V Forum Bezpieczeństwa Transportu

„Alkohol w ruchu drogowym – polski problem?” Warszawa, 30 stycznia 2014 r.

POLITYKA PREWENCYJNA WOBEC NIETRZEŹWYCH UŻYTKOWNIKÓW DRÓG Ilona Buttler Instytut Transportu Samochodowego Centrum Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego

DIAGNOZA: „Alkohol w ruchu drogowym – polski problem?” • dane nt. spożycia alkoholu w populacji; • procentowy udział wypadków związanych z alkoholem w ogólnej liczbie wypadków drogowych w Polsce; • pozycja Polski w rankingu ETSC (PIN Flash 5; 2007).

KONSUMPCJA ALKOHOLU W POPULACJI

Niemcy

Francja

W. Brytania

Polska

Źródło: European Core Health Indicators (ECHI)

DIAGNOZA: „Alkohol w ruchu drogowym – polski problem?”

• trudności z dostępem do danych; • jedyny dostępny zestaw danych: liczba ofiar śmiertelnych w wypadkach drogowych związanych z alkoholem (ETSC PIN).

Problemy z porównywaniem danych z różnych krajów (m. in. różny dopuszczalny poziom alkoholu we krwi, różne definicje wypadków z udziałem użytkowników po spożyciu alkoholu i różny sposób zbierania danych).

OFIARY ŚMIERTELNE WYPADKÓW DROGOWYCH ZWIĄZANYCH Z ALKOHOLEM W 2009 ROKU 140

129 130 110 112

Liczba ofiar śmiertelnych w wypadkach drogowych na 1 mln populacji w 2009

100

95 82

80 66 60

51 41

42

44

44

55

7

5 Niemcy

13

9

Szwajcaria

Wielka Brytania

2

86

89

76

45

Norwegia

Szwecja

3

Holandia

6

Izrael

4

84

89

58

27

22

21 20

75

14 6

4

6

8

Węgry

39

53

71

Austria

40

118 120

Liczba ofiar śmiertelnych w wypadkach związanych z alkoholem na 1 mln populacji w 2009

120

24 12

10

13

16 4

4

9

12

10

Rumunia

Grecja

Polska

Bułgaria

Łotwa

Litwa

Luksemburg

Cypr

Belgia

Czechy

Słowenia

Estonia

Słowacja

Francja

Hiszpania

Dania

Finlandia

0

Źrodło danych: ETSC (2010): Road Safety Target in Sight: Making up for lost time. 4th Road Safety PIN Report.; ETSC (2012): Drink driving: Towards zero tolerance (brak: IRL, IT, MT, PT

LICZBA OFIAR ŚMIERTELNYCH W WYPADKACH ZWIĄZANYCH Z ALKOHOLEM NA 1 MLN POPULACJI W 2009 ROKU 30

25

23,8 22,4 20,5

20 15,9 15 11,7 12,1

12,8

13,4 13,6

Slovenia

Cyprus

Estonia

France

Latvia

Denmark

Lithuania

Finland

Czech Republic

Greece

Romania

10,1 10,1

Luxembourg

9,4

Poland

8,1

8,8

Norway

7,3

Switzerland

Great Britain

Spain

Austria

Germany

Sweden

4,2 4,4

Bulgaria

4,1

Belgium

0

2,5

Israel

1,6

3,5

Slovakia

5

6,0 6,3 5,4 5,5

Hungary

10

The Netherlands

Liczba ofiar śmiertelnych na 1 mln populacji

27,1

Definicja SafetyNet: „Każda śmierć, do której dochodzi w efekcie wypadku drogowego, w którym aktywnie uczestniczył użytkownik drogi ze stężeniem alkoholu we krwi powyżej prawnie dopuszczalnego poziomu”.

Źrodło danych: ETSC (2010): Road Safety Target in Sight: Making up for lost time. 4th Road Safety PIN Report.; ETSC (2012): Drink driving: Towards zero tolerance (brak: IRL, IT, MT, PT

ZMIANY W LICZBIE OFIAR ŚMIERTELNYCH WYPADKÓW DROGOWYCH ZWIĄZANYCH Z ALKOHOLEM I BEZ ALKOHOLU MIĘDZY 2001 a 2009 r. (Wskaźnik: Liczba ofiar na 1 mln mieszkańców)

100

90

90

80

% spadek liczby zabitych w wypadkach drogowych bez alkoholu między 2001 a 2009 rokiem 60

% spadek liczby zabitych w wypadkach drogowych z alkoholem między 2001 a 2009 rokiem 40 25 13

20 0

Cyprus

Israel

Luxembourg

Czech Republic

Sweden

The Netherlands

-28

-16

Poland

-28

Great Britain

-32

Austria

Slovenia

-35

Greece

Estonia

-35

Denmark

Belgium

-43

-38

Bulgaria

-57

-48

Spain

-59

-51

Switzerland

-60

-52

Hungary

-62

-52

France

-62

Lithuania

Latvia

-80

-68

Slovakia

-60

Germany

-40

-17

Finland

-7

-20

Źrodło danych: ETSC (2010): Road Safety Target in Sight: Making up for lost time. 4th Road Safety PIN Report.; ETSC (2012): Drink driving: Towards zero tolerance (brak: IRL, IT, MT, PT

