A

R

T

Y

K

U



Y

ROCZNIKI NAUK SPOECZNYCH Tom 6(42), numer 1 – 2014

WOJCIECH STANKIEWICZ *

POZYCJA KOBIETY W DOKUMENTACH ONZ A PRAKTYKA W WYBRANYCH PASTWACH WIATA

Rola i pozycja kobiety na wiecie s zagadnieniami aktualnymi od stuleci. Mimo, e pierwsze prawa nadano kobietom wiele lat temu, ich pozycja w duej czci wiata nadal nie jest pewna1. Zostaa ona zdecydowanie umocniona i obwarowana licznymi dokumentami oraz deklaracjami, jednake w dalszym cigu, panuje powszechny brak samowiadomoci kobiet, wynikajcy z nieznajomoci wasnych praw. Kobiety w wielu miejscach na wiecie nie wiedz, e ich sytuacja prawna ulega przez minione lata znaczcej poprawie. Z tego powodu poddaj si mskiej dominacji w wikszoci sfer ycia, w podobny sposób, w jaki czyniy to od wieków. Celem niniejszej pracy jest ukazanie, w jaki sposób traktowane s na wiecie kobiety, jakie traktaty i postanowienia midzynarodowe broni ich praw oraz jakie organizacje dziaaj w celu zminimalizowania dyskryminacji ze wzgldu na pe. Przede wszystkim jednak niniejsza praca jest zbiorem przykadów wiadczcych o nadal niedostatecznej kontroli prawnej w krajach, gdzie od stuleci panuje patriarchalny system spoeczny i gdzie, pomimo upywu czasu, mczyni wykorzystuj zdobyt pozycj dla wasnych celów, w wielu przypadkach bez poszanowania midzynarodowych ustale i ogranicze ich dominacji. Hipotez poniszej pracy jest twierdzenie, e mczyni, pomimo zmian spoeczno-kulturowych, które zaszy w wiecie na przestrzeni wieków, w dalszym Dr WOJCIECH STANKIEWICZ – adiunkt Instytutu Historii i Stosunków Midzynarodowych Uniwersytetu Warmi sko-Mazurskiego w Olsztynie; e-mail: [email protected] 1 D. M o e c k l i, S. S h a h, S. S i v a k u m a r a n, D. Harris, International human rights law, Oxford–New York: Oxford University Press 2010, s. 34-54.

156

WOJCIECH STANKIEWICZ

cigu postrzegaj wasn pozycj spoeczn jako wysz, uprzywilejowan w stosunku do kobiet. W celu udowodnienia niniejszej hipotezy zastosowano nastpujce pytania badawcze: Jakie prawa zagwarantowano kobietom w Organizacji Narodów Zjednoczonych? Jakie organy ONZ nadzoruj wypenianie midzynarodowych traktatów i konwencji dotyczcych praw kobiet? Jakie s najbardziej znane lub najbardziej drastyczne przykady amania praw kobiet? Czy kobiety z krajów, gdzie s szczególnie le traktowane, potrafi walczy o liczne prawa osobiste, które w minionych latach nadaa im spoeczno midzynarodowa?

1. POZYCJA KOBIETY W DOKUMENTACH ORGANIZACJI NARODÓW ZJEDNOCZONYCH

Na pocztku XX wieku uznawanie praw czowieka leao w gestii poszczególnych pa stw, poniewa nie istnia aden uniwersalny i prawnie wicy katalog praw czowieka2. Sytuacja ta ulega zmianie dopiero po II wojnie wiatowej. Pa stwa zwyciskie uczestniczce w konflikcie, podjy prób obrony nowej rzeczywistoci i niedopuszczenia do ponownego konfliktu na tak szerok skal. Dogodnym forum do prowadzenia midzynarodowych rozmów okazaa si Organizacja Narodów Zjednoczonych. Pozytywne skutki prowadzonych na forum ONZ rozmów widoczne s ju w preambule do Karty Narodów Zjednoczonych (Charter of the United Nations) z 1945 roku, w której zapisano e jej sygnatariusze zobowizuj si „przywróci wiar w podstawowe prawa czowieka, godno i warto jednostki, równo praw mczyzn i kobiet oraz narodów wielkich i maych”3. W tym celu ONZ ma doprowadzi do wspópracy midzy pa stwami w popieraniu i ochronie swobód „dla wszystkich bez wzgldu na rónice rasy, pci, jzyka lub wyznania”4. Kolejnym etapem tworzenia midzynarodowego prawa, majcego na celu ochron praw kadej, bez wyjtku, jednostki ludzkiej, byo uchwalenie przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 10 grudnia 1948 roku Powszechnej Deklaracji Praw Czowieka (The Universal Declaration of Human Rights). W artykule 1 powy2

W. B e n e d e k, E. M. K i s a a k y e, G. O b e r l e i t n e r, The human rights of women: international instruments and African experiences, London: Zed Books 2002, s. 88-110. 3 Karta Narodów Zjednoczonych z 26.06.1945, Dz. U. 1947, nr 23, poz. 90, [w:] A. P r z y b o r o w s k a - K l i m c z a k, Prawo midzynarodowe publiczne. Wybór dokumentów, Lublin: Lubelskie Wydawnictwa Prawnicze 1996, s. 7. 4 Tame.

POZYCJA KOBIETY W DOKUMENTACH ONZ

157

szej deklaracji zapisano, e „wszyscy ludzie rodz si wolni i równi pod wzgldem swej godnoci i swych praw”5, natomiast w kolejnym, e „kady czowiek posiada wszystkie prawa i wolnoci zawarte w niniejszej deklaracji bez wzgldu na jakiekolwiek rónice rasy, koloru, pci, jzyka, wyznania, pogldów politycznych i innych, narodowoci, pochodzenia spoecznego, majtku, urodzenia lub jakiegokolwiek innego stanu”6. Po raz kolejny stwierdzono na forum wiatowym, e rónica pci nie powinna by pretekstem do nierównego traktowania kobiet i mczyzn, do szeroko pojtej dyskryminacji jednej bd drugiej grupy. Na przestrzeni lat ONZ utworzyo 10 konwencji, majcych na celu ochron prawn kobiet w rónych sytuacjach. Najstarszy z tych dokumentów pochodzi z 1949 r. i zatytuowany jest Konwencja w sprawie zwalczania handlu lud mi i eksploatacji prostytucji. W konwencji jawnie potpiono wszelkie dziaania majce na celu handel tzw. ywym towarem w celu prostytucji, uznajc go za „sprzeczny z godnoci i wartoci czowieka oraz zagraajcy dobru jednostki, rodziny i spoecze stwa”7. W artykuach 1 i 2 wezwano do karania osób czerpicych zyski z prostytucji oraz zakazano prowadzenia legalnych domów publicznych, eksploatacji i rejestracji prostytutek. Ponadto, w artykuach 8 i 9 zapisano prawo do ekstradycji osób w jakikolwiek sposób zwizanych ze zjawiskiem prostytucji. W kolejnych artykuach traktatu uznano, e handel ludmi w celu prostytucji jest przestpstwem midzynarodowym i zobowizano pa stwa-strony do wspópracy w ciganiu i karaniu sprawców na mocy prawa midzynarodowego oraz pa stwowego. Druga w kolejnoci chronologicznej utworzona zostaa konwencja dotyczca równego wynagrodzenia dla pracujcych mczyzn i kobiet za prac jednakowej wartoci, przyjta w Genewie 29 czerwca 1951 roku, która jest dokumentem odnoszcym si do sprawy wanej i aktualnej pomimo upywu lat. W artykule 1 powyszej konwencji zapisano definicje „wynagrodzenia”8 oraz „jednakowego 5

Powszechna deklaracja praw czowieka z 10.12.1948, Dz. U. 1993, nr 61, poz. 284, [w:] P r z y b o r o w s k a - K l i m c z a k, dz. cyt., s. 154. 6 Tame. 7 Konwencja w sprawie zwalczania handlu ludmi i eksploatacji prostytucji (Convention for the suppression of the traffic in persons and of the exploitation of the prostitution of others) z 02.12.1949; Prawa kobiet w dokumentach ONZ, red. A. Grzybek, Warszawa: Orodek Informacji rodowisk Kobiecych – O Ka 1996, s. 306; Dz. U. 1952, nr 41, poz. 278. 8 „Oznacza pac lub uposaenie zwyke, podstawowe lub minimalne, i wszelkie inne korzyci, pacone bezporednio lub porednio w gotówce lub naturze, przez pracodawc pracownikowi z tytuu zatrudnienia tego pracownika”– za: Art. 1 konwencji dotyczcej jednakowego wynagrodzenia dla pracujcych mczyzn i kobiet za prac jednakowej wartoci z 29.06.1951, Dz. U. 1955, nr 38, poz. 238.

