' R0000070

tY.

PLEASE BE AWARE THAT ALL OF THE MISSING PAGES IN THIS DOCUMENT WERE ORIGINALLY BLANK

ÖNSÖZ

Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK), atom enerjisinin barışçıl amaçlarla ülke yararına kullanılmasıyla ilgili çok yönlü çalışmalarını, 2690 sayılı kanunla verilen görev, yetki ve sorumluluk çerçevesinde yürütmektedir. Kurumumuz nükleer sahada dünyadaki gelişmeleri izlemek, nükleer teknolojinin ve türevlerinin ülkemize sağlıklı biçimde transferi yönünde işbirliği sağlamak ve ülke çıkarları doğrultusunda milli yarar temin etmek amacıyla, üyesi bulunduğu IAEA, OECD/ Nükleer Enerji Ajansı ve NATO gibi uluslararası kuruluşların dahilindeki çalışmalara aktif olarak katılmaktadır. Kurum bünyesinde nükleer enerji; nükleer teknoloji; nükleer ve radyolojik güvenlik; nükleer tekniklerin tıp, endüstri, çevre, tarım ve hayvancılıkta uygulanması; radyoizotop ve radyofarmasötik üretimi; radyasyon teknolojisi konulan dahil olmak üzere geniş bir ilgi alanrna dağılmış bulunan çalışmaların daha ileri düzeylere çıkartılması başlıca hedefler arasındadır. Bu kapsamda yerli nükleer reaktör, yerli nükleer yakıt, toryum yakıt geliştirme gibi birçok araştırma ve geliştirme projesi çalışmaları başlatılmıştır. Halkımızın radyasyon güvenliğinin sağlanması, nükleer tesislerin çevre ve halk sağlığına zarar vermeden çalıştırılmasının temini Kurumumuzun görevleri arasında öncelik taşıyan konulardandır. Bu amaçla Türkiye genelinde radyasyon kaynakları ve radyoaktif madde kullanılarak yapılan tüm faaliyetlerin denetimi, gerekli izin ve lisansların verilmesi, her türlü tıbbi, endüstriyel ve araştırma amaçlı uygulamalarda oluşan radyoaktif atıkların toplanıp işlenmesi, ithal ve ihraç edilen tüm gıda maddelerinde radyasyon ölçümleri hususunda çalışmalar hızlı bir gelişme göstermektedir. Radyasyon Erken Uyarı Sistemi (RESA) yardımıyla radyasyon güvenliğini ülke geneline yayma ve otomasyonu çalışmaları sürdürülmektedir. Radyoizotoplara duyulan ihtiyaç Türkiye'de giderek artmaktadır. Tıp, taran, endüstri ve birçok bilim dalındaki uygulama alanlarında kullanılan radyoizotopların üretimlerini ve kalitelerini artırma çalışmalarına devam edilmektedir. Bu arada nükleer alanda görev yapacak personelin yetiştirilmesine yönelik olarak ulusal ve uluslararası hukuk ile ilgili çalışmalar kapsamında OECD/Nükleer Enerji Ajansı'nın katılımı ile Ankara'da "Nükleer Alanda Hukuki Sorumluluk" konulu bir seminer düzenlenmiştir. Türkiye Atom Enerjisi Kurumu gerek hizmet içi eğitim programları ile elemanlarının ve gerekse Özel Sektör, Kamu Kuruluşları, Üniversiteler, Tıp Merkezleri, Hastanelerde radyasyonla çalışan personel eğitimine yönelik Radyasyondan Korunma, Nükleer Teknikler, Tahribatsız Test Analizleri konularında mesleki kurslar ve kamuoyunu nükleer enerji konusunda bilgilendirmek amacıyla yayınlar hazırlayarak seminerler düzenlemektedir. Nükleer enerjinin ulusal enerji programımıza dahil edilme nedenlerini ve nükleer enerjiyi çeşitli boyutlarda halka anlatmak maksadıyla, Türkiye Atom Enerjisi Kurumu ve Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı'nın işbirliği ile geniş çaplı bir eğitim programı kapsamında "Kamuoyunu Bilgilendirme Çalışmalarına devam edilmiştir. Bu yöndeki çalışmaların yazılı ve görsel yayın kuruluşları ile işbirliği yapılarak desteklenmesine devam edilmektedir.

Bu arada Türkiye Atom Enerjisi Kurumu bünyesinde Türk Devletleri Nükleer İşbirliği Araştırma Merkezi adı ile yeni bir merkez kurulmuş ve sözkonusu işbirliğinin geliştirilmesi çerçevesinde ülkemiz üniversite ve kuruluşlarında çalışmakta olan Türk Cumhuriyetlerine mensup bilim adamlarının katıldığı bir toplantı Ankara'da yapılmış, Türkiye ile Azerbaycan arasında Nükleer İşbirliği Protokolü imzalanmış, ayrıca; Türkiye, Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan heyetleri 1. Komite Toplantısı da gerçekleştirilmiştir. Bilimsel kuruluşlarımızla daha yakın işbirliğine yönelmek için Türkiye Atom Enerjisi Kurumu ile Orta Doğu Teknik Üniversitesi arasında ortak uygulamalı eğitim ve araştırmalar yapmak üzere bir işbirliği protokolü imzalanmış, Protokol gereği Orta Doğu Teknik Üniversitesi Fizik Bölümü'nde bir TAEK Birimi oluşturulmuştur. Ülkemiz için büyük bir eksik olan Gıda Işınlama Yönetmeliği ilgili kuruluşların da katkıları ile çıkarılmış, Türkiye Atom Enerjisi Kurumu'nun FAO/IAEA ve WHO ile ortaklaşa olarak Antalya'da düzenlediği Gıda Işınlama Konferansı büyük ilgi görmüştür. Tüm faaliyetlerin hedefi; teknoloji transferi, endüstri ve ekonomiye katkıda bulunmak, bilimsel seviyeyi ve personel potansiyelini artırmak, yerel imkanların daha etkin şekilde kullanımını sağlamak ve Kurum ile diğer araştırmacı kuruluşlar arasında bilimsel işbirliğini ülke yararına daha üst düzeylere yükseltmektir.

ProfDr.Cengiz YALÇIN Başkan

TÜRKÎYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

"

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU (TAEK) Başkan Başkan Yrd. Başkan Yrd.

: Prof.Dr.Cengiz YALÇIN (10.08.1998'den itibaren) : Doç. Dr. Ziya KILIÇ : Nevzat BİRSEN(17.08.1999'a kadar) Dr. Erdener BİROL (31.08.1999'dan itibaren)

Başkan Yrd.

: Dr. M. Ali AVUNDUKLUOĞLU Ali ALAT(29.06.1999'dan itibaren)

KURUMUN GÖREVLERİ

-Nükleer politikanın esaslarını belirlemek ve Başbakanın onayma sunmak, -Nükleer teknolojinin ve türevlerinin ülkemize sağlıklı biçimde transferini sağlamak, -Radyasyon güvenliğini sağlamak, -Nükleer güvenliği sağlamak, -Ülkenin nükleer belirlemek,

tehlikelere

karşı

korunma

stratejisini

-Nükleer bilimler ve teknoloji alanlarında araştırma yapmak ve araştırmayı teşvik etmek, -Nükleer tesislerin çevre ve halk sağlığına zarar vermeden çalıştırılmasını sağlamak, -Nükleer alanda görev yapacak personel yetiştirmek, -Uluslararası kuruluşlarla nükleer alanda işbirliği yapmak, -Nükleer alanda ulusal ve uluslararası hukuk ile ilgili çalışmalar yapmak, -Nükleer konularda halkı bilgilendirmek

TÜRKİYE ATOM ENERJ İSİ KURUMU

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU'NUN ORGANLARI 1- Atom Enerjisi Komisyonu 2- Danışma Kurulu 3- İhtisas Daireleri 4- Bağlı Kuruluşlar ATOM ENERJİSİ KOMİSYONU VE GÖREVLERİ Atom Enerjisi Komisyonu (AEK) TAEK Başkam 'ma Başkanlığında, Başkan Yardımcıları, Milli Savunma, Dışişleri, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlıklarından birer üye ile nükleer alanda eğitim, öğretim ve araştırma yapan dört öğretim üyesinden oluşur. Yılda en az dört kere toplanan Atom Enerjisi Komisyonu'nun görevleri, Kurum'un çalışma ilkelerini ve programlarım saptamak, bütçe taslağmı onaylamak ve Başbakanm onayma sunmak, nükleer alanla ilgili kanun tasarılarını ve tüzükleri hazırlamak ve yönetmelikleri kabul etmek, Kurum'un gelişen ihtiyaçları karşısında organizasyon ve kadroları gözden geçirip gerekli düzenlemeleri Başbakanım onayına sunmaktır.

KOMISYON ÜYELERI Tuğgeneral Cemal ALAGÖZ Büyükelçi Fügen OK Öner GÜL YEŞİL Prof. Dr. Hasbi YAVUZ Prof. Dr. Güngör YENER Prof .Dr. Selahattin ÖZDEMİR Prof. Dr. Belkıs ERBAŞ

(Milli Savunma Bakanlığı) ( Dışişleri Bakanlığı) ( TEAS Genel Müd.) ( İ.T.Ü. Nük.Ener.Enst. Müd.) ( Ege Üniv.Nük.BiLEnst.Müd.) ( Orta Doğu Teknik Üniversitesi) ( Hacettepe Üniversitesi )

DANIŞMA KURULU Danışma Kurulu, nükleer alanda çalışan öğretim üyeleri ve ilgili kuruluşlardaki uzmanlar arasmdan seçilen üyelerden oluşur. AEK tarafından havale edilen konuları inceleyip sonuç ve önerileri bildirmek üzere yılda en az bir kere toplantıya çağrılan Danışma Kurulu'na Kurum Başkanı başkanlık eder. Danışma Kurulu üyeleri belirlenen üyeler arasından, Başbakan onayı ile 3 yıl süreyle görevlendirilir.

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

1999 YILI TAEK DANIŞMA KURULU ÜYELERİ

Mehmet ATEŞ Ali Rıza ALABOYUN Murat MEŞHUR Y.Müh. Alb. Necip BAYKAL Dr. Zeki GÜRAN Dr. Nihat PAKDİL Doç.Dr.Güner ÜNALAN Prof.Dr.Beril TUĞRUL Prof.Dr.Çetin BOLCAL Prof.Dr.Mustafa TAN Prof.Dr.Rafet ARIKAN Prof.Dr.Atilla ÖZMEN Prof.Dr. Yalçın SANALAN Prof.Dr.Atilla AYDINLI Prof.Dr.Meral ERAL Prof.Dr.Hasan ERDOĞAN Prof.Dr.Şevket ERK Prof. Dr.Haldun ÖZYOL Prof.Dr.Halim AYRANCI ProfDr.Fahir BORAK Prof.Dr.Fahri DOMANİÇ Prof.Dr.Ahmet YÜKSEL ÖZEMRE

(Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı) (ETİBANK Genel Müd. ) (Çevre Bakanlığı) (Milli Savunma Bakanlığı) (Sağlık Bakanlığı) (Tarım ve Köyişleri Bakanlığı) (Niğde Üniversitesi) (İstanbul Teknik Üniversitesi) (Kültür Üniversitesi) (Gazi Üniversitesi) (Gazi Üniversitesi) (Gazi Üniversitesi) (Hacettepe Üniversitesi) (Bilkent Üniversitesi) (Ege Üniversitesi) (Pamukkale Üniversitesi) (Yıldız T.Üniversitesi) (Uludağ Üniversitesi) (Marmara Üniversitesi) (Boğaziçi Üniversitesi) (Eski Atom En.Kom.Gen.Sek.) (Eski TAEK Başkanı)

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

Nükleer Güvenlik Dairesi Radyasyoe Sağljğs ve Güvenliği Dairesi Araştırma-Geliştirme Koordinasyon Dairesi idari ve Mali işler Bîiiresi

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

NÜKLEER GÜVENLİK DAİRESİ Re-assessment of Seismic Qualification of TR-2 Research Reactor Building And Dose Calculations: Ajans Uzmanı Mr. Contri TR-2 araştırma rektörünün deprem güvenliği ile ilgili olarak 8-11 Şubat 1999 tarihleri arasında Ankara ve İstanbul'u ziyaret etmiştir. Daha sonra Mr. Contri (IAEA), MrJohnson (EQE), Mr. Masopust (S&A Associates) ve Mr. Schnneider' den (İsviçre) oluşan bir Ajans uzmanlar ekibi bir önceki misyonun devamı niteliğinde 14-17 Haziran 1999 tarihleri arasında ÇNAEM'ni ziyaret etmişler ve yaptıkları inceleme ve değerlendirme sonucunda TR-2 araştırma reaktörünün deprem güvenliği ile ilgili bir rapor sunmuşlardır. Projede öngörülen ve TR-2 Araştırma Reaktörü Binasının statik ve dinamik analizlerinde kullanılacak olan SAP2000 ve SASSIC yazılım programları temin edilmiştir. Söz konusu misyon raporunda önerilen işler ile ilgili çalışmalar başlatılmıştır. İlk olarak TR-2 araştırma reaktör binası ile ilgili mevcut doküman envanteri çıkarılmıştır. Mühendislik çizimlerinden faydalanılarak, TR-2 Binasının üç boyutlu modellenmesine başlanmıştır. Söz konusu model, Auto-CAD yazılım programı ile hazırlanmaktadır. Hazırlanacak olan model analize esas teşkil edecek olan SAP2000 ve SASSI-C yazılım programlarına veri (input) teşkil edecektir. Hava-Su Akış Koşullarında Saydam RD-14M Giriş Kafasının Simulasyonu: (TAEKAECL-ODTÜ) Test düzeneğinin tasarımı bitirilmiş, kurulması işlemi yürütülmüş ve bir eksik dışında test düzeneğinin kurulması işlemi tamamlanmıştır. Eksik olan veri edinme sistemi için bir firma ile anlaşmaya varılmış olup, sistemin düzeneğe eklenmesi için bir bilgisayar alınmış, veri edinme sistemi montajı bitirilmiştir. Bu aşamadan sonra düzeneğin işletmeye sokulması için gerekli ön testler yürütülecek ve program çerçevesinde öngörülen deneylerin yapılmasına geçilecektir. Uzak Mesafe Parçacık Taşımını Sistemi: Sistemin parçacık taşınımı ve yörünge modellerini oluşturacak HYSPLIT-4 programı kaynak kodunu hazırlayan kişilerle yazışarak temin edilmiş ve kullanım için gerekli izinler alınmıştır. ECMWF GRIB formatındaki verilerin HYSPLIT-4' ün kullanacağı ARL formatına dönüştüren ara programlar geliştirilmiştir. ECMWF'den Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü (DMİ) vasıtasıyla Çernobil Kazası tarihleri için veri alınmıştır. HYSPLIT-4 programı Çernobil kazasının sonuçları için test edilmiştir. ECMWF'den DMİ vasıtası ile 1. ETEX deneyinin tarihleri için veri temin edilmiştir. Sistem deney sonuçları ile test edilmiş, sistemin doz hesabı yapan kısımları için havadan ışınlama, yerden ışınlama, solunum doz programları tamamlanmış ve HYSPLIT-4 programı ile uyumlu hale getirilmiştir. Sistemin besin zinciri yoluyla doz hesabı yapan kısmnıın programlarının yazımına başlanmıştır. Bu programlarda kullanılmak için Türkiye içm veri tabanı oluşturma ve sistem için Grafik Ara Birimi (GUI) geliştirme çalışmaları devam etmektedir. DMİ ile yapılacak protokol çalışmaları tamamlanma aşamasına gelmiştir. Strengthening of Nuclear Safety Infrastructure in Turkey: UAEA projesi olup, kurumun ilgili birimlerini kapsamaktadır. Türkiye ile UAEA arasında "Güvenlik Denetimi Anlaşması" uyarınca; ÇNAEM TR-2 Reaktörü ve ÇNAEM Yakıt Pilot Tesisi ile İTÜ-NEE Trigamark II Reaktörünün güvenlik denetimleri UAEA uzmanlarıyla birlikte gerçekleştirilmiştir. Çalışmalar devam etmektedir.

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

EABYASYOH SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ DAIEESI Otomasyona Uygun RESA Tasarımı ve Geliştirilmesi: Proje kapsamında, sistemin uzak istasyonlarda çalışacak olan "akıllı prop" ve kesintisiz besleme ünitelerinin ve merkezde bir bilgisayar üzerinde çalıştırılacak kontrol programının prototipleri tamamlanması ve denemelerin yapılmasından sonra, yeni sistemin kurulması yönünde faaliyetler yürütülmüştür. Bu kapsamda İstanbul-ÇNAEM, Kırklareli-Merkez ve Ankara'da kurulan istasyonlara ilave olarak Kars-DİGOR, Iğdır-GAZİLER, IğdırTUZLUCA, Iğdır-MERKEZ, Iğdır-ALİCAN, Iğdır-ARALIK, İğdır-KARAKOYUNLU, Kırklareli-KOFÇAZ, Edirne-LALAPAŞA, Edirne-MERKEZ, Edirne-UZUNKÖPRÜ, Çanakkale-MERKEZ istasyonları kurulmuştur. Dönem içerisinde, ÇNAEM-Nükleer Elektronik Bölümü tarafından proplarda kullanılan programda iyileştirmeler yapılmış, aksaklıkları ortadan kaldırmak üzere hazırlanan öneriler doğrultusunda propta ve merkezi bilgisayar kontrol programında yeni düzenlemeler de yapılmıştır. TAEK'unda 17 Kasım 1999 tarihinde düzenlenen brifingde sistemin tanıtımı ve yürütülen faaliyetler konusunda uygulamalı bilgilendirme çalışması yapılmıştır. Ayrıca dönem içerisinde farklı tarihlerde, yazılı ve görsel iletişim kanalları ile bilgilendirme faaliyetleri de yürütülmüştür. Harmonisation of Regional Nuclear Emergency Preparedness: 22-24 Ekim 1997 tarihinde Viyana'da yapılan toplantıda UAEA bir Bölgesel Teknik İşbirliği Projesi teklif etmiştir. Bu projenin amacı ülkelerin nükleer ve radyolojik tehlike durumu çalışmalarını ve planlarını uyumlandırmaktır. Toplantıda, bu amaçla onaya açılan mutabakat metni Aralık 1997 sonlarında Bulgaristan, Hırvatistan, Çek Cumhuriyeti, Estonya, Gürcistan, Yunanistan, Macaristan, İran, Kazakistan, Litvanya, Latviya, Moldova, Polonya, Romanya, Rusya Federasyonu, Slovak Cumhuriyeti, Slovenya, Türkiye ve Ukrayna tarafından imzalanmıştır. Ermenistan ve Beyaz Rusya daha sonra bu anlaşmayı kabul ettiklerini ve imzalayacaklarını bildirmişlerdir. Bu proje 4 gruba ayrılmış ve gruplara "Area Co-ordination Groups" adı verilmiştir. Türkiye Ermenistan'da kurulu nükleer santral nedeniyle Doğu Grubunda, Bulgaristan ve Romanya'da kurulu nükleer santrallar nedeniyle de güney grubuna dahildir. Doğu grubu ilk toplantısını 4-5 Mayıs 1998 tarihlerinde Ermenistan, Kazakistan, Gürcistan, İran ve Türkiye'nin katılımıyla Ankara'da Kurumumuzda gerçekleştirilmiştir. İkinci toplantı 18-19 Kasım 1998 tarihinde ViyanaAvusturya'da yapılmıştır. Güney grubu ise ilk toplantısı Ukrayna, Moldova, Romanya, Yunanistan, Türkiye ve Bulgaristan'ın katılımıyla 14-15 Mayıs 1998 tarihlerinde Sofya'da, ikinci toplantı 6-7 Temmuz 1998'de Bükreş'de gerçekleştirilmiştir. Doğu grubu üçüncü toplantısını Ermenistan, Kazakistan, Gürcistan, İran ve Türkiye'nin katılımıyla 89 Nisan 1999 tarihlerinde Viyana, Avusturya'da "ACG-East Meeting on Classification Assessment and Protective Action Response" konusunda gerçekleştirmiştir. Güney grubu ise üçüncü toplantısını yine Ukrayna, Moldova, Romanya, Yunanistan, Türkiye ve Bulgaristan'ın katılımıyla 18-19 Mart 1999 tarihlerinde Chisinau, Moldova'da "ACGSouth Meeting on Integrating Planning" konusunda, Strategies Protection Reportings and Transmission of Data" konusunda yapmıştır. Bilindiği üzere toplantılar tehlike anında erken bildirim için ikili veya çok taraflı anlaşmaların imzalanabilmesi açısından çok önemlidir. Güney Grubu Türkiye temsilcisi üçüncü toplantı konu başlıklarından olan ülkeler arasında yapılacak ikili veya çoklu anlaşmalarla ilgili taslak bir metin sunmuş, ancak Türkiye-Ermenistan ve BulgaristanRomanya arasında "erken bildirim ve nükleer tesisler ile ilgili bilgi değişimi" ni içeren

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

özellikle ikili bir anlaşmanın gerekliliğini tekrar vurgulamıştır. Güney Grubu Atina toplantısında, bu grubun 2000 yılı ilk toplantısının Türkiye'de yapılması önerisi grubun Ajans Temsilcisi Dr. Michael BALANOV tarafından önerilmiş ve öneri tüm temsilcilerin büyük desteğini almıştır. Ancak tarih konusu Steering Committee toplantısına bırakılmıştır. Proje ile ilgili olarak 12-17 Temmuz 1999 tarihlerinde Kiev-Ukrayna'da yapılan Train-the-Trainers in Monitoring Strategies, Procedures and Transmission of Data konulu grup çalışmasına ve bu dördüncü toplantısını ise 9-10 Eylül 1999 tarihleri arasında Atina-Yunanistan'da "ACG South Meeting on Monitoring grup çalışmasında geliştirilen eğitim programı uygulamasının ulusal ölçekte gerçekleştirilmesine yönelik hazırlıklara ilişkin olarak CNAEM'de 1-3 Aralık 1999 tarihlerinde yapılan toplantıya, 5-8 Ekim 1999 tarihleri arasında Ljubljana SLOVENYA'da düzenlenen "Radiological Emergency Preparedness" konulu bölgesel eğitim kursuna katılım sağlanmıştır. Her sene Aralık ayında Viyana-Avusturya'da gerçekleştirilen Steering Committee toplantısı (Y2000K sendromu nedeniyle) IAEA tarafından bu senenin Mart ayına ertelenmiştir. Proje ile ilgili 1999 yılında yapılan toplantılarda Projenin 2000 yılı sonunda tamamlanamayacağı görüşünün Steering Committee toplantısına iletilmesi karara bağlanmıştır. Diğer çalışmalar: 8.01.1999 tarihinde İkitellimde meydana gelen radyasyon kazası sonrası "Convention on Early Notification of a Nuclear Accident" hükümleri gereğince tüm radyoterapi merkezleri yerinde denetlenmiş, Kurumun kırk yıllık kaynak envanteri çıkarılmış, tüm radyoterapi merkezlerine ve ilig.ili ticari firmalar ile yapılan yazışmalar sonucunda TAEK envanteri güncelleştirilmiş, merkezlere ve firmalara radyoaktif kaynak ithalatı, taşınması ve kullanılmış kaynakların yurt dışına çıkarılmasında uyulması gerekli hususlar oluşturularak bildirilmiştir. Ayrıca IAEA tarafından söz konusu kaza ile ilgili olarak hazırlanan "The Radiological Accident in İstanbul" isimli rapora katkı sağlanmış olup, son olarak raporun sekizinci taslak metni üzerinde çalışmalar yürütülmektedir. Endüstriyel Lisanslama Şubesi bünyesinde kontrol denetim ve lisanslama hizmetlerinin etkinliğini ve verimini arttırmaya yönelik çalışmalara devam edilmiştir. Mevcut envanterin güncelleştirilmesi için endüstriyel alanda faaliyet gösteren kuruluşlarla ilgili tarama çalışmaları sürdürülmüş olup, Türkiye genelinde lisanssız faaliyet gösteren özel ve resmi kuruluşların tesbiti ve lisanslanmasına yönelik başlatılan envanter taramalarına il bazında devam edilmiştir. İthal edilen cihaz ve radyasyon kaynaklarının lisanslı kuruluşlara verilmesini sağlamak ve hangi miktarlarda dağıtım yapıldığım belirlemek üzere başlatılmış olan çalışmalar ile bu çalışmalara ilişkin kayıtların düzenlenmesi ve güncelleştirilmesi faaliyetleri yapılmıştır. Endüstriyel amaçlı radyografi ve radyoskopi cihazları, otomatik proses kontrolunda kullanılan sistemler ile yapı ve malzemelerin kalite kontrolü amacı ile radyokatif kaynak kullanılarak gerçekleştirilen diğer ölçme teknikleri ile ilgili cihazların ve bulundukları tesislerin radyasyon kontroUarı ve lisanslama hizmetleri ile bu tesislerin yapısal zırhlama planlarının incelenmesi hizmetleri yürütülmüştür. Endüstri alanında tahribatsız kalite kontrolü amacı ile kullanılan radyografi, radyoskopi cihazları ile taşınabilir yoğunluk ve rutubet ölçerleri ve otomatik işlem kontrolü için kullanılan diğer ölçme sistemlerinin, radyoaktif kaynak bulunduran analiz cihazlarımı!, açık ve kapalı radyoizotopların kullanıldığı eğitim ve araştırma laboratuvarlarının Radyasyon Güvenliği Tüzük ve Yönetmelik hükümleri uyarınca kontrol, denetim ve lisanslama hizmetlerine devam edilmiştir.

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

Endüstriyel alandaki çalışmalarda kullanılan çok sayıdaki kaynak ve cihazların envanter kayıtlarının düzenliliğinin sağlanması için gerekli çalışmalar DPT projesi çerçevesinde sürdürülmektedir. Radyoaktif atık yönetimi ve endüstriyel alandaki radyasyon uygulamalarında radyasyon güvenliği konularında, radyasyon görevlilerine, öğrencilere ve halka bilgi akışı sağlanmıştır. Ülke genelinde lisanssız ve vize süresi geçmiş olan nükleer tıp ve RIA laboratuvarları tesbit edilerek, lisanslama işlemleri tamamlanmayanlara radyoizotop ithal izni verilmeyeceğine ilişkin çalışma başlatılmıştır. İthal edilen X ışını cihazlarının, orijin ülke, kullanılmış cihazlar ve ülkeye dağılımı yönünden değerlendirilmesi ve ithal izni alan cihazların takibi ile kullanıcı kuruluşların lisanslanmasının sağlanmasına yönelik çalışma başlatılmıştır. Sayıları 5000nin üzerindeki radyoloji laboratuvarları, açık radyoaktif kaynakların kullanıldığı RIA ve nükleer tıp laboratuvarları, yüksek aktiviteli Co-60 kaynaklı teleterapi, Co-60, ir-192 kaynaklı brakiterapi cihazları ile yüksek enerjili elektron hızlandırıcılarının ithali, proje onayı, radyasyon kontrol raporları, lisanslanması, vize edilmesi işlemlerinin standardizasyonu ve bilgisayar ortamına aktarma işlemleri sürdürülmüştür. Yurt çapında tıp endüstri ve araştırma kuruluşlarında çalışan radyasyon görevlilerinin çalışmaları sırasında almış oldukları radyasyon miktarı kişisel dozimetrelerle aylık olarak tayin edilmektedir (film ve termolüminesans). Değerlendirmeler sonucunda müsaade edilen seviyenin üzerinde (4.0 mSv) radyasyon dozu alanların çalışma şartları incelenmekte, radyasyonla yapılan bütün çalışmalarda maruz kalınacak radyasyonun mümkün olan en düşük seviyede tutulmasının sağlanması amaçlanmaktadır. 1999 yılı içerisinde 1100 kuruluşta kayıtlı 6500 kişiden her ay değişen sayıda hizmet alan görevli izlenmiştir.

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

ARAŞTIRMA - GELİŞTİRME KOORDİNASYON DAİKESİ GÖREVLERİ Nükleer enerji ile ilgili etüt, proje, uluslararası ilişkiler, eğitini, yayın işlerini yürütmek, halkın bilgilendirilmesi amacıyla yayınlar hazırlamak, tercüme hizmetleri vermek. Atom enerjisi ile ilgili ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşlarla ilişki kurmak, işbirliği yapmak, bu kuruluşların bilimsel çalışmalarını izlemek ve benzeri kuruluşlar ile temaslar kurmak, bu amaçla çalışma sonuçlarını yurt içinden ve dışından toplayarak yaymak, tanıtmak, teknoloji konusunda halkı aydınlatmaktır. A-PROJE ÇALIŞMALARI TAEK nükleer konularda araştırma faaliyetleri yapmak üzere ulusal ve uluslararası alanda destek almakta ve destek vermektedir. A-I. ULUSLARARASI PROJELER:

ATOM

ENERJİSİ

AJANSI

(UAEA)

DESTEKLİ

Nükleer tekniklerin uygulanması, geliştirilmesi ve güçlendirilmesi amacıyla Hükümetimiz ile Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) arasında yapılan anlaşma esasları uyarınca UAEA tarafından mali yardım sağlanmaktadır. A-I.1. UAEA TEKNİK YARDIM VE İŞBİRLİĞİ PROGRAMI Ajans, kuruluş amaçlarını gerçekleştirmek üzere üye ülkelerde atom enerjisinin barışçıl amaçlarla kullanımını sağlayan araştırma ve uygulama çalışmalarına cihaz, uzman ve eğitim imkanları temin etmek suretiyle destek vermektedir. a) Teknik Yardım Projeleri: Nükleer tekniklerin uygulanması, geliştirilmesi ve güçlendirilmesi amacıyla iki yıl veya daha uzun süreli olmak üzere ülkelerin kalkınma plan ve programlarına katkı sağlayacak mahiyette ve ulusal gelişme planları ile uyumlu, sonuçları doğrudan halka yansıyabilecek uygulama özellikli projeler destek alınarak yürütülmektedir (Tablo 1). b) Bölgesel Projeler: Avrupa, Afrika, Doğu Asya ve Pasifik, Latin Amerika ve de Batı Asya'dan oluşan bölgelerde nükleer bir konuda araştırma yapmak üzere pilot olarak seçilen bir ülke etrafında diğer üye ülkeler faaliyetlere katılmaktadır (Tablo 2). A-I.2. UAEA ARAŞTIRMA KONTRAT PROGRAMI Atom Enerjisinin barışçıl amaçlarla kullanımını öngören araştırma, geliştirme ve pratik uygulamaları teşvik etmek ve yardımcı olmak üzere mali destek sağlanmaktadır (Tablo 3).

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

A-II. DPT DESTEKLİ PROJELER : DPT Müsteşarlığı Kalkınma Planında öngörülen hedefler ve uygulanmakta olan Hükümet Programı çerçevesindeki Yatırım Programında yer alan üretimi, verimliliği ve ekonominin rekabet gücünü artırıcı, kamu açıklarını ve enflasyon hızını azaltıcı politikalar doğrultusunda ülkemizin kalkınmasına hizmet etmek üzere her yıl yatırım projeleri yürütülmektedir (Tablo 4).

