PRAWO KARNE GOSPODARCZE W ASPEKCIE REGULACJI UNIJNYCH

STUDIA IURIDICA XLVI/2006 Sławomir Żółtek WPiA UW PRAWO KARNE GOSPODARCZE W ASPEKCIE REGULACJI UNIJNYCH ZAGADNIENIA WSTĘPNE Zagadnieniem o coraz wi...
0 downloads 1 Views 230KB Size
STUDIA IURIDICA XLVI/2006

Sławomir Żółtek WPiA UW

PRAWO KARNE GOSPODARCZE W ASPEKCIE REGULACJI UNIJNYCH

ZAGADNIENIA WSTĘPNE Zagadnieniem o coraz większym znaczeniu dla regulacji prawnokarnych jest działalność normatywna Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej, która wynika z zagrożeń, jakie wiążą się z tzw. „przestępczością europejską”1. W ramach ich zainteresowania znajduje się wiele typów przestępstw, w tym gospodarcze2 (np. pranie brudnych pieniędzy, oszustwo), które dotyczą istotnych ponadnarodowych dóbr prawnych. W dużej mierze regulacje te są związane z rozwojem rynku wewnętrznego, który z jednej strony daje duże możliwości przedsiębiorcom, z drugiej natomiast sprzyja działaniom przestępnym naruszającym prawidłowość obrotu. Działania Unii3 zmierzają przede wszystkim do zbliżania porządków prawnych państw członkowskich. Odbywa się to w trojaki sposób poprzez: harmonizację (czyli likwidowanie najważniejszych różnic pomiędzy systemami prawnymi); asymilację (tzn. przyjęcie takich samych środków do walki z przestępczością na skalę europejską, jakie przyjęto w walce z przestępczością wewnątrzpaństwową); współpracę (czyli zawieranie umów dotyczących wspólnego działania, obejmujących najczęściej kwestie procesowe). Podkreślenia wymaga, że wpływ Unii na kształt prawa karnego państw członkowskich jest zagadnieniem złożonym, głównie dlatego, że stanowienie i stosowanie prawa karnego zawsze było odbierane jako wyraz suwerenności każdego państ1

Oktawia Górniok w zaproponowanej przez siebie definicji zaliczyła do niej czyny „o wyraźnym charakterze międzynarodowym, popełniane na obszarze co najmniej dwóch krajów”, O. Górniok, [w:] O. Górniok [red.], Prawo karne gospodarcze, Warszawa 2003, s. 51. 2 W niniejszym artykule pojęcie „przestępstwo gospodarcze” jest rozumiane szeroko – zaliczają się do niego w pierwszej kolejności typy przestępstw z rozdz. XXXVI Kodeksu karnego, jak również typy przestępstw zamieszczone w innych ustawach (w tym w Kodeksie karnym skarbowym) naruszające dobro prawne jakim jest pewność obrotu gospodarczego, a posiłkowo także dobro prawne w postaci interesu finansowego Wspólnot Europejskich. 3 Pod tym pojęciem będzie rozumiana zarówno działalność Unii Europejskiej, jak i Wspólnot Europejskich.

346

SŁAWOMIR ŻÓŁTEK

wa4. Kompetencje Unii nie mogą więc sięgać do sfery ustawodawstwa wewnętrznego z zakresu prawa karnego państw członkowskich.

ASPEKT HISTORYCZNY Pierwsze działania wspólnotowe związane z ujednolicaniem prawa karnego przypadają na lata sześćdziesiąte XX wieku. Już w 1962 roku powołano grupę roboczą, której głównym celem było zbadanie łamania prawa w zakresie oszustw i nadużyć finansowych wynikających z niedociągnięć legislacyjnych Wspólnot5. Kolejny znaczący krok przypadł na rok 1975, kiedy na konferencji w Rzymie powołano nieformalną grupę TREVI (Terrorisme, Radicalisme, Extremisme et Violence Internationale). W jej skład weszli ministrowie spraw wewnętrznych państw członkowskich Wspólnot Europejskich, wyżsi urzędnicy, eksperci oraz grupy wyspecjalizowane. Najistotniejsza z grup nosiła nazwę TREVI III, a w ramach jej prac podejmowano zagadnienia przestępczości zorganizowanej, przestępstw przeciwko środowisku naturalnemu, handlu narkotykami, prania brudnych pieniędzy oraz kradzieży przedmiotów o znaczeniu historycznym. Grupa TREVI istniała do 1993 roku, tj. do wejścia w życie Traktatu z Maastricht6. Jej największą zasługą było zwrócenie uwagi państw Wspólnot na istniejące między nimi różnice w kształcie regulacji prawnokarnych (w tym karno-gospodarczych), jak również rozwinięcie współpracy międzynarodowej w zakresie praktycznej pracy organów ścigania. Kolejne inicjatywy państw tworzących Wspólnoty Europejskie były zawarte w Układzie z Schengen z 14 czerwca 1985 roku7 oraz w Konwencji Wykonawczej do Układu z 1990 roku8. Podjęto wówczas w sposób pośredni zagadnienia wzajemnej pomocy w sprawach karnych, przekazywania wykonywania orzeczeń w sprawach karnych oraz kwestię przestępstw, w tym niedozwolonego przepływu kapitału. Przełomowe były jednak postanowienia Traktatu o Unii Europejskiej z 7 lutego 1992 roku9 (tzw. Traktatu z Maastricht – dalej TUE) określające współpracę w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych, które określono mianem trzeciego filaru Unii Europejskiej. Co prawda zawarto w nim jedynie przedmioty „wspólnego zainteresowania” państw członkowskich, a realne zobowiązania ograniczały się do wzajemnego informowania i konsultowania dokonywanych działań w celu wspólnej ich koordynacji, wszelako był to akt znaczący, gdyż jak żaden in4

Por.: M. Delmas-Marty, The European Union and Penal Law, „European Law Journal” 1998, nr 4, s. 87; O. Górniok, [w:] O. Górniok [red.], Prawo..., s. 51. 5 Por.: K. Śmieszek, Corpus Iuris – projekt wspólnotowego kodeksu karnego jako instrumentu ochrony interesów finansowych Unii Europejskiej, „Prokurator” 2003, nr 3–4, s. 96. 6 Dz.Urz. WE 1992, C 191. 7 Dz.Urz. WE 2000, L 239. 8 Ibidem. 9 Dz.Urz. WE 1992, C 191.