WOJCIECH STANKIEWICZ

158

wynagrodzenia dla pracujcych mczyzn i kobiet za prac jednakowej wartoci”9, do których to definicji odnoszono si w kolejnych zapisach traktatu. Pa stwa-strony, bdce czonkami Midzynarodowej Organizacji Pracy (International Labour Organization – ILO), ustanowiy w artykuach 2 i 3 konwencji zasad i praktyk równego wynagrodzenia za równowartociow prac oraz dokonywania obiektywnej, wolnej od dyskryminacji ze wzgldu na pe, wyceny wykonywanej pracy, opartej na rzeczywistych zdolnociach pracownika na danym stanowisku. Aby dopeni postanowienia zawarte w traktacie, w artykule 4 zobowizano czonków ILO do wspópracy z zainteresowanymi organizacjami pracodawców i pracowników. Kolejnym dokumentem powiconym w peni prawom kobiet jest konwencja o prawach politycznych kobiet, spisana 31 marca 1953 roku w Nowym Jorku, skadajca si z 11 artykuów. Pa stwa-strony zgodnie uznay i zapisay we wstpie do niniejszego traktatu, e „kady czowiek ma prawo do udziau w rzdzeniu swym krajem czy to bezporednio, czy te porednio poprzez swobodnie wybranych przedstawicieli, i e ma prawo do dostpu na zasadach równoci do suby publicznej w swoim kraju”10, jak równie, e zarówno mczyni jak i kobiety maj prawo do „równoci w dziedzinie korzystania z praw politycznych i ich wykonywania”11. W artykuach 1, 2 i 3 zapewniono kobietom prawo do „gosowania we wszelkich wyborach na równych warunkach z mczyznami bez adnej dyskryminacji”12 oraz równy dostp do urzdów i funkcji spoecznych, a take równe prawa w organach wadzy ustawodawczej, wykonawczej, sdowniczej i ochron przed dyskryminacj spoeczn. Konwencja Midzynarodowej Organizacji Pracy w sprawie dyskryminacji w zakresie zatrudnienia i wykonywania zawodu jest kolejnym dokumentem majcym przeciwdziaa dyskryminacji ze wzgldu na pe. Zostaa ona utworzona 25 czerwca 1958 roku w Genewie. W artykule 1 zdefiniowano pojcie dyskryminacji13 w zakresie zatrudnienia lub wykonywania zawodu, a take ustalono ramy

9

„Wyraenia stosuje si do stawek wynagrodzenia, ustalonych bez dyskryminacji opartej na pci” (tame). 10 Konwencja o prawach politycznych kobiet z 31.03.1953, Dz. U. 1955, nr 16, poz. 86. 11 Tame. 12 Tame. 13 „Wszelkie zrónicowanie, wyczenie lub uprzywilejowanie, oparte na rasie, kolorze skóry, pci, religii, pogldach politycznych, pochodzeniu narodowym lub spoecznym, które powoduje zniweczenie lub naruszenie równoci szans lub traktowania w zakresie zatrudnienia lub wykonywania zawodu” – za: Konwencja dotyczca dyskryminacji w zakresie zatrudnienia i wykonywania zawodu z 25.06.1958, Dz. U. 1961, nr 42, poz. 218.

POZYCJA KOBIETY W DOKUMENTACH ONZ

159

poj zatrudnienia i zawodu14. Pa stwa czonkowskie zostay zobowizane na mocy artykuu 2 i 3 niniejszej konwencji do opracowania i prowadzenia polityki krajowej, która zmierza bdzie do likwidacji wszelkich form dyskryminacji w zatrudnieniu oraz do wprowadzenia w ycie zasady równych szans i równego traktowania na rynku i w miejscu pracy. Aby uzyska moliwo zatrudnienia na równych prawach i na równych stanowiskach, konieczne jest take zrównanie dostpu do szkolnictwa. Dlatego 15 grudnia 1960 roku, podczas obrad konferencji generalnej ONZ w Paryu, przyjto konwencj w sprawie zwalczania dyskryminacji w dziedzinie owiaty15. Najwaniejsze postanowienia zawarto w artykuach 1-5 powyszej konwencji. Pa stwa-strony uznay, e aden powód nie usprawiedliwia nierównoci w dostpie do zdobywania i pogbiana wyksztacenia. Równie rónica pci nie moe mie w tym wzgldzie adnego znaczenia. Sygnatariusze zobowizali si zapewni równe moliwoci edukacyjne dla dziewczt i kobiet na caym wiecie. Ponadto, na mocy artykuu 6 pa stwa-strony zobowizay si „w moliwie najwikszym stopniu uwzgldni zalecenia, które Konferencja Generalna Organizacji Narodów Zjednoczonych dla Wychowania, Nauki i Kultury moe przyj, w celach okrelenia rodków walki z rónymi aspektami dyskryminacji w dziedzinie owiaty i rodków do zapewnienia jednakowych moliwoci i jednakowego traktowania w tej dziedzinie”16. W artykule 9 podkrelono, e niedopuszczalne s jakiekolwiek zastrzeenia do treci zawartych w konwencji. Nastpnym dokumentem chronologicznie utworzonym i przedoonym do zatwierdzenia pa stwom czonkowskim ONZ, jest konwencja w sprawie zgody na zawarcie mae stwa, najniszego wieku mae skiego i rejestracji mae stw, która zostaa przyjta 10 grudnia 1962 roku w Nowym Jorku. We wstpie do traktatu przypomniano tre artykuu 16 Powszechnej Deklaracji Praw Czowieka, w którym zapisano, e mae stwo moe zosta zawarte jedynie za obopóln, w peni wiadom zgod obu stron oraz, e akt zawarcia mae stwa musi by zarejestrowany we waciwym urzdzie, aby nie dopuci do narusze prawa. W celu zapewnienia bezpiecze stwa przyszym maonkom wymagane jest powiadomienie opinii publicznej o zbliajcych si zalubinach, aby w razie jakichkolwiek nieprawidowoci z którejkolwiek strony mona byo w odpowiednim czasie zapobiec krzywdzcemu zwizkowi mae skiemu (artyku 1 konwencji). 14

„ Obejmuj dostp do szkolenia zawodowego, do zatrudnienia i do poszczególnych zawodów, jak równie warunki pracy” (tame). 15 Konwencja w sprawie zwalczania dyskryminacji w dziedzinie owiaty z 15.12.1960, Dz. U. 1964, nr 40, poz. 268. 16 Tame.

160

WOJCIECH STANKIEWICZ

Z tego wzgldu sygnatariusze traktatu zobowizali si ustali minimalny wiek zawarcia mae stwa, aby nie dopuci do sytuacji, gdzie dzieci (przewanie dziewczta) zmuszane s wbrew wasnej woli do mae stwa z partnerem wybranym im przez opiekunów17. Znacznie obszerniejsz i peniejsz od pozostaych jest konwencja z 18 grudnia 1979 roku w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet. Dyskryminacj kobiet zdefiniowano jako „wszelkie zrónicowanie, wyczenie lub ograniczenie ze wzgldu na pe, które powoduje lub ma na celu uszczuplenie albo uniemoliwienie kobietom, niezalenie od ich stanu cywilnego, przyznania, realizacji bd korzystania na równi z mczyznami z praw czowieka oraz podstawowych wolnoci z dziedzin ycia politycznego, gospodarczego, spoecznego, kulturalnego, obywatelskiego i innych”18. Konwencja ta jest okrelana mianem Midzynarodowej Karty Praw Kobiet. W zapisach normatywnych zakazano jakiegokolwiek ograniczania, rónicowania czy te wykluczania ze wzgldu na pe, które ma na celu uniewanienie lub umniejszenie praw czowieka i podstawowych wolnoci kobiet. Zapewniono organom pa stwowym moliwo wprowadzania tzw. dyskryminacji pozytywnej, czyli zastosowania tymczasowych rodków specjalnych, skutkujcych przyspieszeniem osignicia faktycznej równoci kobiet i mczyzn. Do jednych z waniejszych zaoe konwencji zaliczono twierdzenie, e obowizki pa stwa w zakresie likwidacji dyskryminacji kobiet dotycz zarówno sfery publicznej, jak i prywatnej. Konwencja jest jednym z dokumentów ONZ-owskich, do zapisów którego pa stwa asygnujce zgosiy najwicej zastrzee – w szczególnoci do artykuów 9, 15 i 16, odnoszcych si do równoci wobec prawa, penej zdolnoci prawnej, równych praw w zakresie obywatelstwa, a take równoci w mae stwie i rodzinie. Komitet ONZ ds. Eliminacji Dyskryminacji Kobiet (Commettee of the Elimination of Discrimination against Woman CEDAW)19 systematycznie sprawuje nadzór nad postpem we wdraaniu postanowie konwencji oraz dokonuje przegldu raportów przedkadanych przez pa stwa strony konwencji. Przyjto take protokó dodatkowy do konwencji, dajcy moliwo wniesienia skargi indywidualnej lub grupowej. Zaoenia zawarte w powyszej konwencji zostay wczeniej zawarte w deklaracji ONZ z 1967 r., zatytuowanej: Deklaracja 17

Konwencja w sprawie zgody na zawarcie mae stwa, najniszego wieku mae skiego i rejestracji mae stw, Dz. U. 1965, nr 9, poz. 53. 18 Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet, Dz. U. 1982, nr 10, poz. 71. 19 Commettee of the Elimination of Discrimination against Woman, http://www.un.org/women watch/daw/cedaw/committee.htm, [13.05.2012].

POZYCJA KOBIETY W DOKUMENTACH ONZ

161

w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet, w której potwierdzono, e dyskryminacja wobec kobiet, odmawiajca im lub ograniczajca ich równe prawa z mczyznami, jest zasadniczo niesprawiedliwa i godzi w ludzk godno. Najbardziej aktualnym dokumentem z zakresu prawodawstwa Narodów Zjednoczonych na rzecz poprawy statusu kobiet jest deklaracja o eliminacji przemocy wobec kobiet z 1993 r. Zdefiniowano w niej przemoc wobec kobiet jako jedn z decydujcych przyczyn, uniemoliwiajcych kobietom pene uczestnictwo w yciu ekonomicznym, politycznym i spoecznym. Przemoc wobec kobiet uznano za przejaw uwarunkowanej historycznie nierównoci kobiet, która jednake stanowi pogwacenie praw czowieka i podstawowych wolnoci przysugujcych kobietom. Ponadto stanowi przeszkod w osigniciu rozwoju i pokoju. W deklaracji podkrelono, e pa stwa zobowizane s do podjcia dziaa zmierzajcych zapobieganiu, ciganiu i karaniu aktów przemocy wobec kobiet, bez wzgldu na to, czy sprawc jest osoba publiczna, czy prywatna. Na mocy tego dokumentu powoana zostaa Specjalna Sprawozdawczyni ds. Przemocy wobec Kobiet (United Nations Special Repporteur on Violence against Women), do której zada naley zbieranie danych i rozdysponowywanie rodków na rzecz walki z przemoc i eliminacji jej przyczyn. 1.1. POZYCJA KOBIET W PROGRAMACH I AGENCJACH WYSPECJALIZOWANYCH ONZ

W zbiorowoci Narodów Zjednoczonych funkcjonuje wiele programów i agend wyspecjalizowanych, podejmujcych dziaania na rzecz równouprawnienia pci. Do najwaniejszych nale: Jednostka Narodów Zjednoczonych ds. Równoci Pci i Uwasnowolnienia Kobiet – ONZ w Kwestii Kobiet (UN Entity for Gender Equality and the Empowerment of Women UN Women), utworzona 2 lipca 2010 roku. Dziaalno rozpocza dopiero w styczniu 2011 roku. Jej celem jest przypieszenie tempa prac dotyczcych spraw kobiet i dziewczt na caym wiecie20.