A-III. TAEK DESTEKLİ PROJELER : TAEK'nun çalışma programı ve ilkelerine uygun olarak ilgili kuruluş ve üniversiteler tarafından yapılan güdümlü nitelikteki araştırma, inceleme ve uygulamalara TAEK Proje Destekleme Yönetmeliği hükümleri uyarınca destek verilmektedir (Tablo 5). TABLO 1- 1999 YILI TEKNİK YARDIM PROJELERİ Kodu

Adı

Süresi

Ajans Destegi(S)

TUR/0/005

Human Resources Development

1997

240185

TUR/4/022

Technical Support for an Electron Beam Facility

1995-

572862

TUR/4/023

Improving QA/QC in Radiation Technology

1997-

180065

TUR/4/024

Support for Introduction of Nucl. Power Programme

1999-

8850

TUR/5/020

Drip Irrigation and Fertigation of Potato

1999-

68050

TUR/5/021

Feeding Strategies & RIA to Increase Dairy Cattle Production

1999-

51527

TUR/6/009

Establishment of Molecular Radiation Cytogenetics Laboratory

1995-

215225

TUR/7/007

Radiation Sterilization of Tissue Grafts

1997-

137675

TUR/8/013

Study of Lakes Using Isotope Techniques

TUR/8/014

Nuclear Techniaues for Lake and Marine Pollution Studies

10

64818

1997-

71500

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

TUR/9/013

Strengthening Nuclear Safety Infrastructure

1997-

132851

TUR/9/014

Reassessment of Seismic Qualification of TR-2 Research Reactor Building

1999-

53585

1.797.193

TOPLAM

TABLO 2-1999 YILINDA İŞTİRAK EDİLEN AVRUPA BÖLGESİ BÖLGESEL (RER) PROJELER Kodu

Adı

RER/2/003

Marine Environmental Assessment of the Black Sea Region

RER/2/004

QC & Q A of Nucl. Analytical Techniques

RER/4/019

Licensing Fuel and Fuel Modelling Codes for WWER Reactors

RER/6/007

Modernization of Nuclear Medicine

RER/8/006

Radiation Treatment of Industrial & Municipal Waste

RER/8/007

Radiation Technology in Biomedicine & Biotechnology

RER/9/050

Harmonization of Regional Nuclear Emergency Preparedness Activities

RER/9/052

Nucl. Safety Regulatory Infrastructure

RER/9/058

Safety Review of Research Reactor Facilities

TABLO 3- TAEK KONTRATLARI

BÜNYESİNDE

YÜRÜTÜLEN

1999

YILI

ARAŞTIRMA

Kodu

Adı

Süresi

9506

Formation Cross Section Measurements of Short Lived Nuclei in the Energy Range From 13.6.tol4.9MeV

1998-

9225

The Intercomparison of Absorbed Dose in Water Using Thermolüminescent Dosimeter (TLD) and alenine/electron Spin Resonance (ESR) Dosimeters with Electron Beam and High Energy Photons at Radiotherapy Centers in Turkey 11

1996-

Ajans Desteği($) 5.000

18.000

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

9082

Development of Novel Adsorbed Materials for Recovery and Enrichment of Uranium from Aqueous Media

1996-

16.000

9054

Development Standardization and Validation of Purine Excretion Technique for Measuring Microbial Protein Supply for Yerli Kara Cross-Breed Cattle

1996-

22.000

8162

Enzyme Immunoassay for Quantification of DDT and DDE in Foods, Soil and Water

1994-

18.000

10335

Investigations on Susceptibility to Chlorpyriphos of Different Populations of Spodoptera Littoralis by Radiotracer Technique

1998-

10.000

9657

Development of Protocols for Corrosion and Deposit Determination in Pipes by Radiography

1997-

8.000

9616

Hydrogen Determination in Bulk Material Using Fast Neutron Generator

1997-

10.000

9712

To Establish and Compare for the Coastal Waters of Turkey thePo-210-Pb-210 Contents in Anchovy Fish and Sea Snails

1997-

8.000

9909

Alternative Methods to GC and HPLC for Residue Analysis of Dinitroaniline, Orgonophosphorus, Carbamades and Other Pesticides in Grain

1997-

14.000

10572

Transfer of Cs , Sr and Po From Soil to Maize and Black Cabbage Crops

1998-

5.000

10721

Inhibitio n of Eggs & Larvea of Plodia Intepuctela by Gamma Irradiation in Decorticated Hazelnuts

1999-

5.000

134

85

210

139.000

TOPLAM TABLO 4- YATIRIM PROJELERİ Adı

Suresi

89K120190

Araştırma Merkezlerinin Fiziksel Güvenliğinin Sağlanması

1989-1998

72.261.000.000

91K120170

Başkanlık Hizmet Binası

1991 -1999

238.161.000.000

ie No

12

1999 Ödeneği (TL)

. . . ... TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

93K120110

ÇNAEM Alt Yapı Islah ve Tadili

1993-1998

11.284.000.000

93K120120

TR-2 Reaktörünün Modernizasyonu ve Otomasyonu

1993 -1998

1.197.000.000

97K120230

Yerli Nükleer Reaktör Geliştirme

1997-2001

21.484.000.000

97K120240

Nükleer Yakıt Teknolojisi Geliştirilmesi

1997-1999

2.695.000.0O0

97K120250

İleri Tahribatsız Test Teknikleri Geliştirme

1997-1999

3.515.000.000

98K120180

Türkiye 'deki Toryum Yataklarının Haritalandırılması, Zenginleştirilmesi Yöntemlerinin Geliştirilmesi ve Projelendirilmesi

1998-1999

1.000.000

98K120190

Nükleer Yakıt Zirkaloy Boru Üretim Tesisi

1998-1999

1.000.000

98K120220

Radyasyon Erken Uyarı Sistemi Geliştirme

1998-1999

39.822.000.000

98K120230

Süt İneklerinde Verimliliğinin İyileştirilmesinde Biyoteknolojinin Uygulanması

1998-1999

12.117.000.000

98K120240

Nükleer Tekniklerin Sağlık ve Çevrede Kullanımı

1998-1999

42.474.000.000

98K120250

Nükleer Tekniklerle Patlayıcı ve Uyuşturucu Tespiti

1998-1999

1.391.000.000

98K120260

Türkiye Radyasyon Güvenliği Alt Yapı Geliştirme

1998-2000

104.348.000.000

98K120270

ÇNAEM Bilgisayar Altyapısı Geliştirme

1998-1999

12.003.000.000

98K120280

Nükleer Güç Santralları Kalite Güvencesi ve Kontrolü

1998-1999

10.108.000.000

98K120290

Nükleer Ölçüm Aletleri Prototip Geliştirilmesi

1998-1999

22.544.000.000

98K120300

Nükleer Yakıt Tesisi

1998-2002

6.336.000.000

98K120310

Ağır Su Üretimi Teknolojileri Geliştirme

1998-2000

1.000.000

13

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

98K120320

Toryum Yakıt Teknolojileri Geliştirme

1998-2000

45.098.000.000

98K120330

Nükleer Konularda Kamuoyu Bilgilendirilmesi

1998-2000

5.081.000.000

98K120340

Radyofarmasotilc Geliştirilmesi ve Üretimi

1998-1999

12.201.000.000

98K120350

Tıpta Kullanılan Biyopolimerlerin Radyasyon Kararlılığı

1998-1999

2.825.000.000

98K120360

Nükleer Tekniklerle Çevre Kirliliğinin Önlenmesi Araştırmaları

1998-1999

17.496.000.000

98K120370

Nükleer Tekniklerin Tarım ve Süper İletkenlerde Kullanımı

1998-1999

5.747.000.000

98K120380

Nükleer Atık Nihai Depolama Araştırması

1998-1999

3.565.000.000

98K120390

Türk Devletleriyle Bilimsel ve Teknik İşbirliği

1998-2001

7.837.000.000

99K120100

Nükleer Teknoloji Merkezi Fizibilite Etüdü

1999-2003

1.000.000

99K120110

Hızlandırıcı

1999-2003

1.000.000

99K120120

Elektron Beam Tesisi

1999-2001

17.354.000.000

99K120130

Nükleer Santr. Lisans. Hazırlık ve Nük. Güv. Alty. Gel işt irilmesi( Akkuyu Nükleer Enerji Santralının Lisans lanması)

1999-2003

1.000.000

TOPLAM

718.950.000.000

TABLO 5- 1999 YILI TAEK DESTEKLİ PROJELER

ADI

9804205

Toprak Numunelerinin Alfa ve Beta Radyoaktivite Seviyelerinin Tayini ve Katman Değerlendirmesi

1998-2000

İ.500.000.000

98404108

Yeni Tür Nükleer Yakıt Geliştirilmesi

1998-2000

890.000.000

14

SÜRESİ

DESTEK MİKTARI(TL)

KODU

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

9804206

Yakıtlardaki Metal Konsantrasyonlarının XRF Teşhisi ile Belirlenmesi

1998-2000

4.500.000.000

97303907

Oksit ve Non-Oksit Seramiklerde Nadir Toprak Metal Oksit ve Uranyum Oksit Tipi Seramiklerin Sinterleme Kinetiği ve Mekanik Özelliklere Etkisi

1997-1999

5.120.000.000

97504004

Bağlı Kalıntı İçeren Hayvan Dokularını Tüketen İkincil Türlerde Bağlı Kalıntı Oluşma Riskinin Araştırılması

1997-1999

642.062.000

TOPLAM

13.652.062.000

B-EĞİTİM FAALİYETLERİ Yurtiçi Eğitim Faaliyetleri TAEK Hizmetiçi Eğitim Programı kapsamında yıl içinde genel ve ihtisas konularında kurs, konferans ve seminer gibi eğitim faaliyetleri düzenlenmiş. Kurum dışı personelin de bu faaliyetlerden yararlanması sağlanmıştır. Milli Eğitim Bakanlığı Yüksek Öğretim Genel Müdürlüğü'nden gelen staj talebi üzerine 1999 yılı içinde 54 üniversite öğrencisine Kurumumuza bağlı Merkezlerde staj yapma imkanı sağlanmıştır. Gerçekleştirilen başlıca eğitim kurslarının konuları aşağıdaki gibidir. Radyografi Seviye 1-Seviye 2 Ultrasonik Seviye 1-Seviye 2 Yüzey Metodları Seviye 1-Seviye 2 Girdap Akımları Seviye 1-Seviye 2 Nükleer Maddelerin ve Radyasyon Kaynaklarının Yasal Olmayan Ticareti Temel Nükleer Teknoloji Kursu

ÇNAEM ÇNAEM ÇNAEM ÇNAEM NGD NGD,RSGD, Tek.Dai., NHTG, TÜDNAEM

Yurtdışı Eğitim Faaliyetleri UAEA tarafından sağlanan yurtdışı imkanlarını kullanarak 29 TAEK elemanı Kurum amaçlarına yönelik konularda yurtdışında kısa ve uzun süreli eğitim görmüşlerdir. Ayrıca 14 elemanımız çeşitli kuruluşlarda bilimsel incelemelerde bulunmuşlardır.

15

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURLMU

'*

NÜKLEER ENFORMASYON SİSTEMLERİ (MİS) Nükleer alanda Türkiye'de yayınlanan 100 civarında dokümanın künye, özet ve anahtar kelimeleri INIS tarafından belirlenen kurallara göre hazırlanıp, INIS Sekreteryasına gönderilmiştir. Araştırıcılarımızın yurtdışından talep ettikleri 130 civarında dokümanlar temin edilerek istifadelerine sunulmuştur. Yabancı araştırıcılar tarafından talep edilen, ülkemiz araştırıcılarının çalışmalarla ilgili dokümanlar temin edilip ilgili yerlere gönderilmiştir. INIS irtibat memurları istişare toplantısına katılınmıştrr.

16

yaptıkları

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

TEKNOLOJİ DAİRESİ Nükleer Güç Santralları Kalite Güvencesi ve Kontrolü: Nükleer Güç Santrallarının gereksinim duyduğu konular ve disiplinin belirlenmesi ve Türkiye'de kurulacak olan Nükleer Güç Santrallarında kullanılacak malzemelerin kalite kontrol ve denetimlerini sağlamak kapsamında, digital radyograflarm bilgisayar destekli olarak geliştirilmesi ve değerlendirilmesi için bir bilgisayar programının hazırlaması çalışmaları sürdürülmektedir. Bilgisayar Kodu Uygulama ve Geliştirme Programı (Computer Code Application and Maintenance Program-CAMP): TAEK tarafından daha önce araştırma projesi olarak desteklenen ''Düşey Kanal İç Yüzeyinde Su Buharının Yoğuşmasına Bağlı Isı Aktarımında Havanın Etkisinin Deneysel Olarak İncelenmesi" (TAEK Proje No: 94403507) başlıklı proje kapsamında O.D.T.Ü. Makina Mühendisliği Bölümü'nde kurulmuş olan deney düzeneğinde (METU-CTF) gerçekleştirilen deneylerin sonuçları, ABD Nükleer Lisanslama Kuruluşu (USNRC) ile TAEK arasında 4 Şubat 1999 tarihinde imzalanan "Thermalhydraulic Code Application and Maintenance Program (CAMP)"Anlaşması çerçevesinde, USNRC'ye gönderilmiştir. Gönderilen veri tabam; Saf Su Buharı: Sistem Basıncı: 1.8-5.5 bar; Buhar Reynolds Sayısı: 55,000-94,000;Buhar Hızı: 14-20 m/c Hava/Su Buharı Karışımı: Sistem Basmcı: 1.9-5.3 bar; Buhar Reynolds Sayısı: 45,00094,000; Hava/Buhar Karışımının Hızı: 14-26 m/s; Hava Kalitesi: 10%-52% özellikleri içermektedir. Ayrıca, OECD/NEA 42. Uluslararası Standart Problem Çalışması kapsamında, PANDA test düzeneğinin (PSI, İsviçre) değişik başlangıç ve sınır koşullar çerçevesinde benzeşimi RELAP5/mod3.2.2 kodunun PC versiyonu ile gerçekleştirilmiştir. Türkiye'deki Toryum Yataklarının Haritalandmlması, Zengin leştirilme Yöntemlerinin Geliştirilmesi ve Projelendirilmesi: TAEK Teknoloji Dairesinin Koordinatörlüğünde MTA, ETİ- Holding ve ANAEM-Nükleer Fizik Bölünıü'nden ilgili elamanların katıldığı toplantılar 1998 yılı içinde yapılarak görev dağılımı yapılmıştır. Ayrıca ANAEM-Nükleer Fizik Bölümü'nde ETİ-Holding tarafından gönderilen çok sayıda saha örneklerinde ve işlem görmüş fiziksel zenginleştirilmesi yapılmış numunelerde radyoizotop uyartmalı XRF spektrometresi ile Toryum, Lantan, Seryum ve Baryum elementlerinin kantitatif analizleri yapılmış, dedeksiyon limitleri belirlenmiştir. Ancak projenin deneysel ölçümlerinin istenilen hassasiyette yapılabilmesi için gerekli olan Tüplü X-Işınları Floresans Spektrometresinin 1999 yılı içinde alınamaması nedeniyle ANAEM-Nükleer Fizik Bölümü'nde yapılacak olan deneysel çalışmalar 2000 yılına kalmıştır. OECD/NEA 42. Standart Problem Çalışması (ISP-42): OECD/NEA 42. Uluslararası Standart Problem Çalışması kapsamında, PANDA test düzeneğinin (Paul Scherrer Institute, PSI, İsviçre) değişik başlangıç ve sınır koşullar çerçevesinde benzeşimi RELAP5/mod3.2.2 kodunun PC versiyonu ile gerçekleştirilmiştir. OECD 42 numaralı Uluslararası Standart Problem Çalışması'nın, deney sonuçları bilinmeden yapılan hesaplamalarını içeren "blind-test" sonuçları (faz A, B ve C için) değerlendirilmek üzere, 15 Eylül 1999 tarihinde, Paul Scherrer Enstitüsü'ne (PSI, İsviçre) gönderilmiştir. Ayrıca, hesaplama sonuçlarını yorumlayan bir rapor da hazırlanmıştır. Halihazırda, "blind-test" fazı çerçevesinde PSFya gönderilmeyen faz D, E ve F ile ilgili çalışmalar

17

TÜRKIYE ATOM ENERJISI KURUMU

sürdürülmektedir. Mayıs 2000'e kadar deneysel gönderilmesi beklenmektedir.

verinin PSI tarafından

TAEK'e

Nükleer Reaktörlerin Isı Değiştiricilerinde Meydana Gelebilecek Tüp-İçi Yoğuşmada Havanın Etkisinin İncelenmesi: TAEK tarafından daha önce araştırma projesi olarak desteklenen "Düşey Kanal İç Yüzeyinde Su Buharının Yoğuşmasına Bağlı Isı Aktarımında Havanın Etkisinin Deneysel Olarak İncelenmesi" (TAEK Proje No: 94403507) başlıklı proje kapsamında (bu proje TAEK tarafından 1994 yılında onaylanmış ve 1998 yılında hazırlanan sonuç raporu ile sona ermiştir) O.D.T.Ü. Makina Mühendisliği Bölümü'nde kurulmuş olan deney düzeneğinde (METU-CTF) gerçekleştirilen deneylerin sonuçları, ABD Nükleer Lisanslama Kuruluşu (USNRC) ile TAEK arasında 4 Şubat 1999 tarihinde imzalanan "Thermalhydraulic Code Application and Maintenance Program (CAMP)" Anlaşması çerçevesinde, USNRC'ye gönderilmiştir. Söz konusu deneysel proje, UAEA tarafindan da "Thermohydraulic Relationships for Advanced Water Cooled Reactors" konulu Eşgüdümlü Araştırma Projesi (Kontrat Numarası: 8905/RO) çerçevesinde de desteklenmektedir. METU-CTF deney düzeneğinde, 1999 yılında yeni deneyler gerçekleştirilmiştir. Bu deneylerde, sistem basıncının değişiminin sabit buhar+hava akışındaki durumu incelenmiştir. Daha önceki deney matrisinde sistem basıncı artarken buhar+hava akışı artmaktaydı. Diğer bir deyişle, sistem basıncının yoğuşma prosesine olan etkisi tek başına incelenmiştir. Ayrıca, tekrarlanan bazı deneylerde hava kalitesi artarken toplam akış (hava+buhar) sabit tutulmuş ve buhar akışındaki azalmanın etkisi incelenmiştir. Bunlardan başka, su buharını ön ısıtmadan geçirmeden bazı deneyler tekrarlanmış ve ön ısıtmanın yerel ısı akısına bir etkisi olmadığı görülmüştür.

18

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

NÜKLEER HESAPLAMALAR ve TASARIM GRUBU Doğal uranyum yakıtlı ve ağır su soğutmalı bir reaktör içeren pilot tesisin tasarımı; 1000 MWe gücündeki model reaktörün, zamana bağh akı değişimlerinin ısıl-akışkan geri beslemeli olarak analiz edilmesi; nükleer güç santralları soğutma suyu ve ısı aktarıcısı borularında sıkça görülen, gerilme altmda aşınma sonucu kırık oluşmasının incelenmesi; nükleer güç santralının içindeki ve bağlı olduğu dış şebekedeki devrelerin yük analizleri için bilgilerin derlenmesi çalışmalarına devam edilmiştir. 1000 MWe gücündeki model reaktörün ana soğutucu pompalarından biri kaybedildiğinde, reaktörün %40 güçte kararlı duruma geçişi analizi yapılmıştır. Başkanlık, ANAEM ve ANTHAM'ın, Türk Telekom Frame Relay servisi ile ÜLAK-NET üzerinden 512 kbps hızında internete bağlanması sağlanmıştır.

19

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

IB A M VE MALİ İŞLER BAİMESİ PERSONEL Kurumumuz kadroları 2690 sayılı kanun ekinde 939 memur olarak belirtilmiştir. 2690 sayılı kuruluş kanununa göre kürüm personeli esas olarak 657 sayılı kanuna tabi bulunmaktadır. Ayrıca aynı kanunun 12. maddesinde belirtilen unvanlı kadrolarda (Kurum Başkam, Başkan Yardımcısı, Daire Başkam, Genel Sekreter, Grup Başkam, Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi Müdürü ile Müdür Yardımcısı ve Atom Enerjisi Komisyonu tararından belirlenecek Bölüm Başkanı, Uzman ve Teknik Hizmetler sınıfına dahil diğer kadrolarda, Başbakan onayı ile ve bu kadrolar karşılık gösterilmek kaydıyla) sözleşmeli personel çalıştırılabileceği hükme bağlanmış olup, bu personele istekleri halinde 5434 sayılı T.C.Emekli Sandığı Kanunu hükümlerinin uygulanabileceği belirtilmiştir. Kurumumuzda hizmet sınıflarına göre 1999 yılında çalışan personelin sayısı ve % oranları aşağıda gösterilmiştir. ADEDİ 212 377 34 18 641

HİZMET SINIFI Genel idare Hizmetleri Teknik Hizmetler Sınıfı Sağlık Hizmetleri Sınıfı Yardımcı Hizmetler Sınıfi TOPLAM

% 32.6 58.9 5.5 3.0 100.0

BÜTÇE TAEK Bütçesi, Başbakanlık Bütçesi içinde "Bağımsız Bütçe" niteliğinde olup, transfer tertibinde yer alır. Kurumun Gelirleri: Her yıl Başbakanlık Bütçesine TAEK adına konacak ödeneklerden, Kuruma yapılacak ve kurumca kabul edilecek her türlü iç ve dış yardımlar ile bağış ve vasiyetlerden, mal ve hizmet üretimi gelirlerinden meydana gelmektedir. Kurumun 1999 yılında; 1- Hazine Yardımı 2- Mal ve Hizmet Gelirleri TOPLAM

: : :

4.818.000.000.000.940.677.484.861.5.758.677.484.861.-TL.

Kurumun Giderleri: Personel, cari, yatırım, transfer harcamaları olarak belirlenmiştir. Kurumun 1999 yılında; 1- Personel Giderleri 2- Cari Giderler 3- Yatırım Giderleri 4- Transfer Giderleri TOPLAM

: :

3.772.127.288.875.1.134.373.161.708.718.806.284.414.133.194.623.669.5.758.501.358.666.-TL.

Giderleri bulunmakta olup, gelir fazlası 176.126.195.-TL. dir. Gelir fazlası hazineye yatırılmıştır. 20

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KLIRUMU

MEVZUAT VE HUKUK Disiplin Amirleri Yönetmeliği ve Arşiv Yönetmeliği 03.05.1999 tarih, 23684 sayılı Resmi Gazetemde yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Türkiye ile ABD ve Fransa arasında "Nükleer Enerjinin Barışçıl Amaçlarla Kullanımı için İşbirliği Anlaşması" çerçevesinde, Fransa ile anlaşma imzalanmış olup, ABD ile parafe edilmiş, imzalanmayı beklemektedir. "Nükleer Tesisler için Kalite Temin Programı Temel Esaslar Yönetmeliği" Atom Enerjisi Komisyonu'nda kabul edilmiştir. Öngüvenlik Analiz Raporu Kapsamında "Kalite Temin Esasları Yönetmeliği" Atom Enerjisi Komisyonu'nda kabul edilmiştir. "Nükleer Güç Tesislerinin Yer Seçimiyle İlgili Etüd ve Değerlendirme Çalışmalarında Kalite Temini Yönetmeliği" Atom Enerjisi Komisyonu'nda görüşülecek duruma gelmiştir. "Nükleer Güç Tesislerinde Yer Seçimi ile İlgili Genel Güvenlik Kuralları Yönetmeliği", "Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği", "Nükleer ve Radyolojik Tehlike Durumu Ulusal Uygulama Yönetmeliği", "Özel İşlem Gerektirmeyen Radyoaktif Atıklara İlişkin Yönetmelik", "Atama ve Görevde Yükselme Yönetmeliği" "Sözleşmeli Personel Çalıştıran Esas ve Usulleri Yönetmeliği", "Artırma İhale Yönetmeliği ve Gelirler Yönetmeliği", çalışmaları devam etmektedir. "Nükleer Yakıt Bileşenlerinin Tedarik, Tasarım ve İmalatında Kalite Temin Yönetmeliği" görüşlere gönderilme aşamasındadır. "Nükleer Güç Tesislerinde Nükleer Yakıtların İşletilmesi ve Depolanması Yönetmeliği" görüşlere gönderilme aşamasındadır. Türkiye ile Rusya Federasyonu arasında "Nükleer Tesisler Hakkında Bilgi Değişimi ve Nükleer Kazaların Erken Bildirimi" ve "Nükleer Enerjinin Barışçıl Amaçlarla Kullanımı" hakkında ikili anlaşma çalışmaları sürmektedir. 21

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

"Nükleer Alanda Hukuki Sorumluluk" konusunda hazırlanmış olan yasa tasarısına OECD/NEA görüşleri doğrultusunda yeniden düzenleme çalışmaları yapılmış, son düzenleme çalışmaları devam etmektedir. "Nükleer Alanda Kullanılan Malzeme, Ekipman ve İlgili Teknolojinin İhracatına İzin Verilmesine İlişkin" İhracat izni konulu yönetmelik hazırlanmış olup. Başbakanlık Kanunlar ve Kararlar Genel Müdürlüğüne basım için sunulmuştur. "Nükleer Güç Santrallarının Tasarımında İnsan Kaynaklı Dış Olaylar Üzerine Güvenlik Kılavuzu" ve "Nükleer Güç Santrallarında Yangından Korunma Güvenlik Klavuzu" hazırlanmıştır. Türkiye Atom Enerjisi Kurumu ile Azerbaycan İlimler Akademisi arasında Nükleer Enerjinin Barışçıl Uygulama Alanlarında İşbirliği Protokolü 3.11.1999 tarihinde TAEK Başkanı Prof. Dr. Cengiz Yalçın ile Azerbaycan İlimler Akademisi Başkanı Prof. Dr. Faramaz Magsudov tarafından imzalanmıştır. 1998 yılında da Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan'ın ilgili kuruluşları ile nükleer enerjinin barışçıl uygulama alanlarında ikili veya çok taraflı bilimsel ve teknik işbirliği tesis edilmesine imkan sağlamak amacına yönelik olarak benzer protokollar imzalanmıştır. Türkiye Atom Enerjisi Kurumu ile Türk İşbirliği ve Kalkınma Ajansı (TİKA) arasında Türk Devletleri ile yürütülecek faaliyetlerin daha etkin ve verimli yürütülmesine katkı sağlamak amacıyla bir protokol düzenlenmiştir.

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

Çekmece Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi (ÇNAEM) Ankara Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi (ANAEM) Ankara Nükleer Tarım ve Hayvancılık Araştırma Merkezi (ANTHAM) Türk Devletleri Nükleer İşbirliği Araştırma ve Eğitim Merkezi (TÜDNAEM)

23

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

ÇEKMECE NÜKLEER ARAŞTIRMA YE EĞİTİM MERICESİ (ÇHAEM) ENDÜSTRİYEL UYGULAMA BÖLÜMÜ Küçük Çekmece Gölü ve Çevresinin Bilimsel Etüdü ve Çevresel Risk Takdiri: Çeşitli bölümlerle ortak olarak yürütülen bu proje kapsamında, Bölümümüzde, gölden alınan sediment tuzağı örnekleri ile organizma ve farklı derinliklerden alınan sediment örneklerinin NAA yöntemi ile element analizleri ve doğal gama sayımları yapılmış, sediment örnekleri derinliğe göre incelenmiştir. Bu çalışma ile ilgili olarak yıl içinde 1 yurtdışı yayın yapılmış ve 1 bildiri sunulmuştur. Denizlerin Radyoaktif ve Kimyasal Kirlenmesinde AlgMerin ve Diğer Organizmaların Önemi: İ.Ü.Deniz Bilimleri Enstitüsü ve Radyobiyoloji Bölümü ile ortak yürütülen bu çalışma kapsamında, Karadeniz Bölgesinden alınan alg, sediment, v.b. örneklerin doğal gama sayımı ile radyoaktivite analizlerine devam edilmiştir. Karadeniz Sediment vs. Örneklerinde Kirlenme Miktarlarının Araştırılması: Proje, İ.Ü. Fizik Bölümü, Özbekistan Acedamy of Sciences, Joint Inst. Nucl. Research JDubnaRusya ve ÇNAEM elemanları tarafından yürütülecektir. 1999 yılında Karadeniz'den 9 adet değişik tip balık ve İ.Ü. Deniz Bilimlerinin Arar gemisi ile İstanbul Boğazı çevresindenl4 adet sediment örneği alınmış ve bu örneklerin XRF analizleri Merkezimizde yapılmıştır. Örneklerin diğer analizlerine, Özbekistan ve Rusya'daki Laboratuvarlarda projeye katılan ilgililer tarafından devam edilmektedir. İstanbul Boğazı ve Karadeniz 1 den Temin Edilen Balık ve Midyelerin Organlarındaki Toksik Element Seviyelerinin XRF Yöntemi ile Saptanarak Karşılaştırılması: İstanbul Boğazında belirlenmiş bir istasyondan toplanan örnekler X-ışını floresans analiz tekniği ile kantitatif olarak analiz edilmiştir. Sonuçlar, örneklerdeki bazı toksik element miktarlarının, yıl içerisindeki aylara bağlı olarak değişimlerini içeren bir makale haline getirilecektir. İstanbul Atmosferinde Toksik Elementlerin Nükleer Analiz Teknikleri Kullanılarak Kontrolü: Bayrampaşa ve Sarı dökümcüler sitelerindeki 3 istasyondan toplanan filtre örnekleri analiz edilmiştir. Pb, Zn ve Cu elementlerine ait konsantrasyonların hava koşullarına bağlı olarak değiştiği gözlenmiştir. Sonuçlar makale haline getirilmiştir. Development of Protocols for Corrosion and Deposit Determination in Pipes by Radiography: Boru hatlarında, radyografik tekniklerle krozyon ve deposit ölçülmesi üzerine prosedür geliştirilmesini ve bir İSO standart taslağı oluşturulmasını amaçlayan bu projede, dönem içerisinde Suriye tarafindan hazırlanan Round-Robin Test örneklerinin radyografik kontrolleri yapılmıştır. Bu örnekler için test prosedürleri hazırlanmış, film değerlendirmeleri yapılmış ve test raporları yazılmıştır. Büyük çaplı borular (>8inç) üzerinde x-ışınları, ir-192 ve Co-60 radyasyon kaynakları kullanılarak teğet tekniği ile karşılaştırmalı bir çalışma yapılmıştır. Bu çalışma Ankara ODTÜ'de düzenlenen LUluslararası Tahribatsız Muayene Sempozyumunda bildiri olarak sunulmuştur. Projenin 2. koordinasyon toplantısı 17-21 Mayıs 1999 tarihlerinde Şam'da düzenlenmiştir. İleri Tahribatsız Test Tekniklerinim Geliştirilmesi: Betonun tahribatsız testi üzerine çalışmalar yapılmış ve IAEA'ya bir araştırma kontratı projesi sunulmuştur.

