Rynek funduszy inwestycyjnych w Polsce w 2011 roku Otoczenie makroekonomiczne Mimo trudnej sytuacji gospodarczej w ujęciu globalnym (a w szczególności w krajach należących do strefy euro) tempo rozwoju gospodarczego w Polsce w 2011 roku utrzymało się na stosunkowo wysokim poziomie. Według wstępnego szacunku Głównego Urzędu Statystycznego produkt krajowy brutto w naszym kraju wzrósł w ubiegłym roku realnie o 4,3% (wobec 3,9% rok wcześniej), co było jednym z najlepszych rezultatów na Starym Kontynencie. Wartość dodana brutto w polskiej gospodarce zwiększyła się o 4,0%, przy czym w budownictwie wzrosła aż o 11,8%, w przemyśle o 6,3%, w transporcie i gospodarce magazynowej o 5,1%, zaś w handlu i naprawach pojazdów samochodowych o 4,6%. Głównym motorem wzrostu PKB w 2011 roku, tak jak rok wcześniej, była akumulacja brutto, która wzrosła aż o 10,3% (w tym nakłady brutto na środki trwałe zwiększyły się o 8,7%). Nieco wolnej niż rok wcześniej rósł popyt krajowy (wzrost o 3,8%, wobec 4,6% w 2010 r.) oraz spożycie ogółem (wzrost o 2,1%, wobec 3,5% w 2010 r.). Według wstępnych szacunków GUS produkcja sprzedana przemysłu ogółem zwiększyła się o 7,5%. Najszybciej rosła produkcja dóbr inwestycyjnych (o 10,9%) oraz dóbr zaopatrzeniowych (o 10,3%). Bardzo istotnie wzrosła produkcja budowlano-montażowa ogółem (ok. 12%) – dotyczyło to przede wszystkim budowy obiektów inżynierii lądowej i wodnej oraz specjalistycznych robót budowlanych. Sprzedaż detaliczna ogółem zwiększyła się o 1,3%. Wolnej niż w roku 2010 zwiększały się obroty towarowe handlu zagranicznego – eksport (w okresie styczeń-listopad 2011 r.) w cenach stałych wzrósł o 8,0%, a import o 6,2%. Saldo wymiany towarowej ogółem wyniosło w tym okresie ok. (-12,9 mld euro). Pozytywne zjawiska w sferze realnej znalazły odzwierciedlenie w poprawie głównych wskaźników ilustrujących sytuację na rynku pracy. Według wstępnych szacunków przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw zwiększyło się w 2011 r. o 3,2%, jednak biorąc pod uwagę niższą niż rok wcześniej liczbę osób rejestrujących się jako bezrobotne oraz znaczny spadek liczby skreśleń z ewidencji, liczba osób bezrobotnych w skali minionych 12 miesięcy wzrosła o 28 tys. (1,4%) do 1,98 mln, a stopa bezrobocia wzrosła z 12,4% do 12,5%. Mimo iż dynamika wzrostu wynagrodzeń nominalnych brutto w sektorze przedsiębiorstw była najwyższa od 2008 r. i wyniosła prawie 5,0%, to jednak na skutek wysokiego tempa inflacji (ceny towarów i usług konsumpcyjnych wzrosły w 2011 r. o 4,3% najwięcej od 2001 r.) ich siła nabywcza wzrosła nieznacznie – tylko o 0,9%.

Rynek funduszy inwestycyjnych w Polsce w 2011 roku Nadal bardzo trudna sytuacja panowała w sferze finansów publicznych, choć rok 2011 okazał się pod tym względem wyraźnie lepszy niż rok 2010. Deficyt budżetu państwa w wysokości ok. 25 mld zł był bowiem o ok. 15 mld zł niższy niż zaplanowany w ustawie budżetowej i o blisko 20 mld zł niższy niż rok wcześniej (w 2010 r. wyniósł 44,6 mld zł).