20

United Nations Entity for Gender Equality and the Empowerment of Women, http://www .unwomen.org/about-us/about-un-women/, [13.05.2012].

162

WOJCIECH STANKIEWICZ

Logo Jednostki Narodów Zjednoczonych ds. Równoci Pci i Uwasnowolnienia Kobiet – ONZ w Kwestii Kobiet (UN Entity for Gender Equality and the Empowerment of Women UN Women). ródo: http://www.unic.un.org.pl/rownouprawnienie/programy_agendy.php

Innym organem ONZ nastawionym na dziaalno dotyczc kobiet, jest Wydzia ONZ ds. Awansu Kobiet (UN Division for the Advancement of WomanDAW). DAW promuje udzia kobiet na równi z mczyznami w aspektach ycia obejmujcych zrównowaony rozwój, pokój i bezpiecze stwo, prawa czowieka czy sprawowanie wadzy. Ponadto peni rol gównego koordynatora oraz róda dziaa ONZ w kwestiach zwizanych z kulturow tosamoci obu pci. Peni równie funkcj sekretariatu czterech konferencji w sprawach kobiet oraz opracowuje raporty i analizy na tematy kluczowe dla walki z dyskryminacj ze wzgldu na pe21.

Logo Wydziau ONZ ds.Awansu Kobiet (UN Division for the Advancement of Woman- DAW) ródo: http://www.unic.un.org.pl/rownouprawnienie/programy_agendy.php

Kolejnym organem dcym do polepszenia statusu kobiet jest Midzynarodowa Organizacja Pracy (International Labour Organization ILO), której jednym z podstawowych celów od momentu powstania s dziaania na rzecz równoci pci w miejscu pracy. ILO dy do tworzenia regulacji prawnych, zapewniajcych rodowisko pracy przyjazne kobietom oraz uwzgldniajce ich obowizki macierzy skie. ILO czynnie podejmuje równie walk z problematyk praw kobiet w miejscu pracy, obejmujc m.in. zagadnienia: molestowania seksualnego w pracy, kobiet na stanowiskach kierowniczych, kobiet w zwizkach zawodowych, kobiet wiejskich w rozwoju maych przedsibiorstw, pracy a macierzy stwa22.

21

Tame. International Labour Organization, http://www.ilo.org/global/about-the-ilo/lang--en/index.htm (dostp:13.05.2012). 22

POZYCJA KOBIETY W DOKUMENTACH ONZ

163

Logo Midzynarodowej Organizacji Pracy (International Labour Organization ILO) ródo: http://www.unic.un.org.pl/rownouprawnienie/programy_agendy.php

Midzynarodowy Instytut Ksztacenia i Bada nad Awansem Kobiet (International Research and Training Institute for the Advancement of Women INSTRAW) udziela pomocy oraz zachca do dziaa w celu osignicia równoci pci. Dziaalno prowadzi poprzez organizowane szkolenia i badania. Wspiera organizacje rzdowe, pozarzdowe oraz midzyrzdowe, zajmujce si problematyk równoci pci. Spenia funkcj centrum informacyjnego w zakresie identyfikowania i znoszenia barier, utrudniajcych realizowanie koncepcji równouprawnienia kobiet we wszystkich wymiarach procesu rozwoju politycznego, spoecznego i ekonomicznego. Stara si uczyni bardziej widocznym wkad kobiet w wiatowy rozwój.

Logo Midzynarodowego Instytutu Ksztacenia i Bada nad Awansem Kobiet (International Research and Training Institute for the Advancement of Women INSTRAW) ródo: http://www.unic.un.org.pl/rownouprawnienie/programy_agendy.php

Kolejnym organem wspierajcym rozwój równouprawnienia jest Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych ds. Praw Czowieka (United Nations High Commissioner for Human Rights UNHCHR). Do obszarów jego szczególnych zainteresowa nale: przemoc wobec kobiet, dyskryminacja rasowa ze wzgldu na pe, handel kobietami, prawa reprodukcyjne kobiet, problem HIV/AIDS wród kobiet, tradycje i praktyki kulturowe (np. okaleczanie e skich narzdów pciowych)23.

23

P. Rohleder, HIV/AIDS in South Africa: 25 years on psychosocial perspectives, New York: Springer 2009, s. 21-66; United Nations Human Rights, http://www.ohchr.org/EN/HRBodies /Pages/HumanRightsBodies.aspx (dostp: 13.05.2012).

164

WOJCIECH STANKIEWICZ

Logo Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Praw Czowieka (United Nations High Commissioner for Human Rights UNHCHR) ródo: http://www.unic.un.org.pl/rownouprawnienie/programy_agendy.php

Ostatni z wymienionych jednostek, co nie oznacza, e najmniej wspierajc kobiety, jest Fundusz Narodów Zjednoczonych na Rzecz Kobiet (United Nations Development Fund for Women UNIFEM). Promuje midzy innymi prawa kobiet jako prawa czowieka, udzia kobiet w yciu politycznym oraz ich bezpiecze stwo ekonomiczne24. Poprzez udzielanie finansowej pomocy na rzecz kobiet oraz wywieranie nacisków na decydentów politycznych stara si doprowadzi do wzmocnienia dziaalnoci istniejcych na wiecie organizacji kobiecych.

Logo Funduszu Narodów Zjednoczonych na Rzecz Kobiet (United Nations Development Fund for Women UNIFEM) ródo: http://www.unic.un.org.pl/rownouprawnienie/programy_agendy.php

Niezmiernie wanym elementem walki o prawa kobiet s ciaa midzyrzdowe i traktatowe ONZ. W chwili obecnej funkcjonuje kilka takich organów. Jednym z nich jest powoana w 1946 roku Komisja Statusu Kobiet (Commission on the Status of Women CSW), która jest jedn z komisji funkcjonalnych Rady Gospodarczej i Spoecznej. Jej zadaniem jest zbieranie informacji oraz przygotowywanie rekomendacji i raportów na temat praw kobiet politycznych, ekonomicznych, obywatelskich, socjalnych i edukacyjnych. Komisja, pocztkowo skadajca si z 15 czonków, obecnie liczy 45 czonków, wybieranych na 4 lata przez Rad Gospodarcz i Spoeczn wedug nastpujcego klucza geograficznego: Afryka – 13 czonków, Azja – 11, Ameryka aci ska – 9, Europa Wschod24

Orodek informacji ONZ w Warszawie, http://www.unic.un.org.pl/rownouprawnienie/pro gramy_agendy.php (dostp: 08.04.2012).

POZYCJA KOBIETY W DOKUMENTACH ONZ

165

nia – 4, Europa Zachodnia i inne kraje – 8. Drugim organem jest Komitet ds. Eliminacji Dyskryminacji Kobiet (Committee on the Elimination of Discrimination against Women CEDAW). Jest to organ ekspercki, skadajcy si z 23 ekspertek i ekspertów pochodzcych z caego wiata. Jego zdaniem jest obserwacja postpu w kwestiach równouprawnienia kobiet, jaki dokona si w pa stwach, które s stronami konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet z 1979 roku. Najbardziej znanym z organów jest Zgromadzenie Ogólne (General Assembly GA), bdce najwyszym organem midzyrzdowym Narodów Zjednoczonych. ZO jest gównym ciaem tworzcym polityk ONZ i oceniajcym dziaania zwizane z procesem wdraania kolejnych postanowie organizacji25.

2. AKTUALNA POZYCJA KOBIET NA WIECIE

Kade pa stwo i kada spoeczno posiada wasne tradycje i obyczaje. W znacznej mierze zostaj one obecnie zatracane na rzecz kultury globalnej, ujednolicajcej wszelkie przejawy odrbnoci. Jednak w wielu spoecznociach wci pozostaj ywe relikty przeszoci, które wywieraj, midzy innymi, ogromny wpyw na stosunek ludnoci do kobiet. Jednym z regionów wiata, który jednoczenie rozwija si w wielu dziedzinach i trwa przy tradycjach przeszoci, jest Afryka. Jak wskazuje Alicja Wrzesi ska w pracy na temat kobiet w rejonie Demokratycznej Republiki Konga, „proces modernizacji dokonuje licznych przeksztace w afryka skim yciu. […] Coraz liczniejsze organizacje i stowarzyszenia kobiece stanowi forum wystpie kobiet o ich prawa i o udzia w rozwoju26”. Kobiety zauwaaj, e ich pozycja w spoecze stwie jest nisza ni pozycja mczyzn; s dyskryminowane w rónych dziedzinach ycia i stopniowo zaczynaj walk o wasne prawa. W tym wypadku nisza pozycja wynika z tradycyjnego umiejscowienia w spoecze stwie kobiety, która wczenie wydawana bya za m, za narzuconego jej odgórnie mczyzn, którego niejednokrotnie po raz pierwszy spotykaa w dniu lubu. Ponadto wci istnieje zwyczaj pobierania opaty za on, zwany „kupowaniem ony” lub „cen za on”, a take do specyficzne dziedziczenie wdów po zmarym bracie. Afrykanka postrzegana jest 25

Orodek informacji ONZ w Warszawie, http://www.unic.un.org.pl/rownouprawnienie/ciala_ mit.php (dostp: 08.04.2012). 26 A. W r z e s i s k a, Kobieta Afryki Czarnej- dziedzictwo i tera niejszo, [w:] By kobiet w Oriencie, red. D. Chmielewska, B. Grabowska, E. Machut-Mendecka, Warszawa: Dialog 2001, s. 135-138.