24

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

Beta Kaynağı (Sr-90), Yumuşak X-Işınlan ve Elektron Emisyonu Tekniğiyle Elde Edilen Radyografların Karşılaştırılması: Kağıt para ve posta pulu gibi ince kağıt örneklerin iç yapılarını ve yüzeylerindeki resimlerin boya özelliklerini incelemek amacıyla başlatılan bu çalışmada orijinleri farklı değişik beta parçacıklarıyla elde edilen görüntü kaliteleri karşılaştırılmıştır. Çalışma tamamlanmış olup, Ankara ODTÜ'de düzenlenen 1 .Uluslararası Tahribatsız Muayene Sempozyumunda bildiri olarak sunulmuştur. Niobyum Oksit Katışkısıyla Sinterlenen Toryum Oksit Nükleer Yakıt Peletlerin Mekanik Özelliklerinin Ultrasonik Yöntemle Belirlenmesi: Farklı mekanik özellikler kazandırmak amacıyla, değişik okzalat çöktürme koşullarında hazırlanan torya tozları %0.25 oranında (molce) niobyum oksit ile karıştırılarak peletler hazırlanmış ve değişik sıcaklık ve sürelerde sinterlenmiştir. Peletlerin yoğunlukları ve mekanik özellikleri ultrasonik hız ölçme tekniği ile tayin edilmiştir. Niobyum oksit katışkısıyla hazırlanan torya peletlerinde, üretim koşullarının mekanik özelliklere etkisi araştırılmıştır. Çalışma Ankara ODTÜ1 de düzenlenen 1.Uluslararası Tahribatsız Muayene Sempozyumunda bildiri olarak sunulmuştur. Yerli Nükleer Reaktör Geliştirilmesi: Proje ile, kurulacak olan yerli nükleer reaktörün bileşenlerinin üretim, fitting ve montaj aşamasında tahribatsız kontrolleri amaçlanmaktadır. Ancak, henüz aktif olarak herhangi bir bileşen üretimi gerçekleşmediğinden, kontrol imkanı da olmamıştır. Konu ile ilgili literatür ve standartlar araştırılmaktadır. Reaktör bileşenlerinin hızlı ve hassas olarak test edilebileceği ileri NDT teknikleri üzerine incelemeler yapılmıştır. Nükleer Güç Santrallerinde Kalite Güvencesi ve Kontrolü: Kalite güvencesi (QA) içerisinde önemli yer tutan NDT ve Nükleer Analiz Tekniklerini, bir nükleer güç santralinin kurulması ve işletilmesi sırasında efektif olarak kullanabilmek amacı ile NDT ve Nükleer Analiz Laboratuvarları yeni sistemlerle desteklenmiştir. Yeni sistemlerle daha kapsamlı çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Endüstriyel Uygulama Bölümü'nün Hizmet Üretimi: ÇNAEM içinden ve dış kuruluşlardan gelen çeşitli muayene ve analiz isteklerine cevap verilmiştir. Nötron Aktivasyon Analiz Laboratuvarı: Edirne Jandarma Komutanlığı'ndan gelen örneğin gama izotopik analizi yapılarak uranyum bileşiği olduğu ve doğal seviyede U-235 içerdiği belirlenmiştir. İstanbul Valiliği Emniyet Müdürlüğü'nden gelen 2 adet metal örneğin analizi yapılarak Cs-137 olduğu belirlenmiştir. Çeşitli illerin Emniyet Müdürlükleri ile özel firmalar ve diğer bölümler tarafından gönderilen muhtelif örneklerde (61 adet) doğal gama sayımı ile radyoaktivite kontrolleri yapılmıştır. Özbekistan'dan gelen UAEA burslusu elemana ait yapay elmas örneklerinde NAA yöntemiyle element analizleri yapılmıştır. NAA tekniği ile, TÜBİTAK Kimya Laboratuvarından alınan hava örneklerinde Hg analizi yapılmıştır. Reaktör Bölümüne ait ışınlanmış Co-60 tel örnekleri sayılarak aktiviteleri hesaplanmıştır. QA-QC çalışmaları kapsamında bölümler arası karşılaştırma çalışmaları için hazırlanan Cs-134 ve Cs-137 örneklerinin analizi yapılmıştır. Yine karşılaştırma amaçlı ponza taşı ile bazı UAEA standartları sayılmıştır. 25

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

X-Işınları Floresans Asıaliz Laboratuvarı: Novartis firması tarafından gönderilen ve ilaç yapımında kullanılan 14 adet volteren ve cataflatn aktif maddelerde Brom elementinin miktarı tayin edilmiştir. Çeşitli illerin emniyet müdürlüklerinde gelen 58 adet örnekte Osmiyum, Kurşun, Baryum gibi elementler analiz edilmiştir. Marmara Üniversitesi'ne ait 25 adet hava filtre örneklerinde Ca, Fe, Pb, Zn ve Cu elementleri analiz edilmiştir. İstanbul Üniversitesi Kimya Bölümüne ait 12 adet kil örneğinde Mn, Fe ve Ni elementleri kantitatif olarak saptanmıştır. Atasay Kuyumculuk A.Ş. ait 4 adet aİtm örneğinde 13 eser elementin analizleri yapılmıştır. Ratek A.Ş. firmasına ait örnekte Pb, Bi, Cd, Sn elementleri tayin edilmiştir. Tahribatsız Test Laboratuvan: Radyografi, Ultrasonik, Magnetik Parçacık, Sıvı Penetrant ye Girdap Akımı Test Laboratuvarlarında çeşitli endüstriyel kuruluşlara ait malzemeler üzerinde 77 adet test yapılmıştır. Proses Kontrol: İGSAŞ firmasına ait seviye ölçerlerin radyoaktif kaynaklarının montaj ve demontaj işlemleri yapılmıştır. FİZİK BÖLÜMÜ 13-15 MeV Nötron Enerji Aralığında Nükleer Veri Ölçümleri: n B(n,p) u Be, 19 F(n,p)I9O, 65 Cu(n,a) 62m Co ve 65Cu(n, a) 6 2 g Co tepkileşimlerinin tesir kesitleri altı değişik nötron enerjisinde (13.6-14.9MeV) belirlenmiştir. (n,2n) tepkileşim kesitlerinin hedef çekirdeğin nükleer parametrelerine göre sistematiğinin yapılması çalışmaları 15-17 MeV enerji aralığı için tamamlanmıştır. Tepkileşim kesitleri ile ilgili a (n,2n) /(En+Qn)1/2 (En nötron enerjisi, Qn reaksiyon enerjisi) nin (N-Z) e göre değişimi incelenerek grafikleri çizilmiş, tepkileşim kesitlerinin bu enerji aralığında hesaplanmasını sağlayan bir ifade bulunmuş, hesaplanan değerlerin uyum içinde olduğu görülmüştür. Aynı kapsamda 18-20 MeV enerji aralığı için çalışmalara devam edilmiştir. Hızlı Nötron Kullanılan Tekniklerle Kargolarda Patlayıcı ve Uyuşturucu Madde Araştsnlması: 14 Mev nötronlarla uyuşturucu ve patlayıcı maddeleri oluşturan karbon (grafit), azot(LNı) oksijenfFkO) ve hidrojen elementlerine ait toplam tesit kesiti ölçümleri oluşturulan iki teknikle (Nötron uçuş zamanı(TOF) ve Nötron spektrumunu açma "unfolding") ölçülmüştür. Yapılan ölçümler ile her iki tekniğin testleri yapılmıştır. Ölçüm sonucunda bulunan tesir kesit değerlerinin ENDF B-VI ile büyük bir yakınlık içinde olduğu görülmüştür. Al, Fe, Polietilen (CH;>) ve Pb bloklardan oluşan bir sistemin tomografik olarak görüntüsü çıkarılmış, böylelikle çeşitli yoğunluklardaki malzemelerin analizinin yapılabileceği ortaya konulmuştur. Proje bitirilemediğinden dolayı 2000 yılı için uzatma isteğinde bulunulmuş ve bu istek IAEA tarafından kabul edilmiştir. Bu çalışma çerçevesinde İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü'nde yapılan bir doktora çalışması sonuçlandırılmıştır. 26

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

Türk Seramikleri için Nükleer Veri Tabanı Oluşturulması: Oksit seramiklerle ilgili çalışmaların değerlendirilmesine devam edilmiş, gama ışınları ile etkileşimlerinin araştırılması ile ilgili olarak yeni ölçümler yapılmış, yapılan ölçümlerin analizleri tamamlanmıştır. Yine bu çerçevede gama ışınlarının geri saçılmaları ile ilgili çalışmalara başlanmıştır. 800 kV Van de Graaf Jeneratörü Yapımı: Jeneratörün yüksek gerilim ünitesinin yapımı tamamlanmış olup, Aralık ayı itibarı ile akım-devir, gerilim-devir ve akım-gerilim karakteristiklerinin çıkarılması çalışmalarına devam edilmiştir. KİMYA BÖLÜMÜ Radiation Sterilization of Tissue Grafts (Radyasyonla Doku Sterilizasyonu): İstanbul'daki çeşitli hastanelerle doku teminine devam edilmiş, deneme üretimleri sürdürülmüştür. 26 Mart 1999 tarihinde TRT1 Ankara Radyosunda "Doku Bankacılığı1' hakkında bilgi verilmiş ve ÇNAEM Doku Bankası tanıtılmıştır. Ayrıca, Anadolu Ajansı, Milliyet Gazetesi, Star ve Radikal Gazetesine de aynı konu hakkında bilgi verilmiştir. Doku Bankasının kayıtları için Microsoft Access programını kullanarak oluşturulan veri tabanı geliştirilmeye çalışılmıştır. Haydarpaşa Numune Hastanesi Plastik Cerrahi ve Yanık Tedavi Merkezi ile Ortopedi Kliniği, GATA Yanık Tedavi Merkezi ziyaret edilip, hazırlanan dokular hakkında bilgi verilmiştir. Doku Bankası işletme ruhsatı alınması için TAEK Başkanlığı kanalı ile Sağlık Bakanlığı'na müracaat edilmiş, konuyla ilgili olarak Sağlık Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı, Tedavi Hizmetleri Genel Müdürü, Organ Nakli Şube Müdürü ve diğer yetkililerle görüşmeler yapılmıştır. Doku Bankasının verimli bir şekilde çalıştırılması için gerekli SOP (Standart Operating Procedure) ve formlar hazırlanarak GMP (Good Manufacturing Practice) koşulları oluşturma çalışmaları tamamlanmıştır. Nuclear Techniques for Lake and Marine Pollution (Göllerin ve denizlerin kirlenmesine karşı nükleer tekniklerin uygulanması) : IAEA Teknik Yardım Projesi kapsamında Küçükçekmece Gölü'ndeki 8 istasyondan ve Marmara Denizi ile bağlanan kanaldan 03.03.1999, 16.06.1999, 30.07.1999, 26.08.1999, 19.09.1999, 20.10.1999 tarihlerinde alınan su ve sediment örneklerinde AAS yöntemi ile element analizleri, pH, ÇO, KOİcr5 BOÎ5, amonyum, nitrat, nitrit, sülfat klorür, alkalinite, fosfat, deterjan ve fenol tayinleri yapılmıştır. Yeni alınan mikrodalga çözme sistemi monte edilip, deneme çalışmaları yapılmıştır. Su Kalitesi Ölçüm Sistemi ile elde edilen datalar Hyplot adlı yazılım programı ile değerlendirilmiştir. Nükleer Tekniklerin Sağlık ve Çevrede Kullanımı: Bu proje kapsamındaki; 1. Alt Projede, Küçükçekmece Gölü'ndeki 8 istasyondan su ve sediment örnekleri alınmıştır. "Su Kalitesi Ölçüm Sistemi" ile çeşitli derinliklerde sıcaklık, pH, spesifik iletkenlik, rezistivite, salinite, toplam çözünmüş katı (TDS), çözünmüş oksijen (% ve mg/L olarak), kimyasal oksijen ve biyolojik oksijen ihtiyacı, redoks potansiyeli, amonyum, nitrat, nitrit, sülfat, klorür, fosfat, deterjan, fenol, derinlik, türbidite ile EDTA yöntemi ile toplam sertlik, Ca ve Mg analizleri yapılmıştır. Kapalı çözme sisteminde çözünürleştirilen sediment ve su örneklerinin AAS/AES ile eser element tayini yapılmıştır. 2. Alt Projede, Polimer esaslı yeni tip radyoprotektörlerin sentezi amacıyla çeşitli molekül ağırlıklı amino asit uç gruplu (L-Aspartik asit, D-Aspartik asit, L-Metionin, LSistein, L-Glisin) poliakrilamidler serbest radikal polimerizasyonu ile sentez edilmiştir. 27

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KLTRUMU

Biyolojik olarak parçalanabilen ve suda çözünen bu polimer ve komplekslerin Co-60 yışınları ile ışınlandıktan sonra radyasyon kimyası incelenmiştir. Proje kapsamında, PAA (Poliakrilik asit), SD (Superoksit dismutas) ve PAA-SD çözeltileri belirli konsantrasyonlarda hazırlanıp, ışınlanmıştır. 3. Alt Projede, kurulan Doku Bankasrnda kemik ve amnion grefti deneme üretimleri yapılmıştır. Doku Bankasının verimli şekilde çalıştırılması için gerekli SOP (Standart Operating Procedure) ve formlar hazırlanarak GMP (Good Manuiacturing Practice) koşulları oluşturma çalışmaları tamamlanmıştır. Doku Bankası işletme ruhsatı alınması için TAEK Başkanlığı kanalı ile Sağlık Bakanlığı'na müracaat edilmiştir. Bu konuyla ilgili olarak Sağlık Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı, Tedavi Hizmetleri Genel Müdürü, Organ Nakli Şube Müdürü ve diğer yetkililer ile görüşme yapılmıştır. 4. Alt Projede, Adsorpsiyon çalışmalarında doğal bir adsorban olarak Bolu-Göynük yöresi bitümlü şistleri kullanılarak, sularda anorganik kirlilik olarak bulunan iki değerlikli metal iyonlarının (Zn, Cd, Co, Ni) adsorpsiyon verilerinin Freundlich, Langmuir ve Dubinin izotermlerine uygunluğu, pH ve sıcaklığın adsorpsiyon kapasitesine etkisi, zamana karşı yüzde uzaklaştırma kolon verimleri ve desorpsiyon hızları araştırılmıştır. Çeşitli adsorbanlarla Cs-137'nin giderilmesi için ön çalışmalar yapılmıştır. Tekstil atığı boyar maddelerin sulardan konvansiyonel olmayan adsorbanlarla giderilmesi ile ilgili çalışmalar yapılarak bir master tezi tamamlanmıştır. 5. Alt Projede ise, Su Kalitesi Ölçüm Sistemi ile Küçükçekmece GöKTnde yapılan ölçümlerin önce Hypîot yazılım programı ile sonuçları rapor halinde derlendi. Sonra Excel programı ile çeşitli parametrelerin derinliğe bağlı değişimleri grafik haline getirilmiştir. Çeşitli grafik programları (Excel, Grapher, vb.) kullanılarak deney sonuçları değerlendirilmiştir. Bölümiçi ağa bağlı bilgisayarlara Office 97, Windows 95, Windows 98 ve Netscape 4.7 programları yüklenmiştir. Gama Sayım Sistemi ile elde edilen sonuçlar Excel programı ile değerlendirilmiştir. Regional Project on QA/QC Nuclear Analytical Techniques: Merkez içi bölümlerde hazırlanan yapay standartlarda radyonüklid analizleri yapılmıştır. NAA sayım hücresinin kurşun şildi yeniden düzenlenmiştir. Bu proje kapsamında Beta sayım sistemi için Sr-90 ve K-40 standartları hazırlanmış ve radyokimyasal ayırma yöntemi ile yapay örneklerde Sr-90 analizleri yapılmıştır. Sağlık Fiziği Bölümü'ndeki ekipmanlar Kimya Bölümüne nakledilerek yeni bir Radyokimya Laboratuvan kurulup, laboratuvarın alt yapısı yenilenip, çalışmalara başlanmıştır.

NÜKLEER ELEKTRONİK BÖLÜMÜ Nükleer Ölçüm Aletleri Prototip Geliştirme: Proje kapsamında ASRAD 100 model askeri radyasyon ölçme cihazının donanım ve yazılım geliştirme faaliyeti tamamlanmıştır. Talep üzerine 48 adet üretim yapılarak, 35 adedi K.K.K. lığına teslim edilmiştir. Ayrıca, daha önce geliştirilmiş olan NEB.211 model cihazdan 14 adet, NEB.21 İL model cihazdan 2 adet, NEB.214 model cihazdan 3 adet, NEB.216 model cihazdan 12 adet üretim yapılmıştır. TAEK bünyesinde 6 adet cihaz kullanıma sunulmuş, TAEK dışına değişik model cihazlardan toplam 68 adet cihaz satılmıştır. Otomasyona Uygun Radyasyoıs Erken Uyarı Sistemi .Geliştirilmesi ve Bileşen Üretimi (RESA): Sisteme ait prop ve besleme ünitesinin yazılım ve donanım geliştirme faaliyetleri sürdürülmüştür. 30 adet RESA istasyonu (prob ve besleme ünitesi) üretilmiş, Edirne Merkez, Uzunköprü, Lalapaşa, Kırklareli Merkez, Kofçaz, Çanakkale Merkez, İstanbul Merkez, Ankara Merkez, Kars Digor, İğdır Merkez, Aralık, Tuzluca, 28

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

Karakoyunlu, Gaziler, Alican'a istasyonlar kurulmuştur. Projenin tanıtılmasına yönelik ÇNAEM TR - 341 yayını hazırlanmıştır. Bakım Onarım: ÇNAEM Bölümlerine ait 80 adet, TAEK dışı kuruluşlarına ait 26 adet cihaz ve sistemin onarımı yapılmış, ÇNAEM Bölümlerinde kullanılan bilgisayarların yazılım ve donanım problemleri çözümlenmiştir. NÜKLEER MÜHENDİSLİK BÖLÜMÜ REAKTÖR DİZAYN ÇALIŞMALARI: TR-2 Kalp Dönüştürme: TR-2 reaktörü çalıştırılmadığı için hesaplara ara verilmiştir. Zırh lama Hesapları: SABİNE bilgisayar programını test etmek üzere bir noktasal kaynak, bir ağır sulu araştırma reaktörü ve bir örnek reaktör için yapılan hesaplarda oldukça iyi sonuçlar elde edilmiştir. Bu program yardımıyla, kurulması düşünülen sıfır güçlü ağır sulu araştırma reaktörünün beton zırhı dışındaki ve reaktörün üzerindeki polietilen kapağın dışındaki noktalar için gama ve nötron dozları hesaplanmıştır. Ayrıca analitik hesap teknikleri ile ağır su, grafit, polietilen ve beton zırh gibi çeşitli malzemeler içindeki hızlı ve termal nötron akıları ile gama akıları bulunup buradan zırh dışındaki dozlar hesaplanmıştır. Bulunan değerler SABİNE sonuçları ile karşılaştırılmış ve farklılıkların izahı yapılmıştır. Değişik beton kalınlıkları için gama ve nötron dozu değerleri hesaplanarak doz grafikleri çizilmiştir. 100 kW'hk Ağırsulu Araştırma Reaktörü : 100kW'lık ağırsulu araştırma reaktöründe zırhlama hesapları için bazı malzemelerin az gruplu tesir kesitlerine ihtiyaç hasıl olmuştur. Mesela yavaşlatıcı olarak kullanılan D2O ağırsuyun ve zırh malzemesi olan polietilen'in 2 gruplu saçılma tesir kesitlerini elde etmek için önce WIMS kodu ile 89 grupdan 5 gruplu ve 33 gruplu saçılma matrisleri ve akılar hesaplatılmıştır. Bu iki malzeme için 2 gruplu saçılma tesir kesitlerini hesaplıyabilmek için bir bilgisayar programı yazılmıştır. WIMS kodundan elde edilen 5 gruplu akılar ve saçılma matrisleri data olarak kullanılarak; yazılan program ile 2 gruplu saçılma tesir kesitleri, daha sonra da 33 gruplu akılar ve saçılma matrisleri data olarak kullanılarak 2 gruplu saçılma tesir kesitleri her iki malzeme için hesaplanmıştır. Ayrıca WIMS koduyla bu iki malzemeye ait 2 gruplu sadece hızlıdan yavaş gruba saçılma tesir kesitleri hesaplatılmıştır. Bu değerler zırhlama hesapları için mukayese edilerek kullanılmıştır. Reaktöre ait zırhlama hesapları da bitirilmiş olup, çalışmaya ait tam rapor hazırlanmış ve basılmıştır. Doz Dağılımı Hesapları: TR-2 reaktörü için doz hesaplarının yapıldığı DOSER ( yeni adıyla DOSER-ÇNAEM), kodunu ve koda nasıl data verileceğini anlatan kullanma kılavuzunun yazılması devam etmektedir. Radyoizotop Üretiminin Veriminin Arttırılması İçin Yapılan Hesaplamalar: Önceki yıllarda yapılan çalışmada TR-2 reaktöründe üretilen Tc-99m izotopunun veriminin arttırılması için, değişik kalp modelleri ve ışınlama pozisyonları araştırılmıştı. Verimin en yüksek olduğu kalp şekli gözönüne alınarak izotop üretim verimini yükseltme hesapları tekrar yapılmaya başlanmıştır. Bu yeni çalışmada gene ışmlama pozisyonları, ışınlama kabları ile reaktörün çalışma rejimleri üzerinde durulmaktadır. Silindirik Al tüpler içindeki MOO3 ışıınlama malzemesinin 5MWTık reaktör gücündeki nötron akısı altında belli bir zaman aralığı içinde sürekli olarak ışınlandığı kabul edilmektedir. Bu ışınlama zamanı ÇNAEM 'in 9-5 mesaisine tekabül eden toplanı 27 saatlik bir zamandır. Işınlanan numune kabının şekli değiştirilmiş ve ince bir plaka biçiminde veya daha küçük yarıçaplı 29

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

tüpler olacak şekilde yeni ışınlama düzeneği oluşturulmuştur. Bu ışınlama kablarıyla elde edilen özgül aktiviteler ( mCi/mgr MOO3) karşılaştırılmıştır. Işınlama yapılan su kutularındaki ortalama akı değerleri, ışınlama kablarına göre mukayese edilmiştir. Hesaplar gerek yere göre yanma ve sayısal yoğunluk hesaplıyan GEREBUS koduyla gerekse de sadece zamana göre sayısal yoğunlukları bulan FUKMOD koduyla yapılmış olup elde edilen sonuçların birbirine uygun olduğu görülmüştür. Üç Boyutlu Nodal Kor Analizi: PWR'lerin kalp dizaynı ve yakıt idaresi konularında nötronik hesaplar için geliştirilen modüler kod sistemleri paketi PWR-ALMARAZ reaktörünün ilk çevrimi için uygulanmaktadır. MARIA sistem (PREWIM-WIMSD4) ve LOLA sistem (MELON3-CONCON-SIMULA3) ile 1-gruplu, 3-boyutlu nodal kalp simulasyonu yapılmaktadır. VAX750 sisteminde çalışır durumdaki kodlar, sistem devre dışı kaldığı için Hewlett Packard sistemine adapte edilmektedir. Etkileşimli ve Hızlı Bir Kalp İçi Yakıt Yönetimi Paket Programının Geliştirilmesi: Güç ve yanma dağılımlarım yapay sinir ağları ile hesaplayan bir program hazırlanmıştır. Kullanıcı isterse hesabın kontrolünü yapmak için bir difüzyon kodu (MCRÂC) kusabilmektedir. Bu hesap sırasında kullanılan yükleme motifleri ya genetik algoritma ile ya da gelişigüzel seçildikten sonra bulanık (fuzzy) mantık ile elenerek elde edilmektedir. Sonuç olarak yeni bir yükleme motifi önerilmektedir. Reaktör Nötronik Hesapları için Programların Uyarlanması: Hücre hesabı yapan DRAGON kodu ile WIMSD4 ve WIMSD5 kodları, difîizyon hesaplama kodu CITATION ve kanal hesabı yapan COBRA kodu Linux işletim sistemi altında çalışır hale getirilmiştir. NÜKLEER GÜVENLİK: Küçükçekmece Gölü ve Yöresinin Bilimsel Etüdü ve Çevresel Risk Takdiri: Proje için toplanan verinin yönetimi için kullanılmak üzere "Raison For Windows'" ve "Idrisi For Windows" paket programları incelenmiştir. Raison For Windows ile çalışılmasına karar verilmiştir. Proje için programın kullanılması çalışmaları devam etmektedir. TR-2 Reaktöründe Akış Blokaj Analizi: TR-2 reaktöründe akış blokaj analizini iki boyutlu olarak ele alıp yakıt erimesi problemi üzerinde durulmuş ve elde edilen sonuçlar yayınlanmıştır. Bu olayı kanal içindeki soğutucu akışını iki boyutlu olarak gözönüne alarak genişletmek için yeni hesaplar yapılmaktadır. Yakıt içinde sıcaklık ve akışkan içinde sıcaklık ve hız dağılımını zamana bağlı olarak bulmak için kullanılan bu çalışmanın ileride güvenlik analizlerinde faydalı olacağı düşünülmektedir. Dar, Düşey Dikdörtgen Kanallarda Akış ve Isı Transferi İçin Üçgen Izgara Tekniğiyle Nümerik Çözüm: Düşey kanallarda akışın ve ısı transferinin incelenmesi kısıtlı sayıda sınır şartlan altında yapılmış idi. Daha genel sınır şartlarını hasıl edebilmek mevcut ızgara yapısı ve çözüm tekniği ile epey zor bir işdir. Buna mukabil üçgen ızgara kullanıldığı takdirde ızgarayı ortaya koymak ve kanal içine engeller koymak veya kanal şeklini değiştirmek çok kolay olmaktadır. Fakat Parabolik matris denklemler haline gelen Navier-Stokes denklemlerini çözecek algoritmayı ortaya çıkarmak ve çözümde yakınsama elde etmek oldukça zor olmaktadır. Bahsedilen tekniği kullanan bir kod yazılmış ve ilk problemler için çalıştırılmıştır. Halen kodun değişik problemler üzerindeki testleri devam etmektedir.

30

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

Dar Kanallarda Soğutucu Akışkanın Su Olarak Kullanılması: Nükleer güç santrallarmda olduğu gibi araştırma reaktörlerinde de birinci pompanın devre dışı kalması ve devrede akışın düşmesi, reaktör güvenlik analizi için temel dizayn hadiselerinden biri olarak bilinmektedir.Havuz tipi araştırma reaktörlerinde,kararlı durumlarda kalp aşağıya doğru su akışları ile soğumaktadır.Birinci pompanın devre dışı kalması ve akışın düşmesi ile, kalbteki soğutucunun akış hızı aşağıya doğru düşerken, kalp yakıt plakaları arasından tabii sirkülasyon yolu ile bir müddet soğutulmaktadır. Havuz tipi TR-2 reaktörünün soğutma kanallarını simüle etmek, simetrik düzgün ısı akısına sahip, birbirine paralel düşey plakalar arasındaki tabii konveksiyon olayını deneysel olarak ele almak için kurulan deney setinde akışkanın su olması hali üzerinde çalışılmaktadır. Deney setinde bir takım değişiklikler yapılmış olup ısıl çiftlerden çok kısa zamanda sıcaklık ölçümü alabilmek için gerekli interface üniteleri ve bilgisayar sistemi temin edilmiştir. Sistemdeki 16 ısıl çiftten okunan bütün sıcaklıklar °C cinsinden bilgisayar sistemine aktarılmaktadır. 0-200 V, 7.5 A, DC güç kaynaklarının yapısından doğan bir takım zorluklar dizaynda değişiklikler yapılarak çözülmüştür. Her ne kadar deney setinin birinci devresinde deminaralize su kullanılıyorsa da uzun süre sonra alüminyum yakıt zarfında kimyasal korozyondan dolayı delinmelerin, kanalda tıkanmaların olduğu görülmüştür. Bu problemlerden dolayı yakıt plakası zarfının paslanmaz çelik plakadan yapılması düşünülmüş ve imaline geçilmiştir. Nodal Kinetik Kod Geliştirilmesi: Nükleer güç reaktörlerinde önemli reaktivite kaza senaryolarım incelemek için, üç boyutlu ve bir gruplu nodal kinetik kodu, NOKTA, geliştirildi. Bu çalışmada, reaktör kalbinde termohidrolik analiz yapan COBRA-IV-I koduna, yeni bir nodal kinetik çözüm tekniği uyarlanarak reaktivite kaza senaryolarını incelemek amaçlanmıştır. Reaktör kalbini, bir yakıt elemanı bir alt kanala tekabül edecek şekilde bir bütün olarak incelemek için, COBRA-IV kodunun hesaplama kapasitesi 18 alt kanaldan 125'e çıkarılmıştır. Geliştirilen NOKTA kodunun doğruluğunu tespit etmek için, üç boyutlu kinetik hesap yapan DPOL3D kodu, örnek bir problemle OECD/NEA Data Bank'tan temin edilmiştir. NOKTA kodu, temin edilen örnek problem için koşulmuş olup sonuçlar ayni problem için koşulan CUBBOX (2G-3D polinomial çözümlü kinetik kodu) sonuçları ile çok iyi uyum göstermektedir. Ayrıntılı hesaplamalarla, statik olarak üç boyutlu nodal diffüzyon kodu CITATION ile yapılarak NOKTA kodunun doğruluğu pekiştirilmiştir. Böylece, nükleer reaktör kalbinde termohidrolik ve nötronik hesapları bir arada yapan üç boyutlu ve bir gruplu dinamik nötronik ve termohidrolik analiz yapan NOKTA kodu geliştirilmiştir. Radyasyon Erken Uyan Sistem Ağı (RESA): Radyasyon erken uyarı sistemini oluşturan dedektörler ve merkez bilgisayar programı çalışır hale getirilmiştir. Trakya ve Doğu Anadolu bölgelerinde test amaçlı istasyonlar kurulmuştur. Bu testler sırasında çıkan problemlerin giderilmesine devam edilmektedir. Alarm durumlarında ilgili kişileri bilgilendirmek üzere telefon üzerinden ses kayıtlan ile uyaran bir sistem geliştirilmiştir. Proje ile ilgili bir ÇNAEM raporu yazılmıştır. Lisanslama ile İlgili Çalışmalar: Özellikle PWR tipi reaktörlere yönelik olmak üzere lisanslamayı esas alan 15 adet kod sistemi çeşitli iş istasyonlarına yerleştirilmiş olup "RELAP-5 MOD3, sistem analiz kodu", "SCALE-4.4, kritikalite güvenlik kod modülü", "POW3D, 3 boyutlu difüzyon yanma kodu", "AUS98 nötronik hesaplar için modüler kod sistemi", "VENTURE-BOLD reaktör analizi kod sistemi", "NORMA, 3 boyutlu küple nötronik ve termohidrolik (COBRA-EN) ve yanma analizi yapan simülasyon kodu", "QUANDRY 3 boyutlu kinetik kodu (kontrol çubuğu kazaları için)", "TURBPLANT nükleer santrallarm komple ikinci devre analizini yapan kod"Iar çalıştırılmış olup bu kodların bazılarının çeşitli problemler üzerindeki testleri devam etmektedir. 31

TÜRKIYE ATOM ENERJISÎ KURUMU

NÜKLEER YAKIT TEKNOLOJİSİ BÖLÜMÜ Nükleer Yakıt Teknolojisi Geliştirme." Bölümdeki bütün cihaz ve tesislerin yıllık mutad bakımları ve gereken parça değişimleri tamamlanmıştır. Pilot tesisin otomasyonu çerçevesinde satın alınacak programlanabilir lojik kontrol ünitelerinin (PLC) ve veri alışveriş kartlarının (DAQ) modelleri otomasyon programlamada kullanılacak programlama dili ve yazılımı belirlenmiş, alımı ve kurulup çalıştırılması için ödenek beklenmektedir. Bu yıl için planlanmış olan UO2 tozlarının preslenmesi için 75 \xm altında toz hazırlama işlemleri tamamlanmıştır. Peletlerin kalite kontrol çalışmaları devam etmektedir. Yakıt ve uranyum bileşiklerinin ve sinterlenmiş peletlerin kalite kontrol çalışmaları devam etmektedir. Bilgisayarlı yakıt kodlarından ELESTRES programı ile nükleer yakıt davranışı analiz çalışmalarına devam edilmiştir. Bilgisayarlı yakıt kodlarından ELESIM2, COSMOS, FRAPCON3, PIN-MICRO ve BOA programları ile nükleer yakıt simulasyon ve performans analizi, yeni çalışmalar olarak başlatılmış ve devam etmektedir. Yurt dışından getirilen LINN yüksek sıcaklık fırınının yeni güç trafosunun fırına adaptasyon ve montaj işlemleri tamamlanmış, test çalışmaları devam etmektedir. Bölümümüzde TAEK lisanslı tesis çalışmalarının tehlike durum planları hazırlık çalışmaları tamamlanmış, ÇNAEM Müdürlüğüne gönderilmiştir. Zirkaloy Boru Üretim Tesisi Etüdü: Bu etüd-proje kapsamında, Nükleer Yakıt zarfı kaplamada kullanılan zirkaloy-4'ün metalurjik özelliklerinin belirlenmesi çalışmaları sürdürülmüştür. Elimizde mevcut zarf malzemelik zirkaloy-4 borular üzerinde metalurjik mikroyapı incelemesi yapılmaktadır. Yakıt tasarımı performansı ve reaktör şartlarında UO2 peletleri yanında zirkaloy zarf malzemesinin davranışı, AECL-TAEK Teknik işbirliği anlaşması çerçevesinde temin edilen bilgisayar kodlan ile incelenmektedir. Bu incelemelerde ÇNAEM'de bulunan HP Workstation üzerinde kurulu olan ELESTRES, ELOCA, FEAST, BOA, WIMS-AECL ve RFSP kodları kullanılmıştır. Nükleer Yakıt Tesisi: Mevcut pilot tesisin üretim ile ilgili cihazlarının yerleştirileceği prefabrik bina planı hazırlama ve cihazların yerleşim planları hazırlanmış, fakat deprem sonrası duruma göre yeniden incelenmektedir. Ana tesis olacak nükleer yakıt fabrikası ile ilgili olarak tesis ve cihaz yerleşim planlarının çizimi tamamlanmıştır. Tesiste başlıca imalat ünitelerini oluşturacak olan uranyum saflaştırma ve UO2 dönüşümü, UF6->UO2 dönüşümü, çok fonksiyonlu pres, 360 kgU/gün kapasiteli yüksek sıcaklık sinter fırını, puntasrz taşlama tezgahları ve kaynaklama makinaları ile ilgili ayrı ayrı çalışmalar yürütülmektedir. Uranyum saflaştırma ve UO2 dönüşümü kısmı mevcut pilot tesisten elde ettiğimiz teknolojik birikimlere göre kurulacağından cihaz ölçüleri ve yapım malzemeleri belirlenmiş, imalat için çizimlere başlanmıştır. Otomatik kaynaklama makinaları ile ilgili Alman ve Kanada'lı firmalarla görüşmeler yapılmıştır. Ayrıca tesisin komple bir teknoloji transferi ve lisans anlaşması ile kurdurulması alternatifi de değerlendirilerek Alman ve Kanada yakıt fabrikatörleri ve bazı Fransız firmaları ile ön görüşmeler yapılmıştır. Ağır Su Üretim Tekaoîojisi Geliştirme: Ağır su üretimi ve döteryum analizi ile ilgili yöntemleri belirlemek üzere literatür taraması yapılmıştır. Ağır su üretim yöntemlerinden aminli ve sülfürlü yöntemler için yeterli literatür temin edilebilmiş ve bunlardan sülfürlü yöntem ile deneme çalışmalarına başlatılmasına karar verilmiştir. Cihaz özellikleri belirlenmiştir. Sıcak ve soğuk kısım olmak üzere iki bölmeli buhar kampanalı kule tipinde olacaktır. Cihazın tasarım ve imalat için çizim çalışmaları sürdürülmektedir. Katalizörlü adsorpsiyon-desorpsiyon yöntemi ile ilgili yeterli sayılabilecek bilgi sağlanamamış, 32

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

literatür taraması ve Kanadalılarla temaslar sürdürülmektedir. Ayrıca Kanada dışında ağır su teknolojisine sahip ve potansiyel bir ağır su temin kaynağı olarak görülen Romanya ile temasa geçilmiş ve bu girişimler sürdürülmektedir. Ağır su içinde döteryum analiz yöntemleri araştırılmış ve uygun analiz yöntemi ve cihazı seçilmiş, cihaz ile ilgili teknik şartname hazırlanmış ve akreditif dosyası TAEK'e gönderilmiştir. Toryum Yakıt Teknolojisi Geliştirme: Proje kapsamında (U,Th)C>2 karışık oksitlerin üretim denemeleri ve kalite kontrol çalışmaları sürdürülmektedir. Proje kapsamında He altında zirkaloy tapa kaynaklama hücresi tasarımı tamamlanmış, gerekli malzemeler alınmış, cihaz parça ve bileşenlerinin Merkezimiz Nükleer Elektronik Bölümü ve Mekanik Atölye'de imalatına devam edilmektedir. Bu proje kapsamında temini planlanan küçük bir puntasız taşlama makinası ile ilgili değişik ülkelerin değişik firmalarından cihaz özellikleri ve fiyatları hakkında bilgiler toplanmıştır. Cihaz satınalma işlemine esas olacak teknik şartname hazırlanmış, akreditif dosyası TAEK'e gönderilmiştir. Projeye DPT dışında kaynak temin edilebilirliği araştırılmış, TTGV ile görüşülmüş, fakat bir mali kaynak temin edilememiştir. Kullamlmış cihaz alımı konusundaki girişimlerde sonuçsuz kalmıştır. Sonuç olarak DPT projesinde öngörülen ödeneğin temini beklenmektedir. RADYOBİYOLOJİ BÖLÜMÜ Nükleer Tekniklerin Sağlık ve Çevrede Kullanımı: Biyodozimetri çalışmaları: •

•

İkitelli Radyasyon kazasında fazla doza maruz kalan ve klinik bulguları akut radyasyon sendromunu tarif eden 10 kişinin kan örnekleri her 3 ayda bir alınarak biyolojik doz takip çalışmaları IAEA koordinatörlüğünde NRPB (İngiltere), IPSN (Fransa), LUMC (Leiden, Netherlands) Biyodozimetre laboratuvarları ile birlikte yapılmıştır. Sonuçlar IAEA Koordinatörüne bildirilmiştir. 1999 yılında ayrıca, radyoaktif madde ve cihaz ithal eden firmaların TAEK 'ndan Lisans alabilmeleri için , înteraktif A.Ş. firmasından 3 mühendis, Voss Varinak .Ş. firmasından da 2 mühendis olmak üzere 5 kişiden alınan kan örneklerinde Kromozom Aberasyon analizi yapılmış ve sonuç raporları verilmiştir.