Rynek pieniężny i kapitałowy Rosnąca w szybkim tempie inflacja sprawiła, iż po 19-miesięcznej przerwie Rada Polityki Pieniężnej zdecydowała się w styczniu minionego roku rozpocząć proces zacieśniania polityki pieniężnej. W jego wyniku czterokrotnie (w styczniu, kwietniu, maju i czerwcu) zostały podwyższone podstawowe stopy procentowe – łącznie o 1,0 pkt. proc. W efekcie w końcu 2011 roku podstawowe stopy NBP, tj. stopa referencyjna, stopa lombardowa, stopa depozytowa oraz stopa redyskonta weksli wynosiły odpowiednio: 4,50%, 6,00%, 3,00% oraz 4,75% w skali rocznej. Działania banku centralnego sprawiły, iż oprocentowanie oszczędnościowych instrumentów finansowych o stałym dochodzie oferowanych inwestorom indywidualnym przez banki komercyjne (depozyty) oraz przez Skarb Państwa (obligacje skarbowe) wyraźnie się zwiększyło. Według danych Narodowego Banku Polskiego średnie oprocentowanie nowych depozytów złotowych gospodarstw domowych ogółem zwiększyło się w ubiegłym roku o 1,17 pkt. proc. do 4,73% w grudniu 2011 r. Konsekwencją tego był znaczący wzrost wartości depozytów gospodarstw domowych – wyniósł on w 2011 r. 13,5% (478,0 mld zł w końcu grudnia), podczas gdy rok wcześniej sięgnął 9,8%. W ślad za rosnącymi stopami procentowymi wzrosła także (choć w mniejszym stopniu) atrakcyjność detalicznych obligacji skarbowych sprzedawanych przez Skarb Państwa. Oprocentowanie obligacji dwuletnich (DOS) zwiększyło się w minionych 12 miesiącach (grudzień 2010 r. – grudzień 2011 r.) o 0,50 pkt. proc., obligacji trzyletnich (TZ) o 0,80 pkt. proc. (w pierwszym okresie odsetkowym), czteroletnich indeksowanych obligacji oszczędnościowych (COI) o 0,50 pkt. proc. (w pierwszym okresie odsetkowym), a emerytalnych dziesięcioletnich obligacji oszczędnościowych (EDO) o 0,50 pkt. proc. (w pierwszym okresie odsetkowym). Ponieważ jednak oprocentowanie większości ww. obligacji zwiększyło się na początku 2011 r. po czym utrzymywało się na stałym poziomie, popyt na te instrumenty finansowe nie wzrósł tak jak można by oczekiwać. Według danych resortu finansów sprzedaż obligacji dwuletnich spadła o 19,3%, trzyletnich wzrosła o 114,4%, czteroletnich wzrosła o 42,5%, a dziesięcioletnich zmniejszyła się o 27,7%. W sumie

2

Rynek funduszy inwestycyjnych w Polsce w 2011 roku sprzedaż detalicznych obligacji skarbowych w 2011 roku okazała się o 3,5% niższa niż rok wcześniej i wyniosła 4,2 mld zł. Na GPW w Warszawie miniony rok stał pod znakiem spadków. W całym 2011 roku wartość głównych giełdowych indeksów – na skutek gwałtownych obniżek kursów akcji w sierpniu i we wrześniu – znacząco spadła. Indeks szerokiego rynku WIG zniżkował o 20,8%, indeks największych i najpłynniejszych spółek WIG20 stracił 21,9%, indeks skupiający firmy o średniej kapitalizacji mWIG40 obniżył się o 22,5%, zaś indeks małych spółek sWIG80 spadł o 30,5%. Spośród wskaźników sektorowych na plusie zakończyły miniony rok jedynie dwa subindeksy (WIG-Chemia zyskał 18,6%, a WIG-Telekomunikacja 10,3%), natomiast największe straty poniosły subindeksy powiązane z branżą budowlaną: WIG-Budownictwo (54,7%) oraz WIG-Deweloperzy (-51,3%). Relatywnie duża zmienność panująca na giełdowym parkiecie (zwłaszcza w drugiej połowie roku) sprzyjała wzrostowi aktywności inwestorów giełdowych, a w rezultacie znalazła odzwierciedlenie w wartości obrotów akcjami na GPW w Warszawie. W 2011 roku wyniosły one 267,8 mld zł i były wyższe o 14,5% niż rok wcześniej. Coraz mniejszy udział w obrotach akcjami na Głównym Rynku warszawskiej giełdy mają inwestorzy indywidualni – w I półroczu 2011 r. wyniósł on 18 proc. (spadek o 2 pkt. proc. wobec I półrocza 2010 r.). Kolejny rok z kolei inwestorzy giełdowi dysponowali także bardzo szeroką i zróżnicowaną ofertą na rynku pierwotnym. Na Głównym Rynku GPW zadebiutowało 38 firm (o cztery więcej niż w 2010 r.), jednak w przeciwieństwie do poprzedniego roku nie było wśród nich giełdowych gigantów. Z kolei na rynku NewConnect pojawiły się po raz pierwszy aż 172 firmy (dwukrotnie więcej niż rok wcześniej).

Rynek funduszy inwestycyjnych – ujęcie ilościowe Największe od trzech lat spadki na giełdowych parkietach były zasadniczą przyczyną spadku wartości aktywów netto (WAN) zarejestrowanych w Polsce funduszy inwestycyjnych. Według danych Izby Zarządzających Funduszami i Aktywami (na podstawie informacji z 33 towarzystw funduszy inwestycyjnych) w 2011 r. aktywa netto tych podmiotów zmniejszyły się o 5,71 mld zł (4,8%) 1 . Najtrudniejszym okresem dla rynku funduszy był sierpień i wrzesień, czyli miesiące, podczas których rynki giełdowe dotknęła silna przecena. Z kolei relatywnie najlepszymi miesiącami były luty, marzec oraz październik 2011 r. 1

Należy zaznaczyć, iż spadek ten byłby znacznie większy, jednak w październiku 2011 r. do statystyk IZFiA włączone zostały fundusze zarządzane przez Forum TFI (działające od 2007 r.), które na koniec 2011 r. zarządzały aktywami o wartości blisko 7,5 mld zł.