PRAWO KARNE GOSPODARCZE W ASPEKCIE REGULACJI UNIJNYCH

347

ny określił cele, jakie Unia chciała osiągnąć w zakresie prawa karnego. Wskazywały na nie regulacje tytułu VI TUE, który w art. K.1 stanowił, że „Do realizacji celów Unii [...] Państwa Członkowskie uważają za przedmiot wspólnego zainteresowania następujące dziedziny [...] 5) zwalczanie nadużyć na skalę międzynarodową, [...] 7) współpracę sądową w sprawach karnych [wyróżnienie moje – S.Ż.] [...] 9) współpracę policyjną w celach zapobiegania i walki z terroryzmem, nielegalnym handlem narkotykami i innymi poważnymi formami międzynarodowej przestępczości”. Trzeba zauważyć, że działalność Unii we wskazanym zakresie spotkała się z krytyką, która była powodowana brakiem właściwych środków prawnych pozwalających na skuteczne jej funkcjonowanie. Spodziewane zmiany nastąpiły z wejściem w życie Traktatu Amsterdamskiego z 1997 roku10. Polegały one przede wszystkim na rozwinięciu procedur podejmowania decyzji, jak również na wprowadzeniu nowego instrumentarium prawnego. Co istotne, w art. 29 (dawny art. K.1) znalazło się stwierdzenie, że cel Unii w postaci zapewnienia obywatelom wysokiego poziomu bezpieczeństwa jest osiągany przez „...zapobieganie i zwalczanie przestępczości zorganizowanej lub innej, zwłaszcza [...] korupcji i nadużyć finansowych”. Cel ten miał być osiągany, zgodnie z art. 31 (dawniej art. K.3), między innymi poprzez zgodność norm11 oraz ujednolicanie znamion typów przestępstw i kar12. Kolejnym krokiem w pracach Unii, odnoszącym się do prawa karnego gospodarczego, była sesja Rady Europejskiej w Tampere w 1999 roku, która dotyczyła tworzenia „obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości”13. Poruszane tam zagadnienia skupiły się wokół trzech problemów – Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej, określenia pryncypiów dla osiągnięcia wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości oraz współpracy z podmiotami spoza Unii Europejskiej. Podejmowane problemy dotyczyły np. zapobiegania przestępczości z perspektywy Unii Europejskiej, współpracy międzynarodowej w walce z przestępczością czy zwalczania prania brudnych pieniędzy14. Obszernie rozważano również kwestię walki z przestępczością, a w jej ramach powołanie Eurojustu15, jak również określenie jednorodnych sankcji m.in. za przestępstwa gospodarcze (finansowe). Powyższe dyskusje znalazły częściowo swoje odzwierciedlenie w Konwencji o wzajemnej pomocy w sprawach karnych pomiędzy państwami członkowskimi Unii Europejskiej 10

Dz.Urz. WE 1997, C 340. Nie sprecyzowano, o jakie normy chodzi, należy więc zakładać, że o materialnokarne, karnoprocesowe, jak również ustrojowe. 12 Por.: E. Zielińska, Korpus przestępstw europejskich, [w:] E. Zielińska [red.], Współczesne wyzwania europejskiej przestrzeni prawnej. Księga pamiątkowa dla uczczenia 70 urodzin Profesora Eugeniusza Piontka, Kraków 2005, s. 568. 13 Tak: A. Grzelak, Unia Europejska a prawo karne, Warszawa 2002, s. 37 i n. 14 Na sesji Rady Europejskiej w Tampere rozważano także zbliżanie ustawodawstwa w sprawach cywilnych, co nie pozostało bez wpływu na regulacje prawnokarne państw członkowskich. 15 Jest to jednostka, do której zadań należy przede wszystkim koordynacja postępowań w sprawach karnych państw członkowskich; zob. punkt niniejszego artykułu pt. „Najistotniejsze regulacje instytucjonalne wspólnotowe i unijne”. 11

348

SŁAWOMIR ŻÓŁTEK

z 2000 roku16 oraz na Szczycie Nicejskim w tymże roku, gdzie proklamowano Kartę Praw Podstawowych Unii Europejskiej.

INSTRUMENTY PRAWNE UNII EUROPEJSKIEJ Jak z powyższego zestawienia wynika, Unia Europejska stopniowo wkracza poprzez swoją regulację w zagadnienia należące do szeroko rozumianego prawa karnego. Większość podejmowanych inicjatyw skupia się wokół procedury karnej, a w szczególności wokół współpracy państw członkowskich w zakresie wykrywania przestępstw i ścigania ich sprawców. Kwestie zaliczane do zakresu prawa karnego materialnego rzadko znajdują się w obrębie zainteresowań Unii. Wynika to z kilku powodów. Pierwszym, wymienionym już, jest ogólne przeświadczenie, że możliwość stanowienia regulacji prawnych zaliczanych do prawa karnego materialnego jest jednym z podstawowych aspektów suwerenności narodowej państw członkowskich. Drugi powód, powiązany z pierwszym, to brak woli zmiany własnych regulacji prawnych, powstałych często na gruncie długoletnich tradycji i doświadczeń narodowych17. Sytuacja taka ulega jednak zmianie, choć powolnej. Jak wspomniano, duża w tym zasługa Traktatu Amsterdamskiego, który wyposażył Unię Europejską w stosowne instrumenty prawne, służące wpływaniu na prawo karne materialne poszczególnych państw członkowskich. Zasadnym będzie krótkie ich omówienie. Obecnie w ramach III filaru Unii, zgodnie z art. 34 TUE, występują następujące środki prawne: – wspólne stanowiska ustalające sposób postępowania Unii w określonej sprawie; – decyzje ramowe zmierzające do zbliżania przepisów ustawowych i wykonawczych; – decyzje dla osiągnięcia rezultatów innych, niż określonych powyżej; – konwencje zalecane państwom członkowskim. Żaden z powyższych środków nie może wywołać skutku bezpośredniego w wewnętrznych porządkach prawnych. Z tego powodu konieczne jest dostosowywanie prawa przez każde z państw członkowskich. Dlatego też najbardziej istotne wydają się decyzje ramowe i konwencje. Pierwsze z nich łudząco przypominają dyrektywy unijne18, istota decyzji ramowych sprowadza się bowiem do związania państwa członkowskiego, jeśli chodzi o planowany skutek, przy pozostawieniu swobody co 16

Dz.Urz. WE 2000, C 197. Por.: E. Zielińska, Korpus..., s. 566. 18 Por.: A. Łazowski, Instytucjonalne aspekty funkcjonowania III filaru Unii Europejskiej – stan obecny i perspektywy zmian, [w:] E. Zielińska [red.], Prawo Wspólnot Europejskich. Prawo karne, t. II, Warszawa 2005, s. 27 i n. 17