166

WOJCIECH STANKIEWICZ

w roli kobiety kupowanej, przeznaczonej do roli rodzicielki, ony, gospodyni i siy roboczej, pracujcej na rzecz ma. Powysze zjawiska kulturowe wiadcz o silnym podporzdkowaniu kobiety mczynie. Innym przykadam trudnoci, które w codziennym yciu napotykaj wspóczesne kobiety afryka skie, jest brak równoci na rynku pracy oraz uzyskiwanie duo niszej pacy za wykonywan prac, ni gdyby wykona j mczyzna. Aby jednak moliwe byo omawianie kwestii zatrudnienia naley zwróci uwag na dostp do nauki i moliwo podnoszenia kwalifikacji przyszych pracowników. W wielu krajach kobiety maj zdecydowanie trudniejszy dostp do edukacji ni mczyni. Wynika to ze zwyczajowego podejcia do obu pci, wedle którego mczyzna posiada znacznie wiksz swobod osobist oraz swobod w oddalaniu si od domu i wioski. Istot panujcej w Afryce ideologii jest spoeczna niszo kobiety w porównaniu z pozycj mczyzny. Ograniczona zasadami panujcymi w spoecznoci kobieta nie ma prawa nadmiernie oddala si od miejsca zamieszkania, a w zwizku z tym, nie moe uda si do szkoy umiejscowionej poza wiosk27. Nieco atwiejsz sytuacj maj kobiety zamieszkujce regiony miejskie lub posiadajce zamonych rodziców. Dzieci z biednych rodzin przewanie nie maj szansy na uzyskanie wyksztacenia, gdy musz pracowa na utrzymanie swoje i rodziny. W niektórych okolicznociach rodzina pomimo nienajlepszej sytuacji finansowej wysya do szkoy jedno czy dwoje dzieci, jednake w przewaajcej mierze s to chopcy (gdy po uzyskaniu wyksztacenia mog podj prac lepiej patn i przyczyni si do poprawienia sytuacji materialnej rodziny). Jak wynika z danych przedstawionych przez Polsk Akcj Humanitarn, na wiecie okoo 72 miliony dzieci w wieku szkolnym nie uczszcza do szkoy podstawowej. 96% sporód nich yje w krajach rozwijajcych si, a blisko 50% zamieszkuje kraje Afryki Subsaharyjskiej. W skali wiata a 55% dzieci nieuczszczajcych do szkoy stanowi dziewczynki. Przykadowo w Nigerii dwie trzecie dziewczynek nie rozpoczyna nawet nauki podstawowej, nie wspominajc o wyksztaceniu rednim lub wyszym28. Mimo e obecnie odnotowuje si powolny, acz stay wzrost dostpu dzieci i modziey do edukacji, wci stanowi on ogromy problem w krajach Afryki Subsaharyjskiej, pa stwach arabskich oraz Azji Poudniowej i Wschodniej. Zapewnienie do 2015 roku dostpu do bezpatnej nauki wszystkim dzieciom na 27

B. L o p i, Beyond inequalities: women in southern Africa: a profile on the situation of women in southern Africa, Harare, Zimbabwe: Southern African Research and Documentation Centre, Women in Development Southern Africa Awareness Programme 2008, s. 203- 234. 28 Polska Akcja Humanitarna, http://www.pah.org.pl/akcjaedukacja,296,akcjaedukacja_teksty. html (dostp: 30.04.2012).

POZYCJA KOBIETY W DOKUMENTACH ONZ

167

wiecie, a w szczególnoci pochodzcym z biednych rodzin, jest jednym z celów podjtych przez ONZ w ramach Milenijnych Celów Rozwoju (Millenium Development Goals). Kolejnym celem jest osignicie 50% poprawy w stosunku do obecnego stanu rzeczy, w kwestii pimiennictwa wród ludzi dorosych, a w szczególnoci kobiet. Stanowi to nawet wikszy problem ni zapewnianie wyksztacenia dzieciom. Poprawa, cho odnotowywana, jest bardzo niewielka. Szacuje si, e w 2008 roku 774 miliony dorosych nie posiadao podstawowej zdolnoci samodzielnego pisania i czytania, z czego 64% stanowiy kobiety29. Do zagadnie spoecznych zalicza si nastpny z problemów, usytuowany gównie w pa stwach poudniowej Sahary, a take w niewielkiej iloci w pa stwach Maghrebu30. Okaleczanie genitaliów kobiet (female genital mutilation

FGM), praktykowane obecnie w dwudziestu omiu krajach afryka skich, stwarza powane zagroenie dla zdrowia i ycia dziewczt. Pa stwem o najbardziej rozpowszechnionym FGM jest Burkina Faso. Dwie trzecie kobiet mieszkajcych w tym kraju zostao poddanych brutalnemu zabiegowi ze wzgldu na panujce obyczaje. Od wielu lat trwa propagandowa walka, skierowana przeciwko zjawisku, jednak pierwsza osoba oskarona i osdzona za rytualne okaleczanie dziewczt zostaa skazana dopiero w marcu 1996 roku. Dziki temu wyrokowi, oraz kolejnym, zapocztkowana zostaa stopniowa walka z FGM. Niestety, liczba ofiar w pozostaych krajach wci jest znaczna. W Somalii wynosi ona ok. 96%, take w Gwinei i Erytrei przekracza próg 90%. W Sudanie dosiga 89% kobiet, a w Afryce rodkowej ok. 40%. Najlepsz ocen w zestawieniu zdobya Demokratyczna Republika Konga, gdzie FGM dotyka jedynie 5% kobiet. Obecnie we wszystkich krajach praktykujcych rytua trwa zacita walka skierowana przeciwko FGM. Istnieje dua szansa, e zapoznane z konsekwencjami ingerowania w fizjonomi kobiety rodowisko afryka skie stopniowo zaniecha prowadzonych praktyk, szczególnie jeli zostan ustanowione odpowiednie prawa, zabraniajce rytualnego okaleczania kobiecych narzdów pciowych31.

29

EFA Global Monitoring Report 2008. Education for all by 2015. Will we make it?, http://unesdoc.unesco.org/images/0015/001547/154743e.pdf str. 47 (dostp: 30.04.2012). 30 Muzuma ska nazwa krajów pónocno-zachodniej Afryki, funkcjonujca od redniowiecza, obejmuje gównie Maroko, Algieri i Tunezj. Czasami zalicza si do niej take Mauretani, Sahar Zach. i Libi. 31 S. B i e s s i s, Prawa cywilne kobiet w Afryce subsaharyjskiej i w wiecie arabskim, [w:] Czarna ksiga kobiet, red. Ch. Ockrent, Pozna : W.A.B. 2007, s. 248.

168

WOJCIECH STANKIEWICZ

W minionych tygodniach w mediach wiele razy mówiono o sytuacji politycznej w krajach afryka skich32. Przewrót, którego dokonaa ludno egipska, zapocztkowa fal podobnych reakcji w krajach ssiednich. Walka z wieloletnim prezydentem Egiptu – Hosni Mubarakiem33, daa szans egipskim kobietom na osignicie równoci z mczyznami. Pierwszy raz w historii krajów arabskich kobiety otwarcie stany do walki razem z mczyznami. Na co dzie ukryte w domach, ubrane w stroje zakrywajce cae ciao, nie majce moliwoci w peni samodzielnie decydowa o wasnym losie, w czasie rewolucji przebyway w gronie obcych osób na placu Tahrir w Kairze. Publicznie przemawiay, karmiy dzieci piersi i spay na karimatach obok mczyzn, co wiadczyo o rewolucji nie tylko politycznej ale równie spoecznej. Arabskie feministki postrzegay odsunicie Mubaraka od wadzy jako element sucy unowoczenieniu podejcia do tematu równoci pci. Jak pisze jedna z aktywnych dziaaczek stowarzyszenia Alliance for Arab Women, Fatma Chafadi, w artykule – manifecie opublikowanym w tygodniku „Al-Ahram”: „Skorumpowany reim uywa religii, kultury i tradycji, aby uzasadni surowe podziay pciowe i spycha nas [kobiety] na boczny tor”34. Kobiety biorce aktywny udzia w walce przeciw reimowi nie postrzegaj swej roli jako zako czonej. W dalszym cigu pragn wywiera realny wpyw na polityk pa stwa, poniewa maj pen wiadomo wasnej siy i moliwoci. Jak powiedziaa jedna z aktywistek Wahiba Seleh: „Udowodniymy sobie i mczyznom, e jestemy silne, e w gruncie rzeczy nie ma midzy nami rónic”35. Pomimo tego, po upadku dyktatora, adna z kobiet nie zostaa zaproszona do pomocy w tworzeniu nowej wadzy pa stwowej, w skutek czego Nawal Al-Sadawi, zwana pierwsz dam egipskiego feminizmu zorganizowaa Uni Egipskich Kobiet, w skad której wchodz zarówno kobiety jak i mczyni. Celem organizacji jest podtrzymywanie nawizanego w czasie rewolucji porozumienia midzy pci msk i e sk oraz zapewnienie kobietom realnego wpywu na now polityk pa stwa36. Równie drastyczne przypadki amania praw kobiet regularnie odnotowywane s w Jordanii (a take najsabiej rozwinitych krajach rodkowego Wschodu,

32

A.M. T r i p p, African women's movements: transforming political landscapes, Cambridge, New York: Cambridge University Press 2009, s. 99-125. 33 Muhammad Hosni Sayyid Mubarak – prezydent Egiptu od 14.10.1981 do 11.02.2011, wczeniej oficer w lotnictwie egipskim i wiceprezydent. 34 A. K r z e m i s k a, Zerwa bransolety!, „Polityka” z 26 III 2011, nr 13, s. 59-61. 35 Tame. 36 Tame.