3

Rynek funduszy inwestycyjnych w Polsce w 2011 roku Wykres 1. Wartość aktywów netto funduszy inwestycyjnych w Polsce w 2010 roku*. aktywa funduszy Forum TFI

mld PLN

120 118 116 114 112 110 108 106 104 102

100 I

II

III

IV

V

VI

VII

VIII

IX

X

XI

XII

* - znaczący wzrost aktywów w październiku (w stosunku do września) był spowodowany włączeniem do statystyk IZFiA funduszy zarządzanych przez Forum TFI.

Ubiegłoroczny spadek WAN był dopiero czwartym takim zdarzeniem w już blisko 20letniej historii tego segmentu rynku finansowego w naszym kraju – poprzednie spadki miały miejsce w roku 1995 (o 0,7 mld zł), 1998 (o 0,1 mld zł) i 2008 (aż o 59,9 mld zł). W ostatnich 10 latach średnie roczne tempo wzrostu aktywów funduszy w Polsce wyniosło 25,2% (wykres 2). Wykres 2. Wartość aktywów netto funduszy inwestycyjnych w Polsce w latach 2002-2011. mld PLN

140 120 100

80 60 40 20 0 2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

Silna aprecjacja europejskiej i amerykańskiej waluty wobec złotego w 2011 roku (biorąc pod uwagę średnie kursy tych walut NBP na koniec 2010 i 2011 roku euro zyskało na 4

Rynek funduszy inwestycyjnych w Polsce w 2011 roku wartości w stosunku do naszej waluty 11,5%, a dolar amerykański 15,3%) sprawiła, iż spadek wartości aktywów netto funduszy inwestycyjnych w Polsce w ujęciu walutowym okazał się znacznie większy niż w przypadku zmian wartości aktywów wyrażonych w walucie krajowej. Wartość aktywów funduszy przeliczona na euro zniżkowała o 14,6% (4,43 mld euro) do 25,89 mld euro, zaś wartość aktywów obliczona w dolarach amerykańskich zmniejszyła się o 17,4% (7,04 mld USD) do 33,47 mld USD. Tendencje te sprawiły, iż udział Polski w rynku funduszy inwestycyjnych w Europie, według danych EFAMA, zmalał w trzech pierwszych kwartałach 2011 r. (brak jeszcze danych za IV kwartał) z 0,36% do 0,32%, natomiast w rynku funduszy zgodnych z dyrektywą UCITS z 0,32% do 0,28%. Spadek wartości aktywów netto funduszy inwestycyjnych pociągnął za sobą również niewielkie pogorszenie statystyk ilustrujących pozycję tych instytucji finansowych w strukturze oszczędności w naszym kraju oraz w wybranych segmentach systemu finansowego. Według danych NBP relacja wartości udziałów w funduszach wspólnego inwestowania gospodarstw domowych (łącznie z instytucjami niekomercyjnymi działającymi na rzecz gospodarstw domowych) do wartości ich depozytów spadła z 18,2 proc. w końcu 2010 r. do 15,6 proc. w końcu trzeciego kwartału 2011 r. (brak jeszcze danych za IV kwartał). Statystycznie wartość środków ulokowanych w funduszach inwestycyjnych per capita zmniejszyła się w 2011 r. o 4,8 proc. i wyniosła 2,99 tys. zł. Udział funduszy inwestycyjnych w strukturze podmiotowej zadłużenia Skarbu Państwa w obligacjach i bonach skarbowych zmniejszył się z 6,5% do 6,3%, natomiast relacja WAN funduszy do łącznej kapitalizacji krajowych spółek notowanych na GPW w Warszawie zwiększyła się (przede wszystkim na skutek znaczącego spadku kapitalizacji związanej z bessą) z 22,1% do 25,6%. Przyczyn spadku wartości aktywów netto funduszy inwestycyjnych w 2011 r. upatrywać należy zarówno w istotnej obniżce wartości instrumentów finansowych (głównie akcji) znajdujących się w ich portfelach inwestycyjnych, jak też w odpływie netto kapitału z tych podmiotów. Według rzeczywistych danych pochodzących z krajowych towarzystw funduszy inwestycyjnych2 całkowity bilans nabyć i odkupień tytułów uczestnictwa3 wyniósł (-3,27 mld zł) 4 . Przewaga umorzeń nad nabyciami widoczna była zwłaszcza w drugim półroczu 2011 r., czyli w okresie niesprzyjającej koniunktury na rynkach finansowych. 2

Dane z prawie 400 funduszy zarządzanych przez TFI, które zdecydowały się na ich publikację. Wśród nich znajdują się wszystkie towarzystwa będące członkami IZFiA. 3 Dane te obejmują zarówno wartość sprzedaży nowych jednostek, odkupienia dotychczas istniejących, jak też wartość środków przemieszczanych pomiędzy funduszami i subfunduszami w wyniku realizacji zleceń konwersji i zamiany. 4 Według szacunków uwzględniających także fundusze, które nie publikują rzeczywistych danych o wartości nabyć i odkupień (dotyczy to głównie funduszy zamkniętych aktywów niepublicznych, które w ubiegłym roku pozyskały netto ok. 3,6 mld zł), saldo to w 2011 r. było zbliżone do zera.