ZMIANY W OPINIACH SPOŁECZNYCH W LATACH 1996 - 2010 Czy kierowca, który będzie prowadzić samochód, powinien:

w ogóle nie pić alkoholu

67,1 %

75,2 %

91,5 %

móc wypić mniej alkoholu niż jest to obecnie dopuszczalne

11,3 %

7,6 %

4,7 %

móc wypić tyle samo alkoholu,

13,6 %

12,4 %

3,2 %

4,4 %

4,0 %

0,5 %

1,3 %

0,8 %

0,1 %

ile jest obecnie dopuszczalne móc wypić więcej alkoholu niż obecnie dopuszczalne móc wypić tyle alkoholu, ile chce

Sartre 2 (1996)

Sartre 3 (2002)

Sartre 4 (2010)

Czy alkohol w ruchu drogowym jest „polskim problemem” ?

POLITYKA PREWENCYJNA Zestaw wielu rodzajów oddziaływań obejmujący: • przepisy dotyczące dopuszczalnego stężenia alkoholu we krwi, • system kara za nieprzestrzeganie przepisów, warunki, jakie trzeba spełnić, aby odzyskać prawo do prowadzenia pojazdu oraz procedury ich administrowania, • nadzór nad przestrzeganiem przepisów, • programy edukacyjne, • polityka informacyjna (w tym: kampanie), • nowe technologie.

PRZEPISY DOTYCZĄCE DOPUSZCZALNEGO STĘŻENIA ALKOHOLU WE KRWI (BAC) ‰

Polska: niski poziom BAC • Zmiana limitu BAC na niższy nie wpłynie na skalę problemu alkoholu w ruchu drogowym.

Znajomość prawnie obowiązującego limitu BAC (SARTRE 4; 2010) 0,00 - 0,20 %o

Motocykliści

0,21 - 0,50 %o 0,51%o i więcej Kierowcy

Brak odpowiedzi 0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

KARY ZA JAZDĘ PO SPOŻYCIU ALKOHOLU Podstawowy mechanizm: odstarszanie (wywoływanie strachu przed ukaraniem).

Kary wpływają na zachowanie ludzi, jeżeli: • są nieuchronne, administrowane szybko i dotkliwe; • ludzie znają przepisy i są przekonani, że przestrzeganie ich jest ważne. Karanie jest skuteczniejsze, jeżeli system jest zgodny z normami, wartościami i społecznym poczuciem sprawiedliwości.

KARY ZA JAZDĘ PO SPOŻYCIU ALKOHOLU Mandaty są traktowane jako mniej uciążliwa kara, stąd aby doprowadzić do jakiś zmian w zachowaniu sprawców wykroczeń, jej wysokość musi zmienić się o co najmniej 15-20%. Podwyższanie ciężkości kar ma niewielki wpływ na wykroczenia drogowe, gdy kary są surowe. Np. różnica między 1 rokiem pobytu w więzieniu a dwoma dla sprawcy wykroczenie niewiele znaczy, bo już kara 1 roku traktowana jest jako bardzo surowa. Wyniki badań Redelmeiera (2003): w miesiąc po ukaraniu sprawcy wykroczenia ryzyko uwikłania się kierowcy w wypadek drogowych spada o 35 %. Ten efekt zmniejsza się po 2 miesiącach, a zanika po 3. Źródło: SWOV-rapport R-2013-10

WPŁYW ZAOSTRZANIA KAR NA LICZBĘ WYPADKÓW DROGOWYCH ZWIĄZANYCH Z ALKOHOLEM SPOWODOWANYCH PRZEZ KIEROWCÓW I PIESZYCH W LATACH 2000 - 2012 (Wszystkie wypadki = 100 %) 2006 Zaostrzenie kar

2001 Przestępstwo

10

9, 1

9 Procent wszystkich wypadków

2010 Zaostrzenie kar

8, 3

8,3 7,7

7,5

8

7, 8

7, 6

2007 Sąd 24-godz. 7,2

6, 9

7

6, 8

6, 8 6,3

6,3

6 5

4,4 3, 7

4

3,7

3, 4

3,4

3, 3

3,2

3, 1

3

2, 7

2, 4

2, 5

2 009

20 10

2,8

2, 7

2 01 1

20 12

2 1 0 2 00 0

20 01

200 2

20 03

200 4

K ie ru jąc y

2 005

200 6

2 007

200 8

P ie si

EGZEKUCJA PRZEPISÓW Liczba kontroli

* Dane z pierwszych 11 miesięcy

Liczba ujawnionych kierowców

%

> 0,5 %o

2008

1775186 1775186

89271 89271

5,5 %

82,6 %

2009

2305582 2305582

96984 96984

4,5 %

81,4 %

2010

3351776 3351776

102667 102667

3,0 %

79,5 %

2011

5679950 5679950

99613 99613

1,9 %

77,2 %

2012

7383915 7383915

110023 110023

1,4 %

75,3%

2013

8879522 8879522

92276* 92276*

1,0 %*

75,6 %* Źródło: KGP

SPOŁECZNY ODBIÓR DZIAŁAŃ POLICJI SARTRE

Ile razy, w ciągu ostatnich 3 lat, policja sprawdzała Pana(i) stan trzeźwości

Nigdy

78,3 %

57,5 %

Czy w ciągu ostatnich 3 lat dostał(a) Pan(i) mandat lub został(a) ukarany(a) w inny sposób za jazdę samochodem po spożyciu alkoholu?