PRAWO KARNE GOSPODARCZE W ASPEKCIE REGULACJI UNIJNYCH

349

do wyboru form i metod jego osiągnięcia. Można przypuszczać, że harmonizacja prawa karnego, w tym prawa karnego gospodarczego, będzie następować właśnie przez stosowanie tego środka prawnego. Konwencje natomiast, będące formalnie umowami międzynarodowymi, są stosowane jako normy prawotwórcze wiążące państwa, które do nich przystąpiły. Ich wadą jest jednak powolna procedura wchodzenia w życie, jak również znaczne skomplikowanie. Obecnie można więc mówić o wykrystalizowaniu się środków, które powinny być używane do kształtowania prawa karnego przez Unię Europejską. Faktem jest jednak, że działania zmierzające do ujednolicania prawa karnego materialnego są nieznaczne. Wyjątkiem są kwestie materialnoprawne dotyczące zwalczania: korupcji, nadużyć finansowych, przestępczości zorganizowanej, naruszeń porządku publicznego, handlu ludźmi, oraz pedofilii19. Dla potrzeb niniejszej pracy istotne są unormowania europejskie dotyczące zwalczania nadużyć finansowych oraz, w części przestępczości zorganizowanej i korupcji.

NAJISTOTNIEJSZE UNIJNE REGULACJE PRAWNOMATERIALNE W ramach Wspólnot Europejskich wielokrotnie podejmowano działania legislacyjne mające zapobiegać przestępstwom gospodarczym. Najwcześniejszym przykładem takiej legislacji może być art. 280 Traktatu o Wspólnocie Europejskiej20 (dalej TWE) w brzmieniu z dnia 24 grudnia 2002 roku, który stanowi, że: „1. Wspólnota i Państwa Członkowskie podejmują walkę z oszustwami i wszelkimi innymi działaniami godzącymi w interesy finansowe Wspólnoty za pomocą środków podejmowanych zgodnie z niniejszym artykułem, które mają skutek odstraszający i zapewniają skuteczną ochronę w Państwach Członkowskich. 2. Państwa Członkowskie podejmują takie same działania do walki z oszustwami godzącymi w interesy finansowe Wspólnoty, jakie stosują do walki z oszustwami godzącymi w ich własne interesy finansowe [wszystkie wyróżnienia moje – S.Ż.]”. Z regulacji tej nie wynika wprost, że zwalczanie oszustw (nadużyć finansowych) ma się odbywać za pomocą prawa karnego21. Jednak z natury samego problemu można domniemywać, że właściwe są trzy modele postępowania – cywilny, administracyjny i karny. Warto przy tym zaznaczyć, że ustęp drugi wyraźnie nakłada na państwa członkowskie obowiązek przeciwdziałania zachowaniom szkodzącym interesom finansowym Wspólnoty w sposób zbieżny z regulacjami stosowanymi do ochrony własnych interesów finansowych. Oczywiście, generalnie w każdym państwie europejskim zachowania godzące w interesy gospodarcze państwa są uznawane za prze19

Por.:. A. Grzelak, Unia..., s. 74–90. Dz.Urz. WE 2002, C 325. 21 Por.: H. Hugger, The European Community’s Competence to Prescribe National Criminal Sanctions, EJCCLCJ 1995, nr 3, s. 243. 20

350

SŁAWOMIR ŻÓŁTEK

stępstwa, co przesądza o stosowaniu przez państwa członkowskie przepisów karnych. Powyższy przepis TWE stanowił jednak jedynie ramy dla obecnych i przyszłych regulacji, które w sposób kompleksowy obejmą tematykę zapobiegania nadużyciom finansowym przeciwko Wspólnotom. Kolejnym aktem prawnym dotyczącym zagadnienia prawa karnego gospodarczego jest Konwencja o ochronie interesów finansowych Wspólnot Europejskich z 25 lipca 1995 roku22, w której już w preambule znajduje się odniesienie do prawa karnego wyrażone następującymi słowy: „Państwa Członkowskie Unii Europejskiej, pragnąc, aby ich systemy prawa karnego zapewniały w sposób skuteczny ochronę interesów finansowych Wspólnot Europejskich [wszystkie wyróżnienia moje – S.Ż.] [...]”. Celem, który przyświecał twórcom Konwencji była poprawa efektywności w zwalczaniu oszustw popełnianych w wymiarze ponadnarodowym, na szkodę interesów finansowych Wspólnot Europejskich23. Z tego punktu widzenia niezmiernie istotna jest zamieszczona w Konwencji definicja oszustwa naruszającego interesy Wspólnot Europejskich. Została ona przedstawiona w dwóch aspektach. Z jednej strony – jako oszustwo w kwestii wydatków, z drugiej natomiast – jako oszustwo w kwestii przychodów24. Do oszustwa w kwestii wydatków zaliczono każde świadome działanie lub zaniechanie odnoszące się do: – wykorzystania lub przedłożenia fałszywych, niekompletnych lub nieścisłych oświadczeń lub dokumentów, w wyniku czego zostały przekazane i zatrzymane nienależne fundusze pochodzące z ogólnych budżetów Wspólnot Europejskich; – nieudostępnienia informacji, stanowiącego pogwałcenie określonego zobowiązania, powodującego taki sam skutek; – sprzeniewierzenia środków na inne cele aniżeli te, na które zostały one przyznane. Do oszustwa w kwestii przychodów zaliczono natomiast: – każde świadomie podjęte działanie lub zaniechanie przejawiające się w wykorzystaniu lub przedłożeniu fałszywych, niekompletnych lub nieścisłych oświadczeń lub dokumentów, w wyniku czego zostały bezprawnie pomniejszone zasoby chociażby jednego z budżetów Wspólnot Europejskich; 22

Dz.Urz. WE 1995, C 316. Por.: uzasadnienie do projektu ustawy z 22 października 2004 roku o ratyfikacji Konwencji o ochronie interesów finansowych Wspólnot Europejskich, sporządzonej w Brukseli 26 lipca 1995 roku, Protokołu do Konwencji o ochronie interesów finansowych Wspólnot Europejskich z 26 lipca 1995 roku, sporządzonego w Dublinie 27 września 1996 roku, Protokołu w sprawie interpretacji w trybie orzeczenia wstępnego przez Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich z 26 lipca 1995 roku, sporządzonego w Brukseli 29 listopada 1996 roku, oraz Drugiego Protokołu do Konwencji o ochronie interesów finansowych Wspólnot Europejskich z 26 lipca 1995 roku, sporządzonego w Brukseli 19 czerwca 1997 roku, prace Sejmu IV kadencji, druk nr 3197. 24 Por.: art. 1 Konwencji o ochronie interesów finansowych Wspólnot Europejskich z 26 lipca 1995 roku. 23

