PERSPEKTYWY ROZWOJU SYSTEMU GOSPODAROWANIA ODPADAMI KOMUNALNYMI W POLSCE DO 2014 ROKU

 

     

 

Akademia Techniczno­Humanistyczna w Bielsku­Białej   Katedra Teorii i Programowania Rozwoju 

Fundacja Ekonomistów Środowiska i Zasobów Naturalnych   w Białymstoku 

PERSPEKTYWY ROZWOJU SYSTEMU GOSPODAROWANIA ODPADAMI KOMUNALNYMI W POLSCE DO 2014 ROKU W ASPEKCIE REALIZACJI NARODOWEJ STRATEGII SPÓJNOŚCI, CELÓW DYREKTYW ODPADOWYCH I WYKORZYSTANIA ŚRODKÓW FUNDUSZY STRUKTURALNYCH

WOJCIECH PIONTEK BAZYLI POSKROBKO EDYTA SIDORCZUK-PIETRASZKO

Bielsko-Biała – Białystok, grudzień 2008

 

Projekt realizowany w ramach konkursu dotacji organizowanego przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna.

Współpraca: mgr Wojciech Zbróg  mgr Agnieszka Świderska  Recenzent: prof. dr hab. Kazimierz Górka 

copyright © by Fundacja Ekonomistów Środowiska i Zasobów Naturalnych  Białystok 2008

ISBN 978-83-61643-20-3

Korekta Zespół  Skład

Agencja Wydawniczo­Edytorska EkoPress  Andrzej A. Poskrobko tel. 0601 311 838, e-mail: [email protected] Druk Drukarnia MKJ  tel. 085 652 52 30

 

SPIS TREŚCI 

Wstęp ................................................................................................................................................................................... 7 1.  

Charakterystyka zobowiązań Polski w zakresie zagospodarowania   odpadów komunalnych ................................................................................................................................ 9 1.1. Wymogi Unii Europejskiej w zakresie odzysku i recyklingu odpadów komunalnych ........................................................................................................................... 9 1.2. Porównanie rozwiązań systemowych w zakresie gospodarki odpadami w Polsce i innych krajach UE .............................................................................................................. 23

2.  

Polityka spójności Unii Europejskiej i jej odniesienia do gospodarki   odpadami w Polsce ........................................................................................................................................ 30 2.1. Charakterystyka działań w obszarze gospodarki odpadami programowanych w Podstawach Wsparcia Wspólnoty i programach operacyjnych w latach 2004-2006 ................................................................................................................................ 31 2.2. Charakterystyka działań w obszarze gospodarki odpadami programowanych w Narodowej Strategii Spójności i programach operacyjnych na lata 2007-2013 ................................................................................................................................... 48

3.  

System odzysku i recyklingu odpadów komunalnych w Polsce   w latach 2002­2007 ................................................................................................................................... 3.1. Realizacja obowiązku odzysku i recyklingu odpadów komunalnych ............................. 3.2. Potencjał odzysku i unieszkodliwiania odpadów komunalnych ...................................... 3.3. Uwarunkowania ekonomiczno-społeczne funkcjonowania systemu .............................

4.  

Ocena wykorzystania środków funduszy strukturalnych   w gospodarce odpadami ......................................................................................................................... 139 4.1. Okres programowania 2004-2006 ................................................................................................ 139 4.2. Okres programowania 2007-2013 ................................................................................................ 146

112 112 126 132

Wnioski .......................................................................................................................................................................... 151 Literatura ...................................................................................................................................................................... 155 Spis tabel ....................................................................................................................................................................... 157 Spis schematów .......................................................................................................................................................... 158 Załączniki ...................................................................................................................................................................... 161

 

WSTĘP 

Raport niniejszy stanowi podsumowanie badań przeprowadzonych w ramach projektu „Perspektywy rozwoju systemu gospodarowania odpadami komunalnymi w Polsce do 2014 roku w aspekcie realizacji Narodowej Strategii Spójności, celów dyrektyw odpadowych i wykorzystania środków Funduszy Strukturalnych”, realizowanego od 15 września 2008 r. do 31 grudnia 2008 r. Partnerami projektu były Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku-Białej, Katedra Teorii i Programowania Rozwoju oraz Fundacja Ekonomistów Środowiska i Zasobów Naturalnych w Białymstoku. Projekt zrealizowano w ramach konkursu dotacji organizowanego przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna. Celem projektu było określenie roli środków funduszy UE w rozwoju systemu odzysku i recyklingu odpadów komunalnych w Polsce. Celami szczegółowymi były: 1. Identyfikacja i ocena efektywności wykorzystania środków unijnych w sferze gospodarki odpadami do roku 2007. 2. Ocena wpływu działań w zakresie gospodarki odpadami ujętych w programach operacyjnych NSS 2007-13 na realizację zobowiązań Polski w tej dziedzinie. 3. Wsparcie procesu przygotowania dokumentów programowych na kolejny okres budżetowy, w szczególności zaś określenie priorytetów i zasad wydatkowania środków funduszy unijnych w obszarze gospodarki odpadami po roku 2013. Raport podsumowuje badania prowadzone w trzech obszarach. W rozdziale pierwszym przedstawiono zobowiązania Polski w dziedzinie gospodarki odpadami związane z przystąpieniem do Unii Europejskiej. Porównano rozwiązania polskie w tej dziedzinie z rozwiązaniami stosowanymi w innych krajach Wspólnoty. W rozdziale drugim przedstawiono dane dotyczące przedsięwzięć w obszarze gospodarki odpadami zrealizowanych lub przewidzianych do realizacji dzięki wsparciu funduszy Unii Europejskiej, w okresie programowania 2004-2006 oraz 2007-2013. W rozdziale trzecim przedstawiono sposób wywiązywania się Polski z obowiązków nałożonych w zakresie zagospodarowania odpadów komunalnych w latach 2002-2007. Scharakteryzowano podstawowe wskaźniki dotyczące realizacji odzysku i recyklingu podstawowych grup odpadów komunalnych. Przedstawiono także dane dotyczące potencjału technicznego zagospodarowania odpadów komunalnymi. Podsumowując przeprowadzone badania, dokonano oceny wykorzystania środków funduszy Unii Europejskiej w rozwoju infrastruktury gospodarowania odpadami.

7 

Określono rolę funduszy Strukturalnych UE w rozwoju systemu i realizacji celów do 2014 roku, w kontekście kierunków rozwoju systemu jako całości. Przedstawiono wnioski dotyczące ewentualnego wsparcia przedsięwzięć w gospodarce odpadami po 2014 roku. W opracowaniu wykorzystano między innymi następujące źródła informacji:

• dane udostępnione przez Ministerstwo Środowiska, urzędy marszałkowskie, or• • • •

ganizacje odzysku, organizacje branżowe zrzeszające przedsiębiorstwa działające w sferze gospodarki odpadami, ankiety przeprowadzone wśród dysponentów środków funduszy europejskich, strony internetowe poświęcone poszczególnym funduszom, programom i inicjatywom, dane Głównego Urzędu Statystycznego, dane Głównego Inspektora Ochrony Środowiska.

Autorzy niniejszego raportu mają nadzieję, że rezultaty przeprowadzonych badań będą stanowić wsparcie w określaniu kierunków wydatkowania środków funduszy unijnych, jak również priorytetów w gospodarce odpadami definiowanych w kolejnym okresie programowania Wspólnoty, po 2014 roku.

8 

1

CHARAKTERYSTYKA ZOBOWIĄZAŃ POLSKI W ZAKRESIE ZAGOSPODAROWANIA ODPADÓW KOMUNALNYCH

1.1. WYMOGI UNII EUROPEJSKIEJ W ZAKRESIE ODZYSKU I RECYKLINGU ODPADÓW KOMUNALNYCH

Polityka Wspólnot Europejskich w dziedzinie gospodarki odpadami Ochrona środowiska i racjonalne gospodarowanie zasobami należą do głównych priorytetów polityki Unii Europejskiej. Znajduje to odzwierciedlenie zarówno w dokumentach określających strategiczne kierunki rozwoju Wspólnoty, jak również planach i programach sektorowych. Przygotowana po raz pierwszy w 2001 r., a poddana rewizji w 2005 r. Strategia  zrównoważonego rozwoju Unii Europejskiej1 ma w założeniu współgrać z celami Strategii Lizbońskiej zakładającej, że Unia ma „stać się najbardziej konkurencyjną i dynamiczną opartą na wiedzy gospodarką świata, zdolną do zrównoważonego rozwoju gospodarczego zapewniającego więcej lepszych miejsc pracy oraz większą spójność socjalną”.2 Głównym założeniem Strategii zrównoważonego  rozwoju  Unii  Europejskiej jest zrównoważenie środowiskowych, ekonomicznych i społecznych aspektów rozwoju. Rozwój ekonomiczny ma wspierać postęp społeczny i uwzględniać wymogi ochrony środowiska. Odpowiednia polityka społeczna powinna maksymalizować korzyści ze wzrostu gospodarczego, zaś polityka ekologiczna powinna być efektywna kosztowo.   Strategia skupia się na priorytetowych obszarach mających największe znaczenie dla przyszłego dobrobytu Europejczyków: • globalne ocieplenie i czysta energia, • zdrowie publiczne, • zrównoważony transport i gospodarka przestrzenna, • odpowiedzialne zarządzanie zasobami naturalnymi, • wykluczenie społeczne, demografia i migracje, • globalne wyzwania dotyczące biedy i zrównoważonego rozwoju, 1 Renewed UE Sustainable Development Strategy, Council of the European Union, Brussels, June 2006. 2 The Lisbon Special European Council: Presidency Conclusions, 24/3/2000.

9 

Podstawowym założeniem Strategii jest uwzględnianie zasad rozwoju zrównoważonego we wszystkich politykach i sektorach, zwłaszcza w kontekście procedur weryfikacji tych polityk, a także szerokie upowszechnianiu mechanizmów rynkowych i zasady zanieczyszczający  płaci.  Polityka UE musi mieć charakter zintegrowany, tak aby zapobiec wąskiemu rozpatrywaniu i rozwiązywaniu problemów oraz zorientowaniu na krótkookresową efektywność. Aż dwa z określonych w Strategii kluczowych wyzwań mają bezpośrednie odniesienie do gospodarki odpadami – zrównoważona produkcja i konsumpcja oraz ochrona i zarządzanie wykorzystaniem zasobów naturalnych. Operacyjnymi celami w dziedzinie zrównoważonego gospodarowania zasobami, odnoszącym się do gospodarki odpadami, są unikanie powstawania odpadów i wspieranie efektywnego wykorzystania zasobów naturalnych, poprzez wykorzystanie koncepcji cyklu życia oraz promocję ponownego wykorzystania i recyklingu. Gospodarka odpadami jest także priorytetem polityki ekologicznej Unii Europejskiej wyrażanej w programach działań w zakresie środowiska naturalnego. Szósty  wspólnotowy  program  działań  w  zakresie  środowiska  naturalnego obejmujący lata 2002-2012 wyznacza następujące priorytety:3 1. Przeciwdziałanie zmianom klimatu. 2. Ochrona przyrody i różnorodność biologiczna. 3. Środowisko i zdrowie. 4. Zasoby naturalne i odpady. Podkreślany w innych strategicznych dokumentach planistycznych Wspólnoty postulat likwidacji zależności między wzrostem gospodarczym a masą wytwarzanych odpadów został przyjęty jako cel główny programu. Ma to być osiągnięte poprzez zmniejszenie całkowitej ilości wytwarzanych odpadów, zmniejszenie masy odpadów składowanych, wspieranie ponownego użycia, odzysku i recyklingu. Program przewidywał opracowanie siedmiu strategii tematycznych, a także ocenę strategii istniejących z uwzględnieniem priorytetowych problemów wymagających kompleksowego podejścia. Strategie te mają zawierać propozycje działań niezbędnych do realizacji celów przewidzianych w programie, szczegółowe cele ilościowe i jakościowe, harmonogramy realizacji oraz określenie sposobów monitorowania. Strategia tematyczna w dziedzinie odpadów została przyjęta w 2005 r. Dokument Promowanie  zrównoważonego  wykorzystania  zasobów:  Strategia  tematyczna  w sprawie  zapobiegania  powstawaniu  odpadów  i  ich  recyklingu ma służyć realizacji celów zarówno Strategii zrównoważonego rozwoju UE oraz Szóstego programu.4 Strategia precyzuje cele w dziedzinie odpadów oraz formułuje wytyczne co do ich realizacji, w tym kierunki rozwoju ustawodawstwa wspólnotowego i innych działań na szczeblu Wspólnoty. Cel nadrzędny UE w dziedzinie gospodarki odpadami, a więc za3 Decyzja nr 1600/2002/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 lipca 2002 r. ustanawiająca szósty wspólnotowy program działań w zakresie środowiska naturalnego. 4 Komunikat Komisji dla Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego I Komitetu Regionów, COM (2005) 666, Bruksela, 21.12.2005.

10 

pobieganie powstawaniu odpadów i wspieranie ponownego wykorzystania, recyklingu i odzyskiwania odpadów tak, aby zredukować ich negatywne oddziaływanie na środowisko naturalne, ma być osiągany przez następujące działania: • pełną egzekucję istniejącego ustawodawstwa, • upraszczanie i uaktualnianie istniejących przepisów, • wprowadzenie do polityki odpadowej podejścia opartego na cyklu życia produktów, • promocję bardziej ambitnych polityk zapobiegania generowaniu odpadów, • zapewnienie lepszej informacji dla celów realizacji właściwej polityki w gospodarce odpadami, • opracowanie wspólnych norm referencyjnych dla recyklingu, • dalszy rozwój polityki UE w zakresie recyklingu. Oczekuje się, że realizacja strategii przyczyni się do zmniejszenia masy odpadów deponowanych na składowiskach. Więcej odpadów powinno być poddawane kompostowaniu i odzyskowi energetycznemu. Recykling będzie wspierany poprzez stworzenie norm jakościowych dla produktów recyklingu, tak by pobudzić popyt na nie i zwiększyć masę odpadów poddawanych recyklingowi. W 2010 r. ma być dokonany przegląd rezultatów, jakie kraje członkowskie osiągnęły w zakresie realizacji strategii, a w razie niezadowalających postępów, będą rozważane kolejne zakazy dotyczące składowania odpadów na wysypiskach i inne radykalne działania mające zmotywować kraje członkowskie do bardziej skutecznych działań. Część założeń strategii w sferze zmian ustawodawstwa już została zrealizowana – weszła w życie nowa dyrektywa odpadowa. Inne kierunki działań w niej przedstawione również będą systematycznie transponowane na konkretne instrumenty. Istotne będą działania na rzecz stworzenia „europejskiego społeczeństwa recyklingu”, poprzez m.in. ustanowienie kryteriów efektywności dla wybranych procesów odzysku, a także zwalczanie fikcyjnego odzysku związanego z transgranicznym przemieszczaniem. Wymogi ramowe Przepisy na poziomie dyrektywy odnoszące się do gospodarki odpadami wprowadzono w Unii Europejskiej już w latach siedemdziesiątych XX w. Dyrektywa w sprawie odpadów została przyjęta w 1975 r.5 i od tego czasu systematycznie rozwija się system legislacji w tej dziedzinie. Obecny system regulacji UE składa się z dwóch dyrektyw ramowych – o odpadach oraz w sprawie odpadów niebezpiecznych, a także dyrektyw szczegółowych regulujących problematykę gospodarowania poszczególnymi strumieniami odpadów, instalacje do odzysku i unieszkodliwiania odpadów, a także ich transgraniczne przemieszczanie. Obszar regulacji UE w odniesieniu do odpadów przedstawiono na schemacie 1. 5 Dyrektywa nr 75/442/EWG Rady z dnia 15 lipca 1975 r. w sprawie odpadów; Dz.U. UE L 194, 25.07.1975. 

11 

Schemat 1. Dyrektywy Unii Europejskiej w gospodarce odpadami (stan na 30 listopada 2008 r.)

Źródło: opracowanie własne w: Zarządzanie  środowiskiem,  pod red. B. Poskrobki, PWE, Warszawa 2007.

Podstawową regulacją UE w sferze gospodarki odpadami jest do końca 2008 r. dyrektywa 2006/12/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 kwietnia 2006 r. w sprawie odpadów,6 która jest ujednoliconą i skonsolidowaną wersją dyrektywy 75/442/EWG. Określa ona ogólne wymagania i zasady gospodarowania odpadami, które powinny zostać wdrożone w krajach członkowskich: 1. Zapobieganie – w hierarchii metod gospodarowania odpadami preferowane są działania zapobiegające i ograniczające powstawanie i szkodliwość odpadów, odzysk i recykling powinny być stosowane wtedy, jeśli powstaniu odpadów nie udało się zapobiec, a składowanie odpadów powinno być maksymalnie ograniczane. 2. Wysoki poziom ochrony zdrowia i środowiska – odpady powinny być odzyskiwane lub unieszkodliwiane w sposób niepowodujący zagrożenia dla zdrowia ludzkiego oraz środowiska naturalnego.

6

Dz.U. UE L 114 z 27.4.2006.

12 

3. 4. 5.

6.

Planowanie – państwa członkowskie mają obowiązek wykorzystywać plany gospodarki odpadami jako narzędzie zarządzania gospodarką odpadami. Reglamentacja – wszystkie przedsiębiorstwa prowadzące działalność w sferze odzysku muszą uzyskać zezwolenie właściwych organów. „Zanieczyszczający płaci” – koszty unieszkodliwiania odpadów powinni ponosić posiadacze odpadów, poprzedni właściciele lub wytwórcy produktów z których powstały odpady. Najlepsze dostępne technologie – państwa członkowskie tworzą zintegrowane sieci instalacji do zagospodarowania odpadów, uwzględniając najlepsze dostępne technologie niepowodujące nadmiernych kosztów.

Dyrektywa 2006/12/WE w sprawie odpadów ustalała ogólne zasady, jakim muszą odpowiadać systemy gospodarki odpadami w krajach członkowskich, co odnosi się także do systemów zagospodarowania odpadów komunalnych. Z tej dyrektywy nie wynikały natomiast konkretne cele stawiane tym systemom. Wymogi takie sformułowano w dyrektywach szczegółowych: dyrektywie w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych, dyrektywie w sprawie składowania odpadów, dyrektywie w sprawie baterii i akumulatorów, dyrektywie w sprawie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego. W ramach zakończonego w październiku 2008 r. procesu rewizji ramowej dyrektywy w sprawie odpadów określone zostały wspólne cele w zakresie zapobiegania, przetwarzania i unieszkodliwiania odpadów, jakie mają obowiązywać we Wspólnocie do 2020 roku. Nowa dyrektywa porządkuje terminologię w zakresie definicji odpadów i poszczególnych procesów przetwarzania oraz unieszkodliwiania. Zawiera ona między innymi następujące definicje:7 • „ponowne użycie” oznacza jakikolwiek proces, w wyniku którego produkty lub ich składniki niebędące odpadami są wykorzystywane ponownie do tego samego celu, do którego były przeznaczone; • „przetwarzanie” oznacza procesy odzysku lub unieszkodliwiania, w tym przygotowanie poprzedzające odzysk lub unieszkodliwianie; • „odzysk” oznacza jakikolwiek proces, którego głównym wynikiem jest to, aby odpady służyły użytecznemu zastosowaniu, poprzez zastąpienie innych materiałów, które w przeciwnym wypadku zostałyby użyte do spełnienia danej funkcji, lub w wyniku którego odpady są przygotowywane do spełnienia takiej funkcji w danym zakładzie lub poza nim. • „przygotowanie do ponownego użycia” oznacza procesy odzysku polegające na sprawdzeniu, czyszczeniu lub naprawie, w ramach których produkty lub ich składniki, które wcześniej stały się odpadami, są przygotowywane do ponownego wykorzystania bez jakichkolwiek innych czynności przetwarzania wstępnego; • „recykling” oznacza jakikolwiek proces odzysku, w ramach którego materiały odpadowe są ponownie przetwarzane w produkty, materiały lub substancje wyDyrektywa 2008/98/EC Parlamentu Europejskiego i Rady z 19 listopada 2008 r. w sprawie odpadów oraz uchylająca niektóre dyrektywy, Dz.U. UE L 312 z 22.11.2008.

7

13 

korzystywane w pierwotnym celu lub innych celach. Obejmuje ponowne przetwarzanie materiału organicznego, ale nie obejmuje odzysku energii i ponownego przetwarzania na materiały, które mają być wykorzystane jako paliwa lub do celów wypełniania wyrobisk; • „unieszkodliwianie” oznacza jakikolwiek proces niebędący odzyskiem, nawet jeżeli wtórnym skutkiem takiego procesu jest odzysk substancji lub energii. Nowa ramowa dyrektywa odpadowa ma na celu promowanie rozszerzonej odpowiedzialności producenta, a dzięki temu ma wspierać projektowanie i produkcję takich wyrobów, które uwzględniają konieczność efektywnego wykorzystywania zasobów podczas całego cyklu życia, w tym ich naprawę, ponowne użycie, demontaż i recykling. Podobnie jak poprzednie przepisy, nowa dyrektywa również zakłada stosowanie w gospodarce odpadami zasady zanieczyszczający płaci.  Schemat 2. Hierarchia postępowania z odpadami

Źródło: opracowanie własne na podstawie projektu dyrektywy w sprawie odpadów. Rezolucja legislacyjna Parlamentu Europejskiego z dnia 17 czerwca 2008 r. dotycząca wspólnego stanowiska Rady mającego na celu przyjęcie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie odpadów oraz uchylającej niektóre dyrektywy.

Dyrektywa podkreśla znaczenie pięciostopniowej hierarchii preferencji w postępowaniu z odpadami (schemat 2). Jest ona traktowana jako priorytetowa w polityce i przepisach dotyczących odpadów i przyjmuje się, że odstąpienie od niej jest możliwe jedynie w przypadku, kiedy jest to uzasadnione w kontekście cyklu życia obejmującego 14 

wytwarzanie i gospodarowanie niektórymi strumieniami odpadów. W celu wzmocnienia podejścia prewencyjnego w krajach członkowskich, poza wprowadzonym już systemem planowania w gospodarce odpadami, nowa dyrektywa ramowa w sprawie odpadów zobowiązuje je do opracowania i ustanowienia programów zapobiegania powstawaniu odpadów, zaś Komisję – do monitorowania postępów w tym względzie. W odróżnieniu od poprzedniej dyrektywy odpadowej, nowa ustala konkretne cele w zakresie zagospodarowania odpadów komunalnych: • do 2015 r. kraje członkowskie powinny ustanowić systemy selektywnej zbiórki przynajmniej dla: papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła, • do 2020 r. dwie formy postępowania z odpadami – przygotowanie do ponownego użycia oraz recykling odpadów komunalnych (przynajmniej papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła) powinny stanowić co najmniej 50% masy wytworzonych odpadów, • do 2020 r. przygotowanie do ponownego użycia oraz recykling, a także inny odzysk materiałowy, w tym wypełnianie wyrobisk z wykorzystaniem materiałów odpadowych zamiast innych, w odniesieniu do innych niż niebezpieczne odpadów budowlanych powinny zostać zwiększone do co najmniej 70% masy wytworzonych odpadów.  Ponadto, kraje członkowskie powinny rozwijać zintegrowane sieci instalacji do unieszkodliwiania i odzysku zmieszanych odpadów komunalnych, zgodnie z zasadą samowystarczalności i bliskości. Powinny także wspierać selektywną zbiórkę odpadów organicznych w celu ich kompostowania, przy zapewnieniu wysokiego poziomu ochrony środowiska, a także wykorzystanie ekologicznie bezpiecznych materiałów wytworzonych z odpadów organicznych. Dyrektywa nakłada także obowiązek prowadzenia regularnych kontroli instalacji i urządzeń gospodarki odpadami, urządzeń i przedsięwzięć służących zbiórce i transportowi odpadów, pośredników i operatorów, a także instalacji wytwarzających odpady niebezpieczne. Ponadto, nowa dyrektywa w celu uproszczenia regulacji w dziedzinie gospodarki odpadami, reguluje kwestie dotyczące odpadów niebezpiecznych, a także olejów odpadowych. W odniesieniu do odpadów niebezpiecznych nowa dyrektywa, analogicznie do dotychczas obowiązującej dyrektywy 91/689/EWG w sprawie odpadów niebezpiecznych nakłada na kraje członkowskie obowiązek zapewnienia, że: • wszelkie postępowanie z odpadami niebezpiecznymi, w tym produkcja, zbiórka, transport a także magazynowanie i przetwarzanie jest prowadzone w sposób zapewniający ochronę zdrowia ludzkiego i środowiska, a także możliwe jest śledzenie kolejnych etapów postępowania z odpadami, • odpady niebezpieczne nie będą mieszane z innymi kategoriami odpadów niebezpiecznych lub innych niż niebezpieczne, a także z innymi substancjami lub materiałami, • w trakcie zbiórki, transportu i tymczasowego magazynowania, odpady niebezpieczne będą opakowane i oznakowane zgodnie ze standardami międzynarodowymi i wspólnotowymi, 15 

• przemieszczanie odpadów niebezpiecznych będzie odpowiednio udokumentowane. Nowowprowadzana dyrektywa obejmuje także dotychczas odrębnie uregulowane dyrektywą 75/439/EWG kwestie unieszkodliwiania olejów odpadowych i zobowiązuje ona kraje członkowskie do podjęcia działań zapewniających, że: • oleje odpadowe będą zbierane w sposób selektywny, • postępowanie z olejami będzie prowadzone w sposób zgodny z hierarchią metod postępowania z odpadami, a także w sposób zapewniający ochronę zdrowia ludzkiego i środowiska, • tam, gdzie jest to technicznie możliwe i ekonomicznie uzasadnione, oleje odpadowe różnych rodzajów nie będą mieszane, jeśli utrudniałoby to ich odzysk. W związku z wdrożeniem nowej dyrektywy, po dwóch latach od jej wejścia w życie, zostaną uchylone dotychczas obowiązujące przepisy: • dyrektywa 75/439/EWG w sprawie unieszkodliwiania olejów odpadowych, • dyrektywa 91/689/EWG w sprawie odpadów niebezpiecznych, • dyrektywa 2006/12/WE w sprawie odpadów. W okresie dwóch lat od wejścia w życie dyrektywy, stare przepisy będą jeszcze obowiązywały w zmienionym brzmieniu, a jej przepisy powinny być transponowane do prawa krajów członkowskich w ciągu dwóch lat od jej wejścia w życie. Wymogi dotyczące systemów gospodarowania odpadami komunalnymi wynikają również z dyrektywy Rady UE 1999/31/WE z dnia 26 kwietnia 1999 r. w sprawie składowania odpadów. Jej głównym celem jest zapobieganie negatywnym skutkom środowiskowym składowania odpadów w trakcie całego cyklu istnienia składowiska, a także eliminacji wynikającego stąd wszelkiego ryzyka dla zdrowia ludzkiego lub jego zmniejszenia w jak największym stopniu. Dyrektywa określa w związku z tym wymagania eksploatacyjne i techniczne dotyczące odpadów i składowisk, a także wymagane efekty funkcjonowania systemów gospodarki odpadami komunalnymi w postaci zmniejszenia ilości deponowanych na składowiskach odpadów ulegających biodegradacji: • o 25% w stosunku do masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji wytworzonych w 1995 r., w ciągu pięciu lat od wejścia w życie dyrektywy (tj. do 2006 r.), • o 50% masy do 2009 r., • o 65% masy do 2016 r. Okresy przejściowe przyznane Polsce na osiągnięcie tych celów to odpowiednio: 2010, 2013 i 2020 r. Obowiązki wynikające z dyrektywy dotyczą także zakazu składowania: • odpadów płynnych, • odpadów, które w warunkach panujących na składowisku mogą stać się wybuchowe, zagrożone korozją lub utlenianiem, wysoce łatwo palne lub palne, • odpadów szpitalnych oraz innych odpadów klinicznych z jednostek medycznych lub weterynaryjnych, które mają charakter zakaźny oraz odpady zaliczane do kategorii 14 (załącznik I.A) dyrektywy w sprawie odpadów niebezpiecznych,

16 

• całych zużytych opon w dwa lata po wejściu w życie dyrektywy, z wyłączeniem opon wykorzystywanych jako materiał inżynieryjny oraz pociętych zużytych opon w pięć lat po wejściu w życie dyrektywy (z wyłączeniem w obu przypadkach opon rowerowych oraz opon o średnicy zewnętrznej większej niż 1400 mm), • innych rodzajów odpadów, które nie spełniają kryteriów przyjęcia do składowania określonych w załączniku II do dyrektywy. Dyrektywa określa także wymogi odnoszące się do pozwoleń na utworzenie składowisk odpadów. Zobowiązuje ona również kraje członkowskie do zapewnienia, aby wszystkie koszty związane z ustanowieniem i działalnością składowisk odpadów, o ile to możliwe, wraz z kosztem zabezpieczenia finansowego (lub jego odpowiednika) oraz szacunkowe koszty zamknięcia i poeksploatacyjnego nadzoru nad składowiskiem przez okres co najmniej 30 lat, zostały uwzględnione w cenie pobieranej przez zarządzającego składowiskiem. Opakowania i odpady opakowaniowe Dyrektywa Rady i Parlamentu Europejskiego 94/62/WE z 15 grudnia 1994 r. w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych8 wprowadziła następujące ogólne obowiązki krajów członkowskich odnoszące się do opakowań i systemów zagospodarowania odpadów z nich powstających: • wspieranie i wprowadzanie nowych inicjatyw w zakresie zapobiegania powstawaniu odpadów, w tym wspieranie systemów korzystania z opakowań wielokrotnego użytku, • zapewnienie osiągnięcia określonych poziomów recyklingu i odzysku odpadów z opakowań, • zorganizowanie systemów zwrotu, gromadzenia i odzysku opakowań wielokrotnego użytku oraz odpadów z opakowań, • wprowadzenie systemu znakowania i identyfikacji opakowań i materiałów używanych do ich produkcji, • wprowadzenie odpowiednich przepisów krajowych lub uznanie tzw. norm zharmonizowanych Wspólnoty dotyczących wymagań jakie powinny spełniać opakowania oraz zapewnienie odpowiedniej kontroli wprowadzania ich do obrotu, • stworzenie baz danych dotyczących opakowań i odpadów opakowaniowych • stworzenie systemu edukacyjno-informacyjnego dla użytkowników opakowań, • objęcie gospodarowania opakowaniami i odpadami opakowaniowymi systemem planowania w ramach planów gospodarki odpadami, • zastosowanie instrumentów ekonomicznych o charakterze bodźcowym zgodnych z zasadą zanieczyszczający płaci. Dyrektywa określa cele, jakie mają zrealizować państwa członkowskie, jednocześnie pozostawiając im duży stopień dowolności w określaniu obowiązków poszczególnych podmiotów i kształtowaniu systemu instrumentów prawnych, organiza8

Dz.U. UE 365 31.12.1994 17 

cyjnych i ekonomicznych. Dyrektywa zaleca stosowanie różnych instrumentów oddziaływania na podmioty gospodarcze, w tym o charakterze dobrowolnym i instrumentów ekonomicznych. Preferowanym sposobem działania jest zgodnie z dyrektywą zapobieganie powstawaniu odpadów, w dalszej kolejności ponowne wykorzystanie i odzysk, a na końcu inne sposoby zagospodarowania. Dyrektywa 94/62/WE w pierwotnym kształcie określała cele w zakresie recyklingu i odzysku odpadów opakowaniowych do osiągnięcia w 2001 r. oraz zakładała, że w 2001 r. nastąpi rewizja tych celów. Zgodnie z dyrektywą do 31 czerwca 2001 r. musiały być osiągnięte następujące poziomy docelowe: • odzysk od 50 do 65% odpadów z opakowań, w tym recykling na poziomie od 25 do 45%, • minimalny poziomu recyklingu nie niższy niż 15%. W związku z wejściem do Unii Europejskiej Polska uzyskała okres przejściowy na osiągnięcie tych celów do końca 2007 r. Dodatkowo w Traktacie Akcesyjnym9 Polska zobowiązała się osiągnąć cele pośrednie: • recykling tworzyw sztucznych: 10% do dnia przystąpienia, 14% do końca 2004 r. i 15% do końca 2005 r., • recykling metali: 11% do dnia przystąpienia oraz 14% do końca 2004 r. i 15% do końca 2005 r., • całkowity poziom odzysku: 32% do dnia przystąpienia, 32% dla 2004 r., 37% do końca 2005 r. oraz 43% do końca 2006 r. Rewizja celów dyrektywy opakowaniowej weszła w życie 18 lutego 2004 r. Nowe przepisy10 zakładają: • osiągnięcie odzysku na minimalnym poziomie 60%, bez górnego limitu, • osiągnięcie recyklingu na poziomie minimalnie 55%, a maksymalnie 80% masy odpadów opakowaniowych. Docelowe poziomy recyklingu dla poszczególnych materiałów wynoszą obecnie: szkło – 60%, papier – 60%, metale – 50%, tworzywa sztuczne – 22,5% (wyłącznie przetwarzane na tworzywa sztuczne oraz tworzywa biodegradowalne poddane recyklingowi biologicznemu), • drewno – 15%.

• • • •

Powyższe cele mają być osiągnięte do 31 grudnia 2008 r., zaś w Grecji, Portugalii i Irlandii do końca 2012 r. Polska uzyskała w tym względzie okres przejściowy do końca 2014 r.

9 Traktat o Przystąpieniu Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej, AA2003/ACT/Załącznik XII/pl 3816. 10 Dyrektywa 2004/12/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 11 lutego 2004 zmieniająca dyrektywę 94/62/WE w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych (Dz.U. UE L 74/26 18.2.2004).

18 

Baterie i akumulatory Dyrektywa 2006/66/WE w sprawie baterii i akumulatorów11 ustanawia zasady wprowadzania do obrotu baterii i akumulatorów, w tym zakaz wprowadzania baterii i akumulatorów zawierających substancje niebezpieczne, a także szczegółowe przepisy w zakresie zbierania, przetwarzania, recyklingu i unieszkodliwiania zużytych baterii i akumulatorów. Kraje członkowskie powinny dążyć do maksymalizacji poziomu recyklingu baterii i akumulatorów, a więc selektywnej zbiórki i minimalizacji ich unieszkodliwiania w postaci mieszanych odpadów komunalnych. Dyrektywa wyznacza następujące docelowe poziomy zbierania zużytych baterii i akumulatorów: • 25% do dnia 26 września 2012 r.; • 45% do dnia 26 września 2016 r. Ponadto do 26 września 2009 r. kraje członkowskie muszą zapewnić, by: • zostały stworzone, z wykorzystaniem najlepszych dostępnych technik pod względem ochrony zdrowia i środowiska naturalnego, systemy przetwarzania i recyklingu zużytych baterii i akumulatorów, • wszystkie zebrane baterie i akumulatory zostały poddane przetworzeniu i recyklingowi w ramach systemów spełniających co najmniej standardy wspólnotowe, w szczególności w zakresie zdrowia, bezpieczeństwa i gospodarki odpadami. Zakazane jest unieszkodliwianie zużytych baterii oraz akumulatorów przemysłowych i samochodowych poprzez składowanie ich na składowiskach odpadów lub poprzez spalanie. Systemy zbierania i zagospodarowania zużytych baterii i akumulatorów powinny być zgodnie z dyrektywą finansowane przez producentów. Producenci powinni także ponosić koszty publicznych kampanii informacyjnych na temat zbierania, przetwarzania i recyklingu baterii i akumulatorów. Zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny Kwestie zagospodarowania tego specyficznego strumienia odpadów zostały uregulowane dyrektywą 2002/96/WE w sprawie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego.12 Jej celem jest zmniejszenie ilości zużytych urządzeń elektrycznych i elektronicznych, a także rozwój ich ponownego użycia, recyklingu i innych form odzysku. W tym celu kraje członkowskie zachęcają do projektowania i produkcji urządzeń w sposób pozwalający i ułatwiający ich ponowne użycie, demontaż, recykling i inne formy odzysku.

Dyrektywa 2006/66/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 września 2006 r. w sprawie baterii i akumulatorów oraz zużytych baterii i akumulatorów oraz uchylająca dyrektywę 91/157/EWG. Dz.U. UE L 266 z 26.09.2006. 12 Dyrektywa 2002/96/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 stycznia 2003 r. w sprawie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego (WEEE), Dz.U. UE L 037 z 13.02.2003. 11

19 

Kraje członkowskie zostały zobowiązane do podjęcia działań w celu ograniczenia ilości WEEE usuwanych jako zmieszane odpady komunalne oraz osiągnięcia wysokiego poziomu zbiórki selektywnej tego rodzaju odpadów. W przypadku odpadów WEEE pochodzących z gospodarstw domowych, kraje członkowskie do 13 sierpnia 2005 r. zostały m.in. zobowiązane do zapewnienia, że: • utworzone zostaną systemy umożliwiające konsumentom zwrot zużytego sprzętu przynajmniej nieodpłatnie, • przy nabyciu nowego sprzętu kupujący może zwrócić sprzedawcy zużyty sprzęt tego samego rodzaju i w takiej samej ilości, • producenci mogą ustanowić indywidualne lub zbiorowe systemy zwrotu dla WEEE pochodzących z gospodarstw domowych, • w przypadku odpadów WEEE pochodzących z innych źródeł, producenci lub podmioty działające w ich imieniu zorganizują zbiórkę WEEE, • wszystkie zebrane WEEE, o ile nie będą one ponownie wykorzystane w całości, zostaną przekazane do zakładów przetwarzania i poddane odzyskowi/recyklingowi zgodnie z najlepszą dostępną technologią. Dyrektywa ustala następujące wymierne cele w odniesieniu do zagospodarowania WEEE, które mają zostać osiągnięte do 31 grudnia 2006 r.: • średni wskaźnik zbiórki selektywnej WEEE z gospodarstw domowych – 4 kilogramy na mieszkańca rocznie, • wskaźnik odzysku dla wielkogabarytowych urządzeń gospodarstwa domowego i automatów (kategorie 1 i 10 załącznika IA do dyrektywy) – 80% wagowo, zaś wskaźnik ponownego użycia i recyklingu – 75% wagowo, • wskaźnik odzysku dla urządzeń IT i telekomunikacyjnych oraz urządzeń konsumenckich (kategorie 3 i 4)– 75% wagowo, zaś wskaźnik ponownego użycia i recyklingu – 65% wagowo, • wskaźnik odzysku dla pozostałego sprzętu –70% wagowo, zaś wskaźnik ponownego użycia i recyklingu – 50% wagowo, • wskaźnik ponownego użycia i recyklingu dla gazowych lamp wyładowczych – 80%. Zgodnie z dyrektywą, systemy zbiórki, przetwarzania, odzysku i przyjaznego środowisku unieszkodliwiania WEEE pochodzących z gospodarstw domowych powinny być finansowane przez producentów. W przypadku sprzętu pochodzącego z innych źródeł obowiązek finansowania przez producentów dotyczy sprzętu wprowadzonego do obrotu po 13 sierpnia 2005 r. W Polsce cele te powinny zgodnie przyznanymi okresami przejściowymi zostać osiągnięte do 2008 r. Standardy te zostały wprowadzone do prawa polskiego ustawą o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym.13 Wymierne cele w gospodarce odpadami komunalnymi, wynikające z dyrektyw UE, zestawiono w tabeli 1.

Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym, Dz.U. Nr 180, poz. 1495.

13

20 

Tabela 1. Ilościowe cele w gospodarce odpadami w Polsce Rodzaj odpadu 

Odpady komunalne/ biodegradowalne

Odpady komunalne Odpady komunalne (przynajmniej papier, metale, tw. sztuczne i szkło) Odpady komunalne – budowlane Odpady opakowaniowe

Baterie i akumulatory

Cel 

redukcja ilości odpadów komunalnych biodegradowalnych kierowanych na składowiska w stosunku do poziomu z 1995 r. 25% 50% 65% ustanowienie systemów selektywnej zbiórki dla papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła przygotowanie do ponownego użycia i recykling – co najmniej 50% masy wytworzonych odpadów przygotowanie do ponownego użycia, recykling i inny odzysk – co najmniej 70% masy wytworzonych odpadów odzysk minimum 60%, bez górnego limitu, recykling minimalnie 55% a maksymalnie 80% masy poziomy recyklingu dla materiałów: • szkło – 60%, • papier – 60%, • metale – 50%, • tworzywa sztuczne – 22,5%, • drewno – 15%. minimalne poziomy zbierania 25% 45% minimalne poziomy recyklingu • akumulatory ołowiowo-kwasowe – 65% • akumulatory niklowo-kadmowe – 76% • inne baterie i akumulatory – 50%

Horyzont czasowy   (dla Polski) 

2010 2013 2020 2015 2020 2020

2014

26 września 2012 26 września 2016 2010

21 

Rodzaj odpadu 

Odpady zawierające PCB Pojazdy wycofane z eksploatacji

Zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny

Źródło: opracowanie własne.

22 

Cel 

eliminacja PCB (w odniesieniu do stężenia powyżej 50ppm) minimalny poziom odzysku i recyklingu: • pojazdy wyprodukowane przed 1 I 1980 r. 75% i 70% • pojazdy pozostałe 85% i 80% minimalny poziom odzysku – 95% i recyklingu – 85% wielkogabarytowe urządzenia gospodarstwa domowego i automaty do wydawania: • odzysk – 80% masy zużytego sprzętu • recykling – 75% masy zużytego sprzętu sprzęt teleinformatyczny, telekomunikacyjny i audiowizualny • odzysk – 75% masy zużytego sprzętu • recykling – 65% masy zużytego sprzętu gazowe lampy wyładowcze • recykling – 80% masy zużytego sprzętu pozostały sprzęt • odzysk – 70% masy zużytego sprzętu • recykling – 50% masy zużytego sprzętu poziom selektywnego zbierania zużytego sprzętu z gospodarstw domowych – 4 kg na 1 mieszkańca rocznie

Horyzont czasowy   (dla Polski) 

2010 2006

2015

1 stycznia 2008

W przypadku większości rodzajów odpadów wynikające z dyrektyw UE cele zostały ustalone etapowo, z uwzględnieniem faktu, iż rozwój potencjału zbierania, odzysku czy unieszkodliwiania odpadów wymaga czasu. Najistotniejsze w bieżącej perspektywie budżetowej UE cele dotyczą redukcji ilości trafiających na składowiska odpadów biodegradowalnych, a także poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych. Znaczenie tych celów wynika z faktu, że ich osiągnięcie wiąże się z radykalną zmianą w nawykach dotyczących segregacji odpadów u źródła, a więc wymaga zaangażowania całego społeczeństwa. 1.2. PORÓWNANIE ROZWIĄZAŃ SYSTEMOWYCH W ZAKRESIE GOSPODARKI ODPADAMI W POLSCE I INNYCH KRAJACH UE

Przyjęte w Polsce systemowe rozwiązania w gospodarce odpadami są na pierwszy rzut oka podobne do tych stosowanych w innych krajach europejskich. Odpowiedzialność za gospodarkę odpadami komunalnymi w większości krajów europejskich spoczywa na samorządach lokalnych. W Polsce, zgodnie z ustawą z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach to właśnie na gminach ciążą obowiązki w zakresie organizacji selektywnej zbiorki odpadów oraz współorganizacji zagospodarowania wyselekcjonowanych odpadów niebezpiecznych. Gminy są w szczególności odpowiedzialne za: • objęcie wszystkich mieszkańców gminy zorganizowanym systemem odbierania wszystkich rodzajów odpadów komunalnych, • organizację selektywnej zbiórki, segregacji oraz magazynowania odpadów komunalnych, w tym odpadów niebezpiecznych, przydatnych do odzysku, • współdziałanie z jednostkami organizacyjnymi i osobami realizującymi zagospodarowanie takich odpadów, • budowę, utrzymanie i eksploatację składowisk odpadów komunalnych oraz obiektów służących odzyskowi lub unieszkodliwianiu odpadów, • ograniczenie masy składowanych odpadów biodegradowalnych kierowanych do składowania (do końca 2010 r. – redukcja do poziomu 75% masy odpadów wytworzonych w roku bazowym, do końca 2013 r. –50%, do końca 2020 r. – 35%. Gmina może zatem zorganizować własny system zbiórki, segregacji i unieszkodliwiania odpadów lub przekazać obowiązki z tym związane wyspecjalizowanej jednostce. Wójt gminy lub burmistrz udziela również zezwolenia na odbieranie odpadów od mieszkańców. Zestawienie podstawowych informacji na temat systemów zagospodarowania odpadów komunalnych w wybranych krajach UE przedstawiono w tabeli 2.