Nigdy

99,3 %

98,1 %

Sartre 3 (2002)

Sartre 4 (2010)

ROZPOWSZECHNIENIE ALKOHOLU W POPULACJI UŻYTKOWNIKÓW DRÓG Źródło

Wskaźnik

Wynik

% kierowców ujawnionych podczas kontroli (2010)

3%

% kierowców ujawnionych podczas badań (2010)

1,5 %

% ……, którzy przyznali, że w poruszali się w ruchu drogowym po spożyciu alkoholu w okresie: W życiu

Rok

Miesiąc

Tydzień

Kierowcy (2010)

16,6%

3,4 %

1,5 %

1,0%

Motocykliści (2010)

14,4%

1,8%

0,6%

0,2%

Rowerzyści (2010)

12%

4,9 %

1,9%

1,1 %

Piesi (2010)

44,6%

25,9%

11,4%

6,3%

WPROWADZENIE BLOKAD ALKOHOLOWYCH W POLSCE Urządzenie połączone z zapłonem pojazdu. Przed każdym uruchomieniem pojazdu (a czasami także podczas jazdy) kierowca wykonuje kontrolę trzeźwości. Jeżeli stężenie alkoholu w wydychanym powietrzu przekracza dopuszczalny poziom BAC urządzenie blokuje pracę silnika. Zastosowanie: • obligatoryjnie: recydywiści • dobrowolnie: osoby zatrzymane po raz pierwszy, kierowcy zawodowi, kierowcy transportu zbiorowego

Poparcie społeczne

(SARTRE 4; 2010)

Zdecydowanie tak

Raczej tak

Kierowcy

46,1 %

31,7 %

Recydywiści

50,2 %

30,7 %

ADMINISTRACYJNA PROCEDURA ZATRZYMYWANIA PRAWA JAZDY I OKREŚLANIA WARUNKÓW JEGO ODZYSKANIA Wykroczenie (sąd grodzki)

0,2 ‰

0,3 ‰

0,4 ‰

Przestępstwo (sąd karny)

0,5 ‰

0,6 ‰

0,7 ‰

0,8 ‰

0,9 ‰

1,0 ‰

…… ‰

Procedura administracyjna (wydziały komunikacji)

Dot. sprawców wykroczeń zatrzymanych po raz pierwszy (BAC do 0,8 ‰). Obligatoryjny zakaz zatrzymania prawa jazdy od 3 miesięcy do 1 roku. Warunki odzyskania prawa jazdy: Czy gdyby w przyszłości z jakiegoś powodu stracił(a) Pan(i) prawo jazdy na ………, to czy zdecydował(a)by się Pan(i) na jeżdżenie - Zakazsamochodem bez tego dokumentu? (SARTRE 4; 2010)

Tak

15,1 % …. pewien czas

16,8 % …. całe życie

ADMINISTRACYJNA PROCEDURA ZATRZYMYWANIA PRAWA JAZDY I OKREŚLANIA WARUNKÓW JEGO ODZYSKANIA Warunki odzyskania prawa jazdy: • obowiązkowe badanie lekarskie i psychologiczne (diagnoza stopnia nasilenia problemów z alkoholem); - dla osób okazjonalnie pijących alkohol obowiązkowy program reedukacyjny; - dla osób z problemami alkoholowymi najpierw rozwiązanie problemów z alkoholem, potem ewentualnie reedukacja; • możliwość skrócenia okresu zatrzymania prawa jazdy przy dobrowolnym montażu blokady alkoholowej; • udział w pracach „na rzecz społeczeństwa” – obowiązek udziału w szkoleniach kandydatów na kierowców, w zajęciach w szkole, w spotkaniach organizacji pozarządowych itd.

PODSUMOWANIE • Brak rzetelnej diagnozy problemu rozpowszechnienia alkoholu w ruchu drogowym i działań realizowanych w tym obszarze, • profesjonalnie przygotowanych działań (zwłaszcza z obszaru edukacji), • zróżnicowania działań i ich dopasowanie do charakteru grupy i problemu (ogół społeczeństwa, osoby, które po raz pierwszy prowadziły pojazd po spożyciu alkoholu, recydywiści, sprawcy wypadków drogowych);

• systemu niezależnej kontrola jakości wdrożonych działań oraz osób realizujących te działania; • systemu monitoringu i oceny efektów. Zaangażowanie społeczeństwa w walkę z nietrzeźwymi użytkownikami dróg.