Tüm çevre örneklerinde ve insanda doğal ve yapay radyoaktivite düzeyleri: •

• •

•

•

Emendere köy'ünde bulunan doğal radyoaktivitesi yüksek olan kaplıca suyunun bulunduğu bölgeden alınan örneklerde (su, sediment, biyoindikatör organizma, toprak ve gıda maddeleri) alfa spektrometrik ve gama izotopik analizler yapılmıştır. Bulgular yayınlanacaktır. Çekmece Nükleer Araştırma Merkezi arazisinde toplamakta olduğumuz yağmur 21 suyunda nitrat, nitrit, fosfat ve amonyak analizleri ile Po analizleri yapılmıştır. Biyokinetik bulguların bir bölüm değerlendirilmiştir. Trakya Bölgelinden toplanan liken ve karayosunu örneklerinde gama izotopik analizler yapılmış ve metal konsantrasyonları da bulunmuştur. Marmara denizinin kimyasal ve radyoaktif kirliliğinin araştırılması çalışmaları kapsamında, Eskihisar, Gemlik, Erdek, Lopseki'de tesbit edilen istasyonlardan alınan sediment ve yosun örneklerinde radyokimyasal ayırma çalışmaları yapılarak Pu239,240 için analize hazırlanmıştır. Tarım Orman ve Köy İşleri Bakanlığı , Ayvalık İlçe, İstanbul ve Samsun İl Müdürlüklerinden Avrupa Topluluğu 'nun ilgili komisyonlarınca istenilen 33

ft -H^/y TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

radyonüklid analizi için gönderilen çift kabuklu yumuşakçaların gama izotopik analizleri yapılarak sonuç raporları gönderilmiştir. Karasularımızı ziyaret eden Nükleer güçle çalışan gemilerin ziyaret ettikleri limanlardan alınan su ve sediment örneklerinde yapılan gama izotopik analizler: •

•

Haziran ayında Marmaris-Aksaz- Karaağaç limanını ziyaret eden ABD Donanmasına ait USS BOISE isimli Nükleer geminin ziyareti sırasında limandan deniz suyu ve sediment örnekleri alınarak analiz edilmiş ve raporu verilmiştir. Kasım ayında izmir limanını ziyaret A.B.D. Donanmasına ait USS Jacksonville Atlanta isimli nükleer güçle çalışan denizaltının İzmir limanını ziyareti sırasında ve sonrasında limandan Deniz suyu ve sediment örnekleri alınmış, analizleri yapılarak sonuç raporları verilmiştir.

To Establish And Compare For The Coastal Waters of Turkey Po-210/Pb-210 Contents in Anchovy Fish Species: Deniz örnekleri başta olmak üzere çeşitli çevresel materyallerde Po-210/Pb-210 analizleri yapılmıştır. Bu projenin ana amaçlarından biri de halkımızın tükettiği balıkla aldığı doğal radyasyon dozunu ortaya koymaktır. Bu nedenle, Karadeniz halkının yılda tükettiği hamsi ve balık miktarı saptanmıştır. Diğer taraftan, deniz salyangozu etinde ve iç organlarındaki biyobirikim sonuçları 2 1 0 Pb radyonüklidi için C, = 20 (1 - e 0 " 0 5 3 5 ') ve Ct = 220 ( 1 - e O O 5 7 O t ) üssei fonksiyonları bulunmuştur. Transfer of Cs-134, Sr-85 and Po-210/Pb-210 From Soil to Maize and Black Cabbage Crops: 1999 yılında başlayan ve bir CRP projesi olan bu çalışmanın ilk toplantısı 15 ülkenin katılımı ile Nisan 1999 tarihinde İzmir'de yapılmıştır. Nisan sonu, Mayıs ve Haziran ayları içinde deney alanı hazırlanmıştır. Sezyum ve doğal radyonüklidlerin topraktan ot, semiz otu ve kara lahana örneklerine transferleri ile ilgili ilk bulgular elde edilmiştir. Ayrıca sezyum radyonüklidinin topraktaki profili de incelenmiştir. Diğer taraftan, yağmur suyunda bazı parametrelerde ölçülmüştür. Denizlerin Radyoaktif ve Kimyasal Kirlenmesinde Alg'lerin ve Diğer Organizmaların Önemi: Daha önceki yıllara ait bulgular değerlendirilerek 4'ü dış olmak üzere 7 yayın yapılmıştır. Radyobiyoloji Bölümünün koordinatörlüğünde İ.Ü.Deniz Bilimleri ve Endüstriyel Uygulama Bölümü ile 10 yıldır devam eden bu proje çerçevesinde 1999 yılında da Karadeniz'in çeşitli istasyonlarından örnekler alınmış ve analizlerin bir kısmı tamamlanmıştır. Küçükçekmece Gölü ve Çevresinia Bilimsel Etüdü ve Çeyresel Risk Takdiri: Bu dönemde sediment trap çalışmalarına yöneîinmiştir. Sedimentation rate'in yanında sedimentasyon yapan materyelin % CaCOs ve % organik madde düzeyleri de saptanmıştır. Ayrıca sedimentasyon yapan materyalde metal düzeyleri ve Po-210/Pb-210 aktiviteleri de bulunmuştur. 1999 yılı sonunda biten bu projenin yayınlanmış ve yayınlanmamış tüm bulguları, proje teknik koordinatörüne final raporun hazırlanması amacıyla gönderilmiştir. Marine Environmental Assessment of the Black Sea Region: •

Karadeniz'in İğneada, Kilyos, Amasra, Sinop, Perşembe ve Rize istasyonlarından alınan sediment örneklerinde 241 Am ve 1 3 'Cs radyonüklidlerinin KD değerleri için

34

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

9

•

•

•

birikim ve depurasyon deneyleri tamamlanmıştır. Sayımların büyük bir bölümü bitirilmiştir. 3-5 Mayıs 1999 tarihleri arasında IAEA Proje Koordinatörü Dr. I.Osvath Laboratuvarımıza gelmiştir. Dr.Osvath , projede görevli tüm araştırıcılarla tek tek görüşerek laboratuvar çalışmalarını yerinde incelemiş ve bir değerlendirme yapmıştır. 1999-2000 yılı için çalışma plam yapılmış ve 1998 Eylül ayında gerçekleştirilen Cruise çalışmasında toplanan balık örneklerini Intercomparison çalışması için hazırlanmasına Dr.Osvath'in yönetiminde başlanmıştır. Örnekler Freeze dryer ile kurutularak derin dondurucuda diğer laboratuvarlara , IAEA tarafından gönderilmek üzere muhafaza edilmektedir. 1998 yılında Batı Karadenizde, Projede bulunan 6 Karadeniz Ülkesinin katıldığı Cruise çalışması sırasında alınan sediment core ve su örneklerindeki Sr^90, Po-210 , Pu-239,240 ve Pb-210 analizleri tamamlanarak Draft Cruise Report, proje koordinatörü Dr.I.Osvath'a Aralık ayında gönderilmiştir. Haziran ve Kasım aylarında yapılmakta olan monitoring çalışması kapsamında daha önceden tesbit edilen 4 istasyondan Haziran dönemi için, plaj kumu, midye, yosun ve balık örnekleri Trabzon KTÜ , Sinop Çevre İl Müdürlüğü, Trabzon Çevre İl Müdürlüğü ve Şile Belediye Başkanlıklarının işbirliği ile alınan örnekler ile Kasım dönemi için sadece Trabzon ve Şile'den alınan örneklerdeki gama ve alfa spektrometrik analizler yapılmıştır. Yıl içinde Monaco'dan gelen intercalibration örneklerinde de gama izotopik ve radyokimyasal analizler yapılmıştır.

Establishment of the Molecular Radiation Cytogenetic Laboratory: Akut, kronik veya düşük dozlarda iyonize radyasyonlara maruz kalınma sonucunda oluşan kararlı kromozom hasarları (translokasyonlar) vücutta uzun süre kaldıkları için çok eskiden olmuş bir radyasyon ışınlanmasında biyolojik doz tayini (retrospektif dozimetre) yapabilmek için kromozomlara özel DNA probları kullanılarak yapılan FISH (Fluorescence In Situ Hybridzation) tekniği, yapısal kromozom hasarlarının analizinde kullanılan çok yeni bir tekniktir. Mevcut biyolojik dozimetre laboratuvarında, gelişmekte olan FISH tekniği de kullanarak biyolojik doz tayinleri yapabilmesi ve fazla doza maruz kalmış insanlarda ilerde oluşabilecek hastalıklarla ilgili risk analizlerine katkıda bulunabilecek moleküler düzeydeki analitik sonuçları elde etmeyi amaçlayan UAEA teknik yardım (TUR/6/009) projesi kapsamında eğitim ve cihaz temini çalışmalarına devam edilmiştir. 1999 yılında Proje'nin eğitim programı kapsamında iki Fellowship programı tamamlanmıştır. RADYOİZOTOP ve RADYOFARMASÖTİK BÖLÜMÜ Radyoizotop ve Radyofarmasötik Geliştirme ve Üretimi: Radyoizotop Üretimi: Nükleer Tıp uygulamalarında kullanılan Mo-99/ Tc-99nı jeneratörleri, 1999 yılı içinde her hafta üretilerek fisyon ürünü Mo-99 temin eden anlaşmalı özel firmaya satılmıştır. 1439 adet steril ve apirojen olarak üretilen Tc-99m jeneratörleri iç piyasanın ihtiyacının yarısını karşılamıştır. Jeneratörlerle birlikte 22500 adet vakumlu şişe 22500 adet izotonik NaCl çözeltisi steril ve apirojen olarak üretilmiş ve paketlenmiştir. Her hafta kalite kontrol amacı ile alıkonan 1 adet jeneratör 10 gün süresince takip edilmiştir. Jeneratörden sağılan Tc-99m çözeltisinde Mo-99 tayini, sterilite testi. Al tayini, Sr-90 tayinleri yapılmıştır. Haftalık üretimler için tüm üretim malzemesi 35

TÜRKIYE ATOM ENERJISI KURUMU

VA

"

ve üretim laboratuvan steril hazırlanmış, üretime giren hammaddelerin malzemelerin ve ortamın kalite kontrol işlemleri yapılmıştır. Radyofarmasötik Üretimi: Liyofilize kitlerde periyodik olarak radyokimyasal ve kimyasal kalite kontrol çalışmaları sürdürülmüştür. 300 şişelik MDP kiti 150 şişelik DTPA kiti üretilmiştir. 215 şişe MDP ve DTPA kiti isteyen Nükleer Tıp kuruluşlarına pazar lanmışt ir. Küçükçekmece Gölü Çevresinin Bilimsel Etüdü: 6 göl suyu ve 1 sediment trap su örneğinde "Çoklu Tüp Yöntemi" kullanılarak kirlilik test edilmiştir. REAKTÖR BÖLÜMÜ TR-2 Reaktörü'nün Modernizasyonu ve Otomasyonu : Reaktörün Temmuz 1995'te durdurulmasıyla birlikte proje kapsamında yapılması düşünülen çalışmalar yavaşlatılmıştı. 1999 yılı içerisinde sadece tesisin işler durumda tutulmasına yönelik bakım, onarım işleri yapılmıştır. Tesisin fiziksel ve nükleer güvenliğinin arttırılması amacıyla araştırma yapılmıştır. Ancak ödenek sağlanamaması sebebiyle güvenlikle ilgili iyileştirme çalışmaları gerçekleştirilememiştir. SAĞLIK FİZİĞİ BÖLÜMÜ Türkiye'nin Radyasyon Güvenliği Alt Yapı Geliştirilmesi: Bu proje kapsamında yapılan araştırmalar şunlardır: 1) Evlerde Radon Ölçümü: Balıkesir ve Afyon illeri evlerinde radon konsantrasyon ölçümleri mevsimsel olarak tamamlanmış olup elde edilen sonuçlar Balıkesir-Sındırgı evlerinde 20 ile 80 Bq/m3 arasında ve Afyon evlerinde ise 30 ile 150 Bq/m3 arasında bulunmuştur. Bu da radon için müsaade edilen sınır olan 200 Bq/m3'ün altında olduğu görülmektedir. Yıldız Teknik Üniversitesinin "Şevket Sabancı Kütüphanesinin Yapı Biyolojisi açısından İncelenmesi ve Değerlendirilmesi Projesi" kapsamında kütüphanenin radon değerlendirilmesi 3'er aylık periyodlarla yapılmakta olup bu çalışma devam etmektedir. Antalya evlerinde radon ölçümü için Antalya'ya radon dedektörleri gönderilmiştir. İstanbul Üniversitesi Fizik Bölümünden 2 öğrencinin master tezine radon ölçümleri konusunda yardımcı olunmuştur.. 2)İeme Sularında Radyoaktivite Analizleri: 1999 yılı içinde Türkiye'nin çeşitli yerlerinden işletme lisansı almak üzere tamamına yakını İl Valiliği Sağlık Müdürlükleri elemanları tarafından bir tutanakla alınarak ağzı mühürlü olarak Merkezimize elden getirilen veya gönderilen toplam 143 adet kaynak suyu, maden suyu ve kaplıca su örneklerinin toplam alfa ve toplam beta radyoaktivite konsantrasyonları tayin edilmiştir. Bulunan bu değerler Sağlık Bakanlığı tarafından çıkarılan "Doğal Kaynak, Maden ve İçme Sulan ile Tıbbi suların İstihsali Hakkındaki Yönetmelikteki radyoaktivite sınırları ile mukayese edilerek 22 suyun toplam alfa radyoaktivite konsantrasyonlarının. Yönetmelik sınırîarının üzerinde olduğu tespit edilmiştir. Sağlık Bakanlığı'nın çıkarmış olduğu Yönetmelikte verilen toplam alfa ve toplam beta radyoaktivite sınırları. Uluslararası limitlerin çok altında olması, bazı yörelere içme suyu sağlanması bakımmdan problemler yaratmaktadır. İçme suyu sınırlarının üzerinde radyoaktivite içeren BalıkesirSındırgı içme suyunun radyonüklid analizleri yapılarak, yüksek radyoaktivitenin hangi radyonüklidlerden geldiği araştırılmaktadır. 36

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

Karadeniz'in Çevresel Değerlendirilmesi: 9-23 Eylül 1998 tarihleri arasında Karadeniz'de düzenlenen Cruise çalışmaları sırasında 5 değişik istasyondan alınan yüzey sularında 2 3 9 2 4 0 p u ve 6 No.lu istasyondan alınan yüzey suyunda ise 1 3 7 Cs ve 2 3 9 - 2 4 0 Pu analizi için projeye katılan ülkeler arasında intercomparison çalışmaları tamamlanmış ve elde edilen sonuçlar IAEA'nın proje koordinatörüne gönderilmiştir. Ayrıca 17 no.lu istasyondan değişik derinliklerden alınan su örneklerinde 2 1 0 Po çalışmaları da tamamlanmış olup sonuçlar proje koordinatörüne verilmiştir. Küçükçekmece Gölü ve Çevresinin Bilimsel Etüdü ve Çevresel Risk Takdiri: Küçükçekmece Gölünde tesbit edilen 7 istasyondan Haziran ve Ekim 1999 aylarında alınan su örneklerinin toplam alfa ve toplam beta radyoaktivite tayinleri yapılmıştır. Göl suyunun toplam beta radyoaktivite konsantrasyonlarının 1.72 ile 1.82 Bq/L arasında değiştiği gözlenmiştir. Toplam alfa radyoaktivite konsantrasyonu ise 0.02 Bq/L düzeyinde bulunmuştur. Nükleer Atık Nihai Depolama Araştırılması: Bu proje kapsamında yapılan genel tektonik ve jeolojik araştırmalar sonucunda dört araştırma bölgesi belirlenmiştir. Belirlenen bu bölgeler içerisinden Güneydoğu Stabil Kuşağında yeralan ultrabazikleri incelemek amacıyla değişik zamanlarda (Ocak-Mayıs-Temmuz) üç ayrı saha çalışması yapılarak blok örnekler alınmıştır. Alman örnekler üzerinde performans deneylerinin yapılacağı bazı laboratuvar araçları temin edilerek kullanıma hazır hale getirilmiştir. Ayrıca, depo ortam formasyonları ile ilgili arazi çalışmalarının yamsıra, bariyer malzemeleri için potansiyel kaynak durumunda plan Diyatomit ve Bentonit sahaları araştırılarak örnekleme için belirlenmiştir. SSDL'lerde Uygulanabilir Kalite Kontrol El Kitabı Geliştirilmesi: IAEA'nm Development of a Quality Assurance Programme of SSDLs konulu koordineli araştırma projesi için sunulan bu proje kapsamında SSDL'ler için geliştirilen kalite kontrol programı ile test yöntemleri kullanılarak SSDL'de bulunan ve kalibrasyon faktörüne etki eden bütün cihazların güvenirlik ölçümlerine 1999 yılında da devam edilmiştir. SSDL'in ISO/IEC Quide 25'e göre hazırlanan Kalite-El-Kitabı tekrar gözden geçirilerek son şekline getirilmiş ve elde edilen kalite kontrol ölçüm sonuçları ile birlikte IAEA'ya gönderilmiştir. Proje ile ilgili olarak 29 Kasım-3 Aralık 1999 tarihleri arasında yapılan toplantıda elde ettiğimiz sonuçlar sunulmuş ve bu toplantıda dünyada bulunan diğer SSDL'ler için bir klavuz hazırlanmıştır. Bu doküman IAEA tarafından Teknik Doküman olarak yayınlanacaktır. Projenin sonuç raporu hazırlanmış ve IAEA'ya sunulmuştur. Türkiye'nin Radyasyon Güvenliği Altyapı Geliştirilmesi Projesi: Proje kapsamında üretilen hizmetler şunlardır. 1)ÇNAEM içi radyasyon ve kontaminasyon hizmetleri: ÇNAEM'de radyasyon güvenliğini sağlamak için başta TR-2 Reaktörü olmak üzere, Radyofarmasotik Bölümü Laboratuvarları, diğer Bölümlerin laboratuvarlarıyla ÇNAEM içi ve çevresinin periyodik radyasyon ve kontaminasyon kontrolları yapılmıştır. Elde edilen değerler her ay çıkartılan Bölüm Bülteninde verilmiştir. 2)Türkiye'nin batı bölgesindeki kuruluşların iisansSanmasına ilişkin radyasyon denetimleri: Türkiye'nin Batı Bölgesinde, Zonguldak-Muğla dahil olmak üzere bu illerden geçen hattın batısında kalan 17 ilde radyasyon ve radyoaktif madde kullanan tıbbi ve endüstriyel kuruluşların TAEK tarafından verilen lisansa ilişkin radyasyon denetimleri yapılmaktadır. 1999 yılı içerisinde toplam 337 kuruluştaki 606 cihazın radyasyon 37

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

denetimi yapılarak hazırlanan raporları ile TAEK/den lisans almaları sağlanmıştır. Ayrıca 10 kuruluşun zırhlama raporu hazırlanarak ilgili kuruluşlara gönderilmiştir. 3) Radyoaktif paketlerin yurda giriş-çıkış'larında radyasyon denetimleri: 1999 yılı içerisinde İstanbul gümrüklerinden 2726 radyoaktif madde paketi ile, 42 adet radyoaktif olmayan paketin kontrolü yapılarak yurda girmesine izin verilmiştir. Bunlardan 26 radyoaktif madde paketine yurt içi taşıma sertifikası verilmiştir. Ayrıca daha önce radyoaktif madde taşınmış 77 boş kabın ve 20 radyoaktif madde içeren paketin radyasyon kontrolü yapılarak ve Radyoaktif Maddelerin Güvenlikle Taşınması Yönetmeliğine göre etiketlenerek yurt dışına gönderilmesine izin verilmiştir. 4) Çevre radyoaktivitesi ölçümleri: 1999 yılı içerisinde, ÇNAEM havasının partikül radyoaktivitesi günlük olarak, Küçükçekmece gölü ve Marmara Denizi suları ile yağmur ve musluk sulan radyoaktiviteleri aylık olarak ölçülmüştür. Böylece yılda 316 çevresel örneğin radyoaktivite analizi yapılarak ÇNAEM ve çevresinin radyasyon güvenliği sağlanmıştır. 5.1) İhraç ve ithal gıda örneklerinde sertifikaya esas radyoaktivite analiz hizmetleri: 1999 yılında ihraç ve ithal edilen 1412 örneğin analizi yapılarak sertifikaları düzenlenmiş ve yurda giriş veya çıkışı sağlanmıştır. 5.2) İhraç ve ithal edilen yapı malzemesi, hurda örnekleri analiz hizmetleri: İhraç ve ithal edilen çeşitli yapı malzemesi ile hurda alüminyum, demir ve bakır örneklerinden toplam 108 adet örneğin analizi ve radyasyon denetimi yapılarak sertifikaları düzenlenmiştir. Böylece halkın radyasyon güvenliği sağlanmıştır. 6) Personel monitoring hizmetleri: Personel monitoring amacıyla, başta Merkezimiz olmak üzere 952 kuruluşta çalışan 6036 kişiye film dozimetresi hizmeti verilmiştir. 1999 yılında 31619 adet dozimetre filmi kullanılmış ve 1226 yeni film taşıyıcısı dağıtılmıştır. 26162 filmin banyosu yapılarak dansİte ve doz değerlendirilmesi yapılarak her bir kuruluşa ikişer aylık dönemlerde doz değerlendirme sonuçları gönderilmiştir. Ayrıca nötron kaynağı kullanan 44 kuruluşta çalışan 188 kişiye TLD ile personel monitoring hizmeti verilmiştir. Bu amaçla 213 TLD kartı kullanılmış ve 148 TLD kartının doz değerlendirilmesi yapılarak sonuçlar ilgili kuruluşlara gönderilmiştir. Böylece personel monitoring hizmeti kapsammda tüm kuruluşlara 6233 yazışma yapılmıştır. Doz değerlendirme sonucunda yıllık doz sınırlarını aşan 8 kişi için uyarı yapılmıştır. Merkezimizde denetimli alanlarda çalışan ve giriş-çıkış yapan personele ilave olarak doğrudan okumalı cep dozimetresi de verilmektedir. Çalışmalar sırasında alınan dozlar hemen değerlendirilerek kayıtları tutulmuştur. 7) Kalibrasyon ve stândardizasyon hizmetleri: 1999 yılı içinde radyoterapi merkezlerine ait 36 adet tedavi düzeyli dozimetre ile 107 adet iyon odasının 6 Co ve çeşitli X-ışını enerjilerinde kalibrasyonları yapılmıştır. Askeri kuruluşlar ile diğer özel ve tüzel kuruluşlara ait toplam 222 adet radyasyon ölçer cihaz ile 299 adet cep dozimetresinin radyasyon kalibrasyonları yapılmıştır. ÇNAEM Film Dozimetrisi Servisi ile RSGD Film Dozimetrisi Servisine 6 0 Co ve çeşitli X-ışın enerjisinde 150 değişik dozda film kalibrasyonü ayrıca ÇNAEM Film Dozimetrisi Servisine 8 değişik dozda gama ve nötron kalibrasyonü yapılmıştır. SSDL'de bulunan standardların aylık periyotlar halinde sızıntı, kaynak kontrolü ile kalibrasyon faktörlerinin kontrolları test edilmiştir. Dozimetri Laboratuvarımız IAEA tarafından düzenlenen SSDL'ler arası TLD ile doz mukayese programına katılmıştır. Ülkemizde bulunan Onkoloji Merkezlerinden 10 adedi, Dozimetre

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

Laboratuvarımız tarafından lisanslamaya kontrolları yapılarak denetlenmiştir.

ilişkin radyasyon

denetimleri ve

kalite

8) Radyoaktif atık yönetimi: 1999 yılında çeşitli kuruluşlardan 586 adedi duman detektörü olmak üzere toplam 781 adet değişik radyoaktivitede kapalı kaynakla 627 mg 226 Ra iğne ve tüpü ile 8 adet 6 0 Co ve 1 3 7 Cs radyoterapi cihazı alınmıştır. Ayrıca, 147.5 L sıvı ve 161.3 kg katı atıkla 346 adet 9 9 Mo jeneratörü ve 8500 kg'ı RSGD'den olmak üzere 9038 kg Ria atığı alınmıştır. Birikmiş kapalı kaynaklardan 29 adedi betonlanmış, 585 adet duman dedektörü ile 333 mg 2 2 6 Ra iğne ve tüpü 17 adet paratoner ve diğer 241 Am, 2 2 6 Ra kaynaklı düşük aktiviteli cihazlar kapaklı beton varil içerisine konarak işlenmiştir. 1 m 3 sıvı atık çöktürülerek çimentolanmış ve 1025 kg Ria atığı işlenerek RSGD'den gelen Ria atığı ile beraber gömülmüştür. Ayrıca uzun yarı ömürlü katı atıklardan 170 kg bir varil içerisinde sıkıştırılarak depoya kaldırılmıştır. 9 9 Mo jeneratörlerinin hepsi sökülerek içlerindeki radyoaktif kısımlar atık olarak işlenmiştir. ÇNAEM MERKEZ PROJELER:

MÜDÜRLÜĞÜNE

BAĞLI

OLARAK

YÜRÜTÜLEN

ÇNAEM Bilgisayar Altyapısı Geliştirme: ÇNAEM'de bütün bölümleri ve idareyi birbirine fiber optik (F/O) hatlarla bağlayacak şekilde tasarımı yapılmış ÇNAEM bilgisayar ağı 1999 yıl sonu itibariyle gerçekleştirilmiştir. Uzak yerlerde bulunan tek bilgisayarlar ise ÇNAİEM iç telefon hattını kullanan modemler ile sisteme bağlanmaktadır. ÇNAEM bilgisayar ağının merkezinde LINUX işletim sistemli "internet sunucu'" hizmeti gören bilgisayar bulunmaktadır. ÇNAEM ağı, ULAK-NET üzerinden internete bağlıdır. Merkezi sunucu LINUX, sistemi üzerinde elektronik posta, web sunucusu gibi internet araçları bulunmaktadır. Bölümlerdeki her bilgisayarlar kendileriyle bir alt-ağ oluşturmakta ve gerektiğinde ÇNAEM bilgisayar ağına dahil bütün bilgisayarlarla konuşabilmektedir. Ayrıca idarede Windows NT 4.0 Server kuruludur. Toplam 80'den fazla PC sisteme dahildir. ÇNAEM Alt Yapı Islahı ve Tadili: Proje genel olarak ÇNAEM'de mevcut alt yapının, halen duyulan ve gelecekte ortaya çıkacak ihtiyaçlara uygun şekilde modernizasyonu kapsamaktadır. Bu amaçla yer altı ve yer üstü tesislerinin onarımı için çeşitli malzemeler alınmış, bölüm ve idari binalarda mahal tadilat ve modernizasyonları gerçekleştirilmiştir. Araştırma Merkezlerinin Fiziksel Güvenliği: ÇNAEM arazi ve tesislerinin fiziki güvenirliğinin sağlanması amacıyla merkez elektrik trafosu kesimlerinin değişimi, kısmi yangın vanaları yenilenmesi, çevre yangınlarına karşı makine ile toprak hafriyat işleri, bahçe ot kesme makinesi alımları, açık kuyu teknik temizliğinin yapılması, ambarların onarımı işleri yapılmıştır.

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

ANICARA NÜKLEER ARAŞTIRMA VE EĞİTİM MERKEZİ (ANAEM) NÜKLEER FİZİK BÖLÜMÜ QA and QC of Nuclear Analytical Techniques: Uluslararası Atom Enerjisi Ajansının koordinasyonunda geliştirilen bölgesel teknik yardım projesinde, ANAEM ve ÇNAEM'de bulunan nükleer analitik laboratuvarları ( oc, p\ y ve X-jşınlarj) yer almaktadır. Bu projede Türkiye'nin yamsıra, Beyaz Rusya, Hırvatistan, Estonya, Macaristan, Letonya, Polonya, Romanya, Ermenistan, Slovakya, Slovenya, Ukrayna ve UAEA Seibersdorf laboratuvarları bulunmaktadır. Projenin amacı, nükleer analitik laboratuvarlarda yürütülen çalışmaların uluslararası düzeyde kabul gören ISO ve EN çalışma standartlarının kurallarına uygun hale getirilerek kalite, verim ve güvenirlilik sınırlarını en üst düzeye çıkartmaktır. Bu kapsamda görevli laboratuvarlar arasında iç koordinasyonu sağlamak amacı ile koordinasyon toplantıları yapılarak projenin amacı, kapsamı ve sonuçları anlatılmıştır. Akreditasyon işlemleri için gerekli dokümanlar, standartlar ve rehberler TSEMen ve UAEA'dan temin edilerek ilgili birimlere iletilmiştir. Ayrıca kalite dokümanları için çalışma ve eğitim programlarının ön hazırlıkları yapılmıştır. UAEA tarafından istenen ilk çalışma raporu detaylı olarak hazırlanıp ( Report 0 ) Ajans'a iletilmiştir. Türkiye'deki Toryum Yataklarının Haritalandırılması, Zenginleştirilmesi Yöntemlerinin Geliştirilmesi ve Projelendirilmesi: TAEK - Teknoloji Dairesinin koordinasyonunda yürütülen proje kapsamında X-ışınları laboratuvarmda önceden yapılan toryum, lantan ve seryum analizlerinin daha kapsamlı yapılabilmesi için, Tüplü X-ışınları Fluoresence spektrometresinin alımının yıl içerisinde yapılamaması nedeniyle çalışmalar 2000 yılına kaymıştır. Nükleer Tekniklerle Çevre Kirliliğinin Önlenmesi Araştırması: Proje kapsamında literatür araştırması ve değerlendirilmesi yapılmıştır. Değişik Çalışma Gruplarındaki İnsanların Saçlanndaki Anorganik Elementlerin Değişiminin İncelenmesi: Normal ve otomobil sanayinde çalışan insanların, çalışma ortamlarının sağlıkları üzerindeki etkilerini incelemek ve takip etmek amacı ile çalışanların saçlarındaki eser elementlerin miktarları ve değişimi incelenmiştir. UAEA saç numunesi hazırlama prosedürüne göre toplanan örneklerin analizleri, X- Işınları Fîoresans Spektrometresi ile yapılmıştır. Fe, Ca, Cr, Zn, Pb, Cu, elementlerinin kantitatif analizlerine standart karşılaştırma metodu uygulanmıştır. Uygun saç standartları hazırlanarak doğruluk testleri NIST kurallarına göre yapılmıştır. Verilerin değerlendirilmesinde AXIL programı kullanılarak kantitatif hesaplamalar yapılmıştır. Numuneler Bitkent Üniv. Fen-Ed. Fak. Kimya Bl. tarafından temin edilmiş ve hazırlanmıştır. Değerlendirmeler devam etmektedir. İzotropik Nötron Kaynağı Kullanarak Ani Gama Nötron Aktivasyon Analiz Sisteminin Kurulması: Proje ile ilgili olarak literatür çalışmalarına devam edilmiştir. Gama - Gama Koinsidans Ölçüm Sisteminin Kurulması: Proje kapsamında, sistem kurulmuş ve test deneylerine başlanmıştır.