POZYCJA KOBIETY W DOKUMENTACH ONZ

169

Afryki Pónocnej, Azji Centralnej i Ameryki aci skiej)37. Cyklicznie, co najmniej 25 niewinnym kobietom odbierane jest ycie w ramach tzw. obrony honoru, bdcej przykadem tragicznej praktyki, na któr trwa milczce przyzwolenie lokalnej spoecznoci. Wedug statystyk, znaczn liczb kobiet zamordowanych w imi honoru stanowi nastolatki. Ich ciaa chowane s przewanie w nieoznakowanych grobach, tak wic bezczeszczone s nawet po mierci. Przykadem zbrodni w obronie honoru jest tragiczny los 16-letniej dziewczyny, któr systematycznie gwaci starszy brat. Gdy nastolatka zasza w ci, rodzina zmusia j do usunicia dziecka, a nastpnie wydaa si za m za czowieka starszego o 50 lat. Pó roku póniej mczyzna wystpi o rozwód. Rodzina oskarya dziewczyn o splamienie honoru i zamordowaa j. Zbrodni zarzucan nastolatce byo to, e zostaa zgwacona przez wasnego brata. Cakowicie nie ze swojej winy stracia ycie, pozbawiona wszelkich praw do obrony. Rodzina dziewczyny nie poniosa adnych konsekwencji swoich czynów. Zjawisko wymierzania sprawiedliwoci w drodze samosdów wynika z tradycji i jest przez ni usankcjonowane. Rodzina moe zdecydowa o mierci dziewczyny jeli ta, np. zostanie przyapana na rozmowie z nieznajomym mczyzn czy te umówi si na spotkanie bez pozwolenia opiekuna. Samosdy uwaanie s powszechnie za konieczno w sytuacji, gdy dziewczyna dopuci si stosunku przedmae skiego lub zajdzie w ci, nie bdc kobiet zamn. To prawo jest powszechne stosowane, szczególnie wród najbiedniejszych i najmniej wyksztaconych spoecznoci plemiennych krajów muzuma skich38. Jednym z najbardziej drastycznych przykadów nierównoci kobiet i mczyzn jest spoeczno muzuma ska, w której dopuszczane jest umiercanie osób nie przestrzegajcych prawa religijnego, bd zwyczajowego, przez ukamienowanie. W wikszoci przypadków kara spotyka kobiety, które zostay oskarone o cudzoóstwo. W analogicznej sytuacji mczyzna przewanie zostanie jedynie ukarany chost. Wród wyznawców islamu panuje przekonanie, e kobieta winna jest cakowite posusze stwo ojcu oraz bratu, a po lubie take mowi. Musi ona wypenia jego polecenia i, wedug Koranu, jest zobowizana do zaspokajania seksualnych potrzeb ma w wyznaczonym przez niego momencie, przez co naj37

Women's rights in the Middle East and North Africa: citizenship and justice, red. S. Nazir, L. Tomppert, New York: Rowman & Littlefield 2005, s. 94; S. K e l l y, J. B r e s l i n, Women's rights in the Middle East and North Africa: progress amid resistance, New York Rowman & Littlefield Publishers 2010, s. 211-233. 38 Sz. M a t t a r, Rana Husajni – dziennikarka przerywa milczenie, [w:] Czarna ksiga kobiet…, s. 87-88; E. G ó r e c k a, Znaczenie honoru kobiety w opinii wspóczesnego spoeczestwa jordaskiego, ód: Ibidem 2009, s. 52-56.

170

WOJCIECH STANKIEWICZ

mniej 50 lat. W sytuacji idealnej bdzie ona sama zachcaa ma do stosunku, aby uly jego seksualnoci oraz udawaa zawsze chtn i gotow do poycia z mem. Gdy ona nie spenia oczekiwa seksualnych ma, moe on wystpi o rozwód lub zdradzi j z inn kobiet. W takiej sytuacji od ony oczekuje si, e wemie win za zdrad ma na siebie i wasn powcigliwo w sprawach cielesnych, co sko czy si dla mczyzny jedynie kar chosty. Jeli natomiast ona nie przyzna si, e to z jej winy mczyzna dopuci si zdrady, zostanie wyklta przez najblisze otoczenie. Sytuacja kochanki jest bez wtpienia gorsza. Zostanie ona najprawdopodobniej ukamienowana, gdy dopucia si pozamae skiego stosunku i staa si nieczysta, a w konsekwencji splamia honor kobiety muzumanki. Zrónicowanie w ponoszeniu kary za analogiczny czyn wynika z porzdku patriarchalnego i dominacji mczyzn w spoecze stwie muzuma skim, a stan ten argumentowany jest wersetami Koranu39. Sam rytua kamienowania odbywa si wedug cile okrelonych zasad, które stanowi nawet o wielkoci kamieni: „kamienie uyte do wykonania wyroku mierci nie powinny by zbyt due, by skazany nie umar po jednym lub dwóch ciosach; nie powinny równie by tak mae by nie mona ich nazwa kamieniami”40. Celem egzekucji przez ukamienowanie jest zadanie jak najwikszego bólu przed mierci. Istnieje równie rozrónienie w wykonywaniu ukamienowania pomidzy karaniem kobiety a mczyzny. Jeli zdarzy si, e mczyzna skazany zostanie na ukamienowanie, co jest sytuacj niezwykle rzadk, zakopuje si go w piasku do pasa. Kobiet natomiast zakopuje si w ziemi a po piersi, nie ma wic ona praktycznie adnych szans na ucieczk przed rzucanymi w jej stron kamieniami. Ucieczka skazanego jest jedynym moliwym warunkiem zaniechania kary. Znanym przykadem skazania na ukamienowanie bya sprawa trzynastoletniej Dili Izadi z 2004 roku. Sprawa wywoaa ogromne oburzenie wród obro ców praw czowieka, zarówno w Iranie, jak i na caym wiecie. Kara bya zasdzona dziewczynce, poniewa utrzymywaa ona pozamae skie stosunki pciowe ze swym o 2 lata starszym bratem. Chopiec za popeniony czyn otrzyma 150 batów. Dziewczynka oczekiwaa na wyrok w wizieniu w Kurdystanie, gdzie urodzia bratu dziecko. Ostatecznie presja ze strony spoecznoci zarówno midzynarodowej, jak i ira skiej, wywierana na wadze ira skie, doprowadzia do uwol-

39

J. K. K i r u k i, Women's liberation: a paradigm shift for development, Eldoret: AMECEA Gaba Publications 2010, s. 165 -187. 40 A. K i a n - T h i e b a u t, mier przez ukamienowanie – przypadek iraski, [w:] Czarna ksiga kobiet…, s. 108.

POZYCJA KOBIETY W DOKUMENTACH ONZ

171

nienia oskaronych. Jest to jednake jeden z niewielu przypadków, gdy udao si osign powyszy skutek41. Sytuacja muzumanek w Indiach, podobnie jak w innych pa stwach, w których dominujc religi jest islam, równie pozostaje pod wpywem patriarchalnych stosunków damsko mskich42. W pa stwie tym funkcjonuje wiele lokalnych praw, w których uregulowano wszelkie kwestie dotyczce mae stwa, rozwodu, alimentów, adopcji, spadku i dziedziczenia. Wynikaj one z zasad religijnych oraz odziedziczonych po przodkach praktyk kulturowych, tkwicych bardzo gboko w podou spoeczno-ekonomicznym danej spoecznoci. Jednym z przykadów zasdzenia jawnie niesprawiedliwego wyroku, zdecydowanie na niekorzy kobiety, bya sprawa mieszkanki wioski Charthawal Imrany. Kobieta, bdca matk piciorga dzieci, zostaa wykorzystana seksualnie przez wasnego tecia. Imrana oskarya mczyzn o gwat. W wyniku procesu duchowni, penicy funkcj sdziów w spoecznoci, wydali decyzj z moc prawn (tzw. fatw), skazujc Imran na mae stwo z gwacicielem. Wyrok wzbudzi wiele kontrowersji, jednak w wietle hinduskiego prawa by cakowicie prawomocny. Od tego momentu Imrana zostaa on wasnego tecia, a jej poprzedni m (z którym miaa 5 dzieci) sta si dla niej w wietle prawa synem43. Kobiety z biedniejszych terenów czsto staj si ofiarami przemocy seksualnej ze strony najbliszej rodziny. Takie sytuacje, gdy zostan ujawnione, s przewanie rozstrzygane na niekorzy skrzywdzonych kobiet, tak wic mao która pokrzywdzona decyduje si na dochodzenie swoich praw. Ponadto kobiety obawiaj si skala honor rodziny, gdy wówczas zostan napitnowane przez lokaln spoeczno. Aby ocali honor rodziny i nie nabawi si wikszych problemów, wybieraj czsto trudn drog cierpienia w milczeniu44. Pa stwa arabskie s zdecydowanie najmniej pozytywnie nastawione w stron procederu zrównania pozycji kobiet i mczyzn. Uwarunkowanie to wynika gównie z czynników tradycyjno-religijnych. Status prawny kobiet róni si w pa stwach muzuma skich gównie ze wzgldu na rónorodn interpretacj zapisów Koranu, jednake we wszystkich pa stwach arabskich prawo kodyfikuje podrzdn pozycj kobiet. Jednym z pa stw, gdzie los kobiet powszechnie uznaje

41

Tame, s. 99-107. R. M e a r n s, Access to land in rural India: policy issues and options, Washington: World Bank, South Asia Region, Rural Development Sector Unit 1999, s. 278-283. 43 S. K h a n, Imrana, czyli o bezpieczestwie muzumanek w Indiach, [w:] Czarna ksiga kobiet…, s. 112-120. 44 G ó r e c k a, dz. cyt., s. 39-40. 42