PRAWO KARNE GOSPODARCZE W ASPEKCIE REGULACJI UNIJNYCH

351

– nieudostępnianie informacji, stanowiące pogwałcenie określonego zobowiązania lub sprzeniewierzenie legalnie uzyskanej korzyści, powodujące taki sam skutek. Na sygnatariuszy Konwencji nałożono obowiązek penalizacji wskazanych wyżej zachowań w prawie wewnętrznym. Co ciekawe, w Konwencji wyraźnie zaznaczono, że zachowania polegające na przygotowaniu do popełnienia wyliczonych powyżej przestępstw również powinny zostać uznane za karalne. Inne postanowienia Konwencji dotyczą między innymi odpowiedzialności karnej osób zarządzających przedsiębiorstwami, jurysdykcji, ekstradycji i ścigania oraz rozstrzygania sporów między państwami w przedmiocie w niej normowanym, jak również stosowania reguły ne bis in idem. Do powyższej Konwencji dołączono kilka protokołów, które ze względu na zawarte w nich postanowienia wymagają omówienia. Pierwszy, sporządzony w Dublinie 27 września 1996 roku25, obejmuje między innymi kwestię ujednolicenia pojęć „funkcjonariusz”, „funkcjonariusz wspólnotowy” i „funkcjonariusz krajowy”, definicji pojęcia „korupcja czynna i bierna”, a co najważniejsze zobowiązuje państwa członkowskie do spenalizowania zachowań korupcyjnych popełnionych przez członków Komisji Europejskiej, Parlamentu Europejskiego, Trybunału Sprawiedliwości oraz Trybunału Obrachunkowego. Kolejny protokół, sporządzony w Brukseli 29 listopada 1996 roku26, dotyczy kompetencji Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich do interpretacji, w trybie orzeczenia wstępnego, omawianej Konwencji i Protokołu dodatkowego. Ratyfikowanie tego protokołu przez poszczególne państwa27 dało ich sądom samodzielną podstawę do tego, aby zwracać się do Trybunału o wydanie orzeczenia wstępnego, co w zamyśle ma zapewniać jednolitość wykładni przepisów Konwencji. Ostatni z protokołów sporządzono w Brukseli 19 czerwca 1997 roku28, a jego głównym zadaniem jest poprawa skuteczności w zwalczaniu przestępstw gospodarczych godzących w interesy Unii Europejskiej. W tym też celu nałożono na państwa członkowskie obowiązek uznania prania pieniędzy za przestępstwo, ustanowienia odpowiedzialności osób prawnych oraz określono obowiązek konfiskaty przedmiotów w przypadku wybranych typów przestępstw. W Protokole znalazły się również postanowienia dotyczące współpracy międzynarodowej w zakresie ochrony interesów finansowych Wspólnot Europejskich. Konwencja wraz z protokołami została więc stworzona przede wszystkim po to, aby ujednolicić działania państw członkowskich w zakresie walki z przestępczością zwróconą przeciwko interesom Wspólnoty. Konieczność taka była podyktowana z jednej strony różnicami pomiędzy kształtem ustawodawstw państw członkowskich w zakresie prawa karnego gospodarczego, z drugiej natomiast niską wykrywalnoś25 26 27 28

Dz.Urz. WE 1996, C 313. Dz.Urz. WE 1997, C 151. Polska ratyfikacja: Dz.U. z 2004 r., 273, poz. 2699. Dz.Urz. WE 1997, C 221.

352

SŁAWOMIR ŻÓŁTEK

cią tych przestępstw oraz brakiem skuteczności w działalności wymiaru sprawiedliwości29. Z perspektywy ponad dziesięciu lat od jej uchwalenia z całą śmiałością można stwierdzić, że jest to akt prawny o największym znaczeniu dla ochrony interesów finansowych Wspólnot, mający zarazem największy wpływ na kształt prawodawstwa karno-gospodarczego państw członkowskich30. Jako przykład braku konsekwencji w działaniu Wspólnot można podać rozporządzenie Rady o ochronie interesów finansowych Wspólnoty z 18 grudnia 1995 roku31, gdzie przewidziano kary administracyjne za działania mieszczące się w definicji oszustwa zawartej w omawianej Konwencji (w rozporządzeniu nazywanego „nadużyciem”). Co ciekawe, zgodnie z preambułą rozporządzenia: „Środki i kary [...] służą własnym celom, które nie mają wpływu na to, jak kompetentne władze Państw Członkowskich oceniają postępowanie podmiotów gospodarczych z punktu widzenia prawa karnego; jeżeli wprowadzanie środków prewencyjnych nie zapewniło ich skuteczności, cel ten należy osiągnąć poprzez nadanie bezpośredniej mocy prawnej przepisom Wspólnotowym i pełne zastosowanie środków Wspólnotowych jako całość”. W akcie tym widać dążenie Wspólnoty do tego, aby za wszelką cenę przeciwdziałać zachowaniom godzącym w jej interesy finansowe. Jednakże taka regulacja stworzyła paradoksalną sytuację, ponieważ ultima ratio zaczęły stanowić przepisy o charakterze administracyjnym, które powinny być stosowane, kiedy regulacje karne z różnych przyczyn zawiodły. Takie unormowanie (choć z celowościowego punktu widzenia słuszne) nie może zostać uznane za prawidłowe. Powszechnie i bezdyskusyjnie przyjmuje się bowiem, że regulacje prawnokarne stanowią ostateczność, a stosowanie ich powinno mieć miejsce, gdy inne środki reakcji nie skutkują32. Należy jednak zauważyć czasową zbieżność pomiędzy uchwaleniem Konwencji o ochronie interesów finansowych Wspólnot Europejskich a wydaniem omawianego Rozporządzenia. Co oczywiste, zapisy Konwencji nie mogły jeszcze zacząć funkcjonować. Można więc przypuszczać, że ratio legis rozporządzenia było zabezpieczenie interesów finansowych Wspólnot do czasu ratyfikowania Konwencji przez odpowiednią liczbę państw33. Aktem prawnym o dużym znaczeniu dla omawianego zagadnienia jest także decyzja ramowa Rady z 28 maja 2001 roku o zwalczaniu nadużyć finansowych i fałszowaniu bezgotówkowych środków płatniczych34. Jako jeden z jej celów wskazano: „...aby fałszowanie i oszustwa dotyczące wszelkich form bezgotówkowych środków płatniczych były uznane za przestępstwa karne”35. Zwrócono również uwagę, że jest konieczne, aby znamiona typów przestępstw fałszowania i oszustwa, 29

Por.: orzeczenie w sprawie 68/88 Commission of the European Communities v. Hellenic Republic, 1989 ECR, s. 2965; przykład za: A. Grzelak, Unia..., s. 77. 30 Por.: ibidem, s. 16 i n. 31 Rozporządzenie nr 2988/95/WE, Dz.Urz. WE 1995, L 312. 32 Por.: L. Gardocki, Zagadnienia teorii kryminalizacji, Warszawa 1990, s. 127 i n. 33 Na pewno nie można tłumaczyć wydania rozporządzenia faktem nieskuteczności regulacji karnych, skoro te dopiero miały być dostosowywane do potrzeb Konwencji. 34 Decyzja ramowa nr 2001/413/ JHA, Dz.Urz. WE 2001, L 419. 35 Fragment z preambuły decyzji ramowej 2001/413/JHA.