23 

Tabela 2. Wybrane informacje o systemach gospodarki odpadami komunalnymi w krajach Unii Europejskiej

Kraj 

Odpowiedzialność   za organizację systemu 

Zaangażowanie   sektora prywatnego 

Austria

Samorządy lokalne celowe związki samorządów

Belgia

Samorządy lokalne Celowe związki samorządów

Dania

Samorządy lokalne Celowe związki samorządów

Finlandia

Samorządy lokalne i komunalne Odbiór – dominują samorządy przedsiębiorstwa gospodarki Przedsiębiorcy – spalarnie odpadami i niektóre zakłady odzysku i recyklingu Samorządy lokalne i ich związki Departamenty w niektórych regionach systemy mieszane

Francja

24 

Odbiór odpadów stałych – 50% (tendencja rosnąca) Recykling – 80% Kompostowanie – 50% Zbieranie i przetwarzanie z reguły zlecane przedsiębiorcom w Brukseli – przedsiębiorstwo komunalne Odbiór – 80% Składowiska i większość spalarni – własność publiczna

Strumienie odpadów finansowa­ ne z innych źródeł   ( w tym systemy odpo­ wiedzialności producenta) 

Sposób naliczania opłat   za odbiór odpadów 

Odpady opakowaniowe

powszechny system zmiennych opłat za odbiór odpadów, naliczanych głównie za pojemność opróżnianych zbiorników

Odpady opakowaniowe Baterie Zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny -

powszechny system zmiennych opłat za odbiór

Karton, tektura Systemy zwrotne dla butelek i puszek Odpady opakowaniowe i przesyłki bezadresowe (Eco-emballages i Adelphe)

system opłat zmiennych – w ok. 10% samorządów w części samorządów – opłaty za „dodatkowe worki” część samorządów – redukcja opłat w przypadku przydomowego kompostowania system opłat zmiennych naliczanych za objętość odpadów

kilkanaście % ludności objętych opłatami zmiennymi za odbiór odpadów, głównie naliczanymi za objętość, częściowo za masę

Kraj 

Niemcy

Grecja

Odpowiedzialność   za organizację systemu 

Samorządy lokalne

Zaangażowanie   sektora prywatnego 

Zbiórka – przedsiębiorstwa prywatne i komunalne, częściowo w ramach kontraktów z Gruene Punkt DSD niektóre składowiska i spalarnie stanowią własność prywatną Samorządy lokalne i ich związki w ograniczonym zakresie – zbiórka i transport

Irlandia

Samorządy lokalne

Włochy

Samorządy lokalne

Luksemburg Samorządy lokalne, międzysamorządowe syndykaty Niderlandy

Samorządy lokalne, przedsiębiorstwa komunalne

Portugalia

Samorządy lokalne

Strumienie odpadów finansowa­ ne z innych źródeł   ( w tym systemy odpo­ wiedzialności producenta) 

Opakowania (w ramach der Gruene Punkt DSD) Baterie

Sposób naliczania opłat   za odbiór odpadów 

Powszechne opłaty uzależnione od objętości/ilości Systemy depozytowe na opakowania

opakowania, baterie, WEEE, brak zmiennych opłat za odbiór pojazdy wycofane z eksploatacji, opony, zużyte oleje rosnąca rola sektora prywatne- opakowania – częściowo subsy- zmienne opłaty w fazie go w zbiórce i recyklingu diowane przez REPAK wdrażania większość instalacji recyklingu – własność prywatna, zbiórka – w 40% realizowana przez firmy prywatne zbiórka – w ok. 46% gmin dopłaty za opakowania (CONAI) opłaty zmienne stosowane w coraz większym zakresie przetwarzanie odpadów – głównie jednostki publiczne mniejszościowy udział w zbiór- zbiórka odpadów opakowanio- powszechne opłaty zmienne – ce, spalaniu i kompostowaniu wych prowadzona przez Varlo- częściowo uzależnione od objęlux tości, częściowo od masy brak w większości opłaty uzależniozbiórka – ok. 33% ne od objętości lub częstości mały udział w składowaniu, odbioru odpadów większy w biologicznym przekształcaniu pewien udział w przetwarzaniu dopłaty do zbiórki opakowań brak opłat zmiennych odpadów wielomateriałowych

25 

Kraj 

Hiszpania Szwecja

Odpowiedzialność   za organizację systemu 

Samorządy lokalne, regionalne, przedsiębiorstwa komunalne Samorządy lokalne

Wielka Bry- Samorządy lokalne (zgrupowatania ne w urzędach/agencjach ds. zbiórki odpadów i unieszkodliwiania odpadów)

Zaangażowanie   sektora prywatnego 

udział w odbieraniu odpadów segregowanych udział w zbiórce – 60%

Strumienie odpadów finansowa­ ne z innych źródeł   ( w tym systemy odpo­ wiedzialności producenta) 

finansowanie pojemnikowej zbiórki szkła i papieru dopłaty do odpadów opakowaniowych

brak udział w zbiórce o ok. 50% przetwarzanie odpadów – prawie wyłącznie sektor prywatny, niektóre kompostownie i składowiska są własnością samorządową

Sposób naliczania opłat   za odbiór odpadów 

brak opłat zmiennych opłaty zmienne w ok. 5% gmin, z reguły zależne od ilości/wielkości pojemników, w części przypadków opłaty uzależnione od masy brak

Źródło: Costs for Municipal  Waste  Management  in  the EU, Final Report to Directorate General Environment, European Commission; Eunomia Reserach & Consulting, 2003.

26 

W Czechach gospodarka odpadami komunalnymi znajduje się w obszarze kompetencji gmin. Określają one zasady odbioru, sortowania, zagospodarowania i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, w tym budowlanych. Gminy mają obowiązek organizowania sieci punktów, do których są przekazywane odpady komunalne (w tym odpady niebezpieczne należące do odpadów komunalnych). Istnieją także przez celowe związki gmin realizujące zadania z zakresu gospodarki odpadami.14 Gminy realizują zadania z zakresu gospodarki odpadami za pośrednictwem wybieranych przez nie podmiotów gospodarczych (np. firmy zbierające, prowadzące recykling). W związku z realizacją tych zadań gminy mogą nakładać opłaty związane z utrzymaniem niezbędnej infrastruktury. Właściciele nieruchomości nie mają natomiast prawa wyboru firmy odbierającej odpady. Na Litwie odpowiedzialność za gospodarkę odpadami ponoszą samorządy lokalne. W większości przypadków utworzyły one komunalne przedsiębiorstwa gospodarki odpadami, aczkolwiek funkcjonują też przedsiębiorstwa prywatne, działające na podstawie umów z gminami. Opłaty za odbiór odpadów są ustalane na podstawie kalkulacji firm komunalnych i pokrywają koszty zbiórki odpadów, natomiast nie obejmują kosztów składowania, które to koszty są z reguły ponoszone przez gminy. Zagospodarowanie odpadów komunalnych w Danii jest obowiązkiem samorządów lokalnych, które mają obowiązek organizować odbiór odpadów oraz ich odpowiednie zagospodarowanie, w tym za uruchomienie odpowiedniej liczby instalacji do przetwarzania i unieszkodliwiania. W efekcie wprowadzonego w 1997 r. zakazu składowania odpadów nadających się do spalenia, znacząco zmalało znaczenie wysypisk odpadów. Obecnie zdecydowana większość odpadów komunalnych w Danii jest spalana z odzyskiem energii, bądź poddawana recyklingowi. Ilość odpadów kierowanych na składowiska utrzymuje się na poziomie ok. 1% Opłata za odbiór odpadów jest powszechna, ustalana jest przez władze gminy raz do roku. Wysokość opłat jest ustalana z uwzględnieniem następujących wytycznych: • musi być respektowana zasada zanieczyszczający płaci, • opłaty muszą odzwierciedlać rzeczywiste koszty, • mieszkańcy ponoszą jednakowe opłaty. Nie jest możliwa rezygnacja z usług odbierania odpadów. W Finlandii zagospodarowanie odpadów komunalnych jest zadaniem gmin, które organizują system zbiórki, segregacji, transportu i przetwarzania odpadów samodzielnie lub w ramach związków międzygminnych. Gminy mają swobodę w zakresie wyboru formy organizacji systemu: mogą zadania powierzyć firmie komunalnej lub zlecić firmom prywatnym. Odbiór odpadów prowadzą z reguły firmy prywatne wybrane w drodze przetargu, na podstawie umowy z gminą, a właściciele nieruchomości nie mają możliwości wyboru firmy odbierającej odpady. Wysokość opłat ustalają gminy na podstawie rachunku kosztów systemu. M. Gwiazdowicz, M. Sobolewski, Gospodarka  odpadami  komunalnymi  w  wybranych  krajach  europejskich, Raport na Posiedzenie Komisji Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa Sejmu RP. Biuro Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu, www.sejm.gov.pl

14

27 

Również w Niderlandach organizacja systemu gospodarki odpadami komunalnymi należy do zadań gmin. Zadania z zakresu segregacji, odbioru odpadów oraz zagospodarowania i unieszkodliwiania są realizowane przez firmy wywozowe, na podstawie umów. Również w Holandii mieszkańcy nie mają możliwości wyboru firmy odbierającej odpady. Prawo nakłada natomiast obowiązek segregacji u źródła odpadów biodegradowalnych, papieru i kartonu, szkła, tekstyliów oraz odpadów chemicznych. Koszty gospodarki odpadami są pokrywane z opłat wnoszonych przez właścicieli nieruchomości. Wysokość opłat ustalana jest przez gminy corocznie, w zależności od liczebności gospodarstwa domowego. W Niemczech realizacja zadań z dziedziny gospodarki odpadami jest obowiązkiem gmin. Mogą one także tworzyć związki celowe. Zadania z zakresu recyklingu oraz zbierania odpadów specjalnych mogą być też realizowane przez powiaty. Istotne też, że w Niemczech ustawodawstwo w tej dziedzinie oprócz władz federalnych, stanowią także władze landów. Odpady komunalne stanowią własność samorządu lokalnego. Mieszkańcy ponoszą opłaty za wywóz odpadów. Wysokość stawek jest ustalana przez władze gminy. Wybór firmy odbierającej odpady jest dokonywany przez władze lokalne, w drodze przetargu. Mieszkańcy nie mają wyboru, jeśli idzie o firmę odbierającą odpady. Również w Szwecji odpowiedzialność za organizację gospodarki odpadami komunalnymi spoczywa na gminach, możliwe jest także tworzenie związków celowych. Powierzają one zadania z tego zakresu na ogół wyspecjalizowanym firmom (w drodze przetargu), a w przypadku ok. 1/3 gmin odpady odbierają przedsiębiorstwa komunalne. Właściciele nieruchomości nie mają w tym względzie możliwości wyboru. Opłata za wywóz odpadów wnoszona jest na konto gminy. Instalacje służące zagospodarowaniu odpadów należą do gmin lub ich związków, ale funkcjonują też instalacje będące własnością prywatną. Na Węgrzech system organizacji gospodarki odpadami jest podobny do polskiego. Właściciele nieruchomości mogą wybrać firmę odbierającą odpady, ponosząc opłaty określone w umowie. W przypadku mieszkań komunalnych opłaty za odbiór i wywóz odpadów pobierane są przez właściciela mieszkań (miasto lub gminę). W Wielkiej Brytanii zagospodarowanie odpadów komunalnych znajduje się w kompetencjach samorządów lokalnych. System zbiórki jest organizowany na poziomie samorządów najniższego szczebla, a system przetwarzania i unieszkodliwiania – na poziomie władz wyższego szczebla (hrabstw). Poszczególne zadania są zlecane prywatnym przedsiębiorstwom lub firmom komunalnym wybieranym w przetargach. Mieszkańcy nie mogą wybrać firmy odbierającej odpady, a opłata za odbiór odpadów jest składnikiem podatku lokalnego (council tax). Obecnie 95% mieszkańców jest objętych systemami zbiórki selektywnej. Od 2005 r. funkcjonuje system handlu limitami na składowanie odpadów (tzw. LATS – Landfill Allowance Trading System). Ma on motywować samorządy lokalne do przetwarzania odpadów biodegradowalnych. Gminom co roku przydzielane są limity odpadów dopuszczonych do składowania. Limity te mają charakter degresywny i zostały ustalone na okres do 2020 r., tak by spełnić

28 

wymogi wynikające z dyrektywy składowiskowej. Prawa do składowania są przedmiotem obrotu między gminami. We Francji samorządy terytorialne stają się właścicielami odpadów w momencie odebrania ich od mieszkańców. Samorządy lokalne decydują o sposobach ich zagospodarowania, czyli zbiórki, segregacji, odzysku i unieszkodliwiania. Poszczególne czynności są zaś z reguły zlecane firmom prywatnym. Mieszkańcy wnoszą z tego tytułu opłaty, z których finansowane są koszty bieżące oraz inwestycje. W niektórych departamentach opłaty są pobierane przez urząd skarbowy razem z podatkami i następnie przekazywane do poszczególnych samorządów. W przypadku inwestycji o charakterze ponadlokalnym (spalarnie czy składowiska odpadów niebezpiecznych) decyzję ostateczną eliminującą kompetencje władz lokalnych podejmują władze regionu. W Belgii w latach 80. XX w. większość zadań z zakresu gospodarki odpadami przekazana została z poziomu krajowego na poziom regionalny. We Flandrii odpowiedzialność za gospodarowanie odpadami powierzono publicznej agencji gospodarki odpadami OVAM. Jej główne zadania obejmują przygotowywanie aktów prawnych z dziedziny gospodarki odpadami i nadzór nad ich wdrażaniem oraz ustalanie wytycznych dotyczących celów polityki odpadowej. Praktyczną realizacją zadań z zakresu gospodarki odpadami zajmują się gminy. Stosowany jest mechanizm tzw. umów ekologicznych zawieranych między flamandzkim ministerstwem środowiska a samorządami gminnymi. Na ich podstawie gminy otrzymują środki finansowe w przypadku wypełnienia w wyznaczonym terminie określonych celów z dziedziny gospodarki odpadami, np. osiągnięcia uzgodnionych poziomów segregacji odpadów. Większość gmin ustala opłaty za odbiór odpadów na takim poziomie by mieszkańcy ponosili całkowite koszty ich zagospodarowania. Gminy mają w tej dziedzinie pełną swobodę, w efekcie czego istnieje wiele odrębnych systemów opłatowo-podatkowych, a ich wysokość jest ustalana na różnym poziomie. Władze regionalne starają się doprowadzić do pewnej harmonizacji w tej dziedzinie, głównie za pomocą porozumień międzygminnych. W Walonii natomiast większość gmin (74% w 2003 r.) wybrała systemy odbioru odpadów komunalnych bazujące na opłatach za ilość odbieranych odpadów. Są to głównie systemy workowe, w części samorządów są stosowane pojemniki wyposażone w mikrochipy służące do monitoringu ilości odbieranych odpadów. Zaledwie niewielka część samorządów lokalnych zorganizowała systemy selektywnego odbierania odpadów biodegradowalnych.15

15 Environmental Dashboard 2005 of the Walloon Region (Belgium). WASTE, Direction Générale des Ressources Naturelles et de l'Environnement. Dokument elektroniczny. http://environnement.wallonie.be/eew/downfile.aspx?dwn=waste.pdf&dir=tbe2005en

29 

2

POLITYKA SPÓJNOŚCI UNII EUROPEJSKIEJ I JEJ ODNIESIENIA DO GOSPODARKI ODPADAMI W POLSCE

Jednym z fundamentalnych celów realizowanych przez Wspólnotę Europejską, wyrażonym w artykule 158 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską jest wzmacnianie spójności gospodarczej i społecznej Wspólnoty poprzez zmniejszanie dysproporcji w poziomach rozwoju różnych regionów oraz zacofania regionów lub wysp najmniej uprzywilejowanych, w tym obszarów wiejskich. Realizacji powyższego celu podporządkowane są polityki wspólnotowe, w szczególności zaś polityka spójności, polityka rolna, polityka rybacka. Będący przedmiotem analizy w niniejszym badaniu okres lat 2000-2007 obejmuje dwa okresy programowania: lata 2000-2006 oraz lata 2007-2013. Analiza i ocena wykorzystania środków unijnych na cele związane z gospodarką odpadami w Polsce wymaga wprowadzenia podziału analizowanego okresu na trzy przedziały czasowe: 1.01.2000 – 1.05.2004, 1.05.2004 – 31.12.2006 oraz lata 2007-2013. Podział ten podyktowany jest różnym statusem Polski w strukturach europejskich i wynikającymi z niego różnicami w zakresie praw i obowiązków. Będący przedmiotem badania okres lat 2000-2007 jest okresem realizacji przez Wspólnotę Europejską Szóstego wspólnotowego programu działań w zakresie środowi­ ska  naturalnego16 nadającego problematyce gospodarowania odpadami szczególną rangę. Zgodnie z art.2 ust. 4 i 5 Programu wynikające z niego cele, priorytety, wytyczne winny być wpisane we wszystkie prowadzone przez Wspólnotę polityki zgodnie z zasadą, iż cele ochrony środowiska powinny być zgodne z celami gospodarczymi i społecznymi i jednocześnie cele gospodarcze i społeczne powinny pozostawać w zgodzie z celami środowiskowymi. W wymiarze polskim postanowienia Programu powinny znaleźć odzwierciedlenie w dokumentach realizujących politykę spójności (Narodowym  Planie  Rozwoju  2004–2006, Narodowych  Strategicznych  Ramach  Odnie­ sienia  2007­2013  oraz budowanych na ich podstawie programach operacyjnych), a także polityce rolnej, rybackiej i innych. Problem należytego wpisania postanowień Szóstego wspólnotowego programu działań w zakresie środowiska naturalnego w realizowaną przez Polskę politykę spójności jest szczególnie istotnym z punktu widzenia podjętego problemu badawczego. Jak już wskazano w Programie przypisano problematyce gospodarowania odpadami szczególne znaczenie, uznając ją za jeden z czterech kluczowych priorytetów działań w obszarze ochrony środowiska. Problem trakDecyzja 1600/2002/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 lipca 2002 r. ustanawiająca szósty wspólnotowy program działań w zakresie środowiska naturalnego.

16

30 

towany jest na równi ze zmianami klimatu, ochroną zdrowia, czy ochroną zasobów naturalnych. Cele i priorytety Programu należy traktować jako jedno z kluczowych kryteriów oceny dokumentów programowych, jak i działań podejmowanych na rzecz realizacji polityki spójności. 2.1. CHARAKTERYSTYKA DZIAŁAŃ W OBSZARZE GOSPODARKI ODPADAMI PROGRAMOWANYCH W PODSTAWACH WSPARCIA WSPÓLNOTY I PROGRAMACH OPERACYJNYCH W LATACH 2004-2006

W Polsce w latach 2004-2006 strategię społeczno-gospodarczą przyczyniającą się do realizacji celów polityki spójności definiował Narodowy Plan Rozwoju 2004­2006. Celem strategicznym NPR było rozwijanie  konkurencyjnej  gospodarki  opartej  na  wie­ dzy i przedsiębiorczości, zdolnej do długofalowego, harmonijnego rozwoju, zapewniają­ cej  wzrost zatrudnienia  oraz  poprawę  spójności  społecznej,  ekonomicznej  i  przestrzen­ nej  z  Unią  Europejską  na  poziomie  regionalnym  i  krajowym.17 W założeniach cel miał być osiągany poprzez realizację pięciu celów cząstkowych, w szczególności zaś: • wspomaganie osiągnięcia i utrzymania w dłuższym okresie wysokiego wzrostu PKB, • zwiększanie poziomu zatrudnienia i wykształcenia, • włączenie Polski w europejskie sieci infrastruktury transportowej i informacyjnej, • intensyfikacja procesu zwiększenia w strukturze gospodarki udziału sektorów o wysokiej wartości dodanej, rozwój technologii społeczeństwa informacyjnego, • wspomaganie udziału w procesach rozwojowych i modernizacyjnych wszystkich regionów i grup społecznych w Polsce.18 Realizacja zarówno celu strategicznego, jak i celów cząstkowych miała współistnieć z zapewnieniem wysokiego poziomu ochrony środowiska. W ramach NPR wyznaczono pięć osi priorytetowych: • oś pierwsza: Wspieranie konkurencyjności przedsiębiorstw, • oś druga: Rozwój zasobów ludzkich i zatrudnienia, • oś trzecia: Tworzenie warunków dla zwiększania poziomu inwestycji, promowanie  zrównoważonego rozwoju i spójności przestrzennej, • oś czwarta: Przekształcenia  strukturalne  w  rolnictwie  i  rybołówstwie,  rozwój ob­ szarów wiejskich, • oś piąta: Wzmocnienie potencjału rozwojowego regionów i przeciwdziałanie mar­ ginalizacji niektórych obszarów.19 Realizacja NPR prowadzona była poprzez Podstawy Wsparcia Wspólnoty i opracowane na ich bazie programy operacyjne oraz równolegle realizowane projekty współfinansowane przez Fundusz Spójności w ramach Strategii wykorzystania Fundu­ Narodowy Plan Rozwoju 2004-2006, Warszawa 2003 (NPR), s. 63. Tamże, s. 64. 19 Tamże, s. 67. 17 18

31 

szu Spójności w latach 2004­2006. Na bazie dokumentów programowych opracowano siedem programów operacyjnych, z czego jeden był programem wielofunduszowym o charakterze regionalnym (Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego), pięć jednofunduszowych, sektorowych programów operacyjnych (SPO Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw, SPO Rozwój Zasobów Ludzkich, SPO Transport, SPO Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora Żywnościowego oraz Rozwój Obszarów Wiejskich, SPO Rybołówstwo i Przetwórstwo Ryb) oraz Program Operacyjny Pomoc Techniczna. Priorytety NPR realizowane były także poprzez inicjatywy wspólnotowe INTERREG i EQUAL. Spośród zdefiniowanych w ramach NPR osi priorytetowych dla problematyki ochrony środowiska istotne były priorytety: • priorytet 1 zdefiniowany jako Wspieranie konkurencyjności przedsiębiorstw, • priorytet 3 zdefiniowany jako Tworzenie warunków dla zwiększania poziomu in­ westycji, promowanie zrównoważonego rozwoju i spójności przestrzennej.20 W ramach pierwszego z priorytetów wsparcie kierowane było na działania zwiększające konkurencyjność gospodarki, wzrost gospodarczy oraz zmiany w strukturze gospodarki. Środki koncentrowane były na małych i średnich przedsiębiorstwach, niemniej z pomocy mogły także korzystać przedsiębiorstwa duże. W ramach priorytetu były finansowane w przedsiębiorstwach działania prowadzące do osiągania standardów UE w zakresie ochrony środowiska. Realizacja priorytetu następowała między innymi poprzez Sektorowy  Program  Operacyjny  Wzrost  Konkurencyjno­ ści Przedsiębiorstw. W ramach Priorytetu 3 Tworzenie warunków dla zwiększania poziomu inwestycji,  promowanie  zrównoważonego  rozwoju  i  spójności  przestrzennej wydzielone zostały część „transport” oraz część „ochrona środowiska”. W części ochrona środowiska wsparcie kierowane było na:

• modernizację i budowę oczyszczalni ścieków oraz sieci wodociągowo-kanalizacyjnych w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców; budowę i rozbudowę kompleksowych systemów zaopatrywania w wodę i uzdatniania wody do picia; modernizację infrastruktury przeciwpowodziowej, • tworzenie zintegrowanych systemów gospodarki odpadami. Realizacja osi priorytetowej prowadzona była na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym. Na poziomie regionalnym i lokalnym komplementarnie do działań prowadzonych na poziomie krajowym projekty były realizowane w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego.   Zintegrowany  Program  Rozwoju  Regionalnego był programem uszczegóławiającym cele NPR w zakresie polityki regionalnej. Uszczegółowienie dotyczyło priorytetów, kierunków wydatkowania i wysokości środków przeznaczonych na realizację

20

Narodowy Plan ..., op.cit., s. 67.

32 

polityki regionalnej. Przedsięwzięcia z zakresu gospodarki odpadami w ramach ZPORR mogły być finansowane w ramach dwóch osi priorytetowych: • priorytet 1: Rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej wzmacnianiu kon­ kurencyjności regionów, • priorytet 3: Rozwój lokalny. Celem priorytetu 1 było zwiększanie atrakcyjności regionów poprzez inwestycje infrastrukturalne. W ramach priorytetu realizowanych było sześć celów cząstkowych, w ramach sześciu różnych działań. Do celów cząstkowych należały: • wzrost znaczenia centrów regionalnych jako miejsca inwestycji i koncentracji działalności gospodarczej, społecznej, turystycznej, sportowej i kulturalnej, • ochrona środowiska i zachowanie zasobów naturalnych, • poprawa powiązań infrastrukturalnych pomiędzy ośrodkami regionalnymi i pozostałymi obszarami województw dla zwiększenia możliwości równomiernego rozwoju gospodarczego, dostępu do zatrudnienia, nauki, kultury i wypoczynku, • uzupełnienie powiązań z krajowym i międzynarodowym układem transportowym, a tym samym zwiększenie zasięgu oddziaływania programów rozbudowy i modernizacji sieci infrastrukturalnych planowanych w ramach innych programów operacyjnych, służących wdrożeniu PWW, • poprawa dostępu mieszkańców do infrastruktury technicznej i społecznej decydującej o możliwościach rozwojowych regionów, • poprawa funkcjonowania transportu publicznego w miastach i aglomeracjach.21 Projekty z zakresu gospodarki odpadami (interwencja 34322) realizowane w ramach priorytetu 1 Rozbudowa  i  modernizacja  infrastruktury  służącej  wzmacnianiu  konkurencyjności  regionów finansowane były w ramach działania 1.2 Infrastruktura  ochrony  środowiska. Celem działania była poprawa jakości środowiska naturalnego i w następstwie polepszanie standardu życia mieszkańców, zwiększanie możliwości inwestycyjnych w sektorze usług (turystyka) i środowiskowo przyjaznego przemysłu.23 Realizacja działania miała przyczyniać się do wdrażania prawodawstwa wspólnotowego. W zakresie prawodawstwa odnoszącego się do gospodarki odpadami realizacja działania miała przyczynić się do implementacji postanowień następujących dyrektyw: • Dyrektywa 75/442/EWG z dnia 15 lipca 1975 r. w sprawie odpadów24 wraz z dyrektywami: Dyrektywą 91/156/EWG z dnia 18 marca 1991 zmieniająca dyrektywę 75/442/EWG w sprawie odpadów25, Dyrektywą 91/692/EWG z dnia 23 grudnia 1991 r. normalizująca i racjonalizująca sprawozdania dotyczące wy-

Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego 2004-2006, s. 447. Zgodnie z Klasyfikacją kategorii interwencji funduszy strukturalnych: interwencja 343 – Utylizacja i zagospodarowanie odpadów komunalnych i przemysłowych (w tym odpadów szpitalnych i niebezpiecznych). 23 Zintegrowany Program ..., op.cit., s. 450. 24 Dz. Urz. WE L 194 z 25.07.1975. 25 Dz. Urz. WE L 078 z 26.03.1991. 21 22

33 

• • • • •

konywania niektórych dyrektyw odnoszących się do środowiska26, Dyrektywą 96/350/EWG z dnia 24 maja 1996 r. dostosowującą załączniki IIA i IIB do dyrektywy Rady 75/442/EWG w sprawie odpadów27, Dyrektywa 1999/31/WE z dnia 26 kwietnia 1999 r. w sprawie składowania odpadów,28 Dyrektywa 89/429/EWG z dnia 21 czerwca 1989 r. w sprawie zmniejszenia zanieczyszczenia powietrza przez istniejące spalarnie odpadów komunalnych,29 Dyrektywa 2000/76/WE z dnia 4 grudnia 2000 r. w sprawie spalania odpadów,30 Dyrektywa 94/62/WE z dnia 20 grudnia 1994 r. w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych,31 Dyrektywa 94/31/WE z dnia 27 czerwca 1994 r. zmieniająca dyrektywę 91/ 689/EWG w sprawie odpadów niebezpiecznych.32

W ramach działania wsparcie uzyskiwały projekty o całkowitym koszcie mieszczącym się w przedziale 1-10 mln euro. Maksymalne dofinansowanie z EFRR wynosiło 75% kosztów kwalifikowanych. Do objęcia wsparciem kwalifikowały się projekty polegające na: • organizowaniu i wdrażaniu systemów selektywnej zbiórki odpadów i recyklingu, • wdrażaniu systemowej gospodarki odpadami komunalnymi (między innymi budowie sortowni, kompostowni, obiektów termicznej, termiczno-chemicznej i mechanicznej utylizacji odpadów, budowie nowych, modernizacji istniejących i rekultywacji nieczynnych składowisk, likwidacji „dzikich” składowisk) • budowie i modernizacji spalarni odpadów niebezpiecznych, • rekultywacji i likwidacji składowisk odpadów niebezpiecznych33. Na realizację priorytetu 1 przeznaczono 59,4% budżetu, co stanowiło 2 462,02 mln euro, w tym wkład Wspólnoty 1 762,57 mln euro. Działanie 1.2 uzyskało wsparcie ogółem w wysokości 441,05 mln euro, w tym środki Wspólnoty stanowiły 308,28 mln euro. Alokację funduszy EFRR na realizację działania 1.2 w układzie województw przedstawia schemat 3.

Dz. Urz. WE L 377 z 31.12.1991. Dz. Urz. WE L 135 z 06.06.1996. 28 Dz. Urz. WE L 182 z 16.07.1999. 29 Dz. Urz. WE L 203 z 15.07.1989. 30 Dz. Urz. WE L 322 z 28.12.2000. 31 Dz. Urz. WE L 365 z 31.12.1994. 32 Dz. Urz. WE L 168 z 02.07.1994. 33 Uzupełnienie Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego 2004-2006, s. 46. 26 27

34 

Schemat 3. Środki funduszy wspólnotowych przeznaczone na realizację priorytetu   1 ZPORR działanie 1.2 w układzie województw Mln euro 50 45 40 35 30 25 20 15 10

Zachodniopomorskie

Wielkopolskie

Warmińsko Mazurskie

Świętokrzyskie

Śląskie

Pomorskie

Podlaskie

Podkarpackie

Opolskie

Mazowieckie

Małopolskie

Łódzkie

Lubelskie

Kujawsko-Pomorskie

Dolnośląskie

0

Lubuskie

5

Źródło: opracowanie własne na podstawie Uzupełnienie Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego 2004-2006, Dz.U. 2007 nr 102 poz.706.

Zgodnie z przyjętymi założeniami w ramach działania zakładano finansowanie 23 projektów z zakresu selektywnej zbiórki odpadów, składowania odpadów i recyklingu oraz projektów gospodarki odpadami komunalnymi. W efekcie zrealizowanych projektów ilość zebranych odpadów miała się zwiększyć o 4%.34 Drugim z priorytetów ZPORR, w ramach którego finansowane mogły być działania z zakresu gospodarki odpadami jest priorytet 3 Rozwój lokalny. Celem działań podejmowanych w ramach priorytetu była aktywizacja społeczna i gospodarcza obszarów zagrożonych marginalizacją. Dla podjętego problemu badawczego w ramach priorytetu istotnymi są działanie 3.1 Obszary wiejskie, działanie 3.2 Obszary podlegają­ ce  restrukturyzacji  oraz działanie 3.4 Mikroprzedsiębiorstwa. Celem działania 3.1 Obszary  wiejskie było przeciwdziałanie marginalizacji społecznej i ekonomicznej obszarów wiejskich i małych miast zamieszkałych maksymalnie przez 20 tys. osób. W ramach działania wsparcie udzielane było publicznym projektom infrastrukturalnym stymulującym lokalną inicjatywę, inwestycje oraz mobilność zawodową.35 Realizowane projekty miały przyczyniać się do zwiększania atrakcyjności gospodarczej i inwe34 35

Uzupełnienie Zintegrowanego Programu ..., op.cit., s. 51. Zintegrowany Program Operacyjny ..., op.cit., s. 473. 35 

stycyjnej obszaru objętego projektem oraz tworzyć warunki dla wzrostu zatrudnienia.36 Kwalifikujące się do wsparcia projekty środowiskowe musiały być ujęte w planach rozwoju lokalnego, spełniać kryterium demograficzne i jednocześnie koszt ich realizacji nie mógł przekraczać 1 mln euro. W ramach działania zakładano realizację 85 projektów z zakresu selektywnej zbiórki odpadów i recyklingu oraz projektów gospodarki odpadami komunalnymi. Do objęcia wsparciem w ramach działania kwalifikowały się projekty, których przedmiotem była: • budowa, modernizacja, rekultywacja lub likwidacja składowisk odpadów (w tym rekultywacja bądź likwidacja składowisk odpadów niebezpiecznych), • budowa lub modernizacja miejsc utylizacji opakowań i nieużytych środków ochrony roślin, • kompleksowe systemy zagospodarowania odpadów na poziomie lokalnym, obejmujące m.in. odbiór posegregowanych odpadów od mieszkańców, odzyskiwanie surowców wtórnych, recykling, kompostowanie odpadów organicznych, likwidację dzikich wysypisk.37 Celem działania 3.2 Obszary podlegające restrukturyzacji – podobnie jak w przypadku działania 3.1 – było przeciwdziałanie marginalizacji społecznej i ekonomicznej obszarów, w tym przypadku podlegających procesom restrukturyzacji. W ramach działania wsparcie udzielane miało być między innymi projektom z zakresu gospodarki odpadami przyczyniającym się do wzrostu recyklingu odpadów, zmniejszaniu ilości odpadów oraz likwidacji „dzikich składowisk odpadów. Podobnie jak w przypadku działania 3.1 wsparcie uzyskiwały projekty których przedmiotem była: • budowa, modernizacja, rekultywacja lub likwidacja składowisk odpadów (w tym rekultywacja bądź likwidacja składowisk odpadów niebezpiecznych), • budowa lub modernizacja miejsc utylizacji opakowań i nieużytych środków ochrony roślin, • kompleksowe systemy zagospodarowania odpadów na poziomie lokalnym, obejmujące m.in. odbiór posegregowanych odpadów od mieszkańców, odzyskiwanie surowców wtórnych, recykling, kompostowanie odpadów organicznych, likwidację dzikich wysypisk.38 Zakładano realizację 85 projektów z zakresu selektywnej zbiórki odpadów i recyklingu oraz projektów gospodarki odpadami komunalnymi. W ramach działania 3.4 Mikroprzedsiębiorstwa wspierane były przedsięwzięcia zwiększające konkurencyjność mikroprzedsiębiorstw poprzez ułatwienie im dostępu do specjalistycznego doradztwa oraz zwiększenie zdolności inwestycyjnej w początkowym okresie funkcjonowania przedsiębiorstw. Wspierane były dwa typy projektów: specjalistyczne usługi doradcze oraz dotacje inwestycyjne dla mikroprzedsiębiorstw.39 Działania z zakresu gospodarki odpadami nie zostały bezpośrednio wpisaUzupełnienie Zintegrowanego Programu …, op.cit. s. 145. Tamże, s. 146. 38 Tamże, s. 155. 39 Tamże, s. 176. 36 37

36 

ne w cel działania, niemniej zakres interwencji dopuszczał finansowanie projektów bezpośrednio związanych z gospodarką odpadami. Na realizację działania 3.1, działania 3.2 i działania 3.4 łącznie przeznaczono 688,86 mln euro, w tym wkład Wspólnoty wynosił 516,65 mln euro. Alokację funduszy EFRR na realizację poszczególnych działań w układzie województw przedstawia schemat 4. Schemat 4. Środki EFRR na realizację priorytetu 3 ZPORR działanie 3.1, działanie 3.2   i działanie 3.4 w układzie województw Mln euro 50

Działanie 3.1

45 40

Działanie 3.2

35

Działanie 3.4

30 25 20 15 10

Zachodniopomorskie

Wielkopolskie

Warmińsko Mazurskie

Świętokrzyskie

Śląskie

Pomorskie

Podlaskie

Podkarpackie

Opolskie

Mazowieckie

Małopolskie

Łódzkie

Lubelskie

Kujawsko-Pomorskie

Dolnośląskie

0

Lubuskie

5

 

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Uzupełnienie  Zintegrowanego  Programu  Operacyj­ nego Rozwoju Regionalnego 2004­2006, Dz.U. 2007 nr 102 poz.706

W przypadku wszystkich trzech działań maksymalne dofinansowanie z EFRR mogło stanowić 75% wydatków kwalifikowanych, maksymalnie 50% wydatków kwalifikowanych w przypadku projektów generujących znaczący zysk netto i maksymalnie 35% wydatków kwalifikowanych w przypadku projektów w odniesieniu do których stosowane są zasady udzielania pomocy publicznej. Poza omówionymi obszarami wsparcia, ramach ZPORR projekty z zakresu gospodarki odpadami potencjalnie mogły być także realizowane w ramach pozostałych osi priorytetowych, co wynika z szerokiego zakresu działań kwalifikujących się do omawianego obszaru badawczego. Przykładem może być działanie 2.6 Regionalne strategie innowacyjne i transfer wiedzy, w ramach którego wsparcie uzyskały dwa projekty związane z szeroko rozumianą problematyką odpadów (patrz załącznik 1). Instrumentem realizującym pierwszy z priorytetów NPR Wspieranie  konkuren­ cyjności  przedsiębiorstw, jak również osie rozwoju i cele cząstkowe określone przez PWW był Sektorowy Program Operacyjny Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw 37 

(SPO WKP). Celem strategicznym programu było zwiększanie konkurencyjności przedsiębiorstw utworzonych w Polsce, działających w warunkach Jednolitego Rynku Europejskiego.40 W ramach Programu realizowane były dwie osie priorytetowe: • priorytet 1 Rozwój przedsiębiorczości i wzrost innowacyjności poprzez wzmocnie­ nie instytucji otoczenia biznesu, • priorytet 2 Bezpośrednie wsparcie przedsiębiorstw. SPO WKP nie przewidywał realizacji przedsięwzięć bezpośrednio ukierunkowanych na osiąganie efektów o charakterze ekologicznym. Przedsięwzięcia proekologiczne były finansowane w ramach wsparcia kierowanego na dostosowania przedsiębiorstw do wymogów prawodawstwa unijnego. Uzyskiwane w wyniku realizacji Programu efekty środowiskowe należy traktować jako efekty drugoplanowe. W obszarze ochrony środowiska w ramach SPO WKP zaprogramowano wsparcie dla: • inwestycji mających na celu dostosowanie przedsiębiorstw do wymogów wynikających z wybranych dyrektyw środowiskowych, • inwestycji zwiększających konkurencyjność i jednocześnie zmniejszających presję wywieraną przez przedsiębiorstwa na środowisko, • działań w zakresie projektowania i wdrażania certyfikatów zarządzania środowiskowego, • działań polegających na doradztwie technologicznym i produktowym dla MSP.41 Przedsięwzięcia o charakterze środowiskowym uzyskiwały wsparcie w ramach priorytetu 2 SPO WKP Bezpośrednie  wsparcie  przedsiębiorstw. Potencjalnie wsparcie mogło być udzielane na szeroko rozumiane działania z zakresu odpadów także w ramach priorytetu 1 (w ramach priorytetu 1 wsparcie udzielone zostało na realizację jednego projektu – patrz załącznik 1). Celem głównym priorytetu 2 było zwiększanie  konkurencyjności  przedsiębiorstw  poprzez  wsparcie  inwestycji  poprawiających  ich  po­ ziom technologiczny i organizacyjny, jak również inwestycji w zakresie bezpieczeństwa  i higieny pracy, zwane dalej „BHP” i ochrony środowiska oraz dostarczanie wysokiej ja­ kości  usług  doradczych.42 Cel główny realizowany był poprzez cele cząstkowe zdefiniowane jako: • zwiększanie nakładów inwestycyjnych w przedsiębiorstwach, • poprawa konkurencyjności przedsiębiorstw poprzez inwestycje w wiedzę, • tworzenie nowych miejsc pracy, • podnoszenie poziomu innowacyjności przedsiębiorstw, • dostosowywanie przedsiębiorstw do wymogów prawodawstwa unijnego.43

Sektorowy Program Operacyjny Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw lata 2004-2006, s. 49. Tamże, Załącznik do rozporządzenia , s. 116. 42 Uzupełnienie Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw, lata 2004-2006, s. 75. 43 Tamże, s. 75. 40 41

38 

W ramach osi priorytetowej 2 Bezpośrednie wsparcie przedsiębiorstw realizowano cztery działania: • działanie 2.1: Wzrost konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw poprzez  doradztwo, • działanie 2.2: Wsparcie konkurencyjności produktowej i technologicznej przedsię­ biorstw, • działanie 2.3: Wzrost konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw poprzez  inwestycje, • działanie 2.4: Wsparcie  dla  przedsięwzięć  w  zakresie  dostosowania  przedsię­ biorstw do wymogów ochrony środowiska.44 Przedsięwzięcia z zakresu gospodarki odpadami wpisywały się w zakres wsparcia określony dla wszystkich wymienionych działań. Działaniem o znaczeniu nadrzędnym w zakresie gospodarki odpadami było działanie 2.4. Wsparcie dla przedsięwzięć w  zakresie dostosowania przedsiębiorstw do wymogów ochrony środowiska poddziałanie 2.4.4 Wsparcie  dla  przedsiębiorstw  w  zakresie  gospodarki  odpadami  przemysłowymi  i  niebezpiecznymi. W ramach działania 2.4 została zrealizowana dominująca część projektów z zakresu gospodarki odpadami finansowanych w ramach SPO WKP. Celem poddziałania 2.4.4 było wspieranie działań inwestycyjnych służących zapewnieniu pro­ wadzenia  przez  przedsiębiorstwa  bezpiecznej  gospodarki  odpadami  przemysłowymi  wytwarzanymi w danych przedsiębiorstwach, ze szczególnym uwzględnieniem odpadów  niebezpiecznych,  których  powstawaniu  nie  można  zapobiec  poprzez  zmiany  technolo­ giczne.45 Realizacja poddziałania miała przyczyniać się do wdrożenia następujących dyrektyw odpadowych: dyrektywy nr 442/1975/EWG z dnia 15 lipca 1975 r. w sprawie odpadów, dyrektywy nr 689/1991/EWG z dnia 12 grudnia 1991 r. w sprawie odpadów niebezpiecznych, dyrektywy nr 62/1994/WE z dnia 20 grudnia 1994 w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych, dyrektywy nr 67/1994/WE z dnia 16 grudnia 1994 r. w sprawie spalania odpadów niebezpiecznych, dyrektywy nr 59/1996/WE z dnia 16 września 1996 r. w sprawie unieszkodliwiania polichlorowanych bifenyli i polichlorowanych trifenyli (PCB/PCT) oraz dyrektywy nr 76/2000/WE z dnia 4 grudnia 2000 r. w sprawie spalania odpadów. W ramach poddziałania wspierane były inwestycje w przedsiębiorstwach polegające na: • budowie, rozbudowie lub modernizacji instalacji do odzysku lub unieszkodliwiania odpadów przemysłowych, ze szczególnym uwzględnieniem obiektów, które mogą pełnić funkcje usługowe, zgodnie z krajowym, wojewódzkimi, powiatowymi i gminnymi planami gospodarki odpadami, dla położonych w pobliżu jednostek gospodarczych, które nie mogą uniknąć wytwarzania odpadów, • budowie, rozbudowie i modernizacji instalacji i urządzeń do odzysku, a w szczególności recyklingu lub unieszkodliwiania odpadów opakowaniowych i poużytkowych, w tym po substancjach niebezpiecznych, wytwarzanych w danym przedsiębiorstwie lub grupie przedsiębiorstw, 44 45

Uzupełnienie Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost ..., op.cit. Tamże, s. 98. 39 

• budowie, rozbudowie lub modernizacji instalacji do przekształcania odpadów w celu ułatwienia ich magazynowania i transportu oraz przygotowania do odzysku lub unieszkodliwiania, • budowie, rozbudowie lub modernizacji instalacji do zbierania lub tymczasowego magazynowania odpadów, w szczególności odpadów niebezpiecznych, • budowie i modernizacji instalacji i urządzeń mających na celu ograniczenie ilości wytwarzanych odpadów oraz urządzeń zapewniających właściwe ewidencjonowanie odpadów.46 Wsparcie udzielane było w ramach kategorii interwencji 152 i 162.47 Na realizację działania 2.4. przeznaczono ogółem 489,99 mln euro, z czego środki publiczne stanowiły 197,28 mln euro i środki prywatne 292,7 mln euro. Wkład EFRR wnosił 147,96 mln euro. Współfinansowanie krajowe publiczne w wysokości 49,32 mln euro pochodziło ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.48 Wkład EFRR stanowił do 35% całkowitych kosztów kwalifikowanych poszczególnych projektów. Beneficjentami pomocy były MSP oraz duże przedsiębiorstwa. Jak już wskazano w latach 2004-2006 równolegle z programami operacyjnymi wsparcie udzielane było ze środków Funduszu Spójności. Zgodnie z priorytetami zdefiniowanymi w Strategii wykorzystania Funduszu Spójności49 wsparcie Funduszu skoncentrowane zostało na rozwoju infrastruktury transportowej oraz infrastruktury ochrony środowiska. Celem głównym działań podejmowanych w obszarze ochrony środowiska w latach 2004–2006 było zmniejszanie dystansu dzielącego Polskę od krajów „starej” UE. Dążąc do realizacji powyższego celu Strategia wykorzystania Fun­ duszu  Spójności określała cztery osie priorytetowe, na których skoncentrowano wsparcie: • oś priorytetowa 1: Poprawa  jakości  wód  powierzchniowych,  polepszenie  jakości  i dystrybucji wody przeznaczonej do spożycia, • oś priorytetowa 2: Racjonalizacja gospodarki odpadami i ochrona powierzchni ziemi, • oś priorytetowa 3: Poprawa jakości powietrza, • oś priorytetowa 4: Poprawa bezpieczeństwa przeciwpowodziowego.50 Znaczenie, jakie nadano poszczególnym osiom priorytetowym znalazło swoje odzwierciedlenie w podziale budżetu części „ochrona środowiska”. W ujęciu graficznym podział środków w układzie osi priorytetowych przedstawia schemat 5.

Uzupełnienie Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost …, op.cit., s. 99. Kategoria 152 – Wsparcie dla dużych przedsiębiorstw: Technologie przyjazne środowisku, czyste i oszczędne technologie energetyczne; kategoria 162 – Pomoc dla MŚP oraz dla rzemiosła: Technologie przyjazne środowisku, czyste i oszczędne technologie energetyczne. 48 Uzupełnienie Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost …, op.cit., s. 143. 49 Polska – Narodowy Plan Rozwoju na lata 2004­2006. Strategia wykorzystania Funduszu Spój­ ności, MGPiPS, Warszawa grudzień 2003. 50 Tamże, s. 66. 46 47

40 

Schemat 5. Podział budżetu Funduszu Spójności w części ochrona środowiska według priorytetów   (w cenach bieżących XII 2003) Zapewnienie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego

73,8

203,8

Poprawa jakości powietrza

Racjonalizacja gospodarki odpadami i ochrona powierzchni ziemi

582,1

Poprawa jakości wód powierzchniowych oraz polepszenie jakości i dystrybucji wody przeznaczonej do spożycia

2125

0

500

1000

1500

2000

2500 mln euro

Źródło: opracowanie własne na podstawie Strategii wykorzystania Funduszu Spójności, op.cit.