172

WOJCIECH STANKIEWICZ

si za najgorszy na wiecie, jest Arabia Saudyjska, pozostajca krajem gboko konserwatywnym religijnie45. Uwarunkowaniami religijnymi zasaniaj si w prawodawstwie wszystkie pa stwa arabskie. Jednym z najbardziej znanych przykadów w tej kwestii jest ratyfikacja Konwencji narodów zjednoczonych w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet. Jak dotd ratyfikowana zostaa przez wszystkie pa stwa arabskie, wikszo jednak obwarowaa j licznymi zastrzeeniami. Arabia Saudyjska sporzdzia ca list punktów niezgodnych z wasnym prawem religijnym, wskutek czego, pomimo formalnego przyjcia konwencji, uniewaniono wszystkie podstawowe jej zaoenia, powodujc w konsekwencji cakowite znieksztacenie gównych zaoe i caociowego sensu dokumentu. Poza Arabi Saudyjsk, take kilka innych krajów zgosio zastrzeenia do traktatu z punktu widzenia prawa religijnego. S to Bahrajn, Egipt, Irak, Kuwejt, Maroko i Syria46. Nie tylko muzumanki borykaj si z problemem jawnej dyskryminacji. Podobna sytuacja wystpuje w krajach azjatyckich47. Przykadem kultywowania do dziwnej tradycji jest rytua porywania ony, wci aktualny w Kirgistanie. W wyniku tego zwyczaju, czsto uwaanego przez badaczy za przeytek, zawieranych jest w Kirgizji obecnie okoo 30% mae stw. W 19% przypadków porywacz by dla kobiety czowiekiem zupenie obcym, widzianym niejednokrotnie po raz pierwszy w yciu. Jeszcze dziwniejszy jest fakt, e mimo i 75% porwa odbywa si wbrew woli kobiety, a 54% mczyzn deklaruje mio wobec porwanej. Porywaczy kochao za zaledwie 28% kobiet. W wiadomoci kirgiskiej istnieje gboko zakorzenione przekonanie, e porwania zawsze byy elementem ich kultury. Przewiadczenie o naturalnoci takiego porzdku rzeczy jest usprawiedliwiane przez kirgisk ludno i czyni oczywistymi relacje wadzy mczyzny nad kobiet, wytwarzajce si na skutek porwania. Dziwi moe jednak fakt, e skoro czasy si zmieniy i kobiety maj wiadomo wasnej niezalenoci, nie buntuj si przeciw praktykom tak jawnie naruszajcym ich prawa. Zrozumienie tego faktu ley jednak równie w wychowaniu i przynalenoci kulturowej. „Moda kobieta winna jest szacunek starszym. Dlatego wanie, gdy okazuje si, e porwan trudno przekona, do akcji przystpuj najstarsi48” z rodziny porywacza. Strasz kobiet kltw i rzeczywicie j na ni rzucaj, jeli uda jej si uciec 45

F. B a n d a, Women, law and human rights: an African perspective, Oxford: Hart Publishing 2005, s. 146-167. 46 B e s s i s, dz. cyt., s. 233-238. 47 N. O i s h i, Women in motion: globalization, state policies, and labor migration in Asia, Stanford: Stanford University Press 2005, s. 146. 48 J. M r o c z k o w s k a, Kryzysowe narzeczone, „Forum Akademickie” 2008, nr 6, s. 33 - 35.

POZYCJA KOBIETY W DOKUMENTACH ONZ

173

z domu przymusowego narzeczonego. „Ale szacunek naley okazywa przede wszystkim swoim rodzicom; najgorsze co dziewczyna moe zrobi, to przynie sobie i im wstyd”49. Dziewczyna, choby pozostaa dziewic, jeli spdzi noc pod dachem pana modego, zostaje automatycznie postrzegana jako „kobieta, która bya ju z mczyzn”50 i nawet jeli wówczas rodzice zgodz si na jej powrót do domu, szanse na zampójcie malej dla niej niemal do zera. Z tego powodu jedynym ratunkiem dla porwanej dziewczyny jest ucieczka z domu pana modego przed zapadniciem zmierzchu lub wyraenie zgody na lub. W 2000 roku ONZ oszacowao przyblione liczby wice si z handlem ywym towarem i profitami pyncymi z tej dziaalnoci. Z danych zaprezentowanych przez organizacj wynika, e handel ludmi dotyka kadego roku okoo 4 miliony osób i przynosi zyski w granicach od 5 do 7 miliardów dolarów ameryka skich. Jeszcze gorzej rysuje si sytuacja przedstawiona w wynikach bada OBWE z 2002 roku, gdzie zyski szacuje si od 7 do 12 miliardów dolarów. Ogromna liczba 33 milionów ofiar handlu ludmi w celu prostytucji zostaa odnotowana w Azji Poudniowo – Wschodniej. Europol natomiast wskazuje, e 500 tysicy ofiar wysanych zostao do krajów Unii Europejskiej, uwaanych powszechnie za demokratyczne i praworzdne. Handel ywym towarem i zjawisko prostytucji na tak szerok skal stanowi jeden z podstawowych filarów nierównoci pci i wiadcz o gboko zakorzenionym w umysach ludzkich podejciu do kobiety jako przedmiotu seksualnego, majcego suy zaspokojeniu doranych potrzeb cielesnych mczyzny. W takim kontekcie kobieta zostaa sprowadzona do przedmiotu seksualnego, pozbawionego woli i moliwoci samodzielnego decydowania o swojej seksualnoci. Handlarze ywym towarem zaczli wykorzystywa feministyczne hasa goszce „moje ciao naley do mnie” dla partykularnych celów. Zmuszajc wykorzystywane przez siebie kobiety do gonego i oficjalnego wykrzykiwania tych hase, co miaoby wiadczy, jakoby z wasnej woli poddaway si prostytucji. Znane s przypadki kobiet, które po latach przyznaway si, e kamay, poniewa byy zastraszone51. W ko cu lat 90. pa stwa azjatyckie proponoway legalizacj przemysu seksualnego w celu czerpania korzyci materialnych z jego opodatkowania. W 1998 49

Tame. Tame. 51 O. V a l l e t, Kobieta i religie, [w:] Czarna ksiga kobiet…, s. 383-403; T. S r o g o sz, Wymiar ludzki handlu kobietami z perspektywy prawa midzynarodowego, [w:] Oczekiwania kobiet i wobec kobiet, red. B. Ponka-Syroka, J. Radziszewska, A. Szlagowska, Warszawa: DiG 2007, s. 191-201. 50

174

WOJCIECH STANKIEWICZ

roku Midzynarodowa Organizacja Pracy (International Labour Organization – ILO, w Polsce MOP) opublikowaa raport, w którym zalecano pragmatyczne podejcie do problemu prostytucji, aby móc dochody z tej rentownej dziaalnoci doczy do krajowego PKB. Liberalizacja podejcia do problemu skutkowaa sytuacj, w której azjatycki oddzia wiatowej Organizacji Zdrowia (World Health Organization – WHO) w 2001 roku zaproponowa legalizacj prostytucji. Kraje, które przyczyy si wówczas do zaproponowanej polityki zmusiy prostytutki do rejestracji oraz okresowych bada . Na otwie na przykad prostytutki zostay wyposaone w specjalne karty rejestrujce ich aktywno zawodow oraz stan sanitarny. Podjte dziaania w aden sposób nie poprawiy sytuacji kobiet prostytutek. Wydaje si wic, e dopóki bdzie istnia popyt na tego rodzaju usugi, dopóty znajd si ludzie, którzy spróbuj na nim zyska bez wzgldu na koszty (ponoszone w tym wypadku przez wykorzystywane kobiety). Jednym z kontrowersyjnych praw przyznanych kobietom, jest prawo do usunicia wczesnej ciy. Aborcja, dozwolona jest obecnie w znacznej czci pa stw, midzy innymi w USA, Wielkiej Brytanii, Albanii, Japonii, Hiszpanii, Niemczech, Woszech, Austrii, Chinach, otwie, Kanadzie czy Finlandii. Stosunkowo od niedawna zabieg moe by równie legalnie wykonywany we Francji. Jak si jednak okazuje nie kady ginekolog jest chtny do wykonywania zabiegów. Cz lekarzy zmuszanych do przeprowadzenia zabiegu usuwania ciy mci si na pacjentkach. Przeprowadzaj oni operacj na ywo, bez jakiegokolwiek znieczulenia. W telewizji francuskiej pojawia si w ubiegym roku 25-letnia mieszkanka Parya, która w ten wanie sposób ukarana zostaa przez lekarza za konieczno wykonania zabiegu52. Kolejn kwesti wiadczc o braku równoci pci jest system rónych pac za t sam prac. Unia Europejska ju od ponad 50 lat dy do zapewnienia równych praw mczyznom i kobietom we wszystkich sferach ycia, jednak kraje Europy wci nie zrealizoway w peni tych planów. Pomimo istnienia ONZ-owskiej Konwencji Wspólnota Europejska w 1957 roku przyja wasny dokument popierajcy równo pci, zwany Traktatem Rzymskim. W jego treci znalaz si zapis, e wszystkie dziaania Wspólnoty podejmowane s w celu zniesienia wszelkich nierównoci oraz wspierania równoci kobiet i mczyzn. W artykule 141 traktatu potwierdzono zasad równoci wynagrodze dla pracowników „pci mskiej i e skiej” za tak sam prac lub prac o tej samej wartoci53. W wietle tego zapisu pa stwa czonkowskie uprawnione zostay do tzw. dyskryminacji pozytyw52

S. L a m b e r t, Cicha ofensywa przeciw prawom kobiet, „Le Monde Diplomatique” 2010, nr 3, s.24. 53 Traktat Ustanawiajcy Wspólnot Europejsk, Dz. U. 2004, nr 90, poz. 864.