PRAWO KARNE GOSPODARCZE W ASPEKCIE REGULACJI UNIJNYCH

353

związane z bezgotówkowymi środkami płatniczymi, objęły taki sam zakres zachowań we wszystkich państwach członkowskich oraz żeby ustanowiono skuteczne, proporcjonalne i zniechęcające sankcje. Jak wcześniej wspomniano, zagrożenia wypływające z przestępczości gospodarczej stanowiły jedno z zagadnień podejmowanych na spotkaniach Rady Europejskiej w Wiedniu36 oraz w Tampere37, na których stwierdzono, że „...wysiłki dotyczące uzgodnienia wspólnych definicji, zakresu kryminalizacji oraz sankcji powinny, w pierwszym rzędzie, dotyczyć ograniczonej liczby dziedzin o szczególnym znaczeniu, takich jak przestępczość finansowa”38. Rozwinięciem tych problemów stała się decyzja ramowa Rady z 26 czerwca 2001 roku w sprawie prania brudnych pieniędzy oraz identyfikacji, wykrywania, zamrożenia, zajęcia i konfiskaty narzędzi oraz zysków pochodzących z przestępstwa39. Po raz kolejny w akcie prawnym o randze europejskiej znalazło się zalecenie zbliżenia prawa karnego materialnego i proceduralnego „w sprawach prania brudnych pieniędzy (w szczególności konfiskaty aktywów)”. Co więcej, Rada Unii Europejskiej wyraźnie wskazała, że znamiona40 tego typu przestępstw powinny być „jednolite” oraz że zakres normowania powinien być „dostatecznie szeroki we wszystkich Krajach Członkowskich”. Sama zaś decyzja odwołuje się do Konwencji Rady Europy z 1990 roku w sprawie prania brudnych pieniędzy, wykrywania, zajmowania i konfiskaty zysków pochodzących z przestępstwa41, nieznacznie tylko ją modyfikując. Z prawem karnym są ściśle związane akty prawne Unii Europejskiej dotyczące zwalczania korupcji w sektorze prywatnym42. Najważniejsze z nich to Wspólne Działanie z 22 grudnia 1998 roku, przyjęte przez Radę na podstawie art. K.3 Traktatu o Unii Europejskiej, dotyczące korupcji w sektorze prywatnym43 oraz decyzja ramowa Rady z 22 lipca 2003 roku w sprawie zwalczania korupcji w sektorze prywatnym44. Wspólne Działanie stanowiło „pierwszy krok na poziomie Unii Europejskiej”45 w kierunku zwalczania korupcji w sektorze prywatnym i sprowadzało się do ogólnego określenia środków, które miały temu służyć. Bardziej szczegółowe zapisy znalazły się w decyzji ramowej. Jak stwierdzono w jej preambule: „...korupcja tak w sektorze publicznym, jak i prywatnym [...] stanowi zagrożenie dla praworząd36

Odbyło się ono 11–12 grudnia 1998 roku. Odbyło się ono 15–16 października 1999 roku. 38 Cytowany fragment pochodzi z ust. 5 decyzji ramowej Rady z 26 czerwca 2001 roku w sprawie prania brudnych pieniędzy oraz identyfikacji, wykrywania, zamrożenia, zdjęcia, zajęcia i konfiskaty narzędzi oraz zysków pochodzących z przestępstwa; Dz.Urz. WE 2001, L 182. 39 Dz.Urz. WE 2001, L 182. 40 Zostały one określone jako „zakres działalności przestępczej”. 41 Konwencja podpisana w Strasburgu 8 listopada 1990 roku weszła w życie 1 września 1993 roku. 42 Trzeba zauważyć, że prekursorem była tutaj Konwencja Unii Europejskiej z 26 maja 1997 roku i Konwencja Rady Europy z 27 stycznia 1999 roku. 43 Dz.Urz. WE 1998, L 358. 44 Dz.Urz. WE 2003, L. 226. 45 Decyzja ramowa z 22 lipca 2003 roku, preambuła. 37

354

SŁAWOMIR ŻÓŁTEK

nego społeczeństwa, a także zakłóca konkurencję w odniesieniu do kupna towarów lub usług oraz hamuje rozwój gospodarczy”. Aby walczyć z tym zjawiskiem, ustalono, że państwa członkowskie podejmą środki niezbędne do zapewnienia, że zachowania polegające m.in. na „...obiecywaniu, oferowaniu lub przekazywaniu [...] osobie sprawującej jakąkolwiek funkcję kierowniczą w sektorze prywatnym [...] nienależnej korzyści jakiegokolwiek rodzaju [...] w celu, aby ta podjęła działania lub powstrzymała się od podjęcia działań, z naruszeniem obowiązków tej osoby”, jak również na „żądaniu lub otrzymywaniu” takiej korzyści przez takie osoby „w celu podjęcia działań lub powstrzymaniu się od działań”, uznane zostaną za przestępstwa zagrożone karą, której górna granica wynosi co najmniej od jednego do trzech lat pozbawienia wolności.