40

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

Yüklü Parçacık Spektroskopisi Ölçüm Sisteminin Kurulması: Proje kapsamında, sayım düzeneğinin testlerine devam edilmiştir. 3* 592 GBq 24IAm-Be Nötron Hücresinde Nükleer Veri Ölçümleri: Proje kapsamında deneylere devam edilmiştir. Tekrarlı Nötron Aktivasyon Analizi için Rabit sistemin kurulması çalışmaları tamamlanmış ve sistem çalışır hale getirilmiştir. Proje Faaliyetleri dışında yapılan çalışmalar: 1. Eğitim Faaliyetleri H.Ü. Mühendislik Fakültesi Kimya Mühendisliği Bölümünden Berna EREN ve G.Ü. Eğitim Bilimleri Fakültesi Fizik Bölümden İsmet ERGİN'in yüksek lisans tez çalışmalarına devam edi Imiştir. Çeşitli üniversitelerden gelen 15 öğrenciye iki ay süreyle staj yaptırılmıştır. Ayrıca yüksek lisans ve bitirme tez deneyleri yaptırılmaktadır. Analiz Hizmetleri Emniyet Gn. Md. gelen 25 numunenin, özel sektörden gelen 13 numunenin ve ODTÜ'den gelen 5 numunenin analizleri ücret karşılığı yapılmıştır. NÜKLEER KİMYA BÖLÜMÜ Development of Novel Adsorbent Materials for Recovery and Enrichment of Uranium from Aqueous Media: Uranyum madeninin atık sularında bulunan (U, Mg, Mn) ve anyonların (Cl, SO4) tür ve derişimlerinin pH'ın (2-8) amidoksimleştirilmiş IPN'lere magnezyum ve mangan adsorpsiyonuna olan etkileri incelenmiştir. Atomik absorpsiyon spektrometresi ile yapılan ölçümlerin sonuçları (hesaplamalar, grafikler, vb.) değerlendirilmiştir. Çalışmanın yayın haline getirilmesi için gereken ek deneysel çalışmalar devam etmektedir. Bazı Pestisitlerin Polimerik Mikrokapsülasyonu ile Kontrollü Salimim: Mikrokapsül oluşumunda iki farklı özellikteki etil selüloz ve selüloz asetat bütirat dış materyal olarak kullanılmıştır. Mikrokapsüllerin şişme özellikleri ile salım arasındaki ilişki incelenmiş ve dış materyal olarak starch- üre formaldehit 60°C gama kaynağında ışınlanarak çapraz bağlanması (cross-linking) neticesinde dayanıklı lık-salım arasındaki ilişki değerlendirilmektedir. Ambalajlanmış Gıda Maddelerinde Toksik Element Konsantrasyonlarsnm ve Radyossüklidlerin Tayini: Piyasadan temin edilen çeşitli salça numunelerinde Pb, Sn, Cu, Fe ve Zn elementleri alevli atomik absorpsiyon spekrometresi ve W+Pd+TA ortam düzenleyici karışımı kullanılarak grafit firınlı atomik absorpsiyon spekrometresi ile tayin edilmiştir. Bulunan element konsantrasyonlarının TSE'ye uygunluğu karşılaştırılmıştır. Gıdalardaki Pestisit Kalıntılarının Araştırılması: Proje kapsamında tarla şartlarında yapılan pestisit uygulamalarında biber bitkisindeki dimethoate kalıntısının toplam, ekstrakte edilebilir ve bağlı kalıntıları ile parçalanma ürünleri izotop izleme tekniği kullanılarak araştırılmıştır.

41

TÜRKIYE ATOM ENERJISI KURUMU

Proje Faaliyetleri Dışında Yapılan Çalışmalar: Kamu ve Özel Kurum ve Kuruluşlardan gelen 80 adet değişik numunelerde ücret karşılığında Cu, Fe Zn Sn, Mg, Pb, Cd, Cr, Ni, K, Mn ve Co gibi metal analizleri ile 4 ayrı örnekte aktivite analizleri yapılmıştır. MALZEME ARAŞTIRMA BÖLÜMÜ Günlük Hayatta Kullanılan Çeşitli Malzemelerin (tebeşir, masa tuzu, yumurta kabuğu, kabartma tozu, vanilya, ev tozları, doğal kalsit, deniz kabukları) Kaza Dozimetresi olarak Kullanılabilirliklerinin TermoIüminesans(TL) ve Elektron Spin Rezonans (ESR) Teknikleriyle Araştırılması: Proje kapsamında temin edilen bazı doğal kalsit materyallerinin (deniz ve göl kabukları) mekanik, kimyasal işlemler neticesinde önce TL kaza dozimetresi olarak kullamlabilirliklerinin araştırılması TL tekniğiyle yapılmıştır. Bunun için 50-800 Gy doz aralığında ölçümler alınmıştır. Bu ölçümler bu materyallerin kaza dozimetresi olarak kullanılabileceklerini göstermiştir. Aynı ölçümler aynı doz aralığında ESR tekniği için de tekrarlanacaktır. Ölçümler her iki teknik için yukarıda belirtilen doz aralığında 50 Gy'lik artan dozlarda yapılmaktadır. Araştırmalar, bu yönde numune hazırlama, ışınlama vb. ve diğer dozimetrik parametrelerin incelenmesi ile diğer örnekler üzerinde devam edecektir Atomik Kuvvet Mikroskopu (AFM) ile Kromozom Görüntülenmesi: Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi, Tıbbi Biyoloji ve Genetik Anabilim Dalı'ndan 2 tıp doktorunun da katılımı ile gerçekleştirilen çalışmalarda, çeşitli klinik hastalarının kanlarından elde edilen kromozomlarda anomalileri (trisomyl3, robertsonian translocation, vb.) rutin metodların yanısıra AFM ile de ülkemizde ilk defa olarak saptanmıştır. Bu çerçevede, yaklaşık olarak binin üzerinde analiz yapılıp çeşitli görüntüler AFM'nin özelliği ile üç boyutlu olarak elde edilebilmiştir. Tek Kristal Metal Komplekslerinin ESR Spektroskopisinde İncelenebilirliği: Konu ile ilgili literatür çalışmaları ve ESR spektrometresinin kurulması tamamlanmıştır. İstenilen büyüklükte tek kristal örnek büyütme çalışmaları devam etmektedir. Hızlandırılmış Elektron Demeti Kullanarak Baca Gazlarından SO2 ve MOx'in Uzaklaştırılması: Proje kapsamında "Hızlandırılmış Elektron Demeti ile Baca Gazının Işınlanması Yönteminin Teknik ve Ekonomik Açıdan Değerlendirilmesi" konulu teknik bir rapor hazırlanmıştır. Hızlandırılmış Elektronlarla İçme ve Atık--Suların îşmlanmass:- Hızlandırılmış elektronlar kullanılarak içme ve atık suların ışınlanması ile ilgili olarak teknik bir rapor hazırlanmaktadır. Polietiten Oksit Esash Katı Elektrolit ve iletken Poîimerlerden Oluşturulan Devre Elemanlarının Tasarımı ve Gama Radyasyonuna Duyarlılıkları: Bölümde hazırlanan ve 2, 4, 6, 8 ve 10 Mrad gama radyasyonuna tutularak jelleştirilen Polietilen Oksit Tabanlı Katı Elektrolitlerin de iletkenlik ölçümleri tamamlanmıştır. Kompleks Empedeans yöntemiyle, tüm örneklerin ölçümleri tamamlanmış olup, 2000 yılında kompleks empedans yöntemiyle zamanın örnekler üzerine etkisi incelenecektir.

TÜRKIYE ATOM ENERJISI KURUMU

İletken Kompozit Malzemelerin Sentezlenmesi ve Yüksek Enerjili Radyasyonla Etkileşiminin İncelenmesi: îletken kompozit malzemelerin sentezlenmesi ve radyasyon duyarlılığının belirlenmesine yönelik yapılan çalışmalar çok yoğun bir şekilde sürdürülmüş, yaklaşık 20 civarında yeni blend ve kompozit sentezlenmiş, bu malzemelerin mevcut olanaklar içerisinde karakterizasyonları, Bilkent Üniversitesi Kimya Bölümünün de katkılarıyla, FTIR, UV-Vis, ESCA, NMR ve MS spektrometre yöntemleri kullanılarak yapılmıştır. Ayrıca iletken jel tipi malzemeler sentezlenmiş ve bunların bazı karakterizasyonları yapılabilmiştir. Radyasyon ile Çapraz Bağlanmış Polimerlerden Antioksidantların Difüzyonunun Araştırılması: Proje kapsamında, satın alınan antioksidant ihtiva etmeyen Polietilen (HDPE, LDPE) ile Irganox 1076 ve Irganox 1010 karıştırılarak farklı kalınlıklarda filimler hazırlanmıştır. Hazırlanan bu filimler antioksidantın suya geçişini gözlemek için, tüplere konularak 50 derecede sabit sıcaklık banyosunda bir, iki ve üç hafta bekletilmiştir. Tüpler içindeki suyun UV spektrumu alınmış ve sonuç olarak antioksidantın suya geçtiği gözlenmiştir. Şu anda suya geçiş miktarının tesbiti, ekstraksiyon işlemi ile yapılmaktadır. Yapılan işlemler: İlk olarak 25 mi etilasetat içinde farklı mollerdeki Irganox 1010' un UV spektrumları çekilerek, absorbansa karşı Irganox 1010' un farklı mollerinin değiştiği kalibrasyön eğrisi çizilmiştir. Daha sonra sabit sıcaklık banyosunda bekletilen filimler tekrar etilasetat kullanılarak ekstraksiyon işleminden sonra Irganox 1010'un UV'si çekilerek, absorbans değerlerinden kalibrasyön eğrisi kullanılarak miktarları tesbit edilmiştir. Filmler hazırlanmadan önceki Irganox 1010 değerleri bilindiğinden böylece suya geçiş miktarları hesaplanmıştır. Yarıiletken Yapılarda Radyasyonun ve Yüzey Şartlarının Yapının Elektroniksel İletkenliğine Etkisi: Si tabanlı devre elemanlarından Si-MIS (Metal-Şi tabanlı devre elemanlarından Si-MIS (Metal-Yalıtkan-Yarıiletken) tipindeki yapılar hazırlanarak elektriksel özellikleri incelenmiştir, lohm-cm özdirençli (rezistiviteli) yönünde kesilmiş p-tipi Silisyum tek kristal kullanılarak Metal/YalıtkarvYarıiletken/Metal yapıları oluşturulmuş ve yüzey durumlarının etkisi araştırılmıştır. Silisyum tek kristal parçaları üzerinde SnOı tabakası püskürtme yöntemiyle farklı sıcaklıklarda büyütülmüş, oksit yüzeyler üzerine ve kristalin diğer yüzeyine 10"6 Torr'luk vakumda alüminyum (Al) buharlaştırılarak Al/SnCVp-Si/Al yapıları oluşturulmuştur. Yapıların akım-gerilim (I-V) ölçümleri -100 °C, 0°C ve 20°C, 0-1.5Volt aralığında ters ve düz beslemlerde alınmıştır. Sığa-gerilim ölçümleri 0-2 Volt aralığında lOkHz ve 500kHz frekanslarında ölçülmüştür. Bu verilerden (Sığa-gerilim eğrilerini kullanarak) yüzey durumları tayin edilmiştir. Si Yüzeylere Kaplanan ince Filmlerin Kalınlığının ve Yüzey Pürüzlülüğünün AFM ile İncelenmesi: istenilen filmler değişik bir teknik olan "spray hydrolysis" ile elde edilmiştir. Bu işlem için bir kimyasal reaksiyon gerektiğinden, öncelikle filmler cam alttabaka üzerlerine değişik oluşum sıcaklıklarında ve kalınlıklarda kaplanmış, AFM yardımıyla her sıcaklık için yüzey topolojisi üç boyutlu olarak elde edilmiştir. Kaplama kalınlıkları UV metoduyla ölçülmüştür. Projenin bundan sonraki kısımlarında vakum ortamında da film elde edilecektir. Böylece AFM ile kalınlık ölçebilecek ve bunu UV ölçüm yöntemindeki elde edilen kalınlıkla da karşılaştırma imkanı bulunabilecektir. Daha sonra aynı işlemleri Si kristalleri üzerinde tekrarlanacaktır.

43

- . TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

Püskürtme(Spray hydrolysis) Yöntemi ile Elde Edilmiş Heteroeklem Yapıların Gazlara olan Duyarlığının Araştırılması: Proje 2 farklı koldan yürütülmektedir. Heteroeklem yapılar elde edilmeden önce SnÛ2 filmlerin elde edilmesi ve tanınması amaçlanmıştır. Bunun için de, SnOı iki farklı yöntem ile elde edilmeye çalışılmıştır. Birincisi püskürtme yöntemiyle ikincisi evaporasyon yöntemi ile. Püskürtme için önce gerekli deney düzeneği kurulmuştur. P tipi Si üzerine S11O2 filmler, değişik alt tabaka sıcaklıklarmda ve kalınlıklarda oluşturulmuştur. Filmlerin oluşumundan sonra AFM ile görüntü analizleri yapılmıştır. Herbirinin UV ve İR spektrometreleri çekilmiş ve iletkenlik ölçümleri yapılmıştır. İkinci yöntemde ise, SnOa evaporasyon yöntemi ile elde edilmiştir. Bunun için toz(granül) halde SnOa, 10"5 torr basınçta, buharlaştırma yöntemiyle cam numuneler üzerine kaplanmıştır. Kaplanan numunelerin ön incelemeleri AFM ile yapılmıştır. İlk kıyaslamalara göre, evaporasyon yöntemiyle elde edilen SnO2 filmlerin daha homojen ve tekrarlanabilir olduğu görülmüştür. Çalışmalar devam etmektedir. Geniş ve Düz Yüzey ile Silindirik Holografik Görüntülerin Elde Edilmesi: 2 tip (Geniş yüzeyli düzlemsel ve silindirik) holografik çekimlerin gerçekleştirilmesi için çalışmalar yapılmış ve ilk olarak geniş yüzeyde (cam-düz-kimyasal işlem) filmlerin üzerine düzenek kurularak hologram çekilmiştir. Bu tür filmlerin kimyasal işlemlerle banyo edilmesi gerekmektedir. Developing (Geliştirme), Bleaching (Ağartma) ve yıkama işlemlerinden geçirilen holografik çekimlerde istenilene yakın bir sonuç elde edilmiştir. Bu projenin ikinci aşamasındaki amaç silindirik yüzeylerde görüntünün oluşturulmasıdır. Bu çekimlerin gerçekleştirilmesi için ise ışığa duyarlı rulo elastik filmlere gereksinim yukarıda söz edilen kimyasal işlemler bu tip çekimlerde kullanılmayacaktır. Kimyasal banyo yerine ısısal işlemlerle görüntü tespiti yapılacaktır. Sürekli ve Darbeli Orta Güçte CO 2 Laser Yapımı ve Tasarımı: Sürekli Gaz akışh bir CO2 Laseri geliştirilerek bu Lasertn sürekli, darbeli ve her iki modda aynı anda çalışması sağlanmıştır. Bu amaçla gaz akış sistemi, su soğutma sistemi ve darbeli mod için Rotary Spark Gap (RSG) tasarımları yapılmış ve üretilmiştir. Bundan ayrı olarak, daha yüksek güç elde etmek için yeni bir CO2 Laser tasarımı yapılmış, gerçekleştirilmiş ve yeni alınan güç kaynağı ile ilk denemeleri yapılmış, çok daha yüksek güçlere erişebileceği gözlenmiştir. Bu konudaki çalışmalar devam etmektedir. Işınlanmış Balık ve Mercimeğm(kirmızı, yeşil) Elektron Spin Rezonans(ESR) ve Teriîîoliiminesams (TL) Teknikleriyle İncelenmesi ve Teşhisi: Örnekler temin edilip Termolüminesans (TL) ve Elektron Spin Rezonans (ESR) teknikleri ile ilgili ön denemeler başlatılarak, 1-10 kGy doz aralığında 2 kGy'îik doz aralıklarıyla incelenecektir. Süperiletken, Yarıiletken, Arkeolojik, Jeolojik, Medikal Malzemeler, Po Hm erler ve IşsnSanmîş Gıdaların Yeni Tekniklerle İncelenmesi: Proje kapsamında ANAEM'de ESR Spektrometresinin kurulması tamamlanmıştır. Süperiletken, yarıiletken, arkeolojik, jeolojik, medikal malzemeler, polmıer ve gıda örneklerimizin tamamına yakmı ölçüme hazırdır. Bu proje başlangıçta "Süperiletken, Yarıiletken, Arkeolojik, Jeolojik, Medikal Malzemeler, Polimerler ve Işınlanmış Gıdaların Yeni Tekniklerle İncelenmesi" adı altında sunulmuş olup, sonradan "98K120370 DPT Nükleer Tekniklerin Tarım ve Süperiletkenlerde Kullanımı" adı altında DPT projesi olarak kabul görmüştür. Projenin isminden de anlaşılacağı gibi tarımla süperiletkenlik birleştirilmiştir. Fakat uyum sorunu vardır. Bu iki konunun aynı başlıkta toplanması mümkün değildir. Bu güne kadar istenen aletlerin hiçbirisi (Hall Effect Ölçüm Sistemi ve C-V Uygulaması, ESR Spektrometresinin 44

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

ek donanımları) alınamamıştır. Dolayısıyla Hall Effect ölçümleri gündeme dahi gelmemiştir. Bu proje kapsamında acilen "Hall Effect Ölçüm Sistemi ve C-V Uygulaması", ESR Spektrometresinin ek donanımlarından olan "Sıvı Örnek Ölçüm Hücresi ve Çok Modlu Kaviteye" ihtiyaç vardır. Technical Support for an Electron Beam Facility: Proje kapsamında ilgili cihazın fabrika testlerine Fiz. Yük. Müh. Serdar Karadeniz katılmıştır. Cihazın imalatı tamamlanmış ve ülkemize gönderilmesi beklenmektedir. Improving and Strengthening of QA/QC in Radiation Technology: UAEA Teknik Yardım Projesi kapsamında ısmarlanan elektron spin rezonans spekrometresi Malzeme Araştırma Bölümü'nde kurulmuş ve ilgili projelerdeki çalışmalar devam etmektedir.

NÜKLEER ELEKTRONİK BÖLÜMÜ TAEK-ANAEM-ANTHAM Bilgisayar Ağının Gerçekleştirilmesi TAEK Başkanlık Binası ile ANTHAM ve ULAKNET arasında fiberoptik TAEKANAEM arasında 4 telli olarak gerçekleştirilen bilgisayar ağı merkezler arası 2Mbps data hızını destekleyecek yapıda gerçekleştirilmiştir. Altyapı için gerekli fîberoptik modemler, bağlantı elemanları ve router cihazları alınmış ve kurulmuştur. TAEK için gerekli Alan adı ve İP numaraları yeterli sayıda temin edilmiştir. TAEK Bilgisayar Ağından hizmet alan tüm kullanıcılara E-mail hizmeti sağlamak üzere Linux Server kurulmuştur. Diğer bölümlerde yapılan bazı projelere iştirak edilmiştir. Bakım - Onarım Hizmetleri Rutin bakım-onarım hizmetleri sürdürülmüştür. TAEK Başkanlık Binası Kartlı Geçiş Turnike Sistemi, Bekçi Tur, Resimli Kimlik Kartı Üretim Sistemi, Kapı ve El tipi metal dedektörleri alımı ile ilgili olarak teknik şartname hazırlanması ve kontrollük işleri yapılmıştır.

45

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

AMCAMA NÜKLEER. TAEIM VE HAYVANCILIK (AL'TTHAM)

ARAŞTIRMA MERKEZİ

NÜKLEER BIYOTEKNOLOJI BOLUMU Sığırlarda Brucella Abortus'a Karşı Oluşan Antikorların ELISA ile Saptanması: Proje ile ilgili olarak çeşitli bölgelerden kan toplanmış, serumları çıkarılarak tasnif edilmiştir. Düzenleme sırasında negatif ve pozitif olgular ile aşılı ve aşısız hayvanlar dikkate alınmıştır. Toplanan serumlar -20°C'de depolanmaktadır. ELISA çalışmaları ile ilgili olarak antijen üretimi amacıyla Brucella S-99 liyofüize susu canlandırılmaya çalışılmış, ilk iki deneme başarısız olmuştur. Eldeki suşların eski olmasının buna neden olduğu sanılmaktadır. Yeni tarihli bir suşla deneyler tekrarlanacaktır. S-99 susu üretildiğinde antijen eldesi için gerekli diğer basamakların çalışılmasına geçilecektir. Türkiye'de Kist Hidatik Enfeksiyonlarının Prevalansının ELISA Serolojik Tanı Yöntemi ile Saptanması: Kistik ekinokokoz dünyanın çeşitli ülkelerinde ve yurdumuzda insan ve hayvan sağlığını etkileyen önemli bir zoonotik paraziter hastalıktır. Bu hastalığın önlenmesinde köpek ve memeliler arasındaki siklusun bir yerden kırılması esastır. Bu konuda memelilerin özellikle de fertil kistlerin daha çok görüldüğü koyunların immunizasyonu konusunda Yeni Zelanda'da önemli çalışmalar sürdürülmektedir. Bu proje ile Türkiye'de kist hidatiğin yayılışı daha iyi belirlenecek ve bir kist hidatik haritası çıkarılabilecektir. Ayrıca, hastalığın kontrolünün gerekliliği ve önemi daha iyi ortaya konabilecek ve daha sonra da enfeksiyonun en yaygın olduğu bölgelerde aşı çalışmaları ve kontrol programları başlatılabilecektir. Proje ile ilgili olarak, Saray çevresindeki mezbahalara gidilerek antijen yapımı için gerekli enfekte materyal sağlama çalışmaları sürdürülmüştür. Ankara ve Yöresi Koyunlarında Bazı Antelmentiklere Karşı Gelişen Direncin ve Baza Paraziter Hastalıkların Yayılışının Araştırılması: Antelmentiklere karşı parazit tür ve suşlarımn geliştirdikleri direnç konusunda dünya çapında ve artan oranda raporlar yayınlanmaktadır. Parazitlerin dirençli suşlarımn bulunuşu, antelmentik seçiminde sınırlamalarla sonuçlanabilir. Antelmentiklere karşı direnç, hemen genellikle meradaki hayvanların gastrointestinal parazitlerinde görülmüştür. Ülkemizde halen bir çok antelmentik kontrolsüz olarak kullanılmaktadır. Bunlara karşı parazitlerin geliştirebilecekleri direnç konusunda ise çalışmalar bulunmamaktadır. Bu çalışmanın amacını, ülkemizde kullanılan bazı antelmentiklere karşı dirençli parazitlerin varlığım belirlemek oluşturmaktadır. Ayrıca, yapılacak mezbaha çalışmasıyla ekinokok, fasciola ve dicrocoelium gibi helmint enfeksiyonlarının yayılışı da araştırılacaktır. Bu kapsamda Saray çevresindeki mezbahalara gidilerek çalışmalara başlanmıştır. Akkaraman Koyunlarında Kızgınlığın Yıl İçerisinde Davranışsal ve Hormonal Gelişimi: 20 baş Akkaraman koyun ve bir baş Akkaraman koçun TÜBİTAK tarafından alımı yapılarak ANTHAM tarafından yaptırılmış bulunan ağıllara yerleştirilmiştir. Proje Ekim 1999 tarihinde başlamıştır. Ekim ayından bu yana düzenli olarak haftada 2 kez kan alımları ve her gün iki kez davranışsal kızgınlık kontrolleri yapılmaktadır. Alınan kanların serumları çıkartılarak depolanmaktadır.

46

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

Progesteron Hormonuna Karşı Monoklonal Antikor Üretimi: Hibridoma laboratuvarı ve deney hayvanları ünitesi yeniden kurularak faaliyete geçirilmiştir. 10 adet Balb /C faresi 11 Alfa Progesterone BSA konjugatı ile i.p olarak immunize edilmiştir. İmmünizasyonlar 21 gün ara ile, farelerden yeterli immün yanıt alınana kadar tekrar edilecek, immün yanıt alındıktan sonra füzyon çalışmalarına başlanacaktır. Ayrıca 3 adet Balb/C faresi BSA ile immunize edilmiştir. Fareler BSA'ya karşı antikor ürettiğinde füzyon yapılarak laboratuvar şartları ve kullanılacak besi yerleri vb. solüsyonlar test edilecektir. Buzağılarda Vitamin A, E ve Beta-Karotenin Neonatal Dönemdeki Etkileri: Bala Tarım işletmesinde toplam 30 adet buzağıdan, hemen doğumdan sonra başlanarak 5 günde bir kez kan numuneleri alınmıştır, canlı ağırlık artışları tesbit edilip, klinik patolojik bulgular not edilmiştir. Tarım gurubunda vitamin analizleri HPLC ile yapılarak sonuçlar klinik bulgularla ve canlı ağırlık artışları ile karşılaştırılıp, bu vitaminlerin buzağıların kritik dönemi olan doğumdan sonraki ilk 20 günde ne oranda yaşamsal öneme sahip oldukları tesbit edilecektir. Kısraklarda Dışkıda Östrojen Hormonu Tayini ile Erken Gebeliğin Teşhisi: Gemlik Askeri Veteriner Araştırma Enstitüsü Yetiştirmesi'nde 30 adet kısraktan tohumlamadan 15 gün sonra başlanarak her 15 günde bir kez olmak üzere doğuma kadar dışkı örnekleri toplanmış, gebeliğin 2. ayında kısraklar rektal palpasyon ile muayene edilerek gebelikleri araştırılmıştır. Hormon analizi için östrojen antikoru satm alınmış olup, östrojen için EIA testi kurularak dışkılar analiz edilecektir. Hormon analiz sonuçları rektal palpasyon sonuçları ile karşılaştırılarak kısraklarda dışkıda östrojen hormonu tayini ile gebeliğin hangi doğrulukta yapılabileceği ortaya konulacaktır. Koyunların Helmint Enfeksiyonlarında Eser Element Ölçümleri: Kazan ve Sincan ilçelerine gidilerek belediyelere ait işletmelerde ve özel sektördeki kesimhanelerde Veteriner Hekim'lerle görüş alışverişinde bulunulmuş ve projenin yürütülmesi için gerekli alt yapı oluşturulmuştur. İvesi Koyun Irkında Üreme Aktivitelerinin Hormonal Parametrelerle Değerlendirilmesi: Tarım işletmeleri Genel Müdürlüğü (TİGEM) ile yapılan proje çalışmasıyla ilgili görüşmeler sonucunda Gözlü Tarım işletmesi Müdürlüğünde deneme için kullanılacak 4-5 yaşlarında en az iki doğum yapmış 55-60 kg arasında koyunlar seçilmiştir. Seçilen hayvanlardan haftada iki kez olmak üzere kan numuneleri alınarak plazmaları ayrılmış, ayrılan plazmalar testler yapılıncaya kadar -20 °C'de saklanmıştır. Numunelerde progesteron hormonu düzeyleri EIA yöntemiyle test edilerek saptanacaktır. Test düzeninin enzim konsantrasyonu 1/120.000, antikor konsantrasyonu 1/80.000 olarak belirlenmiştir. Elde edilen hormon sonuçlarıyla hayvanların üreme aktiviteleri açığa çıkarılacaktır.

RADYOİZOTOP UYGULAMA BÖLÜMÜ Ankara Koşutlarında 1 5 N ile Etiketlenmiş Azotlu Gübrelerin Sebzelerdeki Nitrat Birikimine Etkisi ve Azotun Toprak Profîîindeki Hareketinin İncelenmesi: Bu proje kapsamında, 9.9.1998 yılında kurulan ikinci tarla denemesi sürdürülmüş ve Nisan 1999 tarihinde hasat işlemi gerçekleştirilmiştir. Hasadın ardından her parselden alınan verim (yaş ağırlık ilkesine göre) belirlenip kaydedilmiş ve yıkama işleminin ardından bitki 47

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

örnekleri 70 °C'da sabit ağırlığa gelene değin kurutulmuştur. Analize hazırlanan bitki örnekleri ile deneme öncesi ve sonrası 60 cm derinliğe kadar alınan toprak örneklerinde total N ve 15 N analizleri yapılmıştır. Haziran-Temmuz aylarında kıvırcık salata ile bir ön deneme kurulup yürütülmüştür. Nevşehir Topraklarmm Bitkiye Yarayışlı Kükürt Miktarlarının Belirlenmesi Yöntemleri: Araştırma, türdibimetrik ve A.A.S (Alevli teknik) sonuçları ile birlikte değerlendirilmiştir. Patates Yetiştiriciliğinde Damla Sulama ile Fertigasyon Çalışmaları: Niğde-Nevşehir yöresinde bulunan çok geçirgen hafif bünyeli topraklarda yapılan patates yetiştiriciliğinde, çiftçi aşırı miktarlarda azotlu gübre ( yaklaşık 1000 kg N/ha ) yanında yağmurlama sistemi ile de çok fazla miktarlarda ( 1500-1700 mm ) su tatbik etmektedir. Bu durumda, yörede hem içme suyu ve hemde sulama suyu temininde kullanılmakta olan yeraltı sularının nitrat bakımından kirlenmesine yol açmaktadır. Damla sulama bu amaca uygun bir sistem olduğu için ilgili yörede üç ayrı lokasyonda damla sulama ile fertigasyon (gübrenin sulama suyuna karıştırılarak verilmesi ) çalışmaları 1997 yılında başlatılmıştır. Bu tarla denemelerinden elde edilen üç yıllık veriler birim alandan aynı miktarda yumru elde edebilmek için damla sulama sistemi ile patatese tatbik edilen su ve azotlu gübre miktarlarında yağmurlama sistemininkirıe kıyasla yaklaşık % 50 lik tasarrufun sağlanabilineceğini açıkça ortaya koymuştur. Böylece yeraltı sularının nitrat bakımından kirletilmeside azaltılmış veya önlenmiş olacaktır. Aynı tarla denemeleri 2000 yılında da devam edecektir. Ayrıca, 2000 yılı içerisinde damla sulama - fertigasyon sisteminin çiftçi bazında büyük alanlarda tatbikinin mümkün olup olamayacağını belirlemek amacıyla yörede bir çiftçi tarlasında 5 dönümde demastrasyon denemeside kurulacaktır. Kontrollü Salınan Gübrelerin Elde Edilmesi ve Etkinlîklerinin 15 N Tekniği Kullanarak Saptanması: Araştırma ile ilgili 2 çalışma yurt dışı yayma hazırlanmıştır. ' v Improving the efficiency of an urea-formaldehyde fertilizer based on l 5 N tracer technique" başlığı ile " Reviews in Chemical Engineering" dergisine gönderilmiş ve yay m Eylül-199'da kabul edilmiştir. Aynı konuda" Nitrojen fertilizer potential of an experimental urea-formaldehyde for utilization of grasses by 1 5 N methodology" başlığı ile ikinci bir yayın hazırlanmış ve Aralık-1999'da "Communication in Soil Science and Plant Analysis" dergisine gönderilmiştir. Aynı konuda "Effect of difference N source on growth and fertilizer use efficiency of various plants" başlığı altında üçüncü yurt dışı yayın ile ilgili gerekli hesaplamalar ve istatistik! analizler yapılmaktadır. Yonca Tarımında Bazı Agronomik Özelliklerin N-15 Tekniği Kullanılarak Araştı nlmasıt Bu denemeye ait sonuçlar değerlendirme aşamasındadır. Sonuçlar istatîstiki olarak değerlendirilmektedir. Triffcıralinin Harran Topraklarındaki Degredasyonsı: Bu projede, Harran Ovası'ndan Akçakale, Harran ve İkizce yörelerinden alman topraklarda I4C-trifluralinin degradasyonunun araştırılması amaçlanmıştır. Turunçgillerin Önemli Hasat Sonrası Hastalıklarınla Işınlama İle Engellenmesi: Hastalık etmenleri patogenite özelliklerini kaybettiklerinden dolayı tekrar etmenlerin elde edilmesine çalışılacaktır. Mutant Nohut Hatlarının Verim Kriterleri ile Ülkemizdeki Mevcut Nohut Ântraknozu Irklarına Karşı Reaksiyonlarının Belirlenmesi: Deneme 1998 yılında 48