POZYCJA KOBIETY W DOKUMENTACH ONZ

175

nej, czyli podejmowania rodków sucych wyrównaniu sytuacji pci niedostatecznie reprezentowanej na rynku pracy, a nawet do przyznawania przywilejów w celu poprawy sytuacji zawodowej danej pci. 2.1 POZYCJA KOBIET W PRAWIE UNII EUROPEJSKIEJ

Od momentu podpisania Traktatu Rzymskiego Wspólnota przyja szereg dyrektyw dotyczcych równych praw kobiet i mczyzn. Dyrektywy s wice dla pa stw czonkowskich UE, co oznacza, e pa stwa s zobowizane do wdroenia ich norm do prawa krajowego. Jedna z takich dyrektyw suya wprowadzeniu w ycie zasady równego traktowania kobiet i mczyzn w zakresie dostpu do zatrudnienia, ksztacenia i awansu zawodowego oraz warunków pracy54. Zgodnie z zapisami podanej dyrektywy zasada równego traktowania oznaczaa brak dyskryminacji ze wzgldu na pe, w szczególnoci przez odniesienie si do stanu cywilnego lub rodzinnego. Zakaz dyskryminacji obejmowa sposób selekcji pracowników, dostpu do wszystkich prac lub stanowisk, niezalenie od sektora czy gazi dziaania, oraz do wszystkich poziomów hierarchii zawodowej, a take ksztacenia zawodowego, warunków pracy i moliwoci wypowiedzenia W innej wanej dyrektywie55 zawarto przepisy dotyczce wprowadzania w ycie zasady jednakowego traktowania w dostpie do zatrudnienia, w konsekwencji równie awansu zawodowego oraz szkolenia, a take warunków pracy, w szczególnoci wynagrodzenia oraz systemów zabezpieczenia spoecznego pracowników. W dyrektywie zawarto szereg definicji dotyczcych rónych form dyskryminacji, tj. dyskryminacje bezporedni, poredni oraz molestowanie seksualne56 Pozycja kobiety w wiecie biznesu wydaje si silnie ugruntowana i obwarowana licznymi przepisami, jednak w wielu krajach wci istnieje dua rozbieno midzy teori i praktyk. Jednym z takich krajów jest Polska. Konieczno implementacji dyrektyw europejskich bya jednym z podstawowych argumentów na rzecz podjcia prac nad ustaw o równym statusie kobiet i mczyzn. Do 2008 roku czterokrotnie starano si uchwali ustaw, niestety bezskutecznie. Zdzisawa Janowska, autorka ostatniego projektu ustawy, pisze, e „prace w Sejmie trway

54

Dyrektywa Rady Europejskiej, numer 76/207/EWG. Dyrektywa Rady Europejskiej, numer 2006/54/WE. 56 M. K i n s t l e r, Równouprawnienie kobiet i mczyzn w Unii Europejskiej w dziedzinie zatrudnienia i pracy, [w:] Pozycja prawna kobiet w dziejach, red. S. Rogowski, Wrocaw: Kolonia Limited 2010, s. 257-266. 55

176

WOJCIECH STANKIEWICZ

niezwykle dugo, poniewa od pocztku przeciwstawiano si uchwaleniu [teje ustawy]”57. W takim wypadku nie naley si dziwi wynikom badania przeprowadzonego przez Komisj Europejsk, które wykazao, e w wikszoci krajów europejskich znaczny procent stanowisk kierowniczych zajmuj mczyni. W Polsce kobiety sprawuj jedynie jedn trzeci ogóu stanowisk kierowniczych58. Podobna sytuacja jest we Woszech, na otwie i w Hiszpanii. Jest to wskanik zdecydowanie wikszy ni np. w Irlandii (19,2%), ale mniejszy ni we Francji (40,0). Przecitna unijna wynosi w tym zestawieniu 32%, podczas gdy w USA kobiety stanowi okoo 46% ogólnej liczby kierowników59. Przyczyny niskich wyników naleaoby szuka w mentalnoci ludzkiej, zdominowanej staromodnym podejciem do mczyzn jako wadców, kobiet natomiast jako nierozumnych, delikatnych, nieodpornych na manipulacje, posusznych poddanych. Pomimo, e obecnie kobiety odpowiadaj za ok. 90% decyzji konsumenckich, zarzdy wikszoci firm zdominowane s przez mczyzn. Fakt ten wynika z istnienia niewidzialnych barier, które kobiety nagminnie napotykaj w drodze na wysze stanowiska pracownicze. Zjawisko to jest oczywistym przejawem dyskryminacji kobiet w deniu do kariery zawodowej. Zostao ono opisane w ko cu XX wieku, poprzez pojcie szklanego sufitu60. Powysza sytuacja wci pozostaje aktualna i jest licznie dowiadczana przez kobiety dce do zawodowego sukcesu.

57

M. S a r y u s z - W o l s k a, Jak politycy mówi o równouprawnieniu pci? Debata nad projektem ustawy o równym statusie kobiet i mczyzn, „Kultura i Spoecze stwo” 2008, nr 3, s. 35- 37. 58 D.M. W a l s h, Women's rights in democratizing states: just debate and gender justice in the public sphere, Cambridge–New York: Cambridge University Press 2011, s. 168-198. 59 E. L i s o w s k a, Równouprawnienie kobiet i mczyzn w spoeczestwie, Warszawa: Oficyna Wydawnicza SGH 2008, s.158-167. 60 Niewidoczne bariery, które ograniczaj moliwoci w zakresie awansu zawodowego, takie jak uprzedzenia, sia zwyczajów, brak sieci kontaktów, odnosz si gównie do kobiet.

POZYCJA KOBIETY W DOKUMENTACH ONZ

177

Kobiety

Wochy

Wgry

WielkaBrytania

Szwecja

Sowacja

Sowenia

Polska

Portugalia

Malta

Niemcy

otwa

Litwa

Luksemburg

Irlandia

Holandia

Grecja

Hiszpania

Francja

Finlandia

Dania

Estonia

Cypr

Czechy

Belgia

Austria

90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

Mczyni

Rys. 1. Kobiety i mczyni na stanowiskach kierowniczych w krajach Unii Europejskiej – 2000 r. ródo: Opracowanie wasne na podstawie Report on equality between women and men 2008 oraz 2010, European Comission, Social Affairs and Equal Opportunities.

100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

Austria Belgia Bugaria Cypr Czechy Dania Estonia Finlandia Francja Grecja Hiszpania Holandia Irlandia Litwa Luksemburg otwa Malta Niemcy Polska Portugalia Rumunia Sowacja Sowenia Szwecja Wgry WielkaBrytania Wochy



Kobiety

Mczyni

Rys. 2. Kobiety i mczyni na stanowiskach kierowniczych w krajach Unii Europejskiej – 2008r. ródo: Opracowanie wasne na podstawie Report on equality between women and men 2008 oraz 2010, European Comission, Social Affairs and Equal Opportunities.

WOJCIECH STANKIEWICZ

178

Rys. 3. Kobiety i mczyni na stanowiskach kierowniczych w Unii Europejskiej- 2012 r. ródo: Opracowanie wasne na podstawie Report on equality between women and men 2012, European Comission, Social Affairs and Equal Opportunities.

80 70 60 50 40 30 20 10 0 2000

2008 Kobiety

Mczyni

Rys. 4. Kobiety i mczyni na stanowiskach kierowniczych w Unii Europejskiej – 2000 i 2008 r. ródo: Opracowanie wasne na podstawie Report on equality between women and men 2008 oraz 2010, European Comission, Social Affairs and Equal Opportunities.

POZYCJA KOBIETY W DOKUMENTACH ONZ

179

3. ZAKOCZENIE

W tym samym celu w jakim uchwalone zostay poddane analizie konwencje, utworzone zostay te specjalne organy ONZ, nadzorujce postp nad pracami pa stw czonkowskich, w celu zrównania spoecznego i cywilizacyjnego pci. Pomimo jednak wysiku stale podejmowanego przez ONZ oraz agend i instytucji z ni stowarzyszonych, kwestia nierównoci pci nie zostaa w peni zniwelowana. Jednake ONZ stale walczy o pen realizacj celów, wyznaczonych na wiatowych Konferencjach w sprawie Kobiet. Pierwsza konferencja odbya si w 1975 roku w Meksyku, Druga w roku 1980 w Kopenhadze, Trzecia pi lat póniej w Nairobi, a Czwarta i ostatnia w roku 1995 w Pekinie. Na konferencji w Pekinie pa stwa czonkowskie ustaliy tzw. Platform Dziaania, zawierajc cele strategiczne na najblisze lata. Postanowienia zawarte w Platformie Dziaania odnosz si do 12 paszczyzn ycia kobiet: 1. kobiety a ubóstwo, 2. edukacja kobiet, 3. kobiety i zdrowie, 4. przemoc wobec kobiet, 5. kobiety a konflikt zbrojny, 6. kobiety i gospodarka, 7. kobiety u wadzy i biorce udzia w procesach decyzyjnych, 8. mechanizmy instytucjonalne na rzecz podnoszenia statusu kobiet, 9. prawa kobiet jako prawa czowieka, 10. kobiety i media, 11. kobiety i rodowisko, 12. dziewczta. Z zakresu obejmujcego zagadnienia zawarte w Platformie Dziaania wynika, e jest ona kondensacj wszystkich praw nadanych kobietom w poszczególnych konwencjach. Za spraw postpujcej globalizacji oraz rozwoju komunikacji midzynarodowej do kobiet z bardzo odlegych zaktków wiata coraz czciej docieraj informacje wiadczce o istnieniu ugruntowanego systemu prawa midzynarodowego. Systematyczny napyw takich informacji podnosi poziom samowiadomoci kobiet, sprawiajc, e pragn one walczy o wasn wol i swobod istnienia, o moliwo samodzielnego decydowania o sobie. W czci pa stw, np. arabskich lub afryka skich, kobiety od kilku lat systematycznie podejmuj próby walki o wasne prawa. Niestety niejednokrotnie popadaj przez to w sytuacj jeszcze gorsz, ni przed podjciem jakichkolwiek dziaa . Fakt ten skutecznie przeciwdziaa przed dociekaniem swoich praw, np. na drodze sdowej, przez pokrzywdzone kobiety. W krajach sabo rozwinitych czste s jednak sytuacje, w których kobiety wci nie znaj wasnych praw i nie wiedz e pa stwo, w którym mieszkaj i którego s obywatelkami ratyfikowao konwencj midzynarodow, zapewniajc jej pewne niezbywalne prawa i e mog domaga si ich respektowania.