NAJISTOTNIEJSZE REGULACJE INSTYTUCJONALNE WSPÓLNOTOWE I UNIJNE Z punktu widzenia omawianego zagadnienia są również istotne działania ogólnoeuropejskie polegające na powoływaniu wyspecjalizowanych instytucji, których celem jest walka z przestępczością gospodarczą. Pierwsze przepisy dotyczące zwalczania przestępczości gospodarczej, w sensie instytucjonalnym, znalazły się w Konwencji z 26 lipca 1995 roku, sporządzonej na podstawie art. K.3 TUE, o utworzeniu Europejskiego Urzędu Policji (tzw. Konwencja o Europolu)46. Co prawda, głównym celem powołanej w niej jednostki jest poprawa skuteczności i współpracy między właściwymi władzami państw członkowskich w zakresie zwalczania terroryzmu, nielegalnego handlu narkotykami i działania zorganizowanych struktur przestępczych, ale w art. 2 ust. 3 Konwencji znalazło się stwierdzenie, że kompetencje Europolu obejmują także zwalczanie prania pieniędzy, pozostające w związku z wymienionymi formami przestępczości. Jednak dopiero decyzja Komisji z 28 kwietnia 1999 roku o ustanowieniu Europejskiego Urzędu do spraw Zwalczania Nadużyć47 (dalej OLAF) wraz z rozporządzeniem o postępowaniach przed tym urzędem48 stworzyła wyspecjalizowany organ powołany do walki z przestępczością zwróconą przeciwko interesom finansowym Wspólnot. Jako główne zadania postawiono przed OLAF-em: prowadzenie dochodzeń administracyjnych zgodnie z przepisami prawa wspólnotowego, badanie zdarzeń mogących prowadzić do odpowiedzialności karnej, udzielanie wsparcia Komisji w zakresie zwalczania oszustw i nieprawidłowości (przy współpracy z państwami członkowskimi), przygotowywanie inicjatyw ustawodawczych i wykonaw46 47 48

Dz.Urz. WE 1995, C 316. Dz.Urz. WE 2000, C 360. Ibidem.

PRAWO KARNE GOSPODARCZE W ASPEKCIE REGULACJI UNIJNYCH

355

czych, współpracowanie z organami sądowymi oraz z policją w państwach członkowskich, a ponadto „Wszystkie działania49 związane z ochroną interesów Wspólnoty przed nieprawidłowościami, które mogą prowadzić do wszczęcia postępowań administracyjnych lub karnych”50. Jak z tego wynika, OLAF jest w pierwszym rzędzie niezależnym biurem dochodzeniowym, mającym pilnować interesów finansowych Unii. Przyjęcie modelu działania opartego na procedurze administracyjnej (a posiłkowo tylko wyposażenie instytucji w kompetencje karne) jest interesujące ze względu na fakt, że zadania leżące w kompetencji OLAF-u, w ustawodawstwach państw członkowskich są zazwyczaj regulowane przez normy karne. Wydaje się, że działalność OLAF-u jest wybiegiem od skomplikowanej i delikatnej tematyki ponadnarodowej instytucji prowadzącej postępowania karne51. Realizując zbliżone zadania w innej formie, OLAF osiąga porównywalne skutki, tj. przeciwdziała naruszeniom interesów finansowych Wspólnot52. Z punku widzenia walki z przestępczością gospodarczą niezwykle istotną rolę odgrywa również decyzja Rady z 28 lutego 2002 roku ustanawiająca Eurojust w celu zintensyfikowania walki z poważną przestępczością53. Głównym celem tej regulacji54 jest stworzenie środków strukturalnych w ramach Unii Europejskiej ułatwiających dochodzenia i ścigania w walce z poważną przestępczością (do tej grupy przestępstw zaliczono m.in.: nadużycia finansowe, korupcję oraz wszelkie przestępstwa dotyczące interesów finansowych Wspólnot Europejskich oraz pranie brudnych pieniędzy pochodzących z przestępstwa)55. Organem ustanowionym do realizacji celów decyzji został Eurojust (o którym wspomniano wcześniej). Jego kompetencje mają charakter inicjacyjny, koordynacyjny i pomocniczy56, a zaliczają się do nich m.in.: wnioskowanie, aby władze państw członkowskich podjęły dochodzenia lub ścigania za określone czyny; zapewnienie, aby właściwe władze państw członkowskich informowały się wzajemnie na temat dochodzenia i ścigania; czy też 49

W tym także prowadzenie konsultacji z państwami członkowskimi w ramach Komitetu Doradczego ds. Koordynacji Przeciwdziałania Oszustwom (tzw. Cocolaf). 50 Fragment zaczerpnięty z preambuły Decyzji; Dz.Urz. WE 1995, C 316. 51 Por.: część niniejszego artykułu pt.: „Projekty przyszłych regulacji”. 52 Można to prześledzić, analizując coroczne raporty z działalności OLAF-u; http://europa.eu.int/ comm/anti_fraud/reports/index_en.html. Jako przykład działań OLAF-u wychodzących ponad kompetencje dochodzeniowe można podać wpływ na: uchwalenie w Belgii nowej ustawy przeciwko praniu brudnych pieniędzy, wprowadzenie w polskim Kodeksie karnym skarbowym definicji obowiązku publicznego czy przyjęcie przez Republikę Czeską krajowej strategii zwalczania nadużyć finansowych naruszających interesy Wspólnot. 53 Dz.Urz. 2002, L 63. 54 W niewielkim zakresie zmodyfikowana przez decyzję Rady 2003/659/WSiSW z 18 czerwca 2003 roku zmieniającą decyzję 2002/187/WSiSW ustanawiającą Eurojust w celu zintensyfikowania walki z poważną przestępczością. 55 W wyliczeniu znalazły się też takie przestępstwa, jak: komputerowe, udział w organizacjach przestępczych oraz przeciwko środowisku naturalnemu. 56 Por.: J. Iwanicki, [w:] E. Zielińska [red.], Prawo Wspólnot Europejskich a prawo polskie. Dokumenty karne, cz. 2, Warszawa 2005, s. 208.

356

SŁAWOMIR ŻÓŁTEK

pomoc właściwym państwom członkowskim, na ich wniosek, w zapewnianiu najlepszej możliwej współpracy w dochodzeniu i ściganiu57. Co ciekawe, Eurojust ma utrzymywać ścisłą współpracę z OLAF-em, w szczególności w zakresie postępowań odnoszących się do ochrony interesów finansowych Wspólnoty58.