5

Rynek funduszy inwestycyjnych w Polsce w 2011 roku Największą aktywność (zarówno pod względem nabyć jak i umorzeń) uczestnicy funduszy wykazali w sierpniu i w grudniu 2011 r. (wykres 3). Wykres 3. Wartość nabyć i odkupień jednostek uczestnictwa funduszy inwestycyjnych (łącznie z konwersjami i zamianami) w 2011 roku. 15

10

mld PLN

5 0 -5

-10 -15 I

II

III

IV

V

VI

sprzedaż

VII VIII IX

X

XI

XII

odkupienia

Łączny popyt ze strony dotychczasowych i nowych uczestników funduszy sięgnął w 2011 roku kwoty 80,92 mld zł i był minimalnie mniejszy (o 1,71 mld zł, czyli o 2,1%) niż rok wcześniej. Istotnie wzrosła natomiast w porównaniu z poprzednim rokiem wartość odkupionych przez uczestników funduszy jednostek uczestnictwa – wyniosła 84,19 mld zł i była o 10,94 mld zł (14,9%) wyższa niż w 2010 r. Saldo nabyć i umorzeń jednostek uczestnictwa funduszy inwestycyjnych w 2011 r. okazało się o 12,65 mld zł gorsze niż w 2010 r. Był to jednocześnie drugi ujemny bilans sprzedaży funduszy inwestycyjnych w minionych pięciu latach (wykres 4). Wykres 4. Wartość salda nabyć i odkupień jednostek uczestnictwa funduszy inwestycyjnych (łącznie z konwersjami i zamianami) w latach 2007-2011.

40

30,8

30 20

9,4 2,5

10 0

-3,3

-10 -20 -30 2007

-29,8

2008

2009

6

2010

2011

Rynek funduszy inwestycyjnych w Polsce w 2011 roku

Struktura rynku Zmiany w strukturze rynku funduszy inwestycyjnych w 2011 roku były dość istotne. W przypadku aż trzech grup funduszy zmiany ich rynkowych udziałów (mierzonych wartością aktywów netto) przekroczyły poziom 8 pkt. proc., co po raz ostatni zdarzyło się w 2008 roku (wykres 5). Nie zmieniły się natomiast, w porównaniu do roku poprzedniego, trendy dotyczące poszczególnych kategorii funduszy. Największymi beneficjentami zmian w strukturze całego rynku funduszy (rosnący udział funduszy zamkniętych kosztem funduszy otwartych) okazały się fundusze zaliczone do kategorii „pozostałe fundusze”, tj. fundusze rynku niepublicznego (fundusze aktywów niepublicznych, fundusze nieruchomości i fundusze sekurytyzacyjne) i fundusze surowcowe. Pozycję rynkową poprawiły również fundusze, w portfelach których dominują instrumenty finansowe charakteryzujące się względnie niewielkim poziomem ryzyka inwestycyjnego, tj. fundusze dłużne i pieniężne. Zdecydowanie zmniejszył się natomiast wskaźnik udziału w rynku funduszy mieszanych i akcyjnych, co było rezultatem zarówno kontynuacji strukturalnych zmian na rynku funduszy (w przypadku funduszy mieszanych), jak i spadku wycen na giełdach (w przypadku funduszy akcyjnych). Wykres 5. Zmiany struktury rynku funduszy inwestycyjnych w 2011 roku. 100%

80%

60%

40%

20%

0% XII 2010

I

II

III

IV

V

VI

VII

VIII

IX

fundusze mieszane

fundusze akcji

fundusze dłużne

fundusze gotówkowe i rynku pieniężnego

fundusze absolutnego zwrotu

pozostałe fundusze

X

XI

XII 2011

Fundusze rynku niepublicznego wraz z funduszami surowcowymi powiększyły w 2011 r. udział rynkowy aż o 11,4 pkt. proc. do 24,0%. Podobnie jak to miało miejsce w latach 7