180

WOJCIECH STANKIEWICZ

BIBLIOGRAFIA Dokumenty: Committee of the Elimination of Discrimination against Woman, http://www.un.org/womenwatch/ daw/cedaw/committee.htm Dyrektywa Rady Europejskiej, numer 2006/54/WE. Dyrektywa Rady Europejskiej, numer 76/207/EWG. EFA Global Monitoring Report 2008.Education for all by 2015. Will we make it?, http://unesdoc.unesco.org/images/0015/001547/154743e.pdf International Labour Organization, http://www.ilo.org/global/about-the-ilo/lang--en/index.htm Karta Narodów Zjednoczonych z 26.06.194, Dz. U. 1947, nr 23, poz. 90, [w:] A. P r z y b o r o w s k a - K l i m c z a k, Prawo midzynarodowe publiczne. Wybór dokumentów, Lublin: Lubelskie Wydawnictwa Prawnicze 1996. Konwencja dotyczca dyskryminacji w zakresie zatrudnienia i wykonywania zawodu z 25.06.1958, Dz. U. 1961, nr 42, poz. 218. Konwencja dotyczca jednakowego wynagrodzenia dla pracujcych mczyzn i kobiet za prac jednakowej wartoci z 29.06.1951, Dz. U. 1955, nr 38, poz. 238. Konwencja o prawach politycznych kobiet z 31.03.1953, Dz. U. 1955, nr 16, poz. 86. Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet, Dz. U. 1982, nr 10, poz. 71. Konwencja w sprawie zgody na zawarcie mae stwa, najniszego wieku mae skiego i rejestracji mae stw, Dz. U. 1965, nr 9, poz. 53. Konwencja w sprawie zwalczania dyskryminacji w dziedzinie owiaty z 15.12.1960, Dz. U. 1964, nr 40, poz. 268. Konwencja w sprawie zwalczania handlu ludmi i eksploatacji prostytucji z 02.12.1949, [w:] Prawa kobiet w dokumentach ONZ, red. A. Grzybek Warszawa: Orodek Informacji rodowisk Kobiecych – O Ka 1996; Dz. U. 1952, nr 41, poz. 278. Orodek informacji ONZ w Warszawie, http://www.unic.un.org.pl/rownouprawnienie/ programy_agendy.php Orodek informacji ONZ w Warszawie, http://www.unic.un.org.pl/rownouprawnienie/ciala_mit.php Polska Akcja Humanitarna, http://www.pah.org.pl/akcjaedukacja,296,akcjaedukacja_teksty.html Powszechna deklaracja praw czowieka z 10.12.1948, Dz. U. 1993, nr 61, poz. 284. Traktat Ustanawiajcy Wspólnot Europejsk, Dz. U. z 30.04.2004, nr 90, poz. 864. United Nations Entity for Gender Equality and the Empowerment of Women, http://www. unwomen.org/about-us/about-un-women/. United Nations Human Rights, http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/Pages/HumanRights Bodies.aspx Monografie i rozdziay: B a n d a F.: Women, law and human rights: an African perspective, Oxford: Hart Publishing 2005. B e n e d e k W., K i s a a k y e E. M. O b e r l e i t n e r G.: The human rights of women: international instruments and African experiences, London: Zed Books 2002. B i e s s i s S.: Prawa cywilne kobiet w Afryce subsaharyjskiej i w wiecie arabskim, [w:] Czarna ksiga kobiet, red. Ch. Ockrent, Pozna : W.A.B. 2007. G ó r e c k a E.: Znaczenie honoru kobiety w opinii wspóczesnego spoecze stwa jorda skiego, ód: Ibidem 2009.

POZYCJA KOBIETY W DOKUMENTACH ONZ

181

K e l l y S., B r e s l i n J.: Women's rights in the Middle East and North Africa: progress amid resistance, New York: Rowman and Littlefield Publishers 2010. K h a n S.: Imrana, czyli o bezpiecze stwie muzumanek w Indiach, [w:] Czarna ksiga kobiet…, K i a n - T h i e b a u t A.: mier przez ukamienowanie – przypadek ira ski, [w:] Czarna ksiga kobiet. K i n s t l e r M.: Równouprawnienie kobiet i mczyzn w Unii Europejskiej w dziedzinie zatrudnienia i pracy, [w:] Pozycja prawna kobiet w dziejach, red. S. Rogowski, Wrocaw: Kolonia Limited 2010. K i r u k i J. K.: Women's liberation: a paradigm shift for development, Eldoret: AMECEA Gaba Publications 2010. K r z e m i s k a A.: Zerwa bransolety!, „Polityka” z dn. 26.03.2011, nr 13. L a m b e r t S.: Cicha ofensywa przeciw prawom kobiet, „Le MondeDiplomatique” 2010, nr 3. L i s o w s k a E.: Równouprawnienie kobiet i mczyzn w spoecze stwie, Warszawa: Oficyna Wydawnicza SGH 2008. L o p i B.: Beyond inequalities: women in southern Africa: a profile on the situation of women in southern Africa, Harare, Zimbabwe: Southern African Research and Documentation Centre, Women in Development Southern Africa Awareness Programme 2008. M a t t a r Sz.: Rana Husajni – dziennikarka przerywa milczenie, [w]: Czarna ksiga kobiet. M e a r n s R.: Access to land in rural India: policy issues and options, Washington: World Bank, South Asia Region, Rural Development Sector Unit 1999. M o e c k l i D., S h a h S., S i v a k u m a r a n S., H a r r i s D.: International human rights law, Oxford–New York: Oxford University Press 2010. M r o c z k o w s k a J.: Kryzysowe narzeczone, „Forum Akademickie” 2008, nr 6. O i s h i N.: Women in motion: globalization, state policies, and labor migration in Asia, Stanford: Stanford University Press 2005. R o h l e d e r P.: HIV/AIDS in South Africa: 25 years on psychosocial perspectives, New York: Springer 2009. S a r y u s z - W o l s k a M.: Jak politycy mówi o równouprawnieniu pci? Debata nad projektem ustawy o równym statusie kobiet i mczyzn, „Kultura i Spoecze stwo” 2008, nr 3. S r o g o s z T.: Wymiar ludzki handlu kobietami z perspektywy prawa midzynarodowego, [w:] Oczekiwania kobiet i wobec kobiet, red. B. Ponka-Syroka, J. Radziszewska, A. Szlagowska, Warszawa: DiG 2007. T r i p p A. M.: African women's movements: transforming political landscapes, Cambridg– New York: Cambridge University Press 2009. V a l l e t O.: Kobieta i religie, [w:] Czarna ksiga kobiet. W a l s h D. M.: Women's rights in democratizing states: just debate and gender justice in the public sphere, Cambridge–New York: Cambridge University Press 2011. Women's rights in the Middle East and North Africa: citizenship and justice, red. S. Nazir, L. Tomppert ,New York: Rowman& Littlefield 2005. W r z e s i s k a A.: Kobieta Afryki Czarnej – dziedzictwo i teraniejszo, [w:] By kobiet w Oriencie, red. D. Chmielewska, B. Grabowska, E. Machut-Mendecka, Warszawa: Dialog 2001.

182

WOJCIECH STANKIEWICZ

POZYCJA KOBIETY W DOKUMENTACH ONZ A PRAKTYKA W WYBRANYCH PASTWACH WIATA Streszczenie Artyku ma na celu ukazanie sytuacji kobiet na wiecie. Mimo wielu traktatów i postanowie midzynarodowych oraz organizacji dziaajcych na rzecz zmniejszenia dyskryminacji pci e skiej dochodzi do amania praw kobiet. W wyniku zmian spoeczno-kulturowych, które odnotowano na przestrzeni kilku wieków, mczyzna postrzegany jest jako wyej znajdujcy si w hierarchii spoecznej. Jednak w wyniku globalizacji coraz czciej, nawet w najbardziej oddalonych zaktkach wiata, mamy do czynieni z tworzeniem si systemu prawa midzynarodowego, dziki któremu kobiety mog walczy o wasne prawa. Za spraw postpujcej globalizacji oraz rozwoju komunikacji midzynarodowej do kobiet z bardzo odlegych zaktków wiata coraz czciej docieraj informacje wiadczce o istnieniu ugruntowanego systemu prawa midzynarodowego. Systematyczny napyw takich informacji podnosi poziom samowiadomoci kobiet sprawiajc, i pragn one walczy o wasn wol i swobod istnienia, o moliwo samodzielnego decydowania o sobie. W czci pa stw, np. arabskich lub afryka skich kobiety od kilku lat systematycznie podejmuj próby walki o wasne prawa, niestety niejednokrotnie popadaj przez to w sytuacj jeszcze gorsz, ni przed podjciem jakichkolwiek dziaa . Fakt ten skutecznie przeciwdziaa przed dociekaniem swoich praw, np. na drodze sdowej przez pokrzywdzone kobiety. Niestety w wielu przypadkach kobiety ( zwaszcza w krajach afryka skich) pozostaj bierne wobec poczyna mczyzn. Sowa kluczowe: pozycja kobiet, prawa kobiet, dyskryminacja pci.

THE STATUS OF FEMALE IN UN DOCUMENTS AND THE RELATED PRACTICES IN SELECTED COUNTRIES OF THE WORLD Summary The article aims at showing the situation of women all over the world. Despite many treaties, international provisions and organizations working for reducing discrimination against females, there are still instances of violation of women's rights. As a result of socio-cultural changes, which have occurred over several centuries, the male is seen as someone superior in the social hierarchy. However as a result of globalization, we can witness more and more often how the formation of the system of international law is taking place even in the most distant places in the world. These changes empower women for their fight for rights. Thanks to the increasing globalization and the development of international communication the information indicating the existence of a wellestablished system of international law reaches women from distant places of the world much more often. A regular flow of such information raises the level of self-awareness of women making them want to fight for their own will and freedom of existence, the opportunity to decide for themselves about themselves. In some countries, e.g. Arabic or African, for several years now, women have

POZYCJA KOBIETY W DOKUMENTACH ONZ

183

been systematically attempting to fight for their own rights, but it has also often been the case that because of their efforts, they ended up in a worse situation than before. This fact effectively prevents women from striving for their rights, e.g. women victims in courts. Unfortunately, in many cases women (especially in African countries) remain passive to the abuses of men. Key words: the position of women , women's rights , gender discrimination.