla czarnych konturów i różnorodnych linii, zapewniającego ogólny odbiór dzieła jako przesyconego światłem.

Przestrzeń W swoich pracach Anita Wend stara się określić przestrzeń, w której rozgrywają się przedstawiane przez nią przedmioty i postacie, a czyni to w sposób różnorodny. Nie brak w jej twórczości ujęć poprawnych perspektywicznie, jak na przykład czołg poddany perspektywie liniowej (Tank, pastel), wieloplanowy układ w Pejzażu górskim (pastel), zdarzają się też ujęcia z różnych punktów widzenia, jak w widoku zatytułowanym Wenecja (kred-

not, it acts as the lightening background of black contours and various lines, making the work of art be perceived as suffused with light. Space In her works, Anita Wend defines in several ways the space in which she presents the play of objects and characters. Undoubtedly, she is the author of correct attempts at perspective, e.g. in the case of an object of tank in linear perspective in Tank (pastel drawing), multiplane arrangement in Mountain Landscape (pastel drawing), and scenes from different points of view like in the picture Venice (coloured-pencil drawing). Sometimes, the space is not defined, as in the case of paintings on fabric depicting the Adoration of the Virgin Mary and Angels. Anita is also the author of pictures presenting the space that is unique, isolated from the contextual environment, and even magical, e.g. Assisi and Christ

ka). Czasami przestrzeń jest nieokreślona, jak w przypadku malowideł na tkaninach przedstawiających Adorację Matki Boskiej oraz Anioły. Jest też twórczyni autorką obrazów o tak specyficznej, wyizolowanej z otoczenia i wręcz magicznej przestrzeni jak ta w dziełach Asyż oraz Chrystus przed Piłatem. Anita Wend podjęła się, również z dużym powodzeniem, realizacji tak trudnych zadań w zakresie budowy skomplikowanych układów przestrzennych, ekspresji i dynamiki oraz różnorodnej akcji, jak te w dziełach Bitwa pod Grunwaldem oraz Pasja. W linorycie Jaszczurka udało się autorce osiągnąć jednocześnie wrażenie rozbudowanej w głąb przestrzeni o trzech planach oraz kompozycji płaskiej, o powierzchniach zróżnicowanych graficznymi układami linii i plam, abstrakcyjnej, z wyłaniającym się motywem tytułowego zwierzęcia. We wspaniałym linorycie Rajski ptak, przestrzeń – choć określona – podporządkowana została kompozycji linii o różnych kierunkach, oraz plam. W efekcie powstało dzieło o nie-

zwykłej dynamice, niemalże płaskie. Skrywające metamorfozę rajskiego ptaka, który powstał z cudownej rajskiej mgły, wyrażonej przez pofalowane linie, i jednocześnie jego długi ogon z tymi liniami się łączy i w nich, jak w pozaziemskiej mgle, się rozpływa. Rajski ptak, a szczególnie Jaszczurka, mają posmak kompozycji holenderskiego malarza i grafika Mauritsa Cornelisa Eschera (1898-1972), w których jedne formy przemieniają się w drugie.

before Pilate. She undertook, also with great success, to realize difficult tasks as regards creating complex arrangements of space, expression, movement and action, e.g. in Battle of Grunwald and Passion. In the linocut Lizard the author has managed to convey the impression of the 3-plane space receding into the far background and at the same time of the abstract composition of flat space and with areas of different graphic patterns of lines and patches representing the motif of the emerging title animal. In the splendid linocut Bird of Paradise, space, though determined, is subordinated to the composition of lines, of different directions, and patches. The result is a work almost flat but of extraordinary dynamics/movement. It symbolizes the metamorphosis of the bird of paradise, which was made from the miracle paradise mist expressed by wavy lines. The bird’s long tail touches those lines and, as if in some supernatural mist, disappears amid them. Bird of

Paradise, and especially Lizard, make the viewer think of compositions by the Dutch painter and graphic artist, Maurits Cornelis Escher (1898-1972), in which one form turns into another.