Rynek funduszy inwestycyjnych w Polsce w 2011 roku poprzednich było to głównie rezultatem wzrostu wartości aktywów ulokowanych w funduszach zamkniętych aktywów niepublicznych (FIZAN), których udział w rynku wzrósł dwukrotnie – z 9,7% do 19,6%. Zwraca także uwagę ponad dwukrotny wzrost udziału w rynku funduszy sekurytyzacyjnych (z 0,6% do 1,4%), choć nadal rola funduszy inwestujących w wierzytelności jest niewielka. Pozostałe fundusze zaliczane do tej kategorii w niewielkim tylko stopniu zwiększyły swoje udziały w rynku: fundusze nieruchomości o 0,4 pkt. proc. do 2,3%, zaś fundusze surowcowe o 0,2 pkt. proc. do 0,7%. Fundusze dłużne oraz fundusze gotówkowe i rynku pieniężnego zyskały solidarnie po 2,9 pkt. proc. W przypadku pierwszej kategorii funduszy było to przede wszystkim zasługą funduszy papierów skarbowych inwestujących w walucie polskiej (+1,2 pkt. proc.) oraz funduszy dłużnych uniwersalnych (lokujących zarówno w papiery skarbowe jak i obligacje korporacyjne) także inwestujących w walucie polskiej (+1,2 pkt. proc.). Również w przypadku funduszy lokujących aktywa w instrumenty rynku pieniężnego wzrost aktywów był udziałem podmiotów inwestujących w walucie polskiej (na rynku istnieje tylko jeden fundusz z tej kategorii inwestujący w innej walucie). W końcu 2011 r. aktywa funduszy dłużnych stanowiły 17,3%, a funduszy gotówkowych i rynku pieniężnego 16,1% aktywów całego rynku funduszy w Polsce. Należy podkreślić, iż w przypadku obu ww. kategorii funduszy kluczowy wpływ na wzrost ich znaczenia rynkowego miało wysokie dodatnie saldo nabyć i odkupień jednostek uczestnictwa – 2,13 mld zł w funduszach dłużnych oraz 2,06 mld zł w funduszach gotówkowych i rynku pieniężnego (wykres 6). W obu przypadkach jednak saldo to było znacząco niższe niż rok wcześniej (odpowiednio o 31% i 65%). Wykres 6. Saldo nabyć i umorzeń jednostek uczestnictwa poszczególnych grup funduszy w 2010 i 2011 roku. 6 000

mln PLN

4 000 2 000 0 -2 000 -4 000 -6 000 fundusze absolutnego zwrotu

fundusze mieszane

fundusze dłużne 2010

8

fundusze akcji

2011

fundusze gotówkowe i rynku pieniężnego

pozostałe fundusze

Rynek funduszy inwestycyjnych w Polsce w 2011 roku Nieznacznym wzrostem udziału w rynku mogły w 2011 r. pochwalić się jeszcze fundusze absolutnego zwrotu. W minionych 12 miesiącach zyskały one 0,4 pkt. proc. i na koniec 2011 r. ich aktywa stanowiły 2,0% ogółu aktywów funduszy inwestycyjnych w naszym kraju. Dwie pozostałe główne kategorie funduszy, posiadające największą ekspozycję na ryzyko inwestycyjne rynku akcji, odnotowały wyraźny spadek udziału w rynku mierzonego wartością zarządzanych aktywów. Największa strata – już piąty rok z rzędu – stała się udziałem funduszy mieszanych. Udział tej grupy funduszy obniżył się aż o 9,0 pkt. proc. do 22,1%. Zdecydowanie największy wpływ na ten rezultat miały fundusze zrównoważone, których udział w rynku zmniejszył się o 4,3 pkt. proc. (do 7,9%) oraz fundusze stabilnego wzrostu, które straciły 3,0 pkt. proc. (9,2%). Poza obniżką wycen instrumentów udziałowych w ich portfelach (w szczególności w przypadku funduszy zrównoważonych), kluczową rolę odegrało (zwłaszcza odnośnie funduszy stabilnego wzrostu) wysokie ujemne saldo nabyć i umorzeń jednostek uczestnictwa – w grupie funduszy zrównoważonych wyniosło ono (-2,53 mld zł), zaś w grupie funduszy stabilnego wzrostu (-2,62 mld zł). Znacznie mniejsze straty, jeśli chodzi o udział w rynku, poniosły (nominalnie) fundusze aktywnej alokacji i selektywne (-0,8 pkt. proc.), fundusze mieszane – inne (-0,5 pkt. proc.) oraz fundusze z ochroną kapitału (-0,3 pkt. proc.), choć w przypadku dwóch pierwszych podkategorii oznaczało to obniżenie udziału w rynku odpowiednio o 34% i 41%. Ogółem wartość odkupień jednostek uczestnictwa funduszy mieszanych przewyższyła wartość nabyć o 5,82 mld zł – to aż siedemnastokrotnie więcej niż w 2010 r. Nieznacznie mniejszy spadek udziału w rynku w porównaniu z funduszami mieszanymi zanotowały w ubiegłym roku fundusze akcyjne. W końcu 2011 r. zgromadzono w nich 18,4% ogółu aktywów funduszy w Polsce – o 8,6 pkt. proc. mniej niż dwanaście miesięcy wcześniej. Największy wpływ na ten rezultat miały uniwersalne fundusze akcji, których udział w rynku zmniejszył się o 7,1 pkt. proc. (w tym fundusze rynku krajowego straciły 5,0 pkt. proc.) – one w największym stopniu odczuły zarówno zniżkujące kursy akcji, jak też ujemny bilans nabyć i umorzeń jednostek (-2,21 mld zł). Fundusze małych i średnich spółek straciły 1,2 pkt. proc., fundusze sektorowe 0,4 pkt. proc., natomiast udział funduszy indeksowych zwiększył się o 0,05 pkt. proc. W sumie saldo sprzedaży i odkupień jednostek uczestnictwa funduszy akcji wyniosło w 2011 r. -2,90 mld zł.