PROJEKTY PRZYSZŁYCH REGULACJI Wydaje się, że ze względu na zakładane znaczenie dla prawa karnego gospodarczego projektowanych regulacji wspólnotowych należy im poświęcić kilka uwag, ze szczególnym uwzględnieniem instytucji Prokuratora Europejskiego oraz tzw. Corpus Iuris. Jak się podkreśla, obydwa powyższe koncepty powstały z powodu internacjonalizacji przestępczości gospodarczej. Ponadto, na spotkaniu Rady Europejskiej w Tampere w 1999 roku poważnym, podejmowanym problemem było nieokreślenie w ramach działalności Unii Europejskiej, czym jest prawo karne gospodarcze. Istotnie, dotychczasowe regulacje zajmowały się tą tematyką jedynie w sposób szczątkowy i nie wykazywały konsekwencji w jego europeizacji. Powyższe projekty rozwiązań prawno-instytucjonalnych mają za cel uregulowanie tej tematyki jednolicie i całościowo. Pierwszy z nich dotyczy powołania urzędu Prokuratora Europejskiego59, którego głównym zadaniem ma być walka z przestępczością gospodarczą w ramach Unii Europejskiej. Ma to być organ niezawisły, niepodlegający tak władzom państw członkowskich, jak i Unii, oraz wysoce zdecentralizowany, gdyż w każdym państwie rezydowałby Zastępca Prokuratora Europejskiego. Jego główną kompetencją byłoby wykrywanie oszustw skierowanych przeciwko interesom Unii oraz występowanie w charakterze oskarżyciela przed sądami krajowymi60. Ustanowienie tego urzędu stałoby się istotną zmianą jakościową w kwestii ścigania przestępców gospodarczych, gdyż do tej pory odbywa się ono poprzez organy działające w ramach krajowych porządków prawnych. W opinii Komisji urząd Prokuratora Europejskiego wpłynąłby na poprawę efektywności działań zwróconych przeciwko przestępczości gospodarczej. 57 Dokładne wyliczenie kompetencji Eurojustu znajduje się w art. 6 decyzji Rady z 28 lutego 2002 roku ustanawiającej Eurojust w celu zintensyfikowania walki z poważną przestępczością; Dz.Urz. 2002, L 63. 58 Por.: Memorandum of Understanding between Eurojust and OLAF z 14 kwietnia 2003 roku. 59 Propozycja taka została zgłoszona przez Komisję 29 września 2000 roku i zakładała zmiany Traktatu ustanawiającego Wspólnoty Europejskie (art. 280 ust. 4 oraz wprowadzenie nowego art. 280a). 60 Zagadnienia związane z ustanowieniem i działaniem Prokuratora Europejskiego zostały wyczerpująco omówione w przygotowanej przez Komisję Europejską „Zielonej księdze o ustanowieniu Prokuratora Europejskiego”, Bruksela 2001.

PRAWO KARNE GOSPODARCZE W ASPEKCIE REGULACJI UNIJNYCH

357

Drugi projekt to tzw. Corpus Iuris61, którego celem jest stworzenie kompleksowej regulacji zarówno procesowej, jak i materialnej, dotyczącej zagadnień związanych z karnoprawną ochroną interesów finansowych Wspólnot. Stanowić ma, jak podkreślają jego autorzy, „...radykalnie nową odpowiedź na absurdalność powszechnie potępianą, ale ciągle tolerowaną, która polega na szerokim otwarciu granic dla przestępców i na zamknięciu ich dla organów ścigania”62. Regulacja ta miałaby się opierać na zasadach: legalizmu, indywidualizacji winy, proporcjonalności kary, kontroli sądowej, kontradyktoryjności i terytorialności europejskiej. Część materialnoprawna określałaby ogólne zasady odpowiedzialności karnej oraz poszczególne typy przestępstw, tj. z jednej strony przestępstwa powszechne – oszustwo na szkodę interesów finansowych Wspólnot Europejskich, oszustwo przetargowe, pranie pieniędzy i paserstwo, związek przestępczy działający na szkodę interesów finansowych Wspólnot Europejskich, z drugiej strony przestępstwa indywidualne, których podmiotami mogą być tylko funkcjonariusze publiczni – korupcja, malwersacja, nadużycie stanowiska i ujawnianie tajemnicy służbowej. W części proceduralnej Corpus Iuris przewidywałby regulacje dotyczące statusu i zakresu działań oraz postępowania prowadzonego przez Prokuraturę Europejską. Należy tutaj zauważyć, że obydwa przedstawione projekty mają, jak się wydaje, małą szansę na realizację pomimo słuszności przyjętych w nich rozwiązań. Przyczyn tego należy poszukiwać przede wszystkim w obawach, jakie żywią niektóre z państw członkowskich, związanych ze zbyt daleko idącym zakresem normowania, który wymusiłby istotne zmiany w porządkach prawnych, nie wykluczając zmian konstytucyjnych63.

WPŁYW EUROPEIZACJI PRAWA NA POLSKIE PRAWO KARNE GOSPODARCZE Jak zauważono wcześniej, instrumenty prawne wchodzące w skład III filaru unijnego nie mają przymiotu bezpośredniego stosowania. Oczywiste jest zatem, że większość regulacji wymaga implementacji do krajowego porządku prawnego. Tak stało się i w Polsce. Należy tu zacząć od nowelizacji Kodeksu karnego z 13 czerwca 2003 roku64, która obejmowała swym zakresem regulacje Wspólnego Działania z 22 grudnia 61

Prace nad Corpus Iuris trwają od 1995 roku, rozpoczęto je powołaniem przez Komisję Europejską grupy ekspertów pod przewodnictwem prof. M. Delmas-Marty’ego; obecnie projekt występuje w brzmieniu z maja 1999 roku – jest to tzw. „wersja florencka”. 62 Tak: Corpus Iuris zawierający przepisy karne mające na celu ochronę interesów finansowych Unii Europejskiej, tłum. A. Walczak-Żachowska, Warszawa 1999, wyd. dwujęzyczne angielsko-polskie, s. 49. 63 Por.: E. Zielińska, Korpus..., s. 566. 64 Dz.U. z 2003 r., nr 111, poz. 1061.