Pomimo, iż problematyka gospodarowania odpadami została uznana za jedną z osi priorytetowych, na jej realizację zaprogramowano jedynie 13% budżetu części przeznaczonej na ochronę środowiska, tj. 582,1 mln euro, w tym ze środków Funduszu Spójności 408,2 mln euro.51 W ramach osi priorytetowej Racjonalizacja  gospodarki  odpadami  i  ochrona  po­ wierzchni ziemi przewidywano wspieranie następujących kategorii działań: • budowę, rozbudowę lub modernizację składowisk odpadów komunalnych oraz tworzenie systemów recyklingu i unieszkodliwiania odpadów komunalnych (sortownie, kompostownie itp.), • tworzenie systemów zbiórki i unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych (w tym spalarnie), • tworzenie systemów zagospodarowania osadów ściekowych (w tym spalarnie), • rekultywację terenów zdegradowanych przez przemysł i inne szkodliwe oddziaływania.52 Przedsięwzięcia kwalifikowano do objęcia wsparciem Funduszu Spójności według trzech grup kryteriów: kryteriów podstawowych, kryteriów osiągnięcia standardów UE oraz kryteriów stanu przygotowania przedsięwzięcia.53 Do kryteriów podstawowych stosowanych wobec wszystkich projektów ubiegających się o wsparcie z Funduszu Spójności należały: kryterium zgodności z celami polityki ekologicznej UE, kryterium zgodności z zasadami polityki ekologicznej UE, kryterium kontynuacji proPolska – Narodowy Plan ..., op.cit., s. 13. Tamże, s. 66. 53 Tamże, s. 68-69. 51 52

41 

gramu ISPA, kryterium wspierania w pierwszej kolejności jednostek samorządu terytorialnego, przedsiębiorstw komunalnych i podmiotów publicznych, kryterium osiągnięcia przez przedsięwzięcie/grupę przedsięwzięć kosztorysowej wartości progowej 10 mln euro, kryterium przyczyniania się do redukcji zanieczyszczeń oddziałujących na znaczną liczbę ludzi przy najniższych kosztach tej redukcji, kryterium przyczyniania się w największym stopniu do osiągania gospodarczej i społecznej spójności Polski z UE, kryterium oddziaływania transgranicznego. W ramach kryteriów stanu przygotowania przedsięwzięcia analizowano czy przedsięwzięcie przewidziane do finansowania w ramach Funduszu Spójności jest przed przetargiem, czy istnieje wstępne studium wykonalności (typu pre-feasibility) lub jest przygotowywane, czy została przeprowadzona ocena oddziaływania na środowisko. Zgodnie z kryterium osiągnięcia standardów UE, w obszarze gospodarki odpadami preferowane były: • inwestycje w największych aglomeracjach, zgodnie z istniejącymi w nich programami zagospodarowania odpadów, • inwestycje na terenach, gdzie istniejące składowiska odpadów stwarzają zagrożenia dla wód podziemnych; • inwestycje na terenach, gdzie wyczerpywała się pojemność składowisk. Dodatkowo w przypadku projektowanych i modernizowanych składowisk brano pod uwagę odległość składowiska od miasta zgodnie z zasadą redukowania odległości niezbędnej dla transportowania odpadów. Pierwszeństwo w finansowaniu przyznano w pierwszej kolejności systemom gospodarki odpadami w aglomeracjach powyżej 200 000 mieszkańców oraz systemom w innych rejonach powyżej 200 000 użytkowników, w drugiej kolejności systemom gospodarki odpadami w aglomeracjach i rejonach od 150 000 do 200 000 mieszkańców, w trzeciej kolejności systemom gospodarki odpadami w aglomeracjach i rejonach do 150 000 mieszkańców. Poza wskazanymi działaniami realizowanymi w ramach programów operacyjnych oraz Strategii Wykorzystania Funduszu Spójności działania z zakresu gospodarki odpadami były realizowane w ramach inicjatywy  wspólnotowej  INTERREG  III. W ramach inicjatywy realizowane były trzy komponenty: w zakresie współpracy przygranicznej – INTERREG III A, w zakresie współpracy transnarodowej – INTERREG III B oraz współpracy międzyregionalnej – INTERREG III C. Na realizację komponentu A skierowano 80% środków finansowych przeznaczonych na realizację inicjatywy INTERREG w Polsce, na komponent B – 14% środków i komponent C – 6% środków. W ramach inicjatywy INTERREG będąca przedmiotem badania problematyka gospodarowania odpadami w sposób bezpośredni podejmowana była w ramach większości programów INTERREG IIIA oraz w ramach programu INTERREG III B CADSES Neighbourhood Programme (2000-2006).

42 

Celem głównym komponentu INTERREG III A było wspieranie pomiędzy sąsiadującymi ze sobą krajami rozwoju ośrodków gospodarczych i społecznych za pomocą wspólnych strategii na rzecz zrównoważonego rozwoju terytorialnego.54 Cel ten realizowano poprzez promowanie rozwoju obszarów miejskich, wiejskich i obszarów przybrzeżnych, zachęcanie do przedsiębiorczości i rozwoju małych przedsiębiorstw (łącznie z działającymi w sektorze turystycznym) oraz lokalnych inicjatyw tworzenia miejsc pracy, promowanie integracji rynku pracy oraz integracji społecznej, współużytkowanie zasobów ludzkich i zaplecza technicznego dla celów badawczych, rozwoju technologicznego, oświaty, kultury, komunikacji i zdrowia w celu zwiększenia produktywności oraz pomocy w tworzeniu zrównoważonych miejsc pracy, zachęcanie do ochrony środowiska (lokalnie i globalnie), zwiększania efektywności energetycznej oraz promocji odnawialnych źródeł energii, rozwijanie transportu (zwłaszcza środków wdrażania bardziej przyjaznych dla środowiska form transportu), sieci i usług informatycznych oraz komunikacyjnych, a także systemów wodnych i energetycznych, wspieranie rozwoju współpracy w sferach prawnych i administracyjnych w celu promocji rozwoju gospodarczego i spójności społecznej, podnoszenie potencjału obywatelskiej i instytucjonalnej współpracy przygranicznej w celu promocji rozwoju gospodarczego i spójności społecznej.55 Na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej w ramach komponentu A zrealizowano siedem programów, w tym pięć o charakterze dwustronnym oraz dwa trójstronne: Program Polska – Brandenburgia, Program Regionalny niemiecko-polskiego obszaru granicznego na terenie Krajów Związkowych Meklemburgia – Pomorze Przednie/ Brandenburgia i Polski (Województwo Zachodniopomorskie), Program Inicjatywy Wspólnotowej INTERREG III A 2000-2006 Wolny Kraj Związkowy Saksonia – Rzeczpospolita Polska (województwo dolnośląskie), Program sąsiedztwa Polska – Białoruś – Ukraina INTERREG IIIA/TACIS 2004-2006, Program Inicjatywy Wspólnotowej INTERREG III A Republika Czeska – Polska, Program Sąsiedztwa Litwa – Polska – Obwód Kaliningradzki Federacji Rosyjskiej, Program INTERREG III A Polska – Republika Słowacka. W ujęciu przestrzennym zakres realizacji inicjatywy wspólnotowej INTERREG III A w Polsce przedstawia mapa 1. W ramach komponentu INTERREG III A problematyka gospodarowania odpadami została podjęta w większości programów, z wyjątkiem Programu Sąsiedztwa Polska – Białoruś – Ukraina oraz Programu Regionalnego niemiecko-polskiego obszaru granicznego na terenie Krajów Związkowych Meklemburgia – Pomorze Przednie/ Brandenburgia i Polski (Województwo Zachodniopomorskie). Syntetyczne ujęcie działań z zakresu gospodarki odpadami realizowanych w ramach programów inicjatywy wspólnotowej INTERREG III A zawiera tabela 3.

54 Komunikat Komisji do Państw Członkowskich z dnia 2 września 2004 r. ustanawiający wytyczne dla inicjatywy wspólnotowej w dziedzinie współpracy transeuropejskiej, która ma zachęcać do harmonijnego i zrównoważonego rozwoju obszaru Europy Interreg III, (2004/C 226/02). 55 2004/C 226/02.

43 

Mapa 1. Programy INTERREG III A w Polsce

Źródło: www.interreg.gov.pl

44 

Tabela 3. Syntetyczna analiza działań w obszarze gospodarki odpadami projektowanych w programach inicjatywy wspólnotowej INTERREG III A Program   inicjatywy   INTERREG III A 

Nazwa/ numer   priorytetu i działania 

Polska – Priorytet 3: Środowisko  Brandenburgia naturalne Działanie 3.1: Ochrona  środowiska naturalnego  (powietrze, woda, gleba)

Polska – Saksonia

Priorytet C: Środowisko Działanie C 1-1: Odpady

Zakres działań podejmowanych w obszarze gospodarki odpadami 

Wśród celów i kwalifikowanych działań Program nie wymienia bezpośrednio działań z zakresu gospodarki odpadami. Działania te mogły być realizowane w ramach celu „poprawa sytuacji środowiska w regionie przygranicznym”. Wśród wskaźników produktu określonych dla działania zamieszczony został wskaźnik współpraca regionalna w zakresie gospodarki odpadami. Działania realizowane były w ramach kategorii interwencji 34 – infrastruktura ochrony środowiska. Na terytorium Wolnego Kraju Związkowego Saksonia przewidywano do realizacji działania w zakresie zmniejszenia ilości odpadów komunalnych, wykorzystania i likwidacji odpadów oraz poprawy efektywności ekonomicznej gospodarki odpadami komunalnymi, działania koncepcyjne, działania na rzecz unikania powstawania i wykorzystania odpadów w gospodarce komercyjnej, kooperację i wymiana informacji i doświadczeń. W Polsce, na terytorium województwa dolnośląskiego zakładano działania polegające na unieszkodliwianiu, utylizacji oraz redukcji i zagospodarowywaniu odpadów komunalnych, sporządzaniu koncepcji, analiz, badań w zakresie gospodarki odpadami przez osoby trzecie, wspieraniu tworzenia celowych związków komunalnych w celu prowadzenia wspólnej, spójnej gospodarki odpadami, działania mające na celu rekultywację i likwidację dzikich wysypisk oraz działania dotyczące redukcji odpadów przemysłowych i wzrostu gospodarczego ich wykorzystania. Działania realizowane były w ramach kategorii interwencji 343 – Unieszkodliwienie, utylizacja i zagospodarowanie odpadów komunalnych i przemysłowych.

Nakłady finansowe  na realizację działań 

9,98 mln euro, w tym 7,47 mln euro ze środków EFRR, 2,29 mln euro – krajowy wkład publiczny

14,92 mln euro, w tym 11,19 mln euro – udział EFRR 3,73 mln euro – krajowe środki publiczne

45 

Program   inicjatywy   INTERREG III A 

Polska – Słowacja

Nazwa/ numer   priorytetu i działania 

Zakres działań podejmowanych w obszarze gospodarki odpadami 

Priorytet 1: Rozwój   infrastruktury Działanie 1.2: Infrastruk­ tura ochrony środowiska

Jednym z celów działania była poprawa systemu gospodarowania odpadami. Wśród przewidywanych do realizacji przedsięwzięć znajdowały się przedsięwzięcia polegające na tworzeniu systemów recyklingu i utylizacji śmieci. Działania realizowane w ramach kategorii interwencji 343 – Unieszkodliwienie, utylizacja i zagospodarowanie odpadów komunalnych i przemysłowych. Wśród celów szczegółowych działania 1.2 wskazano poprawę gospodarki odPolska – Priorytet 1: Dalszy roz­ Czechy wój i modernizacja infra­ padami na obszarze przygranicznym. Na liście działań dopuszczalnych zastruktury dla zwiększenia  mieszczono wspólne działania mające na celu eliminację i utylizację odpadów konkurencyjności obszaru  (np. budowa i modernizacja wysypisk śmieci). Działania realizowane w ramach kategorii interwencji 343 – unieszkodliwienie, utylizacja i zagospodapogranicza Działanie 1.2: Infrastruk­ rowanie odpadów komunalnych i przemysłowych. tura ochrony środowiska  i ochrony przeciwpowo­ dziowej Polska – Litwa Priorytet 1: Wzrost kon­ Wśród zadań kwalifikujących się do wsparcia w ramach działania zaliczono – Federacja kurencyjności i produk­ budowę/modernizację wspólnych systemów odbioru odpadów i recyklingu, Rosyjska tywności obszaru współ­ składowisk odpadów. Działania realizowane w ramach kategorii interwencji pracy poprzez moderni­ 34 – infrastruktura ochrony środowiska. zację i rozbudowę infra­ struktury transgranicz­ nej, ochronę granic oraz  współpracę gospodarczą  i naukowo­techniczną Działanie 1.3: Ochrona  środowiska, wzrost efek­ tywności wykorzystania  energii, promowanie od­ nawialnych źródeł energii Źródło: opracowanie własne na podstawie programów działań w ramach inicjatywy wspólnotowej INTERREG III A.

46 

Nakłady finansowe  na realizację działań 

6,66 mln euro, w tym 5 mln euro – środki EFRR 1,67 mln euro – krajowe środki publiczne. 6,3 mln euro, w tym 4,72 mln euro – środki EFRR 1,57 mln euro – krajowe środki publiczne

6,08 mln euro, w tym 4,56 mln euro – środki EFRR 1,52 mln euro – krajowe środki publiczne

Pomimo, iż problematyka gospodarowania odpadami została podjęta w większości programów regionalnych inicjatywy wspólnotowej INTERREG III A, programy te mają marginalne znaczenie dla realizacji celów wynikających zarówno z Szóstego  wspólnotowego  programu  działań  w  zakresie  środowiska  naturalnego, jak i szeroko rozumianych dyrektyw odpadowych. Ograniczone znaczenie bezpośrednio wynika z poziomu środków finansowych, jakie zostały zaprogramowane na realizację zadań. Jak już wskazano, działania z zakresu gospodarki odpadami mogły uzyskiwać wsparcie w ramach programu INTERREG III B CADSES Neighbourhood Programme (2000-2006). Celem realizowanymi w ramach Programu były wzrost integracji przestrzennej, wzrost konkurencyjności, wydajności oraz wzrost gospodarczy, wzrost spójności gospodarczej i społecznej, ochrona dziedzictwa przyrodniczego, kulturowego, ochrona środowiska, promowanie równości szans56. W ramach Programu realizowano cztery osie priorytetowe: • Wspieranie rozwoju przestrzennego oraz działań podejmowanych na rzecz osiągnięcia społeczno-ekonomicznej spójności, • Efektywne i zrównoważone systemy transportowe oraz dostęp do społeczeństwa informacyjnego, • Promocja i zarządzanie krajobrazem, dziedzictwem naturalnym i kulturowym, • Ochrona środowiska, gospodarowanie zasobami i przeciwdziałanie ryzyku.57 Dla podjętego problemu badawczego istotna jest oś priorytetowa 4 Ochrona śro­ dowiska, gospodarowanie zasobami i przeciwdziałanie  ryzyku działanie 4.1 Promowa­ nie ochrony środowiska i zarządzanie zasobami. W ramach tego działania realizowane były trzy cele ogólne oraz sześć celów szczegółowych. Celami ogólnymi były: • rozwój współpracy międzynarodowej w celu utrzymania i poprawy jakości środowiska naturalnego (eliminacja największych źródeł zanieczyszczenia środowiska, rekultywacja obszarów zdegradowanych), • doskonalenie i rozwój metod zarządzania środowiskiem, • wdrażanie obowiązujących polityk i norm ochrony środowiska.58 Wśród szerokiego zakresu problemów podejmowanych w ramach działania 4.1. mogły być także realizowane przedsięwzięcia z zakresu gospodarki odpadami. Działanie przewidywało udzielanie wsparcia w ramach kategorii interwencji 343 – unieszkodliwienie, utylizacja i zagospodarowanie odpadów komunalnych i przemysłowych.

INTERREG III B CADSES Neighbourhood Programme (2000-2006), s. 33. Tamże, s. 44. 58 Tamże, Programme Complement, s. 57-60. 56 57

47 

2.2. CHARAKTERYSTYKA DZIAŁAŃ W OBSZARZE GOSPODARKI ODPADAMI PROGRAMOWANYCH W NARODOWEJ STRATEGII SPÓJNOŚCI I PROGRAMACH OPERACYJNYCH NA LATA 2007-2013

W latach 2007–2013 prowadzona przez Wspólnotę polityka spójności realizuje trzy cele: Konwergencja, Regionalna  konkurencyjność  i  zatrudnienie oraz Europejska  współpraca  terytorialna. Cel Konwergencja ukierunkowany został na przyspieszenie konwergencji najsłabiej rozwiniętych państw członkowskich i regionów poprzez poprawę warunków wzrostu i zatrudnienia dzięki zwiększaniu ilości i poprawie jakości inwestycji w kapitał rzeczowy i ludzki, rozwojowi innowacyjności i społeczeństwa opartego na wiedzy, zdolnościom adaptacyjnym do zmian gospodarczych i społecznych, ochronie i poprawie jakości środowiska naturalnego oraz zwiększaniu wydajności administracji. Cel Regionalna  konkurencyjność  i  zatrudnienie obejmuje działania Wspólnoty polegające na zwiększaniu konkurencyjności i atrakcyjności regionów, zwiększaniu zatrudnienia poprzez przewidywanie zmian gospodarczych i społecznych, w tym związanych z liberalizacją handlu, poprzez zwiększenie i poprawę jakości inwestycji w kapitał ludzki, innowacyjność i promowanie społeczeństwa opartego na wiedzy, przedsiębiorczość, ochronę i poprawę jakości środowiska naturalnego oraz poprawę dostępności, zdolności adaptacyjnych pracowników i podmiotów gospodarczych, jak również rozwój rynków pracy sprzyjających integracji społecznej. Cel Euro­ pejska  współpraca  terytorialna służy umacnianiu współpracy transgranicznej, transnarodowej oraz międzyregionalnej. Zgodnie z przyjętymi zasadami kwalifikowalności geograficznej, do objęcia wsparciem w ramach celu 1 kwalifikują się regiony poziomu NUTS 2, w których PKB per  capita mierzony parytetem siły nabywczej i obliczony na podstawie danych Wspólnoty za okres 2000-2002, wynosi mniej niż 75% średniego PKB we Wspólnocie w składzie 25 państw członkowskich. Ponadto niektóre z regionów w ramach celu Konwergencja mogą korzystać ze wsparcia przejściowego.59 Regionami kwalifikującymi się do objęcia wsparciem w ramach celu Regionalna konkurencyjność i zatrudnie­ nie są regiony niespełniające kryterium kwalifikowalności do celu Konwergencja oraz kryteriów wsparcia przejściowego w jego ramach. W ramach celu Europejska  współ­ praca terytorialna współpraca podejmowana jest w wymiarze transgranicznym, transnarodowym oraz międzyregionalnym. Dla każdego z powyższych wymiarów wyznaczone zostały odrębne zasady kwalifikowalności. Do objęcia pomocą w ramach współpracy transgranicznej kwalifikują się regiony NUTS 3 położone wzdłuż wszystkich granic wewnętrznych Wspólnoty, niektórych granic zewnętrznych oraz wszystkie regiony Wspólnoty poziomu NUTS 3 położone wzdłuż granic morskich. Do finansoRozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1260/1999, art. 5 i art. 8.

59

48 

wania w ramach współpracy transnarodowej kwalifikuje Komisja Europejska. Ze wsparcia finansowego udzielanego w ramach pomocy międzyregionalnej mogą korzystać wszystkie regiony Wspólnoty. Polska w okresie 2007-2013 kwalifikuje się do otrzymywania wsparcia w ramach celu Konwergencja. Pomoc udzielana w ramach celu może być udzielana ze środków funduszy strukturalnych, jak również Funduszu Spójności. Jednocześnie Polska może korzystać ze wsparcia w ramach współpracy międzyregionalnej celu Europejska  współpraca  terytorialna, jak również poszczególne regiony kwalifikują się do wsparcia w ramach współpracy transgranicznej i współpracy transnarodowej. Realizowaną politykę spójności Wspólnoty uzupełniają Wspólna Polityka Rolna oraz Wspólna Polityka Rybacka. Dokumentem programowym stanowiącym podstawę realizowanej polityki spójności w latach 2007-2013 w Polsce jest dokument noszący nazwę Narodowe  Strate­ giczne  Ramy  Odniesienia  2007­2013  wspierające  wzrost  gospodarczy  i  zatrudnienie.  Narodowa  Strategia  Spójności  (NSS). Celem strategicznym NSS jest tworzenie  warun­ ków dla wzrostu konkurencyjności opartej na wiedzy i przedsiębiorczości zapewniającej  wzrost  zatrudnienia  oraz  wzrost  poziomu  spójności  społecznej,  gospodarczej  i  prze­ strzennej. Efektem tak zdefiniowanego celu powinien być wzrost poziomu życia mieszkańców Polski i osiągnięcie spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej.60 Cel strategiczny NSS podlega dezagregacji na cele horyzontalne, którymi są: 1. Poprawa jakości funkcjonowania instytucji publicznych oraz rozbudowa mechanizmów partnerstwa, 2. Poprawa jakości kapitału ludzkiego i zwiększenie spójności społecznej, 3. Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i społecznej mającej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski, 4. Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw, w tym szczególnie sektora wytwórczego o wysokiej wartości dodanej oraz rozwój sektora usług, 5. Wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej, 6. Wyrównywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich. W wymiarze operacyjnym realizacja celu strategicznego, jak i celów horyzontalnych NSS ma następować poprzez programy operacyjne. Strukturę programów operacyjnych na lata 2007-2013 przedstawia schemat 6. Problematyka ochrony środowiska została wpisana w trzeci cel horyzontalny NSS zdefiniowany jako budowa  i  modernizacja  infrastruktury  technicznej  i  społecznej  mającej  podstawowe  znaczenie  dla  wzrostu  konkurencyjności  Polski. W rozwinięciu celu w podpunkcie trzecim Zapewnienie  i  rozwój  infrastruktury  ochrony  środowiska infrastruktura ochrony środowiska oraz bezpieczeństwo ekologiczne uznane zostały za czynniki kluczowe dla funkcjonowania i rozwoju polskiej gospodarki. Polska. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013 wspierające wzrost gospodarczy i zatrudnienie. Narodowa Strategia Spójności (NSS), s. 40.

60

49 

Schemat 6. Programy operacyjne realizujące Narodową Strategię Spójności 2007­2013

Źródło: opracowanie własne.

50 

Dogłębna analiza NSS wskazuje na instrumentalne traktowanie problematyki ochrony środowiska i towarzyszący mu brak zrozumienia dla istoty działalności proekologicznej. Potwierdzeniem powyższej tezy może być brak wpisania problematyki ekologicznej w cel nadrzędny NSS i jednoczesne konsekwentne odrzucenie zarzutów ekspertów i ich żądania dokonania takiego wpisu. Podejście to istotnie różni się od podejścia prezentowanego w Narodowym Planie Rozwoju, gdzie zaraz po zdefiniowaniu celu strategicznego stwierdza się: wykonując powyższy cel Polska będzie dążyć do  zapewnienia wysokiego poziomu ochrony środowiska (…).61 W NSS przeplatają się dwa podejścia do zagadnień ochrony środowiska. W podejściu pierwszym realizacja celów ekologicznych zdaniem autorów NSS powinna stanowić efekt uboczny osiągany przy okazji realizacji celu strategicznego NSS i celów horyzontalnych. Potwierdzają to stwierdzając, że Cel strategiczny został sformułowany tak, aby odpowiadać na najważ­ niejsze  wyzwania  dla  Polski,  natomiast  jego  realizacja  bezpośrednio  przyczyni  się  do  poprawy  jakości  środowiska.62 W podejściu drugim działania proekologiczne traktowane są jako narzędzie polityki gospodarczej. Podejście takie zaprezentowane zostało w opisie celu trzeciego, gdzie stwierdza się rozwój  i  modernizacja  infrastruktury  ochrony  środowiska  stymuluje  innowacyjność  i  tworzenie  nowych  miejsc  pracy,  (…)  przyczynia  się  do  stabilnego  wzrostu  gospodarczego. Analizując powyższą deklarację w szerszym kontekście można twierdzić, iż ochrona środowiska traktowana jest jako narzędzie pobudzania wzrostu gospodarczego, czy przeciwdziałania kryzysom gospodarczym. Potwierdzeniem sformułowanego już zarzutu braku zrozumienia istoty problematyki ochrony środowiska jest także sposób doboru wskaźników środowiskowych realizacji NSS. Wskaźnikiem środowiskowym realizacji celu strategicznego jest wskaźnik energochłonności finalnej PKB. Miarą realizacji celów horyzontalnych jest zaś wskaźnik ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków oraz wskaźnik udział energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych w zużyciu energii elektrycznej. Doświadczenie eksperckie autorów niniejszego opracowania pozwala kwestionować poprawność doboru wskaźników z co najmniej dwóch powodów: • dokonując wyboru wskaźników zawężono problemy ochrony środowiska w Polsce do problemów z kanalizacją, problemów energochłonności gospodarki i wytwarzania energii elektrycznej, pomijając szereg równie istotnych problemów, w tym także będący przedmiotem niniejszego opracowania problem gospodarowania odpadami, • wskaźniki są wątpliwe merytorycznie; celem działań proekologicznych w zakresie ochrony wód powinna być poprawa jakości wód, nie zaś budowa oczyszczalni ścieków; energia ze źródeł odnawialnych nie jest pozbawiona negatywnego oddziaływania na środowisko, które w wielu przypadkach jest tak silne, iż określone źródło energii odnawialnej może być uznane przez ekspertów za nieekologiczne.

61 62

Polska – Narodowy Plan ..., op.cit., s. 63. Polska. Narodowe Strategiczne Ramy ..., op.cit., s. 40. 51 

Będąca przedmiotem niniejszego badania problematyka gospodarowania odpadami w NSS traktowana jest marginalnie i sprowadzona do stwierdzenia: wspierać  należy również działania mające na celu zmniejszenie  udziału składowanych odpadów  komunalnych i rekultywację terenów zdegradowanych, które jednocześnie przyczyniają  się do wdrożenia prawa unijnego63. W przedstawionym podejściu NSS ogranicza problem gospodarowania odpadami do przedsięwzięć „końca rury”, pomijając działania zintegrowane („początku rury”), które z ekologicznego punktu widzenia są bardziej pożądane. NSS pozostaje w rozbieżności z dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/12/WE z dnia 5 kwietnia 2006 r. w sprawie odpadów, która to w artykule 3 zobowiązuje Państwa Członkowskie do prowadzenia działań w zakresie zapobiegania lub ograniczania produkcji odpadów oraz ich szkodliwości, odzysku wytworzonych odpadów. Jest także sprzeczna z powołanym na wstępie rozdziału Szóstym  wspólno­ towym programem działań w zakresie środowiska naturalnego. Przewaga działań „początku rury” nad działaniami promowanymi w NSS wynika z co najmniej następujących przesłanek: przyczyniają się do racjonalizacji wykorzystania zasobów, pozwalają na redukowanie kosztów działań proekologicznych, a także ograniczają negatywne oddziaływanie na środowisko przyrodnicze zarówno procesów produkcji jak i działań proekologicznych. Cel 3 Narodowej Strategii Spójności, a zatem wsparcie dla przedsięwzięć z zakresu gospodarki odpadami jest przewidziane w Programie Operacyjnym Infrastruktura i Środowisko oraz regionalnych programach operacyjnych. Zgodnie z ogólnymi zasadami konstruowania programów operacyjnych na lata 2007-2013, poszczególne programy pozostają wobec siebie komplementarne, a precyzyjnie zdefiniowane linie demarkacyjne pomiędzy programami pozwalają na unikanie dublowania się wspieranych przedsięwzięć. Poza wskazanymi programami operacyjnymi kwestia gospodarowania odpadami w ograniczonym zakresie podejmowana jest (może być podejmowana) w ramach programów operacyjnych realizujących Cel 3 Polityki Spójności Eu­ ropejska Współpraca Terytorialna, PO Kapitał Ludzki i PO Pomoc Techniczna. Problematykę gospodarki odpadami pomijają natomiast PO Innowacyjna Gospodarka i PO Rozwój Polski Wschodniej. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko ma największe znaczeniu dla realizacji polityki spójności w Polsce, a także postanowień Strategii Lizbońskiej. Zdefiniowane w nim działania priorytetowe finansowane są ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz Funduszu Spójności. Celem głównym PO IiŚ jest podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej Polski i jej regionów poprzez rozwój infrastruk­ tury technicznej przy równoczesnej ochronie i poprawie stanu środowiska, zdrowia, za­ chowaniu tożsamości kulturowej i rozwijaniu spójności terytorialnej64. Cel główny podPolska. Narodowe Strategiczne Ramy ..., op.cit., s. 57. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko, Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013 (PO IiŚ).

63 64

52 

lega dezagregacji na cele horyzontalne, cele szczegółowe oraz osie priorytetowe. Cele horyzontalne PO IiŚ są tożsame z celem 2 i celem 3 NSS: • Budowa  i  modernizacja  infrastruktury  technicznej  i  społecznej,  mającej  podsta­ wowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski,  • Wzrost  konkurencyjności  polskich  regionów  i  przeciwdziałanie  ich  marginalizacji  społecznej, gospodarczej i przestrzennej.  W ramach programu wyznaczono do realizacji sześć celów szczegółowych do których należą: 1. Budowa infrastruktury zapewniającej, że rozwój gospodarczy Polski będzie dokonywał się przy równoczesnym zachowaniu i poprawie stanu środowiska naturalnego. 2. Zwiększenie dostępności głównych ośrodków gospodarczych w Polsce poprzez powiązanie ich siecią autostrad i dróg ekspresowych oraz alternatywnych wobec transportu drogowego środków transportu. 3. Zapewnienie długookresowego bezpieczeństwa energetycznego Polski poprzez dywersyfikację dostaw, zmniejszenie energochłonności gospodarki i rozwój odnawialnych źródeł energii. 4. Wykorzystanie potencjału kultury i dziedzictwa kulturowego o znaczeniu światowym i europejskim dla zwiększenia atrakcyjności Polski. 5. Wspieranie utrzymania dobrego poziomu zdrowia zasobów pracy. 6. Rozwój nowoczesnych ośrodków akademickich, w tym kształcących specjalistów w zakresie nowoczesnych technologii. Podejmowane w ramach programu działania dotyczą sześciu obszarów uznawanych za kluczowe dla rozwoju Polski oraz poszczególnych regionów: transport, środowisko, energetyka, kultura, ochrona zdrowia oraz szkolnictwo wyższe. Dla każdego ze wskazanych obszarów wyznaczony został cel główny oraz cele szczegółowe, które pozwoliły na wyznaczenie 15 osi priorytetowych programu. W obszarze środowisko inwestycje realizowane w ramach PO IiŚ realizują cel główny zdefiniowany jako tworzenie atrakcyjnych warunków dla przedsiębiorstw i ich  wysoko wykwalifikowanych pracowników65. Cel niniejszy należy uznać za wysoce kontrowersyjny i dyskusyjny. Z tak postawionego celu wyłania się rzeczywistość, w której troska o środowisko przyrodnicze jest podejmowana nie dla dobra człowieka, a w interesie przedsiębiorstw. Jednocześnie odnosi się nieodparte wrażenie, iż autorzy wprowadzają segregację ludzi na wysoko wykwalifikowanych pracowników, którym przysługuje prawo do życia w czystym środowisku i dla których o środowisko należy dbać, oraz resztę mieszkańców Polski. Należy też zwrócić uwagę na fakt, iż dotychczas nie było prezentowane podobne podejście do ochrony środowiska w polskich dokumentach programowych. Wskazany cel główny w obszarze środowisko jest realizowany poprzez wspieranie inwestycji w następujących sferach: gospodarka wodno-ściekowa, gospodarka

65

Program Operacyjny Infrastruktura ..., op.cit., s. 97. 53 

odpadami, ograniczanie ryzyka zagrożeń ekologicznych, ograniczanie negatywnego wpływu istniejącej działalności przemysłowej na środowisko i dostosowywanie przedsiębiorstw do wymogów prawa wspólnotowego oraz wspieranie działań na rzecz ochrony przyrody66. Gospodarka odpadami została wpisana bezpośrednio w oś priorytetową II Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi i w oś priorytetową IV Przedsięwzięcia  dostosowujące  przedsiębiorstwa  do  wymogów  ochrony  środowiska oraz pośrednio w oś priorytetową V Ochrona  przyrody  i  kształtowanie  postaw  ekolo­ gicznych. Analogicznie do konstrukcji celów programu, cele poszczególnych osi priorytetowych zostały podzielone na cel główny oraz cele szczegółowe. Celem głównym osi priorytetowej II jest zwiększanie korzyści gospodarczych poprzez zmniejszanie udziału  odpadów  komunalnych  składowanych  i  rekultywację  terenów  zdegradowanych  oraz  ochronę brzegów morskich. Celami szczegółowymi priorytetu są: • redukcja  ilości  składowanych  odpadów  komunalnych  i  zwiększenie  udziału  odpa­ dów komunalnych poddawanych odzyskowi i unieszkodliwianiu innymi metodami  niż składowanie oraz likwidacja zagrożeń wynikających ze składowania odpadów  zgodnie z krajowym i wojewódzkimi planami gospodarki odpadami, • zwiększenie powierzchni terenów przywróconych do właściwego stanu poprzez re­ kultywację terenów zdegradowanych, zabezpieczenie osuwisk oraz brzegów mor­ skich przed zjawiskiem erozji.67 Zgodnie z intencjami autorów PO IiŚ, oś priorytetowa II ma przyczynić się do wdrożenia  nowoczesnych  technologii  odzysku  i  unieszkodliwiania  odpadów  komunal­ nych, w tym termicznego przekształcania odpadów oraz intensyfikacji odzysku, a także  recyklingu  odpadów  oraz  ich  unieszkodliwiania  w  procesach  innych  niż  składowanie,  a także likwidacji zagrożeń wynikających ze składowania odpadów zgodnie z krajowym  i wojewódzkimi planami gospodarki odpadami.68 Podejmowane w ramach osi działania mają spowodować wywiązanie się przez Polskę z zobowiązań akcesyjnych. Należy zauważyć, iż w celach osi priorytetowej i definiowanych na ich podstawie działaniach – kontynuując podejście prezentowane w NNS – pomija się działania zapobiegające powstawaniu odpadów. Problem zapobiegania powstawaniu odpadów jest podjęty w opisie priorytetu, niemniej ogranicza się do stwierdzenia, że priorytet  przewiduje wspieranie działań w zakresie zapobiegania oraz ograniczania wytwarzania  odpadów  komunalnych. W dalszej części opisu priorytetu stwierdza się, iż priorytet  przewiduje  wspieranie  działań  w  zakresie  rozwoju  selektywnego  zbierania  odpadów,  wdrażania  technologii  odzysku,  w  tym  recyklingu,  wdrażania  technologii  ostatecznego  unieszkodliwiania odpadów komunalnych, a także likwidacji zagrożeń wynikających ze  składowania odpadów oraz rekultywację terenów zdegradowanych.69

Program Operacyjny Infrastruktura ..., op.cit., s. 98. Tamże. 68 Tamże. 69 Tamże. 66 67

54 

W ramach osi priorytetowej II PO IiŚ realizowane są dwa działania: • działanie 2.1: Kompleksowe  przedsięwzięcia  z  zakresu  gospodarki  odpadami  ko­ munalnymi ze szczególnym uwzględnieniem odpadów niebezpiecznych, • działanie 2.2: Przywracanie  terenom  zdegradowanym  wartości  przyrodniczych  i ochrona brzegów morskich. Podstawowym ze względu na przedmiot niniejszego badania jest działanie 2.1. Celem działania jest przeciwdziałanie powstawaniu odpadów, redukcja ilości składowanych odpadów komunalnych i zwiększenie udziału odpadów komunalnych poddawanych odzyskowi i unieszkodliwianiu innymi metodami niż składowanie oraz likwidacja zagrożeń wynikających ze składowania odpadów zgodnie z krajowym i wojewódzkimi planami gospodarki odpadami. Działanie realizowane będzie poprzez rozwój nowoczesnych technologii odzysku i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, termicznego przekształcania odpadów oraz intensyfikację odzysku, w tym recyklingu odpadów oraz ich unieszkodliwiania w procesach innych niż składowanie, ze szczególnym uwzględnieniem odpadów niebezpiecznych wydzielonych ze strumienia odpadów komunalnych. W ramach działania budowane będą kompleksowe obiekty, obejmujące instalacje umożliwiające przygotowanie odpadów do procesów odzysku, w tym recyklingu lub unieszkodliwiania poszczególnych rodzajów odpadów komunalnych w procesach innych niż składowanie. Ponadto, będzie wspierane tworzenie kompleksowych systemów selektywnego zbierania odpadów komunalnych, w szczególności odpadów niebezpiecznych, a także odpadów wielkogabarytowych i budowlanych oraz odpadów opakowaniowych i zielonych (z ogrodów i parków). Realizowane będą również, zgodnie z krajowym i wojewódzkimi planami gospodarki odpadami działania na rzecz likwidacji zagrożeń wynikających ze składowania odpadów.70 W ramach działania 2.1 przewiduje się wspieranie przede wszystkim dużych zakładów zagospodarowania odpadów. Kryterium kwalifikującym do objęcia projektu finansowaniem jest przepustowość zakładu wystarczającą do przyjmowania i przetwarzania odpadów z obszaru zamieszkałego minimum przez 150 tys. mieszkańców i spełnianie przez zakład kryteriów najlepszej dostępnej techniki. Jednocześnie zakłady kwalifikujące się do wsparcia winny zapewniać co najmniej następujący zakres usług: • posiadać instalacje do końcowej utylizacji odpadów np. mechaniczno-biologiczne lub termiczne przekształcanie zmieszanych odpadów komunalnych i pozostałości z sortowni lub składowanie przetworzonych zmieszanych odpadów komunalnych, jako opcja najmniej preferowana, • posiadać instalacje do kompostowania odpadów zielonych, • być wyposażone w sortownie poszczególnych frakcji odpadów komunalnych zbieranych selektywnie (opcjonalnie), • posiadać zakłady demontażu odpadów wielkogabarytowych (opcjonalnie), a także zakład przetwarzania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego (opcjonalnie). 70

Program Operacyjny Infrastruktura ..., op.cit., s. 120. 55 

W ramach priorytetu wsparcie może być udzielane także projektom polegającym na budowie punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych (w szczególności odpadów niebezpiecznych), składowisk (wyłącznie jako element zakładu zagospodarowania odpadów), instalacji umożliwiających przygotowanie odpadów do procesów odzysku (w tym recyklingu), instalacji do odzysku, w tym recyklingu poszczególnych rodzajów odpadów komunalnych, instalacji do termicznego przekształcania odpadów komunalnych z odzyskiem energii, instalacji do unieszkodliwiania odpadów komunalnych w procesach innych niż składowanie.71 Zgodnie z tymi wymogami, integralnym elementem wszystkich realizowanych projektów korzystających ze wsparcia w ramach osi priorytetowej muszą być kampanie edukacyjne. Uwagę zwraca zapis, zgodnie z którym w przypadku aglomeracji i regionów powyżej 300 tys. mieszkańców preferowaną metodą zagospodarowania zmieszanych odpadów komunalnych jest ich termiczne przekształcanie.72 Jest to zapis sprzeczny z ramowymi regulacjami w sprawie zagospodarowania odpadów, zgodnie z którymi termiczne przekształcanie powinno być podejmowane dopiero w sytuacji, kiedy powstaniu odpadów nie udało się zapobiec oraz nie mogły być one poddane powtórnemu użyciu lub recyklingowi. Realizacja działania powinna przyczyniać się do wdrażania postanowień wynikających z dyrektyw: • dyrektywy Rady 91/689/EWG dnia 12 grudnia 1991 r. w sprawie odpadów niebezpiecznych, • dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 94/62/WE z dnia 20 grudnia 1994 r. w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych, • dyrektyw Rady 1999/31/WE z dnia 26 kwietnia 1999 r. w sprawie składowania odpadów, • dyrektywy Rady 91/157/EWG w sprawie baterii i akumulatorów zawierających niektóre substancje niebezpieczne znowelizowana dyrektywą Komisji 98/101/ WE oraz dyrektywą Komisji 98/101/WE z dnia 22 grudnia 1998 r. dostosowująca do postępu technicznego dyrektywę Rady 91/157/EWG w sprawie baterii i akumulatorów zawierających niektóre substancje niebezpieczne, • dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/66/WE z dnia 6 września 2006 r. w sprawie baterii i akumulatorów oraz zużytych baterii i akumulatorów, • dyrektywy Rady 75/439/EWG w sprawie unieszkodliwiana olejów odpadowych znowelizowana dyrektywą Rady 87/101/EWG oraz dyrektywą Rady 91/692/EWG, • dyrektywy Rady 96/59/WE z dnia 16 września 1996 r. w sprawie unieszkodliwiania polichlorowanych bifenyli i polichlorowanych trifenyli (PCB/PCT), • dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/76/WE z dnia 4 grudnia 2000 r. w sprawie spalania odpadów, • dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/12/WE z dnia 5 kwietnia 2006 r. w sprawie odpadów.

71 72

Tamże, s. 120. Tamże, s. 120.