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

yapılan tarla denemesinden dayanıklı ve toleranslı olarak seçilmiş M4 tek bitki hatları, 15.4.1999 tarihinde ANTHAM deneme alanına her bitki tohumları ayrı olacak şekilde sıralara ekilmiştir. Her iki sıra arasına hastalığın daha iyi gelişmesi için hastalığa hassas olduğu bilinen Canitez çeşidi ekilmiştir. Laboratuvarda, Ascochyta rabiei'in 1, 4 ve 6 ırkları ayrı ayrı geliştirilerek karışım populasyonu 1x10 b spor/ml olacak şekilde inokulum hazırlanmış ve ekimden 45 gün sonra bitkilere akşam saatlerinde uygulanmıştır. Bir hafta sonra tekrar inokulasyon yapılmıştır. Aynı zamanda bir önceki yıldan toplanan hastalıklı bitki parçaları da eşit miktarda bitkiler üzerine serpiştirilmiştir. İnokulasyondan sonra enfeksiyon çıkışını sağlamak için belirli periyotlarda yağmurlama sistemi çalıştırılarak nemlendirme yapılmıştır. Tohumların ekiminden itibaren gerekli olan fenolojik gözlemler ve bakım işlemleri yapılmıştır. İnokulasyondan 24 gün sonra Singh vd 1-9 skalasına göre bitkilerin hastalık derecesi değerlendirilmiştir. Birinci değerlendirmede bağışık bitkiye rastlanamamıştır. Dayanıklı bitkilerden yaprak örnekleri alınarak petri kabında yaprakların ırk 1, 4 ve 6'a karşı gösterdikleri reaksiyon çalışmasına devam edilmiştir. Petri denemesi, her bir bitki için aynı yaş ve konumdaki yapraklar seçilerek kesilmiş ve yaklaşık 10 mi çeşme suyu içeren 7 cm. lik steril cam petri kaplarının her birine 16 adet yaprak, alt yüzeyleri su ile temas edecek şekilde yerleştirilmiştir. Sonra yaprakların üst yüzeylerine 5 mikro litre otomatik pipet yardımıyla konularak inokule edilmiştir. Petri kapakları kapatılarak 20+1 °C 12 saat aydınlık/12 saat karanlık peryotta inkübatüre bırakılmıştır. İnokulasyondan 13 gün sonra % enfeksiyon değerleri esas alınarak değerlendirilmiştir. Bütün alınan değerlerin istatistik analiz yapılmak üzere tablo haline getirilerek değerlendirme devam etmektedir. Tahıllarda Dinitroanilin, Organik Fosforlu, Karbamatlı ve Diğer İlaçların Kalıntılarının Analizinde GC ve HPLC ye Alternatif Metotlar: Bu projede ülkemizde tahıllarda kullanılan pestisit kalıntılarının, daha pahalı, yoğun ve uzun ön işlemler gerektiren GC ve/veya HPLC kullanmaksızın, daha basit ve yalın bir metot olan İnce Tabaka Kromatografisi (TLC) ile belirlenmesi ve bu tekniğin, sadece kalitatif değil, kantitatif olarak da kullanılabilirliğinin ortaya konması amaçlanmıştır. Bitki örneği ekstraktlarının clean-up işleminin yapılmasında kullanılacak olan Gel Permation Chromatography (GPC) kolonunun doldurulması ve kalibrasyonu yapılmıştır. İnce Tabaka Kromatografisi ile analizde şu deteksiyon metotları ile çalışılmıştır. Metot-1: o-toludine+KI; Methot 4: Gümüş nitrat ile birleştirilmiş alüminyum oksit G (AgUV); Methot 5: Fotosentezi engelleme: Hill Reaksiyonu; Methot 6. Fungus sporlarının (Aspergillus niger)engellenmesi (FAN); Methot 8. At kamserumunda enzim engellenmesi (EAcI); Methot 7. Sığır ciğer ekstraktında enzim engellenmesi (EfîNA). Spodoptera Littoralis (Bosd)'in Değişik Populasyonlarmda Chlorpyrifosa Duyarlılık Farklarının Radyoizotop İzleme Tekniği ile Saptanması: Dow Agroscience firmasından getirtilen chlorpyrifos etkili madde 4 farklı dozda topikal aplikasyonla larvalara verilmiştir. Kontrol denemesinde larvalara sadece aseton uygulanmıştır. Uygulamalar sonucunda ölüm yüzdesi, probit analizi sonuçlarına göre LD 50 değerleri saptanmıştır. Kolinesteraz aktivitesini saptamak için ön denemeler yapılmıştır. Kutikulaya penetrasyon miktarını saptamak için larvalardan kesit alınmış, biyolojik oksidizerda yakma yapılmış ve LSC'de sayım yapılmıştır. İç Fındıklarda Kuru Meyve Güvesinin Yumurta ve Larva Gelişiminin Gama Radyasyonu ile Engellenmesi: Zararlı Entomoloji laboratuvarında, inkübatörlerde kültüre alınmıştır. Yetiştirilen kültürün bir kısmı denemelerde bir kısmı da stok kültürün sürekli üretiminde kullanılmaktadır. Ön çalışmalarda yumurtanın açılmasını engelleyecek 49

. . . ... TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

dozu bulabiknek için 0.1 ile 1.5 kGy arasında dozlar denenmiştir. 48 saatlik yumurtalar ile 24 saatlik yumurtaların dozlara farklı tepkiler verdikleri saptanmıştır. Bulunan dozlara göre denemeler tekerrürleri yapılarak yürütülmektedir. RADYOBİYOLOJİ BÖLÜMÜ İç Anadolu Koşullarına'Uygun Yatmaya Dayanıklı Arpa Çeşidinin Nükleer Teknikle Geliştirilmesi: Bu proje ile ilgili olarak 1999 yılında yetiştirilen M3 generasyonunda çeşitli gözlemler yapılmış mayıs ve haziran aylarındaki yağışın etkisiyle populasyonda en üst düzeyde yatma tespit edilmiştir. Bu populasyondan tek bitkiler seçilip me lezleme çalışmalarında kullanılmış, geri kalan bitkiler populasyon olarak hasat edilmiştir. Aynı proje kapsamında daha önceden M7 generasyonuna kadar geliştirilen Tokak mutandan ile yatmaya dayanıklı yabancı orijinli bir arpa çeşidinin nıelezlenmesi sonucu elde edilen Toplam 150 adet Fj bitkisi de 1998 ekim ayında ekilmiş ve 1999 yılında bunlarda gözlemler yapılmıştır Fi bitkilerinde melez azmanlığı gözlenmiştir. Melez bitkiler yatmaya dayanıklı, ve dane verimi daha yüksek bulunmuştur. 1999 ekim ayında 47 sıra Fi; 200 sıra F2 bitkisi ve 2000 yılındaki melezlemeîerde anaç olarak kullanılmak üzere mutant Tokak ve Türkiye arpa çeşitleri ekilmiştir. Projedeki ümitvar hatların doku kültürü laboratuvaruıda anter kültürü tekniği ile geliştirilmesi amacı ile 1999 mayıs ayında Fi bitkilerinden ve Tokak mutantlarmdan başaklar alınmış 3 haftalık inkübasyon sonrasında alınan antherler BAC 3 induction ve sonra BAC 3 replenishment ortamına transfer edilmiştir. Induction ve replenishment aşamalarında sadece Fi antherlerinde kallus oluşmuştur. Rejenerasyon aşamasından sonra 4 adet yeşil bitki köklü olarak elde edilmiş bunlardan bir tanesi halen canlılığını sürdürmektedir. Doku kültürü çalışmalarında kullanılmak üzere büyütme odasında Türkiye arpa çeşit kolleksiyonundan bitkiler yetiştirilmiş ve BAC3 ve FHG ortamlarının bu çeşitler üzerine etkisi araştırılmıştır. Gama Radyasyonu ile Çok Yıllık Çavdardan Yem Çavdarı Elde Edilmesi: 1998 yılında M2V1 generasyonu olarak yetiştirilen bitkilerden 12 adet kırılıcı olmayan başaklı, 6 adet yarı kırılıcı başaklı bitki seçilmiş, tohumları ağustos aymda hasat edilmiştir. Hasat edilen tek bitkilerin başaklarının harmanları yapılmış ve tohumlar 1999 ekim ayında fide elde edilmek üzere seraya ekilmiştir. Bu fideler 2000 yılı baharında tarlaya şaşırtılacaktır. Mutasyon Tekniği Kullanılarak Nohut Çeşitlerinin Verim ve Kalitesinin Geliştirilmesi: Mutasyon tekniği ile yüksek verimli ve kaliteli nohut çeşitlerinin geliştirilmesi amacıyla, 1999 yılında Nohut hatları, gelişim süresince gerekli fenolojik gözlemler ve bakım işleri yapılmış. Hasat edilen bitkiler harman edilerek, her doz ayrı ayrı sayılarak ekime hazırlanmıştır. Denemelerde gerekli istatistik! analizler yapılmış bunun sonucunda, kışlık verim deneme soriuçlarının çok başarılı olduğu tespit edilmiş. Seçilen yüksek verimli kışlık hatların ileriye dönük tescil edilebilmesi için de 1999 yılında M7 generasyonuna gelinen bu projede tek bitki verimi ve diğer özellikleri üstün olan 12 hat+3 kontrol olmak üzere 15 hatlık 3 tekerrürlü verim denemesi ve 16 hat+3 kontrol olmak üzere 19 hatlık 3 tekerrürlü ön verim denemesi, 99 adet tek bitki ile tek bitki verim parseli ve çeşitli dozlardan bulk edilen tohumlar lada ayrı bir parsel kışlık olmak üzere 5 Kasım 1999 tarihinde Merkezimiz deneme tarlasına ekilmiştir. Nükleer Teknikle Kışa Dayanıklı, Yüksek Verimli ve Kaliteli Yeni Aspir Çeşitlerinin Geliştirilmesi: Proje kapsamında 20 aspir hattı kışlık (4 Kasım 1998) ve yazlık (29 Nisan 1999) olarak tarlaya ekilerek M-6 generasyonu oluşturulmuştur. Gerekli bakım ve sulama işleri yerine getirilmiştir. Ayrıca faaliyet dönemi içerisinde, bir önceki yılda (M-5 50

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

generasyonu) selekte edilen hatlar ve kontrollere (5-38, 5-118 ve 5-154) ait yağ analizleri NMR aletinde yapılmıştır. Mutasyon Tekniği ile Verimli ve Yağ Oranı Yüksek Kaliteli Kolza Çeşidinin Geliştirilmesi: Proje kapsamında yapılan kalite analizleri sonucunda üstün özellik gösteren 18 mutant kolza hattı 16 Nisan 1999 tarihinde, A.Ü. Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümünden temin edilen 7 yazlık kolza çeşidi ile birlikte Augmented deneme desenine göre deneme tarlasına ekilmiştir. Ekimi takiben çıkıştan sonra çıkış gözlemleri, tekleme, çapa ve sulama gibi kültürel işlemler yapılmış, Temmuz 1999'da hasat edilen bitkiler sonraki yılın ekimlerine hazırlanmak üzere harman edilmiştir. Bu sırada bitki boyu, bitkide dal sayısı, ana dalda harnup sayısı, harnup uzunluğu, harnupta tane sayısı, 1000 tane ağırlığı, verim ve vegetasyon süresi gibi özelliklerde veriler alınarak değerlendirmeler yapılmıştır. Elde edilen tohumlar kalite analizleri için öğütülerek hazırlanmış, yağ oranı ve protein oram analizlerinin yapılmasına başlanmıştır. Akabinde Yağasitleri metil esterlerinin elde edilmesine başlanacak, kalite analizleri sonuçlan ve agronomik özellikler bakımından üstün durumda olan bitkiler 2000 yılında verim denemesi olarak ekilecektir. Türk Ekmeklik Buğday Çeşitlerinde Anter Kültürü Tekniğinin Geliştirilmesi: Bolal, Bezostaya, Gün91 ve Gerek ekmeklik buğday çeşitleri tarlada ve büyütme odasında yetiştirilmiştir. Tarladaki materyal sel nedeniyle hasar görmüş ve hasat yapılamamıştır. Büyütme odasmda yetiştirilen Gerek, Bolal ve Gün buğday çeşitlerinden alınan anterler çeşitli büyütme ortamlarında kültüre alınmış, kallus oluşumu sağlanamamıştır. Bu yöndeki çalışmalar, ortamlarda kullanılan temel maddeler değiştirilerek tekrar denenecektir. Bunun içinde bu materyaller sera ve büyütme odasında yetiştirilmektedir. immature Embriyo Kültürü ile Ekmeklik ve Makarnalık Buğday Çeşitlerinde Callus Oluşumu, Bitki Geliştirilmesi ve Gama Işınlamasının Etkisinin İncelenmesi: Bitki elde etmek için hormon (2-4D) miktarı lmg/L olarak hazırlanan besi ortamına gelişmekte olan calluslar transfer edilmiştir. Hormon miktarı yarı yarıya azaltılarak ikinci transfer işlemi yapılmıştır. Yeni materyal temini için 8.11.99 tarihinde Yakar, Kunduru, Gün 91, Bolal, Altın, İkizce, Ç1252, Mızrak, Ankara, Kızıltan buğday çeşitleri Sarayköy deneme tarlasına ekilmiştir. Durum Buğday'da Haploid (doubled haploid) Bitki Üretimi: Tarla denemesi: 1999 yılı içerisinde artırılan tohumlarla fertil hatların tarlaya yazlık ekimi yapılmıştır. Deneme 4 tekrarlamalı olarak kurulmuş, her tekrarda 14 Kunduru 1149, 5 Berkmen 469 ve 3 Çakmak 79 DH hattı kullanılmıştır. Çalışma sonunda her bitkiden kantitatif ölçümler alınmıştır. (Bu ölçümlerden bazıları çıkış, çiçeklerime zamam, bitki boyu, başakta başakçık sayısı, kardeş sayısı, 100-dane ağırlığıdır) Değerlendirme ve istatistik çalışmaları devam etmektedir. Durum Buğday'da İnterspesifik Hibridizasyon ile Eşleştirilmiş(doubled) Haploid Bitki Üretimi: 1999 yılında başlayan bu çalışmada amaç, bazı makarnalık buğday genotiplerinin DH üretim kapasitesini araştırmaktır. Bu projeye bağlı olarak dört farklı makarnalık buğday çeşidi ve mısır bitkileri sera ve bitki yetiştirme ortamında yetiştirilerek melezleme işlemlerine ve doku kültürü çalışmalarına devam edilmektedir. Eşleştirilmiş Haploid Durum Buğday Çeşitlerinin DNA Moleküler Belirleyicileri Kullanarak Genotip Karakterizasyonu: 1998 yılında başlayan bu projenin amacı, moleküler genetik analizleri ile DH hatlardaki genetik farklılıkları tespit etmektir. 51

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

Çalışmada üç çeşide ait 20 ayrı DH hattaki genotipik farklılıklar 5 mikrosatellit DNA belirleyicisi ile tespit edilerek bir dendrogram hazırlanmıştır. Kavunda (Cucumis melo L.) Somatik Embriyogenesiz Yoluyla Bitki Eldesi: Kuşçular, Yuva ve Kırkağaç kavun çeşitlerine ait tohumlardan in vitro koşullarda elde edilen eksplantlar (kotiledon, hipokotiledon, yaprak, sürgün, kök parçalan) farklı içerikte hazırlanan sıvı ve katı MS besin ortamlarında kültüre alınarak, bu eksplantların somatik embriyo oluşturma düzeyleri belirlenmeye çalışılmıştır. Acurda (Cucumis melo var. flexuous Naud.) Işınlanmış Polenlerle Toziama Yoluyla Haploid Embriyo Uyartımı ve Haploid Bitkilerin Elde Edilmesi: Co 6 0 ışın kaynağı ile 300 ve 350* Gy'lik dozlarda acur bitkisine ait çiçek tozlan ışınlanarak, ışınlanmış çiçek tozları ile toziama işlemi gerçekleştirilmiştir. Toziama sonrası elde edilen meyvelerden alınan tohumlar açılarak embriyo kurtarma olarak adlandırılan teknikten yararlanarak in vitro koşullarda embriyolar kültüre alınmıştır. Mutasyon Islahı Yöntemiyle Salkım Söğütte (Salix babylonica) Farklı Morfolojik Formlu Tiplerin Geliştirilmesi ve Bu Tiplerin Allerjik Reaksiyonları: 20'lik desteler halinde hazırlanan çelikler 3 tekrarlı olarak 0, 2, 4, 6, 8, 16, 20 ve 30 Gy dozlarında Co 6 0 kaynağı ile ışınlanmıştır. Işınlama sonrası 2:2:2:1 oranında toprak : dere kumu : ahır gübresi : torf içeren karışıma 20'şerlik gruplar halinde dikilerek iklim odasında inkübe edilmişlerdir. Dikimden sonra çeliklerin sürme oranlarını belirlemek amacıyla sayım yapılmıştır. İlerleyen haftalarda çeliklerin sürgünleri üzerinde 3 tip ölçüm yapılarak etkili mutasyon dozu belirlenmeye çalışılmıştır. Sürgünlerin gelişmelerini takip eden dönemlerde her çelikte en iyi gelişen sürgün bırakılarak diğer sürgünler elemine edilmişlerdir. Daha sonra iyi gelişen ve umutvar olan yaklaşık 80 adet fidan ayrı ayrı saksılara şaşırtılmıştır. Farklı Dozlarda y Işınlamasının Sarmısak (Alliıım sativum L.) Islahında Kullanılabilirliği: Denemede kullanılacak materyal 100'erlik gruplar halinde Co 6 0 kaynağı ile ışınlanmıştır. Işınlama dozu olarak 3 farklı doz (2, 4 ve 6 krad) uygulanmıştır. Işınlanan materyal, Yalova Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü'ne ait deneme tarlalarına 10-15 x 5-10 cm (çoklu sıra) mesafelerle ekilmiştir. Ekimi takip eden dönem içinde bitkilerde gözlemler yapılarak alınan bitki örneklerinde DNA bantları izlenmiştir. HAYVAN BESLEME BÖLÜMÜ İdrar Pürin Türevleri Tekniğhsin Saha Şartlarında Uygulanabilirliği: Sahada mevcut yemleme koşullarında idrar ve plazma örneklerinde pürin türev konsantrasyonlarında günden güne bir değişim olup olmadığı ve varsa bu değişimin farklı tüketim seviyelerine bağlı olarak günlük toplam pürin türevleri atılımındaki farklılıkları yansıtıp yansıtmadığını belirlemek amacıyla hazırlanan bu çalışma kapsamında yemlerin kuru madde ve ham proteinleri tespit edilmiştir. %70 kesif yem ve %30 buğday şamarımdan oluşan rasyonun günlük tüketimleri belirlenerek 4 baş yerli kara melezi boğa 4X4 latin kare düzenine göre %40; 60;80 ve 95 yem tüketim seviyelerinde denemeye alınmıştır. Dört farklı peryotta yerli kara boğalardan toplam idrar ve spot idrar örnekleri toplanıp, tartılmıştır. pH0.5). A-ATK grubu, A-PTK grubuna göre % 11, MPTK grubu da M-ATK grubuna göre % 16 yemi daha iyi değerlendirmişlerdir. PTK içeren A-PTK ve M-PTK gruplarında NH 3 N değerleri düşük bulunmuştur (PO.001). Rumen yıkılabilirlik oranları benzer olan enerji ve protein yemlerinin rasyonlar da birlikte kullanılmaları önerilebilir. Süt İneklerinde İnce Bağırsağa Sağlanan Mikrobiyal Proteini Ölçmek İçin Purin Tekniğinin Geliştirilmesi: Denemede, yaşları 1-1.5 ve ağırlıkları 350-400 kg arasında değişen 4 Yerli Kara melezi boğa kullanılmıştır. Boğalara idrar toplama önlükleri takılarak metabolizma kafeslerine alınmıştır. Boğalara % 30 buğday samanı % 70 konsantre yemden oluşan rasyonlar verilmiştir. Konsantre yem %67 arpa, %10 kepek, % 20 ayçiçeği tohumu küspesi, %1 tuz, %1.5 mermer tozu ve %0.5 mineral ve vitamin karmasından hazırlanmıştır. Rasyonun kuru madde oranı % 90, azot ve organik maddeleri sırasıyla 124 ve 950 g/kg KM olarak belirlenmiştir. Rasyonlar iki eşit kısımda sabah ve akşam hayvanlara yedirilmiş, hayvanların önünde her zaman temiz su bulundurulmuştur. İki haftalık alıştırma periyodunda hayvanlar ad libitum beslenerek günlük yem tüketimleri belirlenmiş, ortalama yem tüketimleri 6 kg bulunmuştur. Hayvanlar 4x4 latin kare düzenine göre günlük yem tüketimlerinin %95, 80, 60 ve 40 oranlarında 3 er haftalık periyotlarda beslenmiş, her bir peryotta saatlik idrar, kan örnekleri ve günlük dışkı toplanmıştır, idrar ve kan örneklerinde ürik asit, allantoin, kreatin ve total azot analizleri devam etmektedir. Dışkıların kül tayinleri yapılmış ve periyotlara göre rasyonların organik madde sindirilebilirîiMeri hesaplanmıştır. Süt İneklerinde Verimliliğin İyileştirilmesinde Biyoteknolojinin Uygulanması: Konya, Bursa ve Ankara pilot çalışma istasyonlarında proje aktivitelerinin gerçekleştirilmesi için gerekli alt yapı ilk altı aylık dönemde hazırlanmıştır. Seçilen süt İneği işletmelerinde yem saplementi olarak uygulanacak olan üre-mineral-protein-enerji (TJMMB) blokların örnekleri merkezimizde hazırlanmıştır. TAEK-REPROKON süt progesteron kiti UAEA-RIA süt progesteron kİti ile karşılaştırılarak korelasyonun iyi olduğu bulunmuştur. GIDA IŞINLAMA VE STERİLİZASYON BÖLÜMÜ Polimerik Malzemelerin Fiziksel Özelliklerinin, Işınlama Sonrası ve Raf Ömrü SiiresİEce Değişiminin İncelenmesi ve Bozimetri Çaîışmalarsua Uygunluğunun İncelenmesi: Gama Işınlamasına maruz kalan polimerik malzemelerin bazı özellikleri değişmekte ve bunların kullanım amacına göre kabul edilebilir sınırlar içerisinde kalması gerekmektedir. Aynı polimerden farklı üretim şartlarında üretilen malzemelerin farklı tepkiler vermesi (yani az veya çok), farklı kimyasal reaksiyonların oluşması, bunun yarusıra özdeş malzemelerin farklı ışınlama şartlarında, farklı değişimlere uğraması 54

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

nedeni ile belirtilen etkenlerin kontrolü ve en uygun değerlerin saptanması önemli bir zorunluluktur. Bu amaçla, bu projede. Gama Işınlama Tesisi'nde ışınlanan çeşitli polimerik malzemelerin bazı özelliklerindeki, özellikle son kullanım açısından çok önemli olan mekanik ve termal özelliklerindeki değişimlerin incelenmesi ve üretim ve ışınlama şartları değişkenlerine göre, sonuçların karşılaştırması yapılarak, değişimlerin makul sınırlar içerisinde kalması için gerekli optimum üretim ve ışınlama şartlarının tesbiti ve sınanması amaçlanmaktadır. Işınlanan polimerik malzemede oluşan tutuklu radikaller nedeni ile ışınlama sonrası devam eden reaksiyonlar sonucu, malzemenin özelliklerindeki zamana bağlı değişimin, yani raf ömrünün, çeşitli kriterlere göre incelenmesi, yaşlanma mekanizması ile karekteristiklerinin belirlenmeye çalışılması ve bunun sonucu olarak ışınlama sonrası özellik değişimlerinin makul düzeyde kalması için gereken şartların saptanması amaçlanmaktadır. Halen uygulanmakta olan, test numunesi hazırlama ve mekanik test yapılması yöntemine paralel olarak, rutin ışınlama işlemleri için Chemiluminescance Analyzer ve Thermal Analyzer kullanılarak, hızlı ve doğrudan yöntemle, anılan özelliklerdeki değişimin belirlenmesinin sağlanması ve halen uygulanmakta olan yöntem ile belirtilen yöntemin korelasyonu amaçlanmaktadır. Ayrıca, CLA/TGA kullanılarak, endüstriyel amaçlı ışınlanan malzemelerin aldığı dozun, doğrudan ışınlanan malzeme kullanılarak tesbiti için gerekli araştırmalar yapılması hedeflenmektedir. Projenin ikinci amacı olarak, bilinen dozimetri yöntemleri dışında, CLA ile ölçüm yapılarak doz tesbiti için çeşitli polimerlerin dozimetri çalışmalarına uygunluğu araştırılacaktır. Yüksek Radyasyon Dozu Ölçümünde Kullanılan Alanin/ESR Dozimetrelerin Üretimi ve Dozimetrik Parametrelerin Belirlenmesi: 0.1 Gy-100 000 Gy aralığında (±%1) hassas doz ölçümü yapabilen iyonlaştırıcı radyasyonla serbest radikal oluşturulması esasına dayalı Alanin dozimetreler hazırlanarak soğurulan doz ölçümü yapmak ve mevcut Ethanol-Chlorobenzene ve Gammex dozimetreler arasında iç kıyaslama sonucu bir düzeltme faktörü elde edilip, bunun doz ölçümünde güvenilirliğinin artırılması yönünde kullanılmasının sağlanması amaçlanan bu proje için literatür taraması tamamlanmış olup dozimetre üretimi için gerekli kimyasallar temin edilmiştir. Farklı şekil ve türlerde dozimetre hazırlanmasmda kullanılacak olan kalıbın teknik çizimi yapılarak mekanik atölyeye verilmiştir. Ayrıca, kimyasalların ve oluşturulacak dozimetrelerin kütlelerinin hassas tartımı için kullanılacak olan 0,1 mg hassasiyet li laboratuar amaçlı elektronik terazi ile değişik özellikte dozimetre hazırlanmasında kullanılacak hidrolik presin alımı için istekte bulunulmuş olup alımı için beklenilmektedir. Geniş doz aralıklarında radyasyon doz ölçümünde kullanılacak olan alanin dozimetreler değişik bağlayıcı oranlarında, tür ve şekillerde (silindirik ve film şeklinde) hazırlanarak doz-şiddet eğrilerinin çizilmesi ve belirli dozlarda (10-15-20-25-30 kGy) ışınlanan dozimetrik örneklerin doz şiddetlerinin zamana göre değişiminin incelenmesi, ikincil standard dozimetri laboratuvarında, kalibrasyonun yapılması ve seri üretimi için uygun kalıplama sisteminin geliştirilmesi ve hazırlanan dozimetreler kullanılarak Işınlama Tesisinde doz hızı ölçümleri ve doz haritalama deneylerinin yapılması hedeflenmektedir. Işınlama Tesislerine Hizmet Verebilecek Bir Referans Dozimetri Sisteminin Oluşturulması: Alanin/ESR dozimetrisi radyasyonlarla ışınlanmış alanin içerisinde meydana gelen serbest radikallerin Elektron Spin Rezonans (ESR) ile ölçülmesine dayanmaktadır. Bu dozimetri yöntemi radyoterapi dozlarından (-40 Gy), çok yüksek dozların (1 MGy) söz konusu olduğu radyasyon ışınlama tesislerinde standart transfer

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

r

dozimetrisi olarak kullanılmaktadır. Bölümümüzde Standart Transfer dozimetri sistemi geliştirilerek rutin olarak kullanılan dozimetrelerin kalibrasyonunun hassas bir şekilde yapılmasını sağlamaktır. Geniş doz aralıklarında radyasyon doz ölçümünde kulanılacak olan Alanin/ ESR dozimetreler kullanılarak referans dozimetri sistemi olarak kullanımını sağlamak, ışınlama sisteminin ışınlama alanındaki doz haritalarının çıkarılması, tesisin ilk defa işletmeye açılmasında, kaynak konfîgürasyonunda yapılan değişiklik ve ilavelerde, ışınlanan ürünün yoğunluk cins ve bileşiminin değişmesinde, ışınlama programının saptanması ve kontrolü, ışınlanan ürün kutularındaki doz dağılımının kontrol edilmesi ve günlük olarak kullanılan rutin dozimetrelerin kalibre edilmesi, temel noktalarda doz hızının tayin edilmesi amaçlanan bu projede EMS 104 EPR Analyzerin alınması gerekmektedir. Her iki proje için gerekli olan DL-Alanin — Parafin, L-Alanin —Polistiren ve DL-Alanin PVC dozimetrik örneklerin hazırlanması için hidrolik prese ihtiyaç duyulmaktadır. Dozimetreler hazırlanmadan değişik doz değerlerinde ışınlama ve ESR spetrumlarmın alınması, spektrumların değerlendirilmesi ve dozimetrelerin kalibrasyonu işlemine geçilememektedir. Gama Radyasyonla Sardalya Balığının Soğukta Muhafaza Süresinin Uzatılması: Bu çalışma, ülkemizde yıllık üretimi 20.500 ton olan ve üretilen balıklar arasında ikinci sırayı alan sardalya balığının, mikrobiyolojik (aerob mezofil genel canlı, mikrokok ve stafilokoklar, koagulaz (+) stafîlokoklar, enterobakteriler, koliform bakteriler, E.coli, enterokoklar, psikrofil bakteriler), kimyasal (pH, trimetilamin, tiyobarbitürik asit) ve duyusal kalitesini belirlemek ve elde edilen veriler doğrultusunda gama radyasyon uygulamasının muhafaza süresine etkisini ortaya koymak amacıyla planlanmıştır. Kuru Üzümlerde Küflenmeye Neden Olan Aspergilius Niger'in İnaktivasyonu İçin Gama Radyasyonundan Yararlanma Olanakları: Kimyasal mücadeleye karşı alternatif mücadele olanakları çerçevesinde gama radyasyonundan yararlanarak kuru üzümlerde gelişen Aspergilius niger küfli ile mücadele imkanlarının araştırılması bu çalışmanın temelini oluşturacaktır. Bu nedenle kuru üzümlerden izole edilecek Asp. niger küfü için Dıo değeri belirlenip mevcut depolama koşullarında raf ömründeki değişiklikler belirlenecektir. Hayvansal Gıdalarda E.Coli O157:H7 Aranmasında Minimal İnhibisyoa Konsantrasyonu: Araştırmanın amacı klasik kültürel yöntemlerle E.coli O157:H7 aranmasında refakatçi floranın maksimum düzeyde inhibisyonunu sağlayacak ancak E.coli O157:H7 serotiplerini minimum düzeyde inhibe edecek fiziksel, kimyasal ve radyoaktif inhibisyon parametrelerini belirlemektir. Bu amaca ulaşmak için fiziksel inhibisyon olarak sıcaklığı, kimyasal inhibisyon olarak çeşitli konsantrasyonlarda antibiyotikler ve kimyasalların besiyerine ilavesi, radyoaktif inhibisyon olarak farklı dozlarda gama radyasyonu uygulaması yapılacaktır. Bu şekilde hayvansal gıdalarda rutin E.coli O157:H7 aranması daha duyarlı yapılabilecektir. Literatürde E.coli O157:H7 ile ilgili minimal inhibisyon konsantrasyonu çalışmalarına rastlanmış ise de hayvansal gıdalardan E.coli O157:H7 aranması sırasında selektif izolasyon besiyerlerinden elde edilen refakatçi floranın inhibisyonu üzerinde doğrudan bir araştırma rastlanmamıştır. Benzer şekilde söz konusu refakatçi floranın radyasyon ile inhibisyonu üzerinde de bir çalışma bulunamamıştır. Bu çalışma bir anlamda E.coli O157:H7 serotiplerinin izolasyonu için minimal inhibisyon konsantrasyonuna dayalı besiyeri geliştirme çalışmasıdır.