9

Rynek funduszy inwestycyjnych w Polsce w 2011 roku

Towarzystwa funduszy inwestycyjnych W 2011 roku zgodę Komisji Nadzoru Finansowego na wykonywanie działalności przez towarzystwo funduszy inwestycyjnych otrzymał jedynie jeden podmiot – Mebis TFI. Ostatni raz taka sytuacja miała miejsce w 2003 r. Organ nadzoru wydał natomiast pięciu towarzystwom zezwolenia na rozszerzenie przedmiotu działalności o zarządzanie portfelami, w skład których wchodzi jeden lub większa liczba instrumentów finansowych (Ipopema TFI, FORUM TFI, Opera TFI, PKO TFI i BPS TFI) – w sumie zgodę taką w końcu minionego roku posiadało 18 towarzystw. W 2011 r. KNF udzieliła także jednemu podmiotowi (FORUM TFI) zezwolenia na doradztwo inwestycyjne – ogółem zgodę na tego rodzaju działalność posiada obecnie sześć towarzystw. W

ubiegłym

roku

przestało

funkcjonować

jedno

towarzystwo

funduszy

inwestycyjnych – DWS Polska TFI. W marcu 2011 r. właścicielem tego podmiotu została spółka Investors Holding (zmieniło ono wówczas nazwę na Investors Fundusze Otwarte TFI), a w czerwcu zakończyło działalność (zarządzanie funduszami przejęło Investors TFI). Biorąc pod uwagę powyższe zdarzenia, a także fakt, iż jedno z towarzystw które otrzymało zezwolenie na zarządzanie funduszami w 2010 r. uruchomiło pierwszy fundusz dopiero w 2011 r. (SovereignFund TFI), liczba towarzystw funduszy inwestycyjnych, które faktycznie zarządzały funduszami, wzrosła w ubiegłym roku tylko o jedno (to najgorszy rezultat od 2003 r.). W końcu 2011 roku funduszami inwestycyjnymi zarządzało zatem 50 towarzystw funduszy inwestycyjnych (wykres 7). Wykres 7. Liczba towarzystw funduszy inwestycyjnych zarządzających funduszami w Polsce w latach 2002-2011 (stan na koniec roku). 50 45 40 35 30 25 20

15 10 5 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

10

Rynek funduszy inwestycyjnych w Polsce w 2011 roku W 2011 roku miało miejsce również kilka zmian własnościowych w akcjonariacie towarzystw funduszy inwestycyjnych, których efektem były m.in. zmiany ich nazw. Spółka Capital Partners nabyła od dotychczasowych akcjonariuszy 100% udziałów w AKJ Investments TFI, w rezultacie czego w czerwcu nastąpiła zmiana nazwy towarzystwa na TFI Capital Partners. Natomiast z początkiem września nastąpiła zmiana nazwy towarzystwa TFI Fortis Private Investments na TFI BNP Paribas Polska – była ona konsekwencją jego włączenia do grupy BNP Paribas (był to ostatni etap rozpoczętej w 2009 r. integracji grupy Fortis z grupą BNP Paribas w Polsce). Na początku kwietnia BZ WBK AIB TFI zmieniło natomiast nazwę na BZ WBK TFI. Należy również podkreślić, iż w 2011 roku dwa towarzystwa funduszy inwestycyjnych (Idea TFI i Quercus TFI) jako pierwsze tego rodzaju instytucje finansowe wprowadziły swoje akcje na Rynek Główny GPW w Warszawie (w przypadku Quercus TFI oznaczało to przeniesienie tych walorów z rynku NewConnect), natomiast akcje jednego towarzystwa (GO TFI) zadebiutowały na rynku NewConnect.

Fundusze inwestycyjne W 2011 roku do rejestru funduszy inwestycyjnych prowadzonego przez Sąd Okręgowy w Warszawie zostało wpisanych 89 funduszy inwestycyjnych (o 6 mniej niż w 2010 r.). W tym gronie znalazło się 81 funduszy inwestycyjnych zamkniętych (FIZ), sześć specjalistycznych funduszy inwestycyjnych otwartych (SFIO) oraz dwa fundusze otwarte (FIO) (w tym jeden powstały w wyniku przekształcenia funkcjonujących do tej pory funduszy otwartych w fundusz z wydzielonymi subfunduszami). Uwzględniając zarówno fundusze, jak i subfundusze w minionym roku na rynku funduszy inwestycyjnych uruchomionych zostało 115 nowych produktów – o 4 mniej niż w 2010 roku. Najwięcej nowych funduszy i subfunduszy wprowadziły na rynek: BPS TFI (11 funduszy, w tym 7 funduszy zamkniętych i 4 subfundusze otwarte), Forum TFI (8 funduszy zamkniętych), Ipopema TFI (8 funduszy, w tym 5 funduszy zamkniętych i 3 subfundusze otwarte), Trigon TFI (6 funduszy zamkniętych), KBC TFI (6 funduszy, w tym 3 fundusze zamknięte, 2 subfundusze otwarte i 1 fundusz specjalistyczny otwarty), Investors TFI (6 funduszy zamkniętych), Copernicus Capital TFI (6 funduszy zamkniętych), TFI Allianz Polska (6 funduszy, w tym 5 subfunduszy otwartych i 1 fundusz zamknięty) oraz Idea TFI (6 funduszy, w tym 4 fundusze zamknięte i 2 subfundusze otwarte). W analizowanym okresie zostało zlikwidowanych (lub postawionych w stan likwidacji) 29 funduszy i subfunduszy – o 3 mniej niż rok wcześniej. Najwięcej podmiotów 11