56 

Działanie 2.1 jest finansowane ze środków Funduszu Spójności. Alokacja finansowa na działanie wyniesie ogółem 1.194,99 mln euro (w tym wkład ze środków unijnych – 1.015,74 mln euro i wkład ze środków publicznych krajowych 179,25 mln euro). Maksymalny udział dofinansowania w wydatkach kwalifikowanych na poziomie projektu wynosi 85%. Beneficjentami wsparcia mogą być jednostki samorządu terytorialnego i ich związki oraz podmioty świadczące usługi z zakresu zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego. W ramach osi priorytetowej przewiduje się realizację projektów zamieszczonych na liście projektów indywidualnych (tryb pozakonkursowy), projektów wyłonionych w procedurach konkursowych oraz projektów zarejestrowanych przez Komisję Europejską zgłoszonych w ramach Funduszu Spójności w sektorze środowiska na podstawie Strategii wykorzystania Funduszu Spójności na lata 2004­2006. Drugą osią priorytetową PO Infrastruktura i Środowisko podejmującą problematykę gospodarki odpadami jest oś IV Przedsięwzięcia  dostosowujące  przedsiębiorstwa  do wymogów ochrony środowiska. Celem głównym priorytetu jest ograniczanie wpływu istniejącej działalności przemysłowej na środowisko, przy jednoczesnym dostosowywaniu przedsiębiorstw do wymogów prawa wspólnotowego. W ramach osi wyznaczono sześć celów szczegółowych, z czego dla podjętego w niniejszej pracy problemu badawczego istotne są trzy: 1. Racjonalizacja gospodarki zasobami naturalnymi i odpadami, w tym zmniejszenie ilości wytwarzanych odpadów innych niż komunalne i zwiększenie poziomu odzysku i recyklingu tych odpadów, 2. Zapobieganie powstawaniu i redukcja zanieczyszczeń różnych komponentów środowiska poprzez dostosowanie istniejących instalacji do wymogów najlepszych dostępnych technik (BAT), 3. Zwiększenie udziału odpadów poużytkowych i niebezpiecznych poddawanych procesom odzysku. W ramach osi przewiduje się finansowanie przedsięwzięć inwestycyjnych i nieinwestycyjnych realizowanych przez małe, średnie i duże przedsiębiorstw. Realizowanych jest sześć działań, z których trzy pośrednio bądź bezpośrednio odnoszą się do gospodarki odpadami. Należą do nich: • Działanie 4.2.: Racjonalizacja  gospodarki  zasobami  i  odpadami  w  przedsiębior­ stwach, • Działanie 4.3.: Wsparcie dla przedsiębiorstw w zakresie wdrażania najlepszych do­ stępnych technik (BAT), • Działanie 4.6.: Wsparcie dla przedsiębiorstw prowadzących działalność w zakresie  odzysku i unieszkodliwiania odpadów innych niż komunalne. Celem działania 4.2 Racjonalizacja  gospodarki  zasobami  i  odpadami  w  przedsię­ biorstwach  jest  racjonalizacja  gospodarki  zasobami  naturalnymi  i  odpadami,  w  tym  zmniejszenie  ilości  wytwarzanych  odpadów  innych  niż  komunalne  i  zwiększenie  pozio­ mu odzysku i recyklingu tych odpadów. W ramach działania wspierane będą projekty polegające na budowie, rozbudowie i modernizacji istniejących instalacji lub urządzeń

57 

przemysłowych prowadzącej do zmniejszania zużycia surowców pierwotnych poprzez zastąpienie ich surowcami wtórnymi z odpadów, do zmniejszenia energochłonności i wodochłonności procesów produkcyjnych oraz do zmniejszenia ilości wytwarzanych odpadów i ich wpływu na środowisko, zgodnie ze standardami unijnymi. Na liście przykładowych projektów realizowanych w ramach działania odnoszących się do gospodarki odpadami zamieszczone zostały projekty polegające na zastępowaniu surowców pierwotnych surowcami wtórnymi z odpadów oraz projekty przyczyniające się do ograniczania ilości wytwarzanych odpadów. Beneficjentami wsparcia udzielanego w ramach działania są małe, średnie i duże przedsiębiorstwa. Całkowita alokacja środków na działanie 4.2 wynosi 100 mln euro, w tym wkład EFRR 30 mln euro, wkład środków publicznych krajowych 10,5 mln euro i środki prywatne 59,95 mln euro. Maksymalny udział dofinansowania w wydatkach kwalifikowanych na poziomie projektu określony został na 30%. Celem działania 4.3 Wsparcie  dla  przedsiębiorstw  w  zakresie  wdrażania  najlep­ szych dostępnych technik (BAT) jest zapobieganie powstawaniu i ograniczenie ładunku  zanieczyszczeń  różnych  komponentów  środowiska  poprzez  dostosowanie  istniejących  instalacji  do  wymogów  najlepszych  dostępnych  technik  (BAT). W ramach działania wspierane będą inwestycje pozwalające przedsiębiorcy wdrożyć najlepsze dostępne techniki, umożliwiające dostosowanie przedsiębiorstw do wymogów prawa wspólnotowego (dyrektywa 96/61/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania i kontroli zanieczyszczeń). O wsparcie w ramach działania mogą się ubiegać przedsiębiorstwa prowadzące instalacje (z wyłączeniem instalacji w gospodarce odpadami komunalnymi). Analogicznie do działania 4.2, beneficjentami wsparcia udzielanego w ramach działania są małe, średnie i duże przedsiębiorstwa. Całkowite środki przewidziane na realizację działania określono na 183,33 mln euro, w tym środki EFRR 55 mln euro, środki publiczne krajowe 18,43 mln euro i środki prywatne 109,91 mln euro. Maksymalny udział dofinansowania w wydatkach kwalifikowanych na poziomie projektu wynosi 30%. Celem działania 4.6 Wsparcie  dla  przedsiębiorstw  prowadzących  działalność  w zakresie odzysku i unieszkodliwiania odpadów innych niż komunalne jest zwiększenie udziału odpadów innych niż komunalne podlegających odzyskowi i prawidłowemu unieszkodliwianiu. W ramach działania wsparcie jest udzielane przedsiębiorstwom prowadzącym działalność w zakresie odzysku i unieszkodliwiania odpadów innych niż komunalne, w tym poużytkowych (np. opakowania i odpady opakowaniowe, baterie i akumulatory, zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny, pojazdy wycofane z eksploatacji, oleje przepracowane, lampy wyładowcze, opony). Dofinansowane inwestycje powinny przyczyniać się do realizacji postanowień szeroko rozumianych ustaw odpadowych. W ramach działania preferowane są projekty dotyczące odpadów, dla których obowiązują limity odzysku lub recyklingu. Na liście przykładowych projektów mogących uzyskać wsparcie w ramach działania zamieszczone zostały: • budowa, rozbudowa lub modernizacja instalacji do odzysku, w tym recyklingu lub unieszkodliwiania odpadów poużytkowych lub niebezpiecznych, ze szczególnym uwzględnieniem obiektów, które mogą pełnić funkcje usługowe, zgodnie

58 

z krajowym i wojewódzkimi planami gospodarki odpadami, dla położonych w pobliżu jednostek gospodarczych, które nie mogą uniknąć wytwarzania podobnych typów odpadów, • budowa, rozbudowa lub modernizacja instalacji do przekształcania odpadów w celu ułatwienia magazynowania i transportu odpadów oraz przygotowania ich do odzysku lub unieszkodliwiania, • budowa, rozbudowa lub modernizacja instalacji do zbierania lub magazynowania odpadów, w szczególności odpadów niebezpiecznych. Podobnie jak w przypadku wcześniej scharakteryzowanych działań pomoc kierowana jest do małych, średnich i dużych przedsiębiorstw. Na realizację działania przeznaczono 100 mln euro, w tym ze środków EFRR 30 mln euro, krajowe środki publiczne 10,05 mln euro i środki prywatne 59,95 mln euro. Maksymalny udział dofinansowania w wydatkach kwalifikowanych wynosi 30%.73 Ostatnią analizowaną osią priorytetową PO Infrastruktura i Środowisko potencjalnie odnoszącą się do problematyki gospodarowania odpadami jest oś V Ochrona  przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych. Powiązanie osi z problematyką gospodarowania odpadami ma charakter pośredni. Celem głównym osi jest ograniczanie degradacji środowiska naturalnego oraz strat jego zasobów i zmniejszania różnorodności biologicznej. Do celów szczegółowych należą: • przywracanie właściwego stanu siedlisk przyrodniczych (ekosystemów) i ostoi gatunków na obszarach chronionych wraz zachowaniem zagrożonych wyginięciem gatunków oraz różnorodności genetycznej roślin, zwierząt i grzybów, • przywracanie drożności korytarzy ekologicznych umożliwiających przemieszczanie się zwierząt i funkcjonowanie populacji w skali kraju, • wspieranie procesu opracowania planów ochrony dla obszarów chronionych, • zwiększanie świadomości w zakresie potrzeby i właściwych metod ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu. Problematyka gospodarowania odpadami pośrednio wpisana została w czwarty cel szczegółowy zwiększanie świadomości w zakresie potrzeby i właściwych metod ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu. W ramach osi priorytetowej wsparcie będą mogły uzyskiwać ogólnopolskie lub ponadregionalne projekty szkoleniowe lub programy aktywnej edukacji dla wybranych grup społecznych i zawodowych, mające na celu podnoszenie kwalifikacji i kształtowanie świadomości w zakresie zrównoważonego rozwoju, kampanie informacyjno-promocyjne dotyczące wybranych aspektów środowiska i jego ochrony prowadzone z udziałem środków masowego przekazu, społecznych organizacji ekologicznych i innych podmiotów, w tym badania opinii publicznej budowanie sieci partnerstwa na rzecz ochrony środowiska, moderowanie platform dialogu społecznego jako elementu integrującego społeczeństwo, zwłaszcza organizacje społeczne w procesie podejmowania decyzji.74 W ramach osi przewiduje się realizację pięciu działań, w tym działania 5.4 Kształtowanie  postaw  społecznych  73 74

Program Operacyjny Infrastruktura ..., op.cit., s. 51-78. Tamże. 59 

sprzyjających ochronie środowiska, w tym różnorodności biologicznej. Celem działania jest zwiększanie świadomości w zakresie potrzeb i właściwych metod ochrony środowi­ ska, przyrody, krajobrazu. W ramach działania wspierane będą ogólnopolskie lub ponadregionalne przedsięwzięcia edukacyjne z zakresu ochrony środowiska i przyrody dla ogółu społeczeństwa oraz grup zawodowych wywierających największy wpływ na przyrodę (m.in. w ramach działania mogą być również realizowane projekty związane z kształtowaniem zachowań proekologicznych oraz projekty unaoczniające wpływ działalności człowieka na stan środowiska naturalnego, a w szczególności na różnorodność biologiczną, w tym: kampanie edukacyjno­promocyjne, imprezy masowe, konkursy i festiwale ekologiczne).75 Potencjalnie wśród realizowanych projektów mogą znaleźć się przedsięwzięcia edukacyjne z zakresu gospodarki odpadami. Na realizację działania przewidziano 10,56 mln euro, w tym środki unijne 8,98 mln euro i publiczne środki krajowe 1,58 mln euro. Maksymalny udział dofinansowania w wydatkach kwalifikowanych określony został na poziomie 85-100%. Regionalne programy operacyjne Oprócz PO Infrastruktura i Środowisko istotne znaczenie dla realizacji projektów z zakresu gospodarki odpadami mają regionalne programy operacyjne. Zgodnie z przyjętymi liniami demarkacyjnymi w zakresie gospodarki odpadami w ramach regionalnych programów operacyjnych realizowane są przedsięwzięcia przewidziane w wojewódzkich programach gospodarki odpadami obsługujące maksymalnie do 150 tys. osób. Szczegółową charakterystykę poszczególnych regionalnych programów operacyjnych, przeprowadzoną pod kątem celów, osi priorytetowych, działań podejmowanych w obszarze gospodarki odpadami oraz nakładów finansowych zawiera tabela 4.

75

Tamże, s. 92-97.

60 

Tabela 4. Charakterystyka regionalnych programów operacyjnych w zakresie działań związanych z gospodarką odpadami REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY DLA WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO NA LATA 2007­2013  Cel główny RPO WD 

Cele szczegółowe RPO WD 

Podniesienie poziomu życia mieszkańców Dolnego Śląska oraz poprawa konkurencyjności regionu przy respektowaniu zasad zrównoważonego rozwoju.

I. Wzrost aktywności gospodarczej opartej o wiedzę i innowacyjność II. Rozwój infrastruktury służącej poprawie jakości środowiska, warunków inwestowania i prowadzenia działalności gospodarczej III. Poprawa bytu mieszkańców i wzrost konkurencyjności regionu poprzez modernizację i rozbudowę infrastruktury społecznej

Priorytety RPO WD 

I. Przedsiębiorstwa i innowacyjność II. Społeczeństwo informacyjne III. Transport IV. Środowisko i bezpieczeństwo ekologiczne V. Energetyka VI. Turystyka i Kultura VII. Edukacja VIII. Zdrowie IX. Miasta X. Pomoc techniczna

Plan finansowy RPO WD 

RPO WD na lata 2007-2013 będzie realizowany przy zaangażowaniu łącznie 1 561,1 mln euro, w tym 1213,1 mln euro środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, 186,4 mln euro środków publicznego wkładu krajowego oraz 161,6 mln euro wkładu prywatnego.

Charakterystyka priorytetów RPO WD istotnych ze względu na przedmiot badania:  Priorytet 4: Poprawa stanu środowiska naturalnego oraz bezpieczeństwa ekologicznego i przeciwpowodziowego Dolnego Śląska   („Środowisko i bezpieczeństwo ekologiczne”) 

Cel priorytetu

Opis priorytetu w zakresie gospodarki odpadami

62 

Głównym celem priorytetu jest poprawa stanu środowiska naturalnego, zapobieganie jego degradacji i zachowanie różnorodności biologicznej oraz walorów przyrodniczych Dolnego Śląska, a także poprawa poziomu bezpieczeństwa w regionie, poprzez przeciwdziałanie naturalnym i technologicznym zagrożeniom, likwidację ich skutków oraz wspieranie działających w tym zakresie służb ratowniczych. W ramach priorytetu 4 RPO WD realizowane będą projekty zawarte w Wojewódzkim Planie Gospodarki Odpadami: a) dotyczące budowy i rozbudowy nowoczesnych obiektów obsługujących do 150 tys. mieszkańców zajmujących się zbiórką, segregacją, składowaniem, recyklingiem, unieszkodliwianiem różnego typu odpadów, b) przyczyniające się do likwidacji „dzikich wysypisk śmieci” zwłaszcza na obszarach turystycznych czy uzdrowiskowych oraz objętych ochroną np. siecią Natura 2000, c) dotyczące rekultywacji wyłączonych z eksploatacji składowisk szczególnie zagrażających środowisku.

Przewiduje się możliwość realizowania projektów związanych z możliwością odzyskiwania energii z odpadów w ramach kogeneracji oraz wykorzystania biogazu. W ramach priorytetu wspierane będą działania z zakresu rekultywacji obszarów zdegradowanych (poprzemysłowych i powojskowych) polegające na zagospodarowaniu tych terenów na cele przyrodnicze, rekreacyjnowypoczynkowe oraz gospodarki proekologicznej. Preferowane będą projekty zlokalizowane na terenach turystycznych czy uzdrowiskowych oraz terenach objętych ochroną, np. siecią Natura 2000. W ramach priorytetu ważnym zadaniem będzie również likwidacja nieczynnych mogilników i składowisk materiałów niebezpiecznych, a także rozminowanie terenów powojskowych. Wskaźniki realizacji celów priorytetu w zakresie gospodarki odpadami

Nakłady na realizację priorytetu (w euro)

Wskaźniki produktu:

Zakładana wartość wskaźników produktu:

Liczba projektów dotyczących gospodarki odpadami

w 2013 roku – 12 szt.; w 2015 – 16 szt.

Wskaźniki rezultatu:

Zakładana wartość wskaźników rezultatu:

Powierzchnia zrekultywowana/odzyskana Liczba osób objętych selektywną zbiórką odpadów w wyniku realizacji projektów

w 2013 roku – 5 ha; w 2015 – 6 ha w 2013 roku – 32.000 osób; w 2015 – 40.000 osób

Finansowanie ogółem: 152.071.004

Środki wspólnoty: 128.759.928

Środki EFRR na gospodarkę odpadami: 20 016 891

Poziom współfinansowania: 84,67%

Opracowanie na podstawie: Regionalny Program Operacyjny Województwa Dolnośląskiego na lata 2007-2013, Wersja przekazana do akceptacji Komisji Europejskiej  po zakończeniu negocjacji 21 sierpnia 2007 roku.

63 

REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY WOJEWÓDZTWA KUJAWSKO­POMORSKIEGO NA LATA 2007­2013  Cel główny RPO WKP 

Cele szczegółowe RPO WKP 

Priorytety RPO WKP 

Plan finansowy RPO WKP 

Celem strategicznym RPO WKP w latach 2007-2013 jest poprawa konkurencyjności województwa oraz spójności społeczno-gospodarczej i przestrzennej jego obszaru.

I. Zwiększenie atrakcyjności województwa kujawsko-pomorskiego jako obszaru aktywności gospodarczej, lokalizacji inwestycji, jako obszaru atrakcyjnego dla zamieszkania i wypoczynku zarówno dla mieszkańców regionu, jak i turystów. II. Zwiększenie konkurencyjności gospodarki regionu. III. Poprawa poziomu i jakości życia mieszkańców.

I. Rozwój infrastruktury technicznej II. Zachowanie i racjonalne użytkowanie środowiska III. Rozwój infrastruktury społeczeństwa informacyjnego IV. Wzmocnienie konkurencyjności przedsiębiorstw V. Wsparcie rozwoju turystyki VI. Rozwój infrastruktury społecznej VII. Wspieranie przemian w miastach i w obszarach wymagających odnowy

Łączna wartość zaangażowanych środków w realizację RPO WKP na lata 2007-2013 szacowana jest na około 1245 mln euro, z czego 1118,8 mln euro stanowić będą środki publiczne, w tym 167,8 mln euro krajowe środki publiczne. Wysokość udziału środków prywatnych oszacowana została wstępnie na około 126,2 mln euro.

Charakterystyka priorytetów RPO WD istotnych ze względu na przedmiot badania:  Oś priorytetowa 2: Zachowanie i racjonalne użytkowanie środowiska 

Cel priorytetu

Opis priorytetu w zakresie gospodarki odpadami

64 

Celem osi priorytetowej jest poprawa jakości środowiska przyrodniczego, jego racjonalne kształtowanie i zachowanie zasobów naturalnych dla polepszenia warunków życia mieszkańców i stanowienia korzystnych warunków dla rozwoju gospodarki, przy uwzględnieniu zasady zrównoważonego rozwoju. W ramach osi priorytetowej 2 wspierane będą przedsięwzięcia inwestycyjne z zakresu gospodarki odpadami komunalnymi, w tym: skierowane na zapobieganie powstawaniu odpadów, segregacje i odzysk odpadów, których powstania nie można uniknąć, unieszkodliwianie odpadów. Wsparcie będzie kierowane na tworzenie kompleksowych systemów racjonalnego gospodarowania odpadami komunalnymi, w tym zintegrowanej infrastruktury do prowadzenia segregacji i selektywnej zbiórki odpadów, transportu odpadów, ich odzysku, recyklingu, składowania i unieszkodliwiania w inny sposób niż składowanie, w tym połączonego z odzyskiem energii. Wsparciem objęte będą projekty zgodne z Planem Gospodarki Odpadami Województwa Kujawsko-Pomorskiego.

Wskaźniki realizacji celów priorytetu w zakresie gospodarki odpadami

Nakłady na realizację priorytetu (w euro)

Wskaźniki produktu: Liczba projektów dotyczących gospodarki odpadami Wskaźniki rezultatu: Powierzchnia zrekultywowana/odzyskana Liczba osób objętych selektywną zbiórką odpadów w wyniku realizacji projektów Finansowanie ogółem: 138.734. 676

Środki wspólnoty: 117.924.474

Zakładana wartość wskaźników produktu: w 2013 roku – 42 szt. Zakładana wartość wskaźników rezultatu: Zostanie oszacowana w 2013 roku – 70% mieszkańców (tj. około 1 883 000) Środki EFRR na gospodarkę odpadami: 23 965 296

Poziom współfinansowania: 85%

Opracowanie na podstawie: Regionalny Program Operacyjny Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2007-2013 CCI 2007PL161 PO 006 Załącznik do Uchwały  nr 70/892/07 Zarządu Województwa Kujawsko­Pomorskiego z dnia 23 października 2007 r. Decyzja nr K(2007) 5071 Komisji Wspólnot Europejskich z dnia 10 paździer­ nika  2007  r.  w  sprawie  przyjęcia  w  ramach  pomocy  wspólnotowej  programu  operacyjnego  EFRR  objętego  celem  „konwergencja”  dla  regionu  Kujawsko­ ­Pomorskie w Polsce

65 

REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO NA LATA 2007­2013  Cel główny RPO WL 

Cele szczegółowe RPO WKL 

Priorytety RPO WL 

Plan finansowy RPO WL 

Podniesienie konkurencyjności Lubelszczyzny prowadzące do szybszego wzrostu gospodarczego oraz zwiększenia zatrudnienia z uwzględnieniem walorów naturalnych i kulturowych regionu.

I. Zwiększenie konkurencyjności regionu poprzez wsparcie rozwoju sektorów nowoczesnej gospodarki oraz przez stymulowanie innowacyjności II. Poprawa warunków inwestowania w województwie z poszanowaniem zasady zrównoważonego rozwoju III. Zwiększenie atrakcyjności Lubelszczyzny jako miejsca do zamieszkania, pracy i wypoczynku

I. Przedsiębiorczość i innowacje. Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw w regionie II. Infrastruktura ekonomiczna. Stworzenie przyjaznego otoczenia dla prowadzenia działalności gospodarczej w regionie III. Atrakcyjność obszarów miejskich i tereny inwestycyjne. Wzrost atrakcyjności inwestycyjnej regionu poprzez wsparcie dla obszarów rewitalizowanych i terenów inwestycyjnych IV. Społeczeństwo informacyjne. Wzrost konkurencyjności regionu poprzez rozwój lokalnej i regionalnej infrastruktury oraz usług społeczeństwa informacyjnego. V. Transport. Poprawa wewnętrznej i zewnętrznej dostępności komunikacyjnej Lubelszczyzny VI. Środowisko i czysta energia. Poprawa stanu, zachowanie bioróżnorodności oraz zapobieganie degradacji środowiska naturalnego oraz promowanie „czystej” energii VII. Kultura, turystyka i współpraca międzyregionalna. Zwiększenie udziału sektorów kultury i turystyki w gospodarce województwa lubelskiego oraz wzmocnienie powiązań międzynarodowych regionu VIII. Infrastruktura społeczna. Poprawa warunków kształcenia oraz dostępu do wiedzy, usług medycznych i pomocy społecznej

Łączna wartość zaangażowanych środków w realizację RPO WL na lata 2007-2013 szacowana jest na około 1 359,83 mln euro, z czego 1 082,89 mln euro stanowić będą środki publiczne, w tym 203,97 mln euro krajowe środki publiczne. Wysokość udziału środków prywatnych oszacowana została na 276,94 mln euro.

66 

IX. Pomoc techniczna. Zapewnienie efektywnego oraz zgodnego z prawem i politykami wspólnotowymi wdrażania RPO poprzez wsparcie instytucji uczestniczących zarządzaniu i wdrażaniu Charakterystyka priorytetów RPO WL istotnych ze względu na przedmiot badania:  Oś priorytetowa 6: Środowisko i czysta energia. Poprawa stanu, zachowanie bioróżnorodności oraz zapobieganie degradacji środowiska naturalnego   oraz promowanie „czystej” energii 

Cel priorytetu Poprawa stanu, zachowanie bioróżnorodności oraz zapobieganie degradacji środowiska naturalnego Opis priorytetu w zakresie W ramach osi priorytetowej przewiduje się wsparcie gospodarki odpadami w ramach przedsięwzięć zgodnych z Wogospodarki odpadami jewódzkim Planem Gospodarki Odpadami dla Województwa Lubelskiego. Preferowane będą zadania z zakresu selektywnej zbiorki odpadów oraz ich przetwarzania (recykling). Wspierana będzie rekultywacja obszarów zdegradowanych (wysypisk, hałd kopalnianych, obszarów poprzemysłowych) na cele środowiskowe. Preferowane będą przedsięwzięcia zgodne z Planem Gospodarki Odpadami dla Województwa Lubelskiego Wskaźniki realizacji celów Wskaźniki produktu: Zakładana wartość wskaźników produktu: priorytetu w zakresie goLiczba projektów dotyczących gospodarki odpadami w 2013 roku – 15 szt. spodarki odpadami Wskaźniki rezultatu: Zakładana wartość wskaźników rezultatu: Powierzchnia zrekultywowana/odzyskana w 2013 roku – 20 ha Liczba osób objętych selektywną zbiórką odpadów w 2013 roku – 1.000.000 w wyniku realizacji projektów Nakłady na realizację prioŚrodki EFRR na Finansowanie ogółem: Środki wspólnoty: Poziom współfinansowania: rytetu (w euro) gospodarkę odpadami: 183.576.899 156.040.364 85% 34 675 637 Opracowanie na podstawie: Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego na lata 2007-2013

67 

LUBUSKI REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY NA LATA 2007­2013  Cel główny LRPO  

Cele szczegółowe LRPO 

Priorytety LRPO 

Plan finansowy LRPO 

Stworzenie warunków wzrostu konkurencyjności województwa poprzez wykorzystanie regionalnego potencjału endogenicznego oraz przeciwdziałanie marginalizacji zagrożonych obszarów, w tym obszarów wiejskich, przy racjonalnym gospodarowaniu zasobami i dążeniu do zapewnienia większej spójności województwa

I. Rozwój cywilizacyjny i wzrost konkurencyjności regionu poprzez inwestycje w projekty infrastrukturalne o dużej wartości dodanej II. Rozwój gospodarczy województwa poprzez zintegrowanie działań dla tworzenia warunków sprzyjających wzrostowi inwestycji na poziomie regionalnym i lokalnym, prowadzących do wzrostu zatrudnienia III. Utrzymanie wysokich standardów ekologicznych przez poprawę funkcjonowania infrastruktury ochrony środowiska przyrodniczego IV. Stworzenie atrakcyjnych i bezpiecznych warunków życia w województwie lubuskim poprzez poprawę jakości i dostępności usług edukacyjnych oraz zdrowotnych oraz znoszenie dysproporcji między dynamicznymi centrami wzrostu, a terenami marginalizowanymi, w tym rozwój obszarów wiejskich V. Wzrost znaczenia turystyki i kultury jako czynnika stymulującego rozwój gospodarczy i społeczny województwa przez rozwój regionalnej oferty turystycznej oraz wykorzystanie potencjału kultury

I. Rozwój infrastruktury wzmacniającej konkurencyjność regionu II. Stymulowanie wzrostu inwestycji w przedsiębiorstwach i wzmocnienie potencjału innowacyjnego III. Ochrona i zarządzanie zasobami środowiska przyrodniczego IV. Rozwój i modernizacja infrastruktury społecznej V. Rozwój i modernizacja infrastruktury turystycznej i kulturowej VI. Pomoc techniczna

Łączna wartość zaangażowanych środków w realizację LRPO na lata 2007-2013 szacowana jest na około 589,14 mln euro, z czego 439,17 mln euro stanowić będą środki publiczne. Środki krajowe wniesione na realizację Programu wyniosą 77,5 mln euro.

68 

Charakterystyka priorytetów LRPO istotnych ze względu na przedmiot badania:  Oś priorytetowa 3 : Ochrona i zarządzanie zasobami środowiska przyrodniczego 

Cel priorytetu

Utrzymanie wysokich standardów ekologicznych przez dalszą poprawę funkcjonowania infrastruktury ochrony środowiska przyrodniczego na poziomie regionalnym i lokalnym Opis priorytetu w zakresie Poważny problem stanowi również właściwe rozwiązanie gospodarki odpadami. Niezbędne jest zatem wdrażanie gospodarki odpadami kompleksowego programu unieszkodliwiania odpadów obejmującego: segregację odpadów w miejscu ich powstawania, wywóz, odzysk surowców wtórnych i powtórne ich wykorzystanie. Zadania w tym obszarze realizowane będą zgodnie z celami Krajowego Planu Gospodarki Odpadami oraz właściwych terytorialnie planów gospodarki odpadami. Do przykładowych kwalifikujących się do wsparcia projektów zaliczono: zarządzanie odpadami gospodarczymi i produkcyjnymi. Wskaźniki realizacji celów Wskaźniki produktu: Zakładana wartość wskaźników produktu: priorytetu w zakresie goLiczba projektów dotyczących gospodarki odpadami w 2013 roku – 5 szt. spodarki odpadami Wskaźniki rezultatu: Zakładana wartość wskaźników rezultatu: Liczba osób objętych selektywną zbiórką odpadów w 2013 roku – 25 000 w wyniku realizacji projektów Nakłady na realizację prioŚrodki EFRR na Finansowanie ogółem: Środki wspólnoty: Poziom współfinansowania: rytetu (w euro) gospodarkę odpadami: 82 279 226 69 937 342 85% 1 466 806 Opracowanie na podstawie: Lubuski Regionalny Program Operacyjny na lata 2007-2013

69 

REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO NA LATA 2007­2013  Cel główny (strategiczny) RPO WŁ 

Cele szczegółowe RPO WŁ 

Integracja regionu z europejską i global- Tożsame z osiami prioryną przestrzenią społeczno-gospodarczą tetowymi jako środkowoeuropejskiego centrum rozwoju, sprzyjającego zamieszkaniu i gospodarce oraz dążenie do budowy wewnętrznej spójności przy zachowaniu różnorodności jego miejsc

Priorytety RPO WŁ 

Plan finansowy RPO WŁ 

I. Infrastruktura transportowa. Poprawa dostępności komunikacyjnej województwa łódzkiego II. Ochrona środowiska, zapobieganie zagrożeniom i energetyka. Poprawa stanu środowiska naturalnego i bezpieczeństwa energetycznego III. Gospodarka, innowacyjność, przedsiębiorczość. Rozwój innowacyjnej i konkurencyjnej gospodarki w województwie IV. Społeczeństwo informacyjne. Rozwój społeczeństwa informacyjnego V. Infrastruktura społeczna. Zapewnienie dogodnych warunków do rozwoju zasobów ludzkich VI. Odnowa obszarów miejskich. Ożywienie gospodarcze i społeczne na terenach zdegradowanych w obszarach miejskich VII. Pomoc techniczna. Zwiększanie zdolności absorpcji środków Unii Europejskiej w ramach RPO WŁ

Łączna wartość zaangażowanych środków w realizację RPO WŁ na lata 2007-2013 szacowana jest na około 1 282,34 mln euro, z czego 1 117,2 mln euro stanowić będą środki publiczne, w tym 110,8 mln euro krajowe środki publiczne. Wysokość udziału środków prywatnych oszacowana została na 165,14 mln euro.

Charakterystyka priorytetów RPO WŁ istotnych ze względu na przedmiot badania:  Oś priorytetowa 2: Ochrona środowiska, zapobieganie zagrożeniom i energetyka 

Cel priorytetu

70 

Celem głównym priorytetu jest Poprawa stanu środowiska naturalnego i bezpieczeństwa energetycznego. Cel główny realizowany jest poprzez Cele operacyjne racjonalizacja gospodarki w zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków komunalnych i przemysłowych, racjonalizacja zaopatrzenia w wodę, racjonalizacja

gospodarki odpadami komunalnymi i odpadami z sektora gospodarczego, ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych, poprawa jakości powietrza, przeciwdziałanie powstawaniu zagrożeń środowiskowych i zmniejszanie ich skutków, rozwój i poprawa stanu infrastruktury energetycznej województwa, dywersyfikacja źródeł energii ze szczególnym uwzględnieniem wykorzystania odnawialnych źródeł energii (OZE). Opis priorytetu w zakresie W zakresie gospodarki odpadami osiągnięcie celu strategicznego umożliwią przede wszystkim działania pogospodarki odpadami legające na zorganizowaniu i wdrożeniu systemów gospodarki odpadami komunalnymi obejmujących selektywną zbiórkę odpadów, ich odzysk i unieszkodliwianie w procesach innych niż składowanie (z wyjątkiem odpadów azbestowych) oraz rekultywację składowisk odpadów komunalnych wyłączonych z eksploatacji. W ramach tej osi priorytetowej przewiduje się także wsparcie przedsięwzięć służących wykorzystaniu odpadów komunalnych do produkcji energii i ciepła jako jednego z możliwych odnawialnych źródeł energii. Realizowane będą również przedsięwzięcia w zakresie gospodarki odpadami z sektora gospodarczego, z uwzględnieniem odpadów niebezpiecznych. Działania podejmowane na rzecz racjonalizacji gospodarki odpadami muszą być spójne z aktualnie obowiązującym wojewódzkim planem gospodarki odpadami. Inwestycje będą realizowane w RPO WŁ, PO IiŚ i POROW – decydująca będzie liczba mieszkańców obsługiwanych przez instalacje lub systemy gospodarki odpadami lub umiejscowienie projektu. W ramach osi priorytetowej wspierane będą także przedsięwzięcia realizowane przez MŚP służące bezpośrednio ochronie środowiska, w szczególności nowe przyjazne dla środowiska technologie w różnych sektorach, w tym w szczególności w zakresie gospodarki wodno-ściekowej, gospodarki odpadami (z uwzględnieniem odpadów niebezpiecznych), racjonalizacji gospodarki zasobami oraz poprawy jakości powietrza, jak również inwestycje w zakresie technologii związanych z lepszą wydajnością energetyczną. Głównym celem tych inwestycji będzie poprawa stanu środowiska, a nie poprawa efektywności ekonomicznej przedsiębiorstw. Projekty będą realizowane w RPO WŁ, PO IiŚ i POROW – decydować będzie wielkość przedsiębiorstwa. Wskaźniki realizacji celów prioryteWskaźniki produktu: Zakładana wartość wskaźników produktu: tu w zakresie gospodarki odpadami Liczba projektów dot. gospodarki odpadami w 2013 roku – 3 szt. Wskaźniki rezultatu: Zakładana wartość wskaźników rezultatu: Powierzchnia zrekultywowana/odzyskana w 2013 roku – 20 ha Liczba osób objętych selektywną zbiórką w 2013 roku – 560.000 odpadów w wyniku realizacji projektów Nakłady na realizację priorytetu Środki EFRR na Finansowanie ogółem: Środki Wspólnoty: Poziom współfinansowania: (w euro) gospodarkę odpadami: 201.276.182 171.084.755 85% 25 662 713 Opracowanie na podstawie: Regionalny Program Operacyjny Województwa Łódzkiego na lata 2007-2013

71 

MAŁOPOLSKI REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY NA LATA 2007­2013  Cel główny MRPO 

Tworzenie warunków dla wzrostu gospodarczego i zatrudnienia

Cele szczegółowe MRPO 

Priorytety MRPO 

Plan finansowy MRPO 

I. Podnoszenie konkurencyjności i innowacyjności gospodarki Małopolski II. Poprawa spójności wewnętrznej regionu osiągana w oparciu o zasadę zrównoważonego rozwoju III. Rozwój potencjału instytucjonalnego podmiotów z terenu Małopolski

I. Warunki dla rozwoju społeczeństwa opartego na wiedzy II. Gospodarka regionalnej szansy III. Turystyka i przemysł kulturowy IV. Infrastruktura dla rozwoju gospodarczego V. Krakowski Obszar Metropolitalny VI. Spójność wewnątrzregionalna VII. Infrastruktura ochrony środowiska VIII. Współpraca międzyregionalna IX. Pomoc techniczna

Łączna wartość zaangażowanych środków w realizację MRPO na lata 20072013 szacowana jest na około 1 517,96 mln euro, z czego 1 290,27 mln euro stanowić będzie wkład Wspólnoty. Krajowe środki publiczne wyniosą 227,69 mln euro. Nie przewiduje się wnoszenia środków prywatnych.

Charakterystyka priorytetów MRPO istotnych ze względu na przedmiot badania:  Oś priorytetowa 7: Infrastruktura ochrony środowiska 

Cel priorytetu Opis priorytetu w zakresie gospodarki odpadami

72 

Likwidowanie zaniedbań w ochronie środowiska i racjonalne gospodarowanie zasobami W zakresie gospodarki odpadami realizowane następujące grupy działań: 1. inwestycje służące zwiększeniu udziału odpadów segregowanych w ogólnej ilości odpadów, w szczególności kompleksowe systemy zagospodarowania odpadów obejmujące organizację selektywnej zbiórki, odbiór posegregowanych odpadów od mieszkańców oraz odzysk surowców wtórnych i odpadów ulegających biodegradacji 2. wdrażanie systemowej gospodarki odpadami komunalnymi poprzez budowę infrastruktury przetwarzania, odzysku i unieszkodliwiania odpadów 3. inwestycje polegające na rozbudowie i modernizacji istniejących składowisk odpadów, a także likwidacji i rekultywacji składowisk wymagających wstrzymania działalności 4. służące wyeliminowaniu komunalnych odpadów niebezpiecznych ze strumienia odpadów trafiających na składowiska oraz związane z usuwaniem i unieszkodliwianiem odpadów zawierających azbest 5. związane z likwidacją dzikich wysypisk oraz mogilników 6. przedsięwzięcia z zakresu edukacji ekologicznej w zakresie gospodarowania odpadami (tylko w powiązaniu z działaniami inwestycyjnymi).

Wskaźniki realizacji celów priorytetu w zakresie gospodarki odpadami

Nakłady na realizację priorytetu (w euro)

Przedsięwzięcia z zakresu gospodarki odpadami obejmować mogą do 150 tys. mieszkańców. Wskaźniki produktu: Zakładana wartość wskaźników produktu: Liczba projektów dotyczących gospodarki odpadami w 2013 roku – 15 szt. Wskaźniki rezultatu: Zakładana wartość wskaźników rezultatu: Liczba osób objętych selektywną zbiórką odpadów w w 2013 roku – 200 tys. wyniku realizacji projektów Środki EFRR na Finansowanie ogółem: Środki wspólnoty: Poziom współfinansowania: gospodarkę odpadami: 85% 109.415.901 93.003.516 15 000 599

Opracowanie na podstawie: Małopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2007-2013 CCI 2007PL161PO010

73 

REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO NA LATA 2007­2013  Cel główny RPO WM 

Cele szczegółowe RPO WM 

Priorytety RPO WM 

Plan finansowy RPO WM 

Poprawa konkurencyjności regionu i zwiększanie spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej

I. Rozwój gospodarki regionu, w tym gospodarki opartej na wiedzy II. Poprawa i uzupełnienie istniejącej infrastruktury technicznej III. Aktywizacja miast oraz obszarów atrakcyjnych turystycznie IV. Poprawa infrastruktury społecznej warunkującej rozwój kapitału ludzkiego w regionie

I. Tworzenie warunków dla rozwoju potencjału innowacyjnego i przedsiębiorczości nam Mazowszu II. Przyspieszenie e-Rozwoju Mazowsza III. Regionalny system transportowy IV. Środowisko, zapobieganie zagrożeniom i energetyka V. Wzmacnianie roli miast w rozwoju regionu VI. Wykorzystanie walorów naturalnych i kulturowych dla rozwoju turystyki i rekreacji VII. Tworzenie i poprawa warunków dla rozwoju kapitału ludzkiego VIII. Pomoc techniczna

Łączna wartość zaangażowanych środków w realizację RPO WM na lata 2007-2013 szacowana jest na około 2 154,7 mln euro, z czego 1 831,49 mln euro stanowić będzie wkład Wspólnoty. Krajowe środki publiczne wyniosą 323,2 mln euro. Nie przewiduje się wnoszenia środków prywatnych.

Charakterystyka priorytetów RPO WM istotnych ze względu na przedmiot badania:  Oś priorytetowa 4: Środowisko, zapobieganie zagrożeniom i energetyka 

Cel priorytetu Opis priorytetu w zakresie gospodarki odpadami

74 

Poprawa stanu środowiska naturalnego województwa mazowieckiego. Realizowane będą inwestycje zmierzające do zmniejszenia ilości składowanych odpadów i ograniczenia ich negatywnego wpływu na środowisko, jak również rekultywacji zdegradowanych terenów, w tym przede wszystkim: likwidacji istniejących składowisk wraz z unieszkodliwianiem ich zawartości; tworzenie i rozwój systemów selektywnej zbiórki odpadów; budowa, rozbudowa, modernizacja instalacji do segregacji odpadów, do termicznego przekształcania odpadów dla wytwarzania energii i ciepła jako jednego z potencjalnych odnawialnych źródeł energii; recykling odpadów; budowa składowisk odpadów niebezpiecznych.

Wskaźniki realizacji celów priorytetu w zakresie gospodarki odpadami

Nakłady na realizację priorytetu (w euro)

Wskaźniki produktu: Liczba projektów dotyczących gospodarki odpadami Wskaźniki rezultatu: Powierzchnia zrekultywowana/odzyskana Liczba osób objętych selektywną zbiórką odpadów w wyniku realizacji projektów Finansowanie ogółem: 232 707 820

Środki wspólnoty: 197 801 647

Zakładana wartość wskaźników produktu: w 2013 roku – 60 szt. Zakładana wartość wskaźników rezultatu: 100 ha w 2013 roku – 10 tys. Środki EFRR na gospodarkę odpadami: 31 424 451

Poziom współfinansowania: 85%

Opracowanie na podstawie: Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego 2007-2013

75 

REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO NA LATA 2007­2013  Cel główny RPO WO 

Cele szczegółowe RPO WO 

Priorytety RPO WO 

Plan finansowy RPO WO 

Zwiększenie konkurencyjności oraz zapewnienie spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej dla podniesienia atrakcyjności woj. opolskiego, jako miejsca do inwestowania, pracy i zamieszkania

I. Wzmocnienie gospodarki regionu poprzez rozwój przedsiębiorczości, innowacyjności, sektora B+R oraz infrastruktury turystycznej i rekreacyjnosportowej na rzecz rozwoju społecznogospodarczego II. Tworzenie technicznych warunków do powszechnego wykorzystania narzędzi ICT oraz ich upowszechnianie na rzecz budowy społeczeństwa informacyjnego w województwie opolskim III. Zwiększenie perspektyw rozwojowych regionu i mobilności jego mieszkańców poprzez rozwój infrastruktury transportowej IV. Poprawa stanu środowiska naturalnego i ochrona przyrody oraz zapewnienie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego V. Wzmocnienie roli edukacji i oświaty, wzrost znaczenia kultury na rzecz zwiększenia atrakcyjności regionu oraz podniesienie poziomu bezpieczeństwa zdrowotnego dla zapewnienia efektywności regionalnych zasobów pracy VI. Przeciwdziałanie marginalizacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej wybranych obszarów zdegradowanych oraz przeznaczonych do rewitalizacji.

I. Wzmocnienie atrakcyjności gospodarczej regionu II. Społeczeństwo informacyjne III. Transport IV. Ochrona środowiska V. Infrastruktura społeczna i szkolnictwo wyższe VI. Aktywizacja obszarów miejskich i zdegradowanych VII. Pomoc techniczna

Łączna wartość zaangażowanych środków w realizację RPO WO na lata 2007-2013 szacowana jest na około 502,52 mln euro, z czego 427,14 mln euro stanowić będzie wkład Wspólnoty. Krajowe środki publiczne wyniosą 75,37 mln euro.

76 

VII. Zapewnienie efektywnego i sprawnego systemu zarządzania, wdrażania, monitorowania oceny i kontroli RPO WO 2007-2013 oraz osiągnięcie pełnej absorpcji środków funduszy strukturalnych w latach 2007-2013. Charakterystyka priorytetów RPO WO istotnych ze względu na przedmiot badania:  Oś priorytetowa 4: Poprawa stanu środowiska naturalnego i ochrona przyrody oraz zapewnienie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego 

Cel priorytetu

Celami osi priorytetowej są: poprawa jakości środowiska naturalnego poprzez unowocześnienie gospodarki wodnościekowej oraz zmniejszenie zagrożenia powodziowego, zwiększenie stopnia segregacji oraz ponownego wykorzystania odpadów, poprawa jakości powietrza oraz zwiększenie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych, zachowanie i ochrona różnorodności biologicznej oraz walorów przyrodniczych i krajobrazowych Opolszczyzny. Opis priorytetu w Wśród słabych stron regionu wymienia się brak powszechnego i w pełni funkcjonującego systemu wykorzystywania odpazakresie gospodarki dów obejmującego między innymi recykling, kompostowanie, odzysk biogazu ze składowisk. Konieczne jest zatem przeproodpadami wadzenie istotnych zmian w zakresie gospodarki odpadami, w kierunku zwiększenia stopnia segregacji, organizacji systemów zbiórki odpadów oraz ponownego ich wykorzystania. Wsparcie uzyskają między innymi działania dotyczące zamykania i rekultywacji składowisk odpadów, segregacji i recyklingu, ze szczególnym uwzględnieniem wykorzystania odpadów i biogazu pochodzącego ze składowisk, oczyszczalni ścieków, kompostowni do celów energetycznych i ciepłowniczych zwłaszcza przez małe elektrociepłownie lub bezpośrednio do celów technologicznych. Niezbędne jest także podjęcie działań zmierzających do unieszkodliwiania i odzysku osadów z komunalnych oczyszczalni ścieków, jeżeli jest to możliwe wykorzystanie ich do celów energetycznych oraz podjęcie działań mających na celu selekcję i zagospodarowanie odpadów niebezpiecznych. Ze względu na brak w województwie opolskim składowiska na odpady zawierające azbest, należy zrealizować działanie dotyczące budowy składowiska lub rozbudowy już istniejących składowisk o kwatery na te odpady. W ramach Osi 4 nie przewiduje się budowy nowych składowisk odpadów, za wyjątkiem składowisk na odpady zawierające azbest, zaś nacisk zostanie położony na zapewnienie wtórnego wykorzystania odpadów. Do dofinansowania kwalifikują się tylko projekty zgodne z aktualnym Planem gospodarki odpadami w województwie opolskim

77 

Wskaźniki realizacji celów priorytetu w zakresie gospodarki odpadami

Nakłady na realizację priorytetu (w euro)

Wskaźniki produktu: Liczba projektów dotyczących gospodarki odpadami Wskaźniki rezultatu: Powierzchnia zrekultywowana/odzyskana Liczba osób objętych selektywną zbiórką odpadów w wyniku realizacji projektów Finansowanie ogółem: 50 252 330

Środki wspólnoty: 42 714 481

Zakładana wartość wskaźników produktu: w 2013 roku – 2 szt.; w 2015 – 3 szt. Zakładana wartość wskaźników rezultatu: 1 ha w 2013 roku – 24.800; w 2015 roku – 31.000 Środki EFRR na Poziom współfinansowania: gospodarkę odpadami: 85% 3 075 443

Opracowanie na podstawie: Regionalny Program Operacyjny Województwa Opolskiego na lata 2007-2013 Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013, Opole 2007, CCI: 2007/PL/16/1/PO/012

78 

REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO NA LATA 2007­2013  Cel główny RPO WP 

Cele szczegółowe RPO WP 

Priorytety RPO WP 

Plan finansowy RPO WP 

Wzrost krajowej i międzynarodowej konkurencyjności gospodarki oraz poprawa dostępności przestrzennej Podkarpacia

I. Tworzenie warunków do rozwoju przedsiębiorczości i gospodarki opartej na wiedzy II. Poprawa dostępności i atrakcyjności inwestycyjnej regionu poprzez realizacje przedsięwzięć w sferze komunikacyjnej i energetycznej III. Stworzenie warunków do rozwoju społeczeństwa informacyjnego w regionie IV. Zapobieganie degradacji środowiska oraz zagrożeniom naturalnym i technologicznym, a także efektywna gospodarka zasobami naturalnymi V. Tworzenie warunków do rozwoju kapitału społecznego poprzez inwestycje w edukację, ochronę zdrowia, pomoc społeczną, sport i rekreację VI. Wzrost udziału turystyki w gospodarce regionu oraz ochrona dziedzictwa kulturowego i rozwój instytucji kultury VII. Zmniejszenie występujących wewnątrz województwa różnic rozwojowych

I. Konkurencyjna i innowacyjna gospodarka II. Infrastruktura techniczna III. Społeczeństwo informacyjne IV. Ochrona środowiska i zapobieganie zagrożeniom V. Infrastruktura publiczna VI. Turystyka i kultura VII. Spójność wewnątrzregionalna VIII. Pomoc techniczna

Łączna wartość zaangażowanych środków w realizację RPO WP na lata 2007-2013 szacowana jest na około 1 344,58 mln euro, z czego 1 136,31 mln euro stanowić będzie wkład Wspólnoty. Krajowe środki publiczne wyniosą 208,27 mln euro.

79 

Charakterystyka priorytetów RPO WP istotnych ze względu na przedmiot badania:  Oś priorytetowa 4: Ochrona środowiska i zapobieganie zagrożeniom 

Cel priorytetu Opis priorytetu w zakresie gospodarki odpadami

Wskaźniki realizacji celów priorytetu w zakresie gospodarki odpadami

Nakłady na realizację priorytetu (w euro)

Zapobieganie degradacji środowiska oraz zagrożeniom naturalnym i technologicznym, a także efektywna gospodarka zasobami naturalnymi Gospodarka odpadami powinna być prowadzona zgodnie z uchwalonym Planem Gospodarki Odpadami dla Województwa Podkarpackiego, a polegać ma miedzy innymi na wprowadzaniu systemu gospodarki odpadami w układzie ponadlokalnym. Wspierane będą zatem przedsięwzięcia dotyczące m. in. wdrażania systemowej gospodarki odpadami komunalnymi (w tym selektywnej zbiórki odpadów), obiektów przekształcania odpadów (w tym odzysku i unieszkodliwiania), modernizacji istniejących i rekultywacji zamkniętych składowisk, likwidacji „dzikich” wysypisk. Realizacja powyższych działań powinna wspomóc osiągnięcie długookresowego celu określonego w Planie Gospodarki Odpadami dla Województwa Podkarpackiego, który sformułowano jako zminimalizowanie ilości wytwarzanych odpadów w sektorze komunalnym oraz wdrożenie nowoczesnych systemów ich odzysku i unieszkodliwiania. Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Podkarpackiego jest w pełni zgodny z wymogami wynikającymi z Dyrektywy 1999/31/WE w sprawie składowania odpadów. Realizowane projekty dotyczyć będą systemowej gospodarki odpadami komunalnymi, w tym selektywnej zbiórki odpadów, obiektów przekształcania odpadów, modernizacji istniejących i rekultywacji zamkniętych składowisk, likwidacji „dzikich” wysypisk. Wskaźniki produktu: Zakładana wartość wskaźników produktu: Liczba projektów dotyczących gospodarki odpadami w 2013 roku – 17 szt.; w 2015 roku – 34 szt. Wskaźniki rezultatu: Zakładana wartość wskaźników rezultatu: Liczba osób objętych selektywną zbiórką odpadów w 2013 roku – 100.000; w 2015 roku – 200.000 w wyniku realizacji projektów Środki EFRR na Finansowanie ogółem: Środki wspólnoty: Poziom współfinansowania: gospodarkę odpadami: 85% 200 524 910 170 446 174 17 017 346

Opracowanie na podstawie: Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013

80 

REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO NA LATA 2007­2013  Cel główny RPO WPO 

Cele szczegółowe RPO WPO 

Priorytety RPO WPO 

Plan finansowy RPO WPO 

Zwiększenie tempa wzrostu gospodarczego i tworzenie nowych pozarolniczych miejsc pracy przy poszanowaniu i zachowaniu dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego regionu

I. Podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej województwa II. Podniesienie konkurencyjności podlaskich firm w aspekcie krajowym i międzynarodowym III. Rozwój turystyki z wykorzystaniem walorów przyrodniczych i dziedzictwa kulturowego

I. Wzrost innowacyjności i wspieranie przedsiębiorczości w regionie II. Rozwój infrastruktury transportowej III. Rozwój turystyki i kultury IV. Społeczeństwo informacyjne V. Rozwój infrastruktury ochrony środowiska VI. Rozwój infrastruktury społecznej VII. Pomoc techniczna

Łączna wartość zaangażowanych środków w realizację RPO WPO na lata 2007-2013 szacowana jest na około 750,25 mln euro, z czego 636,21 mln euro stanowić będzie wkład Wspólnoty. Krajowe środki publiczne wyniosą 114,04 mln euro.