Patrząc na rysunki kredką i pastele Anity Wend łatwo można się przekonać, że zarówno ukazanie widoku w perspektywie liniowej jak i precyzyjniejsze określenie elementów w kompozycji całkowicie leży w zakresie jej możliwości warsztatowych (pastele: Legnica. Katedra i Legnica. Neorenesansowa kamienica). Jeśli autorka z tego potencjału rezygnuje, to czyni to w sposób świadomy. Może być to efekt akceptowanej dowolności, wprowadzonej wskutek zastosowanej techniki i swobody w użyciu narzędzi. A może oglądamy obraz-zapis,

Looking at the coloured-pencil drawings and pastel drawings authored by Anita Wend, one can easily see that both the view in linear perspective and the composition with more precise arrangement of the elements are definitely within the limits of her technical brilliance (pastel drawings: Legnica. Cathedral and Legnica. NeoRenaissance Building). When she gives up using this potential, she does so intentionally. This may come from the latitude in interpreting the works she allows through her free choice of techniques and tools. Or maybe we see the picture-account of once processing the forms and digesting all the impressions connected with it in the artist’s soul and mind, and we can conclude that in the

33

będący wynikiem procesu przetworzenia form i przeżycia wszelkich wiążących się z nimi treści w duszy i umyśle twórczyni i – można stwierdzić – w dziełach Anity Wend bardziej właśnie o to chodzi niż o zapis realnie istniejącej rzeczywistości.

Ekspresja W większości kompozycji Anity Wend panuje swoista, chciałoby się rzec, odświętna cisza. Widz doznaje tego odczucia nawet wtedy, kiedy przedstawiona akcja jest dynamiczna (Pasja). W obrazach Anity drzewa i budowle dostojnie trwają, daleki górski pejzaż jest milczący, Święty Hieronim siedzi zaczytany, ryś idzie po drzewie i jakby zastygł na chwilę, gdzieś nad wodą słychać jedynie szum skrzydeł i krzyk mewy. Można zastanawiać się, co wpływa tak wyciszająco na świat przedstawiony w pracach autorki? Niewątpliwie wyraz twarzy postaci, ich powściągliwa, świadcząca o refleksji mimika (np. rzeźby w glinie: Mężczyzna – Jan Paweł II?, Matka Boska), kompozycja posz-

works by Anita Wend this is the real intention – to give this account and not to portray the real world. Expressiveness In most of the compositions by Anita Wend there is a kind of special, one may say festive, silence. The viewer experiences this feeling even when the action in the picture is dynamic (Passion). In Anita’s works trees and buildings stand in a dignified manner, mountain scenery is silent, Saint Jerome sits preoccupied with reading, a lynx walks along a branch and seems to freeze to the spot for a while, somewhere over the waters one can hear only the soft sound of wings and the scream of a seagull. The viewer may wonder what makes the world portrayed by the author so silent? Undoubtedly, cautious and thoughtful countenances of characters (e.g. in the clay sculptures Male – John Paul II? and Mother of God), the arrangement of individual figures, their sudden turn towards the viewer

34

czególnych postaci, ich nagłe zwrócenie się ku widzowi i jakby zastygnięcie w tej pozie (Pasja). Istotna jest też cisza pejzaży pozbawionych nawet sztafażu ludzkiego, oraz tajemniczy nastrój, np. w zgeometryzowanej kompozycji Chrystus przed Piłatem. Moim zdaniem, to wyciszenie, czasem sprzeczne z innymi elementami w obrazie, wynika właśnie z walorów kompozycji w obrazach Anity Wend. Kompozycji wyważonej, o elementach składowych dobrze rozmieszczonych na płaszczyźnie, o odpowiedniej wielkości elementów w stosunku do pola obrazowego. Ta cicha harmonia powstaje też z właściwego wyczucia ciężaru elementów, swobodnej gry form – linii, plam i kształtów układających się w zamknięte kompozycje, i wreszcie ze swobody tworzenia abstrakcji i wyczucia geometrycznych zasad układu elementów w obrazie. Są też oczywiście w twórczości Anity Wend kompozycje o silnej dynamice wynikającej głównie z walorów barwnych, tak jak choćby obrazy na tkaninie: Anioły, Adoracja Matki