358

SŁAWOMIR ŻÓŁTEK

1998 roku i decyzji ramowej w sprawie zwalczania korupcji w sektorze prywatnym z 22 lipca 2003 roku. Nowelizacja ta wprowadziła do polskiego porządku prawnego typy przestępstw oszustwa na stanowisku kierowniczym i oszustwa przy organizacji profesjonalnych zawodów sportowych. Trzeba tu zauważyć pewną nieprecyzyjność polskiego ustawodawcy. W typie przestępstwa oszustwa na stanowisku kierowniczym, w którym skryminalizowano m.in. zachowanie polegające na korupcji w sektorze prywatnym, podmiotem przestępstwa uczyniono osobę pełniącą funkcję kierowniczą w jednostce organizacyjnej prowadzącej działalność gospodarczą lub osobę mającą istotny wpływ na podejmowanie decyzji związanych z działalnością takiej jednostki. Zakres podmiotowy został zatem znacznie zawężony w porównaniu z decyzją ramową, gdzie jest mowa o osobie sprawującej jakąkolwiek funkcję kierowniczą w podmiocie działającym w sektorze prywatnym lub o osobie w nim pracującej. Na aprobatę zasługuje jednak objęcie kryminalizacją czynu polegającego na nieuczciwej konkurencji lub na niedopuszczalnej czynności preferencyjnej65. Istotne novum w polskim porządku prawnokarnym stanowiło ratyfikowanie Konwencji o ochronie interesów finansowych Wspólnot Europejskich z 26 lipca 1995 roku66. Wymusiło to bowiem na ustawodawcy zmianę wielu przepisów. O ile przewidziane w Konwencji regulacje dotyczące oszustwa w zakresie wydatków zalazły odwzorowanie w już istniejących przepisach Kodeksu karnego, tj. w art. 270–273, 284, 286 i 297, o tyle regulacje dotyczące oszustwa w zakresie przychodów wymusiły głębokie zmiany Kodeksu karnego skarbowego67, tj. art. 3, 53–56, 76, 86–88 i 92. Szczególnie znaczące są tutaj zmiany przepisów dotyczących jurysdykcji. I tak w art. 3 k.k.s. wskazano, że przepisy kodeksu stosuje się także do obywatela polskiego w razie popełnienia za granicą określonego przestępstwa skarbowego, jeśli było ono skierowane przeciwko interesom finansowym Wspólnot Europejskich, natomiast art. 5 k.k.s., że przepisy kodeksu stosuje się do osób, które, przebywając na terytorium Polski, nakłaniają do popełnienia za granicą wskazanych przestępstw skierowanych przeciwko interesom finansowym Wspólnot Europejskich lub w tym pomagają. Równie ważne są art. 54 § 1, 55 § 1, 56 § 1, 76 § 1 w zw. z art. 53 § 26a i § 30a k.k.s., w których ustanowiono normy określające odpowiedzialność z powodu: uchylania się od obowiązku podatkowego, niewłaściwego rozliczania z tytułu dotacji lub subwencji oraz narażania na bezpodstawny zwrot podatku. Głębokie zmiany w polskim Kodeksie karnym wywołała także nowelizacja z 18 czerwca 2004 roku, która rozszerzyła treść art. 112 k.k. przez wskazanie, że niezależnie od miejsca popełnienia czynu zabronionego, ustawę polską stosuje się zarówno do obywatela polskiego, jak i cudzoziemca, jeżeli zostało przez niego popełnione przestępstwo, z którego chociażby pośrednio osiągnął korzyść majątkową na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Rozszerzenie zasady ochronnej nieograni65 Por.: A. Górski, A. Sakowicz, Bariery prawne integracji europejskiej w sprawach karnych, Warszawa 2005, s. 44. 66 Dz.U. z 2004 r., nr 273, poz. 2699. 67 Dz.U. z 2003 r., nr 162, poz. 1569.

PRAWO KARNE GOSPODARCZE W ASPEKCIE REGULACJI UNIJNYCH

359

czonej było związane z koniecznością dostosowania polskiego prawa68 do wymogów Konwencji o ochronie interesów finansowych Wspólnot Europejskich z 26 lipca 1995 roku, która zobowiązała państwa–sygnatariuszy do objęcia zasadą terytorialności69 wyłudzeń na szkodę interesów finansowych Wspólnot Europejskich70. Nowelą z 18 czerwca 2004 roku zmieniono również kształt przestępstwa oszustwa kapitałowego określonego w art. 297 k.k., dostosowując go do potrzeb Konwencji w zakresie wyłudzeń dotyczących wydatków Wspólnot Europejskich.

ZAKOŃCZENIE Podsumowując dotychczasowe rozważania, należy stwierdzić, że działanie Unii Europejskiej w zakresie prawa karnego gospodarczego jak do tej pory polega na wpływaniu, za pomocą wielu środków prawnych, na kraje członkowskie, aby te dostosowywały swoje prawo do standardów ogólnoeuropejskich. Dostrzegalna jest wszakże tendencja do opracowywania własnych, wewnętrznych regulacji, które mają zabezpieczyć interesy ekonomiczne Wspólnot. Należy się więc zgodzić z twierdzeniem, że „...cechą znamienną ewolucji współpracy państw członkowskich w tym zakresie [III filaru – przyp. S.Ż.] jest stopniowe wypieranie metody międzyrządowej, opartej na procesie dyplomatycznym i umowach międzynarodowych, metodą wspólnotową z wykorzystaniem prawa stanowionego”71.

ECONOMIC CRIMINAL LAW IN THE ASPECT OF EUROPEAN UNION REGULATIONS Summary The present article is dedicated to economic criminal law in light of European regulations. The reason for writing was the willingness to present the most relevant aspects of protection of European financial interests by means of criminal law. 68 Por.: Uzasadnienie do projektu ustawy – Kodeks karny, ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz ustawy – Kodeks wykroczeń z 19 września 2003 roku, druk sejmowy nr 2031. 69 W Konwencji do zasady terytorialności zalicza się także sytuacje ograniczające się do związku polegającego tylko na osiągnięciu korzyści na terytorium danego państwa. 70 Ustawodawca polski, zmieniając art. 112 k.k., wykroczył znacznie poza wymogi stawiane omawianą Konwencją, gdyż zakresem stosowania punktu piątego zasady ochronnej nieograniczonej objął wszystkie typy przestępstw, z których jest możliwa do osiągnięcia, chociażby pośrednio, korzyść majątkowa, podczas gdy Konwencja przewidywała taki obowiązek jedynie wobec wąskiego katalogu wypadków. 71 E. Piontek, Europejski Nakaz Aresztowania, „Państwo i Prawo” 2004, z. 4, s. 33.

360

SŁAWOMIR ŻÓŁTEK

The author describes historical background of this regulations starting from early seventies until the end of nineties as well as discusses main legal sources, such as the Treaty of Amsterdam, the Treaty establishing the European Community, the Convention of 26 July 1995 on the protection of the European Communities’ Financial Interests, the Protocol of 27 September 1996 to the Convention on the Protection of Community Financial Interests, the Second Protocol of 19 June 1997 to the Convention on the protection of the European Communities’ financial interests, the Council framework Decision of 28 May 2001 combating fraud and counterfeiting of non-cash means of payment, the Council framework Decision of 29 June 2001 on money laundering, the identification, tracing, freezing, seizing and confiscation of instrumentalities and the proceeds of crime, etc. In particular, detailed aspects of fraud and corruption in the European Union are presented. The author also presents main institutions appointed to combat economic crimes in the territory of the European Union. Especially filed of operation of organs, like OLAF, Europol, and Eurojust was presented. Apart from that, the author conducts in-depth analysis followed by the attempt of evaluation of the most important drafts concerning future legislation in that field, such as the Corpus Iuris and the European Prosecutor. Finally, the author assesses influence of the European law on Polish legal landscape, especially elaborating on amendments regarding Polish criminal law.