Charakterystyka priorytetów RPO WPO istotnych ze względu na przedmiot badania:  Oś priorytetowa 5: Rozwój infrastruktury ochrony środowiska 

Cel priorytetu

Zachowanie dziedzictwa środowiska naturalnego poprzez inwestycje infrastrukturalne zmniejszające negatywne skutki cywilizacji Opis priorytetu w zakre- Oś priorytetowa wdrażana będzie przez dwa działania: rozwój regionalnej infrastruktury ochrony środowiska i rozwój sie gospodarki odpada- lokalnej infrastruktury ochrony środowiska. mi W ramach pierwszego z wymienionych działań przewiduje się finansowanie projektów o zasięgu ponad lokalnym. Priorytetowo traktowane będą inwestycje dotyczące kompleksowego zagospodarowania odpadów wraz z instalacjami do termicznego przekształcania odpadów z odzyskiem energii (np.: międzygminne sortownie, kompostownie, obiekty do końcowej utylizacji odpadów takie jak: zakłady mechaniczno-biologiczne, spalarnie oraz wysypiska odpadów jako opcja najmniej preferowana, społeczne kampanie edukacyjne na temat prośrodowiskowego zarządzania odpadami) przewidziane w Wojewódzkim Planie Gospodarowania Odpadami. Będą to instalacje i systemy obsługujące maksymalnie 150 tys. mieszkańców i na obszarach nie objętych PROW. W ramach drugiego działania wsparcie będą uzyskiwały projekt małe – lokalne, zasięgiem nie przekraczające jednej gminy o wartości do 1 mln euro. Wsparcie otrzymają projekty dotyczące likwidacji „dzikich” wysypisk śmieci.

81 

Wskaźniki realizacji celów priorytetu w zakresie gospodarki odpadami

Wskaźniki produktu:

Zakładana wartość wskaźników produktu:

Liczba projektów dotyczących gospodarki odpadami

w 2013 roku – 8 szt.

Wskaźniki rezultatu:

Zakładana wartość wskaźników rezultatu:

Liczba nowoutworzonych lub zrekultywowanych wysypisk śmieci w ramach realizacji programu Liczba osób objętych selektywną zbiórką odpadów w wyniku realizacji projektów Nakłady na realizację priorytetu (w euro)

Finansowanie ogółem: 74 847 986

Środki wspólnoty: 63 620 788

w 2013 roku – 8 szt. w 2013 roku – 400.000 Środki EFRR na gospodarkę odpadami: 15 150 638

Opracowanie na podstawie: Regionalny Program Operacyjny Województwa Podlaskiego na lata 2007-2013

82 

Poziom współfinansowania: 85%

REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO NA LATA 2007­2013  Cel główny RPO WPOM 

Cele szczegółowe RPO WPOM 

Priorytety RPO WPOM 

Plan finansowy RPO WPOM 

Poprawa konkurencyjności gospodarczej, spójności społecznej i dostępności przestrzennej województwa przy zrównoważonym wykorzystaniu specyficznych cech potencjału gospodarczego i kulturowego regionu oraz przy pełnym poszanowaniu jego zasobów przyrodniczych

I. Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności gospodarki oraz wzrost kompetencji mieszkańców II. Poprawa atrakcyjności inwestycyjnej ośrodków miejskich i usprawnienie powiązań między nimi III. Poprawa atrakcyjności osiedleńczej i turystycznej IV. Przełamywanie barier strukturalnych na obszarach o niższym potencjale rozwojowym

I. Rozwój i innowacje w MŚP II. Społeczeństwo wiedzy III. Funkcje miejskie i metropolitalne IV. Regionalny system transportowy V. Środowisko i energetyka przyjazna środowisku VI. Turystyka i dziedzictwo kulturowe VII. Ochrona zdrowia i system ratownictwa VIII. Lokalna infrastruktura podstawowa IX. Lokalna infrastruktura społeczna i inicjatywy obywatelskie X. Pomoc techniczna

Łączna wartość zaangażowanych środków w realizację RPO WPOM na lata 2007-2013 szacowana jest na około 1 227,17 mln euro, z czego 885,06 mln euro stanowić będzie wkład Wspólnoty. Krajowe środki wyniosą 342,10 mln euro.

Charakterystyka priorytetów RPO WPOM istotnych ze względu na przedmiot badania:  Oś priorytetowa 5: Środowisko i energetyka przyjazna środowisku 

Cel priorytetu Opis priorytetu 5 w zakresie gospodarki odpadami

Poprawa stanu środowiska naturalnego i ograniczenie zagrożeń ekologicznych W ramach osi priorytetowej 5 wsparcie w zakresie gospodarki odpadami kierowane będzie na rozwój infrastruktury gospodarki odpadami o charakterze ponadlokalnym. Realizowane przedsięwzięcia przyczynią się do wdrożenia efektywnych ekonomicznie i ekologicznie, kompleksowych systemów gospodarki odpadami oraz likwidacji zagrożeń wynikających ze składowania odpadów. Realizowane będą projekty zgodne z Wojewódzkim Planem Gospodarki Odpadami. Wspierana będzie budowa i rozbudowa regionalnych zakładów zagospodarowania odpadów komunalnych obsługujących do 150 tys. mieszkańców, w tym instalacji do odzysku i recyklingu lub unieszkodliwiania odpadów komunalnych w procesach innych niż składowanie. Wspierane będzie także tworzenie systemów selektywnego zbierania odpadów komunalnych, w tym odpadów niebezpiecznych wydzielonych ze strumienia odpadów komunalnych, a także rekultywacja nieczynnych składowisk odpadów. Istotna będzie również realizacja przedsięwzięć w zakresie instalacji i urządzeń do odzysku i unieszkodliwiania odpadów medycznych, odpadów weterynaryjnych, a także odpadów niebezpiecz83 

nych wydzielonych z odpadów komunalnych, jak również odpadów zawierających azbest. W ramach kompleksowych projektów z zakresu uporządkowania gospodarki odpadami, oczekiwane są także kampanie informacyjne i edukacyjne, związane np. z selektywną zbiórką odpadów. Minimalna wartość projektu, co do zasady, nie może być niższa niż 2 mln euro. Preferowane będą projekty obejmujące budowę zakładów zagospodarowania odpadów wraz z systemami selektywnej zbiórki wynikające z Wojewódzkiego Planu Gospodarki Odpadami oraz wynikające z Programu Ochrony Środowiska Województwa Pomorskiego Wskaźniki realizacji celów priorytetu w zakresie gospodarki odpadami

Wskaźniki produktu:

Zakładana wartość wskaźników produktu:

Liczba projektów dotyczących gospodarki odpadami

w 2013 roku – 5 szt.; w 2015 roku – 6 szt.

Wskaźniki rezultatu:

Zakładana wartość wskaźników rezultatu:

Odpady komunalne trafiające do regionalnych zakładów zagospodarowania odpadów wspartych w ramach Programu Odsetek odpadów komunalnych poddawanych odzyskowi w zakładach zagospodarowania odpadów wspartych w ramach Programu

w 2013 roku – 11,5%; w 2015 roku – 14%

w 2013 roku – 25%; w 2015 roku – 30%

Oś priorytetowa 8: Lokalna infrastruktura podstawowa 

Cel priorytetu Opis priorytetu 8 w zakresie gospodarki odpadami

84 

Wzmocnienie potencjału rozwojowego na obszarach poza dużymi miastami W ramach priorytetu wsparcie otrzymują przedsięwzięcia o charakterze lokalnym i mniejszym wymiarze finansowym w stosunku do przedsięwzięć wskazanych w osi priorytetowej 5. Wsparcie będzie miało charakter komplementarny wobec wsparcia dla projektów o zasięgu ponadlokalnym, przewidzianego w ramach osi priorytetowej 5. Wsparcie uzyskają projekty w zakresie rekultywacji nieczynnych składowisk odpadów (w tym składowisk odpadów niebezpiecznych), oraz likwidacji „dzikich” wysypisk odpadów. Wspierana będzie również budowa i rozbudowa punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych, a także budowa, rozbudowa lub przebudowa kompostowni odpadów oraz likwidacja mogilników. Minimalna wartość projektów w zakresie w zakresie gospodarki odpadami – nie powinna być niższa niż 100 tys. euro. Maksymalna wartość projektów w zakresie gospodarki odpadami, co do zasady, nie może być wyższa niż 2 mln euro

Wskaźniki realizacji celów priorytetu w zakresie gospodarki odpadami

Nakłady na realizację priorytetu (w euro)

Wskaźniki produktu: Liczba projektów dotyczących gospodarki odpadami Wskaźniki rezultatu: Liczba osób objętych selektywną zbiórką odpadów w wyniku realizacji projektów Finansowanie ogółem: Środki wspólnoty: oś p. 5 – 82 606 139 oś p. 5 – 61 954 604 oś p. 8 – 145 775 538 oś p. 8 – 123 909 207

Zakładana wartość wskaźników produktu: w 2013 roku – 32 szt.; w 2015 roku – 35 szt. (łącznie w ramach priorytetu z zakresu ochrony środowiska) Zakładana wartość wskaźników rezultatu: w 2013 roku – 400 000; w 2015 roku – 450 000 Środki EFRR na gospodarkę odpadami: 24 781 842

Poziom współfinansowania: oś p. 5 – 75% oś p. 8 – 85%

Opracowanie na podstawie: Regionalny Program Operacyjny Dla Województwa Pomorskiego na lata 2007-2013; CCI 2007PL161PO015; Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013, Polska

85 

REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO NA LATA 2007­2013  Cel główny RPO WŚ 

Cele szczegółowe RPO WŚ 

Priorytety RPO WŚ 

Plan finansowy RPO WŚ 

Stymulowanie dynamicznego rozwoju, przy wzmocnieniu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej regionu

I. Wzrost konkurencyjności regionalnej gospodarki opartej na wiedzy II. Stworzenie warunków do rozwoju społeczeństwa informacyjnego w regionie III. Wzrost konkurencyjności turystycznej regionu IV. Wzrost znaczenia kultury jako czynnika rozwoju społeczno-gospodarczego V. Ochrona oraz poprawa jakości środowiska VI. Wzrost konkurencyjności przestrzeni miejskiej województwa VII. Ukształtowanie efektywnego i zintegrowanego systemu transportowego VIII. Stworzenie warunków do rozwoju społeczeństwa o wysokich kwalifikacjach zawodowych, poszukiwanych na rynku pracy IX. Poprawa stanu zdrowia mieszkańców regionu X. Skuteczna absorpcja środków w ramach XI. Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego

I. Badania i rozwój technologiczny (B+R), innowacje i przedsiębiorczość II. Społeczeństwo informacyjne III. Turystyka IV. Kultura V. Środowisko VI. Zrównoważony rozwój miast VII. Transport VIII. Infrastruktura Edukacyjna IX. Zdrowie i rekreacja X. Pomoc techniczna

Łączna wartość zaangażowanych środków w realizację RPO WŚ na lata 2007-2013 szacowana jest na około 2 016,69 mln euro, z czego 1 712,98 mln euro stanowić będzie wkład Wspólnoty. Krajowe środki publiczne wyniosą 303,71 mln euro.

86 

Charakterystyka priorytetów RPO WŚ istotnych ze względu na przedmiot badania:  Oś priorytetowa 5: Środowisko 

Cel priorytetu Ochrona oraz poprawa jakości środowiska Opis priorytetu w zakre- Wysoka ilość wytwarzanych odpadów komunalnych na terenie województwa wynosząca 1,3 mln Mg/rok (wg danych sie gospodarki odpadami z 2004 r.) w większości poddawanych składowaniu jest problemem wymagającym rozwiązania. Kluczowym zadaniem w tym zakresie będzie selektywna zbiórka odpadów u źródła, która przyczynia się do bezpośredniego maksymalizowania korzyści gospodarczych, minimalizacji kosztów oraz tworzenia nowych miejsc pracy. Do rozwiązania problemu przyczyni się również wspieranie procesów odzysku odpadów, w szczególności ich recyklingu oraz procesów unieszkodliwiania odpadów. W ramach gospodarki odpadami, wsparcie uzyskają projekty z zakresu selektywnej zbiórki odpadów, ich odzysku, recyklingu oraz unieszkodliwiania, kompleksowego oczyszczania terenów z odpadów zawierających azbest oraz rekultywacji obszarów zdegradowanych i składowisk odpadów na cele przyrodnicze. Wymienione przedsięwzięcia w znacznym stopniu przyczynią się do wdrożenia efektywnych ekologicznie, kompleksowych systemów gospodarki odpadami oraz likwidacji zagrożeń wynikających ze składowania odpadów. Wszystkie działania podejmowane w zakresie gospodarki odpadami będą ponadto realizować założenia wynikające z Planu Gospodarki Odpadami dla Województwa Śląskiego. Wskaźniki realizacji ceWskaźniki produktu: Zakładana wartość wskaźników produktu: lów priorytetu w zakreLiczba projektów dotyczących gospodarki odpadami w 2013 roku – 21 szt.; w 2015 roku – 27 szt. sie gospodarki odpadami Wskaźniki rezultatu: Zakładana wartość wskaźników rezultatu: Powierzchnia zrekultywowana/odzyskana w 2013 roku – 40 ha; w 2015 roku – 52 ha Liczba osób objętych selektywną zbiórką odpadów w 2013 roku – 250 000; w 2015 roku – 375 000 w wyniku realizacji projektów Nakłady na realizację Środki EFRR na Finansowanie ogółem: Środki wspólnoty: Poziom współfinansowania: priorytetu (w euro) gospodarkę odpadami: 85% 212 563 059 180 678 600 30 000 000 Opracowanie na podstawie: Regionalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego na lata 2007-2013

87 

REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY WOJEWÓDZTWA ŚWIĘTOKRZYSKIEGO NA LATA 2007­2013  Cel główny RPO WŚW 

Cele szczegółowe RPO WŚW 

Priorytety RPO WŚW 

Plan finansowy RPO WŚW 

Poprawa warunków sprzyjających budowie konkurencyjnej i generującej nowe miejsca pracy regionalnej gospodarki

I. Podniesienie poziomu konkurencyjności regionalnej gospodarki poprzez zwiększanie zdolności inwestycyjnej podmiotów gospodarczych II. Stworzenie warunków do rozwoju społeczeństwa informacyjnego oraz powiązań między sektorem B+R a gospodarką III. Poprawa jakości systemu komunikacyjnego regionu i jego połączeń z krajowymi i europejskimi korytarzami transportowymi IV. Poprawa stanu środowiska naturalnego województwa V. Zapewnienie dostępu do wysokiej jakości usług publicznych i zasobów dziedzictwa kulturowego VI. Zwiększenie atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin

I. Rozwój przedsiębiorczości II. Wsparcie innowacyjności, budowa społeczeństwa informacyjnego oraz potencjału inwestycyjnego regionu III. Podniesienie jakości systemu komunikacyjnego regionu IV. Rozwój infrastruktury ochrony środowiska i energetycznej V. Wzrost jakości infrastruktury społecznej oraz inwestycje w dziedzictwo kulturowe, turystykę i sport VI. Wzmocnienie ośrodków miejskich i rewitalizacja małych miast VII. Pomoc techniczna

Łączna wartość zaangażowanych środków w realizację RPO WŚW na lata 2007-2013 szacowana jest na około 853,89 mln euro, z czego 725,80 mln euro stanowić będzie wkład Wspólnoty. Krajowe środki publiczne wyniosą 128,08 mln euro.

Charakterystyka priorytetów RPO WŚW istotnych ze względu na przedmiot badania:  Oś priorytetowa 4: Rozwój infrastruktury ochrony środowiska i energetycznej 

Cel priorytetu

Opis priorytetu w zakresie gospodarki odpadami

88 

Poprawa dostępności mieszkańców do infrastruktury ochrony środowiska i energetycznej oraz poprawa efektywności systemów infrastruktury z tego zakresu Poprawa stanu środowiska naturalnego, zapobieganie jego degradacji Unowocześnienia wymagają stosowane systemy składowania i unieszkodliwiania odpadów. Wspierana będzie budowa, modernizacja, rozbudowa instalacji do odzysku, unieszkodliwiania i segregacji odpadów, spalarni odpadów, ponadto rekultywacja składowisk odpadów i likwidacja dzikich wysypisk. Projekty z tego zakresu realizowane w ramach osi 4

muszą być zgodne z aktualnie obowiązującym Planem gospodarki odpadami dla województwa świętokrzyskiego. Przykładowymi projektami realizowanymi w ramach priorytetu będą: budowa, rozbudowa i modernizacja regionalnych zakładów gospodarki odpadami, instalacji do segregacji, unieszkodliwiania i odzysku odpadów, modernizacja spalarni odpadów niebezpiecznych, rekultywacja składowisk odpadów i terenów poprzemysłowych. Wskaźniki realizacji ceWskaźniki produktu: Zakładana wartość wskaźników produktu: lów priorytetu w zakresie Liczba projektów dotyczących gospodarki odpadami w 2013 roku – 5 szt.; w 2015 roku – 6 szt. gospodarki odpadami Wskaźniki rezultatu: Zakładana wartość wskaźników rezultatu: Powierzchnia zrekultywowana/odzyskana w 2013 roku – 140 000; w 2015 roku – 150 000 Liczba osób objętych selektywną zbiórką odpadów w wyniku realizacji projektów Nakłady na realizację Środki EFRR na Finansowanie ogółem: Środki wspólnoty: Poziom współfinansowania: priorytetu (w euro) gospodarkę odpadami: 85% 118 937 496 101 096 872 2 921 053 Opracowanie na podstawie: Regionalny Program Operacyjny Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013

89 

REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO­MAZURSKIEGO NA LATA 2007­2013  Cel główny RPO WWM 

Cele szczegółowe RPO WWM 

Wzrost konkurencyjności I. Wzrost konkurencyjności firm, gospodarki oraz liczby i jako- produktów i usług ści powiązań sieciowych II. Wyższa konkurencyjność województwa jako miejsca pracy i życia III. Poprawa połączeń sieciowych województwa warmińsko-mazurskiego

Priorytety RPO WWM 

Plan finansowy RPO WWM 

I. Przedsiębiorczość II. Turystyka III. Infrastruktura społeczna IV. Rozwój, restrukturyzacja i rewitalizacja miast V. Infrastruktura transportowa regionalna i lokalna VI. Środowisko przyrodnicze VII. Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego VIII. Pomoc techniczna

Łączna wartość zaangażowanych środków w realizację RPO WWM na lata 2007-2013 szacowana jest na około 1 228,46 mln euro, z czego 1 036,54 mln euro stanowić będzie wkład Wspólnoty. Krajowe środki wyniosą 191,92 mln euro.

Charakterystyka priorytetów RPO WWM istotnych ze względu na przedmiot badania:  Oś priorytetowa 6: Środowisko przyrodnicze  

Cel priorytetu Opis priorytetu w zakresie gospodarki odpadami

90 

Wzmocnienie pozycji województwa w europejskich sieciach przyrodniczych poprzez poprawę lub zachowanie dobrego stanu środowiska i zapobieganie jego degradacji Przedsięwzięcia związane z ochroną powierzchni ziemi dotyczyć będą szerokiego spektrum przedsięwzięć w dziedzinie gospodarki odpadami, przewidzianych w Planie Gospodarki Odpadami Województwa Warmińsko-Mazurskiego. Oznacza to m.in. przeprowadzenie likwidacji lub rekultywacji składowisk (w tym dzikich) odpadów, wdrażanie segregacji, selekcji i wtórnego wykorzystania odpadów (recykling) poprzez budowę punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych, składowisk jako elementów zakładu zagospodarowania odpadów, instalacji umożliwiających przygotowanie odpadów do procesów odzysku, instalacji do ich odzysku, instalacji do termicznego przekształcania odpadów komunalnych z odzyskiem energii, instalacji do unieszkodliwiania odpadów komunalnych w procesach innych niż składowanie. Priorytet otrzymają projekty obejmujące budowę zakładów zagospodarowania odpadów, wynikające z przywołanego powyżej Planu w obszarze Wielkich Jezior Mazurskich, obsługujące do 150 tys. mieszkańców. Uporządkowania wymaga także problem odpadów niebezpiecznych, a zatem przeprowadzona zostanie budowa składowisk na azbest oraz pomoc otrzymają projekty selekcji i unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych.

Wskaźniki realizacji ceWskaźniki produktu: lów priorytetu w zakresie Liczba projektów dotyczących gospodarki odpadami gospodarki odpadami Wskaźniki rezultatu: Odpady wytworzone poddane odzyskowi Liczba osób objętych selektywną zbiórką odpadów w wyniku realizacji projektów Nakłady na realizację Finansowanie ogółem: Środki wspólnoty: priorytetu (w euro) 115 454 444 93 288 784

Zakładana wartość wskaźników produktu: w 2013 roku – 4 szt. Zakładana wartość wskaźników rezultatu: w 2013 roku – 30% wytwarzanych odpadów komunalnych w 2013 roku – 150 000 Środki EFRR na gospodarkę odpadami: 18 000 000

Poziom współfinansowania: 80,80%

Opracowanie na podstawie: Regionalny Program Operacyjny Warmia i Mazury na lata 2007-2013, CCI 2007PL161PO020

91 

WIELKOPOLSKI REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY NA LATA 2007­2013  Cel główny WRPO 

Cele szczegółowe WRPO 

Poprawa jakości przestrzeni województwa, systemu edukacji, rynku pracy, gospodarki oraz sfery społecznej skutkująca wzrostem poziomu życia mieszkańców

I. Poprawa warunków inwestowania II. Wzrost aktywności zawodowej mieszkańców III. Wzrost udziału wiedzy i innowacji w gospodarce regionu

Priorytety WRPO 

I. Konkurencyjność przedsiębiorstw II. Infrastruktura komunikacyjna III. Środowisko przyrodnicze IV. Rewitalizacja obszarów problemowych V. Infrastruktura dla kapitału ludzkiego VI. Turystyka i środowisko kulturowe VII. Pomoc techniczna

Plan finansowy WRPO 

Łączna wartość zaangażowanych środków w realizację WRPO na lata 2007-2013 szacowana jest na około 1 639,8 mln euro, z czego 1 272,79 mln euro stanowić będzie wkład Wspólnoty. Krajowe środki wyniosą 367 mln euro.

Charakterystyka priorytetów WRPO istotnych ze względu na przedmiot badania:  Oś priorytetowa 3: Środowisko przyrodnicze 

Cel priorytetu Poprawa stanu środowiska i racjonalne gospodarowanie zasobami przyrodniczymi regionu Opis priorytetu w zakre- Cel główny priorytetu realizowany jest poprzez cele szczegółowe, w tym cel szczegółowy poprawa gospodarki odpadasie gospodarki odpadami mi. Nieuporządkowana gospodarka odpadami oraz w szczególności niezadowalający system zagospodarowania odpadów niebezpiecznych będą wymagały działań na rzecz modernizacji i tworzenia nowych systemów zagospodarowania odpadów. Szczególny nacisk położony będzie na nowoczesne systemy, obejmujące przede wszystkim przetwarzanie i segregację, np. recykling, kompostownie, urządzenia do odzysku biogazu, spalarnie odpadów i instalacje do termicznej obróbki odpadów z odzyskiem energii oraz systemy zbiórki i unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych. Ważnym elementem realizacji projektów w zakresie gospodarki odpadami będzie finansowanie kampanii edukacyjnych i informacyjnych przygotowujących przyszłych beneficjentów budowanych systemów. Ważne jest informowanie mieszkańców o przyjaznym dla środowiska usuwaniu odpadów, opakowań i innych. Uwzględnianie kampanii edukacyjnych w tym zakresie będzie jedną z podstaw oceny i wyboru projektów. W ramach priorytetu realizowane będą projekty przewidziane w Planie Gospodarki Odpadami dla Województwa Wielkopolskiego.

92 

Wskaźniki realizacji celów priorytetu w zakresie gospodarki odpadami

Nakłady na realizację priorytetu (w euro)

Wskaźniki produktu: Liczba projektów dotyczących gospodarki odpadami Wskaźniki rezultatu: Liczba osób objętych selektywną zbiórką odpadów w wyniku realizacji projektów Finansowanie ogółem: 208 669 635

Środki wspólnoty: 173 821 000

Zakładana wartość wskaźników produktu: w 2013 roku – 10 szt. Zakładana wartość wskaźników rezultatu: w 2013 roku – 500 000 Środki EFRR na gospodarkę odpadami: 17 160 000

Poziom współfinansowania: 83,30%

Opracowanie na podstawie: Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2007-2013

93 

REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO NA LATA 2007­2013  Cel główny RPO WZ 

Cele szczegółowe RPO WZ 

Priorytety RPO WZ 

Plan finansowy RPO WZ 

Rozwój województwa zmierzający do zwiększenia konkurencyjności gospodarki, spójności przestrzennej, społecznej oraz wzrostu poziomu życia mieszkańców

I. Wzrost innowacyjności i efektywności gospodarowania II. Poprawa atrakcyjności inwestycyjnej i spójności terytorialnej województwa III. Poprawa warunków życia mieszkańców poprzez zachowanie i ochronę środowiska naturalnego oraz zwiększenie bazy społecznej województwa

I. Gospodarka – Innowacje – Technologie II. Rozwój infrastruktury transportowej i energetycznej III. Rozwój społeczeństwa informacyjnego IV. Infrastruktura ochrony środowiska V. Turystyka, kultura i rewitalizacja VI. Rozwój funkcji metropolitalnych VII. Rozwój infrastruktury społecznej i ochrony zdrowia VIII. Pomoc techniczna

Łączna wartość zaangażowanych środków w realizację RPO WZ na lata 2007-2013 szacowana jest na około 982,86 mln euro, z czego 835,44 mln euro stanowić będzie wkład Wspólnoty. Krajowe środki wyniosą 147,43 mln euro.

Charakterystyka priorytetów RPO WZ istotnych ze względu na przedmiot badania:  Oś priorytetowa 4: Infrastruktura ochrony środowiska 

Cel priorytetu Celem głównym osi priorytetowej jest poprawa stanu środowiska naturalnego w województwie zachodniopomorskim Opis priorytetu w zakresie W ramach zagospodarowania odpadów priorytetem będzie organizowanie i wdrażanie systemów selektywnej zbiórki gospodarki odpadami odpadów i recyklingu oraz modernizacja i rekultywacja istniejących nieczynnych składowisk odpadów. Preferowane będą kompleksowe projekty gospodarki odpadami komunalnymi obejmujące m.in. selektywną zbiórkę odpadów, sortownie, zakłady recyklingu i odzysku odpadów, biologiczno-mechaniczne unieszkodliwianie odpadów oraz kampanie informacyjne i edukacyjne na temat gospodarki odpadami przyjaznej środowisku. Ponadto, wsparcie uzyskają projekty dotyczące spalania odpadów, które nie mogą być poddane recyklingowi i odzyskowi oraz składowiska odpadów, jako opcja najmniej preferowana.

94 

Wskaźniki realizacji celów priorytetu w zakresie gospodarki odpadami

Nakłady na realizację priorytetu (w euro)

Wskaźniki produktu: Liczba projektów dotyczących gospodarki odpadami Wskaźniki rezultatu: Liczba osób objętych selektywną zbiórką odpadów w wyniku realizacji projektów Finansowanie ogółem: 72 094 117

Środki wspólnoty: 61 280 000

Zakładana wartość wskaźników produktu: w 2013 roku – 6 szt.; w 2015 roku – 10 szt. Zakładana wartość wskaźników rezultatu: w 2013 roku – 66 000; w 2015 roku – 100 000 Środki EFRR na gospodarkę odpadami: 9 070 000

Poziom współfinansowania: 85%

Opracowanie na podstawie: Regionalny Program Operacyjny Województwa Zachodniopomorskiego na lata 2007-2013

95 

W ramach realizowanych regionalnych programów operacyjnych na działania z zakresu gospodarki odpadami przeznaczonych zostanie blisko 341 mln euro, z czego ponad 289 mln euro będzie pochodziło z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Zrealizowanych zostanie ponad 230 przedsięwzięć z zakresu gospodarki odpadami. W większości województw poziom współfinansowania środkami europejskimi określony został na poziomie 85%. Największe środki na realizację przedsięwzięć z zakresu gospodarki odpadami zamierza przeznaczyć województwo lubelskie – blisko 41 mln euro, z czego 34,6 mln będzie pochodziło z EFRR. Województwami o najniższych nakładach na działania z zakresu gospodarki odpadami są województwa lubuskie (1,7 mln euro), świętokrzyskie (3,4 mln euro) i opolskie (3,6 mln euro) – tabela 5. Tabela 5. Nakłady i efekty działań związanych z gospodarką odpadami w ramach regionalnych  programów operacyjnych NSS 2007­2013 – zestawienie zbiorcze

Województwa 

Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie RAZEM

Nakłady  ogółem  [tys. zł] 

152 071 138 734 183 577 82 279 201 276 109 416 232 708 50 252 200 525 74 848 228 382 212 563 118 937 115 454 208 670 72 094 2 381 786

Środki   EFRR   [tys. zł] 

20 017 23 965 34 676 1 467 25 663 15 001 31 424 3 075 17 017 15 151 24 782 30 000 2 921 18 000 17 160 9 070 289 389

Powierzchnia   zrekultywowana  [ha] 

Liczba osób   objętych selektywną  zbiórką odpadów   [tys. osób] 

2013 

2015 

2013 

2015 

5

6

– 20 – 20 – 100 1

– 20 – 20 – 100 1

– 8

– 8

– 40 5

– 52 6

– 10 10 219

– 10 10 233

32 1 883 1 000 25 560 200 10 25 100 400 400 250 140 150 500 66 5 741

40 1 883 1 000 25 560 200 10 31 200 400 450 375 150 150 500 100 6 074

Źródło: opracowanie własne na podstawie regionalnych programów operacyjnych.

Średni poziom środków kierowanych na gospodarkę odpadami w ramach regionalnych programów operacyjnych wynosi 21,2 mln euro. Nakłady na gospodarkę odpadami w ramach regionalnych programów operacyjnych w układzie województw przedstawia schemat 7. 96 

Schemat 7. Nakłady na gospodarkę odpadami w regionalnych programach operacyjnych Mln euro 45 40 35 30 25 20 15 10

Zachodniopomorskie

Wielkopolskie

Warmińsko Mazurskie

Świętokrzyskie

Śląskie

Pomorskie

Podlaskie

Podkarpackie

Opolskie

Mazowieckie

Małopolskie

Łódzkie

Lubuskie

Lubelskie

Dolnośląskie

0

Kujawsko-Pomorskie

5

Środki na gospodarkę odpadami w ramach osi priorytetowych RPO z EFRR Nakłady całkowite na gospodarkę odpdami w ramach osi priorytetowej RPO

Źródło: opracowanie własne.

Podstawowym celem programów operacyjnych realizowanym w obszarze ochrony środowiska (w tym także w zakresie gospodarki odpadami) powinna być poprawa jakości środowiska przyrodniczego. W wymiarze operacyjnym cel ten może być realizowany poprzez podejmowanie działań na rzecz realizacji szczegółowych zobowiązań Polski wynikających z dyrektyw wspólnotowych, które w istotnej części przyczyniają się do poprawy jakości środowiska i ochrony jego zasobów. Realizacji tak zdefiniowanych celów powinny być podporządkowane działania podejmowane w ramach regionalnych programów operacyjnych, jak również wskaźniki pozwalające ocenić stopień ich realizacji. Podobnie jak PO Infrastruktura i Środowisko, regionalne programy operacyjne ukierunkowane są na rozwój infrastruktury ochrony środowiska, nie zaś na osiąganie celów ekologicznych. W obszarze gospodarki odpadami większość RPO wyznacza dwa rodzaje wskaźników: wskaźniki produktu oraz wskaźniki rezultatu. We wszystkich RPO wskaźnikiem produktu jest liczba projektów doty­ czących gospodarki odpadami, wskaźnikami rezultatu są powierzchnia zrekultywowa­ na oraz liczba  osób  objętych  selektywną  zbiórką  odpadów  w  wyniku  realizacji  projek­ tów. Podstawowym wskaźnikiem oceniającym realizację działań w zakresie gospodarki odpadami jest drugi ze wskazanych. Wskaźnik ten jest kontrowersyjny i budzi obiekcje natury merytorycznej z co najmniej kilku powodów: 1. Wskaźnik nie mierzy realizacji celu nadrzędnego rozumianego jako realizacja zobowiązań Polski wynikających z dyrektyw odpadowych, czyli zmniejszenia masy składowanych odpadów, wzrostu udziału odpadów poddawanych procesom odzysku i recyklingu. 97 

2.

Programy operacyjne przewidują realizację szerokiego wachlarza działań obejmujących zarówno tworzenie nowych systemów, jak i modernizację, rozbudowę istniejących systemów zagospodarowywania odpadów. Nie istnieje praktyczna możliwość sprowadzenia przewidzianych do realizacji do wspólnego mianownika i zdefiniowania ich efektów w postaci jednego wskaźnika liczba osób objętych  selektywną zbiórką w wyniku realizacji RPO.

Wyjątkami są województwo pomorskie i warmińsko-mazurskie, w przypadku których efekty prowadzonych w ramach RPO działań w zakresie gospodarki odpadami mierzą rzeczywiste efekty środowiskowe (wskaźniki: odpady komunalne trafiające do regionalnych zakładów zagospodarowania odpadów wspartych w ramach Programu (w %), odsetek odpadów komunalnych poddawanych odzyskowi w zakładach zagospodarowania odpadów wspartych w ramach Programu (%), odpady wytworzone poddane odzyskowi). Nie mniejsze kontrowersje budzi także sposób określenia w poszczególnych RPO prognozowanych efektów mierzonych omawianym wskaźnikiem. Przy porównywalnej wielkości nakładów na gospodarkę odpadami przewidzianych w poszczególnych województwach oczekiwane efekty diametralnie się różnią. Skalę zróżnicowania można prześledzić porównując planowane efekty w wybranych województwach. Przykładowo województwo pomorskie prognozując w ramach RPO wydatki na gospodarkę odpadami w wysokości 23,9 mln euro zamierza osiągnąć efekt w postaci objęcia systemami selektywnej zbiórki odpadów 70% mieszkańców województwa, co daje liczbę około 1,88 mln osób. Województwo podkarpackie przeznaczając kwotę 20 mln euro systemami zamierza objąć 100 tys. osób, a województwo podlaskie przy nakładach 17,7 mln euro systemami zamierza objąć 400 tys. osób. W województwie mazowieckim przy nakładzie 36,9 mln euro systemami selektywnej zbiórki planuje się objąć jedynie 10 tys. osób. Porównanie nakładów ponoszonych w ramach RPO na gospodarkę odpadami do efektów, mierzonych wskaźnikiem liczby osób objętych systemem selektywnej zbiórki na 1000 euro wydatku w ramach RPO przedstawia schemat 8. Przeprowadzona analiza może stać się podstawą błędnych wniosków, iż najwyższą efektywnością wydatkowania środków mogą poszczycić się województwa kujawsko-pomorskie i świętokrzyskie. Środki nieefektywnie wydatkują natomiast województwa mazowieckie, dolnośląskie. W rzeczywistości natomiast należy stwierdzić, iż prognozowane w poszczególnych regionalnych programach operacyjnych efekty realizowanych przedsięwzięć mają charakter przypadkowy i nie wynikają z merytorycznie poprawnie przeprowadzonych analiz. Zachowanie poprawności badawczej musiałoby prowadzić do ujednolicenia wyników prowadzonych prognoz efektów przedsięwzięć. Ewentualne rozbieżności mogłyby wynikać ze specyficznych cech realizowanych projektów, takich jak między innymi gęstość zaludnienia, wykorzystywane technologie.

98 

Schemat 8. Prognozowana liczba osób objętych systemami selektywnej zbiórki na 1000 euro wydat­ ku w wyniku realizacji regionalnych programów operacyjnych Liczba osób 80 66,8

70 60 50

40,7

40 24,5

Zachodniopomorskie

6,2 Wielkopolskie

Warmińsko Mazurskie

6,7 Świętokrzyskie

Mazowieckie

Małopolskie

Łódzkie

Lubuskie

7,1

Śląskie

5,0 Pomorskie

6,9

Podkarpackie

13,7

11,3 0,3

Lubelskie

Dolnośląskie

0

24,3

22,4

18,5

1,4 Kujawsko-Pomorskie

10

14,5

Opolskie

20

Podlaskie

30

Źródło: opracowanie własne.

Drugim z problemów rysujących się z analizy RPO jest problem braku zrozumienia przez Autorów programów istoty problematyki gospodarowania odpadami. Wiele z przedstawionych opisów osi priorytetowych podejmujących problem gospodarowania odpadami jest niespójnych, czy wręcz zawiera istotne błędy merytoryczne. Przykładowo w RPO województwa wielkopolskiego stwierdza się między innymi szczegól­ ny  nacisk  położony  będzie  na  …  spalarnie  odpadów  i  instalacje  do  termicznej  obróbki  odpadów  z  odzyskiem  energii.76 Jednocześnie zakłada się objęcie 500 tys. osób selektywną zbiórką. Należy zatem zadać pytanie, czy planowane instalacje termicznego przekształcania będą dysponować odpowiednim strumieniem odpadów. Należy też zauważyć, iż budowa spalarni odpadów w ramach RPO z budżetem środków na gospodarkę odpadami w kwocie 20 mln euro jest zadaniem niewykonalnym. Ponadto, skoro spalarnie odpadów są instalacjami termicznego przekształcania odpadów, warto zapytać, dlaczego autorzy dokonują rozróżnienia na spalarnie i inne instalacje. Poza termicznym przekształcaniem odpadów w spalarniach odpadów, do metod termicznego ich przekształcania zalicza się współspalanie. Aktualnie współspalanie odpadów prowadzą niewystępujące w województwie wielkopolskim cementownie. Pozostaje zatem zadać pytanie, jakie instalacje termicznej obróbki odpadów zamierzają wspierać Autorzy Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego.

76

Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2007-2013. 99 

Programy współpracy terytorialnej Jak już wskazano problematyka gospodarowania odpadami podejmowana jest także w ramach Celu 3 Polityki Spójności Europejska Współpraca Terytorialna. W ramach celu realizowane są: 1. Programy Współpracy Transgranicznej: – Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Polska (Województwo Lubuskie) – Brandenburgia 2007-2013 w ramach „Europejskiej Współpracy Terytorialnej”, – Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska 2007-2013, – Program Współpracy Transgranicznej Polska – Litwa, – Program Operacyjny Celu 3 „Europejska Współpraca Terytorialna” – „Współpraca Transgraniczna” Krajów Meklemburgia-Pomorze Przednie/ Brandenburgia i Rzeczpospolitej Polskiej (Województwo Zachodniopomorskie) 20072013, – Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Polska – Saksonia 2007-2013, – Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka 2007-2013, – Program Współpracy Transgranicznej Południowy Bałtyk, 2. Programy Współpracy Transnarodowej: – Program Operacyjny Europa Środkowa, – Program Regionu Morza Bałtyckiego 2007-2013, 3. Programy Współpracy Międzyregionalnej: – Program Współpracy Międzyregionalnej (INTERREG IVC) wspierający inicjatywę Komisji Europejskiej „Regiony na rzecz zmian gospodarczych”. W ramach programów współpracy transgranicznej działania w zakresie gospodarki odpadami podejmowane są w programach operacyjnych: Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska 2007-2013, Program Operacyjny Celu 3 „Europejska Współpraca Terytorialna” – „Współpraca Transgraniczna” Krajów Meklemburgia-Pomorze Przednie/ Brandenburgia i Rzeczpospolitej Polskiej (Województwo Zachodniopomorskie) 2007-2013, Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka 20072013, Program Współpracy Transgranicznej Południowy Bałtyk. Działania w obszarze gospodarki realizowane są także w ramach programów Współpracy Transnarodowej oraz Programu Współpracy Międzyregionalnej INTERREG IVC wspierającego inicjatywę Komisji Europejskiej „Regiony na rzecz zmian gospodarczych”. Należy podkreślić, iż w odróżnieniu do PO Infrastruktura i Środowisko oraz regionalnych programów operacyjnych Polska nie jest jedynym beneficjentem środków w ramach Europejskiej Współpracy Terytorialnej. Szczegółową charakterystykę wskazanych programów operacyjnych w kontekście realizowanych przez nie działań w obszarze gospodarki odpadami zawiera tabela 6.

100 

Tabela 6. Charakterystyka programów operacyjnych współpracy transgranicznej   w zakresie działań związanych z gospodarką odpadami Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska 2007­2013  Cel główny PO 

Priorytety PO 

Plan finansowy PO 

Wspieranie rozwoju społeczno-gospodarczego obszaru pogranicza polsko-czeskiego poprzez wzmacnianie jego konkurencyjności i spójności oraz poprzez promowanie partnerskiej współpracy jego mieszkańców

I. Wzmacnianie dostępności komunikacyjnej, ochrona środowiska, profilaktyka zagrożeń II. Poprawa warunków rozwoju przedsiębiorczości i turystyki III. Wspieranie współpracy społeczności lokalnych IV. Pomoc Techniczna

Łączna wartość zaangażowanych środków w realizację PO na lata 2007-2013 szacowana jest na około 258,18 mln euro, z czego 219,45 mln euro stanowić będą środki EFRR. Krajowe środki wyniosą 38,7 mln euro.

Charakterystyka priorytetów Programu istotnych ze względu na przedmiot badania:  Oś priorytetowa 1: Wzmacnianie dostępności komunikacyjnej, ochrona środowiska, profilaktyka zagrożeń 

Cel priorytetu

Celem głównym jest poprawa atrakcyjności obszaru pogranicza polsko-czeskiego. Cel jest realizowany przez cele szczegółowe: poprawa stanu infrastruktury komunikacyjnej i stanu obsługi transportowej w obszarze pogranicza polsko-czeskiego, poprawa stanu i jakości środowiska przyrodniczego w obszarze pogranicza polsko-czeskiego, poprawa bezpieczeństwa w obszarze pogranicza polsko-czeskiego. Opis priorytetu w zakresie W obszarze ochrony środowiska w ramach osi priorytetowej współfinansowane są projekty o charakterze transgragospodarki odpadami nicznym, w tym projekty z zakresu racjonalnej gospodarki odpadami (w tym recyklingu). Przewiduje się wspieranie rozwoju i modernizacji infrastruktury ochrony środowiska, w tym między innymi w zakresie gospodarki odpadami. Wsparcie udzielane jest w ramach dziedziny wsparcia 1.2 Ochrona Środowiska. Wskaźniki realizacji celów Nie zdefiniowano wskaźników mierzących efekty działań w obszarze gospodarki odpadami. Zdefiniowane wskaźniki priorytetu w zakresie go- dotyczą osi priorytetowej jako całość. spodarki odpadami Nakłady na realizację Środki EFRR na Finansowanie ogółem: Środki wspólnoty: Poziom współfinansowania: priorytetu (w euro) gospodarkę odpadami: 82 619 989 70 226 990 85% 1 316 756 Opracowanie na podstawie: Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska 2007-2013

101 

Program Operacyjny Celu 3 „Europejska Współpraca Terytorialna” – „Współpraca Transgraniczna” Krajów   Meklemburgia­Pomorze Przednie/ Brandenburgia i Rzeczpospolitej Polskiej (Województwo Zachodniopomorskie) 2007­2013  Cel główny PO 

Priorytety PO 

Plan finansowy PO 

Przyczynianie się do równomiernego i zrównoważonego rozwoju obszaru wsparcia przez transgraniczne zbliżenie mieszkańców, przedsiębiorstw i instytucji

I. Wspieranie działań na rzecz infrastruktury służącej współpracy transgranicznej i poprawie stanu środowiska na obszarze pogranicza II. Wspieranie transgranicznych kontaktów gospodarczych i zacieśnienie współpracy gospodarczo-naukowej III. Transgraniczny rozwój zasobów ludzkich oraz wsparcie współpracy transgranicznej w zakresie ochrony zdrowia, kultury i edukacji IV. Pomoc Techniczna

Łączna wartość zaangażowanych środków w realizację PO na lata 2007-2013 szacowana jest na około 156,25 mln euro, z czego 132,81 mln euro stanowić będą środki EFRR. Krajowe środki wyniosą 23,43 mln euro.

Charakterystyka priorytetów Programu istotnych ze względu na przedmiot badania:  Oś priorytetowa 1: Wspieranie działań na rzecz infrastruktury służącej współpracy transgranicznej i poprawie stanu środowiska na obszarze pogranicza 

Opis priorytetu w zakresie W ramach priorytetu przewiduje się między innymi działania na rzecz poprawy jakości wody, ochrony środowiska, gospodarki odpadami krajobrazu, klimatu, ograniczenie negatywnego wpływu na środowisko oraz ryzyka związanego ze środowiskiem naturalnym w szczególności poprzez współpracę instytucjonalną w zakresie zaopatrzenia publicznego i utylizacji (woda pitna, odprowadzanie ścieków, gospodarka odpadami, systemy zaopatrzenia energetycznego). Wskaźniki realizacji celów Nie zdefiniowano wskaźników mierzących efekty działań w obszarze gospodarki odpadami. Zdefiniowane wskaźniki priorytetu w zakresie go- dotyczą osi priorytetowej jako całość. Prognozuje się, iż zostanie zrealizowanych 5 wspólnych działań w zakresie gospodarki odpadami spodarki ściekami, sortowania odpadów i ograniczania ich ilości. Nakłady na realizację priorytetu (w euro)

Finansowanie ogółem: 65.553.774

Środki wspólnoty: 55.720.708

Środki EFRR na gospodarkę odpadami: 557.200

Poziom współfinansowania: 85%

Opracowanie na podstawie: Program Operacyjny Celu 3 „Europejska Współpraca Terytorialna” – „Współpraca Transgraniczna” Krajów Meklemburgia-Pomorze Przednie/ Brandenburgia i Rzeczpospolitej Polskiej (Województwo Zachodniopomorskie) 2007-2013

102 

Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka 2007­2013  Cel główny PO 

Priorytety PO 

Intensyfikacja opartej na partnerstwie współpracy polsko-słowackiej, która sprzyjać będzie trwałemu rozwojowi obszaru przygranicznego

I. Rozwój infrastruktury transgranicznej II. Rozwój społeczno-gospodarczy III. Wsparcie inicjatyw lokalnych (mikroprojekty) IV. Pomoc Techniczna

Plan finansowy PO 

Łączna wartość zaangażowanych środków w realizację PO na lata 2007-2013 szacowana jest na około 185,18 mln euro, z czego 157,40 mln euro stanowić będą środki EFRR. Krajowe środki wyniosą 27,77 mln euro.