and a kind of freeze into their positions (Passion). The silent landscapes, devoid of any human staffage, and the mysterious mood, e.g. in the geometrical composition Christ before Pilate, are also typical of the author. In my opinion, the discussed calm, sometimes conflicting with other elements in the picture, stems from the composition by Anita Wend. So, her composition is balanced, with objects of suitable size and properly laid out on the picture plane. The peaceful harmony arises also from the author’s proper sense of the weight of the objects, from the free play of forms, i.e. lines, patches and shapes arranged in closed compositions, and finally from her aptitude for abstract creating and her sense of geometrical rules for arrangement of the objects in the picture. Of course, Anita Wend is also the author of intensely dynamic compositions, in which the expressive movement is mainly a result of colour values, like the paintings on fabric Angels, Adoration of the Virgin Mary and The Resurrection

Boskiej, Zmartwychwstanie, oraz prace zdecydowanie skłaniające widza do przemieszczania się wzrokiem po obrazie (Wenecja) lub przesuwania go w prawą stronę (Miasto). Koniecznie jednak trzeba zwrócić uwagę na charakterystyczny dla dzieł autorki pozostawiony ślad prowadzenia kredki. Ciszy pejzaży dodaje on odczucie powiewu wiatru i ruchu powietrza na niebie. Linie układają się w pola o różnych kierunkach, czasem przeciwnych względem siebie. Widać jak powietrze w niebieskim i białym kolorze spływa smugami po obu stronach wieży (Legnica. Zamek Piastowski), podobnie w roślinności spotykamy takie układy liniowe, można by rzec, że wielobarwne kreski błądzące swobodnie, a nawet chaotycznie, na jednobarwnych podkładach wprowadzają wciąż obecny ruch – jakby podskórnie. Zatem, przyglądając się wnikliwie dziełom Anity Wend uważny widz dostrzeże pod pozornie stłumioną dynamiką tętniące życie ludzi i przyrody.

as well as those works that make the viewer’s eyes wander over the picture (Venice) or make the viewer run his/her eyes over the picture from left to right (City). Further, it is also important to take note of the author’s characteristic stroke of pencil. In the silent landscapes, lines are arranged in groups of different directions, sometimes opposite to one another. Thanks to this, the given landscapes assume the expression of movement of the air in the sky and of presence of breeze, and the viewer can see e.g. how airstreams in blue and white fall on both sides of the tower in Legnica. Piast Castle. Similarly in the depictions of flora, he/she can find the linear systems in which the multi-coloured lines, situated against the monochromatic background, freely or even chaotically diverge and thus introduce, as if implicitly, the constant movement. So, studying the works of Anita Wend, the attentive viewer, in the seemingly repressed dynamics, will see the people and their environment vibrant with life.

Kompozycja W twórczości Anity Wend często zauważalne jest zachwianie pionów oraz decentralizacja przedstawianego obrazu. W przypadku kompozycji jednopostaciowych, takich jak Matka Teresa oraz Jan Paweł II figury są umieszczone w kadrze z lewej strony z wyraźnym pozostawieniem wolnego miejsca z prawej. Są niezwykle spokojne i jednocześnie wyraziste. Odznaczają się podobieństwem fizycznym i psychologicznym. Można odnieść wrażenie, że zostały celowo przez Anitę Wend przesunięte w trakcie komponowania obrazu, albo – w świecie wykreowanym jej twórczością – usunęły się na bok pozostawiając partnerskie miejsce dla widza i tym samym zapraszając go do współudziału w wielkich misjach na rzecz ludzkości. Rysunek kredką Miasto i pastel Rozeta pokazują także intuicyjne zapewne zamiłowanie Anity Wend do układów form geometrycznych, które w oglą-