Rynek funduszy inwestycyjnych w Polsce w 2011 roku zakończyło działalność z oferty ING TFI (6), KBC TFI (6) oraz Copernicus Capital (5). Dziesięciokrotnie przyczyną likwidacji (sub)funduszy było przejęcie przez inne fundusze (subfundusze), zaś w pozostałych przypadkach likwidacja następowała najczęściej z uwagi na upływ terminu, na jaki zostały stworzone lub ze względu na zbyt niskie aktywa. Ogółem liczba funduszy i subfunduszy zarządzanych przez TFI zwiększyła się netto o 86 – o 1 mniej niż w 2010 roku. Ogółem w końcu 2011 roku w Polsce funkcjonowały 744 fundusze i subfundusze, w tym 375 w formie (sub)funduszu otwartego lub specjalistycznego otwartego i 369 w formie (sub)funduszu zamkniętego (wykres 8). Wykres 8. Liczba funduszy inwestycyjnych (wraz z subfunduszami) w Polsce w latach 2002-2011 (stan na koniec roku). 800 700

600 500

400 300 200 100 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Nowe fundusze otwarte i specjalistyczne otwarte Rok 2011 był trzecim z kolei, w którym towarzystwa funduszy inwestycyjnych w umiarkowanym stopniu decydowały się na wprowadzanie do swojej oferty funduszy otwartych (w tym subfunduszy) i specjalistycznych otwartych adresowanych przede wszystkim do klientów indywidualnych. W całym minionym roku uruchomione zostały 32 tego rodzaju produkty, równocześnie jednak zlikwidowano (bądź rozpoczęto likwidację) 12 (sub)funduszy (w tym w dziesięciu przypadkach było to wynikiem przejęcia przez inny fundusz). W sumie zatem w roku 2011 na rynku funduszy inwestycyjnych w Polsce przybyło (netto) 20 funduszy i subfunduszy o charakterze otwartym. Choć to rezultat nieco lepszy niż w dwóch poprzednich latach, jednak wyraźnie gorszy niż w latach 2006-2008. Na koniec 2011 r. prowadziło działalność 375 funduszy i subfunduszy o charakterze otwartym, co stanowiło 50,4% całkowitej liczby funduszy (wraz z subfunduszami) na polskim rynku finansowym (wykres 9). 12

Rynek funduszy inwestycyjnych w Polsce w 2011 roku Wykres 9. Liczba (sub)funduszy inwestycyjnych zamkniętych w Polsce w latach 2006-2011 (stan na koniec roku).

% 400

90

350

80

300 70

250 200

60

150

50

100 40

50

0

30 2006

2007

2008

2009

2010

2011

Liczba (sub)funduszy otwartych i specjalistycznych otwartych Udział FIO i SFIO w liczbie funduszy ogółem

Wśród nowych produktów wprowadzonych na rynek w 2011 roku dominowały fundusze dłużne (dziewięć nowych funduszy i subfunduszy) i akcyjne o charakterze uniwersalnym (sześć). Uruchomiono ponadto cztery fundusze rynku pieniężnego, po trzy fundusze absolutnego zwrotu i stabilnego wzrostu, po dwa fundusze ochrony kapitału, zrównoważone oraz aktywnej alokacji i selektywne oraz jeden fundusz akcji małych i średnich spółek. Najwięcej nowych (sub)funduszy utworzyły: TFI Allianz Polska (pięć – wszystkie w ramach Bezpieczna Jesień SFIO), BPS TFI (cztery – wszystkie w ramach BPS FIO) (w obu ww. przypadkach były to fundusze parasolowe z szeroką ofertą subfunduszy realizujących tradycyjne strategie inwestycyjne, przy czym fundusz Bezpieczna Jesień SFIO jest dostępny dla zamkniętego kręgu odbiorców), Pioneer Pekao (trzy), Ipopema TFI (trzy – wszystkie w ramach Ipopema SFIO) oraz KBC TFI (trzy). Ponadto jedno towarzystwo – PZU TFI – przekształciło dziewięć funduszy otwartych w subfundusze funduszu parasolowego. Miniony rok przyniósł także 10 przekształceń dotychczas funkcjonujących funduszy w nowe podmioty prowadzące całkowicie inną od dotychczasowej politykę inwestycyjną. Na skutek zmian własnościowych w trzech przypadkach fundusze otwarte zmieniły swoje dotychczasowe nazwy – (sub)fundusze DWS Polska zmieniły swoją nazwę na Investor, (sub)fundusze Fortis na BNP Paribas, zaś fundusze Lukas (zarządzane przez BZ WBK TFI) na Credit Agricole.