Charakterystyka priorytetów Programu istotnych ze względu na przedmiot badania:  Oś priorytetowa 1: Rozwój infrastruktury transgranicznej 

Cel priorytetu

Rozwój polsko-słowackiej współpracy partnerskiej w zakresie poprawy stanu infrastruktury transgranicznej ukierunkowanej na integrację przestrzenną, bezpieczeństwo, zwiększenie dostępności komunikacyjnej i atrakcyjności regionu dla mieszkańców, inwestorów i turystów Opis priorytetu w zakre- Władze lokalne po obu stronach granicy dążą do rozwijania współpracy m.in. w dziedzinie oczyszczania ścieków i utylisie gospodarki odpada- zacji odpadów. W ramach programu może być także wspierane wspólne planowanie i opracowywanie programów umożliwiających realizację dużych inwestycji o znaczeniu transgranicznym. Wsparcie mogą także uzyskać niewielkie projekty mi inwestycyjne w zakresie ochrony środowiska. Dotyczy to zwłaszcza projektów gospodarki wodno-kanalizacyjnej, oczyszczania ścieków, segregacji i utylizacji odpadów, zanieczyszczenia powietrza i wody oraz zapobiegania katastrofom naturalnym. W dziedzinie gospodarki odpadami promowane będą przedsięwzięcia likwidujące problem nielegalnych wysypisk śmieci oraz rozwiązania umożliwiające ponowne wykorzystanie lub nieszkodliwe dla środowiska usunięcie śmieci, a także rozwiązania dotyczące ograniczenia negatywnego oddziaływania na środowisko hałasu i promieniowania elektromagnetycznego. Wsparcie będą otrzymywały przedsięwzięcia przyczyniające się do rozwoju transgranicznej infrastruktury ochrony środowiska. Wskaźniki realizacji ceNie zdefiniowano wskaźników mierzących efekty działań w obszarze gospodarki odpadami. Zdefiniowane wskaźniki lów priorytetu w zakre- dotyczą osi priorytetowej jako całość. Prognozuje się, iż liczba mieszkańców obsługiwanych przez nową sie gospodarki odpadami /zmodernizowaną infrastrukturę ochrony środowiska wyniesie 60.000 osób. Nakłady na realizację Środki EFRR na Finansowanie ogółem: Środki wspólnoty: Poziom współfinansowania: priorytetu (w euro) gospodarkę odpadami: 79 629 809 67 685 338 85% 1 888 893 Opracowanie na podstawie: Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka 2007-2013

103 

Program Współpracy Transgranicznej Południowy Bałtyk  Cel główny PO 

Priorytety PO 

Wzmocnienie zrównoważonego rozwoju ob- I. Konkurencyjność gospodarcza szaru Południowego Bałtyku poprzez wspól- II. Atrakcyjność i wspólna tożsamość ne działania zwiększające jego konkurencyj- III. Pomoc Techniczna ność i wzmacniające integrację pomiędzy ludźmi i instytucjami

Plan finansowy PO 

Łączna wartość zaangażowanych środków w realizację PO na lata 2007-2013 szacowana jest na około 75,34 mln euro, z czego 60,73 mln euro stanowić będą środki EFRR. Krajowe środki wyniosą 14,6 mln euro

Charakterystyka priorytetów Programu istotnych ze względu na przedmiot badania:  Oś priorytetowa 2: Atrakcyjność i wspólna tożsamość 

Opis priorytetu w zakre- W ramach priorytetu nacisk kładziony jest na zarządzanie zagrożeniami dla środowiska, na działania promujące: zrówsie gospodarki odpada- noważone wykorzystywanie gospodarcze zasobów naturalnych i dziedzictwa kulturowego ze zwróceniem szczególnej uwagi na turystykę, rozwój odnawialnych źródeł energii i oszczędzanie energii, jak również na lokalne inicjatywy wspiemi rające kontakty people-to-people. Wśród promowanych działań przewiduje się wspieranie działań mających na celu poprawę gospodarowania odpadami. Na liście działań indykatywnych zamieszczono działania polegające na przygotowywaniu i realizacji projektów pilotażowych na małą skalę w zakresie nowoczesnego gospodarowania zasobami wody i zagospodarowywania odpadów, ze zwróceniem szczególnej uwagi na środowiskowe punkty zapalne na obszarach przybrzeżnych. Wskaźniki realizacji ceNie zdefiniowano wskaźników mierzących efekty działań w obszarze gospodarki odpadami. lów priorytetu w zakresie gospodarki odpadami Nakłady na realizację Środki EFRR na Finansowanie ogółem: Środki wspólnoty: Poziom współfinansowania: priorytetu (w euro) gospodarkę odpadami: 42 739 908 34 619 325 81% 1 214 713 Opracowanie na podstawie: Program Współpracy Transgranicznej Południowy Bałtyk

104 

Program Operacyjny Europa Środkowa  Cel główny PO 

Priorytety PO 

Plan finansowy PO 

Wzmocnienie spójności terytorialnej, wspieranie wewnętrznej integracji oraz poprawa konkurencyjności obszaru Europy Środkowej

I. Wspieranie innowacyjności na obszarze Europy Środkowej II. Poprawa zewnętrznej i wewnętrznej dostępności obszaru Europy Środkowej III. Odpowiedzialne korzystanie ze środowiska IV. Podniesienie konkurencyjności i atrakcyjności regionów i miast V. Pomoc techniczna

Łączna wartość zaangażowanych środków w realizację PO na lata 2007-2013 szacowana jest na około 298,29 mln euro, z czego 246 mln euro stanowić będą środki EFRR. Krajowe środki wyniosą 52,28 mln euro.

Charakterystyka priorytetów Programu istotnych ze względu na przedmiot badania:  Oś priorytetowa 3: Odpowiedzialne korzystanie ze środowiska 

Opis priorytetu w zakre- Celem priorytetu jest odpowiedzialne korzystanie i ochrona potencjału środowiska Europy Środkowej poprzez promosie gospodarki odpadami wanie innowacyjnych oraz zgodnych z zasadami zrównoważonego rozwoju rozwiązań w zakresie zarządzania zasobami naturalnymi, redukcji zagrożeń oraz poprawy stanu środowiska naturalnego. Cel realizowany jest poprzez cztery obszary interwencji: • Rozwój wysokiej jakości środowiska poprzez zarządzanie zasobami naturalnymi i dziedzictwem oraz ich ochroną • Redukcja ryzyka i skutków zagrożeń naturalnych i wywołanych działalnością człowieka • Wspieranie wykorzystywania źródeł energii odnawialnej i zwiększania efektywności energetycznej • Wspieranie ekologicznych przyjaznych, środowisku technologii i działań Problematyka gospodarowania odpadami wpisana została w pierwszy i czwarty obszar interwencji. W obszarze pierwszym przewiduje się realizację wspólnych działań w celu podniesienia jakości środowiska (powietrza, wody, gleby) oraz rekultywację obszarów zdegradowanych, takich jak tereny pogórnicze, skażone, bądź poprzemysłowe. W obszarze czwartym wspierane będą działania polegające na opracowywaniu zintegrowanych systemów zarządzania środowiskiem i wprowadzenie przyjaznych środowisku praktyk (gospodarka wodna, zagospodarowanie odpadów). Wskaźniki realizacji ceW ramach osi priorytetowej przewiduje się realizację w latach 2007-2015 43 projektów. lów priorytetu w zakresie gospodarki odpadami

105 

Nakłady na realizację priorytetu (w euro)

Finansowanie ogółem: 77.063.710

Środki wspólnoty: 63.962.879

Środki EFRR na gospodarkę odpadami: 3.320.499

Poziom współfinansowania: 83%

Opracowanie na podstawie: Program Operacyjny Europa Środkowa

Program Regionu Morza Bałtyckiego 2007­2013  Cel główny PO 

Priorytety PO 

Plan finansowy PO 

Wzmocnienie rozwoju – poprzez połączenie potencjałów ponad granicami – w celu osiągnięcia zrównoważonego, konkurencyjnego i terytorialnie zintegrowanego Regionu Morza Bałtyckiego

I. Rozwijanie innowacji w całym BSR II. Zewnętrzna i wewnętrzna dostępność BSR III. Zarządzanie Morzem Bałtyckim jako wspólnym zasobem IV. Promowanie atrakcyjnych i konkurencyjnych miast i regionów V. Pomoc techniczna

Łączna wartość zaangażowanych środków w realizację PO na lata 2007-2013 szacowana jest na około 230,64 mln euro, z czego 208 mln euro stanowić będą środki EFRR.

Charakterystyka priorytetów Programu istotnych ze względu na przedmiot badania:  Oś priorytetowa 3 : Zarządzanie Morzem Bałtyckim jako wspólnym zasobem 

Opis priorytetu w zakre- Problem gospodarowania odpadami w ramach PO nie jest podejmowany bezpośrednio. Celem interwencji programu jest sie gospodarki odpada- wsparcie operacji mających na celu ograniczenie ilości zanieczyszczeń dostających się do Morza Bałtyckiego i ograniczemi nie wpływów zanieczyszczeń na środowisko morskie. Program przewiduje między innymi prowadzenie działań zwiększających wydajność wykorzystywanych systemów oczyszczania ścieków, ograniczania wpływów dyfuzyjnych źródeł zanieczyszczeń, zmniejszania zużycia wody i rozwiązania problemów związanych z oczyszczaniem wody w regionach doświadczających braku wody pitnej lub na obszarach o niskiej gęstości zaludnienia. Akcentuje się konieczność zwracania szczególnej uwagi na wszelkie zagrożenia środowiskowe występujące w strefach nadmorskich. Nakłady na realizację Środki EFRR na Finansowanie ogółem: Środki wspólnoty: Poziom współfinansowania: priorytetu (w euro) gospodarkę odpadami: 71 553 572 58 665 729 82% 3 911 049 Opracowanie na podstawie: Program Regionu Morza Bałtyckiego 2007-2013

106 

Program Współpracy Międzyregionalnej (INTERREG IVC) wspierający inicjatywę Komisji Europejskiej „Regiony na rzecz zmian gospodarczych”  Cel główny PO 

Priorytety PO 

Poprawa, efektywności polityk rozwoju re- I. Innowacyjność i gospodarka oparta na wiedzy gionalnego oraz przyczynienie się do mo- II. Środowisko naturalne i zapobieganie zagrożeniom dernizacji gospodarczej i większej konku- III. Pomoc techniczna rencyjności w Europie w obszarach innowacyjności, gospodarki opartej na wiedzy, środowiska naturalnego i zapobiegania ryzyku za pośrednictwem współpracy międzyregionalnej

Plan finansowy PO 

Łączna wartość zaangażowanych środków w realizację PO na lata 2007-2013 szacowana jest na około 405,09 mln euro, z czego 321,32 mln euro stanowić będą środki EFRR. Krajowe środki wyniosą 83,77 mln euro

Charakterystyka priorytetów Programu istotnych ze względu na przedmiot badania:  Oś priorytetowa 2: Środowisko naturalne i zapobieganie zagrożeniom 

Cel priorytetu

Ogólnym celem priorytetu jest pomoc regionalnym i lokalnym władzom oraz innym uczestnikom projektu na szczeblu regionalnym w usprawnieniu polityk, metod oraz zwiększeniu potencjału w zakresie najistotniejszych kwestii związanych ze środowiskiem naturalnym i zapobieganiem zagrożeniom. Opis priorytetu w zakre- W ramach priorytetu będą wspierane między innymi działania polegające na wspieraniu budowy zrównoważonej gosie gospodarki odpada- spodarki odpadam, zapobiegania wytwarzaniu odpadów oraz budowy społeczeństwa ekologicznego (odzyskującego sumi rowce wtórne). Nie zdefiniowano wskaźników mierzących efekty działań w obszarze gospodarki odpadami. Zdefiniowane wskaźniki Wskaźniki realizacji celów priorytetu w zakre- dotyczą osi priorytetowej jako całość. Prognozuje się, iż liczba mieszkańców obsługiwanych przez nową sie gospodarki odpadami /zmodernizowaną infrastrukturę ochrony środowiska wyniesie 60.000 osób. Przykładowymi projektami jakie mogą być wspierane w ramach regionalnych w obszarze gospodarki odpadami są projekty polegające na wymianie i transferze doświadczeń i wiedzy, dalszym rozwoju polityk służących: • budowie społeczeństwa ekologicznego (odzyskującego surowce wtórne), • usprawnieniu metod i polityk związanych z gospodarką odpadami – opracowanie praktycznych wytycznych dla zintegrowanej lokalnej gospodarki odpadami, • opracowaniu innowacyjnych rozwiązań z zakresie wywozu śmieci w ramach systemów zrównoważonej gospodarki odpadami w regionach, • powtórnemu wykorzystywaniu wysypisk śmieci i miejsc składowania odpadów.

107 

Nakłady na realizację priorytetu (w euro)

Finansowanie ogółem: 156 644 359

Środki wspólnoty: 125 315 487

Środki EFRR na gospodarkę odpadami: 1)

Poziom współfinansowania: 80%

Opracowanie na podstawie: Program Współpracy Międzyregionalnej (INTERREG IVC) wspierający inicjatywę Komisji Europejskiej „Regiony na rzecz zmian gospodarczych”

1) zgodnie z art. 12ust. 5 Rozporządzenia (WE) nr 1080/2006 i art. 11 ust. 1 Rozporządzenia (WE) nr 1828/2006 cały priorytet zakwalifikowano do kategorii 54 „Inne działania na rzecz ochrony środowiska i zapobiegania ryzyku”. Nie istnieje możliwość wyodrębnienia wydatków na gospodarkę odpadami

108 

Całkowite nakłady na gospodarkę odpadami zaprogramowane w ramach programów operacyjnych realizujących cel 3 Europejska Współpraca Terytorialna – z pominięciem INTERREG IV C – należy szacować (przy poziomie współfinansowania 80-85%) na 14,4 mln euro. Zaprogramowany wkład Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego wynosi 12,2 mln euro. Podobnie jak w przypadku inicjatywy wspólnotowej INTERREG III środki należy traktować, jako uzupełniające źródło finansowania przedsięwzięć z zakresu gospodarki odpadami, co wynika z następujących przesłanek: wartości środków finansowych kierowanych na realizację programów, jak również ograniczeń terytorialnych realizacji przedsięwzięć. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich Poza Narodową Strategią Spójności problematyka gospodarki odpadami podejmowana jest także w ramach polityki rolnej. W Krajowym Planie Strategicznym Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-201377 wyznaczone zostały cztery osie priorytetowe odzwierciedlające potrzeby obszarów wiejskich w Polsce. Należą do nich: • Oś priorytetowa 1: Poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego, • Oś priorytetowa 2: Poprawa środowiska naturalnego obszarów wiejskich, • Oś priorytetowa 3: Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki  wiejskiej, • Oś priorytetowa 4: Leader. W ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-201378 stworzono system instrumentów wsparcia Wspólnoty pozwalający na najlepsze zaspokojenie zidentyfikowanych potrzeb. Działania z zakresu gospodarki zostały wpisane zostały w 3 oś priorytetową Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodar­ ki  wiejskiej. Celem głównym osi priorytetowej jest poprawa jakości życia na obszarach wiejskich, poprzez wzmacnianie potencjału ekonomicznego, restrukturyzację i modernizację, jak również poprawę warunków życia, w tym poprawę jakości środowiska i krajobrazu, infrastruktury społecznej i technicznej. W ramach osi priorytetowej przewiduje się wspieranie czterech działań, przynależących do jednej z dwóch grup: a) działań na rzecz różnicowania aktywności gospodarczej mieszkańców obszarów wiejskich. Do niniejszej grupy zaliczają się działania: – działanie: Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej, – działanie: Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw, b) działań na rzecz poprawy jakości życia. Do działań na rzecz poprawy jakości życia należą: – działanie: Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej, – działanie: Ochrona i rozwój wsi.

77 Krajowy Plan Strategiczny Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-013, Rzeczpospolita Polska, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa 2007. 78 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 (PROW 2007-2013), Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa 2007.

109 

Przedsięwzięcia z zakresu gospodarki odpadami zostały w sposób bezpośredni wpisane w działanie Podstawowe  usługi  dla  gospodarki  i  ludności  wiejskiej oraz pośrednio w działania Różnicowanie  w  kierunku  działalności  nierolniczej i Tworzenie  i rozwój  mikroprzedsiębiorstw. Celem działania Podstawowe  usługi  dla  gospodarki  i ludności wiejskiej poprawa podstawowych usług na obszarach wiejskich obejmujących elementy infrastruktury technicznej, warunkujących rozwój społeczno-gospodarczy. Poprawa zaopatrzenia w podstawowe usługi powinna przyczyniać się do poprawy warunków życia oraz prowadzenia działalności gospodarczej. Pomoc udzielana w ramach działania udzielana będzie między innymi na tworzenie systemów zbioru, segre­ gacji,  wywozu  odpadów  komunalnych. Beneficjentami pomocy mogą być gminy oraz jednostki, dla których organizatorem jest jednostka samorządu terytorialnego wykonująca zadania określone w zakresie pomocy. Na realizację zadania zostało zaprogramowane 1471,44 mln euro. Pomoc udzielana jest na zasadzie refundacji części kosztów kwalifikowanych. Maksymalna wartość pomocy w jednej gminie na działania z zakresu organizacji systemów selektywnej zbiórki odpadów wynosi 200 000 zł (51 232,1 euro). Wymagany wkład środków krajowych wynosi 25% kosztu kwalifikowanego. W ramach działania Różnicowanie  w  kierunku  działalności  nierolniczej pomoc udzielana jest w związku z podjęciem lub rozwojem na terenach wiejskich działalności innej niż rolnicza, w tym działalności w zakresie świadczenia usług komunalnych. Podobnie w ramach działania Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw pomoc udzielana jest podmiotom na inwestycje związane z tworzeniem lub rozwojem przedsiębiorstw, których przedmiotem działalności jest między świadczenie usług komunalnych. W ramach obu wskazanych działań udzielana pomoc potencjalnie może przyczyniać się do rozwoju infrastruktury gospodarowania odpadami. Mechanizmy finansowe Wstępując do Unii Europejskiej poza możliwością korzystania ze środków Funduszy Strukturalnych i Funduszu Spójności, Polska uzyskała także możliwość pozyskiwania środków finansowych w ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego. W obu przypadkach podstawą korzystania z instrumentów finansowych było podpisanie umowy o przystąpieniu do Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz podpisanie z państwami – darczyńcami umów w postaci Memorandów of Understending. W ramach obu mechanizmów Polsce przyznano środki finansowe w wysokości 533,51 mln zł, z możliwością ich wykorzystywania w ramach określonych priorytetów w latach 2004–2009. Dla obu Mechanizmów Finansowych wyznaczono takie same cele, zasady, procedury. Mechanizmy podlegają jednemu systemowi zarządzania.79 Głównym celem omawianych Mechanizmów Finansowych jest realizacja przedsięwzięć prorozwojowych przyczyniających się do zmniejszania różnic ekonomiczProgram Operacyjny dla wykorzystania środków finansowych w ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2005, s. 5.

79

110 

nych i społecznych w obrębie Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz zacieśnianiu współpracy  bilateralnej pomiędzy Polską i państwami darczyńcami. Dostępne w ramach Mechanizmów Finansowych środki finansowe wydatkowane są na realizację sześciu osi priorytetowych: • oś pierwsza: ochrona  środowiska,  w  tym  środowiska  ludzkiego,  poprzez  m.in.  re­ dukcję zanieczyszczeń i promowanie odnawialnych źródeł energii, • oś druga: promowanie zrównoważonego rozwoju poprzez lepsze wykorzystywanie  i zarządzanie zasobami, • oś trzecia: ochrona  kulturowego  dziedzictwa  europejskiego,  w  tym  transport  pu­ bliczny i odnowa miast, • oś czwarta: rozwój  zasobów  ludzkich  poprzez  m.in.  promowanie  wykształcenia  i szkoleń,  wzmacnianie  w  samorządzie  i  jego  instytucjach  potencjału  z  zakresu  administracji lub służby publicznej, a także wzmacnianie wspierających go proce­ sów demokratycznych, • oś piąta: opieka zdrowotna i opieka nad dzieckiem, • oś szósta: badania naukowe.80 Analizowana problematyka gospodarowania odpadami znajduje swoje miejsce w ramach pierwszej ze wskazanych osi priorytetowych ochrona  środowiska,  w  tym  środowiska  ludzkiego,  poprzez  m.in.  redukcję  zanieczyszczeń  i  promowanie  odnawial­ nych  źródeł  energii. Celem głównym osi priorytetowej jest zmniejszanie ilości zanieczyszczeń w środowisku poprzez ochronę powietrza, ochronę wód powierzchniowych oraz racjonalną gospodarkę odpadami. W ramach osi finansowane są projekty, których przedmiotem jest budowa i modernizacja infrastruktury ochrony środowiska. W zakresie gospodarki odpadami do finansowania kwalifikują się projekty polegające na organizacji selektywnej zbiórki odpadów i następnie zagospodarowywaniu selektywnie zebranych odpadów poprzez odzysk. Finansowane są projekty polegające na uzupełnianiu istniejących systemów gospodarowania odpadami komunalnymi poprzez zbiórkę i recykling jednego bądź kilku odpadów (zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny, odpady opakowaniowe) lub zagospodarowywanie odpadów z remontów obiektów budowlanych, odpadów z przebudowy infrastruktury drogowej. Możliwe jest zgłaszanie projektów dotyczących innych rodzajów odpadów.81 Beneficjentami pomocy udzielanej w ramach osi priorytetowej mogą być wszystkie instytucje sektora publicznego i prywatnego oraz organizacje pozarządowe. Wartość udzielanego dofinansowani mieści się w przedziale od 250 tys. euro do 2 mln euro. Warunkiem uzyskania dostępu do środków jest współfinansowanie projektu przez podmiot krajowy. W wyniku realizacji projektów musi zostać uzyskany wymierny efekt ekologiczny.82

Program Operacyjny dla wykorzystania środków finansowych..., op.cit., s. 7-8. Tamże, s. 12-14. 82 Tamże, s. 15 i 51. 80 81

111 

3

SYSTEM ODZYSKU I RECYKLINGU ODPADÓW KOMUNALNYCH W POLSCE W LATACH 2002-2007

3.1. REALIZACJA OBOWIĄZKU ODZYSKU I RECYKLINGU ODPADÓW KOMUNALNYCH

Jak wynika z badań prowadzonych w wielu krajach świata, masa odpadów komunalnych generowanych przez 1 mieszkańca rośnie wraz ze wzrostem poziomu rozwoju gospodarczego. Aktualnie w Polsce wytwarza się ok. 260 kg odpadów komunalnych w przeliczeniu na 1 mieszkańca, co stanowi ok. 50% średniej dla krajów UE (schemat 9). Schemat 9. Odpady komunalne na 1 mieszkańca w Unii Europejskiej i w Polsce

700 600 500 400 300 200 100 0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Polska

UE-27

UE-15

Źródło: opracowanie własne na podstawie Ochrona środowiska 2008, GUS, Warszawa, 2008.

Najwyższe wskaźniki generowania odpadów notuje się w krajach najwyżej rozwiniętych – w Stanach Zjednoczonych generowane jest prawie trzy razy więcej odpadów w przeliczeniu na 1 mieszkańca niż w Polsce (schemat 10). W krajach Europy 112 

Wschodniej o podobnym poziomie rozwoju – na Litwie i Czechach wskaźniki są porównywalne, Węgry natomiast są w tym względzie zbliżone do krajów Europy Zachodniej. Schemat 10. Odpady komunalne na 1 mieszkańca w wybranych krajach w 2006 roku 588

Wielka Brytania 497

Szwecja 259

Polska Węgry

468

Litwa

390

Włochy

548

Francja

553 583

Hiszpania 443

Grecja Niemcy

566

Czechy

296

UE-27

517 0

100

200

300

400

500

600

700

[kg per capita]

Źródło: opracowanie własne na podstawie Ochrona środowiska 2008, GUS, Warszawa, 2008.

Począwszy od 2000 roku wskaźnik generowania odpadów komunalnych na jednego mieszkańca w Polsce systematycznie spada. Jest to częściowo efekt polityki państwa w sferze kształtowania prośrodowiskowych wzorców konsumpcji, ale jest to również skutek niekorzystnych procesów społecznych – ubóstwa i coraz większych różnic dochodowych. Z tego względu często odpady trafiają na dzikie wysypiska lub służą jako paliwo w domowych piecach i nie są ujmowane w oficjalnych statystykach masy odpadów zebranych. Problemy z zagospodarowaniem odpadów wynikają w dużej części z uwarunkowań rynkowych. Jeśli produkt czy surowiec ma wysoką cenę, to trafia on do recyklingu dzięki mechanizmom rynkowych i nie jest potrzebna jakakolwiek interwencja państwa. Taka sytuacja jest jednak rzadka. Większość produktów konsumowanych w gospodarce ma charakter masowy, a ich ceny są relatywnie niskie, wobec czego konsumenci nie mają dostatecznej motywacji do selektywnej zbiórki, a przedsiębiorcy – do recyklingu odpadów. Poważnym problemem ograniczającym recykling niektórych odpadów (np. z tworzyw sztucznych, gumy) jest też brak popytu na produkty pochodzące z recyklingu, gdyż materiały pochodzące z recyklingu są w niektórych przypadkach gorszej jakości. 113 

Schemat 11. Masa odpadów komunalnych wywiezionych w Polsce w latach 1998­2007 kg per capita

mln Mg 14 12

10,99

11,62

12,18 11,83 12,32 12,23

1000 11,11

10,51

10

9,92

9,76

9,35

9,88

10,08

600

8 6

800

285

301

315

306

319

316

290

275

4

260

256

245

259

264

400 200

2 0

0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 mln Mg

per capita

Źródło: opracowanie własne na podstawie Ochrona środowiska 2008, GUS, Warszawa, 2008. Schemat 12. Struktura zagospodarowania odpadów w 2006 roku Wielka Brytania Szwecja Polska Węgry Litwa Włochy Francja Hiszpania Grecja Niemcy Czechy UE-27 0

składowane

100

200

300

400

termicznie unieszkodliwione

500

600 700 [kg per capita]

zagospodarowane

Źródło: opracowanie własne na podstawie Ochrona  środowiska  2008, GUS, Warszawa, 2008 oraz danych Eurostat, http://epp.eurostat.ec.europa.eu. 114 

Najpoważniejszym problemem systemu zagospodarowania odpadów jest obecnie w Polsce niedorozwój systemu odzysku i recyklingu odpadów (schemat 12). Dominującym sposobem postępowania z odpadami jest ich składowanie na wysypiskach. Zaledwie 3% zebranych odpadów komunalnych zostaje przetworzone w inny sposób (poddane recyklingowi, kompostowaniu lub spalone). Największą skuteczność systemu zagospodarowania odpadów komunalnych (mierzoną odsetkiem odpadów składowanych) notuje się w krajach o wysokim poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego. W Europie wyjątkowym krajem w tym względzie są Niemcy – 96% odpadów komunalnych jest przetwarzanych (w tym spalanych). Średnio w krajach UE udział odpadów komunalnych trafiających do składowania wynosi 41%. Polskę dzieli w tym względzie od starych krajów członkowski ogromny dystans. Masa odpadów komunalnych trafiających do recyklingu znacząco w ostatnich latach rośnie, jednak wciąż jest to ilość wysoce niezadowalająca. Główną barierą jest niedostateczny poziom rozwoju zbiórki selektywnej odpadów z gospodarstw domowych. Chociaż zgodnie z prawem odpady powinny być zbierane w sposób selektywny, to wymóg ten wciąż jest w praktyce realizowany w bardzo ograniczonym zakresie. Schemat 13. Masa odpadów wyselekcjonowanych z odpadów komunalnych [tys. Mg] 600

513

500

403

400 300 200 100 0

243

200

170

152 1

1

2001

2002

297 166

345

259

198

1 2003

wyselekcjonowane ogółem

2004

2005

2006

2007

w tym z gospodarstw domowych

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.

W latach 2004-2006 masa odpadów wyselekcjonowanych ze strumienia odpadów komunalnych wzrosła ponaddwukrotnie, niemniej jednak poziom selektywnej zbiórki jest wciąż bardzo niski (schemat 13). W 2007 r. relacja masy odpadów wyselekcjonowanych do masy zebranych odpadów komunalnych wynosiła zaledwie 5,09%. W całym objętym analizą okresie w systemie gospodarki odpadami komunalnymi nie dokonał się żaden znaczący postęp, wbrew temu co zakładano na poziomie polityki państwa i Unii Europejskiej. 115 

Odpady opakowaniowe i poużytkowe Przepisy dotyczące odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych i niektórych odpadów poużytkowych wprowadzono w Polsce w 2001 roku.83 Cele wynikające z dyrektyw Unii Europejskiej84 zostały wprowadzone do polskich przepisów jako obowiązujące przedsiębiorców minimalne poziomy odzysku i recyklingu. Wymagane poziomy dla poszczególnych rodzajów odpadów przedstawia tabela 7. Tabela 7. Poziomy recyklingu i odzysku odpadów opakowaniowych i poużytkowych 2002 

Materiały opakowaniowe 

Tworzywa sztuczne Aluminium Blacha biała i lekka Papier i tektura Szkło Materiały naturalne Wielomateriałowe a Opakowania (poziom odzysku) Produkty 

2003 

2004 

2005 

2006 

2007 

2014 

Wymagane poziomy recyklingu (%) 

razem

7 15 6 37 13 5 5

10 20 8 38 16 7 8

14 25 11 39 22 9 12

18 30 14 42 29 11 16

22 35 18 45 35 13 x

25 40 20 48 38 15 x

22,5 50 50 60 60 15 x

-

-

-

-

43

50

60

Wymagane poziomy odzysku i recyklingu (%) 

Akumulatory, ogniwa i baterie galwaniczne • recykling b 5-20 5-20 • odzysk b Oleje smarowe • recykling 15 • odzysk 30 Opony • recykling • odzysk 25

7-30 10-40 15-50 30-60 20-60 20-60 7-30 10-40 15-50 30-60 20-60 20-60 17 37

22 40

27 43

32 45

35 50

35 50

35

6 50

9 60

12 70

15 75

15 75

a) Od 1 IV 2005 roku opakowania wielomateriałowe są klasyfikowane wg dominującego rodzaju materiału; b) zależnie od rodzaju

Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz.U. Nr 63, poz. 638 z późn. zm.) oraz ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej (Dz.U. Nr 63, poz. 639 z późn. zm.). 84 Dyrektywa Komisji i Parlamentu Europejskiego 94/62/EC z 15 grudnia 1994 r. w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych (Dz.Urz. WE 365 31.12.1994), Dyrektywa 75/439/EWG z dnia 16 czerwca 1975 r. w sprawie unieszkodliwiania olejów odpadowych (Dz. Urz. WE L 194 z 25.07.1975, dyrektywa 91/157/EWG z dnia 18 marca 1991 r. w sprawie baterii i akumulatorów zawierających niektóre substancje niebezpieczne (Dz. Urz. WE L 78 z 26.03.1991). 83

116 

W 2008 roku w Unii Europejskiej (w Polsce w 2014 r., z uwzględnieniem dopuszczalnego okresu przejściowego) poziom recyklingu wszystkich odpadów opakowaniowych powinien wynieść nie mniej niż 55% i nie więcej niż 80%. Obowiązek osiągnięcia wymaganego poziomu recyklingu i odzysku dotyczy (z określonymi wyjątkami) przedsiębiorców, którzy wprowadzają na rynek krajowy produkty w opakowaniach oraz wymienione w ustawie produkty – akumulatory, ogniwa i baterie galwaniczne, oleje smarowe i opony. Obowiązek ten mogą oni zrealizować samodzielnie lub zlecić go wyspecjalizowanej jednostce – organizacji odzysku. W razie nieosiągnięcia wymaganego poziomu odzysku lub recyklingu przedsiębiorca jest zobowiązany do zapłacenia opłaty produktowej, której wysokość jest uzależniona od rodzaju odpadu oraz masy niezrealizowanego odzysku lub recyklingu. W 2008 r. funkcjonowało w Polsce ponad pięćdziesiąt organizacji odzysku, wyspecjalizowanych głównie w realizacji obowiązku odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych, lecz istnieją także organizacje zajmujące się odzyskiem olejów przepracowanych, opon, baterii, a także zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego. W latach 2002-2007 wprowadzano na rynek ok. 3,5 mln Mg opakowań rocznie, z czego w sprawozdaniach składanych marszałkom województw (OŚ-OP1) przedsiębiorcy wykazują nieco mniej – 2,5 mln Mg w 2002 roku, 2,9 mln Mg w 2004 roku oraz 3,1 mln Mg w 2007 r. (schemat 14). Największą część odpadów opakowaniowych stanowią pod względem masy, tak jak we wszystkich krajach, papier i tektura, szkło oraz tworzywa sztuczne. Schemat 14. Masa opakowań wprowadzonych na rynek, zgłoszonych w latach 2002­2007 2007

2006

2005

2004

2003

2002 0

500

1000

Tw orzyw a sztuczne Papier i tektura Opakow ania w ielomateriałow e

1500 Aluminium Szkło

2000

2500

3000

3500 tys. Mg

Blacha biała Materiały naturalne

Źródło: opracowanie własne na podstawie Ochrona środowiska 2008, GUS, Warszawa 2008.

117 

Tabela 8. Poziomy recyklingu odpadów opakowaniowych i poużytkowych w latach 2002­2007 Rodzaje odpadów opakowaniowych 

2002 

2004 

zrealizowany  wymagany  zrealizowany 

2006 

wymagany 

2007 

zrealizowany  wymagany 

zrealizowany 

wymagany 

Tworzywa sztuczne

11,4

7

22,4

14

36,9

22

28,0

25

Aluminium

22,8

15

33,3

25

110,4

35

82,0

40

Blacha biała i lekka

16,4

6

17,3

11

34,1

18

21,2

20

Papier i tektura

44,4

37

57,0

39

85,6

45

69,1

48

Szkło

15,0

13

31,2

22

48,0

35

39,7

38

Materiały naturalne

27,6

5

19,4

9

73,4

13

47,8

15

Wielomateriałowe

6,5

5

14,2

12

-

-

-

-

24,7 -

-

35,6 -

-

62,5 54,5

50,0

48,2 60,0

60,0

5,3 5,4

10 10

39,32 35,02

25 25

68,7 68,5

35 35

58,0 59,4

40 40

43,4 43,4

20 20

40,79 40,96

40 40

93,6 93,6

60 60

79,7 79,7

60 60

1 0

5 5

9,68 6,83

10 10

18,9 14,1

15 15

29,2 32,4

35 35

Razem odpady opakowaniowe • recykling • odzysk Akumulatory niklowo-kadmowe małogabarytowe • recykling • odzysk Akumulatory niklowo-kadmowe wielkogabarytowe • odzysk • recykling Baterie i ogniwa galwaniczne • odzysk • recykling

118 

Rodzaje odpadów opakowaniowych 

Oleje smarowe • odzysk • recykling Opony • odzysk • recykling

2002 

2004 

zrealizowany  wymagany  zrealizowany 

2006 

wymagany 

2007 

zrealizowany  wymagany 

zrealizowany 

wymagany 

35,5 26,8

30 15

42,33 34,78

40 22

52,1 38,8

45 32

56,6 42,4

50 35

27,5 -

25 -

58,87 11,45

50 6

91,3 19,7

70 12

91,2 23,7

75 15

Źródło: opracowanie własne na podstawie Ochrona środowiska 2008, GUS, Warszawa 2008.

119 

Od momentu wejścia w życia ustawy o obowiązkach przedsiębiorców poziomy recyklingu odpadów systematycznie rosły, a poziomy wymagane były w poszczególnych latach zrealizowane (tabela 8). Łączny poziom recyklingu opakowań w 2007 r. sięgnął 48,2%, co w ujęciu bezwzględnym stanowiło 1236 tys. Mg (z czego część pochodziła z nadwyżek zrealizowanych w latach poprzednich). Należy mieć na uwadze, że opakowania stanowią ok. 30% wszystkich  odpadów komunalnych, a więc z ok. 3 mln Mg opakowań trafiających do gospodarstw domowych wyselekcjonowane zostało w 2007 r. tylko 345 tys. Mg czyli 11,5%. Obowiązek recyklingu odpadów opakowaniowych jest zatem realizowany w większości poprzez zbiórkę i przetwórstwo opakowań pochodzących z handlu i przemysłu (ok. 75%). Zbiórka opakowań z gospodarstw domowych stanowi zaledwie ok. 25%. W odniesieniu do wszystkich materiałów wymagane poziomy zostały zrealizowane, jednakże w przypadku szkła, opakowań z blachy stalowej oraz tworzyw sztucznych odbyło się to z trudnościami. Wymagane poziomy recyklingu akumulatorów i baterii oraz ogniw galwanicznych, a także opon i olejów smarowych zostały zrealizowane z nadwyżkami, w przypadku akumulatorów bardzo wysokimi, sięgającymi 20 punktów procentowych. Wykazane w sprawozdaniach wyniki recyklingu poszczególnych rodzajów produktów nie przekładają się na rezultaty w zakresie odzysku i recyklingu odpadów komunalnych, bowiem zaledwie część odpadów rozliczanych jako wykonanie obowiązku pochodzi ze strumienia odpadów komunalnych. Jest to szczególnie wyraźne w przypadku odpadów opakowaniowych, gdzie ok. 80% odpadów poddawanych recyklingowi pochodzi ze źródeł skoncentrowanych – przemysłu i handlu. Także inne odpady poużytkowe są zbierane nie bezpośrednio z gospodarstw domowych, ale za pośrednictwem punktów handlowych (akumulatory) czy usługowych (zużyte opony i oleje smarowe). Zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny Rynek sprzętu elektrycznego i elektronicznego w ostatnich latach jest bardzo dynamiczny – rośnie ilość i wartość sprzedawanego sprzętu, zarówno w Polsce, jak i całej Unii Europejskiej. Ze względu na coraz szybszy postęp techniczny okres używania sprzętu elektrycznego i elektronicznego, a zwłaszcza sprzętu komputerowego staje się coraz krótszy. Wszystkie te czynniki sprawiają, że kwestia zagospodarowania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego (waste electrical and electronic equipment, WEEE) staje się w Polsce coraz poważniejszym problemem. Prawidłowe zagospodarowanie tego strumienia odpadów jest o tyle ważne, że sprzęt elektryczny i elektroniczny może powodować istotne zanieczyszczenie środowiska ze względu na zawartość substancji niebezpiecznych – metali ciężkich, substancji chlorowcopochodnych i związków bromu, a także azbestu i arsenu. Przyjęte na szczeblu Unii Europejskiej w 2002 r. dyrektywy mają na celu ograniczenie niekorzystnego oddziaływania na zdrowie i środowisko wynikające z wprowa-

120 

dzania na rynek sprzętu,85 poprzez zwiększenie masy odpadów WEEE poddawanych recyklingowi i redukcję masy odpadów składowanych. Dyrektywa WEEE zobowiązała kraje członkowskie, by do 31 grudnia 2006 r. osiągnęły docelowy poziom zbiórki odpadów sprzętu elektrycznego i elektronicznego z gospodarstw domowych na poziomie 4 kg rocznie na jednego mieszkańca. W celu wdrożenia zapisów dyrektyw UE, Sejm przyjął w 2005 r. ustawę o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym.86 Określono w niej wymagania, jakim powinien odpowiadać sprzęt elektryczny i elektroniczny, a także zasady postępowania ze zużytym sprzętem w sposób zapewniający ochronę zdrowia i życia ludzi oraz ochronę środowiska. Przepisy ustawy nakładają na wprowadzających następujące grupy produktów obowiązek osiągnięcia w 2009 r. minimalnych poziomów odzysku i recyklingu (tabela 9). Tabela 9. Wymagane poziomy odzysku i recyklingu   zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego Wyszczególnienie 

Poziom odzysku 

Poziom recyklingu  % 

Wielkogabarytowe urządzenia gospodarstwa domowego

80

75

Małogabarytowe urządzenia gospodarstwa domowego

70

50

Sprzęt teleinformatyczny i telekomunikacyjny

75

65

Sprzęt audiowizualny

75

65

Sprzęt oświetleniowy

70

50

-

80

Narzędzia elektryczne i elektroniczne, z wyjątkiem wielkogabarytowych, stacjonarnych narzędzi przemysłowych

70

50

Zabawki, elektryczny sprzęt rekreacyjny i sportowy

70

50

-

-

Przyrządy do nadzoru i kontroli

70

50

Automaty do wydawania

80

75

Lampy wyładowcze

Przyrządy medyczne, z wyjątkiem wszystkich wszczepianych i skażonych produktów

Źródło: Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym, (Dz.U. Nr 180, poz. 1495) Dyrektywa 2002/95/WE z dnia 27 stycznia 2003 r. w sprawie ograniczenia stosowania niektórych niebezpiecznych substancji w sprzęcie elektrycznym i elektronicznym oraz dyrektywa 2002/96/WE z dnia 27 stycznia 2003 r. w sprawie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego (dyrektywa WEEE) uzupełniają regulacje UE dotyczące polityki w zakresie zapobiegania, odzysku, i unieszkodliwiania odpadów. 86 Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym, (Dz.U. Nr 180, poz. 1495) 85

121 

Wprowadzający sprzęt na rynek krajowy (producenci, sprzedawcy, importerzy i dokonujący wewnątrzwspólnotowego nabycia) oraz jednostki prowadzące działalność w zakresie przetwarzania, recyklingu lub utylizacji zużytego sprzętu mają obowiązek zgłosić się do rejestru prowadzonego od 1 lipca 2006 r. przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska (GIOŚ). Dodatkowo, wprowadzający sprzęt mają obowiązek wnosić opłatę rejestrową i opłatę roczną. Wynosi ona, zależnie od przychodów jednostki, dla mikroprzedsiębiorców 50-200 zł, a dla pozostałych przedsiębiorców od 500 do 7500 zł.87 Głównym obowiązkiem podmiotów wprowadzających sprzęt na rynek jest zapewnienie zbierania zużytego sprzętu, a także organizacja i finansowanie odbierania z punktów zbierania, przetwarzania, odzysku oraz unieszkodliwiania zużytego sprzętu pochodzącego z gospodarstw domowych. W przypadku sprzętu innego niż przeznaczony dla gospodarstw domowych obowiązek ten dotyczy sprzętu nowego, zaś w przypadku sprzętu starego częścią kosztów może zostać obciążony użytkownik. Obowiązek zbierania i zapewnienia minimalnego poziomu recyklingu może być zrealizowany samodzielnie przez wprowadzającego lub za pośrednictwem organizacji odzysku sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Indywidualni użytkownicy sprzętu mają obowiązek oddać zużyty sprzęt do punktu zbierania takiego sprzętu, przekazać podmiotowi odbierającemu odpady komunalne, albo (od 1 lipca 2006 r.) przy zakupie nowego sprzętu zwrócić zużyty sprzęt sprzedawcy (pod warunkiem, że jest to sprzęt tego samego rodzaju oraz w ilości nie większej niż kupowany nowy sprzęt). Zebrany sprzęt musi zostać przekazany do zakładu przetwarzania, gdzie jest on w odpowiedni sposób zagospodarowywany. Tabela 10. Poziomy zbierania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego w Polsce w 2007 r. Wyszczególnienie 

Masa w tonach 

Masa sprzętu wprowadzonego

556 471

Masa zebranego zużytego sprzętu

27 174

Masa przetworzonego zużytego sprzętu

25 155

Masa odpadów powstałych ze zużytego sprzętu • poddanego procesowi recyklingu • poddanego innemu niż recykling procesowi odzysku

15 086 1 539

Źródło: Ochrona środowiska 2008, GUS, Warszawa 2008;

Teoretycznie stopień odzysku materiałów ze zużytego sprzętu może sięgać 90% (w przypadku komputerów). Dane o odzysku i recyklingu sprzętu elektrycznego są dostępne od II połowy 2006 r. (tabela 10). Wyjątek stanowią urządzenia chłodnicze Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 19 stycznia 2006 r. w sprawie wysokości stawek opłaty rejestrowej oraz opłaty rocznej (Dz. U. Nr 17, poz. 139).