Composition In Anita Wend’s works there often occur the phenomena of (1) the lean from the perpendicular and (2) the focal point of the picture put out of the centre. As for compositions built around one element, such as Mother Teresa and John Paul II, the figures are placed in the left part of the scene with its right part left explicitly empty. They are extremely calm and yet expressive, and also physically and psychologically similar. One gets the impression that they were deliberately put aside by Anita Wend while composing the pictures, or – in the world created by her works – they themselves moved aside to make room for the viewer as for the partner in the great missions for humanity. Further, the coloured pencils drawing City and the pastel drawing Rose Window show Anita Wend’s love, probably intuitive, for configurations of geometric forms, both those observed in the real environment and those that are the

35

Rozeta / Rosette, 2014, pastel, 70x50 cm, PRTON

danej rzeczywistości wyszukuje, albo do których sprowadza obserwowany obraz. W Mieście twórczyni znakomicie określiła stosunki przestrzenne i zakreśliła dystans wobec odbiorcy wprowadzając na najbliższym planie poddaną perspektywie zbieżnej prostokątną ramę, otaczającą otwór, czyli przestrzeń pustą, za którą autorka rozwinęła stojące na platformie zachwiane miasto zbudowane ze smukłych wertykalnie ustawionych prostokątów i niemalże prostopadłościanów. O sukcesie wizerunku miasta zadecydowała geometryczna kompozycja różnorodnych form prostokątnych, monolitycznych i rozbitych ażurami okien. Swobodnie nałożony na nią cień dodaje miastu więcej tajemniczości, a okna domów zdają się nas obserwować zadając pytanie: dokąd? W pracy Rozeta, o kadrze w kształcie wertykalnie ustawionego prostokąta, Anita Wend wprowadziła w górnej partii obrazu ogromne okrągłe okno, zaś w dolnej połowie zachwiany prostokąt wertykalny, przesłonięty w dolnej części horyzontalnym pros-

end product to which certain reality is reduced. In City, the artist splendidly defined spatial conditions and kept the viewer at a distance by introducing in the foreground the rectangular frame, in , which surrounds a hole, meaning empty space, behind which the author unrolled the tilted city standing on the platform. The city consists of slender vertically aligned rectangles and almost cuboids. The success of the view of the city comes from the geometric composition of monolithic rectangles, of various forms, and openwork windows. The shade, put freely on the composition, makes the city more mysterious, while windows seem to be watching the viewer and asking the question, “Where to?”

36

In the work Rose Window, with its picture plane in the shape of vertical rectangle, in the upper part of the picture Anita Wend arranged a huge round window, while in the lower half of the picture she put a tilted vertical rectangle obscured at the bottom with a horizontal rectangle. The latter has a poorly visible religious scene on it and is split into slender and also tilted colonnade. The window in the discussed picture has a structure of the gothic rose window, with slightly swirling petals in its central part and two rings of openwork petals, slightly flattened and moving along the outer edge. In the given composition, certainly borrowed by the artist from some architectural model, there are used the forms of rectangle, circle and semicircle, presented in different tones of cool grey with irregular warmer accents of ochre. The rose window, surrounded by animal forms, hangs like some dominant motif of the precious carpet, like a mystery key to the architectural symbolism of light and of the saints.

tokątem ze słabo widoczną religijną sceną, rozbitym smukłymi, także zachwianymi w pionach, arkadkami. Okno tworzy układ gotyckiej rozety, o lekko zawirowanych płatkach w partii centralnej i dwu ażurowo potraktowanych, lekko spłaszczonych, poruszonych okręgów zewnętrznych. W kompozycji – „wyjętej” przez twórczynię zapewne z jakiegoś architektonicznego wzoru – wykorzystane zostały formy prostokątne, koliste i półkoliste, oddane w różnorodnych odcieniach chłodnych szarości z nieregularnymi cieplejszymi akcentami ugru. Rozeta, otoczona zwierzęcymi formami, zawisła jak główny motyw drogocennego dywanu. Jak tajemniczy klucz do architektonicznej symboliki światła i osób świętych. Analizując obrazy Anity Wend można się wprawdzie zastanawiać, czy wszelkie „prawo skosy”