56

TÜRKIYE ATOM ENERJISI KURUMU

TÜRK

DEVLETLERİ NÜKLEER

İŞBİRLİĞİ

ARAŞTIRMA

VE

EĞİTİM

Türk Devletleri ile Nükleer Alanda Bilimsel ve Teknik işbirliği Projesi: TAEK'e bağlı olarak 12 Ekim 1999'da kurulan Türk Devletleri Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi (TÜDNAEM) tarafından işbirliği protokolları yapılan Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan'ın ilgili kurumları ile nükleer tekniklerin tarım, hayvancılık, tıp, endüstri ve çevre uygulamaları ile, radyoizotop ve radyofarmasotik üretimi, radyasyon sağlığı ve güvenliği, uranyum arama ve üretimi, nükleer yakıt çevrimi, nükleer enerji üretimi, nükleer reaktör güvenliği, nükleer mevzuat, tahribatsız test tekniği gibi Nükleer Enerjinin Barışçıl Uygulama alanlarında ikili ve çok taraflı Bilimsel ve Teknik işbirliğinin sağlanmasına yönelik çalışmalar sürdürülmektedir. Bu kapsamda, Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan'dan ülkemize gelen teknik heyetlerle imzalanan protokollar çerçevesinde ortak yürütülebilecek konuların belirlenmesi amacıyla TAEK'den bir teknik heyet 7-15 Haziran 1999 tarihlerinde bu ülkelerdeki Nükleer Merkezleri ziyaret ederek görüşmelerde bulunmuş, ülkemizi ve TAEK faaliyetlerini tanıtıcı bilgiler sunulmuş, kapsamlı görüşmeler sonucunda aşağıdaki konularda görüş birliğine varılmıştır. 1. Türkiye'nin katıldığı Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı RER ve TC projelerine bu ülkelerin de dahil olmaları için girişimde bulunulması, UAEA dan ortak projelere destek alınması, 2. Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan ve Türkiye nükleer alanda düzenlenen uluslararası seminer ve eğitim faaliyetlerini birbirlerine bildirmek suretiyle uzmanlarının bu etkinliklere katılmaları ve bu suretle teknik yakınlaşmanın sağlanması Bu konuda Türkiye'de 8-10 Eylül 1999 tarihlerinde OECD/NEA ve UAEA ile düzenlenen Nükleer Hukuk Seminerine bu ülkelerden uzmanların katılmaları için UAEA nezdinde yapılan girişimlerimiz olumlu sonuçlanmış, bu ülkelerden gelecek birer uzmanın gidiş-geliş masrafları karşılanmak üzere UAEA'dan mali katkı sağlanmıştır. TAEK ile Azerbaycan İlimler Akademisi Arasında Nükleer işbirliği Protokolü imzalanmıştır: TAEK ile Azerbaycan ilimler Akademisi arasında Nükleer Enerjinin Barışçıl Uygulama Alanlarında işbirliği Protokolü 3.11.1999 tarihinde TAEK Başkam Prof. Dr. Cengiz Yalçın ile Azerbaycan ilimler Akademisi Başkam Prof. Dr. Faramaz Magsudov tarafından imzalanmıştır. 1998 yılında da Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan'ın ilgili kuruluşları ile nükleer enerjinin barışçıl uygulama alanlarında ikili veya çok taraflı bilimsel ve teknik işbirliği tesis edilmesine imkan sağlamak amacına yönelik olarak benzer protokollar imzalanmıştır. Protokolların konusu Türk Devletleri arasında; 1- Nükleer bilimler, nükleer tekniklerin tarım, hayvancılık, tıp, sanayi ve çevre uygulamaları, radyoizotop ve radyofarmasotik üretimi, radyasyon sağlığı ve güvenliği, uranyum arama ve üretimi, nükleer yakıt çevrimi, nükleer enerji üretimi, nükleer reaktör güvenliği, nükleer mevzuat, tahribatsız test teknikleri gibi nükleer enerjinin barışçıl uygulama alanlarında ikili ve çok taraflı işbirliği tesis edilmesini sağlamak, 2- Ortak proje, konferans, seminer, kongre, eğitim programları ve benzer faaliyetler düzenlemektir. 57

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

Türk Devletleri arasında bu protokollar çerçevesinde kurulacak işbirliği, nükleer alanda önemli faaliyetleri bulunan ve dünya üretiminin yaklaşık % 14'ünü karşılayan Özbekistan ve Kazakistan ile uranyum arama, üretim ve pazarlaması amacına yönelik olarak geliştirilmesi suretiyle ülkemizin nükleer güç programına destek vermesinin yanısıra Türk Devletleri arasında ortak Atom Enerjisi Ajansı kurulmasına da imkan sağlayacaktır. 08.07.1999 tarihinde Kurumumuzda Türk Devletleri ile nükleer enerjinin barışçıl uygulama alanlarında işbirliğinin kurulmasına ve geliştirilmesine katkı sağlamak amacıyla ülkemiz üniversite ve kuruluşlarında çalışmakta olan bu ülkelerin bilim adamlarının katıldığı bir toplantı düzenlenmiştir. 1957 yılında kurulan ve Türkiye'nin bu tarihten itibaren üyesi olduğu Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı'na (UAEA) Kazakistan ve Özbekistan bağımsızlıklarını kazanmaları sonrası üye olmuş, Azerbaycan, Kırgızistan, Türkmenistan ise henüz üye değildirler. 1970 yılında yürürlüğe giren ve Türkiye'nin 1980 yılından itibaren taraf olduğu Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Anlaşmasına (NPT) bu ülkeler de üye olmuşlardır. Türk Devletlerinin Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi (NPT) Anlaşmasına taraf olmaları, bu ülkeler arasında nükleer alanda kurulacak ilişkilerin barışçıl alanda olduğunun açık bir göstergesidir. Siyasi yönden herhangi bir endişeye yol açmayacak olan Türk Devletleri arasında ortak Atom Enerjisi Ajansı kurulması gerçekleşebilir ve milli menfaatlerimize uygun olarak değerlendirilmektedir. Ayrıca ileri aşamalarda Uluslararası Atom Enerji Ajansı'nında bu oluşuma dahil edilmesi söz konusu ülkelerin bu alandaki çalışmalarına ve dış dünyaya açılmalarına önemli destek sağlayacaktır. Ülkelerimizi ekonomik, teknolojik, bilimsel ve refah düzeylerini dostluk ve kardeşlik anlayışı içinde kalkındırmaya yönelik olarak yürütülen ve Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan ile 1998 yılında gerçekleşen, 1999 yılında da Azerbaycan'ı kapsayan nükleer işbirliğinin Türkmenistan ve KKTC'yi de kapsaması için çalışmalar sürdürülmektedir. TAEK ile Türk İşbirliği ve Kalkınma Ajansı (TİKA) Arasında İşbirliği Protokolü İmzalanmıştır: TAEK ile TİKA arasında Türk Devletleri ile yürütülecek fealiyetlerin daha etkin ve verimli yürütülmesine katkı sağlamak amacıyla bir protokol düzenlenmiştir.

58

TÜRKIYE ATOM ENERJISI KURUMU

YAYINLAR, BİLDİRİLER, KURS VE TOPLANTILAR YURTDIŞI MAKALELER •

• • •

•

•

•

•

•

Güven,K.C.,Okuş,E., Topcuoğlu,S., Esen,N.,Küçükcezzar R., Seddigh,E., Kut,D. "Heavy Metal Accumulation in Algae and Sediment Samples of the Black Sea Coast of Turkey". Toxicological and Environmental Chemistry, 67:435-440,1999 Onat, B., TuğruLB., TopcuoğIu,S., "The Long-term Excretion of 11OmAg by a Gastropod Species", (Natica Intricata) J.Radional.NucLChem. 240,2, 677-679,1999 Onat, B. and Topcuoğlu,S. "A Laboratory Study of Zn and 1 3 4 Cs Depuration in the Sea Snail", (Rapana Venosa). Journal Environ.Radioactivity,46,201-206,1999 Topcuoğlu, S., Güngör, N., KırbaşoğIu,Ç. "Physical and Chemical Parameters of Brakish Water Lagoon, Küçükçekmece Lake, in Northwestern Turkey", Toxicological and Environmental Chemistry,69, 101-108, 1999 Topcuoğlu, S., Güven,K.C, Okuş,E., Esen,N., Güngör,N., EğiIIi,E., Kut,D.,Doğan, E. and Ünlü,S. "Metal Contents of Algae and Sediments of Turkish coasts in the Black Sea (1979-1989 and 1991-1993). First International Symposium on Fisheries & Ecology", 2-4 Sep. 1998, Trabzon, 435-440, 1999 Topcuoğlu, S., Güngör,N.,Kut,D.,Esen,N.,Eğilli,E.,Kırbaşoğlu,Ç.,Güven,K.C., Ünlü,S. Radioecological Researches in Turkish Black Sea Marine Environment. First International Symposium on Fisheries & Ecology, 2-4 Sep. 1998, Trabzon, Turkey, 440-443. 1999 Topcuoğlu, S. Pollution levels in the Turkish Black Sea. In: Black Sea Biological Diversity Turkey. UN Publication, New York. No.E.99.III.R.l, Black Sea Environmental Series, Vol.9, 51-62., 1999 GalituIIina,D., TopcuoğIu,S.,Kut,D.,Esen,N.,EğHIi,E. Radionuclides in Sediments and Biota from the Küçükçekmece Lake, Published Third International Conference "Modern Problems of Nuclear Physics" Bukhara, 23-27 August, 232-233.,1999 Algan, O., Çağatay, N., Belkis, N., Sarı, E., Kırath,N., Güngör,N., Güngör,E. Heavy Metal Pollution in the Sediments from the North Shelf of the Sea of Marmara, IAEA-TECDOC-1094, Marine Pollution, 352-353.,1999

YURTİÇİ • • • • « »

Turgut, M.H., Doğan, M., "Nuclear Power" , The Wings Magazine, Volume 17, Hava Harp Okulu, 1999 Topcuoğlu, S., Güngör, S.N., "Tadionuclide concentrations in macroalgae and sediment samples from the Bosphorus", Turkish Journal Marine Sciences ,5, 19-24. Topcuoğlu, S., "Katil Yosun ve Radyasyon", Cumhuriyet Bilim Teknik, 17 Nisan, sayı: 630. Topcuoğlu, S., "Can Çekişen Küçükçekmece Gölü", Cumhuriyet Bilim Teknik, 11 Eylül, Sayı: 651. Şahin, F.İ., Tan, E., Ergün, M.A., Ercan,!., Menevşe,A., "Robertsoniaıı Translation Detected by AFM", Gazi Med. J., Vol. 10, No. 3, 1999., Şahin,F.İ., Tan,E., Ergün,M.A., "Visualizing the Chromosomal 21q-21q Translocation by AFM", T. Jour, of Med., 1999. 59

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

Turhan,Ş., Eken,M., Aktekin,N., "Dynamical Behaviour of the Diffusion on the Cellular Automaton of Chopard-Droz-Kolb", Turkish Journal of Physics., 23,1. 1999. Eken,M., Turhan,Ş., Aktekin,N.9 "The Effect of Varying the Rules for Cellular Automaton of Chopard-Droz-Kolb for Diffusion", Turkish Journal of Physics., 23,1, 1999. A.,İskender Reyhancan, "A Large Streamer Chamber Muon Tracking Detector in a High-flux Fixed-target Application" SMC, Nucl. Inst. And Meth. in Physics Research A 435 (1999)354-374. A.jskender Reyhancan, " The polarized double cell target of the SMC" , SMC, Nucl. Inst. And Meth. in Physics Research, A, 43 7 (1999) 23-67. Esen,N., Topçuoğlu,S., Eğilli,E., Kut,D., "Comparison of Trace Metal Concentrations in Sediments and Algae Samples from the Küçükçekmeee Lagoon and Marmara Sea", J. Radional. Nucl. Chem., Vol.240, No-2, 673-676, 1999. Güven,K.C, Okuş,E., Topçuoğlu,S., Esen,N., Küçükcezzar,R., Eğilli,E., and Kut,D., "Heavy Metal Accumulation in Algae and Sediments of the Black Sea Coast of Turkey", Toxicol. Environ. Chem. , Vol.67, pp.435-440, 1998 (1999 Şubat aymda gelmiştir). Akyüz,T., Başsarı,A., BolcaI,Ç., Şener,E., Yıldız,M., Kuçer,R., Kaplan,Z., Doğan,G., Akyüz,S., "Radyoizotop X-ray Fluorescence and Neutron Activation Analysis of the Trace Element Concentrations of the Rainbow Trout" Czechoslovak Journal of Physichs, V.49 (1999) Suppl. SI 399. Akyiiz,T., Varinlioğlu,A., Köse,A., "Gamma İsotopic Analysis of the Coal and Ashes from Coal Fired Power Plants of Turkey", Czechoslovak Journal of Physichs, V.49 (1999) Suppl. SI 435. Akyüz,T., Bolcal,Ç., KuçeryR., Sarıtepe,P., Akyüz,S., "Neutron Induced Gamma — Ray Spectroscopic and X-Ray Fluorescence Investigations of Britholite Veins of Basören Village (Turkey)", Czechoslovak Journal of Physichs, V.49 (1999) Suppl. SI 395. Akyüz,S., Akyüz,T., Davies,J.E.D., "FT-IR and FT-Raman Specroscopic Investigations of Adsorption of 2-aminopyridine on Natural and Ion-exchanged Bentonites", Journal of Molecular Structure, 49-52 (1999) 482-483. Akyiiz,T., Tretyakova,S.P., Güzel, T., and Akyuz,S., "Uranium Analysis by Neutron Induced Fissionography Method Using Solid State Nuclear Track Detectors", Radiation Measurements 31 (1999)245-248. Tekin,Z., Tan,IVL, Efe,N., Ankan,P., "Study of Lead Pollution by EDXRF Analysis, Spectroscopy Letters", Vol. 32 (4) (1999) Yücel,!)., İlim, Gözek, M., Helling, K., C. S., Y.,Sarıkaya, "Chlorpyrifos Degradation in Turkish Soil", J. Environ. Sci. Health, 1999, B34(l), pp. 75-95. Göaek,. K.» Yücel, Ü., İlim, M., Aysal, P., Turaçbilek, A.Ş., "14C-Dimethoate Residues in Olive Oil During Oil Processing", J. Environ. Sci. Health, 1999, B34(2). Reuter,S., İMm,M., Muneh,J. C , Aradreus, F., and ScheunertJ. "A Model for the Formation and Degradation of Bound Residues of the Herbicide I4C-Isoproturon in Sou", Chemosphere, Vol.39, No 4, pp 627-639, 1999 Aysal, P., Gözek, K., Artık, N., Tunçbilek, A. Ş., "14C- Chlorpyrifos Residues in Tomatoes and Tomato Products", Bulletin of Environmental Contamination and Toxicology, 62, 377-388, 1999

60

TÜRKIYE ATOM ENERJISI KURUMU

•

•

• • • •

• •

Acar, O., Türker, A. R., Kılıç, Z., "Direct Determination of Bismuth, Indium and Lead in Sea Water by Zeeman ETAAS Using Molybdenum Containing Chemical Modifiers", Talanta, 49, 135-142, 1999 Acar, O., Kılıç, Z., Türker, A.R., "•Determination of Bismuth, Indium and Lead in Geological and Sea-water Samples by Electrothermal Atomic Absorption Spectrometry with Nickel-Containing Chemical Modifiers", Analytica Chimica Acta, 382, 329-338, 1999 Ergün, M.A., Tan,E., Şahin,F.İM Menevşe,A., "Numerical Chromosome Abnormalities Detected by AFM", Scanning, Vol. 21,182-186, 1999. Tuğluoğlu, N., Peder,M., Mutlu,R.H., "Structural Stability and Specific-Heat Coefficient of Yb'\ Phys. Let. A, 259, 476-478,1999. Sevil,U.A., Guven,O., Birer,Ö., Süzer,Ş., "Doping of 2-C1-PANI/PVC Films by Exposure to UV, y-rays and e-beams", Synthetic Metals, 7091, 173-178, 1999. Engin,B., Güven,O., KöksaLF., "Electron Spin Resonance Age Determination of a Travertine Sample from the Southwestern Part of Turkey", Appl. Radiat. Isot, 51, 689-699, 1999. Engin,B., Güven,O., Köksal,F.,"Thermoluminescence and Electron Spin Resonance Properties of Some Travertines from Turkey", Appl. Radiat. Isot., 51, 729-746, 1999. Çelen k,İ., Bayar,T., "Measurement of the Fission Cross Section of 2 3 8 U in a Neutron Spectrum with Average Energy of 5.0 MeV", Radiochim. Acta 85, 85-88 (1999)

BİLDİRİLER YURTDIŞI •

• •

•

«

•

GafitullinaJ)., Topcuoğhı,S., Kut,D., Esen,N., EğiIIi,E., "Radionuclides in Sediments and Biota From The Küçükçekmece Lake", The3rd Int. Conf. of "Modern Problems of Nuclear Physics", Bukhara, 23-27 Ağustos 1999,Özbekistan, Abstracts pp. 232. . Başsarı,A., Akyüz,T., "Removal of Uranium on Bentonite from Aqueous Solutions", Euroclay-99, 5-10 Eylül 1999, Krako w-Polonya. Akyiiz,T., Başsarı,A., Akyüz,S., "The Sorption of Cesium and Strontium on to RedClay from Sivrihisar-Eskişehir (Turkey)", Euroclay-99 ,5-10 Eylül 1999, KrakowPolonya. Tad i Kaya, Hasbi Yavuz, "A Nodal Kinetics and Thermohydaulics Analysis (NOKTA) Code for Analyzing Rod Ejection Accidents and Other Transients in Nuclear Power Reactor Cores", Nuclear Technology, January (2000). Arıkan,P., Zararsız, A., Efe,N., Kırmaz,R., "Application of Nuclear Techniques for Evaluation of Coal, Mineral Deposits and Environment", II. International Conference on Nuclear and Radiation Physics, 7 - 1 0 June 1999, Almaty, Kazakhstan MenteşeoğIu,S., "TR-2 Channel Blockage Accident, International Conference on Computational Heat and Mass Transfer", 15 Nisan 1999, Gazi Magosa-Kuzey Kıbrıs

YURTİÇİ •

Ekinci,T., Aksu,M., Dodruöz,M., Bingöldağ,M., Yı!dırım,AM Baş,N., Kurtcebe,T., Sarıçam,S., Yılmaz,N., "Büyük Çaplı (>8 inç) Korozyonlu Borularda Radyografık Teğet Tekniği ile Cidar kalınlığı ölçümü", 1. Uluslararası NDT Sempozyumu, 29 Eylül1 Ekim 1999, Ankara. 61

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

&

•

«

•

© » • •

•

•

BiragÖldağ,M., Kurtcebe,T., Aksu,IVL, ve Erez,H., 'İnce Örneklerin Radyografisinde Kullanılan Tekniklerin Kıyaslanması", 1. Uluslararası NDT Sempozyumu, 29 Eylül-1 Ekim 1999, Ankara. Ayaz,B., Bilge,A.N., Ekinci,!*., "Density-Sound Velocity Relation in UO 2 Pellets Sintered at Low Temperatures", 1. Uluslararası NDT Sempozyumu, 29 Eylül-1 Ekim 1999, Ankara. YaySı,A., Oktay ,E., Ekinci,Ş., Güney,C, Sarsçam,S., 4tNiobyum Oksit Katışkısıyla Sinterîenen Toryum Oksit Nükleer Yakıt Peletlerinde Mekanik Özelliklerin Ultrasonik Yöntemle Belirlenmesi", 1. Uluslararası NDT Sempozyumu, 29 Eylül-1 Ekim 1999, Ankara. Alp,K., Başsarı^A., Çitü,E., Akyüz,T», "İstanbul Sütlüce'deki Beyoğlu Adliye Sarayı Üzerinde Trafik Kaynaklı Kirlenmenin İncelenmesi", Hava Kirlenmesi ve Kontrolü Ulusal Sempozyumu, 27-29 Eylül 1999, İzmir. Bassari,A., Akyüz,T., "Uranyumun Tokat Bentoniti ile Soğrulması", 9.Kİİ Kongresi, 16-20 Eylül 1999, İstanbul. . . AkyüZjT., Bassa rı,Â., Akyüz,S., "Bazı Kil ve Zeolit Türlerinin Sezyum ve Stronsiyumu Soğurması", 9.Kİ1 Kongresi, 16-20 Eylül 1999, İstanbul. Küçükars!an,N., Güven,A-, Erdoğan,A., "Otomasyona Uygun Radyasyon Erken Uyarı Sistemi", ARGE 9 9 N B C Semineri, 27 Mayıs 1999, Ankara. ... . • Yavuz Dede E, Erten,H.N., Zararsız, A., Efe,N., "Değişik Çalışma Gruplarındaki İnsanların Saçlarındaki Anorganik Elementlerin Değişimlerinin İncelenmesi", XVIII. Ulusal Fizik Kongresi, 25 - 28 Ekim 1999, Çukurova Univ., Adana Acar,O., "Direct Determination of Bismuth, Indium and Lead in Sea Water by Zeeman ETAAS Using Tungsten Containing Chemical Modifiers", Electrothermal Atomization and Vaporization Techniques in AAS, OES and ICP-MS, CSI XXXI Pre-symposium, September 1-4, 1999, Nevşehir Turhan,Ş., "Critical Behavior of the Two Dimensional Ising Model in a Field", 6. İstatistik Fizik Günleri, 14-16 Temmuz 1999, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.

TURKISH JOURNAL OF NUCLEAR SCIENCES(Vol25 No:2, December, 1998) - S.R. Malkawi and N. Ahmad "Prediction of Neutron Energy Spectrum in Material Test Reactor Using One and Three Dimensional Computer Codes, 47 - Usluj., Tanker,E., M. Aksu, L., "Radioactivity in Cigarette", 61 - Antep,S., Özer,!., Karuc,K. "Comparison of the Nitrogen-15 and Conventional Methods to Determine N2-Fixing Capacity of Chickpea By Rhizobium Strains", 71 - Sevimli, H., "Self-Absorption Correction Factors of Gamma-Rays in Environmental Samples, 91

KURSLAR YURTDIŞI o

Senıa Zararsız, Serpil Aktürk, "Regional Training Course on WWER Fuel Design, Fabrication, Performance and Back End. Bratistalava Slovak Republic", 21 Haziran-2 Temmuz 1999, Slovakya 62

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

• • • • •

H.Burçin Okyar, "Radiological Emergency Preparedness", 4-8 Ekim 1999, Slovenya İlksen Hilal Dara, "TSfuclear Power Generation", 12 Ocak- 18 Mart, Japonya Ayhan Altınyollar, "Yerinde Denetim", 2-6 Ağustos 1999, Viyana İ.Hakkı Arıkan, "Radiological Emergency Preparedness ", 5-8 Ekim 1999, Slovenya İ.Hakkı Arıkan, "NATO Regional CEP/CIMC Course", 28 Haziran-2 Temmuz 1999, Özbekistan

YURTİÇİ •

•

•

Dr. Çiğdem Savaşkan, '"IAEA Regional Training Course on Biodosimetry and Diagnosis of Health Effects of Exposure to Ionizing Radiation", 18-22 Ekim 1999,İstanbul Dr.Ali Şenay, Hakan Kışla 1, "Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Tarımsal Araştırma Genel Müdürlüğü Endüstri Bitkileri,Yağlı Tohumlar ve Bitki Genetik Kaynakları Programları Değerlendirme Grubu", 6-10 Aralık 1999, İzmir Doç.Dr. Zişan Emre, "IAEA Regional Training Course on Biodosimetry and Diagnosis of Health Effects of Exposure to Ionising Radiation", 18-22 Ekim 1999, Istanbul

TEMEL NÜKLEER TEKNOLOJİ KURSU • • • • • • • • • • • • •

•

AH Tanrıkut, " Kaza Analizleri", 20 Eylül- 6 Ekim 1999, Ankara Sema Zarasız, "Nükleer Yakıt Çevrimi Atıkları", 20 Eylül- 6 Ekim 1999, Ankara Serpil Aktürk, "Nükleer Yakıt Çevrimi Atıkları", 20 Eylül- 6 Ekim 1999, Ankara Aykut Tümer, "Uranyum Yataklarının Aranması, Madencilik Faaliyetleri ve Uranyum Konsantresinin Elde Edilmesi", 20 Eylül- 6 Ekim 1999, Ankara Yaprak Şatıroğlu, "Nükleer Güç Tesislerinin Denetimi", 20 Eylül- 6 Ekim 1999, Ankara İlker Bilgiç, "Olasılıklı Güvenlik Analizi", 20 Eylül- 6 Ekim 1999, Ankara Anıl Bekir Bölme, "Nükleer Santral Sistem ve Bileşenlerinin Sınıflandırılması", 20 Eylül- 6 Ekim 1999, Ankara Hikmet Seçkin, "Nükleer Santrallarda Kalite Temini ve Denetimi", 20 Eylül- 6 Ekim 1999, Ankara İlksen Hilal Dara, 20 Eylül-6 Ekim 1999, Ankara Anıl B. Bölme, "Ultrasonik Seviye I", 26.4 - 7.5.1999 ve "Radyografi Seviye II", 13.9-3.10.1999, İstanbul Raşit Kırışık, "15-26 Mart 1999 Radyografi Seviye 1" ve "06-24- Eylül 1999 Radyografi Seviye II", İstanbul Feridun Oğuz, "Temel Nükleer Teknoloji", 20 Eylül- 6 Ekim 1999, Ankara "Biodosimetry and Diagnosis of Health Effects of Exposure to Ionizing Radiation" 18-22 Ekim 1999 , ÇNAEM, Radyobiyoloji Bölümü, Biyodozimetre Laboratuarı, İstanbul Arif Kara, " Temel Nükleer Teknoloji Kursu", Nisan 1999, Ankara

63

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

ÇNAEM Endüstriyel Uygulama Bölümünün Düzenlediği Kurslar e • • • • • • •

Radyografi Seviye 1, 15 Mart-26 Mart 1999 Yüzey Metodları (Sıvı Penetrant-Magnetik Parçacık) Seviye 1, 05 Nisan-16 Nisan 1999 Ultrasonik Seviye 1, 26 Nisan-07 Mayıs 1999 Girdap Akımları, Seviye 1,17 Mayıs-28 Mayıs 1999 Radyografi Seviye 2,06 Eylül-24 Eylül 1999 Ultrasonik Seviye 2, 27 Eylül-15 Ekim 1999 Yüzey Metodları (Sıvı Penetrant-Magnetik Parçacık) Seviye 2, 08 Kasım-26 Kasım 1999 Girdap Akımları, Seviye 2,29 Kasım-17 Aralık 1999

BURSLAR YURTDIŞI • •

•

• • • e • •

• » e •

Bektaş Karakelle, "Radiation Sterilization of Tissue Grafts" adlı IAEA Teknik Yardım projesi kapsamında, "Doku Bankacılığı", 30.11.1998-29.05.1999, İngiltere. Türkan Özkara, "Radiation Sterilization of Tissue Grafts" adlı IAEA Teknik Yardım projesi kapsamında, "Doku Bankacılığı ve Radyasyonla Sterilizasyon", 01.06.1999-30.08.1999, Malezya. • Hilal N. Haznedaroğlu, "Radiation Sterilization of Tissue Grafts" adlı IAEA Teknik Yardım projesi kapsamında, "Doku Bankacılığı ve Radyasyonla Sterilizasyon", 21.06.1999-20.09.1999, İngiltere. Ferhan Can, "Reaktör Metalürjisi ve Malzemesi", 01.09.1998, Kore Doç. Dr. Timuçin Aybers, "Reaktör Metalürjisi ve Malzeme", 5 Ocak - 4 Temmuz 1999, Belçika Levent Çolak, "Reaktör Metalürjisi ve Malzeme", 3 Ocak - 2 Temmuz 1999, Kanada G. Dörter, "FISH analiz tekniği", 9 Kasım 1998-9 Şubat 1999, Hollanda D.Dalcı, "FISH analiz tekniği", 9 Kasım 1998-9 Mart 1999, Hollanda N. Güngör , "Regional Advanced Training on Quality Management in Environmental Application of Nuclear Analytical Techniques", 23 Ağustos-3 Eylül 1999, Karlsruhe, Almanya Sinan Taylan, Hakan Anaç, "AECL ve AECB'de, CANDU reaktörlerinin işletmeye alınması ve işletme denetimi", 10 Ocak - 10 Nisan 1999, Kanada Zafer Alper , "Nükleer Santral Mekanik ve Elektriksel Bileşenlerinin Sismik Kalifıkasyonu", 31 Mayıs-1 Aralık 1999, Almanya Serdar Karadeniz, 'Technical Support for an Electron Beam Facility (TUR/4/022)' UAEA, Teknik Yardım Projesi, Eylül-Kasım 1999, Fransa U.Adnan Sevil, 'TUR/970/9P', Teknik Yardım Projesi, 12.12.1998 /10.05.1999, University of Maryland, USA.

64

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

TOPLANTILAR YURTDIŞI • • • •

• • • • • •

• • • • 9 • 9 •

• « •

Prof Dr. Cengiz Yalçın, "OECD/NEA'nın Yönetim Kurulu Toplantısı", 12-13 Ekim 1999, Fransa Ali Tanrıkut, "Task Group on Thermal-Hydraulic Applications(TG-THA) ",2-5Şubat 1999, Paris Ali Alat, "Nükleer Alanda Düzenleyici Faaliyetler Komitesi ile Nükleer Tesislerin Güvenliği Komitesi", 29 Kasım-3 Aralık 1999, Paris Ali Tanrıkut, O.Yeşin, "An Experimental Recearch on In-tube Condensation in the Presence of Air" 2 nd Symposium on Two-phase Flow and Experimentation", 23-27 Mayıs 1999, İtalya Ali Tanrıkut, "Task Group on Thermal-Hydraulic Applications(TG-THA) ",15-16 Haziran 1999, Paris Dr. Ediz Tanker, "Developmentof a Strategic Plan for International N&D Project on Innovative Nuclear Fuel Cycles and Power Plants", 11-14 Ekim 1999, Avusturya Dr.Reşat üzmen, "AUSTRON projesi", 18 Ekim 1999, Bratislava Dr. Güler Koksal, "Marine Environmental Assessment of the Black Sea Region", 12 Şubat 1999, Viyana B.Gül Göktepe, "Marine Environmental Assessment of the Black Sea Region", 1-2 Şubat 1999, Viyana E.Muhsin Koksal, "Evaluate Methods of Communicating Information on the Levels of Sagfety Provided During the Modal Transport of Radioactive Materials", 28 Şubat-6 Mart 1999, ABD Haydar Dişbudak, "Utilisation of Thorium Fuel, Options in Emerging Nuclear Energy Systems", 15-17 Kasım 1999, Viyana. Dr. Şevket Can, "Uranyum Kaynaklarının Değerlendirilmesi Teknik Komite Toplantısı", 15-17 Haziran 1999, Viyana Aysun Yücel, " Physical Protection and Security of Nuclear Materials", 8-9 Mart 1999, Viyana Özer Özerden, "Nükleer Enerji Alanında Üçüncü Taraf Sorumluluğuna İlişkin Paris Sözleşmesinde Yapılacak Değişiklikler", 13-15 Ocak 1999, Paris Yılmaz Bektur, Uğur Bezdegümeli, "Üye Ülkeler Gözden Geçirme Toplantısı", 1223 Nisan 1999,Viyana. İrfan Koca , "Türkiye'nin Nükleer Tedarikçiler Grubu'na üyeliğinin değerlendirilmesi", 28 Eylül 1999, Viyana Prof.Dr.Polat Gülkan, "Nükleer Güvenlik Sözleşmesinin Öngördüğü Gözden Geçirme", 12-13 Nisan 1999, Avusturya Hüseyin Özcan, "Use of Nuclear and Related Techniques to Develop Simple Tannin Assays for Predicting and Improving the Safety and Efficiency of Feeding Ruminants on Tanniniferous Tree Foliage", 8-12 Mart 1999, Avusturya Erhan Tandoğan, " 4th Review Meeting on the Coordinated Technical Support Programme to the Newly Independent States", 1-3 Kasım 1999, Viyana M. Korhan Ertürk, "TCM to Revise the Regulations for the Safe Transport of Radioactive Material" ,4-8 Ekim 1999, Viyana-Avusturya Mahmut Basri Halitligil, "II. International Conference on Nuclear and Radiation Physics", 7-10 Haziran 1999, Kazakistan 65

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

o » • •

• • • « ® • • • • • • • •

Mahmut Basri Halitligil, "Türki Cumhuriyetler İşbirliği Gezisi", 8-16 Haziran 1999 Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan Nurcan Çetinkaya, "Plasma Kinetics of 14C-Uric Acid in Bulls", 7-10 Haziran 1999, Kazakistan. Nurcan Çetin kaya, "Food Irradiation Technology", 7-10 Haziran 1999, Kazakistan. Özer Özerden, "OECD/NEA'nın Nükleer Enerji Alanında Üçüncü Taraf Sorumluluğuna İlişkin Paris Sözleşmesinin Gözden Geçirilmesi", 30 Haziran-2 Temmuz 1999, İngiltere Ediz Tanker, "Nuclear Science Committee", 2-4 Haziran 1999, Fransa Doç.Dr.Ayten Sin man, "26.European Physical Society Conference on Controlled Fusion and Plasma Physics", 14-18 Haziran 1999, Hollanda Dr.Onur Uzonur, "Technical and Administrative of Research Reactor Fuel to its Country of Origin", 3-4 Mayıs 1999, ABD Şinasi Ekinci, "Validation of Protocols for Corrosion and Deposit Evaluation in Pipes by Radiography", 17-20 Mayıs 1999, Suriye Nevzat Birsen, "Regional meeting of IAEA Member State in Europe on the IAEA Technical Co-operation", 10-15 Mayıs 1999, Avusturya Dr.A.Fadıl Akgün, "İzotop Üretimi ve Kullanımı", 4-7 Mayıs 1999, Fransa Fethiye Aykol, "Regional meeting of IAEA Member State in Europe on the IAEA Technical Co-operation", 10-15 Mayıs 1999, Avusturya Prof.Dr.Cengiz Yaîçın, "Regional meeting of IAEA Member State in Europe on the IAEA Technical Co-operation", 10-15 Mayıs 1999, Avusturya Prof.Dr.Cengiz Yalçın, "Nuclear Power International", 7-12 Mayıs 1999, FrânsaAlmanya Dr.Güler Koksal, "Biodozimetri", 12-15 Nisan 1999, İngiltere Dr.Funda S. Pala, "Biodozimetri", 12-15 Nisan 1999, İngiltere E.Muhsin Koksal, "Transport Safety Standarts Advisory Committee", 25-30 Nisan 1999, Avusturya Özer Özerden, "Nükleer Güvenlik Sözleşmesinin Öngördüğü Gözden Geçirme", 1213 Nisan 1999, Avusturya

YURTİÇİ ®

Nevzat Birsen, 08 Temmuz 1999 Türk Cumhuriyetleri ile Nükleer Teknolojinin Barışçıl Uygulama Alanlarında İşbirliğinin Geliştirilmesi, TAEK, Ankara » Nevzat Birsen, 1-4 Kasım 1999, Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan Heyetlerinin katıldığı I. Komite Toplantısı, TAEK,Ankara © Nevzat Birsen, "Türkiye-Kazakistan Karma Ekonomik Komisyonu (KEK) I. Dönem Toplantısı", 09-10 Eylül 1999, Dış Ticaret Müsteşarlığı, Ankara o Dr. Şevket Can, "Japonya - Tokai Mura'da Nükleer Yakıt Fabrikasında Meydana Gelen Kaza Hakkında İlk Bilgiler", 6 Ekim 1999, ÇNAEM-İstanbul • Levent Çoîak, "Kanada AECL'de Nükleer Yakıt Faaliyetleri", 6 Ekim 1999, ÇNAEM-İstanbul o İ.Hakkı Arıkan, 4 Mayıs ve 17 Eylül, "NATO SCEPC Milli Koordinasyon Kurulu Toplantıları" s Yusuf Güfey9 5-7 Mayıs 1999 TUBİTAK-MAM, NBC Okul Komutanlığı, ÇNAEM'de TSK bünyesinde NBC malzemelerinin test ve denemelerinin yapılacağı laboratuvarın kurulması hususundaki inceleme toplantısı. © İ.Hakkı Arıkan, 7-8 Haziran 1999 tarihlerinde MGK Genel Sekreterliği'nde yapılan ""NATO CEP/CIMIC Miiii Oryantasyon " toplantısı.