87

122 

i klimatyzacyjne zawierające substancje zubożające warstwę ozonową oraz lampy wyładowcze, które do 2005 r. były objęte regulacjami ustawy o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej. Schemat 15. Poziomy odzysku i recyklingu zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego 5,61 5,76

Automaty do wydawania Przyrządy do nadzoru i kontroli

14,52 20,28

Przyrządy medyczne

22,5

35,83

16,77 26,62

Zabawki, sprzęt rekreacyjny i sportowy

30,78 36,72

Narzędzia elektryczne i elektroniczne

93,52 95,07

Sprzęt oświetleniowy

41,81 Sprzęt audiowizualny

46,22 58,1

Sprzęt teleinformatyczny i telekomunikacyjny

65,01 40,24

Małogabarytowe urządzenia gospodarstwa domowego

48,29 46,46 53,28

Wielkogabarytowe urządzenia gospodarstwa domowego

0 Poziom odzysku

50 Poziom recyklingu

100 [%]

Źródło: Raport o  funkcjonowaniu  systemu  gospodarki  zużytym  sprzętem  elektrycznym  i  elektro­ nicznym  w  2007  roku, GIOŚ, Warszawa, kwiecień 2008 r. [Dokument elektroniczny]. Tryb dostępu www.gios.gov.pl

Poziom zbierania WEEE wyniósł w 2007 r. 4,88%, w tym poziom zbierania z gospodarstw domowych – 1,85%, a z innych źródeł – 3,03%. W przeliczeniu na jednego mieszkańca zebrano 0,71 kg zużytego sprzętu.88 Najwyższy poziom zbierania dotyczył Raport o funkcjonowaniu systemu gospodarki zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym  w 2007 roku, GIOŚ, Warszawa, kwiecień 2008 r. [Dokument elektroniczny]. Tryb dostępu www. gios.gov.pl

88

123 

sprzętu teleinformatycznego i telekomunikacyjnego – 13,02%, zaś najniższy zabawek, sprzętu rekreacyjnego i sportowego – 1,35%. Dla porównania, w II połowie 2006 r. osiągnięto poziom zbierania na poziomie 1,95%, w tym poziom zbierania sprzętu z gospodarstw domowych 0,74%. W przeliczeniu na jednego mieszkańca zebrano 0,13 kg zużytego sprzętu, w tym 0,05 kg z gospodarstw domowych. Zdolności przetwórcze zakładów przetwarzania zużytego sprzętu wynoszą prawie 544 tys. Mg rocznie. Osiągnięte poziomy odzysku i recyklingu (mierzone relacją masy sprzętu przetworzonego do zebranego) zużytego sprzętu, w podziale na poszczególne grupy sprzętu przedstawiono na schemacie 15. Rok 2007 był dopiero drugim rokiem funkcjonowania systemu zagospodarowania zużytego sprzętu, w związku z czym nie wszyscy przedsiębiorcy nim objęci zgłosili się do rejestru i nie składali stosownych zobowiązań. Można oczekiwać, że w ciągu 2008 r. zgłosili się do rejestru ci przedsiębiorcy, którzy wcześniej nie byli świadomi ciążącego na nich obowiązku. Należy się jednak liczyć z tym, że podobnie jak w przypadku systemu zagospodarowania odpadów opakowaniowych i poużytkowych, pewna część zwłaszcza małych jednostek wprowadzających sprzęt pozostanie w szarej strefie. Pojazdy wycofane z eksploatacji Wycofane z eksploatacji pojazdy samochodowe to jeden ze strumieni odpadów, który ze względu na swoją uciążliwość dla środowiska i rosnącą masę, stał się przedmiotem szczegółowych regulacji mających na celu zapewnienie systemu ich recyklingu bezpiecznego dla zdrowia i środowiska. Liczba pojazdów zarejestrowanych w Polsce rosła systematycznie zarówno w latach dziewięćdziesiątych XX w. jak i w początkowych latach XXI w. Zdecydowany wzrost nastąpił po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej. Problem recyklingu wraków samochodowych będzie w Polsce narastał, bowiem większość samochodów osobowych zarejestrowanych to pojazdy stare – na koniec 2004 r. samochody starsze niż 10 lat stanowiły 56% wszystkich zarejestrowanych. Struktura ta wciąż się pogarsza, gdyż samochody sprowadzane z zagranicy to także w większości pojazdy ponaddziesięcioletnie (w 2008 r. auta starsze niż 10 lat stanowiły ponad 42% sprowadzonych).89 W Unii Europejskiej w latach dziewięćdziesiątych podjęto prace nad regulacjami, które pozwoliłyby ograniczyć ilość tego rodzaju odpadów oraz ujednolicić wymagania co do bezpiecznego dla zdrowia i środowiska ich zagospodarowania. W 2000 r. przyjęto dyrektywę w sprawie pojazdów wycofanych z eksploatacji.90 W Polsce problem ten reguluje ustawa z dnia 20 stycznia 2005 r. o recyklingu pojazdów wycofanych z eks-

Według danych ze statystyk Izb Celnych, [tryb dostępu http://www.mf.gov.pl], data wejścia 20 listopada 2008 r. 90 Dyrektywa 2000/53/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 sierpnia 2000 r. w sprawie pojazdów wycofanych z eksploatacji, Dz.Urz. WE L 269 z 21.10.2000 z późn. zm. 89

124 

ploatacji,91 która oprócz kwestii samego recyklingu obejmuje także inne problemy dotyczące postępowania z tego typu odpadami, a także niektóre kwestie dotyczące projektowania i produkcji pojazdów. Podobnie jak ustawa o obowiązkach przedsiębiorców i ustawa WEEE realizuje zasadę odpowiedzialności producenta za produkt. Przedsiębiorcy wprowadzający pojazdy na rynek zostali zobowiązani do stworzenia i utrzymywania sieci zbierania pojazdów lub zawarcia umów dotyczących przekazania obowiązku przedsiębiorcom prowadzącym stacje demontażu pojazdów. W przypadku niedopełnienia obowiązku zapewnienia sieci, przedsiębiorca wprowadzający pojazdy na rynek ma obowiązek uiścić opłatę za brak sieci. Opłata ta jest obliczana jako iloczyn stawki opłaty za brak sieci (500 zł) i liczby pojazdów wprowadzanych na rynek. Zbieranie pojazdów wycofanych z eksploatacji mogą prowadzić wyłącznie punkty zbierania pojazdów i stacje demontażu, a demontaż może być prowadzony tylko w stacjach demontażu. Podmioty prowadzące stacje demontażu mają obowiązek demontażu pojazdów i osiągnięcia wymaganych poziomów odzysku i recyklingu. Minimalne poziomy odzysku i recyklingu w odniesieniu do pojazdów wycofanych z eksploatacji obowiązują od 1 stycznia 2006 r. (tabela 11). Tabela 11. Wymagane poziomy odzysku i recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji Wyszczególnienie 

Wymagany poziom odzysku 

Wymagany poziom recyklingu 

w % masy pojazdu przyjętego do stacji demontażu 

Pojazdy wyprodukowane po 1 stycznia 1980 roku

95 (85% do 2014 r.)

85 (80% do 2014 r.)

Pojazdy wyprodukowane do 1 stycznia 1980 roku

75

70

Źródło: Ustawa z dnia 20 stycznia 2005 r. o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji.

W 2007 r. przekazano w Polsce do stacji demontażu ponad 190 tys. pojazdów wycofanych z eksploatacji o łącznej masie ponad 1666 tys. Mg. Z tej masy przetworzono ponad 133 tys. Mg (80%), w tym ponad 102 tys. Mg (61,5%) poddano odzyskowi i recyklingowi. Do ponownego użycia przekazano ponad 18 tys. Mg (10% masy zebranej) części i elementów wyposażenia, a strzępieniu poddano ponad 12 tys. Mg (7,3%).92 Z zamieszczonych w roczniku GUS danych Ministerstwa Środowiska wynika, że wymagane poziomy odzysku i recyklingu nie zostały osiągnięte. Pomijając fakt, że mamy do czynienia z początkowym okresem funkcjonowania systemu zagospodarowania pojazdów wycofanych z eksploatacji, to osiągnięcie tego celu nie zostało obwarowane sankcjami, poza brakiem dopłaty do demontażu pojazdów wypłacanej przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, której wysokość nie 91 92

Dz.U. Nr 25 poz. 202. Ochrona środowiska 2008, GUS, Warszawa 2008. 125 

została konkretnie określona, i która w związku z tym nie może stanowić dla przedsiębiorców zachęty do prowadzenia odzysku, w tym recyklingu tych odpadów. Odpady niebezpieczne powstające w gospodarstwach domowych Odpady niebezpieczne w większości pochodzą z przemysłu, jednakże powstają również w gospodarstwach domowych. W tym przypadku zorganizowanie skutecznego systemu zagospodarowania tych odpadów i kontroli jest znacznie trudniejsze niż w przypadku przemysłu, ze względu na niską świadomość, ograniczone możliwości egzekucji obowiązków, a także relatywnie małą ilość tego rodzaju odpadów. Jeszcze w 2001 r. szacowano, że 95% odpadów niebezpiecznych pochodzących z gospodarstw domowych trafiało do strumienia zmieszanych odpadów komunalnych.93 Obecnie w Polsce zbiórka odpadów niebezpiecznych jest prowadzona w wyznaczonych punktach (np. baterie, leki przeterminowane, zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny), poprzez sieć handlową (opakowania po środkach niebezpiecznych, zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny). Możliwy jest także regularny odbiór odpadów niebezpiecznych przez wyznaczony pojazd. Dopiero wprowadzenie przepisów dotyczących postępowania z bateriami, olejami odpadowymi (2001 r.), sprzętem elektrycznym i elektronicznym i pojazdami wycofanymi z eksploatacji (2005 r.) przyczyniło się do intensyfikacji działań w zakresie selektywnej zbiórki odpadów niebezpiecznych z gospodarstw domowych. Nowe przepisy wprowadziły depozyty na opakowania po środkach niebezpiecznych i akumulatory. Instrument ten ma stymulować rozwój zbiórki selektywnej z gospodarstw domowych. Będzie to jednak proces długofalowy, w którym czynnikiem decydującym będzie wzrost świadomości ekologicznej konsumentów i wykształcenie odpowiednich postaw w zakresie postępowania z odpadami niebezpiecznymi powstającymi w gospodarstwach domowych. 3.2. POTENCJAŁ ODZYSKU I SEGREGACJI ODPADÓW KOMUNALNYCH

Odpady opakowaniowe Dla większości odpadów opakowaniowych istnieje w Polsce potencjał recyklingowy, niemniej w przypadku niektórych rodzajów opakowań jest on niewystarczający do realizacji przyszłych poziomów odzysku i recyklingu. Przykładem mogą być opakowania z papieru i tektury. W warunkach rosnącej konsumpcji papieru (w tym opakowań) koniecznością jest podejmowanie inwestycji pozwalających na poddawanie recyklingowi coraz większych ilości makulatury opakowaniowej. W dającej się przewidzieć przyszłości nie istnieją ograniczenia w recyklingu i odzysku odpadów szklaR. Przywarska, W. Kotowski, Podstawy odzysku, recyklingu i unieszkodliwiania odpadów, Wyższa Szkoła Ekonomii i Administracji, Bytom, 2005.

93

126 

nych. Wykorzystywaniem stłuczki szklanej w procesach produkcji szkła zainteresowanych jest większość działających hut. Warunkiem koniecznym jest zapewnienie dostatecznej ilości surowca, spełniającego wymogi poszczególnych recyklerów. Podstawową barierą jest ograniczona skala selektywnej zbiórki odpadów szklanych. Potencjał recyklingowy samych odpadów z opakowań szklanych szacowany jest na około 600 tys. Mg rocznie. Ponadto istnieją szerokie możliwości prowadzenia odzysku szkła poprzez wykorzystywanie odpadów szklanych w budowie dróg, produkcji materiałów budowlanych. Potencjał recyklingowy tworzyw sztucznych charakteryzuje się dużym rozdrobnieniem działających na nim podmiotów, dlatego też jego analiza jest trudna i nie istnieje praktyczna możliwość określenia jego wielkości. Doświadczenie eksperckie pozwala twierdzić, iż przy obecnych poziomach selektywnej zbiórki tworzyw sztucznych nie istnieje zagrożenie nasycenia rynków zbytu. Istotny wpływ na wielkość potencjału recyklingowego odpadów opakowaniowych wywiera zakaz wykorzystywania tworzyw PET i HDPE pochodzących z recyklingu do produkcji wyrobów mających kontakt z żywnością. W celu zwiększenia potencjału recyklingowego tworzyw z opakowań należy podjąć prace legislacyjne i technologiczne mające na celu wykorzystanie recyrkulatów z tworzyw do produkcji nowych wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością. Zgodnie z przepisami Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EC 282/2008) tworzywa z recyklingu stosowane w kontakcie z żywnością można pozyskiwać tylko i wyłącznie z procesów ocenionych przez EFSA pod kątem bezpieczeństwa. Zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny Według stanu na 31 grudnia 2007 r. do rejestru prowadzonego przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska wpisanych było 8392 przedsiębiorców, w tym: • 2677 przedsiębiorców wprowadzających sprzęt, • 6413 przedsiębiorców zbierających zużyty sprzęt, • 99 prowadzących zakłady przetwarzania, • 65 prowadzących recykling lub inny odzysk, • 5 organizacji odzysku sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Z informacji złożonych do Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska,94 a dotyczących decyzji w zakresie gospodarki odpadami wynika, że zdolności przetwórcze zakładów przetwarzania wynoszą prawie 544 tys. Mg/rok. Największe zakłady to: • THORNMANN RECYCLING (50 650 Mg/rok), • STENA Sp. z o.o. (41 000 Mg/rok), • REMONDIS Electrorecycling Sp. z o.o. (18 000 Mg/rok), • SYNERGIS Electrorecycling S.A. (18 000 Mg/rok).

94

Raport o funkcjonowaniu systemu gospodarki zużytym sprzętem,... op.cit. 127 

Są to dane pochodzące z wydanych decyzji administracyjnych w zakresie przetwarzania odpadów, które dotyczą nie tylko przetwarzania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Większość zakładów przetwarza bowiem także inne rodzajów odpadów, np. pochodzące z pojazdów wycofanych z eksploatacji pojazdów, złom metali, itp. Ponadto nie wszystkie zakłady przetwarzania rozpoczęły działalność w zakresie przetwarzania zużytego sprzętu. Zważywszy, że w 2007 r. wprowadzono na krajowy rynek ok. 556 tys. Mg sprzętu elektrycznego i elektronicznego, należy stwierdzić, że potencjał przetwarzania pochodzących z niego odpadów jest wystarczający. Jedynym ograniczeniem recyklingu jest masa zebranych odpadów tego rodzaju oraz zapotrzebowanie rynku na produkty recyklingu zużytego sprzętu. Pojazdy wycofane z eksploatacji Przepisy o pojazdach wycofanych z eksploatacji przewidują, że w łańcuchu ich zagospodarowania uczestniczą następujące grupy podmiotów: • punkty zbierania zużytego sprzętu, • stacje demontażu pojazdów wycofanych z eksploatacji, • strzępiarki, czyli instalacje do rozdrabniania odpadów powstałych w trakcie demontażu pojazdów, • podmioty prowadzące recykling odpadów powstałych w trakcie demontażu. Zgodnie z danymi Ministerstwa Środowiska, w całym kraju funkcjonuje 81 punktów zbierania pojazdów wycofanych z eksploatacji95 oraz 446 stacji demontażu.96 Problemem jest, że zagospodarowanie wraków samochodowych jest w 90% realizowane przez szarą strefę. Rocznie do stacji demontażu na podstawie wystawionych zaświadczeń (z których część prawdopodobnie jest fikcyjna) trafia ok. 150 000 pojazdów, natomiast fizycznie co roku jest wycofywanych z eksploatacji ok. 1 miliona pojazdów. Dokładna liczba firm faktycznie zajmujących się demontażem pojazdów, ani ich możliwości przetwórcze nie są znane. Zezwolenia na tę działalność uzyskały 573 podmioty, jednak większość z nich nie podjęła działalności lub prowadzi ją w minimalnym zakresie – ok. 400 stacji przyjmuje mniej niż 200 aut rocznie. Można przyjąć, że rzeczywiście działają te stacje, które ubiegają się o dotacje z NFOŚiGW na recykling pojazdów – jest ich ok. 200. Tylko 16 stacji demontażu przetwarza rocznie ponad 1 tys. samochodów.97 Obecnie legalnie działające instalacje do przetwarzania wycofanych pojazdów nie tylko przetwarzają wszystkie trafiające do nich pojazdy, ale spotykają się z braWykaz punktów zbierania pojazdów wycofanych z eksploatacji, www.mos.gov.pl Wykaz stacji demontażu pojazdów wycofanych z eksploatacji, www.mos.gov.pl 97 Informacja FORS w sprawie możliwości wdrażania technologii z uwagi na rozpatrywany temat „Innowacyjne technologie zagospodarowania odpadów” przez Komisję Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa Sejmu RP; http://fors.pl/pliki/20090108_Informacja_ FORS.pdf 95 96

128 

kiem odpowiedniego strumienia odpadów, co powoduje brak opłacalności ich funkcjonowania. Zużyte opony W Polsce przeważającym sposobem realizacji obowiązku odzysku opon jest termiczne przekształcanie z odzyskiem energii(ok. 70% – dane Centrum Utylizacji Opon), które może mieć formę: • spalania z odzyskiem energii w spalarniach odpadów, • spalania z odzyskiem energii w innych instalacjach – współspalanie odpadów. W związku z tym instalacjami prowadzącymi odzysk termiczny opon mogą być spalarnie odpadów lub instalacje współspalania – piece cementowe i wapiennicze, piece hutnicze, kotły energetyczne, baterie koksownicze . W przypadku opon dominującym wykorzystywanym w Polsce sposobem jest współspalanie w piecach cementowych, czyli główną rolę na tym rynku odgrywają cementownie. Współspalanie opon prowadzą obecnie w Polsce następujące zakłady tej branży: • Cementownia Górażdże w Choruli k. Opola, • Cementownia Kujawy w Bielanach k. Inowrocławia, • Cementownia Małogoszcz, • Cementownia „NOWINY” w Sitkówce k. Kielc, • Cementownia Warta w Trębaczewie k. Działoszyna, • Cementownia Chełm, • Cementownia Rudniki. Współspalanie opon prowadzi obecnie także Elektrociepłownia Wałbrzych. Potencjał cementowni i innych instalacji współspalania z nadwyżką zapewnia zagospodarowanie wszystkich zebranych w kraju zużytych opon. Rynek w tym zakresie był w pierwszej fazie funkcjonowania systemu przez cementownie praktycznie zdominowany. Wraz z wprowadzeniem odrębnego obowiązku recyklingu, na rynku pojawiły się także podmioty prowadzące działalność w tym zakresie. Obecnie na rynku funkcjonują 2 duże zakłady (ABC Recykling oraz Recykl), które prowadzą granulowanie opon w celu powtórnego wykorzystania gumy przez producentów wyrobów gotowych. Ich miesięczne zdolności produkcyjne sięgają 2 tys. Mg miesięcznie, co jest wielkością wystarczającą do realizacji obowiązku recyklingu na istniejącym poziomie. Funkcjonuje także wiele innych mniejszych zakładów prowadzących recykling w małym zakresie, w tym na własne potrzeby oraz kilka zakładów produkujących wyroby z granulatu gumowego na większą skalę, jak np. kółeczka do nerów śmieciowych, elementy bezpieczeństwa drogowego i nawierzchnie obiektów sportowych. Do grupy podmiotów prowadzących odzysk opon należy też zaliczyć bieżnikownie. W Polsce działa ponad 20 dużych tego typu zakładów, które rocznie bieżnikują ponad 200 tys. opon ciężarowych. Największy udział w tym segmencie rynku ma firma Geyer & Hosaja.

129 

Instalacje do sortowania Zgodnie z danymi Ministerstwa Środowiska, według stanu na 31 grudnia 2006 r. w Polsce działały 133 sortownie odpadów. Potencjał przetwórczy 99 instalacji, dla których podano informacje wynosi ponad 2,2 mln Mg rocznie. Uwzględnienie wszystkich działających sortowni pozwala szacować ich łączny potencjał na około 3 mln Mg rocznie. Dominująca większość z sortowni (69 instalacji) zorientowana była wyłącznie na segregację odpadów pozyskiwanych w drodze selektywnej zbiórki. Spośród pozostałych, 26 sortowni prowadziło segregację zmieszanego strumienia odpadów komunalnych, a 38 sortowni przygotowanych było do sortowania zarówno odpadów selektywnie gromadzonych, jak i strumienia zmieszanego (schemat 16). Schemat 16. Potencjał i liczba sortowni odpadów komunalnych Liczba instalacji

Potencjał w tys. Mg/rok 1200

80 990,04

1000

69

800

677,26

70 60 50

600

535,54

400

26

38

40 30 20

200

10

0

0 Sortownie odpadów komunalnych selektywnie zebranych

Sortownie odpadów komunalnych zmieszanych

Potencjał w Mg/rok

Sortownie odpadów zmiaszanych i selektywnie gromadzonych

Liczba instalacji

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Środowiska.

Należy zwrócić uwagę na fakt, iż łączny potencjał sortowni sortujących wyłącznie odpady selektywnie zebrane i sortowni sortujących odpady zmieszane oraz selektywnie gromadzone na koniec 2006 r. istotnie przewyższał masę odpadów selektywnie gromadzonych. Potencjał ten wynosił ponad 1,7 mln Mg rocznie, podczas gdy w 2007 r. selektywnie zebrano jedynie 513 tys. Mg. Podkreślić trzeba, iż rozwój potencjału sortowni wyspecjalizowanych w przetwarzaniu odpadów selektywnie gromadzonych, któremu nie będzie towarzyszył rozwój selektywnej zbiórki pozbawione jest ekonomicznej efektywności i jakiejkolwiek racjonalności. Jednocześnie zapewnienie efektywności funkcjonowania sortowni odpadów zmieszanych wymaga, aby koszt składowania odpadów istotnie przewyższał koszt sortowania.

130 

Kompostownie Według stanu na koniec 2006 r. działały w Polsce 92 instalacje umożliwiające przetwarzanie odpadów biodegradowalnych o potencjale nie mniejszym niż 1,22 mln Mg (dane dotyczą 83 instalacji) – schemat 17.

Schemat 17. Potencjał i liczba innych instalacji do odzysku odpadów komunalnych Potencjał w tys. Mg/rok 600 500 400 300 200 100 0

64 553,00 555,15 21 75,30

Kompostownie odpadów zielonych i selektywnie zbieranych odpadów organicznych

6

Zakłady fermantacji

1 Zakłady mechaniczno biologicznego przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych

Potencjał w Mg/rok

Liczba instalacji 70 60 50 40 30 20 45,00 10 0

Spalarnie dpadów komunalnych

Liczba instalacji

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Środowiska.

Podobnie jak w przypadku sortowni odpadów, rzeczywisty potencjał wszystkich instalacji przetwarzających odpady był większy. W 2007 r. w strumieniu zmieszanych odpadów komunalnych znajdowało się 3112 tys. Mg odpadów biodegradowalnych pochodzenia roślinnego, zwierzęcego i innych. Potencjał kompostowni odpadów, zakładów mechaniczno-biologicznego przetwarzani, zakładów fermentacji pozwalał zatem na przetworzenie ok. 1/3 masy wytworzonych odpadów biodegradowalnych i był wystarczający do realizacji zobowiązań związanych z redukcją masy odpadów biodegradowalnych deponowanych na składowiskach odpadów do 2012 ru. Istniejący potencjał był wykorzystany w 2007 r. w ok. 20%. Biologicznie przetworzono zaledwie 278 tys. Mg odpadów.98 Niski poziom odzysku odpadów biodegradowalnych nie wynikał zatem z faktu braku niezbędnego potencjału przetwórczego, a był powodowany niskimi kosztami składowania odpadów, brakiem selektywnej zbiórki odpadów biodegradowalnych, problemami logistycznymi oraz złymi lokalizacjami zakładów przetwórczych.

98

Ochrona środowiska 2008, GUS, Warszawa 2008, s. 367. 131 

3.3. UWARUNKOWANIA EKONOMICZNO-SPOŁECZNE FUNKCJONOWANIA SYSTEMU

System gospodarki odpadami jako element gospodarki narodowej podlega zasadom w tej gospodarce funkcjonującym, a także tym uwarunkowaniom i trendom, które kształtują sytuację ogólnoekonomiczną. Przede wszystkim jednak gospodarka odpadami w mniejszym lub większym zakresie (w zależności od regulacji prawnych w danym kraju) podlega prawom ekonomii. W Polsce prawo nakłada na poszczególne podmioty obowiązki w zakresie gospodarowania odpadami, pozostawiając im w większości swobodę wyboru sposobu ich realizacji. W takiej sytuacji wybór wariantu postępowania jest decyzją czysto ekonomiczną, podejmowaną na podstawie oceny efektywności poszczególnych rozwiązań, tzn. kosztu netto zagospodarowania odpadów przy wykorzystaniu poszczególnych metod. Można wyróżnić następujące możliwości postępowania: • deponowanie odpadów na składowisku (z wyjątkiem odpadów, których składowanie jest zabronione) – kosztem przedsiębiorstwa gospodarki odpadami w tym przypadku jest wysokość opłaty za składowanie odpadów na składowisku, powiększona o koszty zbiórki i transportu; • przetwarzanie różnymi metodami (w tym wykorzystanie w całości lub części) – należy wziąć pod uwagę różnicę między kosztami przetworzenia, powiększonymi o koszty zbiórki i transportu, segregacji itp., a przychodami ze sprzedaży surowców wtórnych, produktów recyklingu lub oszczędnościami wynikającymi z ich zastosowania; • odzysk energii – koszt przekazania odpadów do spalenia/współspalenia powiększony o koszty zbiórki i transportu. Naturalnym wyborem podmiotów odpowiedzialnych za zagospodarowanie odpadów jest wybór opcji najkorzystniejszej ekonomicznie. Jest to stwierdzenie prawdziwe także w przypadku podmiotów komunalnych, ponieważ gminy będące ich właścicielami mają bardzo ograniczone możliwości dofinansowania gospodarki odpadami. W przypadku gospodarstw domowych na decyzje w zakresie postępowania z odpadami wpływa natomiast koszt odbioru odpadów i możliwość ograniczenia wysokości tej opłaty m.in. w drodze selektywnej zbiórki. Istotny jest także obowiązek zawierania przez gospodarstwa domowe umów na odbiór odpadów, świadomość istnienia obowiązku i jego respektowanie. Ze względu na te uwarunkowania istotne jest różnicowanie cen odbioru odpadów gromadzonych selektywnie i odpadów zmieszanych. W sytuacjach, gdy nie istnieje różnica w koszcie odbioru odpadów zmieszanych i selektywnie gromadzonych, konsumenci nie mają ekonomicznej motywacji do podejmowania dodatkowego wysiłku i segregowania odpadów. Pożądane są zatem rozwiązania, w których odpady selektywnie gromadzone odbierane są za darmo. Pomimo, iż w wielu przypadkach rozwiązanie takie wiąże się z koniecznością dofinansowania selektywnej zbiórki z budżetu gminy, jest to działanie efektywne i pożądane z co najmniej dwóch powodów: 132 

• osiągany jest efekt edukacyjny, który w każdym przypadku wymaga poniesienia wysokich nakładów i jest procesem długotrwałym.

• osiągany jest efekt ekonomiczno-ekologiczny; redukcji ulega ilość odpadów deponowanych na składowisku, co pozwala wydłużyć okres funkcjonowania składowiska, ograniczyć wydatki inwestycyjne i osiągnąć efekt ekologiczny. Poważnym zagrożeniem dla przedstawionego mechanizmu kształtowania efektywności selektywnej zbiórki odpadów w gospodarstwach domowych jest podatek śmieciowy nie przewidujący ulg z tytułu selektywnej zbiórki. W sytuacji przejęcia od mieszkańców obowiązków związanych z utrzymaniem porządku i czystości, gmina nakłada zryczałtowaną opłatę (tzw. podatek śmieciowy). Wysokość opłaty jest zależna od faktycznych kosztów poniesionych przez gminę na zorganizowanie systemu, oraz kosztów jego bieżącego funkcjonowania. Teoretycznie wysokość stawek opłaty może być zróżnicowana w zależności od tego czy dana osoba prowadzi, bądź nie prowadzi selektywnej zbiórki odpadów. Pobieranie zryczałtowanej opłaty za odbiór odpadów w sposób istotny osłabia motywację do prowadzenia selektywnej zbiórki. Masa selektywnie zbieranych i odbieranych odpadów nie wpływa bowiem na wysokość kosztów odbioru odpadów ponoszonych przez gospodarstwo domowe.99 Schemat 18. Wysokość opłat za składowanie odpadów zmieszanych odpadów komunalnych   w latach 2000­2009 [zł/Mg] 100

100 75

50 13,8 0

0 2000

13,8

14,42 14,87 15,39 15,39

0 2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

Źródło: opracowanie na podstawie rozporządzeń Rady Ministrów w sprawie opłat za korzystanie ze środowiska; Dz.U. 2001 Nr 130 poz. 1453, Dz.U. 2001 Nr 151 poz. 1703, Dz.U. 2002 Nr 161 poz. 1335, Dz.U. 2003 Nr 55 poz. 477, Dz.U. 2004 Nr 279 poz. 2758, Dz.U. 2005 Nr 260 poz. 2176, Dz.U. 2007 Nr 106 poz. 723, Dz.U. 2008 Nr 196 poz. 1217. W. Piontek, E. Sidorczuk-Pietraszko, Koszty  gospodarki  odpadami  komunalnymi  ze  szczegól­ nym  uwzględnieniem  selektywnej  zbiórki  odpadów.  Ocena  kosztów  w  wybranych  gminach, [w:] Koszty  gospodarowania  odpadami  komunalnymi  w  gminach, Raport w ramach projektu „Społeczny monitoring gospodarki odpadami komunalnymi i poużytkowymi”, Fundacja Wspierania Inicjatyw Ekologicznych, odpady.eco.pl.

99

133 

Składowanie odpadów komunalnych było do końca 2001 r. zwolnione z opłat z tytułu korzystania ze środowiska, tzw. opłat marszałkowskich. Zmiany w tym względzie wprowadziła ustawa Prawo ochrony środowiska z 2001 r. W okresie 2002-2003 stawki opłat były podwyższane tylko o wskaźnik wzrostu cen, realnie zaś nie wzrastały. Dopiero w 2007 r., wobec braku znaczącego postępu jeśli idzie o odzysk odpadów komunalnych, stawki na 2008 r. drastycznie podniesiono (prawie pięciokrotnie w porównaniu z 2007 r.). Także stawki na 2009 r. wzrosły w porównaniu z 2008 r. w przypadku odpadów zmieszanych o 1/3 (schemat 18). Wobec tak ukształtowanych opłat za składowanie odpadów, ceny za przyjęcie odpadów były przez prowadzących składowiska ustalane w latach 2002-2006 na średnim poziomie 60-80 zł za 1 Mg.100 Różnice pomiędzy cenami maksymalnymi i minimalnymi stosowanymi na poszczególnych składowiskach sięgały nawet stu złotych. W latach 2008-2009 w związku ze wzrostem opłat za korzystanie ze środowiska, stawki opłat za przyjęcie odpadów na składowiska zwiększyły się, w większości przypadków o kwotę wzrostu opłaty marszałkowskiej, tzn. ok. 60 zł w 2007 r. i kolejne 25 zł w 2009 r. Ciągle do wyjątków należą składowiska, w których ceny za składowanie odpadów odpowiadają rzeczywistym, całkowitym kosztom składowania, uwzględniającym nakłady inwestycyjne, koszty spełnienia wymogów ochrony środowiska i nakłady na rekultywację składowiska po jego zamknięciu. Odpowiedzialność za zaniżanie cen za składowanie odpadów na składowiskach ponoszą samorządy, z jednej strony traktujące składowiska jako źródło dochodów budżetowych, z drugiej zaś prowadzące politykę cen za składowanie odpadów zgodną z oczekiwaniami potencjalnych wyborców. Według badań kosztów bieżących ochrony środowiska prowadzonych dla Ministerstwa Środowiska przez Fundację Ekonomistów Środowiska i Zasobów Naturalnych, gospodarstwa domowe w Polsce wydały w 2007 r. 1854,4 mln zł na wywóz odpadów, co oznacza ok. 48,7 zł na osobę rocznie, a więc 4,06 zł miesięcznie.101 Obciążenie budżetów gospodarstw domowych z tytułu opłat za odbiór odpadów wynosi 0,6% przeciętnego dochodu do dyspozycji.102 Dla porównania, w projektach przygotowywanych w ramach Narodowej Strategii Spójności 2007-2013, wysokość opłat z tytułu odbioru odpadów wyznaczająca granicę dostępności cenowej została określona na 0,75%. 103 Koszty odbioru odpadów ponoszone przez gospodarstwa domowe w 2007 r. nie przekraczały jeszcze tej umownej granicy wysokiego obciążenia, niemniej jednak w 2008 r. nastąpiły i są przewidziane na 2009 r. podwyżki opłat za składowanie odpadów. Biorąc pod uwagę fakt, że w dużej części przedsiębiorstwa gospodarki odpadami zamiast podejmować działania na rzecz wzrostu odzysku, przenoszą te opłaty na

100 W. Piontek, B. Poskrobko, E. Sidorczuk-Pietraszko, Raport o gospodarce odpadami opakowa­ niowymi w Polsce w 2005 roku, EKO-PAK, Warszawa 2006. 101 Ochrona środowiska 2008, GUS, Warszawa 2008. 102 Przeciętny dochód do dyspozycji (mediana) wynosił w 2007 r. 743,50 zł na osobę miesięcznie. Źródło: Budżety gospodarstw domowych w 2007 r., GUS, Warszawa 2008, s. 62. 103 Wytyczne w zakresie wybranych zagadnień związanych z przygotowaniem projektów inwestycyjnych, w tym projektów generujących dochód, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, 2007.

134 

swoich odbiorców, opłaty za odbiór odpadów mogą wzrosnąć w 2009 r. z tytułu wzrostu opłat za korzystanie ze środowiska o ok. 2 zł miesięcznie na osobę, czyli 0,3% dochodu do dyspozycji.104 Alternatywne w stosunku do składowania metody odzysku odpadów, wbrew temu, że są preferowane w hierarchii gospodarki odpadami, są wielokrotnie droższe. Koszt odzysku termicznego odpadów, na podstawie danych jedynej działającej w Polsce spalarni odpadów komunalnych w Warszawie kształtuje się na poziomie co najmniej 200-220 zł za 1 Mg (z tym, że funkcjonowanie spalarni jest dotowane z budżetu miasta). Koszt recyklingu jest jeszcze wyższy. Sama zbiórka odpadów, w zależności od źródła pochodzenia i rodzaju odpadu wynosi od kilkudziesięciu do kilkuset złotych. W przypadku aluminium koszt selektywnej zbiórki sięgały w 2006 r. 1.000 zł, a dla szkła – ok. 300 zł.105 Przykładowe dane za 2004 r. przedstawiono w tabeli 12. Tabela 12. Koszt pozyskania odpadów opakowaniowych ze źródeł przemysłowych   oraz poprzez selektywną zbiórkę opakowań jednostkowych Kategoria odpadu 

Koszt pozyskania i przygotowania odpadu do recyklingu [zł/Mg]  Źródła przemysłowe i handel 

Selektywna zbiórka 

175 (od 100 do 250)

590,73

Aluminium

Zbiórka nie jest prowadzona

1160,14

Blacha biała

Zbiórka nie jest prowadzona

204,12

Papier i tektura

do 50

335,51

Szkło gospodarcze

do 100

235,61

Materiały naturalne

do 50

25,63

Tworzywa sztuczne

Źródło: Poskrobko B., Dworakowska D., Piontek W., Sidorczuk E., Analiza  kosztów  selektywnej  zbiórki,  odzysku  i  recyklingu  odpadów  opakowaniowych w kontekście stawek opłat pro­ duktowych  i  opłat  recyklingowych  z  uwzględnieniem  zmian  dyrektywy  opakowaniowej, FEŚiZN, Białystok 2005.

Biorąc pod uwagę fakt, że koszt zbiórki jest zaledwie elementem kosztów recyklingu odpadów, należy zdać sobie sprawę, że mimo istotnego wzrostu opłat za składowanie odpadów, składowanie to najtańszy sposób postępowania z odpadami. Porównanie kosztów zagospodarowania odpadów różnymi metodami jednoznacznie wskazuje więc na metody realnie, a nie deklaratywnie preferowane w polskim systeWzrost opłat obliczono zakładając, że w Polsce wytwarzane jest 300 kg rocznie odpadów na 1 mieszkańca, czyli wzrost opłaty za korzystanie ze środowiska wynosi 25 zł na osobę rocznie. 105 J. Tyczkowski, Koszty  zbiórki  odpadów  opakowaniowych  a  dopłaty  organizacji  odzysku [w:] Koszty gospodarowania odpadami komunalnymi w gminach, Raport w ramach projektu Społecz­ ny monitoring gospodarki odpadami komunalnymi i poużytkowymi, Fundacja Wspierania Inicjatyw Ekologicznych, odpady.eco.pl. 104

135 

mie gospodarki odpadami. Dotychczasowe rezultaty funkcjonowania systemu gospodarki odpadami w postaci deponowania 95% odpadów komunalnych na składowiskach są zatem bezpośrednim skutkiem uwarunkowań ekonomicznych. Uwarunkowaniem makroekonomicznym istotnym z punktu widzenia konkurencyjności tworzyw z recyklingu i stymulującym rozwój odzysku odpadów, jest popyt na surowce106 i związany z tym poziom cen tworzyw pierwotnych i ropy naftowej. W sytuacji wzrostu cen surowców następuje wzrost kosztów produkcji tworzyw sztucznych z surowca pierwotnego (ropy), a to wpływa na poprawę atrakcyjności surowców z recyklingu. Taka sytuacja istniała do połowy 2008 r. (schemat 19). Dał się wtedy obserwować duży eksport odpadów z tworzyw sztucznych czy makulatury do Chin. Schemat 19. Ceny ropy naftowej w latach 1999­2009 (baryłka ropy brent, w USD)

Źródło: http://stooq.com

Obecnie, kiedy cena ropy naftowej jest ok. trzykrotnie niższa, zbiórka i recykling surowców wtórnych staje się coraz mniej opłacalna. Eksport surowców wtórnych do Chin czy Niemiec zmniejszył się drastycznie. W rezultacie firmy zbierające odpady nie znajdują odbiorców na segregowane odpady i składują je w oczekiwaniu na zmianę sytuacji rynkowej.107

106 Według danych Instytutu Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, 30% światowego przyrostu zużycia ropy, podobnie jak w 2003 r. przypada na Chiny. Źródło: Koniunktura gospodarcza  świata i Polski w latach 2003­2006, pod red. K.Marczewskiego, IKiCHZ, Warszawa 2005. 107 Por. Kryzys na rynku surowców wtórnych, www.odpady.net.pl; data wejścia 10 grudnia 2008 r.

136 

Istotny wpływ na sytuację w systemie gospodarki odpadami ma również funkcjonujący w Polsce od 2006 r. system handlu prawami do emisji CO2. W ramach Krajowego Planu Rozdziału Uprawnień do Emisji na lata 2008-2012 (KPRU II) decyzją Komisji Europejskiej przyznano Polsce prawa do emisji 208,5 mln Mg CO2/rok, podczas gdy wnioskowano o prawie 260 mln Mg CO2/rok. Redukcja ta będzie w istotny sposób wpływać na możliwości odzysku i recyklingu odpadów, poprzez oddziaływanie na sytuację w przemysłach objętych KPRU, zwłaszcza papierniczym i cementowym (tabela 13). Tabela 13. Przyznane i wnioskowane prawa do emisji CO2 w wybranych gałęziach przemysłu Prawa do emisji przy­ znane 

Prawa do emisji wnio­ skowane 

Redukcja 

mln ton CO2 

mln ton CO2 

% 

przemysł cementowy

10,8

13,07

22,9

przemysł szklarski

1,8

1,88

4,3

przemysł papierniczy

1,4

2,07

32,4

Wyszczególnienie 

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2008 r. w sprawie przyjęcia Krajowego Planu Rozdziału Uprawnień do emisji dwutlenku węgla na lata 2008-2012 we wspólnotowym systemie handlu uprawnianiem do emisji, Dz.U. Nr 202, poz. 1248; Krajowy Plan Rozdziału Uprawnień do Emisji CO2 na lata 200820012, Warszawa 2006 (projekt przesłany do Komisji Europejskiej 30 czerwca 2006).

W przemyśle papierniczym istniejący potencjał umożliwia realizację obowiązku recyklingu przy obecnym poziomie zużycia papieru i tektury. Prognozowany roczny przyrost ich zużycia na poziomie 7-10%, w połączeniu ze wzrostem wymaganych poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych (realizacja dyrektywy 2002/12/WE) wymaga podjęcia przez papiernie przedsięwzięć inwestycyjnych zwiększających ich możliwości przetwórcze, a więc także możliwości recyklingu odpadów z papieru i tektury. Podjęcie tych działań przez przemysł papierniczy zależy od dostępności po 2008 r. dostatecznej ilości makulatury (w tym możliwości importu makulatury w sytuacjach jej przejściowego braku na rynku krajowym) oraz przyznanymi branży papierniczej prawami emisji. Podobna sytuacja istnieje w przemyśle cementowym, prowadzącym w pewnym zakresie współspalanie odpadów, a zwłaszcza opon. Przydział uprawnień mniejszy o 1/5 od zapotrzebowania tej branży może spowodować zahamowanie wzrostu, a może nawet zmniejszenie produkcji. Dodatkowym czynnikiem są tendencje stagnacyjne w gospodarce, które przekładają się na mniejsze zapotrzebowanie na cement, a w efekcie mogą oznaczać mniejsze zużycie paliw alternatywnych wytwarzanych z odpadów.

137 

Zbyt niskie przydziały praw do emisji będą skutkowały ograniczeniem produkcji i niepodejmowaniem działań inwestycyjnych. Pomimo trudności w prognozowaniu cen praw emisji po 2008 r., z wysokim prawdopodobieństwem należy przyjąć, iż przedsiębiorcy nie będą zainteresowani podejmowaniem inwestycji zwiększających możliwości produkcyjne w sytuacji konieczności zakupu praw emisji na wolnym rynku. W konsekwencji zaś zmniejszy się odzysk i recykling odpadów. Istotnym uwarunkowaniem funkcjonowania systemu gospodarki odpadami jest poziom świadomości ekologicznej społeczeństwa. Od niego zależą bowiem zachowania społeczne w tym obszarze, w tym zwłaszcza zbiórka selektywna odpadów a także właściwe z nimi postępowanie. Problemem systemu gospodarki odpadami w Polsce jest niedostatek działań edukacyjnych promujących selektywną zbiórkę odpadów i kształtujących pożądane wzorce zachowań. Obowiązek prowadzenia edukacji ekologicznej nałożony został solidarnie na państwo (organy rządowe oraz samorządowe), przedsiębiorców i organizacje odzysku. Daje się zaobserwować zjawisko „rozmycia” odpowiedzialności edukację pomiędzy podmiotami zobowiązanymi. W efekcie z rzadka podejmowane kampanie są mało skuteczne, przede wszystkim ze względu na ograniczony ich zasięg i nieczytelność przekazu. Tylko niektóre organizacje odzysku prowadzą działalność edukacyjną.

138 

4

OCENA WYKORZYSTANIA ŚRODKÓW FUNDUSZY STRUKTURALNYCH W GOSPODARCE ODPADAMI

4.1. OKRES PROGRAMOWANIA 2004-2006

W latach 2004-2006 na terytorium Polski zostały zrealizowane 164 projekty z zakresu gospodarki odpadami współfinansowane środkami funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności, w tym: a) w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego 43 projekty, b) w ramach SPO Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw 99 projektów, c) w ramach SPO Rozwój Zasobów Ludzkich 2 projekty, d) w ramach SPO Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora Żywnościowego oraz Rozwój Obszarów Wiejskich 5 projektów, e) w ramach SPO Rybołówstwo i Przetwórstwo Ryb 3 projekty, f) ze środków Funduszu Spójności sfinansowano 8 projektów, g) w ramach INTERREG III A zrealizowano trzy projekty tylko w ramach Program sąsiedztwa Polska – Białoruś – Ukraina INTERREG IIIA/TACIS 2004-2006. W ramach INTERREG III B CADSES na terytorium Polski zrealizowane zostały cztery projekty, w tym w ramach działania 4.1 jeden projekt nt.: Zarządzanie wodami  podziemnymi na terenach przemysłowych.108 W ramach żadnego z realizowanych projektów nie została podjęta problematyka gospodarowania odpadami. Szczegółowy wykaz projektów z zakresu gospodarki odpadami współfinansowanych środkami wspólnotowymi zrealizowanych w latach 2004-2006 zawiera załącznik 1. Podstawową kategorią interwencji Funduszy Strukturalnych,109 w ramach której współfinansowane były projekty z zakresu infrastruktury środowiska była kategoria 34 Infrastruktura środowiskowa (w tym woda). Przedsięwzięcia z zakresu gospodarki odpadami uzyskiwały wsparcie w ramach podkategorii 343: Utylizacja  i  zagospoda­ rowanie odpadów komunalnych i przemysłowych. Przeprowadzona analiza przedmiotu projektów współfinansowanych środkami funduszy strukturalnych i Funduszu SpójNa podstawie informacji zawartych na www.cadses.net. Załącznik nr IV część 3 rozporządzenia nr 438/2001/WE z dnia 2 marca 2001 r. ustanawiającego szczegółowe zasady wykonania rozporządzenia nr 1260/1999/WE dotyczącego zarządzania i systemów kontroli pomocy udzielanej w ramach Funduszy Strukturalnych 108 109

139 

ności pozwala rozszerzyć katalog interwencji, w ramach których realizowane były (mogły być) przedsięwzięcia z zakresu gospodarki odpadami, następujące kategorie: • kategorię 15: Pomoc dla dużych przedsiębiorstw, w tym: – podkategorię 152: Technologie przyjazne środowisku, technologie zapewniają­ ce czystość i energooszczędne, • kategorię 16: Pomoc dla małych i średnich przedsiębiorstw, w tym: – podkategorię 161: Inwestycje w majątek trwały (budynki i wyposażenie, współ­ finansowane w ramach pomocy państwa), – podkategorię 162: Technologie przyjazne środowisku, technologie zapewniają­ ce czystość i energooszczędne, – podkategorię 163: Usługi doradztwa biznesowego (informacja, planowanie biz­ nesowe, usługi konsultingowe, marketing, projekty, umiędzynarodowienie dzia­ łalności, zarządzanie eksportowe i środowiskowe, zakup technologii), • kategorię 18: Badania, rozwój technologiczny i działania innowacyjne (B+R), • kategorię 24: Promocja potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw i ich pracowni­ ków  (doskonalenie  kadr,  rozwój  przedsiębiorczości,  innowacyjność,  nowe  techno­ logie, pozyskiwania i przekazywania informacji). Łączna wartość projektów z zakresu gospodarki odpadami realizowanych w ramach wskazanych powyżej kategorii i podkategorii interwencji wyniosła 1146 mln zł, w tym wartość dofinansowania wspólnotowego wyniosła 593 mln zł. W dominującej części dofinansowanie udzielone zostało ze środków Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Nieznaczna część dofinansowania pochodziła ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego, Instrumentu Finansowego Orientacji Rybołówstwa oraz Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji w Rolnictwie. Wartość dofinansowania udzielonego ze środków poszczególnych funduszy na realizację projektów z zakresu gospodarki odpadami w latach 2004-2006 przedstawia schemat 20. Dominujące znaczenie w finansowaniu działań z zakresu gospodarki odpadami miały środki Funduszu Spójności. Wartość wsparcia udzielonego przez Fundusz wyniosła 365 mln zł i przewyższyła wartość dofinansowania EFRR o blisko 150 mln zł. Dofinansowanie udzielone przez pozostałe fundusze należy uznać za marginalne. Jak już wskazano na wstępie niniejszego podrozdziału projekty z zakresu gospodarowania odpadami realizowane były w ramach Strategii wykorzystania Funduszu Spójności, pięciu programów operacyjnych oraz inicjatywy wspólnotowej INTERREG III A. Wartość zrealizowanych projektów ogółem oraz wartość współfinansowania udzielonego projektom w ramach poszczególnych programów przedstawia schemat 21.