obserwowane w jej twórczości wynikają z osobistego „poczucia bezpieczeństwa” autorki w pewnym miejscu podobrazia w trakcie pracy artystycznej, czy też z upodobań? Czy są efektem stosowanego układu ręki w trakcie wykonywania rysunku, lub swoistej niechęci do zmiany jej położenia, co powoduje pochylenie linii wertykalnych w prawo? A może „prawo skosy” są rezultatem specyficznego widzenia przestrzeni? Te kwestie należą jednak do warunków tworzenia. Ja próbuję spojrzeć na efekt końcowy procesu twórczego autorki przedstawiany odbiorcy i już w tym momencie działający od tych warunków niezależnie, choć sądzę, że widz pewnie w którymś momencie percepcji zapewne zechce zadać postawione powyżej pytania. znowu wenecja

Wenecja / Venice, 2014, kredka / crayon, PRTON, fragment

Analysing the pictures by Anita Wend, one can wonder whether all the characteristics of her “tilts to the right” stem from her preference or from her “sense of security” located somewhere at the foot of the picture during the process of creating art. Whether they are the result of her conscious choice of a grip or of the peculiar aversion to changing it during work – which skews the vertical lines to the right? Or maybe those tilts result from the artist’s unique

perception of space? Nonetheless, all those issues regard conditions of the creative process, while I myself try to pay attention to the end result of that process, to the one seen by the viewer and, at that time, already independent of the above-mentioned conditions and having a life of its own, though I think the viewer, at some point of reception, will probably want to ask the questions raised here.

37 15

Wystawy Uczestnictwo w wystawach zbiorowych organizowanych przez Pracownię Rozwijania Twórczości Osób Niepełnosprawnych

2010 - Wystawa 30-lecia PRTON, Międzynarodowe Biennale Terapia i Teatr, Łódź, Teatr Nowy

2006 – „Nasi bracia mniejsi”, Toruń, Ogród Zoobotaniczny

2011 – „Assieme”, Toruń, Szkoła Muzyczna im. Karola Szymanowskiego

2007 – „Czerń i biel”, Toruń, Galeria Ośrodka Czytelnictwa Chorych i Niepełnosprawnych

2011 - „Assieme”, Toruń, Instytut Pedagogiki UMK

2007 – „Panno nad Pannami”, Toruń, Galeria Ośrodka Czytelnictwa Chorych i Niepełnosprawnych

2011 - "Boży posłaniec", Toruń, Wydział Nauk Pedagogicznych UMK

2009 - Wystawa wewnętrzna prac uczestników ŚDS PRTON z okazji otwarcia Domu, Toruń

2011 - "Zmaganie (się)" poświęcona Dariuszowi Żywickiemu, Toruń, Wydział Nauk Pedagogicznych UMK

2009 – Wystawa prac plastycznych, Toruń, Centrum Dialogu Społecznego

2011 - „Słynne bitwy polskie”, wystawa pokonkursowa, Toruń

2009 - „Człowiek i przyroda”, wystawa Stowarzyszenia Nike, Białystok

2012 - „Zamki, dworki i rezydencje regionu kujawsko-pomorskiego”, wystawa pokonkursowa, Toruń, Wydział Humanisticum UMK

2010 – „Obraz Osobliwy” , Toruń, Galeria Ośrodka Czytelnictwa Chorych i Niepełnosprawnych

38

2010 – „Obraz Osobliwy” Toruń, Instytut Pedagogiki UMK

2012 - Wystawa prac uczestników zajęć ŚDS "Pracownia Rozwijania Twórczości Osób Niepełnosprawnych", Międzynarodowe Biennale Terapia i Teatr, Łódź, Galeria 526

2010 – „Grunwald 1410” , Toruń, Urząd Miasta Torunia

2013 - „twarz INNEGO”, Toruń, Wydział Teologii UMK

2010 – „Kukle”, wystawa poplenerowa XIII Pleneru Twórców Niepełnosprawnych, Kukle

2013 – „Panno nad Pannami”, Toruń, Szkoła Podstawowa Towarzystwa Salezjańskiego

Exhibitions 2013 - „Święci i błogosławieni w dziejach narodu polskiego”, wystawa pokonkursowa, Toruń, Centrum Dialogu

Participation in group exhibitions organized by the Laboratory of Creativity Development for the Disabled.