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

İ.Hakkı Arıkan, 5-6 Temmuz 1999 tarihlerinde MGK Genel Sekreterliği'nde yapılan "NATO SCEPC Kitle İmha Silahlarının Yayılması"konulu milli koordinasyon toplantısı İ.Hakkı Ankan, Emine Akdeniz, 9 Temmuz 1999 tarihinde İçişleri Bakanlığı Sivil Savunma Genel Müdürlüğü'nde yapılan "NATO/CEP Paralelinde Milli Doküman Hazırlanmasına İlişkin Toplantı". Feridun Oğuz, 19-20 Temmuz 1999 tarihleri arasında Bilkent Otelde "Ulusal Çevre ve Kalkınma Gözlemevi Projesi Çalışma Toplantısı". İ.Hakkı Arıkan, "AFET-99 Tatbikatı ve Plan Seminerleri" konulu Planlama ve Koordinasyon Toplantıları, 8 Nisan, 14 Nisan, 18 Mayıs, 26 Mayıs, 2 Haziran, 1999, MGK Genel Sekreterliği. İ.Hakkı Arıkan, Solmaz Işak, 12 Mayıs 1999 tarihinde Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığında yapılan" Çevre Teknik Komitesi" toplantısı. İ.Hakkı Arıkan, M.Ali Avundukluoğlu, 24 Mart 1999 tarihinde Bilkent Otelde yapılan " III. Yüksek Çevre Kurulu" toplantısı. LHakki Arıkan, Emine Akdeniz, 4 Mart 1999 tarihinde Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliği'nde "NATO/CEP Belgeleri Paralelinde Milli Dokümanların Hazırlanması" konulu toplantı. Yusuf Gülay, 18 Mart 1999 tarihinde Milli Savunma Bakanlığı ARGE Daire Başkanlığında "NBC Malzemesi Laboratuvarı" konulu toplantı. İ.Hakkı Arıkan, Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliğinde "Doğal-Teknolojik Afetler ve Sivil Savunma Planlama ve Çalışmalarını İzleme ve Değerlendirme Grubu" toplantısı, 27 Nisan, 23 Aralık 1999 İ.Hakkı Arıkan, Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığında "2000 Yılı Problemi Ulusal Beklenmedik Durum Planı" toplantısı, 24.12.1999 N.Belgin Onat, Yusuf Gülay, "Türk Telekomünikasyon Genel Müdürlüğünde RES A sisteminin kurulacağı yerlere telefon hattı teminine ilişkin toplantı", 17 Haziran 1999. N.Belgin Onat, Emine Akdeniz, Ulusal Çevre Stratejileri ve Eylem Planı (UÇEPj Uygulama Çalışmalarına ilişkin olarak "Katı Atıkların ve Tehlikeli Atıkların Yönetimine İlişkin Eylemler" konulu grup toplantısı, 28 Haziran 1999, DPT N.Belgin Onat, AB'liğine yapılacak olan doğa mantarları ihracatında ve gerektiğinde ithalatında getirilen özel kurallar çerçevesinde yapılacak radyoaktivite analizi hususunda yapılan toplantı, 4 Ekim 1999, Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü. N.Belgin Onat, Emine Akdeniz, Feridun Oğuz, Ç.B.Çevresel Etki Değerlendirme Genel Müdürlüğü ve TAI elemanlarının katılımıyla gerçekleştirilen Ulusal Çevre Veri Tabam Oluşturulması Projesi toplantısı, TAI, Ankara. Kornan Ertiirk, N.Belgin Onat, Lufthansa Cargo'dan gelen elemanın katılımıyla gerçekleştirilen Havalimanı içinde radyoaktif paketin taşınması esnasında acil durum planı çerçevesinde yapılması gereken işlere yönelik yönerge hazırlanması konulu toplantı, 11 Kasım 1999, Ankara Korhan Ertiirk, Dr.N.Belgin Onat, Ümit Demirezen, ÇNAEM'de Sağlık Fiziği elemanları ile yapılan 1661/1999/EC sayılı Yönetmelikte AB'liğine yapılacak olan doğa mantarları ihracatında ve gerektiğinde ithalatında getirilen özel kurallar (her 10 kilogramı için analiz yapılması gerekliliği ) çerçevesinde yapılacak radyoaktivite analizi hususunda geliştirilecek sistemin tartışıldığı toplantı, 1-3 Aralık 1999, ÇNAEM-İstanbul. Korhan Ertürk, N.Belgin Onat, Ümit Demirezen, Gümrük Müsteşarlığı, DHMIjTHY gibi kurum ve kuruluşların ilgili personeline radyoaktif maddenin güvenli taşınması konusunda gerekli olabilecek rehber doküman formatını temel 67

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

güvenlik standartları çerçevesinde IAEA ve UN regülasyonları da göz önüne alınarak hazırlanma çalışmalarına ilişkin toplantı, 1-3 Aralık 1999, ÇNAEM-İstanbuL • N.Belgin Onat, Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü'nün teklifi doğrultusunda Ege Üniversitesi NBE ve TAEK tarafından "Türkiye'deki Sularda Radyoaktivite İzlenmesi" konulu bir proje hazırlanarak Türkiye"" deki yeraltı, doğal kaynak, kaplıca vs. sularında doğal radyoaktivite düzeylerinin kapsamlı bir şekilde araştırılıp suların doğal (back-ground) radyasyon haritasının çıkarılması konusunda yapılan toplantı, 10-11 Mayıs 1999, Ege Üniversitesi, Nükleer Bilimler Enstitüsü. • Korhan Ertürk, Emine Akdeniz, "Karayolları Trafik Yönetmeliği"nde tehlikeli maddelerin taşınması ile ilgili hususların görüşüldüğü toplantı, 14 Ekim 1999, Ulaştırma Bakanlığı Kara Ulaştırması Genel Müdürlüğü. © Korhan Ertürk, 3 Aralık 1999 tarihinde 8inci 5 yıllık kalkınma planı çerçevesinde "Güvenlikte Etkinlik Hizmetleri" Özel İhtisas Komisyonu ilk toplantısına katılınarak 13 Aralık 1999 tarihinde Kurumumuz görüşleri bir rapor halinde DPT'ye sunmuştur. • Korhan Ertürk, "Tehlikeli Madde Taşınması konusunda Milli Sivil Havacılık Mevzuatının Hazırlanması" konulu toplantı, 9 Mart 1999, Ulaştırma Bakanlığı Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü. • Dr. Dilek Arsoy Başaran, "Hayvan Hakları Kurultayı - Concensus 99", 27-28 Kasım 1999, İzmir • Dr. Dilek Arsoy Başaran, "Dünya Gıda Günü", 16 Mart 1999, Ankara » Doç. Dr. Nurcan Çetinkaya, "DPT Müsteşarlığı VIII. Türkiye ile Türk Cumhuriyetleri ve Bölge Ülkeleri İlişkileri konusunda VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planının hazırlanması konulu. Beş Yıllık Kalkınma Planı Hazırlama Komisyonu Toplantıları", 7 Aralık 1999, 14 Aralık 1999, DİE, Ankara. » Doç. Dr. Nurcan Çetinkaya, "FAO/IAEA/ WHO-TAEK lö.Gıda Işınlama Uluslararası Danışma Grubu (ICGFI) Yıllık Toplantısı", 25-27 Ekim 1999, Antalya « Doç.Dr. Nurcan Çetinkaya, "Türk Devletleri 1. Komite Toplantısı", 1-4 Kasım 1999, Ankara » Haluk Yücel, İsmet Çelenk, "VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planının hazırlanması için DPT Bilim Teknoloji Özel İhtisas Komisyonu ve Bilim Dili Türkçe Özel İhtisas Komisyonu", Ankara PROJE GRUP TOPLANTISI YURTDIŞI 9 • ®

®

•

o

Pervin Ankara, "QC and QA of Nuclear Analytical Techniques" (HER/2/004), 12 16 Temmuz 1999 , Viyana - Avusturya DocDr.Basri Halitligil, "TUR-INT/2/010 Projesi", 6-10 Eylül 1999, Avusturya Hülya Güler, "A Noval Spectroscopic for the Determination of Composition of IPN Based on Acrylonitrile and Polyethylneglycol" (TUR 9082/R2) ,12 - 22 Eylül 1998, Pecs - Macaristan Hüseyin Özcan, "UAEA tarafından desteklenen TUR/5- 021 Kod nolu teknik işbirliği projesi ile ilgili Ajans Teknik İşbirliği Programı çerçevesinde Bilimsel Gezi", 17-30 Ekim 1999, İngiltere N.Belgin Onat, "Harmonisation of Regional Nuclear Emergency Preparedness Projesi" çevesinde, Integrating Planning konulu Area-Coordination Group-South toplantısı, 18-19 Mart 1999, Chisinau- Moldova N.Beîgin Oeıat, "Harmonisation of Regional Nuclear Emergency Preparedness Projesi" çerçevesinde "Monitoring Strategies Protection Reporting and Transmission 68

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

•

•

of Data konulu Area-Coordination Group-South toplantısı, 9-10 Eylül 1999, AtinaYunanistan N.Belgin Onat, "Harmonisation of Regional Nuclear Emergency Preparedness Projesi" kapsamında icra edilen "OLTENIA 99" isimli NATO tatbikatı, 25-26 Mayıs 1999, Romanya Yusuf Gülay, "Harmonisation of Regional Nuclear Emergency Preparedness projesi" kapsamında yapılan "ACG-East Meeting on Classification Assessment and Protective Action Response" toplantısı, 8-9 Nisan 1999, Viyana, Avusturya

YURTİÇİ PROJE TOPLANTISI •

• • • •

•

Korhan Ertürk, N.Belgin Onat, Ümit Demirezen, "Harmonization of Nuclear Emergency Preparedness" Projesi kapsamında 12-17 Temmuz 1999 tarihlerinde Kiev-Ukrayna'da yapılan Train-the-Trainers in Monitoring Strategies, Procedures and Transmission of Data konulu grup çalışmasında geliştirilen eğitim programı uygulamasının ulusal ölçekte gerçekleştirilmesine yönelik hazırlıklara ilişkin olarak yapılan toplantı, ÇNAEM, 1-3 Aralık 1999, İstanbul İ.Hakkı Arıkan, "Public Information on the Nuclear Field in Turkey", TAEK. İ.Hakkı Arıkan, "Development of Infrastructure for Licencing Activities", TAEK. Dr.Ali Şenay, "Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Tarımsal Araştırma Genel Müdürlüğü Tahıl Programları Değerlendirme Grubu", 29 Kasım—3 Aralık 1999, Menemenjzmir Dr.Zafer Sağel, "Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Tarımsal Araştırma Genel Müdürlüğü Yemeklik Tane Baklağil Programları Değerlendirme Grubu" 22-26 Kasım 1999 ,Ankara Dr.Ali Akın, "KÖY HİZMETLERİ 28.ARAŞTIRMA GRUP TOLANTISF Su Yönetimi Araştırma Grubuna, 22-26 Kasım 1999 Menemenjzmir

BRİFİNG YURTİÇİ •

İ.Hakkı Arıkan, "2000 yılı problemine ilişkin olarak nükleer ve radyolojik tehlike durumunda yapılacak işlemler", 29.12.1999, Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliği, Ankara.

İNCELEME GEZİLERİ YURTDIŞI o • o • • • •

Prof.Dr. Cengiz Yalçın, "Akkuyuda kurulacak olan nükleer santrale referans santrallerde incelemelerde bulunmak", 21-27 kasım 1999, ABD-Kanada Ali Alat, "Bilimsel Gezi", 31 Mayıs-11 Haziran 1999, Kanada-İsveç Ali Alat, "Akkuyuda kurulacak olan nükleer santrale referans santrallerde incelemelerde bulunmak", 21-27 kasım 1999, ABD-Kanada Prof Dr. Cengiz Yalçın, "Nükleer tesislerin incelenmesi", 20-24 Eylül 1999, Fransa Dr.Hüseyin Özcan, "TUR/5-021 TCP Projesi", 18-29 Ekim 1999 İngiltere İrfan Koca, "Akkuyuda kurulacak olan nükleer santrale referans santrallerde incelemelerde bulunmak", 21-27 kasım 1999, ABD-Kanada Doç.Dr. Nurcan Çetinkaya, "Türk Devletleri Nükleer Konularda İşbirliği Toplantıları", 8-16 Haziran 1999, Kazakistan, Kırkızistan, Özbekistan. 69

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

©

•

• • •

• 9

•

Doç. Dr. Nurcan Çetinkaya^ "TUR/5/021 Teknik İşbirliği Projesi programı kapsamında gelişmiş ileri teknikleri kullanan bilim adamları ile görüş alışverişinde bulunarak, ilgili laboratuvarlarm ve merkezlerin incelenmesi", 22-26 Kasım 1999, îtalya 29 Kasım-03 Aralık 1999, Hollanda. Doç. Dr. Nurcan Çetinkaya, "Plasma Kinetics of 14C-Uric Acid in Bulls" International Conference Nuclear and Radiation Physics, 7-10 Haziran 1999, Kazakistan. Doç. Dr. Nurcan Çetinkaya, "Food Irradiation Technology" II. International Conference Nuclear and Radiation Physics, 7-10 Haziran 1999, Kazakistan. Pervin Arıkan, "Nükleer alanda işbirliği ve ortak proje görüşmeleri", 8 - 18 Haziran 1999, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan Ferda Aladlı, "Technical Support for an Electron Beam Facility (TUR/4/022)", UAEA, Teknik Yardım Projesi, 22 Şubat - 26 Şubat 1999 Strasbourg (Fransa) VIVIRAD ve 1 Mart - 5 Mart 1999 Wiehl (Almanya) - BSG GmbH. Mehmet Altunkaya, "Bilimsel Gezi", 12-30 Temmuz, Kanada Berna Akınbingöl, "Inhibition of Eggs and Larva Development of Plodia interpunctella (Hbn.) (Lepidoptera: Pyralidae) by Gamma Radiation in Decorticated Hazelnuts (IAEA Research Contract TUR-10721) proje kapsamında Karadeniz bölgesinden infekte fındık örnekleri toplamak ve incelemelerde bulunmak üzere 27 Haziran -1 Temmuz tarihleri arasında Giresun'a yapılan inceleme gezisi. Yılmaz Bektur, AECB(Atomic Energy Control Board), İsveçte SSK(Swedish Nuclear Inspectorate), SSI(SwedishRadiation Protection Institute) , 30 Mayıs -11 Haziran 1999, Kanada

YURTİÇİ SEMİNER YURTDIŞI ©

Erhan Tandoğan, "International Seminar on year 2000 (Y2K) ; Progress and Cooperation" , 1-5 Şubat 1999, Viyana © Hayri Akbıyık, "Seminar on Nuclear Regulations", 25 Mayıs-18 Haziran 1999, Japonya s Serhat Köse, "WWR Fuel Performance, Modelling and Experimental Support", 4-8 Ekim 1999, Bulgaristan ® Perviıs Ankan, "Ankara Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezinde yapılan çalışmaların tanıtımları", 10 Haziran 1999 Almatı-Kazakistan, 11 Haziran 1999 Bişkek - Kırgızistan,Haziran 1999 Taşkent — Özbekistan YURTİÇİ • ©

o

Ali Tanrıkut, "OECD/NEA/CSNI Alt Çalışma Gruplarında Gerçekleştirilen Etkinlikler", 2 Temmuz 1999, TAEK Sema Zararsız , "WWER Yakıtlarını Lisanslama Kriterleri " ve "Fransa'da Nükleer Yakıt Tasarım ve Fabrikasyonunda Kalite Temin ve Kalite Kontrol", 16 Eylül 1999, TAEK Serpil Aktürk, "Kullanılmış Yakıt İdaresi", 16 Eylül 1999. TAEK

70

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

• • •

• • •

• • • • • • • • • • • ® •

» • • • ® • •

İlksen Hilal Dara, "Nükleer Teknolojide Japonya ve Nükleer Teknolojiye girerken Türkiye", 29 Haziran 1999, TAEK İskender A. Reyhancan, "14 MeV nötronlarla hacimsel malzemelerin tomografik olarak analizi", 28.5.1999, İstanbul Nevzat Birsen , "Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi, Nükleer Silahsızlanma ve Nükleer Silahlar için Kullanılan Çok Zengin Uranyumun Değerlendirilmesi", TAEK. Nevzat Birsen , "Türk Cumhuriyetleri île Nükleer Alanda İşbirliği" , TAEK. Azeri, Kazak, Kırgız ve Özbek Heyetleri ülkelerindeki Nükleer Alanlarda Yapılan faaliyetler hakkında seminerler vermişlerdir, TAEK. M.Korhan Ertürk, "Nükleer Maddelerin ve Radyasyon Kaynaklarının Yasal Olmayan (Kaçak) Ticareti", 5-7 Mayıs 1999, İçişleri Bakanlığı Emniyet Genel Müdürlüğü. M.Korhan Ertürk, "Temel Nükleer Teknoloji Kursu" nda Nükleer Maddelerin Taşınması ve Nükleer Kazalara Karşı Hazırlık", 20 Eylül-6 Ekim, TAEK, Ankara. Emsal Uğur, "Radyasyonun Biyolojik Etkileri", 5-7 Mayıs 1999, İçişleri Bakanlığı, Emniyet Genel Müdürlüğü İ.Hakkı Arıkan, "Nükleer ve radyolojik bir kaza veya tehlike durumunda yapılacak uygulamalar", 17 Kasım 1999, TAEK Yusuf Gülay, "Radyasyon Erken Uyarı Sistemi Ağı'ıun (RESA) Uygulamalı olarak Tanıtımı", 17 Kasım 1999, TAEK İ.Hakkı Arıkan, "Nükleer Kazalarda Alınabilecek Tedbirler, Yapılabilecek İşlemler", 27.5.1999 İ.Hakkı Arıkan, 'TSfükleer Kazalara Hazırlık I, II" konulu ders, 20 Eylül-6 Ekim, TAEK, Ankara. Dr. M. İhsan Tutluer, Gülizar Aydın ve Berna Akınbingöl, "Gıda Işınlama Yönetmeliği ve Ticareti Semineri", 16-18 Şubat 1999, İzmir Doç.Dr. Mahmut Basri Halitligil, "Tarımda Nükleer Tekniklerin Uygulanması", 23Haziran 1999 Emine Denli, Erhan İç, Nizamettin Yazıcı, "Gıda Işınlama Yönetmeliği ve Ticareti Semineri", 16-18 Şubat 1999, İzmir Doç. Dr. Nurcan Çetinkaya, "Gıda Işınlama, Yönetmeliği ve Ticareti", 16-18 Şubat 1999, îzmir Doç. Dr. Nurcan Çetinkaya^ 7 Temmuz 1999, TAEK, Ankara Abdullah Zararsız^ "ANAEM X- Işınları Çalışmaları", Synchrotron Project Information Meeting, 27 Temmuz 1999, H.Ü. Beytepe - Ankara Hülya Güler, "Sulu Ortamda Uranyum Kazanılması ve Zenginleştirilmesi için Geliştirilen Yeni bir Polimerik Adsorban", Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Kimya Bölümü, 21 Mayıs 1999, Sivas Yıldıray Özbir, "Döngülü Işınlamada Nötron Akısının Hesaplanması", 12.2.1999, İstanbul Adnan Baykal, "Beta Işını Ölçüm Sistemleri",26.2.1999, İstanbul İskender A. Reyhancan, "Nötron Jeneratörlerinde Tomografik Ölçümler", 12.3.1999, İstanbul Cüneyt Özbayh, "Sterling Formülünde 0 Teriminin Hesaplanması", 26.3.1999, İstanbul Aclan Akbulut," Van de Graff Jeneratörlerinin Uygulamaları", 16.4.1999, İstanbul Dr. Hamit Atasoy, "İleri Teknoloji Seramikleri ve Şekillendirilmeleri", 30.4.1999, İstanbul Doç.Dr. Metin,Subaşı, "Hızlı Nötron Saçıbna Yöntemi ile Hacimsel Örneklerde Hidrojen Tayini", 14.5.1999, İstanbul 71

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

®

Gökçe Tarcan, "Nötron Jeneratörlerinde Döteron Huzmesinin Analizi", 28.5.1999, İstanbul © B. Taşdelen, "Radyasyonla Hidrojellerin Sentezi ve Kullanım Alanları", ÇNAEM • Necati Küçükarslan, Ahmet Güven, "TSK İçin Geliştirilen Radyasyon Ölçer Prototipi", ARGE-99 NBC Semineri, 27 Mayıs 1999, Ankara. © Necati Küçükarslan, Ahmet Güven, Adem Erdoğan, "Otomasyona Uygun Radyasyon Erken Uyarı Sistemi Ağı (RESA) Projesinde Gelişmeler", ARGE-99 NBC Semineri, 27 Mayıs 1999, Ankara. • Dr. Mehmet H. Turgut, Sadi Kaya, Adem Erdoğan, Ayşe Aytekin, Gülsen Üstün, "Araştırma (özellikle TR-2) ve Güç Reaktörlerinde Nötronik ve Termohidrolik Hesaplamalar ile Kaza Analizleri", İstanbul. • N. Güngör, "Cs-134 ve Am-241 Biyokinetiği", Şubat 1999,İstanbui ® N. Güngör, "Cs-134 ve Am-241 Radyonüklidlerinin Deniz Organizmalarındaki Biyokinetiği", Mart 1999, İstanbul, • Ç.Kırbaşoğhı, "Fitoplankton Organizmaların Ekotoksikolojik Çalışmalarda Kullanımı", Şubat 1999, İstanbul • S. Taylan, O.Uzonur, "Kullanılmış Yakıtların ABD'ye Gönderilmesi" • A.Yılmazer, "PARET Termohidrolik Kodunun Tanıtımı". • O. Uzonur, "TR-2 Reaktöründe Tıbbi Amaçlı olarak ir-192 Tel Üretimi için Yapılan Işınlama ve Aktivite Kalibrasyon Çalışmaları". • S.Taylan, B.Sevdik, H. Anaç, "TR-2 Reaktörü Kontrol ve Enstrümantasyon Sistemleri" • S.Taylan, B.Sevdik, H. Anaç, A. Yılmazer, O. Uzonur, E. Vural, H. Kot, G. Bahçeci, "TR-2 Reaktörü Güvenlik Analizi Raporu". SEMPOZYUMLAR YURTDIŞI • • •

Korhan Ertürk, "Kozloduy Reaktörü", 1-3 Temmuz 1999, Sofya-Bulgaristan. Aysun Yücel, "Reform of Civil Nuclear Liability Challenges and Opportunities", 31 Mayıs-3 Haziran 1999, Macaristan. Dr.A.Erdal Osmanlıoğlu, "Isotope Techniques in WATER Resources Development and Management", 10-14 Mayıs 1999, Avusturya

YURTİÇİ ©

Emsal Uğur, "Türkiye'de Medikal Alanda Kullanılan İyonlaştırıcı Radyasyon Kaynaklarının Ülke Genelinde Dağılımı ve Radyasyon Güvenliği Yönünden Değerlendirilmesi", 11 Kasım 1999, Ankara © Doç.Dr. Zîşaa Emre, Dr. Sertaç Özdemir, "Veteriner İlaçları Üretimi, Pazarlaması ve Güvenli Kullanımı Sempozyumu", 17 Haziran 1999, Ankara s Emine Denli, Erhan İç, Nizam ettin Yazıcı, "Gıda Işınlama Yönetmeliği ve Ticareti Semineri", 16-18 Şubat 1999, İzmir ® Dr. Çiğdem Savaşkan, Dr. Burak Kuater, K.Yaprak Taner, "Tarımda Biyoteknoloji Sempozyumu", 12-16 NİSAN 1999, İzmir

12

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

•

•

Dr. Çiğdem Savaşkan, "Orta Anadolu'da Hububat Tarımının Sorunları ve Çözüm Yolları, Sempozyumu"" " Daubled Haploid Yöntemiyle Eski Durum Buğdayların Geliştirmesi", 8-11 Haziran 1999, Konya Dr.Osman Tiryaki, Dr. Perihan Aysal, ILSI Europe Seminar on 'Food Safety and Nutrition Policy: Developments in Safety Assessment and Nutrition. In Collaboration with Ankara University and Hacettepe University, and Participation of Ministry of Health, Ministry of Agriculture and Ruaral Affairs. Food and Agricultural Organisation (FAO). World Health Organisation (WHO)." 22-23 Kasım 1999 Ankara

KONGRELER YURTDIŞI •

• •

• • • •

M. Subaşı, A. Durusoy, Advances in Nuclear Physics, Int. Symp. dedicated to 50. Anniversary of Institutional Physics Research in Romania, "Measurements of formation cross-section for some short-lived isotopes" , Bucharest, Aralık 9-10, 1999 Tanıl Akyuz, "EUROCLAY-99 Kongresi", 5-10 Eylül 1999, Polonya Akşit, M. T. Aybers, A. Yaylı, Ş. Can, "Kinetics of UO2 Sintering under H2 + Argon Atmosphere" The Third International Conference , Modern Problems of Nuclear Physics 23-27 Ağustos 1999 Bukhara, Özbekistan Pervin Ankan, k'II. International Conference on Nuclear and Radiation Physics", 7 10 June 1999, Almaty-Kazakistan Ümit Demirezen, "Monitoring Strategies, Procedures Reporting and Transmision of Data", 12-17 Temmuz 1999, Ukrayna Nilgün Çelebi, "Monitoring Strategies, Procedures Reporting and Transmision of Data", 12-17 Temmuz 1999, Ukrayna Sayhan Topçuoğlu, "Oceanography of the Eastern Mediterranean and Black Sea", 23-26 Şubat 1999, Yunanistan

YURTIÇI • •

»

•

•

• •

M. Subaşı, A. Durusoy, " Kısa yarı ömürlü çekirdeklerin tepkileşün kesitlerinin ölçülmesi", 25-28 Ekim 1999, Adana. S.Bayülken, A.Y. Erkol, N. Ardagil, B. Tatdelen, "Amino Asit Uç Gruplu Poliakrilamid ve Komplekslerine Radyasyon Etkisinin İncelenmesi", 31.08.199904.09.1999, Samsun. A.E. Müftüoğlu, B. Karakelle, M. Ergin, A.Y. Erkol, F. Yılmaz, "Tekstil Boyar Maddelerinin Bitümlü Şistlere Adsorpsiyonunun İncelenmesi", 31.08.199904.09.1999, Samsun. F. Yılmaz, Y.Z. Yılmaz, M. Ergin, A.Y. Erkol, A.E. Müftüoğlu, "Kocaeli ve Sakarya'da Toprak Kirliliğinin Ağır Metal Yönünden İncelenmesi", 31.08.199904.09.1999, Samsun. K.Yaprak Taner, "Türkiye III. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi", "Kavun Cucumis melo L.)"da Farklı Bitki Kısımlarının ve Ortam Bileşiminin Somatik Embriyo Oluşumuna Etkileri", 14-17 Eylül 1999, Ankara Dr. Ali Akın, Dr. Şeniz Önertoy, "Türkiye III. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi" 1417 Eylül 1999, Ankara Abdullah Zararsız, "XVIII. Ulusal Fizik Kongresi, 25 - 28 Ekim 1999, Çukurova Univ.", Ankara 73

-

-

-

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

a • •

Ahmet Bozkurt, "V. Türkiye'de Internet Konferansı", 19-21 Kasım 1999, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Morfoloji Salonları, Ankara Orhan Acar, "CSI XXXI Pre-symposium", 1 -4 Eylül 1999, Nevşehir Ş. Turhan, "6. İstatistik Fizik Günleri", 14-16 Temmuz 1999, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.

KONFERANSLAR YURTDIŞI • • • • • e ® o ®

Prof.Dr. Cengiz Yalçm, "UAEA'nın 43. Genel Konferansı", 27 Eylül-1 Ekim 1999, Avusturya Fethiye Aykol, "UAEA'nın 43. Genel Konferansı", 27 Eylül-1 Ekim 1999, Avusturya Uğur Bezdegümeli, Cemil Kocar /'Koziuduy NPP- Energy, Environmental Society", 1-3 Temmuz 1999, Bulgaristan Necati Küçükarslan, "Türk Cumhuriyetleri Uluslararası Nükleer Fizik ve Radyasyon Konferansı", 8-12 Haziâran 1999, Kazakistan, Kırgızistan. Doğan Yaşar, "'Calibration Procedures and Quality Assurance in Secondery Dosimetry Laboratories", 27 Eylül-8 Ekim 1999, Küba A.Erdal Osmanhoğlu, "Waste Management 99", 28 Şubat-4 Mart 1999, ABD Nurdan Güngör, "Quality Management in Environmental Applications of Nuclear Analytical Techniques", 23 Ağustos-3 Eylül 1999, Almanya Emin Güngör, "Quality Management in Environmental Applications of Nuclear Analytical Techniques", 23 Ağustos-3 Eylül 1999, Almanya Erdal Osmanlsoğlu, "Technologies for the Management of Radioactive Waste From Nuclear Power Plants and Back End Nuclear Fuel Cycle Activities", 30 Ağustos-3 Eylül 1999, Kore

YURTİÇİ • • • • o ®

•

@

Ali Yılmaz Erkol, "Doku Bankacılığı ve Türkiye'deki Durum", 11.01.1999 Ali Yılmaz Erkol, "Radyasyon ile Sterilizasyon ve Doku Bankacılığı", 13.05.1999 ve 29.12.199, İstanbul Ali Ytlmaz Erkol, "Doku Bankacılığı" ve Radyasyonla Sterilizasyon", 18.06.1999, İstanbul Bektaş Karakelle, "Doku Bankacılığı" 30.12.1999, İstanbul İbrahim Yurtseven, "Temel Nükleer Teknoloji Kursu", 20 Eylül-6 Ekim 1999, Ankara Doç. Dr. M. Basri Halitügil, Dr.Zafer Sağe!, Berna Akınbsngöl, "International Conference On Ensuring The Safety And Quality of Food Through Radiation Processing", 19-22 Ekim 1999 Antalya Doç.Dr. B.Metin Alabay, Dr. Muzaffer Çelebi, "FAO/IAEA/WHO International Conference on Ensuring the Safety and Quality of Food Through Radiation Processing", 19-22 Ekim 1999, Antalya Ibrahim Tükenmez, A.Tayfur Bakioğlu,Vecihi Pamuk, "A mechanistic approach to radiation-induced inactivation kinetics of microorgaisms", FAO/IAEA/WHO international Conference on Ensuring the Safety and Quality of Food through Radiation Processing, 19-22 October 1999, Antalya 74

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

•

• • •

• •

İbrahim Tükenmez, "Sanayi Politikaları Özel İhtisas Komisyonu", "Türkiye ile Türk Girnhuriyetleri ve Bölge Ülkeleri İlişkileri Özel İhtisas Komisyonu", "Gıda Sanayii ve Rekabet Edebilirlik Özel İhtisas Alt Komisyonu", "Kimya Sanayii ve Rekabet Edebilirlik Özel İhtisas Komisyonu" , VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planı Hazırlık Çalışmaları Özel İhtisas Komisyonu Toplantıları, Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı Ekonomik Modeller ve Stratejik Araştırmalar Genel Müdürlüğü, Aralık 1999, Ankara N.Hülya Özdemir Baber, "Dünya Gıda Günü" , Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü ve Tarım Bakanlığı, 16 Ekim 1999, Ankara N.Hülya Özdemir Baber, "V.Türkiye Ziraat Mühendisleri Teknik Kongresi", 17-20 Ocak 2000, Ankara Hüseyin Özcan, Ali İhsan Gücüş, "Et ve Süt Sığırcılığı - Koyun ve Keçi Yetiştiriciliği Konularında Program Değerlendirme Toplantıları", 1-3 Haziran 1999, Alata Bahçe Kültürleri Araştırma, Erdemli-İçel Erhan İç, "Ensuring the Safety and Quality of Food Through Radiation Processing", 19-22 Ekim 1999, Antalya Doç. Dr. Nurcan Çetinkaya^ 'TAO/TAEA/ WHO Uluslararası Konferans, Gıdaların Güvenliği ve Kalitesinin Işınlama Prosesi İle Sağlanması", 19-22 Ekim 1999, Antalya

WORKSHOP • • •

Dr. Berna Akınbingöl, "FAO/UAEA Irradiation as a Phytosanitary Treatment of food and Agriculture Commodoties, Workshop" 29 Mart - İNisan 1999, Tayland Dr.A.FadıI Akgün, "QA-QC of Nuclear Analytical Techniques", 12-16 Temmuz, Avusturya Erdal Osmanlıoğlu, "Upgrading Safety of Near Surface Disposal in Central and Eastern Europe:Waste Acceptance Criteria", 15-19 Mart 1999, İspanya

75