140 

Schemat 20. Wartość współfinansowania według funduszy

EFOGR

0,3

IFOR

1,4

EFS

1,7 225,4

EFRR

364,6

Fundusz Spójności 0,0

50,0

100,0

150,0

200,0

250,0

300,0

350,0

400,0

mln zł

Źródło: opracowanie własne. Schemat 21. Wartość projektów z zakresu gospodarki odpadami w podziale na programy mln zł 600

537

500

429 365

400 300 200

124

171 101

100 1,70 0

FS

SPO WKP

Wartość projektów ogółem

ZPORR

7 3

1,27

INTERREG

POZOSTAŁE

Wartość współfinansowania

Źródło: opracowanie własne.

Projekty o największej wartości i jednocześnie najwyższym poziomie współfinansowania zrealizowane zostały w ramach Strategii wykorzystania Funduszu Spójno­ ści. Drugim pod względem wartości zrealizowanych projektów jest SPO WKP, a trzecim ZPORR. Całkowita wartość umów realizowanych w ramach inicjatywy wspólno141 

towej INTERREG III A (koszty kwalifikowane i niekwalifikowane) wyniosła 1,7 mln zł (444 107,02 euro), w tym dofinansowanie ze środków EFRR 1,27 mln zł (331 580,01 euro). Średni poziom współfinansowania projektów z zakresu gospodarki odpadami w latach 2004-2006 ze środków wspólnotowych wyniósł 51,7% ogólnej wartości projektów, w tym średni poziom współfinansowania przez Fundusz Spójności – 67,9%, poziom współfinansowania udzielonego ze środków EFRR – 37,43%. W ramach programów operacyjnych finansowanych przez EFRR poziom współfinansowania kształtował się w wysokości: SPO WKP – 28,9%, ZPORR – 59%. W przypadku SPO WKP uwagę zwraca istotnie niższy poziom współfinansowania projektów ze środków unijnych w porównaniu z projektami współfinansowanymi przez Fundusz Spójności i projektami realizowanymi w ramach ZPORR. Poziom współfinansowania w ramach działań realizowanych w poszczególnych programach operacyjnych przedstawia schemat 22.

Schemat 22. Poziom współfinansowania ze środków funduszy unijnych   w projektach z zakresu gospodarki odpadami %

70

76,5

75,0

80 60,8

57,6

60

62,1

50 40

30,8

30

28,3

32,7

28,4

27,3

20 10 0

WKP 1.4

WKP 2.1

WKP 2.2

WKP 2.3

WKP ZPORR ZPORR ZPORR ZPORR ZPORR 2.4 1.2 2.6 3.1 3.2 3.4

Źródło: opracowanie własne.

W konsekwencji przyjętych zasad współfinansowania projektów ze środków wspólnotowych w ramach poszczególnych programów operacyjnych i działań, najwyższym poziomem dofinansowania charakteryzują się projekty realizowane ramach działań 1.2, 3.1, 3.2 i 2.6 Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego oraz działania 1.4 SPO Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw. Poziom współfinansowania w ramach wskazanych działań kształtuje się w przedziale od 57% 142 

do blisko 77%. W przypadku pozostałych działań w ramach SPO WKP i ZPORR poziom dofinansowania przedsięwzięć z zakresu gospodarki odpadami kształtował się w przedziale od 27% do 33%. Beneficjentami wsparcia wspólnotowego udzielanego na realizację przedsięwzięć z zakresu gospodarki odpadami były jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki, przedsiębiorstwa komunalne, przedsiębiorstwa sektora prywatnego oraz jednostki naukowo-badawcze. Ilość i wartość projektów zrealizowanych przez poszczególne grupy beneficjentów przedstawia schemat 23.

Schemat 23. Wartość i liczba projektów z zakresu gospodarki odpadami   w podziale na rodzaje beneficjentów mln zł 800

721,4

700 469,4

600

422,0

500 400 122,3

300

1,3

200

0,9

100 0 Jednostki samorządu terytorialnego i Przedsiębiorcy (114 projektów) Jednostki naukowe (3 projekty) przedsiębiorstwa komunalne (44 projekty) Wartość projektów ogółem Wartość dofinansowania z EFRR

Źródło: opracowanie własne.

Projekty o największej łącznej wartości zrealizowane zostały przez jednostki samorządu terytorialnego ich związki oraz przedsiębiorstwa komunalne. Podmioty te łącznie zrealizowały 44 projekty o łącznej wartość ponad 721 mln zł. Średnia wartość realizowanego projektu wyniosła 16,4 mln zł. Projektem o najwyższej wartości był realizowany przez Miejski Zakład Oczyszczania w Lesznie i Miasto Leszno. Wartość całkowita projektu wyniosła ponad 86 mln zł, w tym wartość dofinansowania 65,5 mln zł. Zadanie obejmowało budowę: • składowiska odpadów wraz z obiektami infrastruktury towarzyszącej o powierzchni ok. 2,9 ha, • kompostowni odpadów zielonych o przepustowości 1050 Mg/rok, • sortowni odpadów z selektywnej zbiórki odpadów – 10 000 Mg/rok, • instalacji segregacji mechanicznej odpadów zmieszanych – 18 500 Mg/rok, • instalacji suchej fermentacji biofrakcji i osadów ściekowych – 28 730 Mg/rok,

143 

• • • •

magazynu małych ilości odpadów niebezpiecznych – ok. 500 Mg/rok, magazynu odpadów budowlanych – 10 000 Mg/rok, punkt demontażu odpadów wielkogabarytowych – 3 000 Mg/rok, dwóch stacje przeładunkowe w rejonie Gostynia i Rawicza, każda o przepustowości 10 000 Mg/rok, • kompostowni odpadów zielonych w rejonie Gostynia, Rawicza i Śmigla, każda o przepustowości 250 Mg/rok. Przedsiębiorcy łącznie zrealizowali 114 projektów o łącznej wartości 422 mln zł. Średnia wartość projektu realizowanego przez przedsiębiorców wyniosła jedynie 3,7 mln zł. Przedsięwzięciem o najwyższej wartości zrealizowanym w ramach analizowanej grupy beneficjentów była inwestycja zrealizowana przez Elektrociepłownię Białystok SA o łącznej wartości 38,2 mln zł i współfinansowaniu w wysokości 5,2 mln zł. Środki były przeznaczone na adaptację jednego z kotłów do spalania biomasy a także na budowę instalacji służącej ograniczeniu ilości wytwarzanych odpadów. Średni poziom współfinansowania projektów realizowanych przez jednostki samorządu terytorialnego, ich związki oraz przedsiębiorstwa komunalne wyniósł 65,1%. Analogiczny wskaźnik dla przedsiębiorstw ukształtował się na poziomie jedynie 29%. W ramach grupy zrealizowano jedynie 22 projekty. W ramach będących przedmiotem badania projektów z zakresu gospodarowania odpadami wyróżnić można pięć grup projektów, w szczególności: • budowa, modernizacja i rekultywacja składowisk odpadów – do grupy zaliczono projekty, których przedmiotem była budowa i rozbudowa składowisk odpadów, likwidacja składowisk, a także modernizacja i rekultywacja składowisk, • kompleksowe systemy gospodarowania odpadami – do grupy zaliczone zostały przedsięwzięcia, których przedmiotem było tworzenie kompleksowych systemów gospodarowania odpadami, jak również modernizacja, rozbudowa poszczególnych komponentów w systemach już istniejących, • rozwój potencjału odzysku, recyklingu i segregacji odpadów – do grupy zaliczone zostały projekty, w wyniku realizacji których zwiększał się potencjał odzysku i recyklingu w zakresie odpadów komunalnych i przemysłowych, • gospodarka odpadami w przedsiębiorstwach – do grupy zaliczone zostały przedsięwzięcia, których celem było zapobieganie powstawaniu odpadów w przedsiębiorstwach, jak również zagospodarowywanie i unieszkodliwianie odpadów powstających w przedsiębiorstwach, • inne – do grupy zakwalifikowano pozostałe projekty niekwalifikujące się do pozostałych grup. Liczbę oraz wartość projektów zrealizowanych w ramach wyróżnionych grup przedsięwzięć przedstawia schemat 24.

144 

Schemat 24. Projekty z zakresu gospodarki odpadami według typów przedsięwzięć mln zł 628,58

700,0 600,0

406,23

500,0 400,0

226,63

204,37

300,0 55,80

72,90 200,0

78,56

53,56

100,0

6,57

4,07

0,0 Budowa, modernizacja i rekultywacja składowisk odpadów (22 projekty)

Kompleksowe systemy gospodarowania odpadami komunalnymi (22 projekty)

Rozwój potencjału odzysku, recyklingu i segregacji odpadów (70 projektów)

Wartość projektów ogółem

Gospodarka odpadami w przedsiębiorstwach (40 projektów)

Inne (7 projektów)

Wartość dofinansowania z EFRR

Źródło: opracowanie własne.

Ze względu na ilość zrealizowanych projektów, podstawową grupę stanowią projekty przyczyniające się do rozwoju potencjału odzysku, recyklingu i segregacji. Łączna wartość projektów zrealizowanych w ramach grupy wynosi 226,63 mln zł. Uwagę zwraca fakt, iż projekty te finansowane były przede wszystkim ze środków własnych beneficjentów. W przypadku analizowanej grupy projektów istotną funkcją pełnioną przez środki wspólnotowe była funkcja motywacyjna. Współczynnik dofinansowania w przypadku tej grupy projektów wynosi nieznacznie ponad 32% i jest istotnie niższy od średniej. Największą wartością charakteryzują się projekty zaliczone do grupy kompleksowe systemy gospodarowania odpadami. Wartość całkowita projektów zrealizowanych w ramach grupy wynosi blisko 630 mln zł, przy współczynniku współfinansowania środkami unijnymi bliskim 65%. Spośród zrealizowanych projektów za istotne dla rozwoju systemu gospodarki odpadami komunalnymi należy uznać projekty zakwalifikowane do trzech grup projektów: budowa, modernizacja i rekultywacja składowisk odpadów, kompleksowe systemy gospodarowania odpadami oraz rozwój potencjału odzysku, recyklingu i segregacji odpadów. W ramach wskazanych grup projektów zrealizowano 114 projektów, na realizację projektów wydatkowano łącznie 933 mln zł, w tym wartość udzielonego dofinansowania ze środków unijnych wyniosła 532,69 mln zł (poziom współfinansowania 57%). Reasumując przeprowadzoną analizę należy stwierdzić, iż w latach 2004-2006 wykorzystanie środków wspólnotowych w nieznacznym zakresie przyczyniło się do rozwoju systemu gospodarowania odpadami komunalnymi. Ograniczony wpływ bezpośrednio wynika z faktu niewykorzystania większości postawionych do dyspozycji 145 

środków wspólnotowych. Potwierdzeniem powyższego twierdzenia może być analiza stopnia wykorzystania środków na gospodarkę odpadami w ramach Funduszu Spójności. Zgodnie z założeniami dotyczącymi współfinansowania przez Fundusz Spójności działań z zakresu gospodarki odpadami110 w ramach sektora wsparcia Racjonaliza­ cja gospodarki odpadami i ochrona powierzchni ziemi zakładano realizację projektów o łącznej wartości 582,1 mln euro2003 (2.584,69 mln zł111), w tym współfinansowanie przez Fundusz miało wynieść 408,2 mln euro2003 (1.812,53 mln zł). Odniesienie powyższych wartości programowanych do wartości zrealizowanych wskazuje, iż założenia dotyczące wartości projektów zostały zrealizowane w 20,77% i jednocześnie założenia dotyczące współfinansowania projektów w 23,68%. 4.2. OKRES PROGRAMOWANIA 2007-2013

W chwili opracowywania raportu przedsięwzięcia z zakresu gospodarowania odpadami w ramach NSS 2007-2013 realizowane były (przewidziane do realizacji) przede wszystkim w ramach PO Infrastruktura i Środowisko. Na poziomie regionalnych programów operacyjnych przygotowany do realizacji był jedynie jeden projekt. Szczegółowy wykaz projektów przewidzianych do realizacji w ramach PO IiŚ oraz regionalnych programów operacyjnych zawiera załącznik 2. Przedsięwzięcia z zakresu gospodarki odpadami współfinansowane w ramach PO Infrastruktura i Środowisko realizowane są w ramach: • listy przedsięwzięć indywidualnych finansowanych poza procedurami konkursowymi, • procedur konkursowych. W chwili kończenia prac nad niniejszym raportem, na liście projektów indywidualnych PO IiŚ112 zamieszczonych było 15 projektów z zakresu gospodarowania odpadami o łącznej wartości projektów 5 526,95 mln zł, w tym dofinansowaniu 3.250,13 mln zł. W przypadku 13 projektów z beneficjentami zostały podpisane pre-umowy na finansowanie. W ramach procedur konkursowych prowadzonych w zakresie działania 1.2 PO IiŚ wpłynęło 9 wniosków, z czego pozytywną akceptację przeszło 5 wniosków i wnioski te zostały przekazane do dalszej oceny. Łączna wartość projektów po akceptacji wyniosła 251,97 mln zł, w tym dofinansowanie wspólnotowe 160,52 mln zł. W końcu 2008 r. zainicjowane zostały prace nad nowelizacją listy projektów indywidualnych, które jak należy oczekiwać doprowadzą do rozszerzenia listy, w tym także w zakresie projektów z zakresu gospodarki odpadami. Zamieszczone na liście projektów indywidualnych PO IiŚ projekty z zakresu gospodarki odpadami zakwalifikować można, zgodnie z przyjętą klasyfikacją, do dwóch grup: Strategia wykorzystania Funduszu Spójności , s.13. Wartości przeliczone po średnioważonym kursie sprzedaży złotego w stosunku do euro liczonym narastająco od początku 2003 r. do końca roku: 1 euro = 4,4403 zł, dane NBP. 112 Obwieszczenie Ministra Rozwoju Regionalnego z dnia 6 marca 2008 r. w sprawie listy projektów indywidualnych dla Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2007-2013. 110 111

146 

• rozwój potencjału odzysku, recyklingu i segregacji odpadów – budowa zakładów termicznego przekształcania odpadów,

• kompleksowe systemy gospodarowania odpadami. Projekty konkursowe realizowane w ramach działania 2.1 kwalifikują się do grupy kompleksowe systemy gospodarowania odpadami. Wszystkie ze wskazanych projektów przyczyniają się do realizacji zdefiniowanych w Krajowym Planie Gospodarki Odpadami celów dotyczących odpadów komunalnych. Spośród 15 projektów zamieszczonych na liście projektów indywidualnych, przedmiotem 10 projektów jest budowa zakładów termicznego przekształcania odpadów o dużej skali oddziaływania. Realizacja tych projektów pochłonie 4911,77 mln zł, w tym dofinansowanie ze środków unijnych wyniesie 2847,05 mln zł (poziom współfinansowania 58%). Dostępne informacje nie pozwalają na określenie łącznego potencjału przetwórczego planowanych spalarni odpadów. Trudno zatem określić wpływ projektowanych przedsięwzięć na system odzysku i recyklingu, a także ocenić ich efekty środowiskowe.113 Ilość, jak również potencjał przetwórczy budowanych spalarni powinien wynikać z bilansu zapotrzebowania na poszczególne metody odzysku, nie zaś z oczekiwań i ambicji wyrażanych przez jednostki samorządu terytorialnego. Zgodnie z przeprowadzonymi szacunkami,114 uwzględniającymi trendy demograficzne, potrzeby przestrzenne, prognozowaną wielkość strumienia odpadów komunalnych, wymogi prawodawstwa unijnego, a także rozwój poszczególnych metod odzysku do roku 2020 w Polsce potrzebnych będzie od 5 do 13 spalarni odpadów o jednostkowym potencjale przetwórczym 400 tys. Mg/rok. Szacunek ten został przeprowadzony przy założeniu zwiększania się masy odpadów komunalnych, w 2020 r. do 19 mln Mg rocznie. Obecnie obserwuje się natomiast zjawisko stabilizacji masy odbieranych odpadów komunalnych. Fakt zamieszczenia na liście projektów indywidualnych PO IiŚ 10 projektów, których przedmiotem jest budowa spalarni odpadów, pozwala przypuszczać, iż tworzony potencjał przetwórczy spalarni może przewyższać rzeczywiste zapotrzebowanie na tę metodę odzysku. Należy podkreślić, iż wraz ze zwiększaniem się liczby spalarni odpadów, będą one zmuszone konkurować o odpad z innymi metodami odzysku, w szczególności: • uzasadnionym ekologicznie recyklingiem, który z jednej strony charakteryzuje się niższym poziomem negatywnego oddziaływania na środowisko przyrodni-

Odniesienie wartości całkowitej projektów zamieszczonych na liście projektów indywidualnych, których przedmiotem jest budowa instalacji termicznego przekształcania odpadów do wartości wskaźnika nakładów inwestycyjnych na budowę spalarni odpadów określonego w KPGO pozwala szacować potencjał spalarni na 4,1 mln Mg/ rocznie, co daje połowę masy wytwarzanych w Polsce odpadów komunalnych. Uchwała nr 219 Rady Ministrów z dnia 29 października 2002 roku w sprawie krajowego planu gospodarki odpadami, M.P. 2003nr 11, poz. 159, Załącznik 2, s.601. 114 B. Poskrobko, W. Piontek, E. Sidorczuk, Raport  o  gospodarce  odpadami  opakowaniowymi  w Polsce w 2004 r., Eko-Pak, Warszawa 2005, s. 61-62. 113

147 

cze, z drugiej ma istotne znaczenie dla racjonalizacji wykorzystania ograniczonych zasobów poprzez wykorzystywanie surowców wtórnych, • współspalaniem paliw alternatywnych przez przemysł cementowy i energetykę. Odrębną kwestią jest brak społecznej akceptacji spalarni odpadów. Można się spodziewać, że w przypadku tego typu przedsięwzięć proces inwestycyjny będzie znacznie utrudniony z powodu protestów społecznych, co w konsekwencji może doprowadzić do niewykorzystania środków przeznaczonych na takie projekty. Aktualnie instalacjami współspalającymi odpady w Polsce są piece w cementowniach. Doświadczenia niemieckie wskazują na szerokie możliwości wykorzystania paliw alternatywnych także w energetyce. Potwierdzeniem rosnącego popytu zgłaszanego przez przemysł cementowy w Polsce na paliwa alternatywne może być analiza udziału ciepła wytworzonego przez cementownie z paliw alternatywnych w cieple wytworzonym ogółem (schemat 25). Udział ten w ostatnich latach systematycznie wzrastał. Jedynym ograniczeniem prowadzonej przez cementownie substytucji paliw naturalnych paliwami alternatywnymi była niedostateczna ilość paliw alternatywnych. Schemat 25. Udział ciepła z paliw alternatywnych w cieple wytworzonym przez cementownie   w Polsce w latach 1997­2007

Źródło: Balcerek A., Przemysł cementowy w Polsce w roku 2008, VII Międzynarodowe Seminarium „Premysł cementowy – partner w gospodarce odpadami”, Kielce 13 listopada 2008.

Z wysokim prawdopodobieństwem należy oczekiwać, iż nadmierny rozwój potencjału spalarni odpadów może stać się przyczyną szeregu niekorzystnych zjawisk w systemie odzysku i recyklingu, w tym zjawisk jakie można obecnie zaobserwowć w Niemczech i Holandii. W wyniku niekontrolowanych procesów inwestycyjnych łączny potencjał przetwarzania odpadów wynosi około 30 mln Mg (w tym 13,5 mln Mg potencjał instalacji termicznego przetwarzania odpadów i instalacji współspalajacych oraz 16,5 mln Mg – inne moce przerobowe), przy łącznej podaży odpadów na poziomie 25 mln Mg. Dodatkowo wielkość strumienia odpadów pomniejszana jest o około

148 

4 mln Mg przez rozwijajace się metody selektywnej zbiórki odpadów biodegradowalnych. W konsekwencji przedstawionej struktury podaży odpadów i popytu na nie pojawiają się następujące zagrożenia: • niewykorzystywanie 100% potencjału przetwórczego spalarnii i bankructwo podmiotów prowadzących instalacje, • brak zwrotu nakładów poniesionych na budowę instalacji, w tym także zaciągniętych kredytów; w przypadku przedsięwzięć komunalnych koszty przenoszone zostają na podatników, • nie istnieje możliwość likwidacji nadwyżki potencjału przetwórczego spalarni w krótkim czasie, co oznacza iż problem nadwyżek będzie istniał w okresie kilkudziesięciu lat.115 Katalog potencjalnych negatywanych zjawisk wynikających z nadmiernego rozwoju potencjału spalarni odpadów można rozszerzyć, między innymi o zagrożenie wypierania przez spalarnie pozostałych metod odzysku, w tym recyklingu. W świetle przedstawionych faktów w pełni uzasadnione jest poddanie pod dyskusję zasadności realizacji programu budowy spalarni odpadów w zakresie proponowanym w ramach listy projektów indywidualnych PO IiŚ. Celowe wydaje się także rozważenie możliwość wykorzystania nadwyżek potencjału niemieckich spalarni odpadów, w miejsce wydatkowania setek milonów złotych na budowę spalarni w Polsce. W analizowanym okresie lat 2007-2013 uwagę zwraca znaczący wzrost wykorzystania środków wspólnotowych wydatkowanych na przedsięwzięcia z zakresu gospodarki odpadami w porównaniu z latmi 2004-2006. Fakt podpisania w ramach PO IiŚ działanie 1.2 do końca 2008 r. 13 pre-umów na realizację zadań z listy projektów indywidualnych oraz pozytywna weryfikacja 5 projektów (z 9 zgłoszonych projektów) w ramach procedur konkursowych pozwala szacować – w chwili zakończenia prac nad niniejszym raportem – wartość projektów z zakresu gospodarki odpadami przewidzianych do realizacji w ramach PO IiŚ działanie 1.2 na kwotę 5 mld zł, w tym dofinansowanie ze środków wspólnotowych 3 mld zł. Dla porównania w latach 2004-2006 łącznie w ramach wyszytkich programów operacyjnych i działań realizowanych w ramach Startegii wykorzystania Funduszu Spójności zrealizowano projekty o wartości 1,14 mld zł i dofinansowaniu 593 mln zł. Istotny jest także fakt wzrostu wartości jednostkowej realizowanych projektów. Wszystkie zgłoszone przedsięwzięcia znajdujące się na liście projektów indywidualnych, jak i projekty ubiegające się o dofinansowanie w ramach procedur konkursowych są projektami o wysokich i bardzo wysokich nakładach inwestycyjnych. Wartości pojedynczych projektów zawierają się w przedziale od 9 mln zł do 660 mln zł, gdy w latach 2004-2006 najwyższa wartość projektu wynosiła 86 mln zł. Projekty mają charakter rozwiązań kompleksowch. Będą wywierały wpływ na system gospodarowania odpadami zarówno w wymiarze lokalnym, regionalnym, jak i krajowym. Wpływ ten w istotnym zakresie będzie pozytywny,

115 Za  dużo  instalacji, Wywiad z Lundgerem Rethmannem, prezesem Zarządu REMONDIS (w:) REMONDIS Aktualności, 2008 nr 1.

149 

niemniej nie można pomijać potencjalnego zagrożenia wynikającego z możliwości pojawienia się powyżej opisanych zjawisk negatywnych. Negatywnym obserwowanym zjawiskiem jest nieogłaszanie (opóźnienia w ogłaszaniu) konkursów w ramach PO IiŚ na realizację projektów w ramach pozostałych osi priorytetowych. Za negatywne należy uznać także zjawisko braku projektów z zakresu gospodarki odpadami realizowanych w ramach regionalnych programów operacyjnych. Poza projektami z zakresu gospodarki odpadami współfinansowanymi ze środków funduszy europejskich, w latach 2008-2011 realizowane są (będą) trzy projekty w ramach Programu  operacyjnego  dla  wykorzystania  środków  finansowych  w  ramach  Mechanizmu  Finansowego  EOG  oraz  Norweskiego  Mechanizmu  Finansowego. Łączna wartość projektów wynosi 4,5 mln euro, dofinansowanie z Norweskiego Mechanizmu Finansowego wyniesie 3 mln euro. Zgodnie z przyjętymi zasadami kwalifikowania, omówionymi w rozdziale 2.1 przedmiotem projektów jest rozwój systemów selektywnej zbiórki odpadów. Wykaz projektów realizowanych w ramach Norweskiego Instrumentu Finansowego zawiera załącznik 2.

150 

WNIOSKI 

W rezultacie przeprowadzonych badań i analiz sformułowano dwie grupy wniosków: 1. Wnioski określające kierunki działań na rzecz rozwoju systemu gospodarki odpadami i realizacji przez Polskę wymogów unijnych w zakresie poziomów odzysku i recyklingu. 2. Wnioski odnoszące się do problematyki wykorzystania środków wspólnotowych, jak również programowania działań z zakresu gospodarki odpadami w okresie od roku 2014. W ramach systemu gospodarki odpadami wyróżnić można działania „początku” i „końca rury”. Spośród wskazanych grup działań za szczególnie istotne należy uznać działania „początku rury”. Zaliczają się do nich działania polegające na zapobieganiu powstawaniu odpadów oraz ograniczaniu ich szkodliwości: • rozwój czystych i bardziej oszczędnych technologii, w zakresie wykorzystania przez nie zasobów naturalnych, • rozwój techniczny oraz wprowadzanie do obrotu produktów, zaprojektowanych tak, aby przyczyniały w możliwie najmniejszym stopniu przez sposób ich wytwarzania, wykorzystanie lub unieszkodliwianie do wzrostu ilości odpadów lub ich szkodliwości oraz zagrożeń związanych z zanieczyszczeniami, • rozwój właściwych technik unieszkodliwiania substancji niebezpiecznych zawartych w odpadach przeznaczonych do odzysku, • racjonalizacja konsumpcji, rozumianej jako wydłużanie okresów życia produktów, ograniczanie konsumpcji dokonywanej pod wpływem trendów mody. Wskazane działania są szczególnie istotne i ważne. Efekty ich podejmowania są dwupłaszczyznowe. Z jednej strony powalają ograniczyć masę powstających odpadów i koszty ponoszone na rzecz ich zagospodarowania, z drugiej przyczyniają się do poszanowania zasobów naturalnych. Wśród działań „końca rury” do 2013 r. za szczególnie istotne należy uznać następujące: 1. Edukację społeczeństwa w zakresie zasad postępowania z wytwarzanymi odpadami komunalnymi. 2. Budowę efektywnego systemu ewidencji i kontroli realizacji obowiązku odzysku i recyklingu poszczególnych grup odpadów. 3. Dalszy rozwój potencjału selektywnej zbiórki odpadów, potencjału odzysku i recyklingu. 151 

Konieczne jest prowadzenie długookresowych kampanii edukacyjnych skierowanych do wszystkich grup wiekowych. Ich odbiorca winien uzyskiwać informacje w zakresie należytego sposobu postępowania z poszczególnymi rodzajami odpadów oraz korzyści jakie wynikają z jego poprawnych zachowań. Prowadzona edukacja ekologiczna winna przyczyniać się do wytworzenia poczucia indywidualnej odpowiedzialności obywateli za wytwarzane przez nich odpady. Należy podkreślić, iż dotychczas tego typu działań edukacyjnych nie prowadzono, Kluczowym mankamentem istniejących rozwiązań systemowych w zakresie kontroli wykonywania obowiązków przez podmioty zobowiązane jest brak spójnej, wielopoziomowej bazy danych dotyczących systemu gospodarki odpadami (Krajowego Rejestru Odzysku i Recyklingu). Rejestr powinien zawierać informacje o potencjale przetwórczym poszczególnych podmiotów prowadzących odzysk i recykling (dane winny być weryfikowane w wyniku przeprowadzanych kontroli), wystawianych potwierdzeniach realizacji obowiązku odzysku i recyklingu poszczególnych kategorii odpadów, podmiotach w których posiadaniu znajdują się konkretne potwierdzenia i do rozliczenia jakiego obowiązku zostały wykorzystane. Dla zapewnienia efektywności przyjętych rozwiązań konieczna jest także egzekucja istniejących obowiązków w zakresie postępowania z odpadami. Koniecznością jest wprowadzenie mechanizmów zapewniających skuteczny nadzór i umożliwiających egzekucję nakładanych na gminy obowiązków w zakresie gospodarki odpadami. Za szczególnie istotny należy uznać rozwój selektywnej zbiórki odpadów oraz potencjału odzysku. Konieczność rozwoju potencjału odzysku wynika za faktu, iż obecnie w zasadzie nie ma w Polsce instalacji pozwalających na realizację obowiązku odzysku metodami innymi niż recykling. Aktualnie termiczne przekształcanie odpadów z odzyskiem energii możliwe jest w jednej spalarni odpadów komunalnych oraz w 9 instalacjach współspalania (cementownie). Rozwój potencjału termicznego przekształcania odpadów w pierwszej kolejności winien być prowadzony poprzez rozwój instalacji współspalania. Spalarnie odpadów należy traktować jako instalacje wspomagające, rozwój ich potencjału winien być prowadzony z zachowaniem właściwych proporcji pomiędzy tworzonym potencjałem przetwórczym, a podażą odpadów. Spalarnie odpadów nie mogą zastępować pozostałych metod odzysku. Działaniom na rzecz rozwoju potencjału odzysku i recyklingu winna towarzyszyć stała troska o zachowanie właściwych proporcji pomiędzy kosztami poszczególnych metod unieszkodliwiania odpadów. W następstwie podejmowanych działań najwyższym kosztem winny charakteryzować się metody najmniej pożądane. Z wysokim prawdopodobieństwem należy oczekiwać, iż istotny wpływ na skalę, jak i wartość inwestycji z zakresu gospodarki odpadami realizowanych do 2013 r. wywrze kryzys gospodarki światowej. Konsekwencje kryzysu zauważalne będą zarówno w działaniach podmiotów sektora publicznego, jak i podmiotów prywatnych. Bezpośrednią konsekwencją nasilającego się kryzysu obserwowaną w obu grupach podmiotów będzie spadek ich dochodów, prowadzący w pierwszej kolejności do ograniczenia wydatków o charakterze inwestycyjnym mających najmniejszy wpływ na zaspokajanie potrzeb, czy dalsze funkcjonowanie podmiotów. W przypadku pod-

152 

miotów sektora publicznego inwestycje z zakresu gospodarki odpadami nie zaspokajają podstawowych potrzeb, a w przedsiębiorstwach, których przedmiotem działania jest prowadzenie szeroko rozumianej gospodarki odpadami oraz recyklingu i odzysku nie decydują o ich przetrwaniu w okresie kryzysu. Spadek produkcji przedsiębiorstw musi skutkować spadkiem zapotrzebowania na surowce wykorzystywane do produkcji, a zatem także na recyrkulaty wytwarzane w procesach recyklingu. Skutki kryzysu dają się już zaobserwować na rynku surowców wtórnych. Spadek cen surowców pierwotnych przyczynił się do zmniejszenia popytu na surowce z recyklingu, a zatem spadku ich cen. To zaś powoduje dramatyczny spadek efektywności recyklingu i a więc również selektywnej zbiórki i segregacji odpadów. Przyjęte zasady współfinansowania projektów ze środków unijnych pozwalają przypuszczać, iż w pierwszej kolejności ograniczone zostaną przedsięwzięcia podejmowane przez podmioty prywatne. Przypuszczenie powyższe wynika z faktu, iż dofinansowanie inwestycji podejmowanych przez podmioty prywatne kształtuje się na poziomie 30%, przy poziomie 65% dla jednostek sektora publicznego. Przedsiębiorcy są zatem zmuszeni finansować 70% kosztów podejmowanych inwestycji ze środków własnych, co w warunkach kryzysu może stanowić istotną barierę. Istotny wpływ na podejmowanie przedsięwzięć inwestycyjnych współfinansowanych ze środków unijnych będzie miała dostępność oraz koszt kredytów. Za pozytywne zjawisko wynikające z kryzysu uznać należy spadek cen dóbr inwestycyjnych przyczyniający się do spadku kosztów inwestycji. Skalę, jak i siłę opisanych zjawisk trudno analizować w fazie wkraczania kryzysu do gospodarki polskiej. Kryzys staje się jednak faktem. Ograniczenie wydatków inwestycyjnych finansowanych środkami budżetowymi stało się faktem już w 2008 r. Potwierdzeniem może być także analiza sprawozdań z wykonania budżetu państwa w 2008 r. Do końca listopada 2008 r. plan wydatków w zakresie finansowania projektów z udziałem środków UE wykonano jedynie w 44,1%. Jednocześnie dochody z budżetu UE zrealizowano w wysokości 14,2 mld zł, przy planowanych 35,3 mld zł (poziom realizacji 40,2%).116 Formułując wnioski dla procesów kształtowania zasad udzielania wsparcia dla sektora gospodarki odpadami w kolejnym okresie programowania (2014-2020) należy wskazać, iż wszelkie działania powinny być programowane w oparciu o zbilansowanie potrzeb w zakresie metod zagospodarowywania odpadów. Jeżeli bilansu takiego nie będą zawierały plany gospodarki odpadami, bilans musi zostać sporządzony przynajmniej na potrzeby planowania wykorzystania środków wspólnotowych. Zbilansowanie potrzeb musi mieć wymiar rodzajowy i przestrzenny. W wymiarze rodzajowym konieczne jest precyzyjne określenie metod jakie będą uzyskiwały wsparcie. Jest to szczególnie istotne ze względu na potencjalne zagrożenie przeinwestowania i w konsekwencji nieefektywnego wykorzystywania środków publicznych. System zagospodarowywania odpadów z roku na rok posiada coraz większy potencjał przetwórczy. Należy oczekiwać, iż realizacja przedsięwzięć w zakresie poszczególnych metod odzysku i recyklingu będzie w coraz większym stopniu zaspoka116

Sprawozdanie operatywne z wykonania budżetu państwa za styczeń – listopad 2008 roku. 153 

jała popyt na nie (przykładem może być termiczne przekształcanie odpadów w spalarniach odpadów). W wymiarze przestrzennym konieczne jest dostosowanie rozwiązań do lokalnie wytwarzanej masy odpadów oraz ich morfologii. W odróżnieniu od okresu do 2013 r., okres programowania po 2014 r. w obszarze działań związanych z gospodarką odpadami powinien charakteryzować się koncentracją na działaniach mających na celu zapobieganie powstawaniu odpadów – „działania początku rury”. W okresie do 2009 r. działania zapobiegające powstawaniu odpadów należały do rzadkości, zaś koncentrowano się na działaniach „końca rury”. Drugim ze wskazań jest konieczność poprawnego konstruowania wskaźników pozwalających na ocenę realizowanych projektów. Jakkolwiek rozwój infrastruktury ochrony środowiska jest warunkiem koniecznym do osiągania celów ekologicznych, wskaźniki muszą mierzyć stopień realizacji celów ekologicznych. Tylko tak zdefiniowane wskaźniki są porównywalne i pozwalają na ocenę rzeczywistej efektywności prowadzonych działań. Stworzenie w Polsce, zgodnie z celami polityki odpadowej Wspólnoty „społeczeństwa recyklingu” wymaga rozwiązania problemu popytu na surowce odpadowe i produkty recyklingu. Powszechne traktowanie odpadów jako surowców wymaga, by surowce odpadowe miały odpowiednią jakość, a produkty pochodzące z recyklingu nie odbiegały jakością od wyrobów wytworzonych z surowców pierwotnych. Zakłady przetwórcze (recyklerzy) zgłaszają popyt na surowce wtórne wysokiej jakości, a więc pochodzące z dobrze zorganizowanej selektywnej zbiórki, a nie segregacji odpadów zmieszanych. Tylko za wysokiej jakości odpady podmioty odbierające odpady będą mogły uzyskać zadowalające ceny.

154 

LITERATURA 

1. 2.

3.

4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.

12. 13. 14. 15. 16.

17.

Budżety gospodarstw domowych w 2007 r., GUS, Warszawa 2008. Environmental Dashboard 2005 of the Walloon Region (Belgium). WASTE, Direction Générale des Ressources Naturelles et de l'Environnement. http://environnement.wallonie. be/eew/downfile.aspx?dwn=waste.pdf&dir=tbe2005en Gwiazdowicz M., Sobolewski M., Gospodarka odpadami komunalnymi w wybranych krajach europejskich, Raport na Posiedzenie Komisji Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa Sejmu RP. Biuro Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu, www.sejm.gov.pl INTERREG III B CADSES Neighbourhood Programme (2000-2006). Koniunktura gospodarcza świata i Polski w latach 2003­2006, pod red. K. Marczewskiego, IKiCHZ, Warszawa 2005. Krajowy Plan Strategiczny Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013, Rzeczpospolita Polska, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa 2007. Lubuski Regionalny Program Operacyjny na lata 2007-2013. Małopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2007-2013. Narodowy Plan Rozwoju 2004-2006, Warszawa 2003 (NPR). Ochrona środowiska 2008, GUS, Warszawa 2008. Piontek W., Sidorczuk-Pietraszko E., Koszty  gospodarki  odpadami  komunalnymi  ze  szcze­ gólnym  uwzględnieniem  selektywnej  zbiórki  odpadów.  Ocena  kosztów  w wybranych  gmi­ nach [w:] Koszty  gospodarowania  odpadami  komunalnymi  w gminach, Raport w ramach projektu „Społeczny monitoring gospodarki odpadami komunalnymi i poużytkowymi”, Fundacja Wspierania Inicjatyw Ekologicznych, odpady.eco.pl. Polska – Narodowy Plan Rozwoju na lata 2004-2006. Strategia wykorzystania Funduszu Spójności, MGPiPS, Warszawa grudzień 2003. Polska. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013 wspierające wzrost gospodarczy i zatrudnienie. Narodowa Strategia Spójności (NSS). Poskrobko B., Piontek W., Sidorczuk E., Raport o  gospodarce odpadami opakowaniowymi  w Polsce w 2004 r., Eko-Pak, Warszawa 2005. Poskrobko B., Piontek W., Sidorczuk-Pietraszko E., Raport o gospodarce odpadami opako­ waniowymi w Polsce w 2005 roku, EKO-PAK, Warszawa 2006. Program Operacyjny dla wykorzystania środków finansowych w ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2005. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko, Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013 (PO IiŚ).

155 

18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37.

38. 39. 40. 41. 42. 43.

156 

Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 (PROW 2007-2013), Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa 2007. Przywarska R., Kotowski W., Podstawy  odzysku,  recyklingu  i  unieszkodliwiania  odpadów, Wyższa Szkoła Ekonomii i Administracji, Bytom, 2005. Raport  o  funkcjonowaniu  systemu  gospodarki  zużytym  sprzętem  elektrycznym  i  elektro­ nicznym w 2007 roku, GIOŚ, Warszawa, kwiecień 2008 r. www.gios.gov.pl Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2007-2013. Regionalny Program Operacyjny Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2007-2013. Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego na lata 2007-2013. Regionalny Program Operacyjny Województwa Łódzkiego na lata 2007-2013. Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego 2007-2013. Regionalny Program Operacyjny Województwa Opolskiego na lata 2007-2013. Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013. Regionalny Program Operacyjny Województwa Podlaskiego na lata 2007-2013. Regionalny Program Operacyjny Województwa Pomorskiego na lata 2007-2013. Regionalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego na lata 2007-2013. Regionalny Program Operacyjny Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013. Regionalny Program Operacyjny Warmia i Mazury na lata 2007-2013. Regionalny Program Operacyjny Województwa Zachodniopomorskiego na lata 2007-2013. Renewed UE Sustainable Development Strategy, Council of the European Union, Brussels, June 2006. Sektorowy Program Operacyjny Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw lata 2004-2006. The Lisbon Special European Council: Presidency Conclusions, 24/3/2000. Tyczkowski J., Koszty zbiórki odpadów opakowaniowych a dopłaty organizacji odzysku [w:] Koszty  gospodarowania  odpadami  komunalnymi  w  gminach, Raport w ramach projektu Społeczny monitoring gospodarki odpadami komunalnymi i poużytkowymi, Fundacja Wspierania Inicjatyw Ekologicznych, odpady.eco.pl. Uzupełnienie Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw, lata 2004-2006. Uzupełnienie Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego 2004-2006. Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2007-2013. Wytyczne w zakresie wybranych zagadnień związanych z przygotowaniem projektów inwes­ tycyjnych, w tym projektów generujących dochód, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, 2007. Za  dużo  instalacji, Wywiad z Lundgerem Rethmannem, prezesem Zarządu REMONDIS, „REMONDIS Aktualności” 2008 nr 1. Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego 2004-2006.

SPIS TABEL 

1.

Ilościowe cele w gospodarce odpadami w Polsce .............................................................................. 21

2.

Wybrane informacje o systemach gospodarki odpadami komunalnymi w krajach Unii Europejskiej ......................................................................................................................... 24

3.

Syntetyczna analiza działań w obszarze gospodarki odpadami projektowanych w programach inicjatywy wspólnotowej INTERREG III A ........................... 45

4.

Charakterystyka regionalnych programów operacyjnych w zakresie działań związanych z gospodarką odpadami ....................................................................................................... 62

5.

Nakłady i efekty działań związanych z gospodarką odpadami w ramach regionalnych programów operacyjnych NSS 2007-2013 – zestawienie zbiorcze ................ 96

6.

Charakterystyka programów operacyjnych współpracy transgranicznej w zakresie działań związanych z gospodarką odpadami ............................................................. 101

7.

Poziomy recyklingu i odzysku odpadów opakowaniowych i poużytkowych ...................... 116

8.

Poziomy recyklingu odpadów opakowaniowych i poużytkowych w latach 2002-2007 ...................................................................................................................................... 118

9.

Wymagane poziomy odzysku i recyklingu zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego ............................................................................................................................................ 121

10.

Poziomy zbierania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego w Polsce w 2007 r. ........................................................................................................................................ 122

11.

Wymagane poziomy odzysku i recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji ............. 125

12.

Koszt pozyskania odpadów opakowaniowych ze źródeł przemysłowych oraz poprzez selektywną zbiórkę opakowań jednostkowych ................................................... 135

13.

Przyznane i wnioskowane prawa do emisji CO2 w wybranych gałęziach przemysłu ...... 137

157 

SPIS SCHEMATÓW 

1.

Dyrektywy Unii Europejskiej w gospodarce odpadami (stan na 30 listopada 2008 r.) ..... 12

2.

Hierarchia postępowania z odpadami ..................................................................................................... 14

3.

Nakłady na realizację priorytetu 1 ZPORR działanie 1.2 w układzie województw .............. 35

4.

Środki EFRR na realizację priorytetu 3 ZPORR działanie 3.1, działanie 3.2 i działanie 3.4 w układzie województw .................................................................................................. 37

5.

Podział budżetu w części ochrona środowiska według priorytetów (w cenach bieżących XII 2003) ................................................................................................................... 41

6.

Programy operacyjne realizujące Narodową Strategię Spójności 2007-2013 ....................... 50

7.

Nakłady na gospodarkę odpadami w regionalnych programach operacyjnych ................... 97

8.

Prognozowana liczba osób objętych systemami selektywnej zbiórki na 1000 euro wydatku w wyniku realizacji regionalnych programów operacyjnych w poszczególnych województwach .......................................................................................................... 99

9.

Odpady komunalne na 1 mieszkańca w Unii Europejskiej i w Polsce .................................... 112

10.

Odpady komunalne na 1 mieszkańca w wybranych krajach w 2006 roku ........................... 113

11.

Masa odpadów komunalnych wywiezionych w Polsce w latach 1998-2007 ...................... 114

12.

Struktura zagospodarowania odpadów w 2006 roku ................................................................... 114

13.

Masa odpadów wyselekcjonowanych z odpadów komunalnych .............................................. 115

14.

Masa opakowań wprowadzonych na rynek, zgłoszonych w latach 2002-2007 ................. 117

15.

Poziomy odzysku i recyklingu zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego .......... 123

16.

Potencjał i liczba sortowni odpadów komunalnych ....................................................................... 130

17.

Potencjał i liczba innych instalacji do odzysku odpadów komunalnych ............................... 131

18.

Wysokość opłat za składowanie odpadów zmieszanych odpadów komunalnych w latach 2000-2009 ..................................................................................................................................... 133

19.

Ceny ropy naftowej w latach 1999-2009 (baryłka ropy brent, w USD) ................................. 136

20.

Wartość współfinansowania według funduszy ................................................................................ 141

21.

Wartość projektów z zakresu gospodarki odpadami w podziale na programy ................. 141

22.

Poziom współfinansowania ze środków funduszy unijnych w projektach z zakresu gospodarki odpadami ............................................................................................................. 142

158 

23.

Wartość i liczba projektów z zakresu gospodarki odpadami w podziale na rodzaje beneficjentów ................................................................................................... 143

24.

Projekty z zakresu gospodarki odpadami według typów przedsięwzięć ............................. 145

25.

Udział ciepła z paliw alternatywnych w cieple wytworzonym przez cementownie w Polsce w latach 1997-2007 .................................................................................................................. 148

159 

ZAŁĄCZNIKI 

ZAŁĄCZNIK 1

PRZEDSIĘWZIĘCIA Z ZAKRESU GOSPODARKI ODPADAMI REALIZOWANE W LATACH 2004-2006 FINANSOWANE ŚRODKAMI UNII EUROPEJSKIEJ

161