2013 - „Zwiastuny nadziei”, Toruń, Wydział Nauk Pedagogicznych UMK

2006 - "Our little brothers", Torun, Zoobotanic Garden

2014 – „Zwyczaj i obrzędy w tradycji polskiej” wystawa pokonkursowa, Toruń, Muzeum Etnograficzne

2007 - "Black and White", Torun, Gallery of the Reading Centre for the Sick and Disabled

2014 – „S-potykanie”, Toruń, Biblioteka Uniwersytecka UMK, zorganizowana przez Środowiskowy Domu Samopomocy „Pracownię Rozwijania Twórczości Osób Niepełnosprawnych, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Międzynarodowe Centrum Zarządzania Informacją (ICIMSS) w Toruniu oraz Wyższą Szkolę Gospodarki w Bydgoszczy w ramach realizacji Projektu Europejskiego Irregular Talents Wystawa indywidualna: 2014 – „Mój czas, moje hobby”, Inowrocław, Integracyjne Centrum Aktywności Wystawy zagraniczne: 2004 - „Obecność” , Polski Tydzień w Komisji Europejskiej, Bruksela 2007 - „Obecność”, Rendsburg ,Niemcy

2007 - "Virgin of virgins", Torun, Gallery of the Reading Centre for the Sick and Disabled 2009 - Internal Exhibition of works of the participants of SDS PRTON, opening of the House, Torun 2009 - Exhibition of works of art, Torun, Centre of Social Dialogue 2009 - "Man and Nature", an exhibition of the Association of Nike, Bialystok 2010 - "Quaint image ", Torun, Gallery of the Reading Centre for the Sick and Disabled 2010 - " Quaint image " Torun, Nicolaus Copernicus University Institute of Pedagogy 2010 - "Grunwald 1410", Torun, Torun City Hall 2010 - "Kukle", an exhibition of landscape paintings, XIII Open Air for artists with Disabilities, Kukle

2015 - "Irregular Talents", Bolonia, Pinacoteca Nazionale, Włochy

39 15

th

2010 - Exhibition of the 30 anniversary of PRTON, International Biennale Theatre and Therapy, Lodz, New Theatre

2013 - "Saints and blessed in the history of the Polish nation" contest exhibition, Torun, Dialogue Centre

2011 - "Assieme", Torun, School of Music of Karol Szymanowski

2013 - "Heralds of hope", Torun, Faculty of Pedagogical Sciences

2011 - "Assieme", Torun, Nicolaus Copernicus University Institute of Pedagogy

2014 - " Customs and rituals in Polish tradition " contest exhibition, Torun, the Ethnographic Museum

2011 - "God's messenger", Nicolaus Copernicus University Institute of Pedagogy 2011 - "The struggle" dedicated to Dariusz Żywicki, Torun, Faculty of Pedagogical Sciences 2011 - "The famous Polish battles" contest exhibition, Torun 2012 - "Castles, mansions and residences in Kuyavian-Pomeranian region" contest exhibition, Torun, Department of Humanisticum 2012 - Exhibition of works by the participants of SDS " Laboratory of Creativity Development for the Disabled ", International Biennale, Theatre and Therapy, Lodz, Gallery 526 2013 - "STRANGER’S face", Torun, Nicolaus Copernicus University Faculty of Theology

2014 – “The meeting”, Torun, University Library, organized by the Environmental Home Self-help " Laboratory of Creativity Development for the Disabled, University of Nicholas Copernicus, the International Centre for Information Management Systems and Services (ICIMSS) in Toruń and the University of Economy in Bydgoszcz under the European Project Irregular Talents Individual exhibition: 2014 – “My time, my hobby”, Inowroclaw, Integrative Centre of Activities Overseas exhibitions: 2004 – “Presence” Polish Week of European Commission, Brussels 2007 – “Presence”, Rendsburg, Germany