13

Rynek funduszy inwestycyjnych w Polsce w 2011 roku

Nowe fundusze zamknięte W analizowanym okresie uruchomione zostały 83 nowe fundusze i subfundusze zamknięte. Wśród nich zdecydowanie dominowały – podobnie jak w latach poprzednich – fundusze emitujące niepubliczne certyfikaty inwestycyjne. W tej kategorii najwięcej podmiotów miało formę funduszy aktywów niepublicznych (30) tworzonych głównie dla zamożnych

klientów

indywidualnych

i

podmiotów

instytucjonalnych

oraz

niestandaryzowanych funduszy sekurytyzacyjnych (10). Stosunkowo nieliczne nowe fundusze emitujące niepubliczne certyfikaty inwestycyjne były adresowane do klientów indywidualnych – podmioty takie zostały utworzone m.in. przez Quercus TFI, Noble Funds TFI, TFI Allianz Polska, Legg Mason TFI, Skarbiec TFI i BPS TFI. Realizują one zazwyczaj politykę inwestycyjną charakterystyczną dla funduszy absolutnej stopy zwrotu lub są podmiotami stricte akcyjnymi. W omawianej kategorii funduszy znalazł się także pierwszy na polskim rynku fundusz inwestycyjny dokonujący zakupów na rynku dzieł sztuki utworzony przez Idea TFI we współpracy z Domem Aukcyjnym Abbey House. Inwestuje on przede wszystkim w polskie kolekcje i dzieła sztuki oraz w największe zagraniczne firmy z branży sztuki. Ponadto wśród nowych funduszy zamkniętych emitujących niepubliczne certyfikaty znalazły się także kolejne podmioty tworzone na potrzeby własnej grupy kapitałowej. W minionym roku zarejestrowane zostały zaledwie cztery fundusze zamknięte (o trzy mniej niż rok wcześniej), które wyemitowały publiczne certyfikaty inwestycyjne (trafiły one do obrotu na GPW w Warszawie). Trzy z nich to fundusze z ochroną kapitału utworzone przez KBC TFI, natomiast jeden to fundusz absolutnego zwrotu uruchomiony przez BPH TFI. W końcu 2011 r. na Rynku Głównym warszawskiej giełdy notowane były certyfikaty inwestycyjne 60 funduszy inwestycyjnych zamkniętych, w tym aż 32 to certyfikaty funduszy KBC. W 2011 roku została otwarta likwidacja lub zostało ostatecznie zlikwidowanych 17 funduszy zamkniętych. Sześć z nich to fundusze KBC, w przypadku których upłynął czas na jaki zostały utworzone, pięć to fundusze Copernicus Capital, natomiast po jednym (sub)funduszu zamkniętym ubyło z oferty Opoka TFI, Hexagon TFI, Forum TFI i Skarbiec TFI. Miniony rok był czwartym z kolei, w którym przyrost (netto) liczby funduszy zamkniętych (wraz z subfunduszami) był wyraźnie wyższy niż funduszy otwartych i specjalistycznych otwartych (wraz z subfunduszami). W rezultacie w końcu 2010 roku udział funduszy i subfunduszy zamkniętych w całkowitej liczbie produktów inwestycyjnych

14

Rynek funduszy inwestycyjnych w Polsce w 2011 roku oferowanych na rynku funduszy inwestycyjnych w Polsce wzrósł do 49,6 proc. (369 podmiotów) (wykres 10). Wykres 10. Liczba (sub)funduszy inwestycyjnych zamkniętych w Polsce w latach 2006-2011 (stan na koniec roku). % 400

60

350

50

300 40

250 200

30

150

20

100 10

50 0

0 2006

2007

2008

2009

Liczba (sub)funduszy zamkniętych

2010

2011

Udział FIZ w liczbie funduszy ogółem

Dystrybucja Lista podmiotów (innych niż prowadzące działalność maklerską) posiadających zezwolenie Komisji Nadzoru Finansowego na sprzedaż jednostek uczestnictwa funduszy inwestycyjnych lub tytułów uczestnictwa funduszy zagranicznych i podlegających przepisom art. 32 ust. 2 ustawy o funduszach inwestycyjnych, wzrosła w 2011 roku o cztery. W minionym roku organ nadzoru wydał osiem nowych zezwoleń na pośredniczenie w zbywaniu i odkupywaniu jednostek uczestnictwa funduszy inwestycyjnych lub tytułów uczestnictwa funduszy zagranicznych (o dwa więcej niż w 2010 r.) oraz cofnął cztery zezwolenia. W rezultacie w końcu 2011 r. zezwolenie takie posiadały ogółem 74 podmioty.

Dla Izby Zarządzających Funduszami i Aktywami opracował dr Tomasz Miziołek

10.02.2012 r.

15