2013 - "Virgin of virgins", Torun, Elementary School of Salesian Society

40

2015 - "Irregular Talents", Bologna, Pinacoteca Nazionale, Italy

Meczet / Mosque, kredka / crayon, 50 x 35 cm, PRTON

42

Miasto / City, rysunek kredką / crayon on paper, 70 x 50 cm, PRTON

43

Legnica. Katedra / Cathedral of Legnica, pastel, 42 x 30 cm, PRTON

44

Legnica. Zamek Piastowski / Piasts Castle in Legnica, pastel, 42 x 30 cm, PRTON

45

Wenecja / Venice, kredka / crayon, 61 x 43 cm, PRTON

46

Rozeta / Rosette, pastel, 70 x 50 cm, PRTON

47

Piramida Gwatemala / Pyramid Guatemala, pastel, 29,5 x 42 cm, PRTON

48

Kolumny greckie / Greek columns, pastel, 29,5 x 42 cm, PRTON

49

Rajski ptak / Bird of Paradise, linoryt / linocut, 30,5 x 61 cm, PRTON Jaszczurka / Lizard, linoryt / linocut, 61 x 31 cm, PRTON

50

Mewa / Seagull, pastel, 41 x 29 cm, PRTON

51

Ryś / Lynx, pastel, 42 x 30 cm, PRTON

52

Koń piękny jak zaczarowany królewicz / Horse as beautiful as an enchanted prince, pastel, 35,5 x 50 cm, PRTON

53

Tapir / Tapir, pastel, 35,5 x 50 cm, PRTON

54

Ptaszek na gałązce / Bird on a twig, pastel, 29,5 x 42 cm, PRTON

55

Pejzaż I / Landscape I, pastel 29,5 x 42 cm, PRTON

56

Pejzaż II / Lanscape II, pastel, 49,5 x 35,5 cm, PRTON

57

Pasja / The Passion, 2010, pastel na tkaninie / pastel on fabric, 400x144 cm, PRTON

58

59

Zmartwychwstanie / The Resurrection, malarstwo na tkaninie / painting on fabric, 66 x 139 cm, PRTON

60

Matka Teresa / Mother Teresa, pastel, 42 x 30 cm, PRTON

61

Św. Hieronim / Saint Jerome, kredka / crayon on paper, 33 x 24 cm, PRTON

62

Chrystus-głowa / Christ-head, pastel, 29,5 x 42 cm, PRTON

63

Procesja z ikoną / Procession with the Icon, kredka / crayon on paper, 60 x 40 cm, PRTON

64

Męczeństwo św. Liwina / The Martyrdom of St Livinus, pastel, 42 x 30 cm, PRTON

65

Jezus przed Piłatem / Jesus before Pilate, 2010, pastel, 49 x 70 cm, PRTON

66

Św. Elżbieta / Saint Elisabeth, 2007, pastel, 42 x 30 cm, PRTON

67

Ofiarowanie / Sacrifice, paster, 47,5 x 40 cm, PRTON

68

Św. Stanisław / Saint Stanislaus, gwasz / gouache, 37 x 30 cm, PRTON

69

Bitwa pod Grunwaldem / Battle of Grunwald, 2010, pastel na tkaninie / pastel on fabric, 400 x 120 cm, PRTON

70

71

Wóz z sianem / Cart full of hay, linoryt / linocut, 40 x 30 cm, PRTON

72

Zabawa wiejska / Rustical party , pastel, 70 x 50 cm, PRTON

73

Wiolonczela / Cello, rysunek kredką / crayon on paper, 29,5 x 42 cm, PRTON

74

Anita Wend wg Boscha, Ogród rozkoszy ziemskich / The Garden of Earthly Delights, linoryt / linocut, PRTON

75